ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ

Transcript

1 ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΓ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΧΝ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ: ΜΗΑ ΠΡΟΚΛΖΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΟΡΓΑΝΧΖ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ ΚΑΗ ΣΖΝ ΑΠΑΥΟΛΖΖ ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΖ ΚΟΗΝΧΝΗΑ ΣΖ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑ Δπηβιέπνπζα: Γξ. Μαηίλα Γηαλλαθνχξνπ Γηθεγφξνο, Δπηζηεκνληθή πλεξγάηηο Ο.Κ.Δ. πνπδαζηήο: Γεκήηξεο Γεκεηξφπνπινο ΑΘΖΝΑ 2003

2 2

3 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Σα ηειεπηαία ρξφληα έρεη αλαπηπρζεί δηεζλψο κηα επξεία πξνβιεκαηηθή ζρεηηθά κε ηηο πξνθιήζεηο πνπ ζέηεη ε έιεπζε ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο γηα ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ηελ απαζρφιεζε. εκαληηθφ ηκήκα απηήο ηεο πξνβιεκαηηθήο θαηαιακβάλεη ε ηειεξγαζία, σο ε θαη εμνρήλ λέα κνξθή απαζρφιεζεο, πνπ ε εκθάληζή ηεο νθείιεηαη ζηε ξαγδαία αλάπηπμε ησλ Σερλνινγηψλ Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληψλ. Χο απνηέιεζκα, ε ηειεξγαζία ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ζηηο ζρεηηθέο ζηξαηεγηθέο θαη πνιηηηθέο πνπ ζρεδηάδνληαη θαη πινπνηνχληαη ζε θεληξηθφ επξσπατθφ θαη εζληθφ επίπεδν γηα ηελ νκαιή κεηάβαζε ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ζηελ νηθνλνκία ηεο γλψζεο. Ζ παξνχζα εξγαζία ζηνρεχεη πξσηίζησο ζηελ εθηίκεζε ησλ δπλαηνηήησλ θαη πξννπηηθψλ αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο ζηε ρψξα καο, ππφ ην πξίζκα ηεο έσο ηψξα επξσπατθήο πξαθηηθήο θαη εκπεηξίαο. Μεζνδνινγηθά, επηρεηξείηαη αξρηθά κηα ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο, ψζηε λα πξνζδηνξηζηνχλ κε ηε κεγαιχηεξε δπλαηή επάξθεηα ην πιαίζην ζην νπνίν εληάζζεηαη ε φιε πξνβιεκαηηθή, ε έλλνηα θαη νη πηπρέο ηεο ηειεξγαζίαο θαζψο θαη νη πνιχπιεπξεο επηπηψζεηο ηεο. Αθνινπζεί ζπγθξηηηθή κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ ζε επίπεδν Δ.Δ., πξνθεηκέλνπ λα απνηππσζεί ε πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζηα θξάηε κέιε, λα πξνζδηνξηζηνχλ νη παξάγνληεο πνπ επλννχλ ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο θαη λα εληνπηζηνχλ θαιέο πξαθηηθέο θαη πξσηνβνπιίεο πνπ έρνπλ ζπληειέζεη ζε απηή ηελ αλάπηπμε. Σέινο, θαηαγξάθεηαη ε πθηζηάκελε θαηάζηαζε θαη εληνπίδνληαη πεξηπηψζεηο εθαξκνγψλ ηειεξγαζίαο θαη ζρεηηθψλ δξάζεσλ ζηε ρψξα καο, ζην πιαίζην εζληθψλ θαη θνηλνηηθψλ πξσηνβνπιηψλ, ή θαη ηδησηηθψλ. Δπίζεο, πξνζδηνξίδεηαη ην ζεζκηθφ θαη ην επξχηεξν πιαίζην εθαξκνγήο ηεο ηειεξγαζίαο ζηε ρψξα καο, ψζηε λα ζπγθξηζεί κε ην αληίζηνηρν άιισλ ρσξψλ θαη λα αλαδεηρηνχλ θαη λα πξνηαζνχλ παξεκβάζεηο γηα ηε βειηίσζή ηνπ. Σν βαζηθφ ζπκπέξαζκα, ζην νπνίν θαηαιήγνπκε, είλαη φηη ε ηειεξγαζία έρεη πξννπηηθέο αλάπηπμεο ζηελ Διιάδα θαη κπνξεί λα πξνζθέξεη ιχζεηο ζε πξνβιήκαηα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη θνηλσλίαο, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φκσο ηεο αλάιεςεο ζπγθεθξηκέλσλ πξσηνβνπιηψλ απφ φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο θνξείο, ζχκθσλα θαη κε ηα παξαδείγκαηα άιισλ επξσπατθψλ θξαηψλ. 3

4 Λέμεηο θιεηδηά: Σειεξγαζία, Δμ απνζηάζεσο εξγαζία, Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο, Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληψλ, Νέα Οξγάλσζε ηεο Δξγαζίαο, Νέεο κνξθέο απαζρφιεζεο. 4

5 ABSTRACT During the last few years wide questioning has developed in regards to challenges deriving from the Information Society about work organisation and occupation. Telework plays an important role in this questioning, as the primary new form of occupation which derives from the rapid development of Information and Communication Technology. As a result, telework is also included in the relevant strategies and policies which are planned and materialised in Central Europe and a national level for the smooth transition to the Information Society and the knowledgebased economy. In the light of European practice and experience up until now, the present project would firstly aim at estimating telework s development skills and perspectives in our country. Methodologically, there is a theoretical approach of the subject, initially, in order to sufficiently define the frame of the questioning, the concept and aspects of telework as far as its multilateral consequences are concerned. Following, there is a comparative study at a European Union level, in order to show the existing situation in the member states to define the factors which help the development of telework and to settle good practices and initiatives that lead to this development. Finally, the existing situation is indicated and telework case-studies and relevant activities in our country are localised within the frame of national and community or private initiatives. The statutory and the wider frame of telework application in our country is also defined, in order to be compared to the equivalent of other countries and interventions to be known and suggested for its development. The basic conclusion is that telework has perspectives of development in Greece and it can offer solutions to problems of the Greek economy and society, with the condition of undertaking concrete initiatives from all factors involved, in accordance to the examples of other European countries. 5

6 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΠΔΡΗΛΖΦΖ ABSTRACT I. ΔΗΑΓΧΓΖ. 9 II. ΚΟΗΝΧΝΗΑ ΣΖ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑ: ΠΡΟΚΛΖΔΗ ΚΑΗ ΝΔΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΟΡΓΑΝΧΖ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ 2.1. Ζ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο σο ην ζχγρξνλν κνληέιν θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο νξγάλσζεο Νέεο ηερλνινγίεο θαη λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο Δπηπηψζεηο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ απαζρφιεζε III. ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ: Ζ ΠΡΟΚΛΖΖ ΣΟΤ ΜΔΛΛΟΝΣΟ 3.1. Οξηζκφο ηεο ηειεξγαζίαο Μνξθέο ηειεξγαζίαο Δπηπηψζεηο ηεο ηειεξγαζίαο Δπηπηψζεηο γηα ηηο επηρεηξήζεηο Δπηπηψζεηο γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο Δπξχηεξεο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο Καηεγνξίεο επαγγεικάησλ θαη θιάδνη νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ επλννχλ ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο IV. Ζ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ 4.1. Ζ ζηαδηαθή δηακφξθσζε κηαο επξσπατθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ ηειεξγαζία Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε θαη ηειεξγαζία 4.3.Σν ζεζκηθφ πιαίζην ηεο ηειεξγαζίαο ζην επίπεδν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Κιαδηθέο ζπκθσλίεο Ζ επξσπατθή πκθσλία Πιαίζην

7 4.4.Ζ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζηα θξάηε κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Κξάηε κε λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο.. Ιηαιία. Βέιγην Κξάηε κε ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ζε θιαδηθφ επίπεδν.. Απζηξία.. Γαιιία Γαλία.. νπεδία Κξάηε κε ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν... Γεξκαλία Ηλωκέλν Βαζίιεην. Ιξιαλδία. Ιζπαλία.. Οιιαλδία Τπφινηπα θξάηε. Πνξηνγαιία. Λνπμεκβνύξγν. Φηλιαλδία Δπηζεκάλζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα απφ ηελ επξσπατθή πξαθηηθή V. Ζ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ 5.1.Ζ έληαμε ηεο ηειεξγαζίαο ζην πιαίζην εζληθψλ ζηξαηεγηθψλ θαη πνιηηηθψλ. 5.2.Ζ πινπνίεζε ησλ εζληθψλ ζηξαηεγηθψλ κέζσ ηνπ Γ ΚΠ: ην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» Σν ζεζκηθφ πιαίζην ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα Σν επξχηεξν πιαίζην εθαξκνγήο ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα Ζ πνξεία πξνο κηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο Μηθξνεπηρεηξεκαηηθφηεηα, Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο θαη λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο

8 Γηαθαηλφκελεο ηάζεηο ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο Σειεξγαζία θαη θνηλσληθφο δηάινγνο 5.5. Ζ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα VI. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 97 VII. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 105 VIII. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ... Παξάξηεκα 1: Ζ ηειεξγαζία ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε (ζηαηηζηηθά ζηνηρεία) Παξάξηεκα 2: Ζ πνξεία ηεο Διιάδαο πξνο κηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο (ζηαηηζηηθά ζηνηρεία).. Παξάξηεκα 3: Μειέηεο πεξηπηψζεσλ εθαξκνγήο ηειεξγαζίαο ζε επηρεηξήζεηο ζηελ Διιάδα

9 I. ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ ξαγδαία αλάπηπμε λέσλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα ζεκαηνδφηεζε ην πέξαζκα απφ ηελ επνρή ηεο εθκεράληζεο θαη ηεο καδηθήο παξαγσγήο ζε έλα λέν νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ κνληέιν, απηφ ηεο «Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο». ην πιαίζην απηφ, ε ηαρχηεηα ζηελ παξαγσγή, απνζήθεπζε θαη επεμεξγαζία ηεο πιεξνθνξίαο αλαδεηθλχεηαη ζε πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο παξάγνληα γηα ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ φισλ ησλ πηπρψλ ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο καο δσήο. Βξηζθφκαζηε κπξνζηά έλαλ ξηδηθφ κεηαζρεκαηηζκφ παξαδνζηαθψλ πξνηχπσλ θαη αμηψλ ζε πιείζηα πεδία, έλα απφ ηα νπνία είλαη θαη απηφ ηεο νξγάλσζεο ηεο παξαγσγήο θαη ηεο εξγαζίαο. Μέξνο φιεο απηήο ηεο πξνβιεκαηηθήο απνηειεί ε ηειεξγαζία, ε αλάπηπμε ηεο νπνίαο ζπληειείηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα δηεζλψο κε ηαρχηαηνπο ξπζκνχο. Σν γεγνλφο απηφ έρεη ζπληειέζεη θαη ζην λα ζπκπεξηιακβάλεηαη ζηνπο βαζηθνχο άμνλεο ησλ πνιηηηθψλ πνπ πηνζεηνχληαη, ηφζν ζε επίπεδν Δ.Δ. φζν θαη ζε εζληθφ, γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνθιήζεσλ αιιά θαη ηελ αμηνπνίεζε ησλ επθαηξηψλ πνπ ζπλεπάγεηαη ε έιεπζε ηεο Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο γηα ηελ επξσπατθή νηθνλνκία θαη θνηλσλία. Αθεηεξία θαη θεληξηθή ππόζεζε ηεο εξγαζίαο καο απνηειεί ε παξαδνρή φηη ε ηειεξγαζία έρεη -ππφ πξνυπνζέζεηο- πξννπηηθέο λα αλαπηπρζεί θαη ζηε ρψξα καο. Βαζηθφο καο ζηφρνο είλαη ε εθηίκεζε απηψλ ησλ πξννπηηθψλ, αιιά θαη ε δηεξεχλεζε ησλ αλαγθαίσλ πξνυπνζέζεσλ γηα κηα αλάπηπμε, αλάινγε κε απηή πνπ γλσξίδεη ε ηειεξγαζία ζε άιια θξάηε, ν νπνίνο εμεηδηθεχεηαη ζηνπο εμήο επηκέξνπο ζηφρνπο: Απνηχπσζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο ζηελ Δ.Δ., ψζηε λα πξνζδηνξηζηεί ην πιαίζην ηεο εθαξκνγήο ηεο ηειεξγαζίαο ζηα θξάηε κέιε, αιιά θαη νη παξάγνληεο πνπ επλννχλ ηελ αλάπηπμή ηεο ζε απηά Δληνπηζκφο ζρεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ θαη αλάδεημε «βέιηηζησλ πξαθηηθψλ» ζε ζπγθξηηηθφ επξσπατθφ επίπεδν Καηαγξαθή ζρεηηθψλ δξάζεσλ θαη εθαξκνγψλ ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα θαη αμηνιφγεζή ηνπο Γηεξεχλεζε ηνπ θαηά πφζν ε ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο (θαη επξχηεξα, ε ειιεληθή νηθνλνκία θαη θνηλσλία) είλαη ψξηκε γηα ηελ πηνζέηεζε ηνπ κνληέινπ ηεο ηειεξγαζίαο 9

10 Αλάιπζε ησλ αλαγθαίσλ πξνυπνζέζεσλ θαη παξεκβάζεσλ γηα ηελ αλάπηπμή ηεο ζηε ρψξα καο Ζ εξγαζία παξνπζηάδεη, θαηά ηε γλψκε καο, ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαη πξωηνηππία, θαζψο ζηε ρψξα καο ιηγνζηέο είλαη νη έξεπλεο πνπ έρνπλ εθπνλεζεί ζρεηηθά κε ηελ ηειεξγαζία, κνινλφηη ππάξρνπλ αξθεηά αμηφπηζηεο ελδείμεηο γηα ζεκαληηθή αχμεζε ησλ Διιήλσλ ηειεξγαδνκέλσλ θαηά ηα επφκελα έηε. Γηαπηζηψλνπκε έηζη αξθεηή ζχγρπζε ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν θαη παξαλνήζεηο ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα θαη ηηο κνξθέο ηεο ηειεξγαζίαο, θαζψο θαη ειιηπή θαηαγξαθή θαη κειέηε ησλ εθαξκνγψλ ηεο απφ ειιεληθέο επηρεηξήζεηο, αιιά θαη ζρεηηθψλ δξάζεσλ πνπ έρνπλ πινπνηεζεί θαηά θαηξνχο, ζηνηρεία πνπ δπζρεξαίλνπλ ηηο φπνηεο πξνζπάζεηεο πξνψζεζεο θαη έληαμήο ηεο ζε επηκέξνπο πνιηηηθέο. Δμάιινπ, ε ζπγθξηηηθή κειέηε ζε επξσπατθφ επίπεδν ζεσξνχκε φηη κπνξεί λα θσηίζεη πηπρέο ηεο φιεο πξνβιεκαηηθήο, πνπ αδπλαηνχζακε σο ηψξα λα δηαθξίλνπκε ιφγσ ηδηαηηεξνηήησλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη θνηλσλίαο, αιιά θαη λα αλαδείμεη θαιέο πξαθηηθέο πνπ κπνξνχλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζε επηηπρή εθαξκνγή ηεο θαη ζηε ρψξα καο. Δμάιινπ, ηδηαίηεξε αμία παξνπζηάδεη ε εξγαζία θαη γηα ηε Γεκόζηα Γηνίθεζε, θαζψο, φπσο ζα δνχκε, ν ξφινο πνπ θαιείηαη λα δηαδξακαηίζεη ν δεκφζηνο ηνκέαο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο, θαζίζηαηαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο δηηηά πξσηαγσληζηηθφο: ηφζν απφ ηελ πιεπξά ησλ παξεκβάζεσλ θαη ησλ κέηξσλ πνιηηηθήο πνπ πξνηείλνληαη γηα ηελ πξνψζεζή ηεο θαη ηελ αμηνπνίεζε ησλ ζεηηθψλ ηεο επηπηψζεσλ, φζν θαη απφ απηή κηαο ελδερφκελεο πηνζέηεζεο ηεο ηειεξγαζίαο απφ δεκφζηνπο θνξείο, ζην πιαίζην ηεο επξχηεξεο πξνζπάζεηαο πνπ επηρεηξείηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο. Μεζνδνινγηθά, ην δήηεκα πξνζεγγίδεηαη κέζα απφ ηέζζεξηο δηαθνξεηηθέο πηπρέο ηνπ, πνπ αλαιχνληαη ζε αληίζηνηρα επηκέξνπο θεθάιαηα. Σν πξψην απφ απηά (Κεθάιαην II) επηρεηξεί λα καο εηζαγάγεη ζην επξχηεξν πιαίζην ηεο πξνβιεκαηηθήο πνπ έρεη αλαπηπρζεί ζρεηηθά κε ηηο επηπηψζεηο ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ηελ απαζρφιεζε. Πεξηγξάθεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη λέεο ηερλνινγίεο κεηαζρεκαηίδνπλ ηελ νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο, ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ηεο ίδηαο ηεο εξγαζίαο, θαη έρνπλ νδεγήζεη ζηαδηαθά ζηελ αλαδηάηαμε νιφθιεξσλ θιάδσλ ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ζηε δεκηνπξγία λέσλ κνξθψλ θαη δπλαηνηήησλ απαζρφιεζεο, φπσο ε ηειεξγαζία. 10

11 Σν Κεθάιαην III εζηηάδεη ζηε ζεσξεηηθή αλάιπζε ηεο έλλνηαο, ησλ κνξθψλ θαη ησλ επηπηψζεσλ ηεο ηειεξγαζίαο. Λφγσ αθξηβψο ησλ ζπγρχζεσλ θαη παξαλνήζεσλ πνπ επηζεκάλακε θαηά ηελ ελαζρφιεζή καο κε ην δήηεκα, επηρεηξνχκε έλαλ θαηά ην δπλαηφ πιεξέζηεξν πξνζδηνξηζκφ ησλ ζηνηρείσλ απηψλ, πνπ λα απνηειεί ηε βάζε ηεο αλάιπζεο πνπ αθνινπζεί ζε επξσπατθφ θαη εζληθφ επίπεδν. Δπίζεο, παξνπζηάδνληαη ελ ζπληνκία νη θαηεγνξίεο επαγγεικάησλ αιιά θαη νη νηθνλνκηθνί θιάδνη πνπ ελδείθλπληαη γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο. ην Κεθάιαην IV εμεηάδεηαη ην θαηλφκελν ηεο ηειεξγαζίαο ζε επίπεδν Δ.Δ. Πξνζδηνξίδεηαη ην πιαίζην ησλ ζηξαηεγηθψλ θαη ησλ πνιηηηθψλ, ζηηο νπνίεο απηφ έρεη εληαρζεί, θαζψο θαη ην ζεζκηθφ πιαίζην πνπ πξφζθαηα έρεη αξρίζεη λα δηακνξθψλεηαη ζε θεληξηθφ επξσπατθφ επίπεδν, γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο ζηα θξάηε κέιε. ηε ζπλέρεηα επηρεηξείηαη κηα ζχληνκε παξνπζίαζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο αλά ρψξα 1, κε έκθαζε ζηηο πξσηνβνπιίεο πνπ αλαιακβάλνληαη απφ ηδησηηθνχο ή δεκφζηνπο θνξείο, αιιά θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ξπζκίδνληαη νη εθάζηνηε ζρέζεηο ηειεξγαζίαο. Λφγσ αθξηβψο ηνπ απμεκέλνπ ελδηαθέξνληνο πνπ παξνπζηάδεη ην ηειεπηαίν θαη γηα ηελ πεξίπησζε ηεο ρψξαο καο θαζψο ε δηακφξθσζε ηνπ θαηάιιεινπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ απνηειεί έλαλ απφ ηνπο βαζηθνχο άμνλεο ηεο ειιεληθήο πνιηηηθήο γηα ηελ ηειεξγαζία- επηιέμακε ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ θξαηψλ κε βάζε ην επίπεδν ζην νπνίν ιακβάλεη ρψξα απηή ε ξχζκηζε (επίπεδν λνκνζεζίαο, θιαδηθψλ ζπκθσληψλ, επηρεηξεζηαθψλ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο). Βαζηθφο ζηφρνο ηεο ζπγθξηηηθήο απηήο αλάιπζεο είλαη, εθηφο απφ ηελ απνηχπσζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο ζηα ππφινηπα θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ., ν πξνζδηνξηζκφο ησλ παξαγφλησλ πνπ επλφεζαλ ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζε νξηζκέλα απφ απηά θαη ε αλάδεημε παξεκβάζεσλ θαη πξσηνβνπιηψλ πνπ ζπλεηέιεζαλ ζε απηή. Σν θεθάιαην θιείλεη κε ηα ζπκπεξάζκαηα ζηα νπνία θαηέιεμε ε έξεπλά καο ζρεηηθά κε ηελ έσο ηψξα επξσπατθή πξαθηηθή θαη εκπεηξία, αλαγθαία γηα ηελ αλάιπζε ησλ αληίζηνηρσλ παξακέηξσλ θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο. Έηζη, ζην Κεθάιαην V, ζε κηα πξνζπάζεηα απνηχπσζεο ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο ζηε ρψξα καο, αλαιχεηαη αξρηθά ην πιαίζην ησλ εζληθψλ καο πνιηηηθψλ, ζην νπνίν εληάζζεηαη ε φιε ζπδήηεζε πεξί ηειεξγαζίαο, θαη παξαηίζεληαη παξαδείγκαηα δξάζεσλ πνπ έρνπλ πινπνηεζεί θαηά θαηξνχο γηα ηελ πξνψζεζή ηεο, ζηα πιαίζηα θπξίσο επξσπατθψλ πξσηνβνπιηψλ. Σέινο, αλαιχνληαη ην πθηζηάκελν ζεζκηθφ 11

12 πιαίζην πνπ κπνξεί λα εθαξκνζηεί γηα ηε ξχζκηζή ηεο αιιά θαη ην επξχηεξν νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πιαίζην ζην νπνίν απηή θαιείηαη λα αλαπηπρζεί. Σα ζπκπεξάζκαηα ζηα νπνία θαηαιήγνπκε (Κεθάιαην VI), αθνξνχλ αθξηβψο ζηελ αμηνιφγεζε απηνχ ηνπ πιαηζίνπ, πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζνχλ νη πξννπηηθέο αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο θαη ζηε ρψξα καο. Βάζεη ησλ θχξησλ πνξηζκάησλ ηεο ζπγθξηηηθήο κειέηεο πνπ επηρεηξήζακε ζην ηέηαξην θεθάιαην, πξνζδηνξίδνληαη νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ επλννχλ ή παξεκπνδίδνπλ κηα ηέηνηα αλάπηπμε, θαη πξνηείλνληαη παξεκβάζεηο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ζπληειέζνπλ ζηελ επηηπρία ελφο ηέηνηνπ εγρεηξήκαηνο. 1 Παξά ηελ πξφζθαηε δηεχξπλζε ηεο Δ.Δ., ε έξεπλά καο δελ ζπκπεξηιακβάλεη ηηο λενεληαρζείζεο ρψξεο, ιφγσ ηεο έιιεηςεο επαξθψλ θαη αμηφπηζησλ ζηνηρείσλ ζρεηηθά κε ηελ ηειεξγαζία ζε απηέο. 12

13 II. ΚΟΗΝΧΝΗΑ ΣΖ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑ: ΠΡΟΚΛΖΔΗ ΚΑΗ ΝΔΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΟΡΓΑΝΧΖ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ 2.1. Ζ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο ωο ην ζύγρξνλν κνληέιν θνηλωληθήο θαη νηθνλνκηθήο νξγάλωζεο Ο φξνο «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» (ΚηΠ) αλαθέξεηαη ζε κηα κνξθή νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο αλάπηπμεο, φπνπ ε απφθηεζε, απνζήθεπζε θαη δηάρπζε πιεξνθνξηψλ νδεγεί ζηε δεκηνπξγία γλψζεο θαη ζηελ ηθαλνπνίεζε αλαγθψλ ησλ αηφκσλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ, θαη δηαδξακαηίδεη έηζη θεληξηθφ ξφιν ζηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, ηελ παξαγσγή πινχηνπ θαη ηε δηακφξθσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο ησλ πνιηηψλ 2. Απφξξνηα ηεο ξαγδαίαο εμέιημεο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ (ΣΠΔ) θαη ηεο επξείαο δηάρπζήο ηνπο ζε νιφθιεξε ηελ νηθνλνκία θαη ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο θαζεκεξηλήο καο δσήο, ζεκαηνδνηεί ην πέξαζκα απφ ηελ επνρή ηεο εθκεράληζεο θαη ηεο καδηθήο παξαγσγήο ζην ζχγρξνλν ηερλνινγηθφ θαη νηθνλνκηθφ κνληέιν ηνπ απηνκαηηζκνχ θαη ηεο ςεθηνπνίεζεο. Οη λέεο απηέο ηερλνινγίεο κεηαζρεκαηίδνπλ ζηαδηαθά ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δνχκε, εξγαδφκαζηε, δηαζθεδάδνπκε, καζαίλνπκε θαη επηθνηλσλνχκε κε ηνπο ζπλαλζξψπνπο καο. Παξάιιεια, κέζα απφ κηα δηαδηθαζία απν-πινπνίεζεο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, θαζψο νη δηαδηθαζίεο παξαγσγήο πιηθψλ αγαζψλ ππνρσξνχλ βαζκηαία απέλαληη ζηηο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο, επεμεξγαζίαο θαη κεηάδνζεο πιεξνθνξηψλ, θαη δεδνκέλσλ ησλ δπλαηνηήησλ πνπ παξέρνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο γηα κείσζε ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ θφζηνπο πνπ απαηηνχλ νη δηαδηθαζίεο απηέο, κεηψλεηαη δξακαηηθά ε απφζηαζε σο ζπληειεζηήο θφζηνπο 3. Σν γεγνλφο απηφ ζπληειεί ζηε δηακφξθσζε ελφο παγθνζκηνπνηεκέλνπ πεξηβάιινληνο νηθνλνκηθνχ αληαγσληζκνχ, πνπ επηβάιιεη ζηηο επηρεηξήζεηο ξηδηθέο νξγαλσηηθέο θαη ιεηηνπξγηθέο αλαδηαξζξψζεηο πξνθεηκέλνπ λα αληαπεμέιζνπλ ζε απηφλ. ην πιαίζην απηoχ ηνπ δηεζλνχο αληαγσληζκνχ, θαηαιπηηθφ ζηνηρείν ηνπ νπνίνπ απνηεινχλ νη ΣΠΔ, αιιά θαη ησλ επξχηεξσλ πξνθιήζεσλ πνπ απηέο ζέηνπλ γηα φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο νηθνλνκηθήο, θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο νξγάλσζεο, αλακελφκελν ήηαλ 2 Λεπθή Βίβινο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο (1999): Η Διιάδα ζηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαοζηξαηεγηθή θαη δξάζεηο, ζει

14 λα απνηειέζεη ε ΚηΠ αληηθείκελν ζεκαληηθψλ πνιηηηθψλ πξσηνβνπιηψλ θαη παξεκβάζεσλ δηεζλψο θαη ζε φια ηα επίπεδα, πξνθεηκέλνπ λα ραξαρζεί κηα νινθιεξσκέλε ζηξαηεγηθή γηα ηε κεηάβαζε ζε απηή θαη γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ επθαηξηψλ πνπ επαγγέιιεηαη. Σελ έλαξμε ηεο εθαξκνγήο ζρεηηθήο πνιηηηθήο ζε επίπεδν Δ.Δ. ζεκαηνδφηεζε ε Λεπθή Βίβινο ηνπ 1993 γηα ηελ «Αλάπηπμε, ηελ αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηελ απαζρφιεζε» 4, ζηελ νπνία θαη γίλεηαη γηα πξψηε θνξά ρξήζε ηνπ φξνπ «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» ζε επξσπατθφ επίπεδν. πσο δηαβάδνπκε ζην ζρεηηθφ θείκελν, «νη ηερλνινγίεο πιεξνθνξίαο θαη επηθνηλωληώλ κεηαζρεκαηίδνπλ δξακαηηθά πνιιέο πηπρέο ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλωληθήο δωήο, όπωο νη κέζνδνη θαη νη ζρέζεηο εξγαζίαο, ε νξγάλωζε ηωλ επηρεηξήζεωλ, νη ζηόρνη ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο θαηάξηηζεο θαη ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν επηθνηλωλνύλ κεηαμύ ηνπο νη άλζξωπνη. πληεινύλ ζε ζεκαληηθή αύμεζε ηεο παξαγωγηθόηεηαο ηεο βηνκεραλίαο θαη ηεο πνηόηεηαο θαη απόδνζεο ηωλ ππεξεζηώλ. Αλαδύεηαη κηα λέα Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο, όπνπ ε δηαρείξηζε, ε πνηόηεηα θαη ε ηαρύηεηα ηεο πιεξνθόξεζεο απνηεινύλ βαζηθέο ζπληζηώζεο ηεο αληαγωληζηηθόηεηαο: ωο παξαγωγηθόο ζπληειεζηήο νιόθιεξεο ηεο βηνκεραλίαο θαη ωο ππεξεζία πνπ παξέρεηαη ζηνλ ηειηθό θαηαλαιωηή, νη ηερλνινγίεο πιεξνθνξίαο θαη επηθνηλωληώλ επεξεάδνπλ ηελ νηθνλνκία ζε όια ηεο ηα επίπεδα» 5. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο, ζην ίδην θείκελν ηνλίδεηαη ε ζεκαζία ηεο κεηάβαζεο ζηελ ΚηΠ θαη ππνγξακκίδεηαη ε αλαγθαηφηεηα γηα άκεζε αλάπηπμε ησλ απαξαίηεησλ ππνδνκψλ ζε επξσπατθφ επίπεδν, ψζηε ζηα πιαίζηα ηνπ λένπ ηερλνινγηθνχ θαη νηθνλνκηθνχ κνληέινπ λα εληζρπζεί ε αλάπηπμε θαη ε αληαγσληζηηθφηεηα ηεο επξσπατθήο νηθνλνκίαο θαη λα δεκηνπξγεζνχλ λέεο αγνξέο θαη λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Χζηφζν, νη δξακαηηθέο απηέο αιιαγέο πνπ ζπλεπάγεηαη ε έιεπζε ηεο ΚηΠ, πέξα απφ ηηο ζεηηθέο πξνθιήζεηο πνπ δεκηνπξγνχλ γηα ηηο νηθνλνκίεο θαη ηηο θνηλσλίεο ζε φια ηα επίπεδα, γελλνχλ θαη εχινγνπο πξνβιεκαηηζκνχο θαη αλεζπρίεο γηα ηε δπλαηφηεηα πξνζαξκνγήο ησλ αηφκσλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ ζε απηέο. Έλα απφ ηα πιένλ ζεκαληηθά πεδία, φπνπ νη πξνθιήζεηο απηέο, ηφζν νη ζεηηθέο φζν θαη νη 3 Γλψκε πξσηνβνπιίαο ηεο Ο.Κ.Δ.: «Νέεο γλψζεηο- λέεο απαζρνιήζεηο - ηα απνηειέζκαηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ» (85/2002), ζει.2. 4 COM(93)700 final 5 Λεπθή Βίβινο γηα ηελ «Αλάπηπμε, ηελ Αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηελ Απαζρφιεζε», COM(93)700 final, Chapter 5: The changing society, the new technologies- Introduction. 14

15 αξλεηηθέο, έρνπλ θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα απνηειέζεη αθνξκή πξνβιεκαηηζκνχ αιιά θαη παξεκβάζεσλ, είλαη απηφ ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο απαζρφιεζεο Νέεο ηερλνινγίεο θαη λέα νξγάλωζε ηεο εξγαζίαο ηελ ςεθηαθή επνρή ηεο νηθνλνκίαο ηεο γλψζεο επαλαπξνζδηνξίδεηαη ν ξφινο ηεο εξγαζίαο σο παξαγσγηθνχ ζπληειεζηή, θαη ε γλψζε θαζίζηαηαη πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο παξάγνληαο πνπ δηακνξθψλεη, φπσο είδακε, έλα λέν παξαγσγηθφ, εξγαζηαθφ, θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ κνληέιν. Μηα απφ ηηο βαζηθέο ζπλέπεηεο ηεο εηζαγσγήο ησλ ΣΠΔ απνηειεί ε ζεκαληηθή κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη ηνπ ρξφλνπ απνζήθεπζεο, επεμεξγαζίαο θαη κεηαθνξάο ηεο πιεξνθνξίαο. Απηή ε κείσζε, κε ηε ζεηξά ηεο, επηδξά ζηελ νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο, ζηε δηαλνκή ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ, θαζψο επίζεο θαη ζηελ ίδηα ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο 6. Οη δπλαηφηεηεο πξνγξακκαηηζκνχ, ζπληνληζκνχ θαη δηαρείξηζεο πιεξνθνξηψλ, πνπ νη λέεο ηερλνινγίεο παξέρνπλ, θαη ν ζπλδπαζκφο απηνκαηηζκνχ θαη πιεξνθνξηθήο, επηηξέπνπλ ζηηο επηρεηξήζεηο ηελ παξαγσγή κεγάιεο πνηθηιίαο δηαθνξεηηθψλ πξντφλησλ κε ηε ρξήζε ηνπ ίδηνπ ηερλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ, ηελ απμνκείσζε ηεο παξαγσγήο βάζεη ηεο εθάζηνηε δήηεζεο, ηε δπλαηφηεηα κεηαθνξάο ηνπ ππφ θαηαζθεπή πξντφληνο ζε ελαιιαθηηθέο δηαδξνκέο αλάκεζα ζηηο ζέζεηο εξγαζίαο, θιπ. ια απηά ηα ζηνηρεία ζπλζέηνπλ ην κνληέιν κηαο επέιηθηεο παξαγσγήο, πνπ επηηξέπεη ζηηο επηρεηξήζεηο λα πξνζαξκφδνληαη ζηηο αιιαγέο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη λα αληαπνθξίλνληαη επηηπρψο ζηηο εθάζηνηε ζπλζήθεο ηεο νηθνλνκίαο 7. Παξάιιεια, κε ηε δηαξθή αλαβάζκηζε ηνπ ηερλνινγηθνχ ηνπο εμνπιηζκνχ, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα κείσζεο ηνπ θφζηνπο θαη αχμεζεο ηεο παξαγσγήο, πξάγκα πνπ θαζηζηά ηηο ΣΠΔ βαζηθφ κέζν γηα ηελ απφθηεζε αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο. Ζ λέα απηή νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο, πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ επειημία πνπ πξνζθέξνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο θαη ζηε δηαξθή επηδίσμε ηεο θαηλνηνκίαο, εχινγα επεξεάδεη θαη ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο. Σν παξαδνζηαθφ πξφηππν ηνπ αλεηδίθεπηνπ -ή εηδηθεπκέλνπ απζηεξά ζε έλα θαη κφλν αληηθείκελνβηνκεραληθνχ εξγάηε ηνπ θνξληηθνχ κνληέινπ ηήο καδηθήο παξαγσγήο αληηθαζίζηαηαη ζηαδηαθά απφ έλα λέν εξγαζηαθφ ππφδεηγκα. Σν ππφδεηγκα απηφ απαηηεί πςειφηεξα 6 Πξάζηλε Βίβινο : Partnership for a new organization of work. COM(97)128 final,ζει 4 7 Γεσξγαθνπνχινπ Βάλα: Δπειημίεο ηεο επηρείξεζεο θαη ηεο εξγαζίαο, ΗΝΔ/ ΓΔΔ, Αζήλα, 1996, ζ.ζ

16 επίπεδα εηδίθεπζεο, θαη κάιηζηα πνιχπιεπξεο, ηθαλφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ λα αληαπνθξίλνληαη ζε πνηθηιία επζπλψλ, θαζψο επίζεο θαη ηθαλφηεηα ζηελ εκπέδσζε θαη δηαρείξηζε κεγάινπ φγθνπ πιεξνθνξίαο κε ηε ρξήζε ηεο απαηηνχκελεο ηερλνινγίαο. Παξάιιεια, ε δηαξθήο αλαδήηεζε λέσλ ηξφπσλ νξγάλσζεο ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε βαζκηαία κεηαηξνπή ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο απφ εληάζεσο πξψησλ πιψλ θαη ελέξγεηαο ζε εληάζεσο γλψζεο, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αλαβάζκηζε ηεο πλεπκαηηθήο εξγαζίαο θαη, επξχηεξα, ηνπ ξφινπ ηνπ αλζξψπηλνπ παξάγνληα. Ζ ρεηξσλαθηηθή εξγαζία ράλεη ηελ θαζνξηζηηθή ζεκαζία πνπ είρε ζην παξειζφλ σο πεγή ηνπ θνηλσληθνχ πινχηνπ θαη ηνπ θέξδνπο. Ζ επέλδπζε ζην αλζξψπηλν θεθάιαην, ε αλάπηπμε δειαδή ησλ γλψζεσλ θαη ησλ δεμηνηήησλ ησλ εξγαδνκέλσλ, απνηειεί ηνλ θηλεηήξην κνριφ ηνπ λένπ κνληέινπ αλάπηπμεο, αιιά θαη ην ζηίγκα ηνπ κεηαθνξληηθνχ εξγαζηαθνχ κνληέινπ 8. ηα πιαίζηα απηά, ε εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ, θαη ηδίσο ΣΠΔ, απμάλεη ηα δεδνκέλα πνπ έλαο εξγαδφκελνο πξέπεη λα θαηαλνεί θαη λα ζπλδπάδεη γηα λα ιακβάλεη απνθάζεηο. Παξάιιεια, απαηηείηαη ζπλερήο επηθνηλσλία κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπ, αλψηεξνπο θαη θαηψηεξνπο ζηελ ηεξαξρία, πξάγκα πνπ επηηπγράλεηαη αθελφο κελ κε ηε δηαξθή ξνή ησλ πιεξνθνξηψλ ελδνεπηρεηξεζηαθά, θαη αθεηέξνπ κε ηελ πηνζέηεζε φιν θαη πην νξηδφληησλ νξγαλσηηθψλ ζρεκάησλ θαη επίπεδσλ ηεξαξρηψλ. Δληζρχνληαη έηζη ηα ζπιινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο εξγαζίαο θαη ηεο ιήςεο απνθάζεσλ, νη νπνίεο ιακβάλνληαη πιένλ θαηά θαλφλα ζε ζπλζήθεο ζπλεξγαζίαο κε ηνπο ζπλαδέιθνπο, ζηα πιαίζηα λέσλ δηνηθεηηθψλ πξαθηηθψλ. Ζ φιε απηή δηαδηθαζία αλαδηνξγάλσζεο ησλ επηρεηξήζεσλ, ελψ ζε κηα πξψηε θάζε είρε σο απνηέιεζκα ηε δξαζηηθή κείσζε ησλ ελδηάκεζσλ δηνηθεηηθψλ ζηειερψλ, ζε κηα δεχηεξε θάζε επεξέαζε, φπσο είδακε, θαη ηηο αλεηδίθεπηεο ζέζεηο ηεο γξακκήο παξαγσγήο, αθνχ απηφ πνπ ρξεηάδνληαη πιένλ νη επηρεηξήζεηο είλαη έλαο εξγαδφκελνο πνπ ζα δηαζέηεη κηα γεληθή ηερλνγλσζία, ε νπνία ζα ηνπ επηηξέπεη λα πξνζαξκφδεηαη θαη λα εθηειεί πνιιέο επηκέξνπο εηδηθφηεξεο εξγαζίεο ζε δηάθνξα ζηάδηα ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο 9.ηα πιαίζηα ελφο ηέηνηνπ νξγαλσηηθνχ ζρήκαηνο, φπνπ ε έκθαζε δίλεηαη πιένλ ζηα απνηειέζκαηα θαη φρη ζηνλ έιεγρν, ηα θαηλνηνκηθά θαη απηνκαηνπνηεκέλα ζπζηήκαηα ρξεηάδνληαη ιηγφηεξε ή θαη θαζφινπ αλεηδίθεπηε εξγαζία, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο απαηηνχζε ζην παξειζφλ απζηεξφ έιεγρν θαη 8 Ναμάθεο Υ.,Κνληφξδνο Μ.,Γθίθαο Γ: Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο-Αλνηθηή εθπαίδεπζε θαη Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, 19, ζ.11 9 Λεμνπξηψηεο Η.: Νέεο ηερλνινγίεο, επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο θαη ηειεξγαζία. ΓΔΔ 3/1998, ζ

17 επίβιεςε. Ζ δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ε επζχλε γηα ηελ επίηεπμε απνηειεζκάησλ πεξηέξρεηαη κε ηνλ ηξφπν απηφ φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηελ άιινηε «εθηειεζηηθή» εξγαζία, ε νπνία αλαβαζκίδεηαη, θαινχκελε πιένλ λα αλαιάβεη πεξηζζφηεξεο πξσηνβνπιίεο θαη επζχλεο 10. ιεο απηέο νη νξγαλσηηθέο κεηαβνιέο έρνπλ θαηαζηήζεη ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ηδηαίηεξα πνιχπινθν θαη ξεπζηφ. Αλ θαη, φπσο είδακε, ε αλάπηπμε ςεθηαθψλ ηερλνινγηψλ αλνίγεη λένπο νξίδνληεο γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ ππεξεζηψλ κεηάδνζεο θαη επεμεξγαζίαο πιεξνθνξίαο, νη πξνθιήζεηο πνπ απηή ε αλάπηπμε ζπλεπάγεηαη γηα ην πεξηερφκελν θαη ηε θχζε ηεο εξγαζίαο γελλνχλ εχινγεο αλεζπρίεο θαη πξνβιεκαηηζκνχο σο πξνο ηηο πξνυπνζέζεηο αιιά θαη ηελ αλαγθαηφηεηα ελφο παξάιιεινπ εθζπγρξνληζκνχ ηεο νξγάλσζήο ηεο. Γελ είλαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο, πνπ νη παξαδνζηαθέο επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο εληζρχνληαη κέζα απφ ηελ ηερλνινγηθή θαηλνηνκία. Γηα παξάδεηγκα, ε 24σξε εμππεξέηεζε πειαηψλ κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ ζηα πιαίζηα ηνπ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ νδεγεί ζηελ επέιηθηε δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο (ζπκβάζεηο κεξηθήο απαζρφιεζεο, δηαθεθνκκέλα σξάξηα, βάξδηεο θιπ). Δλδεηθηηθά είλαη επίζεο ηα παξαδείγκαηα πνιιψλ θιάδσλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, φπσο ηεο ρεκηθήο βηνκεραλίαο, φπνπ ε απηνκαηνπνίεζε έρεη ζπληειέζεη ζηελ απμεκέλε ρξήζε ππεξγνιαβηψλ γηα ηηο εξγαζίεο ζπληήξεζεο θαη ζε ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ γηα ηηο ζέζεηο αλεηδίθεπησλ εξγαηψλ ζηηο κνλάδεο παξαγσγήο, ζε ζπλδπαζκφ πάληα θαη κε ηελ πξνζπάζεηα κείσζεο ηνπ εξγαηηθνχ θφζηνπο 11. Σέινο, ζχκθσλα κε πξφζθαηε έξεπλα ηνπ ΚΔΠΔ 12, έλα κεγάιν πνζνζηφ ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηνλ θιάδν ησλ ηειεπηθνηλσληψλ κεηά ηελ απειεπζέξσζή ηνπ, αθνξά ζε ζέζεηο κεξηθήο απαζρφιεζεο θαη βαίλεη δηαξθψο απμαλφκελν, θπξίσο ζηηο επηρεηξήζεηο θηλεηήο ηειεθσλίαο. Γηα ηελ αμηνπνίεζε, ινηπφλ, ησλ πιενλεθηεκάησλ, πνπ ε εηζαγσγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη, απαηηείηαη απφ ηνπο εξγαδνκέλνπο ηθαλφηεηα πξνζαξκνγήο ζηα λέα νξγαλσηηθά δεδνκέλα, κέζσ κηαο δηαξθνχο δηαδηθαζίαο αλαβάζκηζεο ησλ γλψζεσλ θαη ησλ δεμηνηήησλ ηνπο 13, ηδίσο ζηηο ΣΠΔ. Παξάιιεια, 10 Λχηξαο Αλδξέαο: Κνηλωλία θαη Δξγαζία. Παπαδήζεο, Αζήλα, 2000,ζ.ζ Ληλάξδνο-Ρπικφλ Π.: Δξγαζία θαη λέεο ηερλνινγίεο ζηε βηνκεραλία: ζπκπεξάζκαηα θιαδηθψλ εξεπλψλ. Δλεκέξωζε, η.42, ζ «Ζ απειεπζεξσκέλε ηειεθσλία δεκηνπξγεί λέεο ζέζεηο εξγαζίαο». Δθεκεξίδα ΣΟ ΒΗΜΑ ΣΗ ΚΤΡΙΑΚΗ, , Β4 13 Ο φξνο πνπ έρεη επηθξαηήζεη ζηα θείκελα ηεο Δ.Δ., θαη φρη κφλν, γηα λα πεξηγξάςεη απηή αθξηβψο ηε δηαδηθαζία δηαξθνχο αλαβάζκηζεο ησλ γλψζεσλ θαη ησλ δεμηνηήησλ, είλαη ε «δηα βίνπ κάζεζε» (lifelong 17

18 ζηα πιαίζηα ελφο παγθνζκηνπνηεκέλνπ νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο, πνπ νη ηειεπηαίεο έρνπλ δεκηνπξγήζεη κε ηελ ππέξβαζε ηνπηθψλ θαη ρξνληθψλ θξαγκψλ, αλαγθαία πξνζφληα θαζίζηαληαη πιένλ ε θηλεηηθφηεηα θαη ε επειημία, θαζψο θαη ε εμνηθείσζε κε λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο, φπσο ε ηειεξγαζία Δπηπηώζεηο ηωλ λέωλ ηερλνινγηώλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ απαζρόιεζε Ζ έιεπζε ηεο ΚηΠ, φπσο θαη φιεο νη ηερλνινγηθέο επαλαζηάζεηο ηνπ παξειζφληνο έρεη δεκηνπξγήζεη κηα εχινγε πξνβιεκαηηθή ζρεηηθά κε ηελ επίδξαζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζην πεδίν ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ηνπ κεγέζνπο ηεο απαζρφιεζεο. Γελ είλαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο, φπνπ ε αλάπηπμε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ αληηκεησπίδεηαη σο ε γελεζηνπξγφο αηηία ηεο αλεξγίαο θαη ηνπ πεξηνξηζκνχ ησλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο γηα κεγάια ηκήκαηα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Ζ δηαδηθαζία ζηαδηαθήο ππνθαηάζηαζεο ηεο «δσληαλήο» εξγαζίαο απφ ζπζηήκαηα απηνκαηηζκνχ θαη απφ ηελ ειεθηξνληθή δηαρείξηζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζε νξηζκέλνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο έρεη νδεγήζεη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηε δηαηχπσζε νξηζκέλσλ απφ ηηο πην δνθεξέο ζεσξίεο γηα ην κέιινλ ηεο εξγαζίαο. Σν δεηνχκελν είλαη θαηά πφζν βξηζθφκαζηε κπξνζηά ζην «ηέινο ηεο εξγαζίαο» 14 ή ζε κία δηαδηθαζία επξχηεξνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ηεο αγνξάο εξγαζίαο, αληίζηνηρε κε ηε λέα νξγάλσζε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο θαη ηεο εξγαζίαο, πνπ εμεηάζακε ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα. Γεγνλφο είλαη, φηη νη λέεο κέζνδνη παξαγσγήο έρνπλ αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζε έλα κέξνο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, θαζψο νιφθιεξνη ηνκείο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο δέρνληαη πηέζεηο ιφγσ ηνπ έληνλνπ δηεζλνχο αληαγσληζκνχ θαη ηεο ζπλερνχο ηερλνινγηθήο εμέιημεο. Αξθεηά παξαδνζηαθά επαγγέικαηα ηείλνπλ λα εμαιεηθζνχλ, ελψ κεγάινο είλαη θαη ν αξηζκφο ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο πνπ ράλνληαη ζε παξαδνζηαθνχο θιάδνπο, θπξίσο ηεο βηνκεραλίαο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ θιάδνπ ηεο ραιπβνπξγίαο, φπνπ ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ παξαηεξήζεθε κείσζε ηεο απαζρφιεζεο θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 80 κε ξπζκνχο πνπ θπκαίλνληαλ απφ 4-10%, ιφγσ ηνπ απηνκαηηζκνχ ηήο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο. ηελ ειιεληθή ηζηκεληνβηνκεραλία ν αξηζκφο ησλ απαζρνινπκέλσλ κεηψζεθε ζπλνιηθά θαηά ηελ learning). Πξφθεηηαη γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ηνπ αηφκνπ πνπ ιακβάλεη ρψξα θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ βίνπ ηνπ, ηδίσο ηνπ επαγγεικαηηθνχ, θαη γηα ηελ νπνία απαηηείηαη ζπλέξγεηα φισλ ησλ δηαζέζηκσλ θνξέσλ εθπαίδεπζεο. 14 Ο φξνο έρεη πξνθαιέζεη πιείζηεο ζπδεηήζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνχο, κεηά ηελ έθδνζε ηνπ νκφηηηινπ βηβιίνπ ηνπ J.Rifkin. 18

19 πεληαεηία θαηά 10%, ελψ ζχκθσλα κε εθηηκήζεηο ηερληθψλ ζηειερψλ ηνπ θιάδνπ, νη ζχγρξνλεο εγθαηαζηάζεηο κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ κε ηα 2/3 ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπο θαη παξάγνληαο 20% πεξηζζφηεξν, εθφζνλ επελδχζνπλ ζηελ θαηλνηνκία θαη ζηνλ ηερλνινγηθφ εθζπγρξνληζκφ. Tέινο, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ ΗΝΔ/ΓΔΔ, θαηά ηελ ίδηα πεληαεηία ε ζπλνιηθή απαζρφιεζε ζηελ ειιεληθή βηνκεραλία κεηψζεθε θαηά ζέζεηο εξγαζίαο 15. Σα παξαδείγκαηα κείσζεο ηεο απαζρφιεζεο ζε θιάδνπο ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα είλαη φλησο ελδεηθηηθά ηεο πίεζεο πνπ απηή δέρεηαη απφ ηελ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ θαη θαηλνηνκηψλ. Αλ φκσο εμεηδηθεχζνπκε ηελ αλάιπζε ζην πνηεο ζέζεηο πιήηηνληαη πεξηζζφηεξν, ζα δηαπηζηψζνπκε φηη πξφθεηηαη θπξίσο γηα ηνπο αλεηδίθεπηνπο θαη ρακειψλ δεμηνηήησλ εξγαδνκέλνπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ππάξρεη ε άπνςε φηη ε αξρηθή ηάζε γηα κείσζε ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο φηαλ κηα επηρείξεζε εηζάγεη ζχγρξνλεο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο, αληηζηαζκίδεηαη απφ ηελ απμεκέλε δήηεζε γηα πξντφληα θαη ππεξεζίεο εμαηηίαο ηεο αχμεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ηεο κείσζεο ησλ ηηκψλ θαη ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ αγνξψλ γηα ηα λέα πξντφληα θαη ππεξεζίεο, γεγνλφο πνπ έρεη καθξνπξφζεζκα ζεηηθφ αληίθηππν ζηε ζπλνιηθή απαζρφιεζε 16. Δμάιινπ, ε αλάπηπμε θιάδσλ, φπσο απηνχ ησλ ΣΠΔ, αιιά θαη επξχηεξα ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα, δεκηνπξγεί λέεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη επθαηξίεο απαζρφιεζεο, αιιά ππφ ηελ πξνυπφζεζε ηεο πξνζαξκνγήο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζηηο απμεκέλεο απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο νηθνλνκίαο ηεο γλψζεο, γηα ηερλνγλσζία θαη πςειή εηδίθεπζε. Τπ απηή ηελ έλλνηα, ππάξρεη ζηελή ζρέζε κεηαμχ ηερλνινγηθήο πξνφδνπ, παξαγσγηθφηεηαο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο αλάπηπμεο λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο. Γελ είλαη ηπραίν, φηη απφ ηα θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ., πςειφηεξα πνζνζηά απαζρφιεζεο εκθαλίδνπλ εθείλα, ηα νπνία παξνπζηάδνπλ θαη ηνπο κεγαιχηεξνπο δείθηεο σο πξνο ηελ εηζαγσγή ΣΠΔ θαη θαηλνηνκίαο 17. Δπηπιένλ, ν ίδηνο ν θιάδνο ησλ ΣΠΔ απνηειεί ην δπλακηθφηεξν ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο ηεο Δ.Δ., πνπ αληηζηνηρεί ζε πεξηζζφηεξν απφ ην 5% ηνπ ΑεγρΠ ηεο, ελψ νη βηνκεραλίεο ηνπ αλαπηχζζνληαη θαηά 5 πνζνζηηαίεο κνλάδεο ηαρχηεξα απφ άιινπο ηνκείο, ζε πξαγκαηηθνχο φξνπο, ζπκκεηέρνληαο ελεξγά ηφζν ζηε ζπλνιηθή νηθνλνκηθή 15 Καηζνξίδαο Γ.: Κνηλσληθέο επηπηψζεηο απφ ηελ εθαξκνγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Δλεκέξωζε, η.30, ζ Λεπθή Βίβινο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο (1999): Η Διιάδα ζηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαοζηξαηεγηθή θαη δξάζεηο, ζ

20 κεγέζπλζε, φζν θαη ζηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ζηελ Δ.Δ. Σν 1998 ηέζζεξα εθαηνκκχξηα άηνκα εξγάδνληαλ ζηνλ ηνκέα απηφ, ελψ θαηά ην δηάζηεκα δεκηνπξγήζεθαλ πεξηζζφηεξεο απφ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Έηζη, ε ΚηΠ δεκηνπξγεί κία ζηηο ηέζζεξηο θαζαξέο λέεο ζέζεηο απαζρφιεζεο ζηελ Δπξψπε, ελψ ε δήηεζε ππεξβαίλεη θαηά πνιχ ηελ πξνζθνξά, αθνχ ην ίδην έηνο νη θελέο ζέζεηο εξγαζίαο κφλν γηα επαγγεικαηίεο ζηνλ ηνκέα ησλ ΣΠΔ ππνινγίδνληαλ ζε Ζ Δπηηξνπή εθηηκά ζε ζρεηηθή αλαθνίλσζή ηεο 19 φηη ζε ιηγφηεξν απφ 10 ρξφληα νη κηζέο απφ φιεο ηηο ζέζεηο εξγαζίαο ζα βξίζθνληαη ζε βηνκεραλίεο πνπ είλαη είηε κεγάινη παξαγσγνί είηε εληαηηθνί ρξήζηεο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πιεξνθνξηθήο ηερλνινγίαο. χκθσλα κε ηελ ίδηα αλαθνίλσζε, αθφκα θαη ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, φπνπ ε απειεπζέξσζε ηνπ θιάδνπ θαη ε αλαδηνξγάλσζή ηνπ νδήγεζαλ ζε αξρηθή κείσζε ησλ πνζνζηψλ απαζρφιεζεο, νη ηάζεηο αλακέλεηαη φηη ζα έρνπλ ζεηηθή εμέιημε, ιφγσ ησλ λέσλ ηκεκάησλ ηεο αγνξάο θαη ηεο χπαξμεο λέσλ θνξέσλ εθκεηάιιεπζεο θαη παξνρήο ππεξεζηψλ. ηελ Διιάδα, ε αχμεζε απηή θαηά ηελ πεξίνδν ήηαλ ηεο ηάμεσο ηνπ 20%, ηεηξαπιάζηα ηεο αχμεζεο ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο 20. Aλάινγα αλνδηθή είλαη θαη ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ θαη ηδηαίηεξα ζε ηνκείο ζηνπο νπνίνπο ε εηζαγσγή ΣΠΔ γίλεηαη κε ηαρχηεξνπο ξπζκνχο θαη αζθεί κεγαιχηεξε επίδξαζε, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηελ εθπαίδεπζε, ηελ πγεία θαη ηελ έξεπλα. Καηά ηελ πεξίνδν ν αξηζκφο ησλ απαζρνινχκέλσλ ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα ζηελ Δ.Δ. απμήζεθε θαηά 10 εθαηνκκχξηα 21, θπξίσο, ιφγσ ηεο αλάπηπμεο ησλ ππεξεζηψλ ππνινγηζηψλ, ινγηζκηθνχ θαη νπηηθναθνπζηηθψλ κέζσλ. Δπίζεο, ε ξαγδαία αλάπηπμε θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα ηνπ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ ζεσξείηαη φηη ζα ζπκβάιεη ζεκαληηθά ζηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο. ε κειέηε ηνπ EuroCommerce αλαθέξεηαη φηη ην 1998 ιεηηνπξγνχζαλ ζηελ Δπξψπε πεξίπνπ εκπνξηθά sites ζην δηαδίθηπν, ηα νπνία δεκηνχξγεζαλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο, ελψ ζηηο Ζ.Π.Α., φπνπ ην ειεθηξνληθφ εκπφξην είλαη πνιχ πην 17 Πξάζηλε Βίβινο :Living and Working in the Information Society: People first. COM(96)389 ηειηθφ, ζ «Γπλαηόηεηεο απαζρόιεζεο ζηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο: Αμηνπνίεζε ηωλ δπλαηνηήηωλ ηεο πιεξνθνξηθήο επαλάζηαζεο». Έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην Δπξσπατθφ ζπκβνχιην, COM(1998)590, ζ «ηξαηεγηθέο γηα ηηο ζέζεηο εξγαζίαο ζηελ θνηλωλία ηεο πιεξνθνξίαο». Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο COM(2000)48 ηειηθφ, ζ Δθεκεξίδα ΣΟ ΒΖΜΑ ΣΖ ΚΤΡΗΑΚΖ, φπ. π. 21 Πξάζηλε Βίβινο : Living and Working in the Information Society: People first. φπ.π. ζ.16 20

21 αλεπηπγκέλν, ηελ ίδηα πεξίνδν ππνινγίδεηαη φηη είρε δεκηνπξγήζεη ζέζεηο εξγαζίαο 22. Σέινο, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε, κέζσ ηεο λέαο ηερλνινγίαο, αλάπηπμε ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ αιιά θαη λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, φπσο ε ηειεξγαζία, έρεη θαη πξφθεηηαη λα ζπκβάιεη ζεκαληηθά ζηελ απαζρφιεζε πεξηζζφηεξσλ γπλαηθψλ θαη αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο, δχν απφ ηηο θαηεμνρήλ πιεζπζκηαθέο νκάδεο κε δπζθνιία πξφζβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. χκθσλα κε ην Δπξσπατθφ Φφξνπκ ησλ Αηφκσλ κε Δηδηθέο Αλάγθεο «ε ηερλνινγία ηεο πιεξνθνξίαο σο κέζν απαζρφιεζεο λέσλ νκάδσλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο πνπ έσο ζήκεξα ήηαλ άλεξγα, απνηειεί ζεκαληηθή πηπρή ηεο θνηλσλίαο ηεο πιεξνθνξίαο» 23, θαζψο ζπκβάιιεη ζηελ άξζε ησλ θξαγκψλ (θηλεηηθψλ, γεσγξαθηθψλ, θιπ) πνπ νη αλαπεξίεο ζπλεπάγνληαη γηα ηελ απαζρφιεζε. Δμάιινπ, ε επειημία, πνπ, φπσο είδακε, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο επηθέξεη ν ηερλνινγηθφο εθζπγρξνληζκφο, εμππεξεηεί ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ εμηζνξξφπεζε νηθνγελεηαθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ ππνρξεψζεσλ ησλ γπλαηθψλ, δηεπθνιχλνληαο έηζη ηελ είζνδν αιιά θαη ηελ παξακνλή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. πκπεξαζκαηηθά, γεληθεχζεηο θαη αθνξηζκνί ηνπ ηχπνπ ην ηέινο ηεο εξγαζίαο ζα ήηαλ κάιινλ παξαθηλδπλεπκέλνη ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο πξνβιεκαηηθήο. Βξηζθφκαζηε κπξνζηά ζε έλα ξηδηθφ κεηαζρεκαηηζκφ ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνλνκίαο, φπνπ ε εηζαγσγή ηεο λέαο ηερλνινγίαο έρεη ζπληειέζεη ζηελ αλαδηάηαμε νιφθιεξσλ θιάδσλ, ζηε καδηθή απψιεηα θάπνησλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη ζηελ εκθάληζε λέσλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο. ηα πιαίζηα απηψλ ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ην λέν κνληέιν νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, ε γλψζε, ε επειημία θαη ε πξνζαξκνζηηθφηεηα παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηελ ηειηθή έθβαζε ηεο δηαδηθαζίαο απηνχ ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ. Ζ έιεπζε ηεο ΚηΠ δεκηνπξγεί απμεκέλεο απαηηήζεηο θαη ζέηεη ηηο δηθέο ηεο πξνθιήζεηο. Σν θαηά πφζν ε αληαπφθξηζε ζε απηέο ζα είλαη επηηπρήο, εμαξηάηαη απφ ηηο πξσηνβνπιίεο πνπ αλαιακβάλνληαη θαη ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ ραξάδνληαη ζε φια ηα επίπεδα, απφ ην επηρεηξεζηαθφ σο θαη ην ππεξεζληθφ. 22 Κπξηαθνχιηαο Π: Ζιεθηξνληθφ Δκπφξην θαη Απαζρφιεζε: Γπλαηφηεηεο θαη πξννπηηθέο. Δλεκέξωζε, η.40, ζ Αλαθνίλσζε «ηξαηεγηθέο γηα ηηο ζέζεηο εξγαζίαο ζηελ θνηλωλία ηεο πιεξνθνξίαο», φπ. π. 21

22 III. ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ: Ζ ΠΡΟΚΛΖΖ ΣΟΤ ΜΔΛΛΟΝΣΟ 3.1. Οξηζκόο ηεο ηειεξγαζίαο ην πιαίζην ηεο φιεο ζπδήηεζεο πνπ έρεη αλαπηπρζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα ζρεηηθά κε ηε λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο ζηα πιαίζηα ηεο ΚηΠ, ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε πξνβιεκαηηθή πεξί ηεο ηειεξγαζίαο, σο ηεο πιένλ ελδεηθηηθήο λέαο κνξθήο απαζρφιεζεο, πνπ αλαπηχρζεθε θαη εμειίζζεηαη ράξηλ ηεο αλάπηπμεο ησλ ΣΠΔ. Ο φξνο «ηειεξγαζία» θαιχπηεη έλα επξχ θάζκα εξγαζηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ζε βαζκφ πνπ θάπνηνη ηελ αληηκεησπίδνπλ πεξηζζφηεξν σο ηξφπν εξγαζίαο, παξά σο εξγαζία θαζεαπηή 24. Σν γεγνλφο απηφ, ζε ζπλδπαζκφ κε ην φηη δε ζπληζηά αλεμάξηεηε λνκηθή θαηεγνξία, θαζηζηά ηδηαίηεξα δχζθνιε νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα νξηνζέηεζεο ηεο έλλνηαο. χκθσλα κε ηελ πξφζθαηε ζπκθσλία-πιαίζην γηα ηελ ηειεξγαζία, πνπ ππνγξάθεθε απφ ηνπ επξσπαίνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο 25, απηή νξίδεηαη σο «κία κνξθή νξγάλωζεο ή/θαη εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο, κε ηε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο πιεξνθνξηώλ, ζην πιαίζην κίαο εξγαζηαθήο ζύκβαζεο/ζρέζεο, όπνπ ε εξγαζία, ε νπνία ζα κπνξνύζε λα εθηειείηαη επίζεο ζηνπο ρώξνπο ηνπ εξγνδόηε, εθηειείηαη καθξηά από ηνπο ρώξνπο απηνύο ζε ηαθηηθή βάζε» 26. πλεπψο, δχν είλαη νη βαζηθέο πξνυπνζέζεηο ηεο ηειεξγαζίαο: α) ν ρψξνο ηεο εξγαζίαο πξέπεη λα βξίζθεηαη εθηφο ηνπ παξαδνζηαθνχ ρψξνπ πνπ αλήθεη ζηνλ εξγνδφηε θαη β) ε ρξήζε ΣΠΔ. Ζ βαζηθή δηαθνξά ηεο ηειεξγαζίαο απφ ηηο ζπκβαηηθέο κνξθέο εξγαζίαο είλαη φηη ζε απηή ηε κνξθή απαζρφιεζεο πεγαίλεη ε εξγαζία ζηνλ εξγαδφκελν θαη φρη ην αληίζηξνθν. Οη εξγαδφκελνη πξαγκαηνπνηνχλ ηελ εξγαζία πνπ ζα έθαλαλ ζπλήζσο ζην εξγνζηάζην, ζην γξαθείν θιπ., ζε δηαθνξεηηθφ φκσο ρψξν 27. Χζηφζν, είλαη ιαλζαζκέλε ε ηαχηηζή ηεο απφ νξηζκέλνπο κε ηε ιεγφκελε «θαη νίθνλ απαζρφιεζε», αθνχ, φπσο ζα δνχκε παξαθάησ, δελ παξέρεηαη απνθιεηζηηθά απφ ην ζπίηη ηνπ εξγαδνκέλνπ, αιιά απφ δηάθνξα ζεκεία, αθφκα θαη ελ θηλήζεη. Πην ζσζηή είλαη ε ζεψξεζή ηεο σο κεηεμέιημεο ηεο θαη νίθνλ εξγαζίαο, ηδίσο σο πξνο ην ζηνηρείν ηεο απνκάθξπλζεο ηνπ 24 Νηνχζεο Νέζηνξαο: Σν θαηλφκελν ηεο ηειεξγαζίαο. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, η.11, ζει Βι. επφκελν θεθάιαην, ελφηεηα : «Ζ Δπξσπατθή πκθσλία Πιαίζην» 26 Πιείζηνη είλαη νη νξηζκνί πεξί ηειεξγαζίαο, πνπ έρνπλ δηαηππσζεί θαηά θαηξνχο ζηε βηβιηνγξαθία. κσο, ζεσξνχκε ηνλ ζπγθεθξηκέλν σο ην πιένλ έγθπξν, θαζψο αθελφο κελ ζπλδπάδεη ην πεξηερφκελν ησλ ππνινίπσλ θαηά ηξφπν ζαθή θαη πεξηεθηηθφ, θαη αθεηέξνπ είλαη ν πξψηνο πνπ δηαηππψλεηαη ζε επίζεκν θείκελν. 22

23 εξγαδνκέλνπ απφ έλαλ θεληξηθφ ρψξν νκαδηθήο παξνρήο ηεο εξγαζίαο, ρψξν πνπ παιηφηεξα ηαπηηδφηαλ ζπλήζσο κε ηελ έδξα ηεο επηρείξεζεο. Τπ απηή ηελ έλλνηα, ζα κπνξνχζε λα πεη θαλείο φηη πξφθεηηαη γηα εθδήισζε ηεο θαη νίθνλ εξγαζίαο ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα, ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ πιήζνο παξαδνζηαθψλ ππεξεζηψλ γξαθείνπ (δαθηπινγξάθεζε, δηαρείξηζε θεηκέλσλ θαη δεδνκέλσλ, κεηαθξάζεηο, εθδνηηθέο εξγαζίεο, ηηκνινγήζεηο θιπ.) κεηαθέξζεθαλ ζην ζπίηη κέζσ ελφο αηνκηθνχ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή ή ελφο ηεξκαηηθνχ, ζπλδεδεκέλνπ κε ηνλ θεληξηθφ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή ηεο επηρείξεζεο 28. Έηζη, πνιιά επαγγέικαηα, φπσο ζπγγξαθείο, δεκνζηνγξάθνη, εξεπλεηέο, κεηαθξαζηέο, νηθνλνκνιφγνη, ινγηζηέο, δηθεγφξνη, πξνγξακκαηηζηέο, εθπαηδεπηέο θαη γεληθά φζνη απαζρνινχληαη θπξίσο ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ κπνξνχλ λα αζθνχλ ην επάγγεικά ηνπο σο ηειεξγαδφκελνη, αμηνπνηψληαο ηηο δπλαηφηεηεο πνπ ηνπο παξέρνπλ νη ΣΠΔ Μνξθέο ηειεξγαζίαο Χο πξνο ηηο επηκέξνπο κνξθέο πνπ κπνξεί λα ιάβεη ε ηειεξγαζία, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε πνιιά θξηηήξηα θαηεγνξηνπνίεζήο ηνπο. Χζηφζν, ην πην βαζηθφ απφ απηά είλαη ν ρώξνο ηεο απαζρόιεζεο, θαζψο, φπσο είδακε, έλα απφ ηα δχν θχξηα πξνζδηνξηζηηθά ζηνηρεία ηεο ηειεξγαζίαο είλαη ε άζθεζε ηεο εξγαζίαο ζε ρψξν δηαθνξεηηθφ απφ απηφ ησλ εγθαηαζηάζεσλ ηεο επηρείξεζεο. Βάζεη απηνχ ηνπ θξηηεξίνπ, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηνπο εμήο ηχπνπο ηειεξγαζίαο: Καη νίθνλ ηειεξγαζία (homeworking). Απνηειεί ηελ πιένλ δηαδεδνκέλε κνξθή ηειεξγαζίαο, πνπ δηεθπεξαηψλεηαη ζην ζχλνιφ ηεο ή κεξηθψο ζηε θαηνηθία ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ κε ηε ρξήζε ηνπ θαηάιιεινπ εμνπιηζκνχ, πνπ ζπλήζσο παξέρεηαη απφ ηνλ εξγνδφηε. Οη θαη νίθνλ ηειεξγαδφκελνη κπνξεί λα είλαη είηε κηζζσηνί, παξέρνληαο ηηο ππεξεζίεο ηνπο ζε έλαλ εξγνδφηε, είηε ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο θαη απηναπαζρνινχκελνη, παξέρνληάο ηηο ζε πεξηζζφηεξνπο ηνπ ελφο. Δξγαζία ζε ζηαζκνύο ηειεξγαζίαο ή ηειεξγαηηθά θέληξα (teleworking centres). Πξφθεηηαη γηα εηδηθά δηακνξθσκέλνπο επαγγεικαηηθνχο ρψξνπο, νη νπνίνη πξνζθέξνπλ ζηoπο ηειεξγαδνκέλνπο φιν ηνλ απαξαίηεην 27 Ρνκπφιεο άββαο, Γεκνπιάο Κ.: Σειεξγαζία: απεηιή ή παλάθεηα. Δλεκέξωζε ΙΝΔ/ΓΔΔ, η.37, ζει.9 28 Λεμνπξηψηεο Ησάλλεο: Νέεο ηερλνινγίεο, επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο θαη ηειεξγαζία. ΓΔΔ 3/1998, ζει

24 εμνπιηζκφ (ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο, ζπλδέζεηο κε δίθηπα θαη βάζεηο δεδνκέλσλ, ππεξεζίεο ηειεδηάζθεςεο, θιπ.), ηνλ νπνίν θαη κνηξάδνληαη κεηαμχ ηνπο. ε απηή ηελ πεξίπησζε νη ηειεξγαδφκελνη κπνξεί λα είλαη ππάιιεινη δηαθφξσλ επηρεηξήζεσλ, ηδίσο κηθξψλ, νη νπνίεο θαη αδπλαηνχλ λα αλαιάβνπλ ην θφζηνο κηαο ηέηνηαο επέλδπζεο, ή αλεμάξηεηνη επαγγεικαηίεο. Οη ζέζεηο ηειεξγαζίαο ζηα θέληξα απηά λνηθηάδνληαη ή αγνξάδνληαη, αλάινγα, απφ ηηο επηρεηξήζεηο ή ηνπο ηειεξγαδνκέλνπο. Δξγαζία ζε νινθιεξωκέλα θέληξα ηειεξγαζίαο. Απνηεινχλ κεηεμέιημε ησλ ηειεξγαηηθψλ θέληξσλ, θαζψο παξέρνπλ θαη πιεζψξα ζρεηηθψλ ππεξεζηψλ, φπσο θαηάξηηζε θαη επηκφξθσζε ζε ζέκαηα λέσλ ηερλνινγηψλ, εθκάζεζε Ζ/Τ, εμνηθείσζε ζε κεζφδνπο ηειεξγαζίαο, πιεξνθφξεζε γηα ζέκαηα πνπ άπηνληαη ζηελ ΚηΠ, θιπ. Δξγαζία ζε δνξπθνξηθά θέληξα ηειεξγαζίαο (satellite centres) θαη ζε θέληξα θιήζεο (call centres). Πξφθεηηαη γηα απηφλνκνπο απφ ηηο εγθαηαζηάζεηο ηεο επηρείξεζεο ρψξνπο, νη νπνίνη, αλ θαη καθξηά απφ απηέο, βξίζθνληαη ζε άκεζε επαθή καδί ηνπο κέζσ ηεο ρξήζεο πξνεγκέλεο ηειεπηθνηλσληαθήο ηερλνινγίαο. πλήζσο απνηεινχλ ζεκεία επαθήο ηεο εθάζηνηε επηρείξεζεο κε ηνπο πειάηεο ηεο (call centres) θαη ζε απηά (ηει)εξγάδνληαη απνθιεηζηηθά ππάιιεινί ηεο. Χζηφζν, παξνπζηάδεηαη δπζθνιία νξηνζέηεζήο ηνπο, θαζψο ην θξηηήξην θαη κφλν ηεο ρξήζεο ΣΠΔ δε θαίλεηαη επαξθέο γηα λα ηα δηαρσξίζεη απφ ηα απιά ππνθαηαζηήκαηα θαη παξαξηήκαηα ησλ επηρεηξήζεσλ. Κηλεηή ηειεξγαζία (mobile teleworking). ε απηή ηελ πεξίπησζε, ν ηειεξγαδφκελνο παξέρεη ηελ εξγαζία ηνπ θηλνχκελνο, ρσξίο κηα κφληκε βάζε. Μέζσ θνξεηψλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ, θηλεηήο ηειεθσλίαο, ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ, θαη άιισλ εθαξκνγψλ ησλ ΣΠΔ, είλαη ζε ζέζε λα δεκηνπξγεί έλα «θηλεηφ ειεθηξνληθφ γξαθείν», πνπ δελ πζηεξεί θαζφινπ ζε ζρέζε κε ην ζπκβαηηθφ γξαθείν, πνπ φινη γλσξίδνπκε 29. Δμάιινπ, κπνξεί αλά πάζα ζηηγκή λα εξγαζηεί ζε νπνηνδήπνηε ηειεξγαηηθό ρώξν, φπσο είλαη ν πξφζθαηξνο ηφπνο δηακνλήο (π.ρ. μελνδνρείν, ηφπνο δηαθνπψλ). 29 Αλαζηαζηάδεο Παλαγηψηεο: ηνλ αηώλα ηεο πιεξνθνξίαο. Νέα χλνξα-ληβάλε. Αζήλα, 2000, ζει

25 Με θξηηήξην ηε ζρέζε εξγαζίαο κεηαμχ εξγνδφηε θαη ηειεξγαδνκέλνπ, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε κεηαμχ ηειεξγαζίαο πνπ παξέρεηαη κε ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, αλεμάξηεηεο ή κε ζχκβαζε έξγνπ. Γηα ηηο πεξηπηψζεηο εμαξηεκέλεο ζρέζεο ηειεξγαζίαο, απηή κπνξεί λα εκθαλίδεηαη (αλάινγα κε ην ρξφλν απαζρφιεζεο) είηε κε ηε κνξθή ηειεξγαζίαο πιήξνπο απαζρφιεζεο, είηε κε ηε κνξθή ηειεξγαζίαο κεξηθήο απαζρφιεζεο. Μηα άιιε δηάθξηζε πνπ ζπρλά αλαθέξεηαη θαη πνπ ζρεηίδεηαη κε ηνλ ηξόπν νξγάλωζεο ηεο ηειεξγαζίαο, είλαη απηή κεηαμχ ηεο on-line θαη ηεο off-line ηειεξγαζίαο. ηελ πξψηε πεξίπησζε ν ηειεξγαδφκελνο είλαη κφληκα ζπλδεδεκέλνο κε ην πιεξνθνξηαθφ ζχζηεκα ηνπ εξγνδφηε, γεγνλφο πνπ κεηψλεη ζεκαληηθά ηε δπλαηφηεηα επέιηθηεο νξγάλσζεο ηνπ ηξφπνπ θαη ηνπ ρξφλνπ εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο ηνπ, ελψ ζηε δεχηεξε εθηειεί ηελ εξγαζία ηνπ ζηνλ πξνζσπηθφ ηνπ Ζ/Τ θαη ζπλδέεηαη κε ην δίθηπν ηεο επηρείξεζεο κφλν φηαλ απηφ είλαη αλαγθαίν γηα ηελ απνζηνιή θαη ιήςε δεδνκέλσλ. Σέινο, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε θαη κεηαμχ «ηζαγελνχο» θαη «εθηφο ζπλφξσλ» ( off-shore ) ηειεξγαζίαο, θαζψο αξθεηέο επηρεηξήζεηο απνζπνχλ ηκήκαηα απφ ηελ θεληξηθή νξγάλσζή ηνπο θαη ηα κεηαθέξνπλ, κε ηε κνξθή ππεξγνιαβηψλ ή δνξπθνξηθψλ θέληξσλ θαη θέληξσλ θιήζεο (call centres) ζε ρψξεο κε κηθξφ εξγαζηαθφ θφζηνο. Δίλαη πξνθαλέο φηη φιεο απηέο νη επηκέξνπο κνξθέο ηειεξγαζίαο θαη θξηηεξίσλ θαηεγνξηνπνηήζεψο ηνπο θαζηζηνχλ ηδηαίηεξα πξνβιεκαηηθή νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα κειέηεο θαη θαηαγξαθήο ησλ εθαξκνγψλ ηειεξγαζίαο, ηδηαίηεξα ζε ζπγθξηηηθφ-δηεζλέο επίπεδν. Γηα ην ιφγν απηφ, πξφζθαηα εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα 30 ηεο Δ.Δ., θαηέιεμαλ ζε κηα πην ζπλεθηηθή θαηεγνξηνπνίεζε, πνπ ζπλδπάδεη ηφζν ηα θξηηήξηα ηνπ ηφπνπ θαη ηεο ζρέζεο εξγαζίαο κεηαμχ εξγνδφηε θαη ηειεξγαδνκέλνπ, φζν θαη ην κέγεζνο ηεο 30 Πξφθεηηαη γηα δχν εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα «κέηξεζεο» ηεο ηειεξγαζίαο, πνπ ρξεκαηνδφηεζε ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζην πιαίζην ηνπ Δπξσπατθνχ Πξνγξάκκαηνο IST (Information Society Technologies)-Key Action II. Σν πξφγξακκα EcaTT (Electronic Commerce and Telework Trends: Benchmarking Progress on New Ways of Working and New Forms of Business across Europe) πεξηειάκβαλε δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα πνπ δηεμήρζε ην 1999 ζε λνηθνθπξηά (7.700 πεξίπνπ) θαη επηρεηξήζεηο (4.158) δέθα επξσπατθψλ θξαηψλ. Ζ έθζεζε κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο θαη ινηπά ζηνηρεία είλαη δηαζέζηκα ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε Σν πξφγξακκα SIBIS (Statistical Indicators Benchmarking the Information Society) δηεμήρζε ην 2002 θαη βαζίζηεθε ζηελ ίδηα κεζνδνινγία κε απηή ηνπ EcaTT. Δμάιινπ, θαζψο ρξεζηκνπνηεί ηνπο ίδηνπο νξηζκνχο θαη θαηεγνξίεο ηειεξγαζίαο, ηα ζηνηρεία ησλ δχν εξεπλψλ είλαη ζε κεγάιν βαζκφ ζπγθξίζηκα. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο είλαη δηαζέζηκα ζηελ ηζηνζειίδα ηεο, 25

26 εξγαζίαο πνπ παξέρεηαη εμ απνζηάζεσο. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη ηχπνη ηειεξγαζίαο πνπ πξνζδηνξίδνληαη θαη νξηνζεηνχληαη αλάινγα, είλαη ηξεηο: Καη νίθνλ ηειεξγαζία (home-based telework), πνπ δηαθξίλεηαη ζε: Γηαξθή (permanent), φηαλ ν ηειεξγαδφκελνο δηεθπεξαηψλεη ζηελ θαηνηθία ηνπ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο ηνπ (άλσ ηνπ 90% ηνπ ζπλνιηθνχ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ηνπ). Δλαιιαζζόκελε (alternating), φηαλ ν ηειεξγαδφκελνο εξγάδεηαη ζηελ θαηνηθία ηνπ ζε πνζνζηφ κηθξφηεξν ηνπ 90% ηνπ ζπλφινπ ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ ηνπ, αιιά ηνπιάρηζηνλ κηα εκέξα ηελ εβδνκάδα. πκπιεξωκαηηθή (supplementary), πνπ νπζηαζηηθά πξφθεηηαη γηα ελαιιαζζφκελε, κφλν πνπ δηεθπεξαηψλεηαη ζε πνιχ κηθξφ πνζνζηφ (κηθξφηεξν ηνπ 10%) θαη γηα ιηγφηεξν απφ κία εκέξα ηελ εβδνκάδα. Κηλεηή ηειεξγαζία (mobile telework), είλαη ε ηειεξγαζία πνπ παξέρεηαη γηα ηνπιάρηζηνλ 10 ψξεο ηελ εβδνκάδα καθξηά απφ ηηο εγθαηαζηάζεηο ηεο επηρείξεζεο ή ηελ θαηνηθία ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ (π.ρ. θαηά ηε δηάξθεηα επαγγεικαηηθψλ ηαμηδηψλ), απφ ηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ πειάηε, απφ μελνδνρεία θιπ. Σειεξγαζία απηναπαζρνινπκέλωλ θαη ειεύζεξωλ επαγγεικαηηώλ ζε κηθξό γξαθείν/ θαη νίθνλ γξαθείν (self-employed teleworkers in SOHOs), πνπ πξνζθέξνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο απφ απφζηαζε θαη δηαηεξνχλ θαη νίθνλ γξαθεία, ή γξαθεία πνιχ θνληά ζηνλ ηφπν δηακνλήο ηνπο Δπηπηώζεηο ηεο ηειεξγαζίαο Έληνλεο ζπδεηήζεηο έρεη πξνθαιέζεη ηα ηειεπηαία ρξφληα ην εξψηεκα θαηά πφζν ε ηειεξγαζία απνηειεί απεηιή ή παλάθεηα γηα ην κέιινλ ηεο εξγαζίαο θαη ηεο απαζρφιεζεο. Πξάγκαηη, ε εθαξκνγή ηεο απφ ηηο επηρεηξήζεηο θαη γεληθά ε απμαλφκελε αλάπηπμε φισλ ησλ κνξθψλ ηεο δελ είλαη άκνηξε πξνβιεκαηηζκνχ. Καη απηφ, δηφηη νη 31 Ο φξνο Small Offices Home Offices (SOHOs) επηθξάηεζε αξρηθά ζηηο ΖΠΑ θαη πηνζεηήζεθε απφ ηα επξσπατθά εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα γηα ηελ πεξίπησζε ησλ απηναπαζρνινχκελσλ ηειεξγαδνκέλσλ. 26

27 επηπηψζεηο ηεο αθελφο αθνξνχλ ζε φια ηα επίπεδα (επηρείξεζεο, εξγαδνκέλνπ, θνηλσληθνχ ζπλφινπ) θαη αθεηέξνπ έρνπλ ηφζν ζεηηθέο, φζν θαη αξλεηηθέο πηπρέο Δπηπηώζεηο γηα ηηο επηρεηξήζεηο ε επίπεδν επηρείξεζεο, ε εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο ζπλεπάγεηαη κείσζε ηνπ θφζηνπο (παγίσλ θαη ιεηηνπξγηθψλ εμφδσλ), θαζψο ειαηηψλεη ηηο αλάγθεο γηα θηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο, πιηθνηερληθφ εμνπιηζκφ, κεηαθηλήζεηο ηνπ πξνζσπηθνχ θιπ. πκβάιιεη ζηελ δεκηνπξγία επέιηθησλ νξγαλσηηθψλ ζρεκάησλ, ζηελ επέιηθηε δηαρείξηζε ηνπ πξνζσπηθνχ, αιιά θαη ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ (ε νπνία ππνινγίδεηαη ζε 20% πεξίπνπ 32 ), θαζψο ε έκθαζε δίλεηαη πιένλ ζηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη φρη ζηε θπζηθή ηνπο παξνπζία ζην ρψξν ηεο επηρείξεζεο. Δπίζεο, κεηψλεη ηηο αδηθαηνιφγεηεο απνπζίεο ή ηηο απνπζίεο ιφγσ πγείαο θαη δεκηνπξγεί επθαηξίεο γηα πξφζβαζε ζε γεσγξαθηθά απνκαθξπζκέλεο αγνξέο εξγαζίαο. Σέινο, παξέρεη ηε δπλαηφηεηα 24σξεο ιεηηνπξγίαο ρσξίο ηε ρξεζηκνπνίεζε αληηθνηλσληθψλ εξγάζηκσλ σξψλ ή ηελ θαηαβνιή απνδεκηψζεσλ γηα ππεξσξίεο, ηδίσο ζηηο πεξηπηψζεηο πηνζέηεζεο ηεο off-shore ηειεξγαζίαο θαη ησλ θέληξσλ θιήζεο (call centres) γηα ηελ 24σξε ππνζηήξημε ησλ πειαηψλ. ινη απηνί νη παξάγνληεο ζπληεινχλ ζηελ ελίζρπζε ηεο επειημίαο ηεο επηρείξεζεο θαη, ην θπξηφηεξν, ζηελ αχμεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηεο. Χζηφζν, ε πηνζέηεζε ηεο ηειεξγαζίαο κπνξεί λα απμήζεη βξαρππξφζεζκα ηηο δαπάλεο γηα ηερλνινγηθή ππνδνκή πνπ λα ηελ ππνζηεξίδεη, θαζψο θαη πξνβιήκαηα σο πξνο ηελ αζθαιή κεηάδνζε θαη αληαιιαγή ησλ πιεξνθνξηψλ. Σέινο, πνιχ ζεκαληηθά είλαη θαη ηα δεηήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ ζρεηηθά κε ηε δηαρείξηζε, ηνλ έιεγρν θαη ην ζπληνληζκφ ησλ ηειεξγαδνκέλσλ, θαη ηα νπνία επηβάιινπλ ηφζν επξχηεξεο δηνηθεηηθέο θαη νξγαλσηηθέο πξνζαξκνγέο, φζν θαη αιιαγή ηεο επηρεηξεζηαθήο θνπιηνχξαο. Δλδεηθηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο πινπνίεζεο πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο απφ επηρεηξήζεηο ηεο Δ.Δ., έλα απφ ηα θπξηφηεξα πξνβιήκαηα πνπ επηζεκαίλεηαη είλαη νη αληηδξάζεηο ησλ κεζαίσλ ζηειερψλ Canadian Telework Association: Advantages and disadvantages of telework for employers ECaTT: Benchmarking Progress on New Ways of Working and New Forms of Business across Europe - Final Report, Αχγνπζηνο 2000, ζ.ζ

28 Δπηπηώζεηο γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο Γηα ηνλ εξγαδφκελν ε ηειεξγαζία ζεκαίλεη θαηά θχξην ιφγν ειεπζεξία επηινγήο ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ ηφπνπ εξγαζίαο. Απηφ ζπλεπάγεηαη θαιχηεξε εμηζνξξφπεζε κεηαμχ επαγγεικαηηθήο θαη πξνζσπηθήο δσήο, ιηγφηεξεο κεηαθηλήζεηο, κείσζε ηνπ άγρνπο γηα ηελ ηήξεζε ηνπ σξαξίνπ θαη γεληθά βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο. Παξάιιεια, κπνξεί λα εξγάδεηαη αλαπφζπαζηνο θαη κε ιηγφηεξα αλεπηζχκεηα δηαιείκκαηα, γεγνλφο πνπ απμάλεη ηελ παξαγσγηθφηεηά ηνπ. Μεηψλνληαη επίζεο νη άδεηεο πνπ ρξεηάδεηαη ν ηειεξγαδφκελνο γηα πξνζσπηθνχο ιφγνπο θαη δηεπθνιχλεηαη ε θξνληίδα εμαξηεκέλσλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ (παηδηψλ, γνλέσλ θιπ). Δπίζεο, ε ηειεξγαζία πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα γηα πεξηζζφηεξεο πξσηνβνπιίεο σο πξνο ηελ νξγάλσζε θαη ηνλ έιεγρν ηεο εξγαζίαο ηνπ θαη κεηψλεη ηελ πηζαλφηεηα πξνζηξηβψλ θαη ζπγθξνχζεσλ κε ζπλαδέιθνπο. Σέινο, είλαη πξνθαλέο φηη παξέρεη ή δηεπθνιχλεη ηε δπλαηφηεηα εξγαζίαο ζε άηνκα κε θηλεηηθά πξνβιήκαηα θαη ζηηο κεηέξεο κε κηθξά παηδηά, θαζψο θαη ζε άηνκα πνπ δνπλ ζε απνκαθξπζκέλεο θαη δχζβαηεο πεξηνρέο. Χζηφζν, δελ είλαη ιίγα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα πνπ κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη ε ηειεξγαζία γηα ηνλ εξγαδφκελν. Ζ απνκάθξπλζή ηνπ απφ ηνλ παξαδνζηαθφ ζπιινγηθφ ρψξν εξγαζίαο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε επαγγεικαηηθή αιιά θαη θνηλσληθή απνκφλσζε, ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ηεο θαη νίθνλ ηειεξγαζίαο. Μπνξεί εμάιινπ λα νδεγήζεη ζε ζχγρπζε ζρεηηθά κε ηε δηάθξηζε πξνζσπηθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο, ζε βαζκφ πνπ λα δηαηαξάζζεηαη ε νηθνγελεηαθή γαιήλε θαη ηζνξξνπία, φηαλ αθηεξψλεη πνιιέο ψξεο ζηελ εξγαζία ηνπ. Δπίζεο, κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη πεξηνξηζκφ ησλ επθαηξηψλ γηα επαγγεικαηηθή εμέιημε, ζπκκεηνρή ζηελ θαζεκεξηλή δσή ηεο επηρείξεζεο θαη επηξξνή ζηε ιήςε απνθάζεσλ, ή αθφκα θαη απψιεηα βαζηθψλ εξγαηηθψλ θαη αηνκηθψλ ηνπ δηθαησκάησλ, ζηελ πεξίπησζε πνπ απνπζηάδεη ην θαηάιιειν λνκνζεηηθφ πιαίζην Δπξύηεξεο θνηλωληθέο θαη νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο Σέινο, αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη ε ηειεξγαζία έρεη θαη επξχηεξεο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο. Απμάλεη ηελ θηλεηηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηελ επειημία ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη παξέρεη, φπσο ήδε επηζεκάλακε, ηε δπλαηφηεηα γηα απαζρφιεζε ζε άηνκα πνπ απεηινχληαη κε απνθιεηζκφ απφ απηή. πκβάιιεη ζηελ 34 Βι. επφκελα, ελφηεηεο 4.3 θαη

29 αλάπηπμε επηρεηξήζεσλ ηεο πεξηθέξεηαο θαη ζηε βειηίσζε ηεο απαζρφιεζεο ζε αγξνηηθέο θαη απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο, πεξηνξίδνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηα θαηλφκελα αζηπθηιίαο. Δπίζεο, κεηψλνληαο ηηο αλάγθεο γηα κεηαθίλεζε ησλ εξγαδνκέλσλ, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ παξάιιειε κείσζε ηεο αηκνζθαηξηθήο θαη ερεηηθήο ξχπαλζεο, ησλ θπθινθνξηαθψλ πξνβιεκάησλ, αιιά θαη ηεο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο. Δλδεηθηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ Λνο Άληδειεο, φπνπ ε λνκνζεζία γηα ηε κείσζε ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο επηβάιιεη ζηηο επηρεηξήζεηο λα αλαδεηνχλ ηξφπνπο κείσζεο ηνπ θπθινθνξηαθνχ πξνβιήκαηνο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ε ηειεξγαζία 35. Αλάινγεο πξσηνβνπιίεο έρνπλ αλαιεθζεί, φπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα, θαη ζε αξθεηέο επξσπατθέο πφιεηο Καηεγνξίεο επαγγεικάηωλ θαη θιάδνη νηθνλνκηθήο δξαζηεξηόηεηαο πνπ επλννύλ ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο Ζ ηειεξγαζία κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε κηα επξεία γθάκα επαγγεικάησλ, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη απηά εθηεινχληαη ζε έλα ζεκαληηθφ ηνπο ηκήκα κε ηε βνήζεηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Γεδνκέλεο φκσο ηεο επξείαο δηάρπζεο ησλ ηειεπηαίσλ θπξίσο ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ, εξγαζίεο πνπ παξαδνζηαθά εθηεινχληαλ απφ ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο, φπσο ζπγγξαθείο, δεκνζηνγξάθνη, εξεπλεηέο, δηαθεκηζηέο, αζθαιηζηέο, κεηαθξαζηέο, νηθνλνκνιφγνη, ινγηζηέο, δηθεγφξνη, πξνγξακκαηηζηέο, εθπαηδεπηέο, ζχκβνπινη επηρεηξήζεσλ, κεραληθνί, αξρηηέθηνλεο, εξεπλεηέο θιπ, είλαη ηδαληθέο γηα ηελ άζθεζή ηνπο ππφ θαζεζηψο ηειεξγαζίαο. ιεο απηέο νη θαηεγνξίεο, φπσο εμάιινπ θαη ηα δηνηθεηηθά ζηειέρε ησλ επηρεηξήζεσλ, ζεσξνχληαη σο επαγγέικαηα πςειήο εηδίθεπζεο, κε κεγάιν βαζκφ απηνλνκίαο θαη πςειήο πξνζηηζέκελεο αμίαο θαηά ηε δηαδηθαζία επεμεξγαζίαο ηεο πιεξνθνξίαο. Χζηφζν, ε ηειεξγαζία κπνξεί εμίζνπ λα εθαξκνζηεί θαη ζε πεξηπηψζεηο ππαιιήισλ κέηξηαο εηδίθεπζεο θαη ρακειήο απηνλνκίαο, φπσο γξακκαηείο, ππαιιήινπο γξαθείνπ, πσιεηέο θαη επεμεξγαζηέο 36. χκθσλα κε ζηνηρεία ηεο έξεπλαο ECaTT, ε πξψηε θαηεγνξία επαγγεικάησλ, απηή ηεο πςειήο εηδίθεπζεο θαη πξνζηηζέκελεο αμίαο, θαίλεηαη λα θαηέρεη ηα πξσηεία θαηά ηελ πινπνίεζε ζρεηηθψλ πξνγξακκάησλ απφ ηηο επηρεηξήζεηο ηνπ δείγκαηνο: 35 Ρνκπφιεο άββαο, Γεκνπιάο Κ., φπ.π., ζει

30 ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 1 ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΑ ΣΑ ΟΠΟΗΑ ΔΦΑΡΜΟΕΔΣΑΗ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΓΙΟΙΚΗΣΙΚΑ ΣΔΛΔΥΗ ΆΛΛΔ ΔΙΓΙΚΟΣΗΣΔ ΤΦΗΛΗ ΔΙΓΙΚΔΤΗ ΤΠΑΛΛΗΛΟΙ ΓΡΑΦΔΙΟΤ ΓΡΑΜΜΑΣΔΙΑΚΗ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ ΤΠΗΡΔΙΔ ΤΠΟΣΗΡΙΞΗ (ΔΠΔΞ. ΚΔΙΜΔΝΧΝ, ΚΑΣΑΥΧΡΗΗ ΣΟΙΥΔΙΧΝ, ΚΛΠ) ΓΙΑΝΟΜΔΙ/ ΔΞΤΠΗΡΔΣΗΗ ΠΔΛΑΣΧΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΙΣΔ ΠΟΟΣΟ ΔΠΗ ΣΩΝ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΩΝ ΠΟΤ ΔΦΑΡΜΟΕΟΤΝ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ Πεγή: ECaTT (1999), Establishment Survey, Δμάιινπ, ζχκθσλα κε ηελ ίδηα έξεπλα, σο πξνο ηνπο θιάδνπο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ ελδείθλπληαη γηα ηελ εθαξκνγή ηειεξγαζίαο, απηφο ησλ ππεξεζηψλ θπξηαξρεί (ηξαπεδηθά θαη ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα, εηαηξείεο παξνρήο ζπκβνπιεπηηθψλ θαη άιισλ ππεξεζηψλ ζηηο επηρεηξήζεηο, αζθάιεηεο, εθπαίδεπζε, ηειεπηθνηλσλίεο θιπ), θαζψο έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ησλ εξγαδνκέλσλ ζε απηφλ ηειεξγάδνληαη. Αθνινπζνχλ ν βηνκεραληθφο θιάδνο, θαη απηφο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο: ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 2 ΚΑΣΑΝΟΜΖ ΣΖΛΔΡΓΑΕΟΜΔΝΩΝ ΣΟΤ ΚΛΑΓΟΤ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ ΑΛΛΔ ΠΡΟΧΠΙΚΔ ΚΑΙ ΚΟΙΝΧΝΙΚΔ ΤΠΗΡΔΙΔ ΓΗΜΟΓΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ, ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΚΛΑΓΟ ΥΡΗΜΑΣΟΟΙΝΙΜΙΚΧΝ ΚΑΙ ΑΛΛΧΝ ΤΠΗΡΔΙΧΝ ΜΔΣΑΦΟΡΔ, ΓΙΑΝΟΜΔ, ΣΗΛΔΠΙΚΟΙΝΧΝΙΔ ΒΙΟΜΗΥΑΝΙΑ, ΚΑΣΑΚΔΤΔ ΠΟΟΣΟ ΣΖΛΔΡΓΑΕΟΜΔΝΩΝ ΔΠΗ ΣΟΤ ΤΝΟΛΟΤ ΣΩΝ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΩΝ ΣΟΝ ΚΛΑΓΟ Πεγή: ECaTT (1999), Establishment Survey, 30

31 IV. Ζ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ 4.1. Ζ ζηαδηαθή δηακόξθωζε κηαο επξωπαϊθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ ηειεξγαζία ζν θαη αλ ην δήηεκα ηεο ηειεξγαζίαο έρεη εληαρζεί θπξίσο ζην πιαίζην ηεο επξχηεξεο πξνβιεκαηηθήο θαη ησλ πνιηηηθψλ ηεο Δ.Δ. γηα ηε κεηάβαζε ζηελ ΚηΠ θαη, ηδηαίηεξα, γηα ηελ απαζρφιεζε ζην λέν ηερλνινγηθφ θαη νηθνλνκηθφ κνληέιν, πνπ απηή δηακνξθψλεη, ε έκθαζε πνπ δίλεηαη ζε απηή καο επηηξέπεη λα κηιάκε γηα κηα απηφλνκε ζηξαηεγηθή γηα ηελ ηειεξγαζία, ε νπνία δηακνξθψζεθε ζηαδηαθά θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή εθδήισζε γηα πξψηε θνξά ελδηαθέξνλ γηα ηελ ηειεξγαζία ήδε απφ ην 1989, φηαλ, ζην πιαίζην ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο γηα ηηο ηερλνινγίεο ηειεπηθνηλσληψλ RACE, αλαιχζεθαλ νη πξνθιήζεηο θαη νη επθαηξίεο πνπ ζπλεπάγνληαη νη ηειεπηθνηλσληαθέο ππνδνκέο γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηελ απαζρφιεζε ζε αγξνηηθέο θαη απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο. Οη ζρεηηθέο δηαπηζηψζεηο νδήγεζαλ ζηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ORA RTD ζε ζπλέξγεηα κε ηελ πξσηνβνπιία LEADER, ην νπνίν ππνζηήξημε πξσηνβνπιίεο ελαιιαθηηθήο απαζρφιεζεο ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο. ην πιαίζην απηφ πινπνηήζεθαλ θαη ηα πξψηα εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα απνθιεηζηηθά γηα ηελ ηειεξγαζία (MITRE, PATRA, SYNERGY). Σν έλαπζκα γηα ηε δηακφξθσζε επξσπατθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ ΚηΠ απνηέιεζε, φπσο είδακε, ε Λεπθή Βίβινο ηνπ 1993, ε νπνία ηνλίδεη ηε ζεκαζία ηεο κεηάβαζεο ζηελ ΚηΠ πξνθεηκέλνπ λα εληζρπζεί ε αλάπηπμε θαη ε αληαγσληζηηθφηεηα ηεο επξσπατθήο νηθνλνκίαο. Παξάιιεια, αλαδεηθλχεη ην δήηεκα ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο επειημίαο ηεο εξγαζίαο σο έλαλ απφ ηνπο πιένλ θξίζηκνπο παξάγνληεο ζην πιαίζην απηήο ηεο κεηάβαζεο. Απφξξνηα ησλ αξρηθψλ απηψλ θαηεπζχλζεσλ, ήηαλ ε πηνζέηεζε ηνπ πξψηνπ ζρεηηθνχ ζρεδίνπ δξάζεο ηεο Δ.Δ., κε ηίηιν «Ζ πνξεία ηεο Δπξψπεο πξνο ηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» 37, ζην νπνίν ε ηειεξγαζία αλαγλσξίζηεθε σο ε πην ζεκαληηθή αλάκεζα ζε δέθα εθαξκνγέο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Αθνινχζεζαλ δχν Πξάζηλεο Βίβινη, νη νπνίεο νδήγεζαλ ζηελ αλάπηπμε κηαο επξείαο πξνβιεκαηηθήο ζρεηηθά κε ηηο θνηλσληθέο επηπηψζεηο ηεο ηειεξγαζίαο θαη ζηελ 37 Europe s way to the Information Society: An action plan, COM(94)347, 19 July

32 αλάιεςε ζεκαληηθψλ πξσηνβνπιηψλ 38. Ζ πξψηε, Living and Working in the Information Society: People First (1996), ζπλεηέιεζε ζηελ αλάδεημε ησλ δεηεκάησλ ζρεηηθά κε ηελ αλαγθαηφηεηα ζεζκηθήο πξνζηαζίαο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ. ην δηάινγν πνπ αθνινχζεζε, ε Δπηηξνπή θάιεζε ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο ζε δηαβνχιεπζε ζρεηηθά κε ελδερφκελεο παξεκβάζεηο ηεο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε 39. Αθνινχζεζε ε Πξάζηλε Βίβινο Partnership for a new Organisation of Work 40, ζηελ νπνία ε ηειεξγαζία θαηαιακβάλεη ζεκαληηθφ ηκήκα ηεο φιεο πξνβιεκαηηθήο πνπ αλαπηχζζεηαη. Αλαγλσξίδεηαη ε ζεκαζία ηεο γηα ηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, ηελ αχμεζε ησλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο, ηελ πεξηβαιινληηθή θαη ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε θαη πξνζδηνξίδνληαη ζεηξά δεηεκάησλ, πνπ νη αξκφδηνη εζληθνί θνξείο θαη νη θνηλσληθνί εηαίξνη νθείινπλ λα ζπκπεξηιάβνπλ ζην πιαίζην ηνπ δηαιφγνπ γηα ηε ξχζκηζή ηεο 41. Σν 1998 ηα θξάηε κέιε ελέθξηλαλ ηελ εθαξκνγή ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο ICT (Information Society Technologies) ζην πιαίζην ηνπ πέκπηνπ πιαηζίνπ Δπξσπατθήο Έξεπλαο θαη Σερλνινγηθήο Αλάπηπμεο ( ). ηνλ δεχηεξν απφ ηνπο ηξεηο βαζηθνχο ηνπ άμνλεο (Κey Action II- New Methods of Work and e- commerce) εληάρζεθε κεγάινο αξηζκφο πξνγξακκάησλ πνπ εζηηάδνπλ ζηε δηεξεχλεζε ησλ πξνθιήζεσλ θαη ησλ επθαηξηψλ πνπ νη λέεο ηερλνινγίεο ζπλεπάγνληαη γηα ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξάζεο. πσο ήηαλ αλακελφκελν, θάπνηα απφ απηά αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ζηε κειέηε θαη θαηαγξαθή ησλ εθαξκνγψλ ηειεξγαζίαο ζηα θξάηε κέιε 42. Δλ φςεη ηεο έθηαθηεο εαξηλήο πλφδνπ Κνξπθήο ηεο Ληζζαβφλαο, ε Δπηηξνπή δξνκνιφγεζε ηελ πξσηνβνπιία eeurope, κε ηελ αλαθνίλσζε «eeurope-κνηλσλία ησλ πιεξνθνξηψλ γηα φινπο» 43, ε νπνία απνθξπζηαιιψλεη θαη ηε ζρεηηθή επξσπατθή 38 Σα ελ ιφγσ θείκελα είλαη ηα πιένλ ελδεηθηηθά ζρεηηθά κε ηελ φιε πξνβιεκαηηθή εθείλεο ηεο πεξηφδνπ. Σα αθνινχζεζαλ πιείζηα αλάινγα θείκελα αξρψλ, κε πην ζεκαληηθά ηελ έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην Δπξσπατθφ πκβνχιην «Γπλαηφηεηεο Απαζρφιεζεο ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο: Αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ ηεο πιεξνθνξηθήο επαλάζηαζεο» (COM(98)590), θαη ε αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο «ηξαηεγηθέο γηα ηηο ζέζεηο εξγαζίαο ζηελ θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο» (COM(2000)48 ηειηθφ). 39 European Commission: Status Report on New Ways to Work in the Information Society- ework 2000, ζει COM(97)128, ηειηθφ 41 πσο αλαθέξεηαη ζην θείκελν ηεο ελ ιφγσ Πξάζηλεο Βίβινπ, ηα ζηνηρεία απηά πξνέθπςαλ θαηφπηλ ζπγθξηηηθήο κειέηεο ησλ ζεζκηθψλ πιαηζίσλ ησλ θξαηψλ κειψλ ζρεηηθά κε ηελ ηειεξγαζία (εξγαηηθφ δίθαην, δίθαην θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο) θαηά ην Πξφθεηηαη ζε γεληθέο γξακκέο γηα ηα δεηήκαηα πνπ ζπκπεξηιήθζεθαλ ζηελ Δπξσπατθή πκθσλία-πιαίζην ηνπ 2002 (βι. ελφηεηα 4.3.2). 42 Γχν απφ απηά ηα πξνγξάκκαηα είλαη ηα EcaTT (1999) θαη SIBIS(2002), ζηα νπνία ήδε έρνπκε αλαθεξζεί 43 COM(1999)687 final 32

33 ζηξαηεγηθή γηα κηα νκαιή κεηάβαζε ζηελ ΚηΠ. Σνλ Ηνχλην ηνπ ίδηνπ έηνπο ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Φέηξα ελέθξηλε ην ζρέδην δξάζεο ηεο Δπηηξνπήο eeurope 2002, δηαξζξσκέλν ζε δέθα βαζηθνχο άμνλεο. Έλαο απφ απηνχο («Ζ εξγαζία ζηελ νηθνλνκία ηεο γλψζεο») πξνέβιεπε -εθηφο άιισλ- δξάζεηο ππνζηήξημεο ηεο ηειεξγαζίαο κέζσ ζπκθσληψλ κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ θαη κε ηελ ππνζηήξημε ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα θαη ησλ θξαηψλ κειψλ, θαζψο θαη ηελ «εγθαηάζηαζε θνηλφρξεζησλ ζεκείσλ πξφζβαζεο ζην δηαδίθηπν ζε δεκφζηνπο ρψξνπο θαη δεκηνπξγία πνιπκεζηθψλ ηειεθέληξσλ ζε φιεο ηηο θνηλφηεηεο, πνπ λα παξέρνπλ πξφζβαζε ζε δπλαηφηεηεο θαηάξηηζεο θαη ειεθηξνληθήο εξγαζίαο» Δπξωπαϊθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρόιεζε θαη ηειεξγαζία Χζηφζν, νη δξάζεηο ησλ επξσπατθψλ νξγάλσλ -θαη θπξίσο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο- δελ πεξηνξίδνληαη κφλν ζην πεδίν ηεο ζεσξίαο θαη ηεο έξεπλαο. Καηά ην δεχηεξν κηζφ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, ζην πιαίζην ησλ Κνηλνηηθψλ Πξσηνβνπιηψλ ADAPT θαη EMPLOYMENT ( ), ην Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν ρξεκαηνδφηεζε κεγάιν αξηζκφ πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ εθαξκνγήο θαη πξνψζεζεο ηεο ηειεξγαζίαο ζε φια ηα θξάηε κέιε. Δλδεηθηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη κφλν ζηελ Κ.Π. ADAPT εληάρζεθαλ ζπλνιηθά πεξηζζφηεξα απφ 100 ζρεηηθά πξνγξάκκαηα. Αθφκα κεγαιχηεξε αλακέλεηαη λα είλαη θαη ε ζπλεηζθνξά ηεο Κ.Π. EQUAL ( ), δηαδφρνπ ησλ δχν πξνεγνχκελσλ, ιφγσ ηεο εκπεηξίαο πνπ απνθηήζεθε απφ απηέο. Παξάιιεια, ε πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο είλαη εληαγκέλε θαη ζην επξχηεξν πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε. Σφζν ζηελ πξψηε θάζε εθαξκνγή ηεο ( , ππιψλαο «Πξνζαξκνζηηθφηεηα»), φζν θαη κεηά ηελ αλαζεψξεζή ηεο (2003), κνινλφηη δελ αλαθέξεηαη ξεηά ζηηο ζρεηηθέο εηήζηεο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο, νη δξάζεηο πνπ θαινχληαη λα αλαιάβνπλ ηα θξάηε κέιε θαη νη θνηλσληθνί εηαίξνη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο πξνζαξκνγήο ζηα λέα ηερλνινγηθά θαη νηθνλνκηθά δεδνκέλα, αθνξνχλ πξνθαλψο θαη ζε απηφ ην εξγαζηαθφ κνληέιν 45. ηηο δξάζεηο απηέο πεξηιακβάλνληαη ε αλαζεψξεζε ησλ πθηζηάκελσλ ζεζκηθψλ πιαηζίσλ γηα ηελ Βι. ηηο Απνθάζεσλ ηνπ πκβνπιίνπ «πεξί ησλ θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ γηα ηηο πνιηηηθέο ησλ θξαηψλ κειψλ γηα ηελ απαζρφιεζε», ηεο πεξηφδνπ : (2000/228/ΔΚ) 13/3/2000, (2001/63/ΔΚ) 19/1/2001, (2002/177/ΔΚ) 18/2/2002 θαη (2003/68/ΔΚ), 22/7/

34 ελζσκάησζε ζηηο εζληθέο λνκνζεζίεο επέιηθησλ ζπκβάζεσλ, ε ππνζηήξημε ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ κέζσ ηεο δηα βίνπ κάζεζεο θαη θαηάξηηζεο θπξίσο ζηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη ε ζχλαςε θαη εθαξκνγή, απφ ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο, ζπκθσληψλ ζε φια ηα επίπεδα γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο Σν ζεζκηθό πιαίζην ηεο ηειεξγαζίαο ζην επίπεδν ηεο Δπξωπαϊθήο Έλωζεο Σφζν ε επξσπατθή πνιηηηθή γηα ηελ απαζρφιεζε, φζν θαη απηή γηα ηε κεηάβαζε ηεο Δ.Δ. ζηελ ΚηΠ, απνηεινχλ αλαπφζπαζηα ηκήκαηα ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο Ληζζαβφλαο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί ε επξσπατθή νηθνλνκία σο ην 2010 «ε αληαγσληζηηθφηεξε θαη δπλακηθφηεξε νηθνλνκία ηεο γλψζεο αλά ηελ πθήιην, ηθαλή γηα βηψζηκε νηθνλνκηθή αλάπηπμε κε πεξηζζφηεξεο θαη θαιχηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη κε κεγαιχηεξε θνηλσληθή ζπλνρή» 46. Τπφ ην πξίζκα ηνπ ζηξαηεγηθνχ απηνχ ζηφρνπ θαη δεδνκέλνπ ηνπ απμεκέλνπ ξφινπ πνπ αλαηέζεθε ζηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο ζην πιαίζην ηεο ζρεηηθήο δηαδηθαζίαο, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή μεθίλεζε κηα δηαδηθαζία δηαβνχιεπζεο καδί ηνπο ζε θεληξηθφ επξσπατθφ επίπεδν. ηφρνο απηήο ηεο δηαβνχιεπζεο ήηαλ γεληθά ν εθζπγρξνληζκφο θαη ε βειηίσζε ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, θαη εηδηθφηεξα ν απφ θνηλνχ -κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ- πξνζδηνξηζκφο βαζηθψλ αξρψλ, σο δπλεηηθή βάζε αλάπηπμεο ελφο πιαηζίνπ θαλφλσλ πνπ ζα δηέπεη ηελ ηειεξγαζία 47. Απφξξνηα φισλ απηψλ ησλ πξσηνβνπιηψλ ήηαλ ε ππνγξαθή δχν ζπκθσληψλ ησλ επξσπαίσλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ζε θιαδηθφ επίπεδν (2001) θαη κηαο πκθσλίαο-πιαίζην ζε θεληξηθφ επξσπατθφ επίπεδν (2002) Κιαδηθέο ζπκθωλίεο Σν 2001 ππνγξάθεθαλ δχν ζπκθσλίεο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ζε ηνκεαθφ-θιαδηθφ επξσπατθφ επίπεδν. Ζ πξψηε (Φεβξνπάξηνο 2001), ζπλήθζε ζηνλ θιάδν ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη αθνξά ζηελ πηνζέηεζε, απφ ηελ Δπηηξνπή Κνηλσληθνχ Γηαιφγνπ ηνπ θιάδνπ (Sectorial Social Dialogue Committee for Telecommunications), ζεηξάο βαζηθψλ αξρψλ πνπ ζα πξέπεη λα δηέπνπλ ηελ ζχλαςε ζρεηηθψλ ζπιινγηθψλ 46 Βι. ηα πκπεξάζκαηα ηεο Πξνεδξίαο ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ηεο Ληζζαβφλαο (23 θαη 24 Μαξηίνπ 2000). 34

35 ζπκθσληψλ ζε επηρεηξήζεηο ηνπ θιάδνπ ζηα θξάηε κέιε, ζχκθσλα πάληα θαη κε ην εθάζηνηε λνκνζεηηθφ πιαίζην θαη ην πιαίζην ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ πνπ ηζρχεη ζε απηά. Πεδίν εθαξκνγήο ηεο είλαη απνθιεηζηηθά ε θαη νίθνλ ηειεξγαζία, κφληκε ή εθ πεξηηξνπήο. Ζ δεχηεξε ( Απξίιηνο 2001) ππνγξάθεθε ζηνλ θιάδν ηνπ εκπνξίνπ, κεηαμχ ησλ εξγνδνηηθψλ θαη ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ ηνπ θιάδνπ ( Eurocommerce θαη Uni-Europa commerce, αληίζηνηρα). Καη ζε απηή ηε ζπκθσλία θαζνξίδνληαη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηε ξχζκηζε ηεο ηειεξγαζίαο κέζσ ζπιινγηθψλ ζπκθσληψλ ζε εζληθφ θαη εηαηξηθφ επίπεδν. Αθνξά απνθιεηζηηθά ζε φζνπο εξγάδνληαη κε ζρέζε κφληκεο (φρη εθ πεξηηξνπήο) εμαξηεκέλεο ηειεξγαζίαο. Καη νη δχν θιαδηθέο ζπκθσλίεο πεξηιακβάλνπλ, ζε γεληθέο γξακκέο, ηα δεηήκαηα θαη ηηο αξρέο πνπ πηνζεηήζεθαλ ην επφκελν έηνο ζηε πκθσλία Πιαίζην ησλ θεληξηθψλ επξσπατθψλ ζπλδηθαιηζηηθψλ θαη εξγνδνηηθψλ νξγαλψζεσλ. Σα δεηήκαηα απηά ζα εμεηάζνπκε εθηελέζηεξα ζηελ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί Ζ Δπξωπαϊθή πκθωλία Πιαίζην Αληαπνθξηλφκελνη ζην θάιεζκα ηφζν ηεο Δπηηξνπήο (βι. πξνεγνχκελα), φζν θαη ηνπ πκβνπιίνπ (ζην πιαίζην ησλ εηήζησλ θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ γηα ηελ απαζρφιεζε), νη θνηλσληθνί εηαίξνη ζε θεληξηθφ επξσπατθφ επίπεδν 48 μεθίλεζαλ ην επηέκβξην ηνπ 2001 δηαπξαγκαηεχζεηο, νη νπνίεο θαηέιεμαλ (ηνλ Ηνχιην ηνπ 2002 ζηηο Βξπμέιιεο) ζηελ ππνγξαθή ζπκθσλίαο-πιαίζην γηα ηελ ηειεξγαζία. ηφρνο ηεο, ζχκθσλα κε ην θείκελφ ηεο, είλαη «ε εγθαζίδξπζε ελφο γεληθνχ πιαηζίνπ ζε επξσπατθφ επίπεδν, ην νπνίν ζα πινπνηεζεί απφ ηα κέιε ησλ ππνγξαθφλησλ ζχκθσλα κε ηηο εζληθέο δηαδηθαζίεο θαη πξαθηηθέο πνπ αθνξνχλ εηδηθά ζηε δηνίθεζε θαη ηελ εξγαζία». Ζ ζπκθσλία, αθνχ νξίδεη αξρηθά ηηο έλλνηεο ηειεξγαζία θαη ηειεξγαδφκελνο 49, πξνβιέπεη ηνλ νηθεηνζειή ραξαθηήξα ηεο ηφζν γηα ηνλ εξγαδφκελν, φζν θαη γηα ηνλ εξγνδφηε. Μπνξεί λα απαηηείηαη σο κέξνο ηεο αξρηθήο πεξηγξαθήο θαζεθφλησλ ελφο εξγαδνκέλνπ ή κπνξεί λα ηίζεηαη ζε εθαξκνγή ζηε ζπλέρεηα, θαηφπηλ πάληνηε νηθεηνζεινχο ζπκθσλίαο. Δπηζεκαίλεηαη επίζεο φηη ε κεηάβαζε ζηελ ηειεξγαζία δελ 47 Ρσκαληάο Γηψξγνο: Ζ ππνγξαθή ηεο Δπξσπατθήο πκθσλίαο Πιαίζην γηα ηελ ηειεξγαζία, Δλεκέξωζε, η. 90, ζει ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο θαη ζηελ ππνγξαθή ηεο ζπκθσλίαο ζπκκεηείραλ ε Δπξσπατθή πλνκνζπνλδία πλδηθάησλ (ETUC), ε Έλσζε Βηνκεραληψλ ηεο Δ.Δ. (UNICE), ε Δπξσπατθή Έλσζε Βηνηερλψλ θαη ΜΜΔ (UEAPME) θαη ην Δπξσπατθφ Κέληξν Γεκνζίσλ Δπηρεηξήζεσλ (CEEP). 35

36 επεξεάδεη ην θαζεζηψο απαζρφιεζεο ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ, θαζψο απηφ πνπ κεηαβάιιεηαη είλαη κφλν ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν εθηειείηαη ε εξγαζία. Οξίδεηαη φηη νη ηειεξγαδφκελνη απνιαχνπλ, σο πξνο ηηο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο, ηα ίδηα δηθαηψκαηα πνπ ε εθάζηνηε λνκνζεζία θαη νη ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εγγπψληαη γηα ηνπο αληίζηνηρνπο κε απηνχο εξγαδνκέλνπο ζηνπο ρψξνπο ηνπ εξγνδφηε. Δπίζεο, νη ίδηνη είλαη ππεχζπλνη γηα ηε δηαρείξηζε ηεο νξγάλσζεο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο ηνπο, ελψ ηφζν ν θφξηνο εξγαζίαο, φζν θαη νη πξνδηαγξαθέο απφδνζήο ηνπο, είλαη ηζνδχλακα κε απηά ησλ αληίζηνηρσλ εξγαδνκέλσλ εληφο ηεο επηρείξεζεο. Παξάιιεια, πξέπεη λα έρνπλ ηηο ίδηεο επθαηξίεο γηα θαηάξηηζε θαη εμέιημε ηεο ζηαδηνδξνκίαο ηνπο, θαζψο θαη γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζηα αληηπξνζσπεπηηθά φξγαλα ησλ εξγαδνκέλσλ. Ο εξγνδφηεο είλαη ππεχζπλνο γηα ηε ιήςε ησλ θαηάιιεισλ κέηξσλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ πνπ επεμεξγάδεηαη, ιακβάλεη θαη απνζηέιιεη ν ηειεξγαδφκελνο θαη νθείιεη λα ζέβεηαη ην πξνζσπηθφ απφξξεην ηνπ ηειεπηαίνπ. Δπίζεο, είλαη ππεχζπλνο θαη γηα ηελ παξνρή, εγθαηάζηαζε θαη ζπληήξεζε ηνπ εμνπιηζκνχ πνπ είλαη απαξαίηεηνο γηα ηελ ηειεξγαζία πνπ δηεμάγεηαη ζε ηαθηηθή βάζε ζην ρψξν θαηνηθίαο ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ, εθηφο θαη αλ έρεη πξνεγεζεί εηδηθή ζπκθσλία γηα ρξήζε ηνπ πξνζσπηθνχ εμνπιηζκνχ ηνπ δεχηεξνπ. Μεξηκλά γηα ηελ πξνζηαζία ηεο εξγαζηαθήο πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ θαη ηνλ ελεκεξψλεη γηα ηε ζρεηηθή πνιηηηθή ηεο επηρείξεζεο. Δπηπιένλ, ν εξγνδφηεο εμαζθαιίδεη φηη ιακβάλνληαη κέηξα πνπ απνηξέπνπλ ηελ απνκφλσζε ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ απφ ηελ ππφινηπε εξγαζηαθή θνηλφηεηα παξέρνληάο ηνπ, γηα παξάδεηγκα, ηε δπλαηφηεηα ζπλαληήζεσλ κε ζπλαδέιθνπο ηνπ ζε ηαθηηθή βάζε ή πξφζβαζεο ζε πιεξνθνξίεο ηεο εηαηξείαο. Ζ πινπνίεζε ηεο ζπκθσλίαο νξίδεηαη φηη ζα εθηειεζηεί εληφο ηξηψλ εηψλ απφ ηελ ππνγξαθή ηεο. Γηα ηελ παξαθνινχζεζή ηεο νη νξγαλψζεηο-κέιε νθείινπλ λα αλαθέξνπλ ηηο ζρεηηθέο ελέξγεηεο πινπνίεζεο ζε εηδηθή ad hoc νκάδα, ηελ νπνία ζα ζπγθξνηήζνπλ νη ππνγξάθνληεο, ππφ ηελ επζχλε ηεο Δπηηξνπήο Κνηλσληθνχ Γηαιφγνπ. Δληφο ηεζζάξσλ εηψλ απφ ηελ ππνγξαθή ηεο ζπκθσλίαο, ε Δπηηξνπή απηή ζα θαηαξηίζεη θνηλή έθζεζε ζρεηηθά κε ηηο αλεηιεκκέλεο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο δξάζεηο. Αμίδεη λα επηζεκάλνπκε φηη ε ελ ιφγσ ζπκθσλία είλαη κνλαδηθή γηα ηα επξσπατθά δεδνκέλα, κνινλφηη είραλ πξνεγεζεί άιιεο ηξεηο αλάινγεο ζπκθσλίεο πιαίζην ζε θεληξηθφ επξσπατθφ επίπεδν (γηα ηε κεξηθή απαζρφιεζε, ηελ εξγαζία νξηζκέλνπ ρξφλνπ θαη ηε γνληθή άδεηα). Καη απηφ, δηφηη ε πινπνίεζε ησλ 49 Βι. πξνεγνχκελα, ελφηεηα

37 πξνγελέζηεξσλ ζπκθσληψλ ζηεξίρζεθε ζηελ εθ ησλ πζηέξσλ πηνζέηεζε, απφ ηα επξσπατθά ζεζκηθά φξγαλα, λνκηθά δεζκεπηηθψλ θεηκέλσλ (Οδεγηψλ). Αληηζέησο, ζηελ πεξίπησζε ηεο ελ ιφγσ ζπκθσλίαο, ε εθαξκνγή ηεο έρεη νηθεηνζειή ραξαθηήξα θαη ελαπφθεηηαη ζηηο πξσηνβνπιίεο πνπ ζα αλαιάβνπλ ηα θαηά ρψξα κέιε ησλ ζπκβαιινκέλσλ κεξψλ. Σν ζηνηρείν απηφ πξνζδίδεη ζηηο ξπζκίζεηο ηεο ηε κεγαιχηεξε δπλαηή ειαζηηθφηεηα, θαζψο θαη ηε δπλαηφηεηα πξνζαξκνγήο ηνπο ζηηο εθάζηνηε εηδηθέο ζπλζήθεο θαη ζην ζχζηεκα εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θάζε θξάηνπο κέινπο. Γηα ην ιφγν απηφ, ε αξκφδηα γηα ηελ απαζρφιεζε θαη ηηο θνηλσληθέο ππνζέζεηο Δπίηξνπνο θ. Άλλα Γηακαληνπνχινπ ραξαθηήξηζε ηε ζπκθσλία σο κηα «ζπκθσλίαζηαζκφ», σο «κία πξσηνβνπιία πνπ δε ζα σθειήζεη κφλν ηνπο εξγαδνκέλνπο θαη ηηο επηρεηξήζεηο, αιιά θαη πνπ απνηειεί ηελ πξψηε ζε επξσπατθφ επίπεδν πνπ ζα πινπνηεζεί απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο» 50. Ηδηαίηεξα γηα θξάηε φπσο ε ρψξα καο, φπνπ ην ζρεηηθφ λνκνζεηηθφ πιαίζην εκθαλίδεηαη ειιηπέο έσο θαη αλχπαξθην, ε αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ απφ ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο απνηειεί αλαγθαία πξνυπφζεζε αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο Ζ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζηα θξάηε κέιε ηεο Δπξωπαϊθήο Έλωζεο Κξάηε κε λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο ΙΣΑΛΙΑ Ήδε απφ ηα κέζα ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο, ε ηειεξγαζία άξρηζε λα απαζρνιεί ζε κεγάιν βαζκφ ηελ θπβέξλεζε, ηηο επηρεηξήζεηο θαη ηα ζπλδηθάηα ζηελ Ηηαιία, κε απνηέιεζκα ηελ αλάιεςε ζεκαληηθψλ πξσηνβνπιηψλ ζε φια ηα επίπεδα Οη πιεξνθνξίεο πνπ παξαηίζεληαη ζηελ παξνχζα ελφηεηα βαζίδεηαη ζε ζηνηρεία πνπ ζπιιέμακε απφ ηηο εηήζηεο εθζέζεηο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ ηειεξγαζία ησλ εηψλ 1999 θαη 2000 (European Commission: Status Report on European Telework- New Methods of Work 1999 θαη Status Report on New Ways to Work in the Information Society- ework 2000) πνπ είλαη δηαζέζηκεο ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε απφ ηηο ηειηθέο εθζέζεηο κε ηα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ ECaTT θαη SIBIS-2002 (ECaTT: Benchmarking Progress on New Ways of Working and New Forms of Business across Europe - Final Report, August SIBIS: Benchmarking Work, Employment and Skills in the Information Society in Europe and the US, March 2003), απφ ηε ζπγθξηηηθή έξεπλα ηνπ Δπξσπατθνχ Παξαηεξεηεξίνπ Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ (EIRO), Teleworking and industrial relations in Europe, 1998 ( θαζψο θαη απφ ηε κειέηε ηνπ Hans- Jürgen Weißbach: Telework Regulation and Social Dialogue, Euro-Telework, November 2000 πνπ ρξεκαηνδφηεζε ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο EURO-TELEWORK, θαη βξίζθεηαη ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε 37

38 Παξά ην φρη θαη ηδηαίηεξα πςειφ πνζνζηφ ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ηεο ρψξαο σο πξνο ην ζχλνιν ηνπ εξγαηηθνχ ηεο δπλακηθνχ 52, ε ηειεξγαζία θαίλεηαη λα έρεη ζπκπεξηιεθζεί ζηα κέηξα γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ έληνλσλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ηεο ρψξαο, φζν θαη ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο αλεξγίαο πνπ ηε καζηίδεη. Σν 1998, χζηεξα απφ ηελ επηηπρεκέλε νινθιήξσζε αξθεηψλ πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε δεκφζηεο ππεξεζίεο, ςεθίζηεθε ν λφκνο Bassani γηα ηελ κεηαξξχζκηζε ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο ηεο ρψξαο (191/ ), πνπ άλνημε ην δξφκν γηα πεξαηηέξσ λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο θαη ζπκθσλίεο ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο ζην δεκφζην. χκθσλα κε ην άξζξν 4 ηνπ λφκνπ, επηηξέπεηαη ε εηζαγσγή πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο ζε δεκφζηεο ππεξεζίεο, αιιά ρσξίο ηελ επηπιένλ επηβάξπλζε ηνπ δεκφζηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηεο ρψξαο 53. Αθνινχζεζε Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα (70/ ), πνπ πεξηιακβάλεη νξηζκέλεο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ πηνζέηεζε πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο, θαζψο θαη ζπκθσλία ( ) κε ηηο ζπλνκνζπνλδίεο ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ πνπ ξπζκίδεη ζέκαηα ζρεηηθά κε ηε δηάξθεηα θαη ηνπο ζηφρνπο ησλ ζρεηηθψλ πξνγξακκάησλ, ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ, ηνλ ηφπν παξνρήο ηειεξγαζίαο θιπ. Απνηέιεζκα ησλ ξπζκίζεσλ απηψλ ήηαλ ε εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο απφ πνιινχο θνξείο ηεο θεληξηθήο θαη ηνπηθήο δηνίθεζεο. Σν Γεθέκβξην ηνπ 1998, ηα Τπνπξγεία Μεηαθνξψλ, Γηθαηνζχλεο θαη Γεσξγίαο πηνζέηεζαλ θνηλή πξφηαζε γηα ηε δεκηνπξγία 11 θέληξσλ ηειεξγαζίαο γηα ηνπο ππαιιήινπο ηνπο, ελψ ε ηνπηθή απηνδηνίθεζε ηεο Emilia Romagna μεθίλεζε πξφγξακκα δεκηνπξγίαο άιισλ 9 ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο. Δμάιινπ, ην 2000 νη ηνπηθέο αξρέο ηνπ Como ππέγξαςαλ ζπκθσλία κε ηελ Telecom Italia γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο «Κνηλσληθφ Γίθηπν», γηα ηελ παξνρή θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ on-line. Δμίζνπ ζεκαληηθά είλαη θαη ηα πηινηηθά πξνγξάκκαηα πνπ μεθίλεζαλ λα πινπνηνχλ ην 2000 ην Τπνπξγείν Οηθνλνκηθψλ θαη ην Τπνπξγείν Γεσξγίαο. Σν πξψην αθνξά ζηε δεκηνπξγία ηειεθσληθψλ θέληξσλ ζε έμη πφιεηο, δπλακηθφηεηαο 90 ππαιιήισλ ην θαζέλα, κε 52 χκθσλα κε ηελ έξεπλα EcaTT, ην πνζνζηφ απηφ ήηαλ ην 1999 ηεο ηάμεσο ηνπ 3,59%, αιιά αλ θξίλνπκε απφ ην γεγνλφο φηη ην 1994 ήηαλ 0,46% θαη ην ,23%, παξαηεξνχκε ζεκαληηθή ηάζε αχμεζήο ηνπ. 53 χκθσλα κε ην άξζξν 4 ηνπ λφκνπ Bassani, «κε ζηφρν ηνλ εμνξζνινγηζκφ ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο θαη ράξηλ κηαο πην επέιηθηεο δηαρείξηζεο ησλ αλζξσπίλσλ πφξσλ, νη ηηαιηθέο δεκφζηεο ππεξεζίεο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ κνξθέο εμ απνζηάζεσο εξγαζίαο. Γηα λα ην πξαγκαηνπνηήζνπλ απηφ, κπνξνχλ λα εγθαζηζηνχλ, ζηα πιαίζηα ηνπ πξνυπνινγηζκνχ γηα ηε δεκφζηα δηνίθεζε, εμνπιηζκφ θαη δίθηπα ηειεκαηηθήο.θαη κπνξνχλ λα επηηξέπνπλ ζηνπο ππαιιήινπο ηνπο (κε ηηο ίδηεο κηζζνινγηθέο ζπλζήθεο) λα εξγάδνληαη ζε ηφπν δηαθνξεηηθφ απφ ηνλ ζπλήζε» ( 38

39 ζηφρν ηελ θαιχηεξε εμππεξέηεζε ησλ θνξνινγνπκέλσλ κέζσ ηειεθψλνπ θαη ηε κείσζε ηνπ ζπλσζηηζκνχ ζηηο ππεξεζίεο ηνπ Τπνπξγείνπ, θαη ην δεχηεξν ζηελ άζθεζε ηεο εξγαζίαο ησλ ππαιιήισλ ηνπ ηκήκαηνο έξεπλαο απφ ην ζπίηη ή απφ ηειεξγαηηθά θέληξα 54. Παξάιιεια, ζεκαληηθή είλαη ε παξνπζία ηεο ηειεξγαζίαο θαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, φπνπ απφ ην 1994 έρνπλ ππνγξαθεί πνιιέο ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν, θαζψο θαη ηξεηο θιαδηθέο, ζην εκπφξην (1997), ζηνλ ηξαπεδηθφ θιάδν (1999) θαη ζε απηφλ ησλ ηειεπηθνηλσληψλ (2000). ε γεληθέο γξακκέο φιεο νη ζπκθσλίεο πεξηιακβάλνπλ νξηζκφ ηεο ηειεξγαζίαο, ην θαζεζηψο εξγαζίαο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ θαζψο θαη ξπζκίζεηο γηα ζέκαηα πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο, κηζζνινγηθά, ππεξσξηαθά, δαπαλψλ γηα αγνξά θαη ζπληήξεζε ηνπ εμνπιηζκνχ, δηθαησκάησλ ησλ ηειεξγαδνκέλσλ γηα θαηάξηηζε, ζπλδηθαιηζηηθή εθπξνζψπεζε θαη πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο ηεο επηρείξεζεο θιπ. Χζηφζν, λνκνζεηηθή ξχζκηζε γηα ηελ ηειεξγαζία ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα δελ έρεη αθφκα ςεθηζζεί απφ ηελ ηηαιηθή θπβέξλεζε, αλ θαη θαηά θαηξνχο πνιιά λνκνζρέδηα έρνπλ εηζαρζεί πξνο ζπδήηεζε ζηηο αξκφδηεο επηηξνπέο ηεο Γεξνπζίαο θαη ηεο Βνπιήο ησλ Αληηπξνζψπσλ, αιιά ε ηειηθή ηνπο ςήθηζε αθφκα εθθξεκεί 55. Σα λνκνζρέδηα απηά πεξηέρνπλ δηαηάμεηο πνπ αθνξνχλ ζε δχν θπξίσο πεδία: ζε δηθαηψκαηα ησλ ηειεξγαδνκέλσλ (πιεξνθφξεζε, επηθνηλσλία κε ζπλαδέιθνπο θαη κε ηα φξγαλα ζπλδηθαιηζηηθήο εθπξνζψπεζήο ηνπο, απφξξεην ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ απνζηέιινληαη/ιακβάλνληαη, ζπλζήθεο πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο θιπ) θαη ζηελ πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο κέζσ ηεο ρξεκαηνδφηεζεο ζρεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ απφ εηδηθφ ηακείν πνπ ζα ζπζηαζεί ζην Τπνπξγείν Δξγαζίαο, κε έκθαζε ζηα πξνγξάκκαηα πνπ εζηηάδνπλ ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο θαη ζε άηνκα κε δπζθνιία πξφζβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Χο θχξηα αηηία απηήο ηεο θαζπζηέξεζεο ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί ε ζέζε ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ζρεηηθά κε ην πνηα ζα ήηαλ θαιχηεξε κνξθή ξχζκηζεο ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Ηηαιία. Σφζν νη επηρεηξήζεηο, φζν θαη κεγάιε κεξίδα ησλ ζπλδηθάησλ, ζεσξνχλ φηη νη ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο απνηεινχλ ηελ θαιχηεξε ιχζε, φπσο εμάιινπ απνδεηθλχεη θαη ε έσο ηψξα εκπεηξία ηνπο ζρεηηθά κε ηε 54 Γηα ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ηα πξνγξάκκαηα απηά, βι. ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε 55 Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ EIRO, θαηά ηελ πεξίνδν είραλ εηζαρζεί ζε ζπδήηεζε ζπλνιηθά 5 λνκνζρέδηα. Χζηφζν, απφ ηα ζηνηρεία πνπ δηαζέηνπκε, σο ην 39

40 ηειεξγαζία, αιιά θαη γεληθφηεξα κε ηε δηακφξθσζε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζηε ρψξα ηνπο. Τπνζηεξίδνπλ, επίζεο, φηη ζε πεξίπησζε πνπ ηειηθά ππάξμεη ζπλδπαζκφο ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο θαη λνκνζεηηθήο ξχζκηζεο, ε ηειεπηαία ζα πξέπεη λα απνηειεί απιψο ην γεληθφ πιαίζην φπνπ ζα θηλνχληαη απηέο θαη δε ζα ππεηζέξρεηαη ζε ιεπηνκέξεηεο, θάηη πνπ ραξαθηεξίδεη, θαηά ηελ άπνςή ηνπο, ηα ελ ιφγσ λνκνζρέδηα. ΒΔΛΓΙΟ Ληγνζηά είλαη ηα ζηνηρεία πνπ δηαζέηνπκε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζην Βέιγην, θαζψο δελ έρεη σο ηψξα δηεμαρζεί θακκία ζπζηεκαηηθή έξεπλα γηα ηελ θαηαγξαθή θαη ηε κέηξεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζηε ρψξα. Δληνχηνηο, εθηηκάηαη φηη ζην Βέιγην έλα πνζνζηφ ηεο ηάμεσο ηνπ 10% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απαζρνιείηαη κε θάπνηα κνξθή ηειεξγαζίαο 56, πξάγκα αξθεηά ακθίβνιν, αλ θξίλνπκε απφ ην γεγνλφο ηεο απνζπαζκαηηθφηεηαο ησλ πνιηηηθψλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θαη ηεο δηνηθεηηθήο δηάζπαζεο ηεο ρψξαο ζε ηξεηο δηνηθεηηθέο πεξηθέξεηεο (Φιάλδξαο, Βαιισλίαο θαη Βξπμειιψλ). Χζηφζν, νη πξσηνβνπιίεο θπξίσο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, αιιά θαη ηνπ ΒΣΑ (Belgian Telework Association), πνπ ιεηηνπξγεί απφ ην 1994, θαζψο θαη ε ηαρχηαηε κεηάβαζε ηεο ρψξαο ζηελ ςεθηαθή νηθνλνκία (γηα παξάδεηγκα, νη ζπλδέζεηο ζην δηαδίθηπν απμήζεθαλ κεηαμχ 1999 θαη 2000 απφ 6% ζε 13,5% ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ), έρνπλ ηνλψζεη ζεκαληηθά ην ελδηαθέξνλ ηεο αγνξάο θαη ηεο θπβέξλεζεο γηα ηηο ιχζεηο πνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη ε ηειεξγαζία ζηε κείσζε ηεο αλεξγίαο ζε απνβηνκεραλνπνηεκέλεο πεξηνρέο θαη ζην θπθινθνξηαθφ πξφβιεκα ησλ αζηηθψλ θέληξσλ. Ο ΒΣΑ, εθηφο ηνπ εξεπλεηηθνχ θαη ελεκεξσηηθνχ ηνπ έξγνπ, πξνέβε ην 1999 ζηε δεκνζίεπζε θεηκέλνπ κε ηηο ζέζεηο ηνπ ζρεηηθά κε ηελ ηειεξγαζία θαη κε πξνηάζεηο πξνο ηηο δεκφζηεο αξρέο γηα ηε ιήςε θαηάιιεισλ κέηξσλ. Σν 2000 εμέδσζε αλαζεσξεκέλν ην θείκελν ησλ πξνηάζεψλ ηνπ, ζπκπεξηιακβάλνληαο δέζκε πξνηάζεσλ θαη γηα ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα 57. Δμάιινπ, ην Μάην ηνπ 2000 ην Τπνπξγείν Μεηαθνξψλ, Φεβξνπάξην ηνπ 2000 δελ είρε ςεθηζζεί θαλέλα απφ απηά απφ ηε Βνπιή ησλ Aληηπξνζψπσλ, αλ θαη 2 είραλ εγθξηζεί απφ ηε Γεξνπζία. 56 SIBIS, General Population Survey, Μεηαμχ ησλ πξνηάζεσλ πξνο ην δεκφζην ηνκέα, είλαη απηέο γηα ηε ράξαμε ζπληνληζκέλεο θπβεξλεηηθήο πνιηηηθήο, γηα ηελ πηνζέηεζε θηλήηξσλ πξνο ηηο επηρεηξήζεηο θαη ηνπο ηδηψηεο (π.ρ. 40

41 ζε κηα πξνζπάζεηα αληηκεηψπηζεο ησλ θπθινθνξηαθψλ πξνβιεκάησλ θαη ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ, θάιεζε ηνπο αξκφδηνπο θνξείο λα θαηαζέζνπλ πξνηάζεηο πξνθεηκέλνπ λα ζπληαρζεί έθζεζε ζρεηηθά κε ηηο πηζαλέο επηπηψζεηο ηεο ηειεξγαζίαο ζην ζπγθεθξηκέλν πεδίν, κε απψηεξν ζηφρν ηε ζέζπηζε θηλήηξσλ πξνο ηηο επηρεηξήζεηο γηα πηνζέηεζε πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο είλαη νη πξσηνβνπιίεο απφ επηρεηξήζεηο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη θπξίσο ζηνλ ηνκέα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Μία απφ απηέο, ε EVO- SOFT, ιεηηνπξγεί ηξφπνλ ηηλά σο «εηαηξεία ελνηθίαζεο ηειεξγαδνκέλσλ»: ην πξνζσπηθφ ηεο «λνηθηάδεηαη» ζε επηρεηξήζεηο ηνπ θιάδνπ γηα δηάζηεκα 3-12 κελψλ, θαη εξγάδεηαη θαηά θχξην ιφγν απφ ην ζπίηη ηνπ ρξεζηκνπνηψληαο ηνλ εμνπιηζκφ πνπ ηνπ παξέρεη ε EVO-SOFT. H εηαηξεία έρεη πεηχρεη κε ηνλ ηξφπν απηφ ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ πάγησλ θαη ιεηηνπξγηθψλ ηεο εμφδσλ, γεγνλφο πνπ αληαλαθιάηαη ζηα αμηφινγα νηθνλνκηθά ηεο απνηειέζκαηα θαη ζηνπο πςεινχο κηζζνχο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ηεο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη θαη ην παξάδεηγκα ηεο WINIT, εηαηξείαο πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηνλ ίδην ηνκέα θαη ηεο νπνίαο νη ζπλεξγάηεο (απηναπαζρνινχκελνη θαηά θχξην ιφγν) πξνζθέξνπλ ππεξεζίεο ζε πειάηεο, φπσο ε Shell, ε KPMG, ε Belgacom θαη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή. Πξφθεηηαη γηα κηα «εηθνληθή επηρείξεζε», θαζψο δελ δηαζέηεη θπζηθέο εγθαηαζηάζεηο, κε απνηέιεζκα ηε κείσζε ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ηεο θφζηνπο. ε φιεο απηέο ηηο πεξηπηψζεηο νη φξνη πνπ ξπζκίδνπλ ηηο ζρέζεηο παξνρήο ηειεξγαζίαο ξπζκίδνληαη ζην πιαίζην ηεο εθάζηνηε αηνκηθήο ζχκβαζεο εξγαζίαο. Απηφ ππαγνξεχεη θαη λφκνο ηνπ 1996, πνπ ζην Βέιγην ζεσξείηαη θαη σο ην βαζηθφ ζρεηηθφ ξπζκηζηηθφ πιαίζην. Πην ζπγθεθξηκέλα, νξίδεη ηελ ηειεξγαζία σο ηελ εξγαζία πνπ παξέρεηαη απφ ηνλ ηφπν θαηνηθίαο ή άιιν ηφπν, πνπ επηιέγεη ν εξγαδφκελνο, θάησ απφ ηελ επίβιεςε ηνπ εξγνδφηε, γηα νιφθιεξν ή κέξνο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ, θαη παξαπέκπεη ζηελ εθάζηνηε αηνκηθή ζχκβαζε γηα θαζνξηζκφ παξακέηξσλ, φπσο ν κηζζφο, ν ρξφλνο θαη ν ηφπνο εξγαζίαο, ε πεξηγξαθή θαζεθφλησλ θιπ. Δπίζεο, πξνβιέπεη ηελ ππνρξέσζε ζχλαςεο γξαπηήο ζχκβαζεο κεηαμχ εξγαδνκέλνπ θαη εξγνδφηε, θαζψο θαη δέζκε ππνρξεψζεσλ ηνπ ηειεπηαίνπ, φπσο απηή ηεο παξνρήο ηνπ αλαγθαίνπ ηερληθνχ εμνπιηζκνχ. Χζηφζν, θαζψο πξνζεγγίδεη ηελ ηειεξγαζία απφ ηε ζθνπηά ηεο θαη νίθνλ απαζρφιεζεο θαη κφλν, δελ θαιχπηεη πιήζνο άιισλ κνξθψλ θνξνινγηθψλ), ε ππνζηήξημε ησλ εθάζηνηε πξσηνβνπιηψλ, ε πξνψζεζε εθαξκνγψλ ζηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο, δξάζεηο ελεκέξσζεο, θιπ. εκεία πνπ επηζεκαίλνληαη γηα ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα είλαη ε 41

42 ηειεξγαζίαο, φπσο ηελ θηλεηή, ηελ ηειεξγαζία ζε ηειεθέληξα θιπ. Δμάιινπ, ην γεγνλφο θαη κφλν ηεο κε ζπκπεξίιεςεο, ζηνλ νξηζκφ πνπ δίλεη γηα ηελ ηειεξγαζία, ηεο πξνυπφζεζεο ρξήζεο ΣΠΔ νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη πξφθεηηαη κάιινλ γηα λνκνζέηεκα πνπ αθνξά γεληθά ζηελ θαη νίθνλ εξγαζία, παξά ζηελ ηειεξγαζία θαζεαπηή. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο έρνπλ ζπλαθζεί ιηγνζηέο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν, παξά ηε ζηαδηαθή δηακφξθσζε ελφο ζπλαηλεηηθνχ θιίκαηνο ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 80 θ.ε. Οη ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ παξνπζηάδνληαη αξθεηά ζθεπηηθηζηηθέο απέλαληη ζηελ ηειεξγαζία, σο κέζν πεξαηηέξσ εμαηνκίθεπζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θαη απεηιήο ησλ εξγαζηαθψλ δηθαησκάησλ. Αληηζέησο, νη νξγαλψζεηο ησλ εξγνδνηψλ θαίλνληαη ηδηαίηεξα επαηζζεηνπνηεκέλεο γηα ην δήηεκα θαη αλαιακβάλνπλ πιεζψξα ζρεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ. Δλδεηθηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ν ΒΣΑ ηδξχζεθε θαη απαξηίδεηαη θπξίσο απφ εθπξνζψπνπο κεγάισλ εηαηξεηψλ, θπξίσο πνιπεζληθψλ Κξάηε κε ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ζε θιαδηθό επίπεδν ΑΤΣΡΙΑ Ηδηφκνξθε είλαη ε πεξίπησζε ηεο Απζηξίαο, θαζψο, ελ αληηζέζεη κε ηελ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζε άιιεο ρψξεο, εδψ ην ελδηαθέξνλ θαη ε ελαζρφιεζε κε ηελ ηειεξγαζία έπνληαη ησλ πνιηηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. Δμάιινπ, παξά ηνπο πςεινχο νηθνλνκηθνχο δείθηεο θαη ηελ ηαρχηαηε εμάπισζε ηεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο ζηηο επηρεηξήζεηο θαη ηα λνηθνθπξηά, νη ηειεξγαδφκελνη ζηελ Απζηξία απνηεινχλ έλα κηθξφ πνζνζηφ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ 58. Παξά ην γεγνλφο ηνπ ζρεηηθά ρακεινχ ελδηαθέξνληνο πνπ εθδειψλεη ν ηδησηηθφο ηνκέαο, εθηφο απφ κεγάιεο επηρεηξήζεηο, ζπλήζσο ζπγαηξηθέο πνιπεζληθψλ, ζεκαληηθέο πξσηνβνπιίεο έρεη λα επηδείμεη ν δεκφζηνο, ηφζν ζε επίπεδν θεληξηθήο δηνίθεζεο, φζν θαη ζε ηνπηθφ. Ηδηαίηεξα πεηπρεκέλα πηινηηθά πξνγξάκκαηα ηειεξγαζίαο έρνπλ πινπνηεζεί απφ ηηο θπβεξλήζεηο ηεο Άλσ Απζηξίαο θαη ηνπ αλαγθαηφηεηα θαηάξηηζεο ζηηο λέεο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο θαη δηνίθεζεο, ν ζεκαίλσλ ξφινο ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ θιπ. 42

43 άιηζκπνπξγθ, θαζψο θαη απφ ην δήκν ηεο Βηέλλεο θαη νδήγεζαλ, κεηά ηε ιήμε ηνπο, ζηελ πηoζέηεζε ηεο ηειεξγαζίαο σο εξγαζηαθνχ κνληέινπ γηα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο ππεξεζίεο ηνπο. Αλάινγα είλαη θαη ηα παξαδείγκαηα πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ νκνζπνλδηαθψλ Τπνπξγείσλ, φπσο απηά ηεο Δθπαίδεπζεο θαη ησλ Μεηαθνξψλ, πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ πηνζέηεζε ηεο ηειεξγαζίαο ζε επίπεδν εζληθήο δηνίθεζεο, ελψ ην αληίζηνηρν ηεο Γεσξγίαο ζπγθαηαιέγεη ηελ ηειεξγαζία ζηα βαζηθά εξγαιεία αλάπηπμεο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ. Δμάιινπ, ε Γεκφζηα Τπεξεζία Απαζρφιεζεο ηεο Απζηξίαο νξγαλψλεη πξνγξάκκαηα ηειεξγαζίαο εηδηθά γηα ηελ ελίζρπζε ηεο έληαμεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο γπλαηθψλ θαη αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο. Σέινο, ζεκαληηθή ήηαλ θαη ε δεκνζίεπζε ην 2000 απφ ην νκνζπνλδηαθφ Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ ζεηξάο εθδφζεσλ ζρεηηθά κε ηελ ηειεξγαζία, ζηαηηζηηθά γηα ηελ εμάπισζή ηεο ζηε ρψξα, ηα αλακελφκελα νθέιε απφ ηελ πηνζέηεζή ηεο θιπ. Νφκνη πνπ λα ξπζκίδνπλ απνθιεηζηηθά ηελ ηειεξγαζία δελ ππάξρνπλ, κε απνηέιεζκα λα εθαξκφδνληαη θάζε θνξά νη δηαηάμεηο πνπ αθνξνχλ γεληθά ζηελ θαη νίθνλ απαζρφιεζε, ζηηο ζπκβάζεηο αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ θαη ζηηο ζπκβάζεηο εμαξηεκέλεο ζρέζεο εξγαζίαο, κε ηα ζπλεπαγφκελα, ιφγσ ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηεο ηειεξγαζίαο, πξνβιήκαηα. Χζηφζν, ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ζην απζηξηαθφ δίθαην ε νξηνζέηεζε κίαο ελδηάκεζεο λνκηθήο θαηεγνξίαο εξγαδνκέλσλ (κεηαμχ εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ), απηή ησλ «ζρεδφλ ππαιιήισλ» ( employeelike persons ), πνπ ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη κηα ιχζε ζην λνκνζεηηθφ θελφ πνπ παξνπζηάδεηαη ζρεηηθά κε ηελ ηειεξγαζία, θαζψο αθνξά ζε εξγαδνκέλνπο πνπ εμαξηψληαη φρη πξνζσπηθά, αιιά κφλν νηθνλνκηθά απφ ηνλ εξγνδφηε 59. Δληνχηνηο, ε δπζθνιία δηάθξηζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίαο απφ απηή ηεο απηναπαζρφιεζεο, θαζψο θαη ε ειιηπήο έσο αλχπαξθηε θάιπςή ηεο απφ ην εξγαηηθφ θαη αζθαιηζηηθφ δίθαην, νδεγεί ζε έληνλεο αληηδξάζεηο απφ ηελ πιεπξά ησλ ζπλδηθάησλ, ηα νπνία επηδηψθνπλ ηελ αλαγλψξηζε εμαξηεκέλεο ζρέζεο εξγαζίαο ζηηο πεξηπηψζεηο κηζζσηήο ηειεξγαζίαο. 58 χκθσλα κε ηελ Απζηξηαθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία, ην 1998 νη ηειεξγαδφκελνη ήηαλ θαη αληηζηνηρνχζαλ ζην 2,4% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο. 59 πλήζσο ζην εξγαζηαθφ απηφ θαζεζηψο ππάγνληαη φζνη δεζκεχνληαη γηα ηελ παξάδνζε ηνπ πξντφληνο ηεο εξγαζίαο πνπ εθηεινχλ καθξηά απφ ηνπο ρψξνπο ηεο επηρείξεζεο ζε ζπγθεθξηκέλεο πξνζεζκίεο, αιιά νη ίδηνη επηιέγνπλ ηνλ ηξφπν θαη ην ρξφλν πνπ ζα εξγαζηνχλ γηα λα ην παξάμνπλ. 43

44 Σν λνκνζεηηθφ θελφ θαιχπηεηαη σζηφζν ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ηφζν ζε επηρεηξεζηαθφ (π.ρ. IBM Austria, Hewlett Packard Austria), φζν θαη ζε θιαδηθφ επίπεδν. Σν 1997 ππνγξάθεθε ζπκθσλία ζηνλ θιάδν ησλ νξπθηψλ ειαίσλ κε αληηθείκελν ηνλ νξηζκφ ηεο ηειεξγαζίαο, ηελ απνζαθήληζε ησλ πξνυπνζέζεσλ ππαγσγήο ηεο ζηε κηζζσηή εξγαζία ή ηελ απηναπαζρφιεζε, ην ρξφλν εξγαζίαο θαη ην δηθαίσκα ζηελ θαηάξηηζε ησλ ηειεξγαδνκέλσλ 60. Σν επφκελν έηνο ε GPA (Gewerkschaft der Privatangestellten- Union of Salaried Employees) πέηπρε ηε ζχλαςε δχν αθφκα ζπκθσληψλ, κία ζηνλ θιάδν ησλ επηρεηξήζεσλ ειεθηξηζκνχ θαη κία ζηνλ θιάδν ηεο βηνκεραλίαο, πνπ θαιχπηνπλ πεξίπνπ εξγαδφκελνπο, εθ ησλ νπνίσλ έλα 5% εθηηκάηαη φηη ηειεξγάδνληαη. Οη ζπκθσλίεο παξέρνπλ έλα γεληθφ πιαίζην γηα ηελ ππνγξαθή αληίζηνηρσλ ζε επηρεηξεζηαθφ θαη αηνκηθφ επίπεδν θαη πξνβιέπνπλ ηελ ππνρξέσζε ζχλαςεο γξαπηήο ζχκβαζεο κεηαμχ εξγνδφηε θαη ηειεξγαδνκέλνπ, ξήηξεο ζρεηηθά κε ηνλ ηφπν θαη ην ρξφλν παξνρήο ηεο εξγαζίαο, ηελ θάιπςε ηνπ ζρεηηθνχ θφζηνπο, ηελ επαθή ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ κε ηελ επηρείξεζε θιπ. Σέινο, ην Γεθέκβξην ηνπ 2000 ε GPA πέηπρε ηε ζχλαςε ζπκθσλίαο ζηνλ θιάδν ηεο πιεξνθνξηθήο ηερλνινγίαο, πνπ πεξηιακβάλεη ξπζκίζεηο θαη γηα ηελ ηειεξγαζία θαη πνπ θαιχπηεη εξγαδνκέλνπο 61. ΓΑΛΛΙΑ Διάρηζηε είλαη ε αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζηε Γαιιία, θαζψο ην πνζνζηφ ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ζην ζχλνιν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο παξακέλεη ζρεηηθά ρακειφ θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ρσξίο ηδηαίηεξεο ηάζεηο αλφδνπ 62. Απνηειεί θαη εμνρήλ παξάδεηγκα ρψξαο, φπνπ ε ζεσξία δε ζπκβαδίδεη κε ηελ πξάμε: παξά ηνλ κεγάιν αξηζκφ ζρεηηθψλ δεκνζηεχζεσλ θαη ηελ ελαζρφιεζε -ηδίσο ζε αθαδεκατθφ επίπεδν- κε ην θαηλφκελν ηεο ηειεξγαζίαο, ιίγεο είλαη νη πνιηηηθέο παξεκβάζεηο κε ζηφρν ηελ πξνψζεζή ηεο, ελψ ιίγεο είλαη θαη νη επηρεηξήζεηο πνπ ηε ζπκπεξηιακβάλνπλ ζηα πξνγξάκκαηα αλαδηνξγάλσζήο ηνπο. Γεγνλφο είλαη, βέβαηα, φηη ε Γαιιηθή θπβέξλεζε κεηά ην 1998 έρεη ζρεδηάζεη κηα αξθεηά ζπλεθηηθή θαη νινθιεξσκέλε ζηξαηεγηθή γηα ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ηεο 60 Κνπδήο Γηάλλεο: Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Δπξωπαϊθή Δλνπνίεζε: Δπειημία θαη απνξξύζκηζε ή αλαβάζκηζε ηεο εξγαζίαο; ΜΔΛΔΣΔ ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, Αζήλα 2001, ζει χκθσλα κε ηελ έξεπλα ECaTT, ην πνζνζηφ απηφ ήηαλ 2,87% ην 1999 ( ηειεξγαδφκελνη) 44

45 ρψξαο ζηελ ΚηΠ 63, θαζψο ππνιείπεηαη ζεκαληηθά ζηνπο ζρεηηθνχο δείθηεο 64, ηδίσο ζε ζρέζε κε ηηο «ηζρπξέο» νηθνλνκίεο ηεο Γεξκαλίαο θαη ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο. Χζηφζν, ε ηειεξγαζία θαηαιακβάλεη ειάζζνλνο ζεκαζίαο ζέζε ζην πιαίζην ηεο ζηξαηεγηθήο απηήο, θαζψο νχηε ζεκαληηθά θνλδχιηα δαπαλψληαη ζην ζπγθεθξηκέλν πεδίν, νχηε θαη ζρεδηάδνληαη ή ππνζηεξίδνληαη αλάινγεο δξάζεηο. Παξ φια απηά, νη ελ γέλεη πξφνδνη πνπ ζεκεηψλνληαη σο πξνο ηελ ςεθηνπνίεζε ηεο γαιιηθήο νηθνλνκίαο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο πξνάγγεινη κηαο πεξαηηέξσ αλάπηπμεο θαη ηεο ηειεξγαζίαο, θαζψο ην ελδηαθέξνλ ησλ εξγαδνκέλσλ γηα απηήλ απμάλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν. Αλαζηαιηηθφο παξάγνληαο ζεσξείηαη απφ πνιινχο θαη ε επηθξάηεζε γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ηνπ δεηήκαηνο ηνπ 35σξνπ ζην πιαίζην ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θαη ησλ πνιηηηθψλ γηα ηε κείσζε ηεο αλεξγίαο ζηε Γαιιία, γεγνλφο πνπ έρεη ζέζεη ζε δεχηεξε κνίξα δεηήκαηα αλαδηνξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Δμάιινπ, ην ζπγθξνπζηαθφ θιίκα πνπ παξαδνζηαθά ραξαθηήξηδε ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζηε Γαιιία, αιιά θαη ην πλεχκα αληηπαξάζεζεο, ν νξγαλσηηθφο πνιπθεξκαηηζκφο θαη ε ρακειή ππθλφηεηα ησλ γαιιηθψλ ζπλδηθάησλ, απνηξέπνπλ ηελ αλάιεςε ζπληνληζκέλσλ πξσηνβνπιηψλ 65. Δληνχηνηο, επηρεηξήζεηο φπσο ε IBM France, ε EDF(Electricité de France), ε GDF(Gaz de France), εθαξκφδνπλ πηινηηθά πξνγξάκκαηα ηειεξγαζίαο, θαη άιιεο έρνπλ ήδε πξνβεί ζηε ζχλαςε ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ πνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ ξπζκίζεηο γηα ηελ ηειεξγαζία. Σν 1996 ππνγξάθεθε ζηελ Banques Populaires, πνπ απαζρνιεί ππαιιήινπο, ζπκθσλία γηα ηελ εξγαζία αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο, ε νπνία πξνέβιεπε ηε δπλαηφηεηα θαη νίθνλ ηειεξγαζίαο γηα ηε ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία εξγαδνκέλσλ. Σν 2000 ππνγξάθεθε ζρεηηθή ζπκθσλία κεηαμχ ηεο BT France θαη ηεο CFDT, ηεο κνλαδηθήο ζπλδηθαιηζηηθήο νξγάλσζεο πνπ εθπξνζσπεί ηνπο εξγαδνκέλνπο ζηελ επηρείξεζε. ε θιαδηθφ επίπεδν, ηα ζπλδηθάηα ηνπ ηξαπεδηθνχ θιάδνπ έρνπλ εθδειψζεη ελδηαθέξνλ γηα ηε ζχλαςε ζρεηηθήο ζπκθσλίαο, ελψ ηνλ Ηνχλην ηνπ 2000 ππνγξάθεθε ζχκβαζε ζηνλ θιάδν ησλ ηειεπηθνηλσληψλ (Convention Nationale des Télécommunications). Ζ ζχκβαζε, εθηφο άιισλ, νξίδεη ηνλ εζεινληηθφ ραξαθηήξα ηεο ηειεξγαζίαο θαη ηε δπλαηφηεηα αλάθιεζεο ηεο ηειεξγαηηθήο ζρέζεο, θαζψο θαη ηελ 63 Βαζηθφ εξγαιείν πινπνίεζεο ηεο ελ ιφγσ ζηξαηεγηθήο ήηαλ ην πξφγξακκα PAGSI, ζπλνιηθνχ πξνυπνινγηζκνχ , κε έμη βαζηθνχο άμνλεο πξνηεξαηφηεηαο: εθπαίδεπζε, πνιηηηζκφο, εθζπγρξνληζκφο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο, ειεθηξνληθφ εκπφξην θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα, έξεπλα θαη θαηλνηνκία, λνκνζεζία. ρεηηθά, βι: EcaΣΣ, φπ.π. ζει Δλδεηθηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ην 1997 νη ρξήζηεο δηαδηθηχνπ ζηε Γαιιία δελ μεπεξλνχζαλ ην 4,5% ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ, φηαλ ζηε Μεγ. Βξεηαλία ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ήηαλ ηεο ηάμεσο ηνπ 12% 65 Κνπδήο Γηάλλεο, φπ.π., ζ.ζ

46 ππνρξέσζε θαζνξηζκνχ -ζηηο επηκέξνπο ζπκβάζεηο- ησλ σξψλ ηειεξγαζίαο, ηνπ ηφπνπ άζθεζήο ηεο, ηνπ κηζζνχ θαη ηεο επζχλεο γηα ηελ παξνρή ηνπ αλαγθαίνπ εμνπιηζκνχ. Γελ ππάξρνπλ ζηε Γαιιία λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο πνπ λα αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ζηελ ηειεξγαζία, νχηε θαη πξφζεζε εθ κέξνπο ηεο θπβέξλεζεο γηα εηζαγσγή ηνπο ζην άκεζν κέιινλ. Οη ηειεξγαηηθέο ζρέζεηο ξπζκίδνληαη απφ ηηο ζρεηηθέο κε ηελ θαη νίθνλ απαζρφιεζε δηαηάμεηο ηνπ εξγαηηθνχ θψδηθα, κε εμαίξεζε ηελ πεξίπησζε ησλ εκπνξηθψλ αληηπξνζψπσλ πνπ ηειεξγάδνληαη, θαζψο λφκνο ηνπ 1994 νξίδεη φηη νη εξγαδφκελνη γεληθά απηήο ηεο θαηεγνξίαο εθιακβάλνληαη πάληνηε σο απηναπαζρνινχκελνη. ΓΑΝΙΑ Θεακαηηθή είλαη ε αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζηε Γαλία, ηδίσο απφ ην 1997 θαη κεηά, κε απνηέιεζκα ε ρψξα λα ζπγθαηαιέγεηαη ζηηο ηέζζεξηο ρψξεο ηεο Δ.Δ. κε ην πςειφηεξν πνζνζηφ ηειεξγαδνκέλσλ ζην ζχλνιν ηνπ εξγαηηθνχ ηνπο δπλακηθνχ 66. Οη βαζηθέο ζπληζηψζεο ηνπ θαηλνκέλνπ απηνχ είλαη δχν: απφ ηε κία πιεπξά ε ξαγδαία εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ ζηα λνηθνθπξηά θαη ηηο επηρεηξήζεηο, σο απνηέιεζκα νπζηαζηηθψλ παξεκβάζεσλ ηεο θπβέξλεζεο, θαη απφ ηελ άιιε ε κεηαζηξνθή ηεο - αξρηθά αξλεηηθήο- ζηάζεο ησλ ζπλδηθάησλ απέλαληη ζηελ ηειεξγαζία θαη ε έληαμή ηεο ζηελ αηδέληα ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ, πνπ παξαδνζηαθά παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε ξχζκηζε ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζηε Γαλία. Σν 1997 ε απφθαζε ηεο θπβέξλεζεο γηα θνξνινγηθή απαιιαγή ηεο παξνρήο ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ θαη ινηπνχ ζρεηηθνχ εμνπιηζκνχ απφ ηηο επηρεηξήζεηο ζηνπο εξγαδνκέλνπο, γηα νηθηαθή ρξήζε πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ εξγαζία ηνπο ή κε πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο, είρε σο απνηέιεζκα ηελ εηζαγσγή σο ην 1999 ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ ζην 61% ησλ δαληθψλ λνηθνθπξηψλ, θαη ηνπ δηαδηθηχνπ ζην 33%, θέξλνληαο ηε ρψξα ζηηο πξψηεο ζέζεηο ηεο παγθφζκηαο θαηάηαμεο σο πξνο ηνπο ζρεηηθνχο δείθηεο. χκθσλα κε έξεπλα ηνπ 2000, ηα πνζνζηά απηά ήηαλ ην επφκελν έηνο 66 θαη 45% αληίζηνηρα χκθσλα κε ην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα EcaTT, ην πνζνζηφ απηφ ήηαλ ην ,48%, ην ηέηαξην πςειφηεξν κεηά απφ ηελ Φηλιαλδία, ηε νπεδία θαη ηελ Οιιαλδία αληίζηνηρα. Σν 2002 ην πνζνζηφ απηφ είρε -ζχκθσλα κε ην πξφγξακκα SIBIS- αλέιζεη ζε 21,5 %, θαηαηάζζνληαο ηε ρψξα ζηελ ηξίηε ζέζε ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ (κεηά απφ ηηο Οιιαλδία-Φηλιαλδία). Βι. δηάγξακκα 3, ζει. 66/ δηάγξακκα 4, ζει. 67 θαη παξάξηεκα 1, ζει European Commission: Status Report on New Ways to Work in the Information Society- ework 2000, ζει

47 Ηδηαίηεξε έκθαζε έρεη δνζεί απφ ηελ θπβέξλεζε ζηελ πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο ζην δεκφζην ηνκέα, ζην πιαίζην ησλ κέηξσλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο. Πνιιέο δεκφζηεο ππεξεζίεο έρνπλ εληαρζεί ζε ζρεηηθά πξνγξάκκαηα πνπ ρξεκαηνδνηνχλ ηελ παξνρή ηνπ αλαγθαίνπ εμνπιηζκνχ θαη ηελ θαηάξηηζε ησλ ζπκκεηερφλησλ. Αλάινγα πξνγξάκκαηα πινπνηνχληαη θαη ζε ηνπηθφ επίπεδν, απφ ηνπο θνξείο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο. Δμάιινπ, φπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα, δχν απφ ηηο ηξεηο ζπκθσλίεο-πιαίζην ηεο ρψξαο έρνπλ ππνγξαθεί ζηνπο δχν απηνχο ηνκείο. Παξάιιεια, θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο παξάγνληα γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο απνηειεί ε δηακφξθσζε ελφο ζηέξενπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ κε ηελ ελεξγφ αλάκεημε ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ. ε κηα ρψξα, φπνπ παξαδνζηαθά ε θνηλσληθή ζηαζεξφηεηα θαη ξχζκηζε είλαη απφξξνηα ηνπ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ, ε ηειεξγαζία, φπσο εμάιινπ θαη ην επξχηεξν πιαίζην ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ξπζκίδεηαη απφ δηκεξείο θπξίσο ζπκθσλίεο, ρσξίο ηδηαίηεξε θξαηηθή λνκνζεηηθή παξέκβαζε. Οη ζπκθσλίεο γηα ηε ηειεξγαζία πηνζεηνχληαη ζε ηξία επίπεδα: θιαδηθφ (ζπκθσλίαπιαίζην), επηρεηξεζηαθφ θαη αηνκηθφ. Σα επίπεδα απηά βξίζθνληαη ζε αθνινπζία κεηαμχ ηνπο (πξάγκα κνλαδηθφ ζηνλ επξσπατθφ ρψξν 68 ), κε ηελ έλλνηα φηη, γηα λα ππάξμεη αηνκηθή ζπκθσλία, πξέπεη ππνρξεσηηθά λα έρνπλ ππάξμεη αληίζηνηρεο ζηα δχν άιια. Απηφ δηαζθαιίδεη ηνλ θεληξηθφ ραξαθηήξα ηεο ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο θαη ηελ θαιχηεξε εγγχεζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ ηειεξγαδνκέλσλ. Απφ ην 1997, νπφηε θαη ε ζηάζε ησλ ζπλδηθάησλ άξρηζε λα γίλεηαη ηδηαίηεξα ππνζηεξηθηηθή γηα ηελ ηειεξγαζία, αθελφο ιφγσ ησλ ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ θαη αθεηέξνπ ιφγσ ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ εξγαδνκέλσλ γηα απηή, πνιιέο ζπκθσλίεο έρνπλ ππνγξαθεί, ηξεηο απφ ηηο νπνίεο ζε θιαδηθφ επίπεδν. Έηζη, ην 1999, 1,5 εθαηνκκχξηα εξγαδφκελνη -ήηνη ην 50% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ- θαιχπηνληαλ απφ ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο γηα ηελ ηειεξγαζία, δεδνκέλνπ θαη ηνπ πςειφηαηνπ πνζνζηνχ ζπλδηθαιηζηηθήο εθπξνζψπεζεο πνπ ραξαθηεξίδεη ηα δαληθά ζπλδηθάηα (ηεο ηάμεσο ηνπ 80-85%). Σν 1997 ππνγξάθεθε ζπκθσλία-πιαίζην απφ ηε ζπλδηθαιηζηηθή νξγάλσζε ησλ ππαιιήισλ ζηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε ( πεξίπνπ ππάιιεινη), ην 1998 αληίζηνηρε γηα ηνπο ππαιιήινπο ηεο θεληξηθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο ( ππάιιεινη), θαη ην επφκελν έηνο ζηνλ ρξεκαηνπηζησηηθφ ηνκέα ( εξγαδφκελνη)

48 Παξάιιεια, πιήζνο πξσηνθφιισλ πξνζηέζεθαλ ζε ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο άιισλ θιάδσλ, φπσο απηψλ ηεο κεηαπνίεζεο θαη ηεο βηνκεραλίαο. ην πιαίζην απηφ, ε αλππαξμία λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ είλαη κάιινλ αλακελφκελε, εθηφο απηψλ πνπ αθνξνχλ ζηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ, νη νπνίεο, φπσο νξίδεηαη απφ ηελ πιεηνςεθία ησλ αλσηέξσ ζπκθσληψλ, ηζρχνπλ θαη γηα ηνπο ηειεξγαδνκέλνπο, φπσο αθξηβψο ηζρχνπλ γηα ηνπο ππφινηπνπο εξγαδνκέλνπο. ΟΤΗΓΙΑ Δμίζνπ ζεκαληηθή -φπσο θαη ζηε Γαλία- είλαη ε αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο θαη ζηε νπεδία. χκθσλα κε ηελ έξεπλα EcaTT (1999), ην πνζνζηφ ησλ νπεδψλ ηειεξγαδνκέλσλ θαηά ηελ πεξίνδν ηεο έξεπλαο ήηαλ 15,17% επί ηνπ ζπλφινπ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο, θαηαηάζζνληάο ηελ δεχηεξε -κεηά ηε Φηλιαλδίακεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ. Σν 2002 ην πνζνζηφ απηφ αλήιζε ζε 18,7 % (SIBIS,2002), θέξλνληαο ηε νπεδία ζηελ ηέηαξηε ζέζε ηεο επξσπατθήο θαηάηαμεο. Παξάγνληεο, φπσο ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ν κεγάινο αξηζκφο πνιπεζληθψλ εηαηξεηψλ πνπ εδξάδνληαη ζηε ρψξα ή ζπζηήλνπλ ζπγαηξηθέο ηνπο ζε απηή θαη πνπ δίλνπλ ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηελ εηζαγσγή λέσλ νξγαλσηηθψλ θαη δηνηθεηηθψλ κνληέισλ κε έκθαζε ζηελ πνηνηηθή επειημία (ΣΠΔ, θαηάξηηζε, θιπ), ην θιίκα ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, πνπ δηακνξθψλεη θαη ραξαθηεξίδεη ην εξγαζηαθφ ζνπεδηθφ ππφδεηγκα, θαη ε επξεία ρξήζε πξνεγκέλεο ηερλνινγίαο, θαίλεηαη φηη έρνπλ δεκηνπξγήζεη επλντθέο ζπλζήθεο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο. Δμάιινπ, ε κεγάιε δηαζπνξά ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο 69 θαη ην πςειφ πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηελ απαζρφιεζε απνηεινχλ εμίζνπ ζεκαληηθέο παξακέηξνπο απηψλ ησλ εμειίμεσλ. Ζ ξαγδαία αλάπηπμε ηνπ ηνκέα ησλ ΣΠΔ ηφζν ζε επίπεδν επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, φζν θαη ζε επίπεδν δηάδνζήο ηνπο ζηνλ επξχηεξν πιεζπζκφ, είλαη ελ πνιινίο απνηέιεζκα θπβεξλεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ. Υαξαθηεξηζηηθά είλαη ηα κέηξα θνξναπαιιαγψλ πνπ εμήγγεηιε ε θπβέξλεζε ην 1996 γηα ηε ρνξήγεζε Ζ/Τ θαη ζπλδέζεσλ ζην δηαδίθηπν απφ ηηο επηρεηξήζεηο ζηνπο εξγαδνκέλνπο, θαη πνπ 69 Δλδεηθηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη, ιφγσ αθξηβψο απηήο ηεο δηαζπνξάο ηνπ πιεζπζκνχ, ε νπεδία απνηειεί ηε γελέηεηξα ησλ «ηειεθνηλνηήησλ» ( telecottages ). ρεηηθά, βι. European Commission: Status Report on European Telework- New Methods of Work 1999, ζει

49 ζπλεηέιεζαλ ζην λα θαηαιακβάλεη ζήκεξα ε ρψξα ηελ πξψηε ζέζε ζηελ Δ.Δ. σο πξνο ηε ρξήζε δηαδηθηχνπ απφ ηνλ πιεζπζκφ 70. Δπίζεο, εμίζνπ ραξαθηεξηζηηθφ είλαη θαη ην κεγάιν πνζνζηφ επέλδπζεο ζε ΣΠΔ σο πξνο ην ΑΔΠ ηεο ρψξαο 71. Χζηφζν, εηδηθά γηα ηελ ηειεξγαζία νη εμειίμεηο θαίλεηαη λα απνηεινχλ πεξηζζφηεξν απφξξνηα πξσηνβνπιηψλ ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, παξά θάπνηαο ζπζηεκαηηθήο θπβεξλεηηθήο πνιηηηθήο. Ηδηαίηεξα ζην δεκφζην ηνκέα, πνπ απαζρνιεί πεξίπνπ ην έλα ηξίην ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο, ηα πξνγξάκκαηα πνπ πηνζεηνχληαη είλαη πεξηζζφηεξν πεηξακαηηθνχ ραξαθηήξα θαη κφιηο θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα ε ηειεξγαζία αξρίδεη λα εληάζζεηαη θαη επίζεκα ζηα νξγαλσηηθά πξφηππα θάπνησλ ππεξεζηψλ, ζπρλά ηεο πεξηθεξεηαθήο θαη ηνπηθήο δηνίθεζεο. Ζ ξχζκηζε ηεο ηειεξγαζίαο γίλεηαη ζπλήζσο κέζσ επηρεηξεζηαθψλ θαη αηνκηθψλ ζπκβάζεσλ. Δληνχηνηο, θαηαγξάθεηαη θαη κία θιαδηθή ζπιινγηθή ζχκβαζε, θαζψο θαη αξθεηέο δηκεξείο ζπκθσλίεο-πιαίζην, κεηαμχ εξγνδνηηθψλ νξγαλψζεσλ θαη ζπλδηθάησλ, γηα ηελ απφ θνηλνχ πηνζέηεζε θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ ζρεηηθά κε ην πεξηερφκελν πνπ ζα πξέπεη λα έρνπλ νη αληίζηνηρεο επηρεηξεζηαθέο θαη αηνκηθέο. Μία ηέηνηα ζπκθσλία ππνγξάθεθε ην 1997 ζηνλ θιάδν ηνπ εκπνξίνπ θαη ησλ ππεξεζηψλ, πνπ απαζρνιεί εξγαδνκέλνπο, απφ έμη εξγνδνηηθέο νξγαλψζεηο θαη δχν ζπλδηθάηα θαη πξνβιέπεη ηα εμήο: Δζεινληηθφ ραξαθηήξα ηεο ηειεξγαζίαο θαη δπλαηφηεηα δηκεξνχο αλάθιεζεο ηεο εθάζηνηε αηνκηθήο ζχκβαζεο βάζεη ησλ φξσλ ηεο αληίζηνηρεο επηρεηξεζηαθήο. πκκεηνρή ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ζηηο ζπιινγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηεο επηρείξεζεο θαη πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο θαη ζε πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο. Τςειέο πξνδηαγξαθέο εμνπιηζκνχ θαη πιήξσζε ησλ θξηηεξίσλ πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο, θαζψο θαη αζθάιηζή ηνπ γηα δεκηέο πνπ κπνξεί λα ηνπ πξνθιεζνχλ, ή γηα δεκηέο πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζηελ θαηνηθία ηνπ εξγαδνκέλνπ. Γπλαηφηεηα πξφζβαζεο ηνπ εξγνδφηε ζην ρψξν ηειεξγαζίαο, εθφζνλ ζεσξείηαη ππεχζπλνο γηα ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ. Ρχζκηζε, κέζσ ησλ εθάζηνηε επηρεηξεζηαθψλ θαη αηνκηθψλ ζπκβάζεσλ, ζεκάησλ φπσο ν ρξφλνο εξγαζίαο, νη ππεξσξίεο, ηα θαζήθνληα ηνπ εξγαδνκέλνπ, 70 Βι. δηάγξακκα 5, ζει Σν πνζνζηφ απηφ ήηαλ ην ,49% (ην πςειφηεξν κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ.). ην ίδην, ζ

50 ε θάιπςε ησλ εμφδσλ εγθαηάζηαζεο θαη ζπληήξεζεο ηνπ εμνπιηζκνχ, ε αζθάιεηα ησλ πιεξνθνξηψλ θιπ. Σέινο, νξίδεηαη ε ππνρξέσζε ησλ εθάζηνηε ζπκβαιινκέλσλ κεξψλ γηα παξαθνινχζεζε ηεο εθαξκνγήο ησλ ζπκθσληψλ θαη ε ηξνπνπνίεζή ηνπο, ζε πεξίπησζε πνπ θάηη ηέηνην θξηζεί ζθφπηκν. Σέινο, αλ θαη ε λνκνζεζία γεληθά ζηε νπεδία παίδεη κηθξφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ην Τπνπξγείν Δξγαζίαο ηεο ρψξαο ζπγθξφηεζε ην 1997 εηδηθή επηηξνπή γηα ηε κειέηε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ηεο ηειεξγαζίαο. ηελ έθζεζε πνπ εθπφλεζε ην επφκελν έηνο, ε επηηξνπή πξφηεηλε ηελ αλαζεψξεζε θάπνησλ ξπζκίζεσλ ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ, πξνθεηκέλνπ λα κπνξνχλ λα εθαξκφδνληαη θαη γηα ηνπο ηειεξγαδνκέλνπο 72, εθφζνλ δελ ππάξρεη θαη νχηε πξνβιέπεηαη γηα ην άκεζν κέιινλ εηδηθή λνκνζεζία πνπ λα αθνξά ζην εξγαζηαθφ ηνπο θαζεζηψο Κξάηε κε ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ζε επηρεηξεζηαθό επίπεδν ΓΔΡΜΑΝΙΑ Σαρχηαηε είλαη ε αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζηε Γεξκαλία θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα, θαζψο έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν παξεκβάζεσλ ηφζν απφ ηελ νκνζπνλδηαθή θπβέξλεζε, φζν θαη απφ ηνπηθέο, ηηο ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο θαη ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. Έηζη, ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα EcaTT, ηo 1999 ηo 6,04% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηειεξγαδφηαλ, ήηνη εξγαδφκελνη, αξηζκφο πνπ αληηζηνηρνχζε ζην έλα πέκπην πεξίπνπ ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ζε νιφθιεξε ηελ Δ.Δ. Δμάιινπ, ν εηήζηνο ξπζκφο αχμεζήο ηνπο γηα ηελ πεληαεηία ππνινγηδφηαλ ζε 34%, κε αληίζηνηρν επξσπατθφ κ.ν. 17%. Ζ ηζρπξή νηθνλνκία ηεο ρψξαο, αιιά θαη ε ηαρχηαηε ςεθηνπνίεζή ηεο, θαίλεηαη φηη έρνπλ παίμεη θαζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ ζε φια ηα επίπεδα. Σν 1996, ηα νκνζπνλδηαθά Τπνπξγεία Οηθνλνκίαο θαη Δξγαζίαο μεθίλεζαλ ηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο Initiative Telearbeit der Bundescregierung («Πξσηνβνπιία γηα ηελ ηειεξγαζία ζηα νκνζπνλδηαθά θξάηε»), πνπ πεξηειάκβαλε 72 Πην ζπγθεθξηκέλα, πξφηεηλε ηελ αλαζεψξεζε θάπνησλ ξπζκίζεσλ ζρεηηθά κε ην ρξφλν εξγαζίαο, ηηο εηήζηεο άδεηεο θαη ηελ αζθάιεηα ηεο εξγαζίαο, πνπ δελ εθαξκφδνληαη ζηελ θαη νίθνλ απαζρφιεζε θαη, σο εθ ηνχηνπ, ζηηο πεξηπηψζεηο θαη νίθνλ ηειεξγαζίαο. 50

51 θπξίσο δξάζεηο ελεκέξσζεο κέζσ εθδφζεσλ, θαη ην Τπνπξγείν Δθπαίδεπζεο θαη Έξεπλαο δεκνζίεπζε ζην δηαδίθηπν έλαλ ειεθηξνληθφ νδεγφ γηα ηελ ηειεξγαζία. Σν επφκελν έηνο ην ίδην Τπνπξγείν, ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Deutsche Telekom, ζρεδίαζε ην πξφγξακκα Telearbeit im Mittelstand («Σειεξγαζία ζηηο ΜΜΔ»), ζπλνιηθνχ πξνυπνινγηζκνχ , πνπ πξνέβιεπε νηθνλνκηθά θίλεηξα γηα ηελ εηζαγσγή πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο ζε ΜΜΔ. Χο ηελ νινθιήξσζή ηνπ επσθειήζεθαλ 500 πεξίπνπ επηρεηξήζεηο απηήο ηεο θαηεγνξίαο. Σν επφκελν έηνο πινπνηήζεθε θαη ην πξφγξακκα Datensichere Telearbeit in kommunalen Verwaltungen (DATEL- «Αζθαιήο Σειεξγαζία ζηηο Γεκφζηεο Τπεξεζίεο»), απφ ην νπνίν ρξεκαηνδνηήζεθαλ 50 ζπλνιηθά ππεξεζίεο ηνπ δεκνζίνπ γηα ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο, θαη ηδξχζεθε ν Γεξκαληθφο Οξγαληζκφο Σειεξγαζίαο (Verband Telerbeit Deutschland- VTD), ν νπνίνο ππνζηεξίδεη ηηο επηρεηξήζεηο ζηελ εθαξκνγή ζρεηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη παξέρεη ηελ θαηάιιειε πιεξνθφξεζε θαη ηερλνγλσζία. Δμάιινπ, ν νξγαληζκφο παξέρεη ζπκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε ζε φιεο ηηο θπβεξλεηηθέο πξσηνβνπιίεο θαη ζπλεξγάδεηαη κε άιινπο θνξείο γηα ηελ επεμεξγαζία θαη ην ζρεδηαζκφ ελφο θαηάιιεινπ, γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο, ζεζκηθνχ πιαηζίνπ. Αλάινγεο δξάζεηο έρνπλ αλαιεθζεί θαη ζε ηνπηθφ επίπεδν, αιιά θαη ζην πιαίζην ηδησηηθψλ πξσηνβνπιηψλ. Σν 1999 ε ΒΜW AG, ζε ζπλεξγαζία κε ηξεηο άιιεο κεγάιεο επηρεηξήζεηο 73, πινπνίεζε ην πξφγξακκα TWIST, πνπ πξνέβιεπε ηε δεκηνπξγία 300 θέληξσλ ηειεξγαζίαο, κε ζηφρν ηελ αλαδηνξγάλσζε ηεο επηρείξεζεο θαη ηελ απφθηεζε καθξνπξφζεζκα αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο. Πνιχ ζεκαληηθφο φκσο ζηε Γεξκαλία είλαη θαη ν ξφινο ησλ ζπλδηθάησλ. Σν 1997 ηξία κεγάια ζσκαηεία 74 ίδξπζαλ ην Online forum Telearbeit (OnForTe) 75, κε ηελ ππνζηήξημε ηνπ Τπνπξγείνπ Δθπαίδεπζεο, Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο θαη ηεο Deutsche Telekom. Σν θφξνπκ παξέρεη ππνζηήξημε θαη ζπκβνπιεπηηθή κέζσ αλνηρηήο γξακκήο επηθνηλσλίαο κε ηνπο ηειεξγαδνκέλνπο, πιεξνθφξεζε γηα ζέκαηα λνκηθά, πγείαο θαη πξνζηαζίαο δεδνκέλσλ, αζθεί εξεπλεηηθφ έξγν, αλαιχεη θαιέο πξαθηηθέο θαη δίλεη παξαδείγκαηα ζπιινγηθψλ ζπκθσληψλ κε αληηθείκελν ηελ ηειεξγαζία. Τπήξμε έλαο απφ ηνπο ζπληειεζηέο πινπνίεζεο ηνπ (δεκφζηνπ) πξνγξάκκαηνο Telejobservice 73 Απηέο ήηαλ νη Siemens Nixdorf AG (ηερληθή ππνζηήξημε), Tally GmbH Equipment (παξνρή εθηππσηψλ) θαη BPU GmbH (κειέηε έξγνπ). 74 Ζ DPG (ζσκαηείν ηαρπδξνκηθψλ ππαιιήισλ θαη εξγαδνκέλσλ ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο), ε IG Medien (ζσκαηείν εξγαδνκέλσλ ζηα ΜΜΔ) θαη ε HBV (ζσκαηείν εξγαδνκέλσλ ζηε βηνκεραλία θαη ην εκπφξην)

52 (1999) 76, πνπ ζηφρν έρεη ηε ζχδεπμε πξνζθνξάο θαη δήηεζεο ηειεξγαζίαο κέζσ ελφο εηδηθά ζρεδηαζκέλνπ δηθηπαθνχ ηφπνπ. Ζ ηειεξγαζία ξπζκίδεηαη ζηε Γεξκαλία κέζσ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν. Ζ πξψηε απφ απηέο ππνγξάθεθε ην 1991 ζηελ IBM Germany θαη ζεσξείηαη πξσηνπνξηαθή ζε επξσπατθφ επίπεδν. Αθνινχζεζε πιεζψξα αλάινγσλ ζπκθσληψλ, κε αμηνκλεκφλεπηεο ηηο δχν ζπκθσλίεο ηεο Deutsche Telekom AG (1995 θαη 1998) γηα ηνπο ηειεξγαδνκέλνπο ηεο επηρείξεζεο, πνπ ππνινγίδεηαη λα απμεζνχλ καθξνπξφζεζκα ζε Οη πεξηζζφηεξεο ππνγξάθνληαη απφ ηα ζπκβνχιηα εξγαδνκέλσλ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη κφλν έλα κηθξφ πνζνζηφ ηνπο απφ ζσκαηεία πνπ ηνπο εθπξνζσπνχλ, ελψ δελ ππάξρεη θαλέλα παξάδεηγκα θιαδηθήο ζχκβαζεο. Δηδηθφ λνκνζεηηθφ πιαίζην δελ ππάξρεη, θάηη πνπ επηζεκαίλεηαη θαη απαηηείηαη απφ ηα ζπλδηθάηα, πξνθεηκέλνπ λα ζπκπιεξσζεί ην ζεζκηθφ πιαίζην ησλ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο. Αληηζέησο, θξάηνο θαη εξγνδφηεο ζεσξνχλ φηη νη πθηζηάκελεο εδψ θαη 30 ρξφληα ζηε Γεξκαλία δηαηάμεηο γηα ηελ θαη νίθνλ απαζρφιεζε θαη ηελ παξνρή αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ επαξθνχλ γηα ηε ξχζκηζε ζρέζεσλ ηειεξγαζίαο, πνπ θαηαηάζζνληαη θάζε θνξά ζε κία απφ ηηο δχν απηέο θαηεγνξίεο. ΗΝΩΜΔΝΟ ΒΑΙΛΔΙΟ Μνινλφηη ε αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην δελ αθνινχζεζε ηηο πξνζδνθίεο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 θαη ησλ αξρψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ν αξηζκφο ησλ Βξεηαλψλ ηειεξγαδνκέλσλ ππνινγηδφηαλ λα αλέιζεη ζηα 2,5 εθαηνκκχξηα σο ην , ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη ζεκαληηθή αχμεζή ηνπο: απφ ην 1997, ζε ηελ άλνημε ηνπ 2000, αξηζκφο πνπ αληηζηνηρεί ζην 5,5% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη κηα εηήζηα αχμεζε ηεο ηάμεσο ηνπ 17% πεξίπνπ 79. εκαληηθφο παξάγνληαο απηήο ηεο πξνφδνπ είλαη ην επξχηεξν νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πιαίζην, φπνπ ε έκθαζε ησλ εθάζηνηε πνιηηηθψλ δίλεηαη ζηελ αχμεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ, ζηελ απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ, ζηελ Κνπδήο Γηάλλεο, φπ.π., ζει European Commission: Status Report on New Ways to Work in the Information Society- ework 2000, ζει

53 επηρεηξεκαηηθφηεηα θαη ζηελ πξνζέιθπζε μέλσλ επελδχζεσλ. Σν Ζλσκέλν Βαζίιεην ήηαλ θαη ε πξψηε επξσπατθή ρψξα πνπ πξνρψξεζε ζε απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ηειεπηθνηλσληψλ, γεγνλφο πνπ ζπλέβαιε ζηελ ηαρχηαηε κεηάβαζε ηεο ρψξαο ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο. Καζνξηζηηθήο ζεκαζίαο παξάγνληα απνηειεί θαη ε εζηίαζε ηεο βξεηαληθήο θπβέξλεζεο ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο εληάζζνληάο ηελ ζην πιαίζην πνηθίιισλ πνιηηηθψλ: ζηε βηνκεραληθή πνιηηηθή, ζηελ πεξηθεξεηαθή, ζηελ πεξηβαιινληηθή, ζηελ θνηλσληθή, ζηελ πνιηηηθή απαζρφιεζεο θαη ζηελ πνιηηηθή κεηαθνξψλ. Δλδεηθηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηεο ζχζηαζεο εηδηθήο επηηξνπήο απφ ην DfEE (Department for Education and Employment) γηα ηε κειέηε ηεο ηζνξξνπίαο κεηαμχ επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, ε νπνία δεκνζίεπζε ην 2000 έθζεζε κε ηίηιν Family- Friendly Employment: the Business Case, ζηελ νπνία εμεηάδεηαη ε πηνζέηεζε απφ ηηο ΜΜΔ ζρεηηθψλ εξγαζηαθψλ κνληέισλ, κε θπξίαξρν απηφ ηεο ηειεξγαζίαο, θαη ηνλίδνληαη ηα πιενλεθηήκαηά ηεο. Δμάιινπ, ζεκαληηθή ήηαλ θαη ε ζχζηαζε απφ ην Joseph Rowntree Foundation νκάδαο εηδηθψλ ζηελ ηειεξγαζία, κε ζηφρν λα αλαπηχμνπλ έλα πιαίζην πνιηηηθήο ζρεηηθφ κε ηελ παξνρή θαηνηθηψλ, νη νπνίεο κπνξνχλ λα δηεπθνιχλνπλ ηελ ηειεξγαζία γηα νκάδεο αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο. Σν DETR (Department for Environment, Transport and Regions) ρξεκαηνδφηεζε ην ίδην έηνο έξεπλα πνπ δηεμήγαγε ην ίδξπκα RAC ζρεηηθά κε ηηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ηεο ηειεξγαζίαο, ζην πιαίζην ησλ πνιηηηθψλ πεξηβάιινληνο θαη κεηαθνξψλ. Δμάιινπ, ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ξφιν σο πξνο ηελ πηνζέηεζε πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο έρεη επηηειέζεη ν TCA (TeleCottages Association 80 ), έλαο απφ ηνπο πιένλ ζεκαληηθνχο, ζε επξσπατθφ επίπεδν, νξγαληζκνχο πξνψζεζεο ηεο ηειεξγαζίαο, ν νπνίνο παξέρεη πιεξνθφξεζε ζε επηρεηξήζεηο, ππνςήθηνπο ηειεξγαδνκέλνπο θαη κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο θαη δεκνζηεχεη ην πεξηνδηθφ Teleworker, φπνπ παξαθνινπζνχληαη θαη αλαιχνληαη παξαδείγκαηα εθαξκνγψλ ηειεξγαζίαο. Σέινο, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ζε επίπεδν έξεπλαο θαη κειεηψλ επηηειείηαη ζεκαληηθφ έξγν εηεζίσο, απφ δεκφζηνπο φζν θαη ηδησηηθνχο θνξείο, ελψ ην Ζλ. Βαζίιεην απνηειεί κηα απφ ηηο πξψηεο επξσπατθέο ρψξεο πνπ θαζηέξσζε ηελ ζπζηεκαηηθή παξαθνινχζεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ηειεξγαζίαο ζε εηήζηα βάζε κέζα απφ έξεπλεο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. 80 To 1997 κεηνλνκάζηεθε ζε Telework, Telecottage and Telecentre Association 53

54 ε επίπεδν λνκνζεζίαο, δελ ππάξρνπλ εηδηθέο ξπζκίζεηο γηα ηελ ηειεξγαζία, νχηε θαη πξννπηηθή εηζαγσγήο ηνπο ζην εγγχο κέιινλ. Αληηζέησο, ε θπβεξλεηηθή πνιηηηθή εθθξάδεη κάιινλ κηα ηάζε άξζεο ησλ φπνησλ λνκνζεηηθψλ πεξηνξηζκψλ θαη δπζθακςηψλ πξνθχπηνπλ απφ ηελ πηνζέηεζε, θαη ζε θαζεζηψηα ηειεξγαζίαο, ηνπ παξαδνζηαθνχ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ ηεο θαη νίθνλ απαζρφιεζεο. Δπηπιένλ, ζε έλα πιαίζην δηαξθνχο απνξξχζκηζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θαη κε ππνζηήξημεο ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ απφ ην θξάηνο ζε επίπεδν εζληθφ θαη θιαδηθφ, ε ηειεξγαζία ξπζκίδεηαη σο επί ην πιείζηνλ κέζσ αηνκηθψλ ζπκθσληψλ κεηαμχ επηρεηξήζεσλ θαη ηειεξγαδνκέλσλ θαη δεπηεξεπφλησο ζε επίπεδν επηρεηξεζηαθφ. Έηζη, κφλν 1 ζηηο 3 ζπκθσλίεο ηειεξγαζίαο ζηε Μεγ. Βξεηαλία είλαη απνηέιεζκα ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο, γεγνλφο ζην νπνίν αληηδξνχλ ζζελαξά ηα ζπλδηθάηα, ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα δηαζθαιηζζνχλ ηα δηθαηψκαηα ησλ ηειεξγαδνκέλσλ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηεο BIFU (ζσκαηείν ηξαπεδηθψλ ππαιιήισλ), ε νπνία έρεη πξνβεί ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ζπγθεθξηκέλσλ θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ πνπ ζα πξέπεη λα ηεξνχληαη ζηα πιαίζηα ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. Ζ πξψηε ζπιινγηθή ζχκβαζε ηειεξγαζίαο ππνγξάθεθε ζηε Μεγ. Βξεηαλία ην 1992, κεηαμχ ηεο ΒΣ (British Telecom) θαη ηεο STE (ζσκαηείν ππαιιήισλ ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο), θαη πξνέβιεπε -κεηαμχ άιισλ- ηνλ εζεινληηθφ ραξαθηήξα ηεο ηειεξγαζίαο, ηελ ηζφηεηα ησλ ηειεξγαδνκέλσλ κε ηνπο ππφινηπνπο ππαιιήινπο ηεο επηρείξεζεο σο πξνο κηζζνινγηθά, ζπλδηθαιηζηηθά θαη αζθαιηζηηθά δηθαηψκαηα, ηελ ηζφηεηά ηνπο σο πξνο ηηο δπλαηφηεηεο επαγγεικαηηθήο εμέιημεο θαη πιεξνθφξεζεο, ηελ ππνρξέσζε ηνπ εξγνδφηε γηα ηελ παξνρή ηνπ αλαγθαίνπ εμνπιηζκνχ θιπ. Χζηφζν, ζεκαληηθή εμέιημε, σο πξνο ην ξφιν πνπ θαινχληαη λα δηαδξακαηίζνπλ νη θνηλσληθνί εηαίξνη, απνηειεί ε ζπλεξγαζία ησλ TUC θαη CEEP UK ζην πιαίζην ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζε νκάδα εξγαζίαο, πνπ ζθνπφ έρεη λα ζπκβάιεη ζηελ θαηάξηηζε απφ ηε βξεηαληθή θπβέξλεζε ελφο «θψδηθα πξαθηηθήο» (Code of practice) γηα ηελ ηειεξγαζία UK Employment Action Plan 2002, ζει.38 54

55 ΙΡΛΑΝΓΙΑ Ζ ηειεξγαζία άξρηζε λα απνηειεί αληηθείκελν ελδηαθέξνληνο θαη πεδίν πνιηηηθψλ παξεκβάζεσλ ζηελ Ηξιαλδία θπξίσο κεηά ην 1998, έηνο ηδξχζεσο απφ ηελ ηξιαλδηθή θπβέξλεζε ηνπ Δζληθνχ Γλσκνδνηηθνχ πκβνπιίνπ γηα ηελ Σειεξγαζία (National Advisory Council on Teleworking-NACT). Σν επφκελν έηνο ην πκβνχιην πηνζέηεζε έθζεζε, ε νπνία, εθηφο άιισλ, πεξηειάκβαλε ζπζηάζεηο γηα ηελ αλάιεςε πνιηηηθψλ πξσηνβνπιηψλ ζην πεδίν ηεο ηειεξγαζίαο, κε πην ζεκαληηθέο ηηο αθφινπζεο 82 : Κπβεξλεηηθή θακπάληα ελεκέξσζεο θαη πιεξνθφξεζεο Γηακφξθσζε ζπληνληζκέλεο θπβεξλεηηθήο πνιηηηθήο Δθαξκνγή πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο πάλσ ζε εθαξκνγέο ηειεξγαζίαο Γεκηνπξγία εηδηθνχ θφξνπκ γηα ηελ παξαθνινχζεζε, αμηνιφγεζε θαη ππνζηήξημε ζρεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ Φνξνινγηθέο θαη λνκνζεηηθέο παξεκβάζεηο Γηακφξθσζε επλντθνχ ηειεπηθνηλσληαθνχ πεξηβάιινληνο Καηάξηηζε απφ ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο Κψδηθα Πξαθηηθήο γηα ηελ ηειεξγαζία Δθαξκνγή πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε δεκφζηεο ππεξεζίεο Απνηέιεζκα ησλ παξαηλέζεσλ ηνπ NACT ήηαλ ε άκεζε δεκηνπξγία ηνπ ework Action Forum, φπνπ ζπκκεηέρνπλ εθπξφζσπνη δεκνζίσλ θνξέσλ, κεγάισλ επηρεηξήζεσλ, ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ θιπ. ηφρνο ηνπ θφξνπκ είλαη ε δηακφξθσζε ελφο επλντθνχ, γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο, πεξηβάιινληνο, κέζα απφ δξάζεηο πιεξνθφξεζεο, έξεπλαο, θαηάξηηζεο θιπ, θαη ε παξαθνινχζεζε ηεο εθαξκνγήο ησλ θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ ηνπ NACT. To 2000 μεθίλεζε ηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο e-work Business Awareness Campaign ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Enterprise Ireland, κε ζηφρν ηελ πιεξνθφξεζε ησλ επηρεηξήζεσλ ζρεηηθά κε ηα πιενλεθηήκαηα πνπ κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη γηα απηέο ε ηειεξγαζία. Σν πξφγξακκα πεξηιακβάλεη δεκνζηεχζεηο, ελεκεξσηηθφ πιηθφ, δηαθεκίζεηο ζηα κέζα 82 ρεηηθά, βι. Report of the e-work action forum 2002, ζ.ζ , ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε 55

56 καδηθήο ελεκέξσζεο, δεκηνπξγία αλνηθηήο ηειεθσληθήο γξακκήο γηα παξνρή πιεξνθνξηψλ, δεκηνπξγία ειεθηξνληθνχ θφκβνπ θιπ. Δμάιινπ, ην Forum ζπλέβαιε ζηελ θαηάξηηζε Κψδηθα Πξαθηηθήο γηα ηελ ηειεξγαζία ( The code of Practice on e-working in Ireland ), ηνλ νπνίν ππέγξαςαλ ην 2000 ε θπβέξλεζε θαη νη θνηλσληθνί εηαίξνη, κε ηελ πξννπηηθή λα απνηειέζεη ηε βάζε φισλ ησλ ζρεηηθψλ κειινληηθψλ ζπκθσληψλ ζην πιαίζην ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. Ο θψδηθαο εληάρζεθε ζην ηξηκεξέο θνηλσληθφ ζχκθσλν ( Partnership for Prosperity and Fairness ), κε ηελ παξάιιειε δέζκεπζε ηεο θπβέξλεζεο γηα ηελ εηζαγσγή ηεο ηειεξγαζίαο ζηνπο δεκφζηνπο θνξείο. Σν Ννέκβξην ηνπ 2000 ν θψδηθαο θέξδηζε ην εηήζην βξαβείν ηεο θαιχηεξεο ζρεηηθήο ζπκθσλίαο, ζην πιαίζην ηεο εβδνκάδαο ηειεξγαζίαο πνπ δηνξγαλψλεηαη ππφ ηελ αηγίδα ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο 83. Σέινο, ζεκαληηθή δξάζε έρνπλ αλαπηχμεη θαη άιινη δεκφζηνη θαη ηδησηηθνί θνξείο (Enterprise Ireland, Telework Ireland, Work Research Centre, IBM, Hewlett Packard, Motorola θ.ά.) ζε ζηελή ζπλεξγαζία κε ην θφξνπκ θαη ρξεκαηνδνηνχκελνη ζπρλά απφ επξσπατθά πξνγξάκκαηα. Απνηέιεζκα φισλ ησλ αλσηέξσ ήηαλ ε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ζηελ Ηξιαλδία κεηά ην Σν 2000 αλέξρνληαλ ζε , θαηαιακβάλνληαο ην 4,4% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο, αιιά κε πξννπηηθέο ηαρείαο αχμεζήο ηνπο θαηά ηα επφκελα έηε, βάζεη ζρεηηθψλ εξεπλψλ 84. ε επίπεδν λνκνζεζίαο, δελ ππάξρνπλ δηαηάμεηο πνπ λα αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ζηελ ηειεξγαζία. πσο θαη ζηηο ππφινηπεο ρψξεο κε λνκνζεηηθέο ειιείςεηο, εθαξκφδνληαη νη δηαηάμεηο πνπ αθνξνχλ ζηελ θαη νίθνλ απαζρφιεζε, κε ηε δηαθνξά φηη ζπκπεξηιακβάλνπλ ξήηξεο ζρεηηθέο κε ηελ αζθάιεηα ηεο εξγαζίαο ζηνλ ηφπν θαηνηθίαο. Οη εθάζηνηε ηειεξγαηηθέο ζρέζεηο ξπζκίδνληαη απφ ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν, ελψ θάπνηα ζπλδηθάηα, φπσο ε MSF (The Manufacturing, Science and Finance Union) θαη ε CWU (The Communication Workers Union), έρνπλ θαζνξίζεη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο, πνπ πξέπεη λα δηέπνπλ ηηο ζπκθσλίεο πνπ ππνγξάθνληαη ζε επηρεηξήζεηο ηνπ αληίζηνηρνπ θιάδνπ. Δμάιινπ, ε CWU έρεη ζπζηήζεη έλα «εηθνληθφ παξάξηεκά ηεο» γηα ηελ εγγξαθή, ηε ζπκκεηνρή θαη ηελ εθπξνζψπεζε ζε απηή, κέζσ δηαδηθηχνπ, ηειεξγαδνκέλσλ ηνπ θιάδνπ ησλ 83 ην ίδην, ζ.17. Βι. επίζεο θαη: Ireland s Employment Action Plan 2002, ζει. 65. Σν πιήξεο θείκελν ηνπ Κψδηθα παξαηίζεηαη ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε 56

57 ηειεπηθνηλσληψλ. ε γεληθέο γξακκέο, ηα αληηπξνζσπεπηηθά φξγαλα ησλ εξγαδνκέλσλ δηάθεηληαη αξλεηηθά απέλαληη ζηελ ηειεξγαζία, ελψ νη αληίζηνηρεο νξγαλψζεηο ησλ εξγνδνηψλ ηελ ππνζηεξίδνπλ ιφγσ ηεο επειημίαο πνπ ζπλεπάγεηαη. ΙΠΑΝΙΑ Ζ ηειεξγαζία ζηελ Ηζπαλία απνηειεί δήηεκα ρακεινχ ελδηαθέξνληνο θαη κφιηο θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα αξρίδεη λα εληάζζεηαη ζηελ πξνβιεκαηηθή ζρεηηθά κε ηελ απαζρφιεζε θαη ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, ιφγσ θπξίσο ηεο πξνψζεζήο ηεο ζην πιαίζην επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ θαη πξσηνβνπιηψλ (NOW, ADAPT, HORIZON, θιπ). Έηζη, ε ρψξα θαηαιακβάλεη κία απφ ηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δ.Δ. σο πξνο ην πνζνζηφ ηειεξγαδνκέλσλ ζην ζχλνιν ηνπ εξγαηηθνχ ηεο δπλακηθνχ 85. Βαζηθή αηηία απηήο ηεο πζηέξεζεο απνηειεί ν ρακειφο ξπζκφο εηζαγσγήο λέσλ ηερλνινγηψλ θαη θαηλνηνκηψλ ζηηο επηρεηξήζεηο, θαζψο ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία είλαη κηθξνκεζαίεο θαη ιεηηνπξγνχλ ζηε βάζε παξαδνζηαθψλ κνληέισλ νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ειιείπνπλ ζπληνληζκέλεο πνιηηηθέο εθ κέξνπο ηεο θεληξηθήο δηνίθεζεο ηεο ρψξαο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, ελψ θαη ην παξαδνζηαθφ εξγαηηθφ δίθαην δεκηνπξγεί κεγάια θσιχκαηα ζηηο πεξηπηψζεηο πηνζέηεζεο ηνπ κνληέινπ ηεο ηειεξγαζίαο. Χζηφζν, νη δξάζεηο πξνψζεζεο ηεο ηειεξγαζίαο απφ ηνλ Ηζπαληθφ Οξγαληζκφ Σειεξγαζίαο (ΑΔΣ-Asociación Española de Teletrabajo) έρνπλ ζπκβάιεη ζηελ αλάιεςε ζεκαληηθψλ πξσηνβνπιηψλ, θπξίσο ζε ηνπηθφ επίπεδν. Απφ ην 1998 ν ΑΔΣ έρεη δεκνζηεχζεη ζεκαληηθφ αξηζκφ άξζξσλ θαη εθδφζεσλ ζρεηηθά κε ηελ ηειεξγαζία, έρεη δεκηνπξγήζεη θφκβν ηειεξγαζίαο ζην δηαδίθηπν, δηνξγαλψλεη ζρεηηθά ζεκηλάξηα θαη ζπλέδξηα, ζπκκεηέρεη ζε αληίζηνηρα δηεζλή θαη νξγαλψλεη πηινηηθά πξνγξάκκαηα. Δλδεηθηηθφ ήηαλ ην πξφγξακκα TURISTA, ζην νπνίν ζπκκεηείραλ δχν πηινηηθέο νκάδεο, κία απνηεινχκελε απφ δπλεηηθνχο ηειεξγαδνκέλνπο, κέιε ηνπ ΑΔΣ, θαη κία απφ ΜΜΔ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηνλ θιάδν ηνπ ηνπξηζκνχ. Οη δεμηφηεηεο θαη ηα πξνζφληα ησλ πξψησλ θαη νη απαηηήζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ θαηαρσξνχληαλ ζε εηδηθά ζρεδηαζκέλε βάζε δεδνκέλσλ, κε θχξην ζηφρν ηε ζχδεπμε ηεο πξνζθνξάο θαη ηεο 84 European Commission: Status Report on New Ways to Work in the Information Society- ework 2000, ζει

58 δήηεζεο ηειεξγαζίαο θαη ηελ αλάδεημε ησλ αλαγθαίσλ πξνυπνζέζεσλ αλάπηπμήο ηεο ζηνλ ελ ιφγσ θιάδν. Δμάιινπ, ιφγσ θαη ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηεο δηνηθεηηθήο νξγάλσζεο ηεο ρψξαο, ζεκαληηθέο δξάζεηο αλαιακβάλνληαη θαη ζε ηνπηθφ επίπεδν κε ηε ζπλέξγεηα θνξέσλ ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, ησλ ηνπηθψλ επηρεηξήζεσλ, κέζσλ καδηθήο ελεκέξσζεο, θιπ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηεο Αλδαινπζίαο, φπνπ ην 2000 μεθίλεζε ε εθαξκνγή πξνγξάκκαηνο γηα ηε δεκηνπξγία ηειεθέληξσλ ζε θάζε έλα απφ ηα 23 θπζηθά πάξθα ηεο επαξρίαο, κε ζηφρν ηελ αλάπηπμε ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πινχηνπ, ηελ αλάζρεζε ηεο αζηπθηιίαο θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ αγξνηνπξηζκνχ. Δμάιινπ, ζε πνιιέο επαξρίεο έρεη μεθηλήζεη ε δεκηνπξγία «ηειεξγνζηαζίσλ» ( eworkfactories ), ζε κε αζηηθέο πεξηνρέο, πνπ απαζρνινχλ θπξίσο εξγαδνκέλνπο απφ ηελ ηνπηθή αγνξά εξγαζίαο θαη πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ παξνρή ππεξεζηψλ πιεξνθνξηθήο, πξνγξακκαηηζκνχ, δεκηνπξγίαο ηζηνζειίδσλ θιπ, γηα ινγαξηαζκψλ επηρεηξήζεσλ ησλ αζηηθψλ θέληξσλ. Έλα απφ ηα πην πεηπρεκέλα είλαη ην GPM Factory ηεο αιακάλθα, κε 130 ηειεξγαδφκελνπο πξνγξακκαηηζηέο θαη ζρεδηαζηέο, αξηζκφο πνπ αλακέλεηαη λα απμεζεί πνιχ ζχληνκα ζε 400. Αλάινγεο πξσηνβνπιίεο ζρεδηάδνληαη θαη ζηελ Αλδαινπζία, ζηελ Δμηξεκαδνχξα, ζηελ Καηαινλία θαη ζηε ρψξα ησλ Βάζθσλ. Σν Ηζπαληθφ εξγαηηθφ δίθαην δελ πεξηιακβάλεη εηδηθέο ξπζκίζεηο γηα ηελ ηειεξγαζία. Χο εθ ηνχηνπ, νη ζρεηηθέο ζρέζεηο ηειεξγαζίαο ξπζκίδνληαη θαηά πεξίπησζε είηε απφ ηηο δηαηάμεηο πνπ αθνξνχλ ζηελ θαη νίθνλ απαζρφιεζε (φηαλ πξφθεηηαη γηα ζπκβάζεηο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο), είηε απφ ην αζηηθφ δίθαην, φηαλ πξφθεηηαη γηα ζπκβάζεηο αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ. Σν γεγνλφο φκσο ηεο νξηνζέηεζεο ηεο έλλνηαο ηεο ηειεξγαζίαο απζηεξά ζην πιαίζην ηεο εξγαζίαο πνπ παξέρεηαη απφ ηνλ ηφπν θαηνηθίαο ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ, ζε ζπλδπαζκφ θαη κε ηελ εζηίαζε ησλ ζρεηηθψλ δξάζεσλ ζηε δεκηνπξγία ηειεθέληξσλ, «ηειερσξηψλ» θαη «ηειεξγνζηαζίσλ», έρεη νδεγήζεη ζε κηα ζηαδηαθή κεηαηξνπή ησλ ζπκβάζεσλ εμαξηεκέλεο ηειεξγαζίαο ζε ζπκβάζεηο αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ, θαη ζε κία ελ γέλεη απνξξχζκηζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζην ζπγθεθξηκέλν πεδίν χκθσλα κε ηελ εηήζηα έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο ηνπ 1999, ηελ πεξίνδν εθείλε νη Ηζπαλνί ηειεξγαδφκελνη αλέξρνληαλ ζε , ήηνη 0,9% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο. 86 Hans- Jürgen Weißbach: Telework Regulation and Social Dialogue, Euro-Telework, November

59 Σα πξνβιήκαηα απηά θαη ηα θελά ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ επηζεκαίλνπλ ηφζν νη εηδηθνί ζην εξγαηηθφ δίθαην φζν θαη νη ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ (κε θχξηεο ηηο CCOO θαη UGT), νη νπνίεο πξνηείλνπλ σο αληηζηάζκηζκα ηηο ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο. Μνινλφηη φκσο ελαληηψλνληαη ζε θάζε πξνζπάζεηα εμαηνκίθεπζεο θαη απνθέληξσζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ζεσξνχλ φηη ε ηειεξγαζία κπνξεί λα ξπζκηζηεί κφλν κέζσ επηρεηξεζηαθψλ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ, θαζψο νπνηαδήπνηε ζπκθσλία πιαίζην ζε εζληθφ θαη θιαδηθφ επίπεδν δε κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο θαη ζηα δηαθνξεηηθά θαζεζηψηα ηειεξγαζίαο θάζε επηρείξεζεο. Δληνχηνηο, ιηγνζηέο είλαη θαη νη ζπκθσλίεο πνπ έρνπλ ζπλαθζεί ζε επηρεηξήζεηο, θπξίσο ηνπ θιάδνπ ηεο πιεξνθνξηθήο. Μία απφ απηέο ππνγξάθεθε ην 1998 ζηελ DHC International España θαη, εθηφο ηεο νξηνζέηεζεο ηεο έλλνηαο ηεο ηειεξγαζίαο θαη κηζζνινγηθψλ ζεκάησλ, πνπ πεξηιακβάλεη, αθνξά θαη ζηε δεκηνπξγία πξνυπνζέζεσλ πξφζιεςεο αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο σο ηειεξγαδνκέλσλ. ΟΛΛΑΝΓΙΑ Ζ ηειεξγαζία ζηελ Οιιαλδία απνηειεί εδψ θαη αξθεηά ρξφληα κηα πξαγκαηηθφηεηα. Ζ ξαγδαία αλάπηπμή ηεο έρεη ζπληειέζεη ζην λα εγείηαη ηε ζηηγκή απηή ε ρψξα ζηε ζρεηηθή ιίζηα ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ 87. Μηα αλάπηπμε, πνπ νθείιεηαη ηφζν ζε έκκεζνπο παξάγνληεο, φπσο ε επξεία εηζαγσγή θαη ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ θαζψο θαη ε ηεξάζηηα αλάπηπμε ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα 88, φζν θαη ζηελ αλάιεςε νπζηαζηηθψλ πξσηνβνπιηψλ θαη κέηξσλ απφ ηηο εθάζηνηε θπβεξλήζεηο, ήδε απφ ηηο αξρέο ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο. Έηζη, εθηφο ησλ πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ πινπνηήζεθαλ θαη πινπνηνχληαη ζε ππεξεζίεο ηεο θεληξηθήο θαη πεξηθεξεηαθήο δηνίθεζεο, αιιά θαη δξάζεσλ ελεκέξσζεο θαη πξνψζεζεο ηεο ηειεξγαζίαο απφ ην Οιιαλδηθφ Φφξνπκ Σειεξγαζίαο ( Stichting Nederlands Telewerkforum ), ηδηαίηεξα ζεκαληηθά είλαη θαη ηα θνξνινγηθά θίλεηξα πνπ έρνπλ ζεζπηζηεί ηφζν γηα ηηο επηρεηξήζεηο, φζν θαη γηα ηνπο 87 χκθσλα κε ην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα SIBIS (2002), ην πνζνζηφ ησλ Οιιαλδψλ ηειεξγαδνκέλσλ - φισλ ησλ ηχπσλ- σο πξνο ην ζχλνιν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, είλαη 26,4%, πςειφηεξν θαηά 5 πεξίπνπ πνζνζηηαίεο κνλάδεο απφ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ηεο -δεχηεξεο ζηελ θαηάηαμε- Φηλιαλδίαο. (Βι. δηάγξακκα 4, ζει. 67 θαη παξάξηεκα 1, ζει. 111). 88 Ήδε απφ ην 1993, ε απαζρφιεζε ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ αληηζηνηρνχζε ζην 73% ηνπ ζπλφινπ ησλ εξγαδνκέλσλ, ην πςειφηεξν πνζνζηφ κεηαμχ ησλ θξαηψλ ηεο Δ.Δ. (European Commission: Status Report on European Telework- New Methods of Work 1999, ζει. 69) 59

60 ηειεξγαδνκέλνπο 89. Δμάιινπ, ε ηειεξγαζία εδψ θαη πνιιά ρξφληα έρεη ζπκπεξηιεθζεί ζηηο πνιηηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ θπθινθνξηαθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ κεγάισλ αζηηθψλ θέληξσλ. Δλδεηθηηθφ είλαη ην πξφγξακκα Fileverdunningsplan, πνπ ζρεδηάζηεθε θαη ρξεκαηνδνηείηαη απφ ηα Τπνπξγεία Μεηαθνξψλ θαη Οηθνλνκηθψλ, ην Φφξνπκ Σειεξγαζίαο θαη κεγάιεο επηρεηξήζεηο ηνπ θιάδνπ ησλ ΣΠΔ. Σν πξφγξακκα ζηνρεχεη ζηελ παξνρή, ζε εξγαδνκέλνπο ηνπ ηξηγψλνπ Άκζηεξληακ-Υάγεο-Οπηξέρηεο, ηεο δπλαηφηεηαο άζθεζεο κέξνπο ηεο εξγαζίαο ηνπο απφ ην ζπίηη θαηά ηηο ψξεο αηρκήο (7:00-9:30), κέζσ ηεο ρνξήγεζεο ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ θαη ζπλδέζεσλ ζην δηαδίθηπν. Μάιηζηα, ην Τπνπξγείν Μεηαθνξψλ εμέδσζε πξφζθαηα κειέηε ( Telewek Handboek ), αλαθνξηθά κε ηα ζπκπεξάζκαηα θαη ηελ εκπεηξία απφ ηηο ζρεηηθέο δξάζεηο ηνπ θαηά ηελ νθηαεηία Σέινο, ε ηειεξγαζία εληάζζεηαη θαη ζε φια ηα πξνγξάκκαηα ηνπ Τπνπξγείνπ Δξγαζίαο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο επειημίαο κε ζηφρν ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο θαη ηε ζπκθηιίσζε επαγγεικαηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Παξάιιεια, πνιχ ζεκαληηθή είλαη θαη ε δξάζε ηνπ αξκφδηνπ Φφξνπκ Σειεξγαζίαο, ην νπνίν, απφ ηελ ίδξπζή ηνπ θαηά ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 σο ην 1999, είρε δηνξγαλψζεη πεξηζζφηεξα απφ 150 ελεκεξσηηθά ζεκηλάξηα θαη απφ ην 1993 δεκνζηεχεη ην πεξηνδηθφ Telewerken. Παξάιιεια, έρεη δεκηνπξγήζεη εηδηθή ζπγθξηηηθή βάζε δεδνκέλσλ φπνπ θαηαρσξνχληαη ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθψλ εξεπλψλ πνπ έρνπλ δηεμαρζεί θαηά θαηξνχο γηα ηελ θαηαγξαθή θαη ηε κειέηε εθαξκνγψλ ηειεξγαζίαο ζηελ Οιιαλδία 90, θαζψο θαη βάζε δεδνκέλσλ κε κειέηεο πεξηπηψζεσλ. ε επίπεδν λνκνζεζίαο, γηα ηε ξχζκηζε ησλ ζρέζεσλ εμαξηεκέλεο θαη νίθνλ ηειεξγαζίαο εθαξκφδνληαη αλαινγηθά νη δηαηάμεηο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ, θαζψο απηέο ηζρχνπλ ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο θαη νίθνλ απαζρφιεζεο. Γηα ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο (ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο, απηναπαζρνινχκελνπο, θιπ) εθαξκφδνληαη νη εθάζηνηε πξνβιεπφκελεο ξπζκίζεηο, ελψ, γηα ηηο πεξηπηψζεηο πνπ είλαη δπζδηάθξηηε ε χπαξμε ή κε εμάξηεζεο, ην νιιαλδηθφ δίθαην πξνβιέπεη κηα ελδηάκεζε λνκηθή θαηεγνξία, απηή ησλ «θαηά ην ήκηζπ απηαπαζρνινπκέλσλ» ( quasi self-employed workers ). Καη απηή 89 Γηα παξάδεηγκα, νη επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα θαηαβάιινπλ εηεζίσο ζηνπο θαη νίθνλ ηειεξγαδνκέλνπο απνδεκίσζε ηεο ηάμεσο ησλ 400 γηα ιεηηνπξγηθά έμνδα, πνζφ πνπ δελ ππφθεηηαη ζηε θνξνινγία εηζνδήκαηνο. 90 Πιείζηεο είλαη νη έξεπλεο πνπ δηεμήρζεζαλ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 90 ζηελ Οιιαλδία, θαη νη νπνίεο, έρνληαο σο αθεηεξία δηαθνξεηηθνχο νξηζκνχο γηα ηελ ηειεξγαζία, απνθιίλνπλ ζεκαληηθά σο πξνο ηα απνηειέζκαηα θαη ηηο πξνβιέςεηο ηνπο γηα ην κέιινλ. Χζηφζν, είλαη ελδεηθηηθέο γηα ηελ έθηαζε πνπ έρεη ιάβεη ην θαηλφκελν ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Οιιαλδία θαη δελ απνθιίλνπλ ηδηαίηεξα σο πξνο ηα απνηειέζκαηα πξφζθαησλ παλεπξσπατθψλ εξεπλψλ (Ecatt, SIBIS, θιπ.). Αλαιπηηθά, βι. 60

61 φκσο δε θαίλεηαη επαξθήο γηα λα θαιχςεη ηα θελά πνπ παξνπζηάδεη ην πθηζηάκελν λνκνζεηηθφ πιαίζην ζε πεξηπηψζεηο ηδηφκνξθσλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, φπσο απηψλ ηεο ηειεξγαζίαο. Απνξία σζηφζν πξνθαιεί, ιακβαλνκέλεο ππ φςηλ ηεο αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο αιιά θαη ηνπ παξαδνζηαθά ζπλαηλεηηθνχ πιαηζίνπ ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζηελ Οιιαλδία, ην γεγνλφο φηη ε ηειεξγαζία δελ έρεη ζπκπεξηιεθζεί ζηα ζέκαηα πνπ ξπζκίδνληαη απφ θιαδηθέο ζπκβάζεηο, παξά ηηο επαλεηιεκκέλεο πξνζπάζεηεο θάπνησλ ζπλδηθάησλ. Αληηζέησο, απνηειεί αληηθείκελν δηαπξαγκάηεπζεο κφλν ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν, αιιά θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε ηα ζπκβνχιηα ησλ εξγαδνκέλσλ -θαη φρη ηα ζπλδηθάηα- είλαη απηά πνπ πξσηνζηαηνχλ γηα ηελ ππνγξαθή ησλ εθάζηνηε (αηνκηθψλ) ζπκβάζεσλ. Δμαίξεζε απνηειεί ε ζπιινγηθή ζχκβαζε εξγαζίαο πνπ ππνγξάθεθε ην 2000 ζηελ KPN (εηαηξεία ηειεπηθνηλσληψλ), ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ νη ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο πνπ εθπξνζσπνχλ ηνπο εξγαδνκέλνπο ηεο επηρείξεζεο. Ζ ζπκθσλία αθνξνχζε ζηελ πηινηηθή εθαξκνγή γηα έλα έηνο (κε δπλαηφηεηα αλαλέσζεο ησλ ζπκβάζεσλ) πξνγξάκκαηνο θαη νίθνλ ηειεξγαζίαο θαη φξηδε -εθηφο ησλ ζπλεζηζκέλσλ πξνβιέςεσλ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ άιισλ ρσξψλ- ηα θξηηήξηα βάζεη ησλ νπνίσλ ν εξγνδφηεο ζα θξίλεη πνηεο ζπγθεθξηκέλεο δξαζηεξηφηεηεο κπνξνχλ λα εθηεινχληαη απφ ηνλ ηφπν θαηνηθίαο ηνπ εξγαδνκέλνπ Τπόινηπα θξάηε ΠΟΡΣΟΓΑΛΙΑ 92 Ζ ηειεξγαζία, φπσο θαη γεληθφηεξα ε λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο, κφιηο θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα άξρηζε λα απνηειεί αληηθείκελν ελδηαθέξνληνο ζηελ Πνξηνγαιία. Ο αξηζκφο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ παξακέλεη αξθεηά ρακειφο ( πεξίπνπ ζηηο 91 Σα θξηηήξηα απηά είλαη ηέζζεξα: ε εξγαζία κπνξεί λα εθηειείηαη απηφλνκα, κπνξεί λα ζρεδηαζηείπξνγξακκαηηζηεί, κπνξεί λα εθηειείηαη ζε ρψξν δηαθνξεηηθφ απφ ηηο εγθαηαζηάζεηο ηεο επηρείξεζεο θαη, ηέινο, δελ απαηηεί επαθή κε ζπλαδέιθνπο πξφζσπν κε πξφζσπν. ρεηηθά, βι. ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε 92 Μνινλφηη ζην πνξηνγαιηθφ Δζληθφ ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε ηνπ 2002, αλαθέξεη φηη ν λφκνο 18/2001, πνπ ςεθίζηεθε ηνλ Ηνχιην ηνπ 2001, πεξηιακβάλεη ξπζκίζεηο ζρεηηθέο κε ηελ ηειεξγαζία (Portugal s National Action Plan for Employment 2002, May 2002, ζει. 89), επηιέμακε λα κε ζπκπεξηιάβνπκε ηε ρψξα ζηε ζρεηηθή θαηεγνξία, θαζψο θαηά ηελ αλάγλσζε ηνπ λφκνπ δελ εληνπίζακε ηέηνηεο ξπζκίζεηο. 61

62 αξρέο ηνπ κε αξθεηέο επηθπιάμεηο), κε κηθξή απμεηηθή ηάζε. Βαζηθφ αλαζηαιηηθφ παξάγνληα απνηειεί ε ρακειή ζπκκεηνρή ηεο ρψξαο ζηελ ΚηΠ, θαζψο βξίζθεηαη ζηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ. σο πξνο ηε ρξήζε θαη ηηο επελδχζεηο ζε λέεο ηερλνινγίεο θαη ζηελ θαηλνηνκία. Χζηφζν, ε ίδξπζε απφ ην 1997 ηνπ ΑPDT (Portuguese Association for the Development of Teleworking), αιιά θαη νη θνηλέο πξνζεγγίζεηο ηνπ ζέκαηνο εθ κέξνπο ηεο θπβέξλεζεο θαη ησλ θνηλσληθψλ ζπλνκηιεηψλ, θαίλεηαη λα δεκηνπξγνχλ έλα αξθεηά ζηέξεν ππφβαζξν γηα κειινληηθή αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο. Οη πξσηνβνπιίεο ηνπ APDT ζην πεδίν ηεο πιεξνθφξεζεο θαη ηεο έξεπλαο έρνπλ απμήζεη ζεκαληηθά ην ελδηαθέξνλ θνξέσλ, επηρεηξήζεσλ, ΜΜΔ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ. Ο νξγαληζκφο ζπκκεηέρεη εηεζίσο ζε κεγάιν αξηζκφ ζπλεδξίσλ θαη ζεκηλαξίσλ κε ζέκα ηελ ηειεξγαζία, ηφζν ζε επίπεδν εζληθφ φζν θαη δηεζλέο, θαζψο θαη ζε ζρεηηθά εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα ρξεκαηνδνηνχκελα απφ ηελ Δ.Δ., φπσο ην ζην πιαίζην ηεο θνηλνηηθήο πξσηνβνπιίαο ADAPT. Σέινο, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ην 1999 ζρεδίαζε ηελ πξψηε εθηεηακέλε έξεπλα γηα ηελ θαηαγξαθή ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Πνξηνγαιία. Αλάινγεο πξσηνβνπιίεο έρεη λα επηδείμεη θαη ν ηδησηηθφο ηνκέαο ζηελ Πνξηνγαιία. Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1997 μεθίλεζε πηινηηθά ε εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο THINK (Towards Handicap Integration Negotiating Knowledge project), κε ηε ζχκπξαμε έμη κεγάισλ επηρεηξήζεσλ, θπξίσο ζπγαηξηθψλ πνιπεζληθψλ 93. θνπφο ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ε επαγγεικαηηθή έληαμε αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο, κέζσ ηεο αμηνπνίεζεο ησλ πιενλεθηεκάησλ πνπ παξέρνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο θαη εηδηθά ε ηειεξγαζία. ην πξφγξακκα ζπκκεηείραλ αξρηθά 20 άηνκα, γηα ηα νπνία δηακνξθψζεθε έλα νινθιεξσκέλν πιαίζην ππνζηήξημεο, ηερληθήο, εθπαηδεπηηθήο θιπ. Ζ επηηπρία ηνπ THINK νδήγεζε ζην λα θεξδίζεη ην 1997 ην βξαβείν θαιχηεξεο θαηλνηνκίαο ζην πεδίν ηεο ΚηΠ ζηελ Πνξηνγαιία θαη ην 1998 ην αληίζηνηρν βξαβείν ηνπ Δπξσπατθνχ Οξγαληζκνχ Σειεξγαζίαο (ΔΣΟ). Δμάιινπ, πνιιέο εηαηξείεο, φπσο ε Portugal Telecom, ε Hewlett Packard Portugal θαη ε Microsoft Portugal έρνπλ αξρίζεη λα δεκνζηεχνπλ θείκελα θαη άξζξα ζρεηηθά κε ηελ εκπεηξία ηνπο πάλσ ζε εθαξκνγέο θαη πξνγξάκκαηα ηειεξγαζίαο. Σν 1996 ε ηειεξγαζία ζπκπεξηιήθζεθε ζην ηξηκεξέο «ηξαηεγηθφ Κνηλσληθφ χκθσλν» πνπ ππνγξάθεθε απφ ηελ θπβέξλεζε, ηηο εξγνδνηηθέο νξγαλψζεηο θαη ηε 62

63 ζπλνκνζπνλδία ησλ εξγαηηθψλ ζπλδηθάησλ. Ζ βαζηθή αξρή, πνπ δηαπλέεη ην ζρεηηθφ θείκελν, έγθεηηαη ζηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ιήςεο ησλ αλαγθαίσλ ξπζκηζηηθψλ κέηξσλ, πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζνχλ νη φπνηεο αξλεηηθέο επηπηψζεηο κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη ε αιφγηζηε πηνζέηεζε ηεο ηειεξγαζίαο. Γηα ην ιφγν απηφ, ε θπβέξλεζε δεζκεχηεθε λα πξνβεί ζηε δηακφξθσζε ηνπ θαηάιιεινπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ ηειεξγαζία, ζε ζηελή ζπλεξγαζία κε ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο, θαη ην 1999 ζπγθξφηεζε εηδηθή γηα ην ζέκα νκάδα κε ηε ζπκκεηνρή εθπξνζψπσλ θαη απφ ηνλ APDT. ΛΟΤΞΔΜΒΟΤΡΓΟ Ληγνζηά είλαη ηα ζηνηρεία πνπ δηαζέηνπκε θαη γηα ην Λνπμεκβνχξγν, θαζψο ε ηειεξγαζία θαίλεηαη λα απνηειεί ζηε ζπγθεθξηκέλε ρψξα δήηεκα πεξηζζφηεξν αθαδεκατθνχ ελδηαθέξνληνο, παξά κηα πξαγκαηηθφηεηα. ε αληίζεζε κε ηνπο πεξηζζφηεξνπο θνηλνηηθνχο εηαίξνπο, νη πςεινί δείθηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ην ρακειφ πνζνζηφ αλεξγίαο 94, ε ζηαζεξή θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη νη ρακεινί δείθηεο πηνζέηεζεο επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο θαίλεηαη φηη απνηεινχλ απνηξεπηηθνχο παξάγνληεο γηα ηελ ελαζρφιεζε κε ηελ ηειεξγαζία, σο πηζαλή ιχζε ζε αλάινγα πξνβιήκαηα. Χζηφζν, ε ηαρχηαηε ςεθηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη ε εηζαγσγή ζπζηεκάησλ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ ζε πνιιέο επηρεηξήζεηο ή θαη νιφθιεξνπο θιάδνπο, φπσο ν ηξαπεδηθφο, πξνβιέπεηαη λα απμήζεη κειινληηθά θαη ηελ πηνζέηεζε εθαξκνγψλ ηειεξγαζίαο. Έηζη, δεδνκέλεο θαη ηεο έιιεηςεο ζρεηηθνχ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, αιιά θαη ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ ζε νπνηνδήπνηε επίπεδν, ηα ζπλδηθάηα επηζεκαίλνπλ ηελ αλαγθαηφηεηα έλαξμεο ηξηκεξνχο θνηλσληθνχ δηαιφγνπ γηα ηελ πηνζέηεζε θαηάιιεισλ ξπζκίζεσλ, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζεί εθ ησλ πξνηέξσλ έλα ζηέξεν πιαίζην αξκνληθήο θαη θνηλσληθά απνδεθηήο αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο ζηε ρψξα. Κάηη πνπ θαίλεηαη πνιχ πηζαλφ γηα ην εγγχο κέιινλ, ιακβαλνκέλσλ ππ φςηλ θαη ησλ δηαδηθαζηψλ θνηλσληθήο ζπλαίλεζεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ παξαδνζηαθά ηηο ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο ζην Λνπμεκβνχξγν, θαη πνπ ζπρλά ζηεξίδνπλ ηηο εθάζηνηε λνκνζεηηθέο παξεκβάζεηο, νη νπνίεο θαη επηθπξψλνπλ ζρεηηθέο ζπκθσλίεο. 93 ην project ζπκκεηείραλ νη Portugal Telecom, TELEMANutenção, Telepac, Edson Comunicação, Hewlett Packard Portugal θαη Microsoft Portugal. 63

64 ΦΙΝΛΑΝΓΙΑ Ζ Φηλιαλδία απνηειεί κία απφ ηηο πξσηνπφξεο ρψξεο ηεο Δ.Δ. σο πξνο ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο. χκθσλα κε ζηνηρεία ηεο EcaTT, ην 1999 νη ηειεξγαδφκελνη ζηε ρψξα απνηεινχζαλ ην 16,77% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ελψ ην 2002 (SIBIS, 2002) ην 21,8%, θαηαηάζζνληάο ηελ αληίζηνηρα ζηελ πξψηε θαη δεχηεξε ζέζε ηνπ ζρεηηθνχ πίλαθα ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ 95. Οη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο γηα ηε κεηάβαζε ηεο ρψξαο ζηελ ΚηΠ, πνπ μεθίλεζαλ ήδε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, θαη πνπ είραλ σο απνηέιεζκα ηελ επξεία εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ ζε επηρεηξήζεηο, λνηθνθπξηά θαη δεκφζηνπο θνξείο, απνηέιεζαλ έλα ζηέξεν ππφβαζξν γηα ηελ ηαρχηαηε αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο. Δμάιινπ, ε πνιχ πςειή δηαζπνξά ηνπ πιεζπζκνχ ηεο 96, ε αλάπηπμε ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ θαη ε πςειή αλεξγία πνπ κάζηηδε ηε ρψξα θαηά ηελ πξνεγνχκελε δεθαεηία 97, είραλ σο απνηέιεζκα ηελ έληαμε ηεο ηειεξγαζίαο ζε επηκέξνπο πνιηηηθέο, φπσο απηέο ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη ηεο απαζρφιεζεο. ζν θαη αλ νη εμειίμεηο ζην πεδίν ηεο ηειεξγαζίαο εθθηλνχλ θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Φηλιαλδίαο πξσηίζησο απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, ππάξρνπλ αξθεηά παξαδείγκαηα θπβεξλεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο. Σελ πεξίνδν έιαβε ρψξα επξεία θακπάληα ελεκέξσζεο ζε απνκαθξπζκέλεο θαη αγξνηηθέο πεξηνρέο, ελψ ην 2000 νινθιεξψζεθε ε εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ework today and in the future, κε έκθαζε ηφζν ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε, φζν θαη ζηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο. Σν 2000 μεθίλεζε ην πξφγξακκα Expansion of Municipal Telecommuting κε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο θαη ζπκκεηνρή ηνπηθψλ θαη αθαδεκατθψλ θνξέσλ θαη ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ ζηνπο δήκνπο, κε ζηφρν ηελ θαηαγξαθή εθαξκνγψλ ηειεξγαζίαο θαη ηελ πινπνίεζε ζρεηηθψλ πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε δήκνπο φιεο ηεο ρψξαο 98. Δμάιινπ, ζεκαληηθφο είλαη θαη ν ξφινο ηνπ National Telework Theme Group, πνπ έρεη ζπζηαζεί ζηα πιαίζηα ηεο εζληθήο πνιηηηθήο γηα ηελ ΚηΠ θαη πνπ βαζηθφο ηνπ ζηφρνο 94 Σν ρακειφηεξν ζηελ Δ.Δ., ηεο ηάμεσο ηνπ 2,7% ην 2000 (European Commission: Status Report on New Ways to Work in the Information Society- ework 2000, ζει. 86). 95 Βι δηάγξακκα 3, ζει. 66/ δηάγξακκα 4, ζει. 67 θαη παξάξηεκα 1, ζει Σν 1997 αληηζηνηρνχζαλ 15 θάηνηθνη αλά ηεηξαγσληθφ ρηιηφκεηξν, πξάγκα πνπ θαζηζηά ηε Φηλιαλδία ηελ πιένλ αξαηνθαηνηθεκέλε ρψξα ζηελ Δ.Δ. (European Commission: Status Report on European Telework- New Methods of Work 1999, ζει. 45). 97 Σν 1994, ην πνζνζηφ αλεξγίαο ζηε ρψξα ήηαλ 17,4%, ππνρσξψληαο ζηαδηαθά ζε 10,5% ην (Κνπδήο Γηάλλεο, φπ.π., ζει. 264)

65 είλαη ν ζπληνληζκφο φισλ ησλ επηκέξνπο δξάζεσλ πνπ αλαιακβάλνληαη απφ δηάθνξα Τπνπξγεία. Γεδνκέλνπ ηνπ ηδηαίηεξα κεγάινπ πνζνζηνχ ησλ κηζζσηψλ εξγαδνκέλσλ ζηε Φηλιαλδία, ηνπ επξχηεξα ζηέξενπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θαζψο θαη ηνπ γεγνλφηνο φηη ε ηειεξγαζία αζθείηαη ζηε ρψξα σο επί ην πιείζηνλ απφ ηελ νηθία ησλ εξγαδνκέλσλ, νη εθάζηνηε ξπζκίζεηο πνπ αθνξνχλ ζηελ θαη νίθνλ απαζρφιεζε εθαξκφδνληαη θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο ηειεξγαζίαο. Μάιηζηα, ζχκθσλα κε δηάηαμε ηνπ 1970, ε άζθεζε ηεο εξγαζίαο απφ απφζηαζε δελ ηελ εμαηξεί απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ, γεγνλφο πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ πιήξε θάιπςε ησλ Φηιαλδψλ ηειεξγαδνκέλσλ. Δμαίξεζε σζηφζν απνηεινχλ νξηζκέλεο δηαηάμεηο πνπ αθνξνχλ ζην ρξφλν εξγαζίαο, ζηηο άδεηεο, ζε ζέκαηα πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο θαη ζηελ επηζεψξεζε ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο απφ ηνλ εξγνδφηε. Σέηνηνπ είδνπο δεηήκαηα ξπζκίδνληαη ζην πιαίζην αηνκηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο, θαζψο ε ηειεξγαζία δελ έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο θαη ξχζκηζεο. Πξνβιεκαηηθφ φκσο παξακέλεη ην ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηελ ηειεξγαζία ησλ απηναπαζρνινπκέλσλ, θαζψο ε απηναπαζρφιεζε δελ απνηειεί ηδηαίηεξε λνκηθή θαηεγνξία ζηε Φηλιαλδία θαη δελ ππφθεηηαη ζε αλάινγεο, κε ηελ εμαξηεκέλε εξγαζία, ξπζκίζεηο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο 99. Σα πξνβιήκαηα πνπ εκπεξηέρεη ην πθηζηάκελν ζεζκηθφ πιαίζην επηζεκαίλνληαη θαηά θαηξνχο απφ ηα ζπλδηθάηα ηεο Φηλιαλδίαο, ηα νπνία θαη ηνλίδνπλ ηελ αλαγθαηφηεηα ξχζκηζεο ηεο ηειεξγαζίαο ζην πιαίζην ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο, φπσο εμάιινπ ππαγνξεχεη θαη ην παξαδνζηαθφ κνληέιν δηακφξθσζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζηε ρψξα. 99 Αλαιπηηθά γηα ην ζεζκηθφ πιαίζην ηεο ηειεξγαζίαο ζηε Φηλιαλδία θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ ε εθαξκνγή ηνπ ζπλεπάγεηαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, βι. ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε 65

66 4.5. Δπηζεκάλζεηο θαη ζπκπεξάζκαηα από ηελ επξωπαϊθή πξαθηηθή Μηα ζπλνιηθή «κέηξεζε» ηεο ηειεξγαζίαο ζε επξσπατθφ επίπεδν παξνπζηάδεη ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο, ιφγσ ησλ δηαθνξεηηθψλ νξηζκψλ θαη θαηεγνξηνπνηήζεσλ ησλ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 3 Ζ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ Δ 10 ΥΧΡΔ ΣΖ Δ.Δ. ΣΟ 1999 Πεγή: EcaTT (1999), κνξθψλ ηεο, πνπ πηνζεηνχληαη ζην πιαίζην εζληθψλ εξεπλψλ. Δμάιινπ, ζε αξθεηέο ρψξεο δελ έρνπλ θαλ εθπνλεζεί αλάινγεο έξεπλεο θαη ηα ζηνηρεία πνπ ζπρλά παξαηίζεληαη βαζίδνληαη κφλν ζε επηζθαιείο εθηηκήζεηο. Χζηφζν, ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ πινπνηεζεί αξθεηά εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα, ρξεκαηνδνηνχκελα απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ηα νπνία ζπγθιίλνπλ σο πξνο ηνλ νξηζκφ θαη ηελ θαηεγνξηνπνίεζε πνπ πηνζεηνχλ 100 θαη παξέρνπλ κηα ζνβαξή έλδεημε γηα ηελ έθηαζε πνπ έρεη ιάβεη ην θαηλφκελν ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Δ.Δ. αιιά θαη γηα ην ξπζκφ αλάπηπμήο ηνπ αλά ρψξα. χκθσλα ινηπφλ κε ην πξφγξακκα ECaTT (Electronic Commerce and Telework Trends: Benchmarking Progress on Electronic Commerce and New Methods of Work), 100 Βι. ελφηεηα 3.2, ππνζεκ. 30, ζει

67 ην 1999 ππήξραλ ζηελ Δ.Δ ηειεξγαδφκελνη φισλ ησλ ηχπσλ, αξηζκφο πνπ αληηζηνηρνχζε ζην 6% ηνπ ζπλφινπ ηνπ εξγαηηθνχ ηεο δπλακηθνχ (βι. δηάγξακκα 3 θαη παξάξηεκα 1, ζει. 111). χκθσλα κε ην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα SIBIS (Statistical Indicators Benchmarking the Information Society), ην πνζνζηφ απηφ αλήιζε ην 2002 ζε 13%, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη κηα εηήζηα αχμεζε γηα ηελ ηξηεηία ηεο ηάμεσο ηνπ 29% 101. Σα πνζνζηά ηειεξγαδνκέλσλ αλά ρψξα γηα ην 2002, ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηνπ SIBIS, παξνπζηάδνληαη ζην δηάγξακκα 4, πνπ αθνινπζεί 102 : Πεγή: SIBIS General Population Survey, Μνινλφηη ηα απνηειέζκαηα ησλ δχν εξεπλψλ βαζίδνληαη ζε έλαλ επξχ νξηζκφ ηεο ηειεξγαζίαο, παξαηεξνχκε φηη δε δηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά σο πξνο ηελ θαηάηαμε ησλ ππφ έξεπλα ρσξψλ θαη είλαη ελδεηθηηθά γηα ηελ εμαγσγή νξηζκέλσλ βαζηθψλ ζπκπεξαζκάησλ. Παξαηεξνχκε ινηπφλ φηη, κνινλφηη ε εμάπισζε ηεο ηειεξγαζίαο αθνινπζεί ζε γεληθέο γξακκέο ηαρχ ξπζκφ ζε φια ηα θξάηε κέιε, ππάξρεη ζεκαληηθή απφθιηζε κεηαμχ Βφξεηαο θαη Νφηηαο Δπξψπεο, κε ηηο ρψξεο ηεο θαλδηλαβίαο θαη ηελ Οιιαλδία λα πξνεγνχληαη ζηαζεξά. Απφ ηελ αλάιπζε πνπ πξνεγήζεθε ζηηο πξνεγνχκελεο 101 SIBIS: Benchmarking Work, Employment and Skills in the Information Society in Europe and the US, Mάξηηνο 2003, ζ Αλαιπηηθφο πίλαθαο κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο SIBIS γηα ηελ θαηαλνκή ησλ ηειεξγαδνκέλσλ αλά θαηεγνξίεο, ζηα θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ., παξαηίζεηαη ζην παξάξηεκα 1, ζει

68 ελφηεηεο, εχθνια κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη ρψξεο απηέο είλαη πξσηνπφξεο ζηελ Δ.Δ. Πξώηνο θαη θύξηνο παξάγνληαο είλαη ε ηαρεία κεηάβαζή ηνπο ζηελ ΚηΠ, σο απφξξνηα θπξίσο θπβεξλεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ θαη κέηξσλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90. Αλ ζπγθξίλνπκε ελδεηθηηθά ηα ζηνηρεία ηνπ δηαγξάκκαηνο 4 κε απηά ηεο ρξήζεο δηαδηθηχνπ απφ ηνλ πιεζπζκφ ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δ.Δ. (δηάγξακκα 5), θαζίζηαηαη γεληθά εκθαλήο ε ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 5 ΠΟΟΣΟ ΥΡΖΖ ΓΗΑΓΗΚΣΤΟΤ ΣΑ ΚΡΑΣΖ ΜΔΛΖ ΣΖ Δ.Δ. ΣΟ ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ βαζκνχ εηζαγσγήο λέσλ ηερλνινγηψλ 20 πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ 10 0 θαη ηνπ βαζκνχ αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο. ΟΤΖΓΗΑ ΓΑΝΗΑ ΟΛΛΑΝΓΗΑ ΦΗΝΛΑΝΓΗΑ ΑΤΣΡΗΑ Μ.ΒΡΔΣΑΝΗΑ ΗΡΛΑΝΓΗΑ ΓΔΡΜΑΝΗΑ ΔΔ ΒΔΛΓΗΟ ΗΣΑΛΗΑ ΓΑΛΛΗΑ ΗΠΑΝΗΑ ΠΟΡΣΟΓΑΛΗΑ ΔΛΛΑΓΑ Δμάιινπ, ε έληαμε ηεο ηειεξγαζίαο ζε επηκέξνπο Πεγή: Δπξσβαξφκεηξν πνιηηηθέο (πεξηβαιινληηθή, πεξηθεξεηαθή θιπ), πνπ ππαγφξεπζαλ ζπγθεθξηκέλνη ρωξνηαμηθνί θαη γεωκνξθνινγηθνί παξάγνληεο, θαίλεηαη φηη έπαημε θαζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηελ αλάπηπμή ηεο. Δλδεηθηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ε νπεδία θαη ε Φηλιαλδία απνηεινχλ ηηο πιένλ αξαηνθαηνηθεκέλεο ρψξεο ηεο Δ.Δ., ελψ ε Οιιαλδία ηελ πην ππθλνθαηνηθεκέλε 103. Παξάιιεια, ζηνπο παξάγνληεο απηνχο ζα πξέπεη λα πξνζηεζεί θαη ην θιίκα ζπλεξγαζίαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο ζρέζεηο ηωλ θνηλωληθώλ εηαίξωλ ζηηο ζπγθεθξηκέλεο ρψξεο θαη ν ξφινο ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηε ξχζκηζε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζε απηέο. Σέινο, ην γεγνλφο ηεο κεγάιεο αλάπηπμεο ηνπ ηξηηνγελνύο ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο ζηηο ρψξεο απηέο, αιιά θαη ε δξαζηεξηνπνίεζε κεγάισλ επηρεηξήζεσλ, ζπρλά πνιπεζληθψλ (θπξίσο ζηελ Οιιαλδία θαη ηε νπεδία), πνπ δίλνπλ ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ εηζαγσγή ηερλνινγηθψλ θαη νξγαλσηηθψλ θαηλνηνκηψλ, απνηεινχλ εμίζνπ ζεκαληηθνχο παξάγνληεο απηήο ηεο πξνφδνπ. Γεληθά, 103 European Commission: Status Report on European Telework- New Methods of Work 1999, ζει. 45. Πξνθαλψο, ε αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζηηο δχν απηέο πεξηπηψζεηο θαίλεηαη φηη ιεηηνχξγεζε αληίζηνηρα γηα ηελ αληηκεηψπηζε αληίζεησλ πξνβιεκάησλ. 68

69 ην κέγεζνο ηεο επηρείξεζεο θαίλεηαη λα απνηειεί θαζνξηζηηθφ παξάγνληα γηα ηελ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 6 ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΚΑΗ ΠΡΟΘΔΖ ΔΗΑΓΧΓΖ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΔ ΣΟ ΜΔΓΔΘΟ ΣΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΖ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο, θαζψο, ζχκθσλα θαη κε ηελ έξεπλα EcaTT (βι. δηάγξακκα 6), νη επξσπατθέο επηρεηξήζεηο, πνπ πηνζεηνχλ ή πξνηίζεληαη λα πηνζεηήζνπλ ζρεηηθά πξνγξάκκαηα, είλαη % ΑΡΗΘΜΟ ΑΠΑΥΟΛΟΤΜΔΝΩΝ ΠΡΟΘΔΖ ΔΗΑΓΧΓΖ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία πνιχ κεγάιεο. Πεγή: EcaTT Establishment Survey, ινη απηνί νη παξάγνληεο επεξεάδνπλ αληίζηνηρα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο θαη ζηηο ππφινηπεο ρψξεο ηεο Δ.Δ. ε αξθεηέο απφ απηέο ε ηειεξγαζία πξνσζείηαη ζην πιαίζην κηαο επξχηεξεο πξνζέγγηζεο, εληαγκέλε ζε επηκέξνπο πνιηηηθέο, φπσο απηέο γηα ηελ απαζρφιεζε, γηα ην πεξηβάιινλ, γηα ηηο κεηαθνξέο θαη ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ηα παξάδεηγκα ηεο Ηηαιίαο, ρψξαο κε έληνλεο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο, φπνπ ε ηειεξγαζία ζπκπεξηιακβάλεηαη ζηα βαζηθά εξγαιεία άκβιπλζεο απηψλ ησλ αληζνηήησλ. Σα πξνγξάκκαηα ηειεξγαζίαο πνπ πινπνηνχληαη απφ επηρεηξήζεηο ηνπ λφηνπ έρνπλ ζπκβάιεη ζεκαληηθά ζηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, ζε πεξηνρέο φπσο ε ηθειία θαη ην Μηιάλν 104. Αλάινγα είλαη θαη ηα παξαδείγκαηα ηεο Ηζπαλίαο, ηεο Απζηξίαο θαη ηεο Φηλιαλδίαο, φπνπ ε ηειεξγαζία πξνσζείηαη -εθηφο άιισλ- θαη γηα ηελ αλάπηπμε απνκαθξπζκέλσλ θαη αγξνηηθψλ πεξηνρψλ. Δμάιινπ, ηα έληνλα θπθινθνξηαθά πξνβιήκαηα θαη ε κφιπλζε ησλ κεγάισλ αζηηθψλ θέληξσλ ζην Βέιγην, ηε Μεγ. Βξεηαλία θαη ηελ Οιιαλδία έρνπλ νδεγήζεη αξκφδηνπο θνξείο ζηελ αλάιεςε ζεκαληηθψλ ζρεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο νη ζρεηηθέο δξάζεηο εζηηάδνπλ ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, φπσο νη γπλαίθεο θαη ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο. Δλδεηθηηθά είλαη ηα παξαδείγκαηα πξνγξακκάησλ (πξφγξακκα THINK ζηελ Πνξηνγαιία, πξνγξάκκαηα Γεκφζηαο Τπεξεζίαο Απαζρφιεζεο ζηελ Απζηξία) θαη 104 ην ίδην, ζ.ζ

70 ζπκθσληψλ ( Banques Populaires -Γαιιία, DHC International Espana -Ηζπαλία) γηα ηε δεκηνπξγία ζέζεσλ ηειεξγαζίαο γηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, θαζψο θαη ηνπ πξνγξάκκαηνο WABE (IBM-Γεξκαλία), κε ζηφρν ηελ επαλέληαμε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, κέζσ ηειεθαηάξηηζεο θαη ηειεξγαζίαο, γπλαηθψλ πνπ έρνπλ δηαθφςεη ηελ εξγαζία ηνπο γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ιφγσ νηθνγελεηαθψλ ππνρξεψζεσλ 105. Χζηφζν, νη ζρεηηθέο πξσηνβνπιίεο θαη παξεκβάζεηο δελ έρνπλ πάληνηε ηελ ίδηα αθεηεξία. Γηα παξάδεηγκα, ζε δχν απφ ηηο πξσηνπφξεο ρψξεο, ηε νπεδία θαη ηε Φηλιαλδία, ν ηδησηηθφο ηνκέαο είλαη απηφο πνπ θηλεί ηα λήκαηα, ελψ ζε άιιεο (π.ρ. Απζηξία θαη Γαλία) πξνεγνχληαη νη θπβεξλεηηθέο πξωηνβνπιίεο θαη έπεηαη ην ελδηαθέξνλ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Ζ Γεξκαλία απνηειεί ην θαηεμνρήλ παξάδεηγκα ρψξαο, φπνπ νη εθάζηνηε θπβεξλήζεηο πξνέβεζαλ ζε νπζηαζηηθά κέηξα θαη θίλεηξα γηα ηελ πηνζέηεζε ηεο ηειεξγαζίαο ηφζν απφ ηηο ΜΜΔ, φζν θαη απφ ηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο. Δμάιινπ, θαη ε Γαλία θαίλεηαη λα έρεη εζηηάζεη ζηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο ζην δεκφζην ηνκέα, θαζψο δχν απφ ηηο ηξεηο ζρεηηθέο θιαδηθέο ζπκθσλίεο ηεο ρψξαο έρνπλ ζπλαθζεί ζε απηφλ, ελψ ζηελ Ηηαιία ε ςήθηζε ηνπ λφκνπ Bassani (1998), γηα ηε κεηαξξχζκηζε ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο, απνηέιεζε ηελ αθεηεξία γηα ηελ ππνγξαθή ζρεηηθψλ ζπκθσληψλ θαη ηελ πινπνίεζε πιήζνπο πξνγξακκάησλ απφ θνξείο ηνπ δεκνζίνπ. ηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο (Μεγ. Βξεηαλία, Βέιγην, Γεξκαλία, Οιιαλδία, Φηλιαλδία, Ηξιαλδία, Ηζπαλία, Πνξηνγαιία) ηηο δξάζεηο ελεκέξσζεο θαη πξνψζεζεο ηεο ηειεξγαζίαο έρνπλ αλαιάβεη θνξείο εμεηδηθεπκέλνη, πνπ ζπζηάζεθαλ απνθιεηζηηθά γηα ην ζθνπφ απηφ. Οξηζκέλνη κάιηζηα απφ απηνχο, φπσο ν TCA ζηε Μεγ. Βξεηαλία θαη ην Forum ηειεξγαζίαο ζηελ Οιιαλδία, εθδίδνπλ ζρεηηθά πεξηνδηθά, ελψ ν BTA (Βέιγην) ν NACT (Ηξιαλδία) θαη ν VTD (Γεξκαλία) αζθνχλ θαη γλσκνδνηηθφ ξφιν γηα ηελ αλάιεςε ζρεηηθψλ θπβεξλεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ. ιεο απηέο νη δξάζεηο έρνπλ ζπκβάιεη θαζνξηζηηθά ζηελ αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ εξγαδνκέλσλ γηα ηελ ηειεξγαζία γεληθά, αιιά θαη εηδηθά ηεο επηζπκίαο ηνπο γηα λα ηειεξγαζηνχλ, ε νπνία θηλείηαη ζε ηδηαίηεξα πςειά επίπεδα, παλεπξσπατθά 106. Έλαο απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο παξάγνληεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο είλαη ε ζηάζε ηωλ ζπλδηθαιηζηηθώλ νξγαλώζεωλ ησλ εξγαδνκέλσλ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ζε ρψξεο φπσο ε Γαλία, ε νπεδία θαη ε Οιιαλδία, ε ηειεξγαζία

71 αλαπηχρζεθε ξαγδαία κεηά ηε κεηαζηξνθή ηεο ζηάζεο ησλ ζπλδηθάησλ απέλαληη ηεο, ηα νπνία ζην παξειζφλ ηελ αληηκεηψπηδαλ αξλεηηθά, θαζψο ηε ζπλέδεαλ κε ηελ παξαδνζηαθή -ρεηξνλαθηηθή, ρακειά ακεηβφκελε θαη ρσξίο ζηαζεξέο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο- θαη νίθνλ εξγαζία. Παξά ηε κεηαζηξνθή απηή, φκσο, θαη ηα νθέιε πνπ ηεο αλαγλσξίδνπλ, νη νξγαλψζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ ζε φιεο ηηο ρψξεο ηνλίδνπλ δηαξθψο ηνπο θηλδχλνπο πνπ κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη ε ηειεξγαζία, ηδίσο εθφζνλ απνπζηάδεη έλα ζηέξεν ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηε ξχζκηζή ηεο. Χζηφζν, κνινλφηη επηζπκνχλ κηα εθηελέζηεξε ξχζκηζε ηεο ηειεξγαζίαο, ππάξρνπλ ζεκαληηθέο απνθιίζεηο απφ ρψξα ζε ρψξα -αιιά θαη απφ νξγάλσζε ζε νξγάλσζε θάζε ρψξαο- σο πξνο ην αλ απηή ε ξχζκηζε ζα πξέπεη λα γίλεη κέζσ λνκνζεζίαο ή κέζσ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο, ή κέζσ ελφο ζπλδπαζκνχ ησλ δχν. Έλα απφ ηα δεηήκαηα πνπ εγείξνπλ είλαη ε εμαηνκίθεπζε ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ελψ θνηλφ αίηεκά ηνπο είλαη ε απνθπγή ηεο κεηαθνξάο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ζε θαζεζηψηα απηναπαζρφιεζεο, πξνθεηκέλνπ λα εθαξκφδνληαη νη δηαηάμεηο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ θαη ζηηο ζρέζεηο ηειεξγαζίαο. Δμάιινπ, ζέκαηα πνπ ξπζκίδνληαη απφ ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο (βι. παξαθάησ) απνηεινχλ πάγηα δεηήκαηα πνπ ηίζεληαη γηα ηηο πεξηπηψζεηο κηζζσηήο ηειεξγαζίαο, ελψ βαζηθφ ζεκείν πξνβιεκαηηζκνχ ηνπο απνηειεί θαη ε επηθνηλσλία κε ηνπο ηειεξγαδνκέλνπο, ε νξγάλσζε θαη ε αληηπξνζψπεπζή ηνπο. Χο πξνο ην ηειεπηαίν, νξηζκέλα ζπλδηθάηα ζηελ Ηξιαλδία θαη ηε Γεξκαλία αλέιαβαλ, φπσο είδακε, ζεκαληηθέο πξσηνβνπιίεο («εηθνληθφ παξάξηεκα» ηεο CWU θαη OnForTe, αληίζηνηρα). Δμάιινπ, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο ζε αξθεηέο ρψξεο (π.ρ. ε BIFU ζηε Μεγ. Βξεηαλία, νη MSF θαη CWU ζηελ Ηξιαλδία) έρνπλ πξνβεί ζηνλ πξνζδηνξηζκφ θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ πνπ ζα πξέπεη λα ηεξνχληαη θαηά ηε ζχλαςε ζρεηηθψλ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη ζέζεηο ησλ εξγνδνηηθψλ νξγαλψζεσλ, φζν θαη αλ δελ είλαη εμίζνπ ζαθείο κε απηέο ησλ εξγαδνκέλσλ, είλαη κάιινλ ζεηηθέο, ιφγσ ηεο επειημίαο θαη ηεο κείσζεο ηνπ θφζηνπο πνπ κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη γηα ηηο επηρεηξήζεηο ε ηειεξγαζία. Γελ επηζπκνχλ πεξαηηέξσ ξχζκηζή ηεο, εληνχηνηο, γηα ηηο πεξηπηψζεηο πνπ απηή θξίλεηαη ζθφπηκε, πξνηηκνχλ ηηο ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο απφ ηε λνκνζεζία. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο κάιηζηα πξσηνβνπιίεο έρνπλ αλαιεθζεί απφ θνηλνχ, απφ ηηο εξγνδνηηθέο θαη ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο, κε ηε ζπκκεηνρή θαη ηνπ 106 Βι. παξάξηεκα 1, ζει

72 θξάηνπο, γηα ηελ θαηάξηηζε «θψδηθα πξαθηηθήο» γηα ηελ ηειεξγαζία (Μεγ. Βξεηαλία, Ηξιαλδία) ή ζην πιαίζην ηξηκεξψλ θνηλσληθψλ ζπκθψλσλ (Πνξηνγαιία). Σν ξπζκηζηηθό πιαίζην ηεο ηειεξγαζίαο δελ έρεη ζε φιεο ηηο ρψξεο ηελ ίδηα κνξθή 107. ε επίπεδν λνκνζεζίαο εθαξκφδνληαη ζπλήζσο νη ηζρχνπζεο δηαηάμεηο, αλάινγα κε ην εξγαζηαθφ θαζεζηψο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ (εμαξηεκέλε ζρέζε εξγαζίαο ζρέζε αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ), φπσο απηφ θαζνξίδεηαη απφ ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηηο επηρεηξήζεηο ζηηο νπνίεο εξγάδνληαη. Έηζη, εθαξκφδνληαη άιινηε νη δηαηάμεηο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ, θαη ηδίσο απηέο πνπ αθνξνχλ ζηελ θαη νίθνλ απαζρφιεζε, θαη άιινηε απηέο ηνπ αζηηθνχ δηθαίνπ. Χζηφζν, ε ηδηαηηεξφηεηα ηεο ηειεξγαζίαο σο πξνο ηε δπλαηφηεηα ηεθκεξίσζεο ηνπ θξηηεξίνπ ηεο εμάξηεζεο, αιιά θαη ε αδπλακία απφιπηεο εθαξκνγήο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ ζηελ εμ απνζηάζεσο εξγαζία, θαζηζηνχλ ζπρλά ηελ εθαξκνγή ησλ αληίζηνηρσλ λνκηθψλ πιαηζίσλ πξνβιεκαηηθή. Μάιηζηα, δελ είλαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο πνπ ηα πξνβιήκαηα απηά έρνπλ νδεγήζεη ζε κεηαηξνπή ησλ ζπκβάζεσλ εμαξηεκέλεο ηειεξγαζίαο ζε ζπκβάζεηο αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ (βι. Ηζπαλία), κε απνηέιεζκα ηνλ έληνλν πξνβιεκαηηζκφ ησλ ζπλδηθάησλ θαη ηελ αλαδήηεζε ιχζεσλ, είηε κέζσ ηεο λνκνζεζίαο (Πνξηνγαιία θαη κεξηθψο- Ηηαιία), είηε κέζσ ηεο επέθηαζεο ηεο ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο ζην ζπγθεθξηκέλν πεδίν (ζηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ θξαηψλ). Χζηφζν, θαη ν ξόινο ηωλ ζπιινγηθώλ δηαπξαγκαηεύζεωλ πνηθίιιεη ζεκαληηθά απφ ρψξα ζε ρψξα. Γελ αθνινπζεί ζπγθεθξηκέλεο λφξκεο, θαη αληηζέησο κε φ,ηη ζα αλακέλακε, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο δε θαίλεηαη λα ζπκβαδίδεη κε ην παξαδνζηαθφ πιαίζην δηακφξθσζεο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζε απηέο. Δλδεηθηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ησλ ζθαλδηλαβηθψλ ρσξψλ (κε εμαίξεζε ηε Γαλία) θαη ηεο Οιιαλδίαο, φπνπ, παξά ην παξαδνζηαθά ζπλαηλεηηθφ θαη ζπλεξγαηηθφ θιίκα πνπ ραξαθηεξίδεη ηα εξγαζηαθά ηνπο ζπζηήκαηα θαη ηνλ απμεκέλν ξφιν ηνπ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ γηα ηε ξχζκηζή ηνπο, δελ έρεη ππνγξαθεί έσο ηψξα θακκία ζπιινγηθή ζχκβαζε γηα ηελ ηειεξγαζία ζε θεληξηθφ επίπεδν (θιαδηθφ ή εζληθφ). Μάιηζηα, ζηε Φηλιαλδία δελ έρεη ππνγξαθεί ζπκθσλία νχηε ζε επίπεδν επηρείξεζεο, ελψ ζηελ Οιιαλδία ζηελ ππνγξαθή επηρεηξεζηαθψλ ζπκθσληψλ εκπιέθνληαη, ζρεδφλ απνθιεηζηηθά, κφλν ηα ζπκβνχιηα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη φρη ηα ζσκαηεία. 107 Απηφο ελδερνκέλσο λα είλαη θαη ν θχξηνο ιφγνο, γηα ηνλ νπνίν νη επξσπαίνη θνηλσληθνί εηαίξνη επέιεμαλ ηελ πηνζέηεζε κηαο εζεινχζηαο, κε δεζκεπηηθήο λνκηθά (κέζσ ηεο έθδνζεο ζρεηηθήο Οδεγίαο) ζπκθσλίαο, γηα ηε ξχζκηζε ηεο ηειεξγαζίαο ζε θεληξηθφ επξσπατθφ επίπεδν. (Βι. ελφηεηα 4.3.2) 72

73 Θέκαηα, πνπ ζε γεληθέο γξακκέο ξπζκίδνληαη ζην πιαίζην ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο ζε επίπεδν ηφζν επηρεηξεζηαθφ, φζν θαη θιαδηθφ, είλαη 108 : θνπφο εηζαγσγήο ηεο ηειεξγαζίαο Θέζεηο θαη ρψξνο εξγαζίαο Έλαξμε θαη ιήμε ηεο ηειεξγαζίαο Καζεζηψο ηειεξγαδνκέλσλ θαη κνλνκεξείο ηξνπνπνηήζεηο ηεο ζχκβαζεο εξγαζίαο Οξγάλσζε θαη ηχπνο ηεο ηειεξγαζίαο Πξνζφληα θαη πξνεηνηκαζία γηα ηειεξγαζία Υξφλνο εξγαζίαο Έιεγρνο ηειεξγαδνκέλσλ Δπηθνηλσλία ησλ ηειεξγαδνκέλσλ κε ηε επηρείξεζε Δηδηθέο πξνβιέςεηο γηα γπλαίθεο θαη γηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο Κφζηνο εμνπιηζκνχ Τπνρξεψζεηο θαη επζχλεο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ Πξφζβαζε ησλ ζπκβνπιίσλ ησλ εξγαδνκέλσλ ζην ρψξν (ηει)εξγαζίαο πλδηθαιηζηηθή εθπξνζψπεζε ηειεξγαδνκέλσλ Δπίιπζε δηαθνξψλ Τγηεηλή θαη Αζθάιεηα Τπφ ην πξίζκα ησλ αλσηέξσ θαη δεδνκέλεο ηεο δηαξθψο απμαλφκελεο αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο θαη ηεο έληαμήο ηεο ζην πιαίζην ηεο πνιηηηθήο απαζρφιεζεο ζε επξσπατθφ αιιά θαη εζληθφ επίπεδν, δηεξσηάηαη θαλείο γηα ην θαηά πφζν απηή ε αλάπηπμε κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη θάηη γηα ηελ αγνξά εξγαζίαο ζηελ Δ.Δ. ζν θαη αλ ε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ ζα ήηαλ παξαθηλδπλεπκέλε, θαζψο νη ξπζκνί κε ηνπο νπνίνπο εμαπιψλεηαη ε ηειεξγαζία είλαη ηαρχηαηνη θαη δελ παξαθνινπζνχληαη ζπζηεκαηηθά ζε εζληθφ επίπεδν, θαίλεηαη φηη ε ζρέζε ηεο κε ην κέγεζνο ηεο απαζρφιεζεο είλαη κάιινλ ζεηηθή. Τπνινγίδεηαη φηη 0,7-1,3% ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ Δ.Δ. (ήηνη ην 9% ησλ θαη νίθνλ ηειεξγαδνκέλσλ) δε ζα ζπκκεηείραλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, εθφζνλ δε ζα κπνξνχζαλ λα ηειεξγαζζνχλ 109. Δμάιινπ, φπσο ήηαλ αλακελφκελν, ε ηειεξγαζία ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηεο (γεσγξαθηθήο) θηλεηηθφηεηαο 108 Hans- Jürgen Weißbach: Telework Regulation and Social Dialogue, Euro-Telework,November SIBIS, φπ.π., ζ.ζ

74 ησλ εξγαδνκέλσλ, θαζψο ηνπιάρηζηνλ ην 10% ησλ θαη νίθνλ ηειεξγαδνκέλσλ ζηελ Δ.Δ., ζε πεξίπησζε πνπ δε ζα κπνξνχζαλ λα ζπλερίζνπλ λα εξγάδνληαη ππφ ην ίδην θαζεζηψο, ζα ππνρξεψλνληαλ λα αλαδεηήζνπλ άιιε εξγαζία, ζε επηρείξεζε θνληά ζηνλ ηφπν θαηνηθίαο ηνπο 110. Γεγνλφο είλαη ινηπφλ φηη ε ηειεξγαζία ζηελ Δ.Δ. απμάλεηαη θαηά ηα ηειεπηαία έηε κε ηαρχηαηνπο ξπζκνχο, αιιά κε ζεκαληηθέο απνθιίζεηο απφ θξάηνο ζε θξάηνο. Απνθιίζεηο, νη νπνίεο νθείινληαη αθελφο κελ ζην βαζκφ πνπ ε ηειεξγαζία απνηειεί πεδίν αλάιεςεο ζπζηεκαηηθψλ θαη ζπληνληζκέλσλ πξσηνβνπιηψλ απφ δεκφζηνπο ή ηδησηηθνχο θνξείο θαη αθεηέξνπ ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εθδειψλνληαη ζε θάζε ρψξα νη πνηθίινη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμήο ηεο. ηνπο πιένλ βαζηθνχο απφ απηνχο ηνπο παξάγνληεο ζα πξέπεη λα εληάμνπκε ηελ χπαξμε θαη δηείζδπζε ζηα λνηθνθπξηά θαη ζηηο επηρεηξήζεηο ηειεπηθνηλσληαθψλ ππνδνκψλ, ηελ επαηζζεηνπνίεζε θαη αλάιεςε ελεξγνχ ξφινπ απφ ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο, ηελ δξαζηεξηνπνίεζε κεγάισλ επηρεηξήζεσλ εμνηθεησκέλσλ κε λέα νξγαλσηηθά θαη δηνηθεηηθά κνληέια, ηε δηάξζξσζε ηεο εθάζηνηε νηθνλνκίαο, ηε ρσξνηαμηθή θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ θαη, ηέινο, πνιηηηζκηθνχο θαη γεσκνξθνινγηθνχο παξάγνληεο. 110 ην ίδην. 74

75 V. Ζ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ 5.1. Ζ έληαμε ηεο ηειεξγαζίαο ζηo πιαίζην εζληθώλ ζηξαηεγηθώλ θαη πνιηηηθώλ Αληαπνθξηλφκελε ζηηο πξνθιήζεηο πνπ ζέηεη ε ΚηΠ θαη ζηηο επξσπατθέο θαηεπζχλζεηο, ε ειιεληθή θπβέξλεζε πξνέβε ην 1999 ζηε ζχληαμε ηεο Λεπθήο Βίβινπ «Ζ Διιάδα ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο-ηξαηεγηθή θαη Γξάζεηο» 111. ην θείκελν απηφ παξνπζηάδεηαη γηα πξψηε θνξά κηα ζπλεθηηθή θαη νινθιεξσκέλε ζηξαηεγηθή γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ΚηΠ ζηε ρψξα καο θαη γηα ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ηεο ζηηο ζχγρξνλεο εμειίμεηο 112. ηνρεχεη ζηελ ελεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ γηα ηηο επθαηξίεο, αιιά θαη γηα ηνπο θηλδχλνπο πνπ ζπλεπάγεηαη ε κεηάβαζε ζηελ νηθνλνκία ηεο γλψζεο. χκθσλα κε ηε Λεπθή Βίβιν, ε ειιεληθή ζηξαηεγηθή ζηεξίδεηαη ζε κεξηθέο βαζηθέο αξρέο: ίζεο επθαηξίεο θαη πξφζβαζε γηα φινπο, δεκηνπξγία πεξηβάιινληνο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηελ άλζεζε επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ, δηαθχιαμε ησλ αηνκηθψλ ειεπζεξηψλ θαη ησλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ. Με βάζε απηέο ηηο αξρέο νξηνζεηνχληαη θαη νη επηκέξνπο ζηφρνη ηεο ζηξαηεγηθήο, έλαο απφ ηνπο νπνίνπο είλαη ε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο κέζσ ηεο βειηίσζεο ησλ δεμηνηήησλ ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, αιιά θαη κέζσ ηεο αλάπηπμεο λέσλ κνξθψλ εξγαζίαο, φπσο ε ηειεξγαζία. ρεηηθά κε ην ζηφρν απηφ, δειαδή ηελ ελίζρπζε ηεο απαζρφιεζεο ζηελ ΚηΠ, ε ειιεληθή ζηξαηεγηθή αλαγλσξίδεη ηηο κεηαβνιέο πνπ έρνπλ επέιζεη ηφζν ζηε θχζε ηεο απαζρφιεζεο, φζν θαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο, αιιά δε δέρεηαη ηηο απαηζηφδνμεο απφςεηο νξηζκέλσλ ζρεηηθά κε ηε ζρέζε ΣΠΔ θαη απαζρφιεζεο. Αληηζέησο, αληηκεησπίδεη ηηο λέεο ηερλνινγίεο σο πεγή λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, αιιά ππφ ηελ πξνυπφζεζε ησλ θαηάιιεισλ πξνζαξκνγψλ. Ζ αλαγλψξηζε, πξνψζεζε θαη αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζηε ρψξα καο αλαγλσξίδεηαη σο έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα κέζα γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζηφρνπ 113. Υσξίο λα παξαβιέπνληαη νη θίλδπλνη, πνπ ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα Σν πξψην ζρεηηθφ θείκελν (ζχκθσλα κε ηε Λεπθή Βίβιν, ζει. 13 θαη 15) παξνπζηάζηεθε ην ρεηκψλα ηνπ 1995 απφ ηνλ ηφηε Τπνπξγφ Βηνκεραλίαο, θ. Κψζηα εκίηε, κε ηίηιν «Διιεληθή ηξαηεγηθή ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο: Δξγαιείν γηα ηελ Απαζρφιεζε, ηελ Αλάπηπμε θαη ηελ Πνηφηεηα Εσήο» 113 ρεηηθά, βι.: Λεπθή Βίβινο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο (1999): Η Διιάδα ζηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο-ζηξαηεγηθή θαη δξάζεηο, ζ.ζ

76 εγθπκνλεί, ηνλίδνληαη νη ζεηηθέο πηπρέο ηεο ηειεξγαζίαο θαη επηζεκαίλεηαη φηη, κνινλφηη ην πνζνζηφ ησλ εξγαδνκέλσλ νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχλ παξφκνηεο δπλαηφηεηεο παξακέλεη κηθξφ ζηε ρψξα καο, ε δηεζλήο εκπεηξία δείρλεη φηη ε ηειεξγαζία ζα εμαπισζεί κε ηαρχηαηνπο ξπζκνχο. Γηα ην ιφγν απηφ, απεπζχλεηαη θάιεζκα πξνο ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο γηα λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηελ πνιηηεία πξνθεηκέλνπ λα δηακνξθσζεί ην θαηάιιειν ζεζκηθφ πιαίζην, ελψ ε ηειεπηαία δεζκεχεηαη γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο κέζσ παξεκβάζεσλ, φπσο: Θεζκνζέηεζε εηδηθψλ ξπζκίζεσλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο ζηα πιαίζηα ησλ Σνπηθψλ πκθψλσλ Απαζρφιεζεο ή ζε ζπγθεθξηκέλεο επηρεηξήζεηο Πξνψζεζε πηινηηθψλ έξγσλ Αλάπηπμε ηειεθέληξσλ ζε απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο Πξνψζεζε ηεο έξεπλαο κέζσ θνξέσλ, φπσο ην Δζληθφ Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο, κε ζθνπφ ηελ απνηίκεζε ησλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ επηπηψζεσλ ηεο ηειεξγαζίαο θαη ηελ αμηνιφγεζε ησλ ζρεηηθψλ θπβεξλεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ Πξνζαξκνγή ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ Χο πξνο ην ηειεπηαίν, επηζεκαίλεηαη ε αλαγθαηφηεηα αλαζεψξεζεο θαη ζπκπιήξσζεο ηνπ εξγαηηθνχ θαη αζθαιηζηηθνχ δηθαίνπ κε πξνβιέςεηο πνπ ζα ζηνρεχνπλ αθελφο ζηελ άξζε ησλ εκπνδίσλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο, θαη αθεηέξνπ ζηε δηαζθάιηζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ ηειεξγαδνκέλσλ. «ην πεδίν απηφ εληάζζνληαη ν λνκηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο ηειεξγαζίαο θαη ηνπ ηειεαπαζρνινπκέλνπ, ε ακνηβή θαη ε θνηλσληθή πξνζηαζία, ε άζθεζε ηνπ δηεπζπληηθνχ δηθαηψκαηνο ζηελ ηειεξγαζία, ε πξνζαξκνγή ησλ δηθαησκάησλ ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ αθνξνχλ ηελ εθπξνζψπεζε θαη ζπκκεηνρή ζε ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο, ε αλαπξνζαξκνγή ησλ θαλνληζκψλ πνπ αθνξνχλ ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγηεηλή θαη ηα ζέκαηα ηεο πξνζηαζίαο ελαληίνλ ησλ δηαθξίζεσλ ζηελ απαζρφιεζε» 114. Δμάιινπ, ζην πιαίζην ηεο ειιεληθήο πνιηηηθήο γηα ηελ απαζρφιεζε, φπσο απηή απνθξπζηαιιψλεηαη ζηα εηήζηα ΔΓΑ, ε πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο έρεη ζπκπεξηιεθζεί ζηηο ζρεηηθέο κε ηελ ππνζηήξημε ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ηεο νξγάλσζεο 114 ην ίδην, ζ

77 ηεο εξγαζίαο δξάζεηο, ζηνλ ππιψλα ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, πέξα απφ ηηο δηαξζξσηηθέο παξεκβάζεηο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ ελεξγφ πξνζαξκνγή ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο απαηηήζεηο ηεο νηθνλνκίαο ηεο γλψζεο (πξνψζεζε ηνπ ηερλνινγηθνχ θαη νξγαλσηηθνχ εθζπγρξνληζκνχ ησλ επηρεηξήζεσλ, θαηάξηηζε ζηηο λέεο ηερλνινγίεο θιπ), πξνβιέπνληαη θαη δξάζεηο, φπσο 115 : Δλέξγεηεο έξεπλαο θαη εθαξκνγψλ γηα ηηο λέεο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο απφ θνηλνπξαμίεο επηρεηξήζεσλ, εξεπλεηηθψλ θέληξσλ, εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ θαη άιισλ θνξέσλ Μειέηε ησλ πξννπηηθψλ αλάπηπμεο λέσλ κνξθψλ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, κε έκθαζε ζηελ αχμεζε ησλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο εθηόο ηωλ ρωξηθώλ θαη ρξνληθώλ πεξηνξηζκώλ ηωλ παξαδνζηαθώλ επηρεηξεζηαθώλ δνκώλ Πηινηηθή αλάπηπμε νινθιεξσκέλσλ εθαξκνγψλ παξνρήο ηνπ απαξαίηεηνπ πεξηβάιινληνο ππνζηήξημεο ησλ λέσλ κνξθψλ εξγαζίαο (π.ρ. teleworking environment) Γεκηνπξγείηαη, ζπλεπψο, ζηαδηαθά θαη ζηε ρψξα καο, έλα αξθεηά νινθιεξσκέλν πιαίζην κέηξσλ πνιηηηθήο γηα ηελ ηειεξγαζία, ζην πιαίζην ησλ επξχηεξσλ παξεκβάζεσλ γηα ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ηεο ζηελ ΚηΠ θαη γηα ηελ πξνψζεζε θαη πξνζαξκνγή ηεο απαζρφιεζεο ζην ζχλζεην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ πνπ απηή δηακνξθψλεη. Βαζηθά εξγαιεία γηα ηελ πινπνίεζε ησλ κέηξσλ απηψλ, φπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα, απνηεινχλ θπξίσο επξσπατθά πξνγξάκκαηα, φπσο Κνηλoηηθέο Πξσηνβνπιίεο θαη ην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο, εληαγκέλν ζην Γ ΚΠ Ζ πινπνίεζε ηωλ εζληθώλ ζηξαηεγηθώλ κέζω ηνπ Γ ΚΠ : ην Δπηρεηξεζηαθό Πξόγξακκα «Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο» Γηα ηελ πινπνίεζε ηεο ειιεληθήο -αιιά θαη επξχηεξα ηεο επξσπατθήοζηξαηεγηθήο γηα ηελ πξνψζεζε ζηε ρψξα καο ηεο ΚηΠ θαηά ηξφπν ζπλεθηηθφ θαη νινθιεξσκέλν, εληάρζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ Γ ΚΠ ην επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο». Πξφθεηηαη γηα έλα θαηλνηφκν θαη νξηδφληηνπ ραξαθηήξα πξφγξακκα, πνπ δηαπεξλά δηαθνξεηηθέο θπβεξλεηηθέο ππεξεζίεο θαη πνπ ζπλίζηαηαη ζε 115 Βι.: Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ: Δζληθό ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Απαζρόιεζε 77

78 νινθιεξσκέλεο θαη ζπκπιεξσκαηηθέο παξεκβάζεηο ζε πιείζηνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο δσήο, έηζη ψζηε λα κπνξέζνπλ λα ιεηηνπξγήζνπλ θαηαιπηηθά γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ΚηΠ ζηελ Διιάδα 116. Έλαο απφ ηνπο ζηξαηεγηθνχο ζηφρνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ θαηάιιεισλ γηα ηελ ελίζρπζε κηαο δηαδηθαζίαο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο αλάπηπμεο, φπνπ ε ηερλνινγία θαη ε γλψζε απνηεινχλ ηνλ θχξην κνριφ αχμεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, ησλ εηζνδεκάησλ, ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ 117. Ο ζηφρνο απηφο εμεηδηθεχεηαη κέζα απφ ηα 5 επηκέξνπο κέηξα ηνπ άμνλα πξνηεξαηφηεηαο 3, «Αλάπηπμε θαη Απαζρφιεζε ζηελ Φεθηαθή Οηθνλνκία», ν νπνίνο κε ηε ζεηξά ηνπ απνζθνπεί, εθηφο άιισλ, θαη ζηε δεκηνπξγία πεξηβάιινληνο απμεκέλσλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο γηα φινπο ζηελ ΚηΠ. Ηδηαίηεξα ην κέηξν 3.5, «Πξνψζεζε ηεο Απαζρφιεζεο ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο», ζηνρεχεη ζηε δεκηνπξγία ζεηηθνχ πεξηβάιινληνο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο ζε επαγγέικαηα ηεο ΚηΠ, ζηελ αλάπηπμε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζε ηνκείο ΣΠΔ θαη ζηελ αλάπηπμε λέσλ κνξθψλ εξγαζίαο, φπσο ε ηειεξγαζία. Οη ελέξγεηεο ηνπ κέηξνπ, πνπ αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ζηελ ηειεξγαζία θαη αλακέλεηαη λα δηαδξακαηίζνπλ πξσηεχνληα ξφιν γηα ηελ αλάπηπμή ηεο ζηε ρψξα καο, πεξηιακβάλνπλ: Πξνζαξκνγή θαη αλάπηπμε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ ηειεξγαζία, χζηεξα απφ ηελ εθπφλεζε ζρεηηθψλ κειεηψλ. Γξάζεηο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο, κε έκθαζε ζηελ αλάπηπμε πηινηηθψλ έξγσλ γηα ηε δηθηχσζε εξγνδνηψλ απφ κεηξνπνιηηηθά θέληξα θαη εκπεηξνγλσκφλσλ απφ απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο, θαζψο θαη ζηε δηάρπζε βέιηηζησλ πξαθηηθψλ ηειεξγαζίαο. Σν Μάην ηνπ 2003 ε Δηδηθή Τπεξεζία Δθαξκνγήο πγρξεκαηνδνηνχκελσλ Δλεξγεηψλ απφ ην Δ.Κ.Σ. ηνπ Τπνπξγείνπ Δξγαζίαο πξνέβε ζε πξνθήξπμε γηα ηελ επηινγή αλαδφρνπ ηνπ πξψηνπ ζρεηηθνχ έξγνπ, κε ηίηιν «Μειέηε γηα ηελ πξνψζεζε θαη εθαξκνγή ηεο ηειε-εξγαζίαο ζηελ Διιάδα» 118. Ζ κειέηε ζα εμεηάζεη ηελ πθηζηάκελε θαηάζηαζε θαη ην ζεζκηθφ πιαίζην ζηε ρψξα καο, ηελ επξσπατθή εκπεηξία θαη ζα παξνπζηάζεη «βέιηηζηεο πξαθηηθέο», νη νπνίεο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ 2001, ζει. 29 θαη Δζληθό ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Απαζρόιεζε 2002, ζει ΔΠ «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο», ζει ην ίδην, ζει Αλαιπηηθά, βι. ην Αλαιπηηθφ Σεχρνο Πξνθήξπμεο ηνπ έξγνπ, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε: 78

79 παξάδεηγκα εθαξκνγήο ζηε ρψξα καο. Δθηηκάηαη φηη ζα ζπκβάιεη ζηε δηακφξθσζε ελφο θαηάιιεια ζρεδηαζκέλνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ζηελ πξνεηνηκαζία γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε θαηλνηνκηθψλ ελεξγεηψλ ζηε βάζε λέσλ εηαηξηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ επηρεηξήζεσλ, δνκψλ επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, παλεπηζηεκίσλ θιπ. Σέινο, εθηηκάηαη φηη ην έξγν ζα θαζνξίζεη ην πιαίζην εθαξκνγήο, ψζηε λα πξνσζεζνχλ απνηειεζκαηηθά ηειεξγαδφκελνη, θαζψο απνηειεί βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηεο παξέκβαζεο θαη ηνπ έξγνπ «Πξνθήξπμε πξνγξάκκαηνο Νέσλ Θέζεσλ Δξγαζίαο ηνπ ΟΑΔΓ κέζσ ηειε-εξγαζίαο» Σν ζεζκηθό πιαίζην ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα 120 Σν ειιεληθφ δίθαην δελ πξνβιέπεη εηδηθέο ξπζκίζεηο γηα ηελ ηειεξγαζία. Μάιηζηα, κέρξη ην 1998, νπφηε θαη γηα πξψηε θνξά επηρεηξήζεθε κηα ζπζηεκαηηθή πξνζέγγηζή ηεο ζε λνκνζεηηθφ θείκελν, κφλν θάπνηεο απνζπαζκαηηθέο δηαηάμεηο κπνξνχζε λα ζεσξεζεί φηη έρνπλ εθαξκνγή θαη αλαινγία θαη ζηελ ηειεξγαζία. Πην ζπγθεθξηκέλα: Σν άξζξν 49, παξ. 4 ηνπ ΝΓ 2698/1953, ην νπνίν απνηειεί θαη ηε κνλαδηθή δηάηαμε ζρεηηθά κε ηελ θαη νίθνλ εξγαζία θαη πξνβιέπεη ηε κε εθαξκνγή ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ ζηνπο θαη νίθνλ εξγαδνκέλνπο ζε πφιεηο κε πιεζπζκφ κηθξφηεξν ησλ θαηνίθσλ, ζεσξείηαη φηη κπνξεί λα εθαξκφδεηαη θαη ζηηο πεξηπηψζεηο θαη νίθνλ ηειεξγαζίαο ζε απηέο ηηο πφιεηο. Σν άξζξν 1, παξ. 2 ηνπ Ν 1876/90 γηα ηηο ειεχζεξεο ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο πξνβιέπεη φηη ν λφκνο απηφο εθαξκφδεηαη θαη ζε θπζηθά πξφζσπα πνπ παξέρνπλ εξγαζία ππφ ζπλζήθεο εμάξηεζεο θαη έρνπλ αλάγθε πξνζηαζίαο, αληίζηνηρεο κε απηή ησλ εξγαδνκέλσλ, έζησ θαη αλ δελ ζπλδένληαη κε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο. Πξνθαλψο επηηξέπεη θαη ζηνπο ηειεξγαδνκέλνπο λα ζπλάπηνπλ ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο, ππφ ηελ πξνυπφζεζε βέβαηα ηεο ζπλδηθαιηζηηθήο εθπξνζψπεζήο ηνπο. 119 ην ίδην, ζ ρεηηθά κε ηελ πξνβιεκαηηθή ηεο παξνχζαο ελφηεηαο, βι. θαη: νπκέιε Δπαγγειία: Σειεξγαζία θαη εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζηελ Δπξψπε, Δλεκέξωζε ΙΝΔ/ΓΔΔ, η. 45, ζ.ζ.2-9. Λεμνπξηψηεο Ησάλλεο, φπ.π. Ebusiness forum, φπ.π., ζ.ζ Βιαζζφπνπινο Γεψξγηνο: Σειεξγαδφκελνη νη λένη θαζνλίζηεο ζηελ Διιάδα, εθεκεξίδα ΔΘΝΟ, Αλαγλψζηνπ-Γεδνχιε Άξηεκηο: Ζ πξνβιεκαηηθή ηεο Αζθάιηζεο ησλ «Νέσλ» ή «Άηππσλ» κνξθψλ εξγαζίαο, Αζθαιηζκέλνο, η.11, ζ.ζ εβαζηάθε Διεπζεξία: Σειεξγαζία θαη επηρείξεζε-πεγαίλνληαο ηελ εξγαζία ζηνλ εξγαδφκελν, Δπηζεψξεζε Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ, η. 10, ζ

80 Ζ δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 22 ηνπ Ν 1902/90, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε ηνπ ΗΚΑ ππάγνληαη απηνδίθαηα ηα θπζηθά πξφζσπα πνπ απαζρνινχληαη απηνπξνζψπσο θαη θαηά θχξηα απαζρφιεζε ζηε δηαδηθαζία παξαγσγήο θαη ζπζθεπαζίαο πξντφλησλ ή παξνρήο ππεξεζηψλ ζε κία ή πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο, ακείβνληαη θαη απνθνπήλ (θαζφλ) θαη εξγάδνληαη ζην ζπίηη ή ζε εξγαζηήξην εθηφο ηεο επηρείξεζεο, έζησ θαη αλ ρξεζηκνπνηνχλ δηθά ηνπο εξγαιεία. Σν κεγάιν πξφβιεκα πνπ παξνπζηάδεηαη ζρεηηθά κε ην λνκνζεηηθφ πιαίζην ηεο ηειεξγαζίαο, φπσο θαη κε ηηο πεξηπηψζεηο θαη νίθνλ απαζρφιεζεο, έγθεηηαη ζηε ζεκειίσζε ηνπ θξηηεξίνπ ηεο εμάξηεζεο, γηα ηελ εθαξκνγή ή κε ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ ζηηο ζπγθεθξηκέλεο ζρέζεηο εξγαζίαο. πσο έρνπκε ήδε αλαθέξεη, ε ηειεξγαζία κπνξεί λα παξέρεηαη είηε ζηα πιαίζηα εμαξηεκέλεο ζρέζεο εξγαζίαο κεηαμχ εξγνδφηε θαη εξγαδνκέλνπ, είηε σο παξνρή ππεξεζηψλ απφ ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο, νη νπνίνη ζπλδένληαη κε ηνλ απνδέθηε ησλ ππεξεζηψλ απηψλ κε ζχκβαζε έξγνπ ή κε ζρέζε αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ. πλεπψο, ην εθαξκνδφκελν λνκηθφ πιαίζην ζηα δχν απηά δηαθνξεηηθά εξγαζηαθά θαζεζηψηα κπνξεί λα είλαη, αληίζηνηρα, ή ην εξγαηηθφ δίθαην ή ην θνηλφ, θαη ελ πξνθεηκέλσ νη δηαηάμεηο ηνπ αζηηθνχ δηθαίνπ. Σν δήηεκα, φκσο, πνπ πξνθχπηεη, είλαη φηη ε έλλνηα ηεο εμάξηεζεο δχζθνια ηεθκαίξεηαη ζηελ πεξίπησζε ηεο ηειεξγαζίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ην εξγαηηθφ δίθαην θαη ηε λνκνινγία, εμάξηεζε ζεσξείηαη φηη πθίζηαηαη ζε κηα εξγαζηαθή ζρέζε, φηαλ ν ηφπνο, ν ηξφπνο θαη ν ρξφλνο παξνρήο ηεο εξγαζίαο θαζνξίδνληαη απφ ηνλ εξγνδφηε ζην πιαίζην άζθεζεο ηνπ δηεπζπληηθνχ δηθαηψκαηνο. ηε ζρέζε ηειεξγαζίαο, φκσο, γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ θαη ηνλ έιεγρν ησλ ζηνηρείσλ απηψλ ε εξγνδνηηθή παξέκβαζε πεξηνξίδεηαη ή απνδπλακψλεηαη απνθαζηζηηθά, κε απνηέιεζκα λα θαζίζηαηαη ηδηαίηεξα πξνβιεκαηηθή ε εθαξκνγή ηνπ θξηηεξίνπ ηεο εμάξηεζεο. Μεξηθή ιχζε ζην δήηεκα ήξζαλ λα δψζνπλ νη δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 1 ηνπ Ν 2639/98, «Ρχζκηζε εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ζχζηαζε ψκαηνο Δπηζεψξεζεο Δξγαζίαο θαη άιιεο δηαηάμεηο». χκθσλα κε ηελ παξ. 1 ηνπ άξζξνπ, ε ζπκθσλία κεηαμχ εξγνδφηε θαη απαζρνινχκελνπ γηα παξνρή ππεξεζηψλ ή έξγνπ, γηα νξηζκέλν ή αφξηζην ρξφλν, ζε πεξηπηψζεηο εηδηθψλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, φπσο ε ηειεξγαζία, ηεθκαίξεηαη φηη δελ ππνθξχπηεη ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, εθφζνλ ε ζπκθσλία απηή θαηαξηίδεηαη εγγξάθσο θαη γλσζηνπνηείηαη εληφο 15 εκεξψλ ζηε νηθεία Δπηζεψξεζε Δξγαζίαο. Σν ηεθκήξην απηφ δελ ηζρχεη, φκσο, ζε πεξίπησζε πνπ ν απαζρνινχκελνο πξνζθέξεη ηελ εξγαζία ηνπ απνθιεηζηηθά ή θαηά θχξην ιφγν ζηνλ ίδην εξγνδφηε. 80

81 χκθσλα κε ηελ παξ. 2, εληφο δηαζηήκαηνο ελλέα κελψλ απφ ηε δεκνζίεπζε ηνπ λφκνπ, θάζε εξγνδφηεο ππνρξενχηαη λα ππνβάιεη ζηελ νηθεία Δπηζεψξεζε Δξγαζίαο ζπγθεληξσηηθή θαηάζηαζε φισλ ησλ ζρεηηθψλ πθηζηάκελσλ ζπκθσληψλ κεηαμχ απηνχ θαη απαζρνινπκέλσλ ζηελ επηρείξεζή ηνπ. ε πεξίπησζε πνπ παξαιείςεη λα ηελ ππνβάιεη, ε ζρεηηθή ζπκθσλία ζεσξείηαη φηη ππνθξχπηεη ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο. Δληνχηνηο, αθφκα θαη ζην πιαίζην εθαξκνγήο ησλ αλσηέξσ δηαηάμεσλ ηα πξνβιήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ δελ είλαη ιίγα. Ζ πηνζέηεζε αξλεηηθνχ ηεθκεξίνπ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ςεπδναλεμάξηεησλ ζρέζεσλ ηειεξγαζίαο δε θαίλεηαη επαξθήο γηα λα απνδείμεη ην πξαγκαηηθφ πεξηερφκελν ηεο εξγαζηαθήο ζρέζεο, θαζψο, φπσο πξνείπακε, ην παξαδνζηαθφ θξηηήξην ηεο εμάξηεζεο θαζίζηαηαη κάιινλ αλεπαξθέο γηα λα θαιχςεη ηδηφκνξθεο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, φπσο ε ηειεξγαζία. Παξάιιεια, θαηά κία άπνςε, ην ηεθκήξην ππέξ ηεο ζπκβάζεσο έξγνπ, πνπ εηζάγεηαη κε ην Ν 2639/98, έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ην ηεθκήξην ππέξ ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο ηνπ Ν 1846/51, ν νπνίνο πξνβιέπεη ππαγσγή ζηελ αζθάιηζε ηνπ ΗΚΑ ζε πεξίπησζε ακθηβνιίαο ραξαθηεξηζκνχ κηαο ζρέζεο σο εμαξηεκέλεο ή αλεμάξηεηεο εξγαζίαο. Σν γεγνλφο απηφ νδεγεί ζε ινγηθά θαη λνκηθά παξάδνμα θαη επηβάιιεη ηελ αλαζεψξεζε νξηζκέλσλ βαζηθψλ ελλνηψλ θαη δηαηάμεσλ ηνπ Αζθαιηζηηθνχ Γηθαίνπ 121. Δμάιινπ, αθφκα θαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ε ζχκβαζε ηειεξγαζίαο νξίδεηαη σο ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, ε εθαξκνγή δηαηάμεσλ ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ δελ είλαη πάληνηε εχθνιε. Θέκαηα ζρεηηθά κε ηελ άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ, φπσο απηά ηεο ζπιινγηθήο εθπξνζψπεζεο, ησλ ίζσλ επθαηξηψλ γηα εθπαίδεπζε, θαηάξηηζε, επαγγεικαηηθή εμέιημε θιπ, θαζψο θαη ζρεηηθά κε ην ρξφλν θαη ηνλ έιεγρν ηεο εξγαζίαο, δχζθνια ξπζκίδνληαη εμ απνζηάζεσο. Σέινο, ζνβαξά είλαη θαη ηα δεηήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ ζρεηηθά κε ηελ πγεία θαη αζθάιεηα ησλ ηειεξγαδνκέλσλ, πνπ ην πθηζηάκελν εξγαηηθφ δίθαην δελ θαιχπηεη. Ζ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ παξαγσγή θαη ε αλάπηπμε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ είραλ σο απνηέιεζκα ηελ εκθάληζε λέσλ κνξθψλ επαγγεικαηηθνχ θηλδχλνπ. Ζ ρξήζε ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ, ησλ πιεθηξνινγίσλ, νη νζφλεο νπηηθήο απεηθφληζεο, ν θσηηζκφο ζην ρψξν εξγαζίαο, ε ζέζε ηνπ ζψκαηνο ηνπ εξγαδνκέλνπ εκπξφο ζηνλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή, νη ηαρχηαηα επαλαιακβαλφκελεο θηλήζεηο ησλ ρεξηψλ θιπ, κπνξεί λα επηθέξνπλ βιάβεο ζηελ πγεία 121 Αλαιπηηθά, βι.: Αλαγλψζηνπ-Γεδνχιε Άξηεκηο, φπ.π. 81

82 ησλ εξγαδνκέλσλ, θπξίσο κπνζθειεηηθέο δηαηαξαρέο 122. ηελ πεξίπησζε ηεο ηειεξγαζίαο, θαη ηδίσο ηεο θαη νίθνλ, νη θίλδπλνη απηνί κεηαθέξνληαη ζην ζπίηη ηνπ εξγαδνκέλνπ, απφ φπνπ φκσο απνπζηάδεη ν ζρεηηθφο έιεγρνο απφ αξκφδηεο Δπηηξνπέο Τγηεηλήο θαη Αζθάιεηαο ηεο Δξγαζίαο, φπσο θαη Σερληθψλ Αζθαιείαο θαη Ηαηξψλ Δξγαζίαο, πνπ πξνβιέπεη ε λνκνζεζία ζε επίπεδν επηρείξεζεο Σν επξύηεξν πιαίζην εθαξκνγήο ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα Ζ πνξεία πξνο κηα ηζόηηκε ζπκκεηνρή ζηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο 124 Ζ ειιεληθή νηθνλνκία θαη θνηλσλία δε ζα κπνξνχζε λα κείλεη έμσ απφ ηηο εμειίμεηο πνπ ππαγνξεχεη ε έιεπζε ηεο ΚηΠ θαη απφ ηε δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ ηεο ζε νηθνλνκία ηεο γλψζεο, εθφζνλ ην δηεζλέο αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ ην επηβάιιεη. Γεγνλφο είλαη, βέβαηα, φηη ε πνξεία ηεο Διιάδαο πξνο ηελ ΚηΠ παξνπζηάδεη πζηέξεζε ζε ζχγθξηζε κε ηελ πνξεία άιισλ θξαηψλ, ηδίσο ηεο Δ.Δ. Δληνχηνηο, ηα ηειεπηαία ρξφληα, ε αλάπηπμε λέσλ επηρεηξήζεσλ ζηνπο θιάδνπο ησλ ΣΠΔ θαη ε ζηαζεξή δηάρπζε θαη απνδνρή πνιιψλ λέσλ ηερλνινγηψλ ηφζν απφ ηηο επηρεηξήζεηο, φζν θαη απφ ηα λνηθνθπξηά, είλαη ζεκάδηα κηαο λέαο δπλακηθήο. Σε δπλακηθή απηή απνηππψλνπλ θαη ηα ζηνηρεία πνπ παξαηίζεληαη ζην αλαζεσξεκέλν πξφγξακκα δξάζεο «Ζ Διιάδα ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο 2002» 125, κεξηθά απφ ηα νπνία -θαη ηα πιένλ ελδεηθηηθά- θξίλνπκε ζθφπηκν λα αλαθέξνπκε. χκθσλα ινηπφλ κε απηά, ε ρξήζε Ζ/Τ ζηελ Διιάδα παξακέλεη ρακειή, αιιά κε ζαθψο αλνδηθέο ηάζεηο: θαηά ην 2000, 22 ζηα 100 λνηθνθπξηά δηέζεηαλ Ζ/Τ (πνζνζηφ θαηά δέθα κνλάδεο πςειφηεξν ηνπ αληίζηνηρνπ ηνπ πξνεγνχκελνπ έηνπο 126, πνπ θπκαηλφηαλ γχξσ ζην 12%), κε αληίζηνηρν κ.ν. ζηελ Δ.Δ. 43%. ηελ εξγαζία ην πνζνζηφ ρξήζεο Ζ/Τ θαηά ην 2000 αληηζηνηρνχζε ζε 25%, θαη ην 2001 ζε 35% (ελψ ζηελ Δ.Δ., άλσ ηνπ 50%). Ζ ρξήζε Ζ/Τ απμάλεηαη αλάινγα κε ην κέγεζνο ηεο 122 ηηο Ζ.Π.Α., ζχκθσλα κε ηε Γηεχζπλζε γηα ηελ Δπαγγεικαηηθή Αζθάιεηα θαη Τγεία (Ο.S.Ζ.Α.), εξγαδφκελνη βηψλνπλ ηέηνηνπ είδνπο δηαηαξαρέο, πνπ νθείινληαη ζηελ εξγαζία ηνπο. 123 ακαξάο Θαλάζεο: Σειεξγαζία-Δπηπηψζεηο ζηελ πγεία θαη αζθάιεηα ησλ ηειεξγαδνκέλσλ. Τγηεηλή θαη Αζθάιεηα ηεο Δξγαζίαο, ΔΛ.ΗΝ.Τ.Α.Δ., η. 2, ζ.ζ. 6-7, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε Οξηζκέλα απφ ηα ζηνηρεία πνπ παξαηίζεληαη ζηελ παξνχζα ελφηεηα παξνπζηάδνληαη δηαγξακκαηηθά ζην παξάξηεκα 2, ζει «Η Διιάδα ζηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο 2002» - ηαηηζηηθά ζηνηρεία θαη δείθηεο, 82

83 επηρείξεζεο, ελψ ζεκαληηθέο δηαθνξέο παξαηεξνχληαη θαη απφ θιάδν ζε θιάδν, κε απηνχο ηνπ εκπνξίνπ θαη ησλ εζηηαηνξίσλ/μελνδνρείσλ λα αληηκεησπίδνπλ ηα κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα. Ζ έιιεηςε γλψζεσλ θαη ε αλάγθε πξνζαξκνγψλ θαίλνληαη λα απνηεινχλ ηα θχξηα εκπφδηα γηα ηελ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ ζηηο επηρεηξήζεηο (βι. επφκελε ελφηεηα). Παξάιιεια, θαη ην πνζνζηφ ρξεζηψλ ηνπ δηαδηθηχνπ παξακέλεη ρακειφ ζηελ Διιάδα ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν ηεο Δ.Δ. Δληνχηνηο, νη ρξήζηεο απμάλνπλ κε δηπιάζην ξπζκφ απφ φ,ηη ζηελ Δ.Δ.: ζχκθσλα κε ην Δπξσβαξφκεηξν, κεηαμχ 2000 θαη 2001 ην πνζνζηφ ρξεζηψλ επί ηνπ πιεζπζκνχ απμήζεθε θαηά 33% ζηελ Δ.Δ., ελψ ζηελ Διιάδα θαηά 66%, κε πξφβιεςε ηα πνζνζηά απηά λα θηάζνπλ ην 2004 ζην 64 θαη 48% αληίζηνηρα. Έηζη, ζχκθσλα κε πξφζθαηε έξεπλα ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ 127, ε ρξήζε, θαηά ην 2002, Ζ/Τ θαη δηαδηθηχνπ ζην γεληθφ πιεζπζκφ (άλσ ησλ 15 εηψλ) αλήιζε ζε 28,9% θαη ζε 19,3% αληίζηνηρα, θαη ε θαηνρή Ζ/Τ ζηα λνηθνθπξηά ζε 29,2%. εκαληηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη νη απμεηηθέο απηέο ηάζεηο παξνπζηάδνληαη ζε φιεο αλεμαηξέησο ηηο γεσγξαθηθέο πεξηθέξεηο ηεο ρψξαο θαη ηηο δηαθνξεηηθέο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ, ελψ παξαηεξείηαη θαη ζεκαληηθή ηάζε κείσζεο ηνπ ςεθηαθνχ ράζκαηνο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ: ην 2002 ν ξπζκφο αχμεζεο ηεο ρξήζεο δηαδηθηχνπ ζηε ηεξεά θαη ηε Γπηηθή Διιάδα, δχν απφ ηηο πεξηθέξεηεο κε ηα ρακειφηεξα πνζνζηά ρξήζεο θαηά ην 2001, ήηαλ ν πςειφηεξνο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο ρψξαο (270,4% θαη 242,9% αληίζηνηρα). Σν ίδην έηνο, νθηψ ζπλνιηθά πεξηθέξεηεο παξνπζίαδαλ πνζνζηά ρξήζεο δηαδηθηχνπ πάλσ ή θνληά ζηνλ εζληθφ κέζν φξν, ελψ θαηά ην πξνεγνχκελν έηνο, κφιηο ηέζζεξηο. Παξάιιεια, νη ξπζκνί αχμεζεο ζηηο αγξνηηθέο θαη εκηαζηηθέο πεξηνρέο είλαη ηδηαίηεξα πςεινί (125,6% θαη 154,8%, αληίζηνηρα, ζε ζρέζε κε ην 2001), ελψ ζηηο αζηηθέο θηλνχληαη ζε κέηξηα επίπεδα (69,1%), γεγνλφο πνπ έρεη ζπληειέζεη ζηε κείσζε ηνπ ςεθηαθνχ ράζκαηνο ησλ αζηηθψλ απφ ηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο θαηά 24,8%. Αθφκα πην ελδεηθηηθφο ησλ ζεηηθψλ εμειίμεσλ ζηε ρψξα καο είλαη ν δείθηεο ησλ ζπλνιηθψλ δαπαλψλ ζε ΣΠΔ. χκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ EITO (European Information 126 χκθσλα κε ηελ «Πξφηαζε γηα ηνλ ηνκέα ηεο ΚηΠ ζην ρέδην Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο », αξκφδηαο νκάδαο εξγαζίαο (1999), ζει Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ-Δηδηθή Γξακκαηεία γηα ηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο: Δζληθή Έξεπλα γηα ηηο Νέεο Σερλνινγίεο θαη ηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο Ζ έξεπλα, πνπ αθνξά ζηνλ γεληθφ πιεζπζκφ ηεο ρψξαο, ρξεκαηνδνηήζεθε απφ ην ΔΠ ΚηΠ, ζρεδηάζηεθε απφ ην ΔΓΔΣ (Δζληθφ Γίθηπν Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο) θαη πινπνηήζεθε απφ ηελ εηαηξεία VPRC. Γηεμήρζε θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα 30 Ηνπιίνπ έσο 27 επηεκβξίνπ 2002, ζε δείγκα λνηθνθπξηψλ. Σν θείκελν κε ηα απνηειέζκαηα θαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο είλαη δηαζέζηκν ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε: 83

84 Technology Observatory), oη δαπάλεο γηα ΣΠΔ σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ ζηελ Διιάδα ζπγθιίλνπλ κε ηνλ κέζν φξν ηεο Δ.Δ.: απφ 2,4% ηνπ ΑΔΠ ην 1992, ην 2000 έηεηλαλ ζην 5%, πνζνζηφ αλάινγν κε ην κέζν φξν ηεο Δ.Δ. Ο ίδηνο ν θιάδνο ησλ ΣΠΔ, φπνπ θπξηαξρεί ν ηνκέαο ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, εκθαλίδεη κεγαιχηεξε δπλακηθή ζε ζρέζε κε ην κέζν φξν ηεο Δ.Δ. Καηά ην 2002, ν θιάδνο ζεκείσζε αλάπηπμε ηεο ηάμεσο άλσ ηνπ 8%, κε ηνλ αληίζηνηρν επξσπατθφ κέζν φξν λα θηλείηαη γχξσ ζην 5%. Σέινο, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ ΟΟA θαη ηεο Eurostat, νη δαπάλεο γηα έξεπλα ζηελ Διιάδα απμάλνληαη κε έλαλ απφ ηνπο ηαρχηεξνπο ξπζκνχο ζηελ Δ.Δ. Καηά ηελ πεξίνδν ε αχμεζε απηή ήηαλ ηεο ηάμεσο ηνπ 14% πεξίπνπ, ελψ ζηελ Δ.Δ. ηνπ 1%! Παξ φια απηά παξακέλνπλ ρακειφηεξεο ηνπ επξσπατθνχ κ.ν., σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ (0,6%, έλαληη 1,8% ηεο Δ.Δ.) Μηθξνεπηρεηξεκαηηθόηεηα, Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο θαη λέα νξγάλωζε ηεο εξγαζίαο Ζ δνκή ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, κε ηελ θπξηαξρία ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ θαη ηδηαίηεξα ησλ κηθξψλ 128, παξνπζηάδεη θάπνηεο ηδηαηηεξφηεηεο ζε ζρέζε κε ηελ πξνζπάζεηα δηάρπζεο λέσλ νξγαλσηηθψλ θαη εξγαζηαθψλ κνληέισλ, θαη ηδίσο απηψλ πνπ ζπλδένληαη κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο. Απφ ηε κία πιεπξά ν παξάγνληαο απηφο δεκηνπξγεί δπζρέξεηεο σο πξνο ηνλ ηερλνινγηθφ εθζπγρξνληζκφ θαη ηελ εηζαγσγή θαηλνηνκηψλ ζηηο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο, θαζψο κφλν νη κεγάιεο δηαζέηνπλ ηνπο αλαγθαίνπο γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηνπο αλζξψπηλνπο θαη νηθνλνκηθνχο πφξνπο, θαη απφ ηελ άιιε ζπλεπάγεηαη κνλαδηθή επθαηξία γηα αχμεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ ΜΜΔ θαη ηζφηηκε ζπκκεηνρή ηνπο ζην δηεζλέο νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ. Σα ζηνηρεία απηά έρνπλ επηζεκαλζεί ζηα πιαίζηα ηεο ειιεληθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ ΚηΠ θαη δελ είλαη ιίγεο νη δξάζεηο πνπ ζηνρεχνπλ αθξηβψο ζηελ επαηζζεηνπνίεζε, ελεκέξσζε θαη ελίζρπζε ησλ κηθξνκεζαίσλ, θαη ηδίσο ησλ πνιχ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ, πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Γεγνλφο είλαη φηη ε ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία επηρεηξήζεσλ ζηελ Διιάδα παξνπζηάδεη ρακειά επίπεδα νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο, ζε ζρέζε κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ αληαγσληζκνχ ζηα πιαίζηα ηεο Δ.Δ. Σα κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα παξνπζηάδνληαη ζηηο 128 χκθσλα κε ηε γλψκε ηεο Ο.Κ.Δ. «Μηθξέο θαη Μεζαίεο Δπηρεηξήζεηο-Σν Παξφλ θαη ην Μέιινλ» (62/2001), ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ απαζρνιεί έσο 10 άηνκα, ελψ νη 84

85 πνιχ κηθξέο (1-10 αηφκσλ), πνπ απνηεινχλ θαη ην 97% ησλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ. Δλδεηθηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη, ζχκθσλα κε ζρεηηθή έξεπλα ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ 129, κφιηο ην 4% απηψλ είραλ ην 2002 ζχλδεζε ζην δηαδίθηπν, φηαλ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηηο επηρεηξήζεηο απαζρνινπκέλσλ ήηαλ 74%. χκθσλα κε ηελ ίδηα έξεπλα, νη επηρεηξήζεηο απηήο ηεο θαηεγνξίαο αληηκεησπίδνπλ έληνλα πξνβιήκαηα γλψζεσλ θαη ελεκέξσζεο ζηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη έρνπλ ζεκαληηθέο αλάγθεο ζηνπο ηνκείο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο επηκφξθσζεο. Δμάιινπ, γεληθά νη ειιεληθέο ΜΜΔ θαηαηάζζνληαη ηειεπηαίεο κεηαμχ ησλ αληίζηνηρσλ επξσπατθψλ σο πξνο ηελ εηζαγσγή θαηλνηνκηψλ, αθνχ εκθαλίδνπλ ηα ρακειφηεξα πνζνζηά αληίζηνηρσλ δαπαλψλ ζε ζρέζε κε ηηο πσιήζεηο ηνπο 130. Οη επηζεκάλζεηο απηέο έρνπλ γίλεη θαη ζην θείκελν ηεο Λεπθήο Βίβινπ ηνπ 1999, ε νπνία δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ έληαμε ησλ ΜΜΔ ζην λέν πεξηβάιινλ ηεο ΚηΠ 131. Γηαηππψλεηαη ε πεπνίζεζε φηη νη ΣΠΔ κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ ζηνλ πεξηνξηζκφ ησλ κεηνλεθηεκάησλ ηνπ κηθξνχ κεγέζνπο θαη ηεο απφζηαζεο απφ ηα θέληξα απνθάζεσλ θαη ηηο αγνξέο θαη λα επηηξέςνπλ ηελ πξφζβαζε ησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ παγθφζκηα αγνξά. Γηα ην ιφγν απηφ, πξνβιέπεηαη ζεηξά παξεκβάζεσλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, φπσο θίλεηξα γηα ηελ εηζαγσγή θαη ηελ εθκεηάιιεπζε θαηλνηφκσλ εθαξκνγψλ πιεξνθνξηθήο ζηηο ΜΜΔ, κέηξα γηα θαιχηεξε δηαζχλδεζή ηνπο κε ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα γηα απνηειεζκαηηθή θαη εμεηδηθεπκέλε εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπο πάλσ ζηηο ΣΠΔ, θαζψο επίζεο θαη κειέηεο γηα ηηο θνηλσληθννηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο εηζαγσγήο λέσλ ηερλνινγηψλ, κε έκθαζε ζηηο αλαγθαίεο νξγαλσηηθέο αιιαγέο θαη ζηε λέα δνκή νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Δμάιινπ, επηζεκαίλεηαη φηη νη ΜΜΔ δηαζέηνπλ, ιφγσ ηνπ κεγέζνπο ηνπο, ηελ επειημία πνπ απαηηείηαη γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ επθαηξηψλ πνπ πξνζθέξνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο, θαη κάιηζηα ρσξίο λα απαηηνχληαη ηδηαίηεξα πςειέο επελδχζεηο. πλέπεηα φισλ απηψλ ήηαλ λα ζπκπεξηιεθζνχλ ζην ΔΠΚηΠ πνιιέο ζρεηηθέο δξάζεηο, φπσο ηα πξνγξάκκαηα «Δπηρεηξείηε Ζιεθηξνληθά» θαη «Γηθηπσζείηε». ηφρνο ηνπ πξψηνπ είλαη «ε ελζάξξπλζε ηεο ειεθηξνληθνπνίεζεο ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ επηρεηξήζεηο πνπ απαζρνινχλ έσο 49 εξγαδφκελνπο έρνπλ ην 73,5% ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο θαη ην 59,2% ησλ εζφδσλ ησλ επηρεηξήζεσλ 129 Ζ έξεπλα εθπνλήζεθε ην 2002 γηα ην Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ απφ ην ΔΓΔΣ, ζην πιαίζην ηνπ e-business forum, θαη αθνξνχζε εηδηθά ζηηο ΜΜΔ (δείγκα 1800 επηρεηξήζεσλ, αηφκσλ). ρεηηθά, βι.: «Οη ΜΜΔ εμνηθεηψλνληαη κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο», Δθεκεξίδα ΣΟ ΒΗΜΑ ΣΗ ΚΤΡΙΑΚΗ, , Β Γλψκε ηεο O.K.E. «ΔΠ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο-Γ ΚΠ » (73/2002), ζει «Ζ Διιάδα ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο», φπ.π., ζ.ζ

86 κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ κέζσ ηεο ρξεκαηνδφηεζεο νινθιεξσκέλσλ επελδπηηθψλ ζρεδίσλ γηα ηελ εγθαηάζηαζε ή ρξήζε νινθιεξσκέλσλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ δηαρείξηζεο επηρεηξεζηαθψλ πφξσλ, εζσηεξηθήο νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο ηεο επηρείξεζεο θαζψο θαη ηελ πηνζέηεζε ζχγρξνλσλ εξγαιείσλ ηνπ ειεθηξνληθνχ επηρεηξείλ» 132. Αθνξά ζε επηρεηξήζεηο ζπγθεθξηκέλσλ θιάδσλ, θπξίσο ππεξεζηψλ, πνπ απαζρνινχλ άηνκα. Σν πξφγξακκα «Γηθηπσζείηε» 133 έρεη σο αληηθείκελν ηελ επαηζζεηνπνίεζε θαη νηθνλνκηθή ελίζρπζε ησλ πνιχ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ γηα λα εμνηθεησζνχλ κε ηελ ςεθηαθή νηθνλνκία θαη λα αμηνπνηήζνπλ ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο επθαηξίεο πνπ πξνζθέξεη ην δηαδίθηπν γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπο θαη ηελ άζθεζε ηεο δξαζηεξηφηεηάο ηνπο. Απεπζχλεηαη ζε επηρεηξήζεηο πνπ απαζρνινχλ κέρξη θαη 10 άηνκα θαη νη νπνίεο, είηε δε δηαζέηνπλ ζχλδεζε ζην δηαδίθηπν, είηε δηαζέηνπλ, αιιά ρσξίο εηαηξηθή παξνπζίαζε κέζσ δηθνχ ηνπο δηθηπαθνχ ηφπνπ (site). ηφρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ε ζπκκεηνρή ζε απηφ επηρεηξήζεσλ σο ην Σέινο, αλακέλεηαη ζχληνκα ε πξνθήξπμε θαη άιισλ ζρεηηθψλ πξνγξακκάησλ, φπσο ην «Γηθηπσζείηε plus» θαη ην «Γηθηπσζείηε Αγξνηψλ», γηα ηελ ελίζρπζε πνιχ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ ζηηο πεξηθέξεηεο θαη λέσλ αγξνηψλ, αληίζηνηρα Γηαθαηλόκελεο ηάζεηο ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο 135 Μηα ζχληνκε ραξηνγξάθεζε ηεο ειιεληθήο αγνξάο εξγαζίαο είλαη αλαγθαία γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ νξηζκέλσλ ηδηαηηεξνηήησλ πνπ απηή παξνπζηάδεη ζε ζχγθξηζε κε ηηο αληίζηνηρεο ησλ ππνινίπσλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δ.Δ. θαη πνπ άπηνληαη άκεζα ηεο παξνχζαο πξνβιεκαηηθήο ζρεηηθά κε ηελ ηειεξγαζία. 132 Πεξίιεςε Πξφζθιεζεο Δθδήισζεο Δλδηαθέξνληνο γηα ην πξφγξακκα, ηελ πξψηε πξφζθιεζε, χςνπο 88,2 εθαη. επξψ, έγηλαλ δεθηέο 799 πξνηάζεηο. Ζ δεχηεξε αλακέλεηαη λα εθδνζεί ζχληνκα Ζ πξψηε πξφζθιεζε είλαη χςνπο 90 εθαη. επξψ θαη θνξέαο πινπνίεζεο ν ΔΟΜΜΔΥ. Χο ζήκεξα έρνπλ πινπνηήζεη ην έξγν επηρεηξήζεηο θαη έρνπλ εθπαηδεπηεί επηρεηξεκαηίεο. (Δθεκεξίδα ΣΟ ΒΖΜΑ ΣΖ ΚΤΡΗΑΚΖ, φπ.π.) 135 Σα ζηνηρεία πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ παξνχζα ελφηεηα βαζίδνληαη ζηηο Έξεπλεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ ηεο ΔΤΔ θαηά ηελ πεξίνδν θαη ηεο Eurostat (2001), φπσο παξαηίζεληαη ζε ηέζζεξα θείκελα εξγαζίαο ηνπ ΠΑΔΠ (Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο Δξεπλεηηθή- Πιεξνθνξηθή Α.Δ.): Η αγνξά εξγαζίαο ζηελ Διιάδα: Ση καο ιέλε ηα ζηνηρεία γηα ηελ πξνζθνξά εξγαζίαο, Αζήλα, Η αγνξά εξγαζίαο ζηελ Διιάδα: Ση καο ιέλε ηα ζηνηρεία γηα ηελ αλεξγία, Αζήλα, Η αγνξά εξγαζίαο ζηελ Διιάδα: Ση καο ιέλε ηα ζηνηρεία γηα ηελ απαζρόιεζε, Αζήλα, Γείθηεο παξαθνινύζεζεο ηεο επξωπαϊθήο πνιηηηθήο απαζρόιεζεο Ι: Απαζρόιεζε θαη αλεξγία, Αζήλα,

87 Σν πνζνζηφ απαζρφιεζεο ζηελ Διιάδα, αλ θαη παξνπζηάδεη κηα ειαθξά αχμεζε θαηά ηα ηειεπηαία έηε, ππνιείπεηαη ζεκαληηθά ηνπ αληίζηνηρνπ κ.ν. ηεο Δ.Δ. Έηζη, απφ 55,86% ην 2000, αλήιζε ζε 56,85 ην 2002, φηαλ ζηελ Δ.Δ. ν κ.ν. θπκαίλεηαη γχξσ ζην 64%. Χζηφζν, ε κηθξή απηή αχμεζε ζπλίζηαηαη θπξίσο ζηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ γπλαηθψλ θαηά ηελ ίδηα πεξίνδν, ε νπνία φκσο εμαθνινπζεί λα θηλείηαη ζε ηδηαίηεξα ρακειά επίπεδα (42,7% θαηά ην 2002, φηαλ ζηελ Δ.Δ. ην αληίζηνηρν πνζνζηφ είλαη γχξσ ζην 55%). Δληνχηνηο, νη γπλαίθεο είλαη απηέο πνπ πιήηηνληαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ αλεξγία (ε νπνία επίζεο θηλείηαη ζε ηδηαίηεξα πςειά επίπεδα), θαζψο ην πνζνζηφ ησλ άλεξγσλ γπλαηθψλ σο πξνο ην ζχλνιν φισλ ησλ αλέξγσλ παξνπζηάδεη απμεηηθέο ηάζεηο 136. Σν γεγνλφο απηφ εξκελεχεηαη ελ πνιινίο απφ ηε δηαξθή αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ε νπνία πξνβιέπεηαη λα αθνινπζήζεη ηνπο ίδηνπο ξπζκνχο θαη ζην εγγχο κέιινλ. Δθηφο φκσο απφ απηέο ηηο αληζφηεηεο ζε επίπεδν θχινπ, έληνλεο είλαη θαη νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο πνπ παξαηεξνχληαη σο πξνο ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ αλεξγία ζηελ Διιάδα. Έηζη, θαηά ηελ πεξίνδν , ηα πςειφηεξα πνζνζηά αλεξγίαο εκθαλίδνληαη ζηαζεξά ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία, ηε ηεξεά Διιάδα θαη ηελ Αηηηθή, ελψ ε απαζρφιεζε παξνπζηάδεη ζηαζεξή κείσζε θαηά ηελ ίδηα πεξίνδν ζην Νφηην Αηγαίν, ζηελ Πεινπφλλεζν, ζηελ Αλαη. Μαθεδνλία θαη Θξάθε, ζηε ηεξεά Διιάδα θαη ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία 137. Δμάιινπ, ην πνζνζηφ απηναπαζρφιεζεο ζηελ Διιάδα είλαη ην πςειφηεξν ζηελ Δ.Δ., κνινλφηη παξνπζηάδεη ζηαδηαθή κείσζε θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα. Έηζη, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Eurostat, ην 2001 ην πνζνζηφ απηφ σο πξνο ην ζχλνιν ησλ απαζρνινπκέλσλ μεπεξλνχζε ην 31%, φηαλ ν κ.ν. ηεο Δ.Δ. ήηαλ 14% 138. Σν θαηλφκελν απηφ νθείιεηαη ζηελ πςειή απηναπαζρφιεζε ζηε γεσξγία, ζηελ χπαξμε ζπκβάζεσλ έξγνπ πνπ ππνθξχπηνπλ εμαξηεκέλε ζρέζε εξγαζίαο θαζψο θαη ζηε δηάξζξσζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη ζηνλ ηξφπν νξγάλσζεο νξηζκέλσλ επαγγεικάησλ ζηε ρψξα καο (π.ρ. γηαηξνί, δηθεγφξνη θιπ) 139. Μηα άιιε ζεκαληηθή ηάζε, ε νπνία παξαηεξείηαη, είλαη ε δηαξθήο αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ζην δεπηεξνγελή θαη, θπξίσο, ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο, κε 136 Καηά ην 2000 ην πνζνζηφ απηφ ήηαλ 60,7%, ελψ ην ,6%. 137 χκθσλα κε ζηνηρεία απφ ηηο Έξεπλεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ ηεο ΔΤΔ (β ηξηκήλνπ), φπσο παξαηίζεληαη ζην: ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ: Η ειιεληθή νηθνλνκία θαη ε απαζρόιεζε-δηήζηα έθζεζε 2002, ζ.ζ ΠΑΔΠ: Κείκελα Δξγαζίαο Νν 4- Γείθηεο παξαθνινύζεζεο ηεο επξωπαϊθήο πνιηηηθήο απαζρόιεζεο Ι: Απαζρόιεζε θαη αλεξγία, Αζήλα, 2003, ζει ΠΑΔΠ : Δπεηεξίδα Αγνξάο Δξγαζίαο 2002, ζει

88 παξάιιειε κείσζή ηεο ζηνλ πξσηνγελή. πσο κπνξνχκε λα δνχκε ζηνλ πίλαθα 1, θαηά ηελ πεξίνδν ν ηξηηνγελήο ηνκέαο ήηαλ εθείλνο ν νπνίνο δεκηνχξγεζε ζέζεηο εξγαζίαο, αληηζηαζκίδνληαο ηελ απψιεηα ζέζεσλ ηνπ πξσηνγελνχο: ΠΗΝΑΚΑ 1 ΜΔΣΑΒΟΛΖ ΣΧΝ ΑΠΑΥΟΛΟΤΜΔΝΧΝ ΣΟ ΤΝΟΛΟ ΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΚΑΗ ΚΑΣΑ ΣΟΜΔΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ ΠΡΧΣΟΓΔΝΖ ,5% -0,5% -0,7% ΓΔΤΣΔΡΟΓΔΝΖ ,2% -0,7% 0,4% ΣΡΗΣΟΓΔΝΖ ,2% 1,7% 1,9% ΤΝΟΛΟ ,7% 0,8% 0,1% Πεγή: ΔΤΔ, Έξεπλα Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ, Τπνινγηζκνί: Π.Α.Δ.Π. Α.Δ. Δμάιινπ, ν ηξηηνγελήο ηνκέαο απαζρνιεί θαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ εξγαδνκέλσλ: ην 2002 ην πνζνζηφ ησλ απαζρνινπκέλσλ ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα ζην ζχλνιν ησλ απαζρνινπκέλσλ ήηαλ 62,6% (έλα απφ ηα ρακειφηεξα ζηελ Δ.Δ.), πςειφηεξν θαηά κία πεξίπνπ πνζνζηηαία κνλάδα ζε ζχγθξηζε κε ην αληίζηνηρν ηνπ Χζηφζν, ν ίδηνο ηνκέαο παξνπζηάδεη θαη ηα πςειφηεξα πνζνζηά αλεξγίαο, θαζψο ην 2002 ην 72,3% ησλ αλέξγσλ ήηαλ ζε απηφλ, ελψ ην 25,8% θαη ην 1,9% ζηνλ δεπηεξνγελή θαη πξσηνγελή αληίζηνηρα. Σα κεγέζε απηά αληαλαθινχλ θαη ην δηαξθψο απμαλφκελν κεξίδην πνπ θαηαιακβάλνπλ νη ππεξεζίεο απφ πιεπξάο πξνζθνξάο ζην ζχλνιν ηνπ ΑΔΠ 140. Σέινο, έλα αθφκα ζηνηρείν πνπ ζα πξέπεη λα επηζεκάλνπκε αλαθνξηθά κε ηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο, είλαη ε κηθξή θηλεηηθφηεηα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, απνηέιεζκα ελ πνιινίο ηνπ ηδηαίηεξα πςεινχ πνζνζηνχ ηδηνθαηνίθεζεο πνπ παξνπζηάδεη ε ρψξα καο. 140 χκθσλα κε ηελ Έθζεζε ηνπ Γηνηθεηή ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο γηα ην 2002, ην πξντφλ ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ απμήζεθε ην 2002 θαηά 3,3%, ηνπ δεπηεξνγελνχο θαηά 5,7%, ελψ απηφ ηνπ πξσηνγελνχο παξέκεηλε ζρεδφλ ζηάζηκν (ζρεηηθά, βι.: Σξάπεδα ηεο Διιάδνο: Έθζεζε ηνπ Γηνηθεηή γηα ην έηνο 2002, Αζήλα 2003, ζ.ζ. 82 θαη ) 88

89 Σειεξγαζία θαη θνηλωληθόο δηάινγνο Καηά ηηο δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο έρνπλ γίλεη ζηε ρψξα καο ζεκαληηθέο πξνζπάζεηεο ελίζρπζεο ηνπ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ ζε φια ηα επίπεδα θαη ελ γέλεη αλαβάζκηζεο ηνπ ξφινπ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ. Ο Ν. 1876/1990 «γηα ηηο ειεχζεξεο ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο» απνηέιεζε ζηαζκφ ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα, θαζψο αλαγλψξηζε δχν λέα επίπεδα δηαπξαγκάηεπζεο, ην θιαδηθφ θαη ην επηρεηξεζηαθφ, δηεχξπλε ην αληηθείκελν ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ θαη εηζήγαγε έλα ζχζηεκα πξναηξεηηθήο κεζνιάβεζεο θαη δηαηηεζίαο. Δμάιινπ, ε δεκηνπξγία ζεζκψλ θαη κεραληζκψλ πξνψζεζεο ηνπ δηαιφγνπ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 90, φπσο ε Ο.Κ.Δ., ν Ο.Μ.Δ.Γ., ην Δ.Η.Δ. θαη ην ΔΛ.ΗΝ.Τ.Α.Δ., κε ηελ απνθιεηζηηθή ή ηελ θπξίαξρε ζπκκεηνρή ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, ζπλέβαιε θαζνξηζηηθά ζην ζηαδηαθφ πεξηνξηζκφ ηνπ παξαδνζηαθνχ παξεκβαηηθνχ ξφινπ ηνπ θξάηνπο κε αληίζηνηρε ελίζρπζε απηνχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ 141. Δμίζνπ ζεκαληηθή είλαη θαη ε ζεζκνζεηεκέλε ζπκκεηνρή ησλ ηειεπηαίσλ ζηε δηνίθεζε φισλ ησλ νξγαληζκψλ άζθεζεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο, θαζψο θαη ε δεκηνπξγία κφληκσλ δνκψλ δηαιφγνπ ζε εζληθφ επίπεδν γηα ηελ επεμεξγαζία επηκέξνπο πνιηηηθψλ, φπσο ε Δζληθή Δπηηξνπή Απαζρφιεζεο, πνπ ζεζκνζεηήζεθε πξφζθαηα κε ην Ν. 3144/2003. ε απηά ηα πιαίζηα θαη αθνινπζψληαο ηηο ζρεηηθέο επξσπατθέο θαηεπζχλζεηο, αλακελφκελε ήηαλ θαη ε αλάζεζε ελεξγνχ ξφινπ ζηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο αλαθνξηθά κε ηελ εζληθή πνιηηηθή γηα ηελ απαζρφιεζε, ζην πιαίζην ηεο αληίζηνηρεο επξσπατθήο ζηξαηεγηθήο. Ηδηαίηεξα ζηνλ ππιψλα ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο (βι. ελφηεηα 5.1.) 142, απηνί «θαινχληαη -κέζα απφ δηκεξείο ζπκθσλίεο θαη δεζκεχζεηο- λα επηδείμνπλ ηφικε, δηνξαηηθφηεηα θαη απνθαζηζηηθφηεηα πξνθεηκέλνπ λα εληζρχζνπλ ηελ ελεξγεηηθή (θαη φρη παζεηηθή) πξνζαξκνγή ηνπο ζηα λέα δεδνκέλα ηεο νηθνλνκίαο 141 Γλψκε Ο.Κ.Δ. ππ αξηζ. 86/2002 «Ο θνηλσληθφο δηάινγνο ζηελ Διιάδα-Απνηίκεζε-Σάζεηο- Πξννπηηθέο», ζ ην πιαίζην ηνπ ηξίηνπ ππιψλα ηεο ΔΑ «πεξί πξνζαξκνζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ», ππήξρε θαηά ηελ πεληαεηία ζαθήο θαηεπζπληήξηα γξακκή, ε νπνία ζε γεληθέο γξακκέο θαινχζε ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο λα δηαπξαγκαηεπηνχλ θαη λα εθαξκφζνπλ ζε φια ηα ελδεδεηγκέλα επίπεδα ζπκθσλίεο γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θπξίσο ησλ ξπζκίζεσλ πνπ απνζθνπνχλ ζηελ πξνψζεζε ηεο επειημίαο ηεο εξγαζίαο (π.ρ. εηζαγσγή επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο, φπσο ε κεξηθή, ππνινγηζκφο ηνπ εξγαζηαθνχ ρξφλνπ ζε εηήζηα βάζε, κείσζε ππεξσξηψλ, θιπ), αιιά θαη δεηεκάησλ ζρεηηθψλ κε ηελ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ θαη κε ηελ πγεία θαη αζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ. Απφ ην 2001, ζηελ ίδηα θαηεπζπληήξηα γξακκή πξνζηέζεθε ε ππνρξέσζε ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ γηα ππνβνιή εηήζηαο έθζεζεο, ζρεηηθά κε ηελ πξφνδν ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ θαη ηελ εθαξκνγή ησλ ζπκθσληψλ πνπ αθνξνχλ ζηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. 89

90 ηεο γλψζεο θαη λα βειηηψζνπλ ηηο επηδφζεηο θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα φρη κφλν ησλ επηρεηξήζεψλ ηνπο αιιά ζπλνιηθά ηεο αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο» 143. Χζηφζν, ε φιε απηή πξνζπάζεηα αλαβάζκηζεο ηνπ ξφινπ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ δε ζπλεπάγεηαη απηφκαηα θαη ηελ νπζηαζηηθή ζπκβνιή ηνπο ζηνπο ζηφρνπο πνπ ζέηεη ε πνιηηηθή γηα ηελ απαζρφιεζε σο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, θαζψο δε δηαθαίλεηαη πξαγκαηηθή πξνζπάζεηα εθ κέξνπο ηνπο γηα ελεξγνπνίεζε ελφο νπζηαζηηθνχ δηαιφγνπ θαη γηα ακνηβαίεο ππνρσξήζεηο κε ζηφρν ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Αληηζέησο, ην ζέκα απηφ παξακέλεη ρακειήο πξνηεξαηφηεηαο ζηελ αηδέληα ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ κεηαμχ ηεο εξγνδνζίαο θαη ησλ εξγαδνκέλσλ, φπνπ επηθξαηνχλ θπξίσο ζέκαηα κηζζνινγηθήο πθήο, αδεηψλ θαη αζθάιεηαο ηεο απαζρφιεζεο 144. ην πιαίζην απηφ δε ζα πξέπεη λα καο εθπιήζζεη ην γεγνλφο φηη, απφ φζν είκαζηε ζε ζέζε λα γλσξίδνπκε, ε ηειεξγαζία δελ έρεη απνηειέζεη δήηεκα ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο θαη δηαιφγνπ ζηελ Διιάδα. Σφζν ηα αληηπξνζσπεπηηθά φξγαλα ησλ εξγαδνκέλσλ, φζν θαη απηά ησλ εξγνδνηψλ, δελ έρνπλ έσο ηψξα επεμεξγαζηεί απφ θνηλνχ έλα νινθιεξσκέλν πιαίζην ζέζεσλ θαη πξνηάζεσλ ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο ζηε ρψξα καο. Χζηφζν, δε ζα πξέπεη λα παξαβιέςνπκε ηε ζεσξεηηθή ελαζρφιεζή ηνπο κε ην ζέκα (ηδίσο απφ ηελ πιεπξά ηνπ ΗΝΔ ηεο ΓΔΔ) ζε επίπεδν κειεηψλ θαη αξζξνγξαθίαο 145. Δμάιινπ, ην 2000, ζην πιαίζην ηνπ επξσπατθνχ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο EURO-TELEWORK 146, ην ΗΝΔ/ΓΔΔ δηνξγάλσζε ζπλαληήζεηο κεηαμχ 143 Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ: Δζληθό ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Απαζρόιεζε 2001, ζει Απηφ θαίλεηαη λα επηζεκαίλνπλ θαη ηα επξσπατθά φξγαλα, θαζψο ζε φιεο ζπζηάζεηο ηνπ πκβνπιίνπ θαηά ηελ ηξηεηία ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ κειψλ γηα ηελ απαζρφιεζε ε ρψξα καο θαιείηαη «λα ελζαξξχλεη κηα πξνζέγγηζε εηαηξηθήο ζρέζεο θαη λα πξνσζήζεη ζπγθεθξηκέλεο δεζκεχζεηο εθ κέξνπο ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ζε φια ηα θαηάιιεια επίπεδα γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, κε ζηφρν λα εληζρχζεη ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ, επηηπγράλνληαο παξάιιεια ηελ απαηηνχκελε ηζνξξνπία κεηαμχ επειημίαο θαη αζθάιεηαο». Αλάινγεο είλαη θαη νη επηζεκάλζεηο πνπ γίλνληαη ζηηο θνηλέο εηήζηεο εθζέζεηο ηνπ πκβνπιίνπ θαη ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο πνιηηηθήο απαζρφιεζεο ζηα θξάηε κέιε (Joint Employment Reports, ), φπνπ παξά ηελ αλαγλψξηζε θάπνησλ ζεηηθψλ εμειίμεσλ φζνλ αθνξά ηελ πξνζέγγηζε εηαηξηθήο ζρέζεο, ηνλίδεηαη δηαξθψο ε αλαγθαηφηεηα πεξαηηέξσ πξνζπαζεηψλ, ηδηαίηεξα απφ ηελ πιεπξά ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ. 145 Δλδεηθηηθά, βι ζρεηηθά άξζξα πνπ έρνπλ θαηά θαηξνχο δεκνζηεπηεί ζηε κεληαία έθδνζε «Δλεκέξσζε» ηνπ ΗΝΔ ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, φπσο παξαηίζεληαη ζηε Βηβιηνγξαθία ηνπ παξφληνο (ζει. 105) 146 Απνηειεί ην follow-up ηνπ project MIRTI (Models of Industrial Relations for Telework Innovation). ηφρνο ηνπ ήηαλ ε αλάδεημε θαιψλ πξαθηηθψλ ζε ζπγθξηηηθφ επξσπατθφ επίπεδν θαη ε ελζάξξπλζε ηνπ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ ζρεηηθά κε ηελ ηειεξγαζία, κέζσ ηεο παξνρήο, ζε φζνπο εκπιέθνληαη ζε απηφλ ζε φια ηα επίπεδα (ηνπηθφ, εζληθφ θαη επξσπατθφ), φισλ ησλ ζρεηηθψλ κε ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο, ζπκθσλίεο θαη ινηπέο εμειίμεηο θαη δξαζηεξηφηεηεο, πιεξνθνξηψλ. ρεηηθά κε ην πξφγξακκα, αιιά θαη κε ηα πινχζηα ζηνηρεία πνπ ζπγθεληξψζεθαλ βάζεη ησλ κεληαίσλ εθζέζεσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ ρσξψλ, βι. ζην δηθηπαθφ ηνπ ηφπν: ή 90

91 εθπξνζψπσλ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ζε εζληθφ επίπεδν, εξεπλεηηθψλ ηδξπκάησλ, παλεπηζηεκηαθψλ θαη ινηπψλ θνξέσλ 147, πξνθεηκέλνπ λα αλαιπζνχλ ζε βάζνο νη παξάκεηξνη ηεο εθαξκνγήο θαη ησλ πξννπηηθψλ αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα. Αθελφο φκσο ε έιιεηςε επαξθψλ ζηνηρείσλ ζρεηηθά κε ηελ έθηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζηε ρψξα καο θαη αθεηέξνπ ε ιήμε ηνπ πξνγξάκκαηνο, θαίλεηαη φηη δελ νδήγεζαλ ζε θάπνην νπζηαζηηθφ απνηέιεζκα Ζ πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα Γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο ζηε ρψξα καο δελ ππάξρνπλ, δπζηπρψο, αθξηβή θαη αξθεηά αμηφπηζηα ζηνηρεία, θαζψο θαλέλαο επίζεκνο θνξέαο δελ έρεη πξνβεί έσο ηψξα ζε ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή θαη παξαθνινχζεζε ηνπ θαηλνκέλνπ. Οπνηαδήπνηε ζηνηρεία δεκνζηεχνληαη, πξνέξρνληαη θπξίσο απφ δεηγκαηνιεπηηθέο έξεπλεο πνπ έρνπλ θαηά θαηξνχο δηεμαρζεί ζηα θξάηε κέιε, ζην πιαίζην εξεπλεηηθψλ πξνγξακκάησλ ρξεκαηνδνηνχκελσλ απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή. Σηο πεξηζζφηεξεο κάιηζηα θνξέο ε ρψξα καο δελ απνηειεί αληηθείκελν έξεπλαο, ιφγσ αθξηβψο ηεο πεξηνξηζκέλεο αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο ζε απηή. χκθσλα κε ηελ εηήζηα έθζεζε ηνπ 1999 ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ ηειεξγαζία ζηελ Δ.Δ. 148, ηελ πεξίνδν εθείλε νη ηειεξγαδφκελνη ζηε ρψξα καο ππνινγίδνληαλ ζε , απνηειψληαο ην 1.3% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, θαηαηάζζνληάο ηελ ζηελ ηειεπηαία ζέζε κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ. Αμηνζεκείσηε είλαη φκσο ε αχμεζε ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν έηνο (1998), πνπ ππνινγίδεηαη ζε 160%, θέξλνληαο ηε ρψξα καο ζηελ πξψηε ζέζε κεηαμχ ησλ ππνινίπσλ θξαηψλ σο πξνο ην ζπγθεθξηκέλν δείθηε, θαζψο ν κέζνο φξνο αχμεζεο ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ζηελ Δ.Δ. ηελ ίδηα πεξίνδν ήηαλ ηεο ηάμεσο ηνπ 45% 149. Δμάιινπ, ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ σο πξνο ηελ πξφζεζε πηνζέηεζεο εθαξκνγψλ ηειεξγαζίαο εθ κέξνπο ησλ επηρεηξήζεσλ 147 Δλδεηθηηθά, λα αλαθέξνπκε ηε ζπκκεηνρή εθπξνζψπσλ ηνπ ΗΝΔ/ΓΔΔ, ηνπ ΔΒ, ηεο ΟΣΟΔ, ηνπ ΔΚΚΔ, ηνπ ΚΔΘΗ, ηεο ΟΚΔ, θιπ. ρεηηθά κε ηηο δχν πξψηεο ζπλαληήζεηο (Μάξηηνο θαη Αχγνπζηνο 2000), βι. αληίζηνηρα: θαη European Commission: Status Report on European Telework- New Methods of Work 1999, ζει Σα ζηνηρεία πνπ παξαηίζεληαη ζηελ εηήζηα έθζεζε ηνπ 1999, απνηεινχλ εθηηκήζεηο πνπ βαζίδνληαη ζηε δηαζηαχξσζε θαη ηελ αλάιπζε απνηειεζκάησλ πνηθίιισλ εξεπλψλ ζηα θξάηε κέιε, ζην πιαίζην ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, ETD (European Telework Development). Σα ζηνηρεία απηά παξνπζηάδνληαη ζην παξάξηεκα 1, ζει

92 παξνπζηάδνπλ θαη ηα ζπκπεξάζκαηα πξφζθαηεο έξεπλαο πνπ δηεμήρζε απφ ην ΗΝΔ/ ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Metron Analysis (Ηνχληνο-Ηνχιηνο 2002). χκθσλα κε απηά, ην επίπεδν ρξήζεο ηεο ηειεξγαζίαο απφ ηηο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο θηλείηαη γχξσ ζην 1,1%, αιιά κε πξννπηηθέο ηξηπιαζηαζκνχ ηνπ κέζα ζε δηάζηεκα ελφο έηνπο 150! Χζηφζν, ζηνηρεία φπσο απηά ηεο έξεπλαο SIBIS (2002) 151, πνπ παξνπζηάδνπλ ηνπο Έιιελεο ηειεξγαδνκέλνπο λα αλέξρνληαη ζην 11% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο καο, ζα πξέπεη λα εμεηάδνληαη κε ηδηαίηεξε επηθπιαθηηθφηεηα, ιφγσ ηνπ επξχηαηνπ νξηζκνχ πνπ πηνζεηνχλ γηα ηελ ηειεξγαζία, αιιά θαη ηνπ πεξηνξηζκέλνπ δείγκαηνο εξγαδνκέλσλ θαη επηρεηξήζεσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ. Κξίλνληαο απφ ηε δνκή ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη απφ ην κέγεζνο ησλ επηρεηξήζεσλ, εθηηκνχκε φηη ε φιε ζπδήηεζε πεξί ηειεξγαζίαο ζηε ρψξα καο αθνξά θπξίσο κεγάιεο εηαηξείεο, ζπλήζσο ζπγαηξηθέο πνιπεζληθψλ -νη νπνίεο έρνπλ αξρίζεη λα πηνζεηνχλ κνληέια νξγάλσζεο ηειεξγαζίαο απφ ηηο κεηξηθέο εηαηξείεο ηνπ εμσηεξηθνχ- θαη απηναπαζρνινχκελνπο ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ. Γηα ηηο επηρεηξήζεηο πνπ εθαξκφδνπλ πξνγξάκκαηα ηειεξγαζίαο κφλν εθηηκήζεηο κπνξνχλ λα γίλνπλ, θαζψο επηιέγνπλ λα θξαηνχλ ρακεινχο ηφλνπο ζρεηηθά κε ην δήηεκα ιφγσ ηνπ αλεπαξθνχο λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ θαη ησλ επαθφινπζσλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεησπίδνπλ αλαθνξηθά κε ζεζκνχο θαη φξγαλα ηεο Πνιηηείαο. χκθσλα κε κειέηεο ηέηνησλ πεξηπηψζεσλ 152, λαη κελ παξνπζηάδνληαη πξνβιήκαηα θαηά ηελ εθαξκνγή ησλ πξνγξακκάησλ, σζηφζν φρη αλππέξβιεηα. Σν κεγαιχηεξν πξφβιεκα πξνζαξκνζηηθφηεηαο αληηκεησπίδνπλ νη Έιιελεο ππάιιεινη, ζε ζρέζε κε ηνπο αιινδαπνχο, πνπ πξνέξρνληαη απφ ζπγαηξηθέο ησλ επηρεηξήζεσλ ζε άιιεο ρψξεο, φπνπ ήδε εθαξκφδεηαη κε επηηπρία ην κνληέιν ηεο ηειεξγαζίαο. Χζηφζν, αμηφινγεο δξάζεηο έρνπλ πινπνηεζεί θαηά θαηξνχο ζηε ρψξα καο ζην πιαίζην θπξίσο θνηλνηηθψλ πξσηνβνπιηψλ, κε ζηφρν ηελ ελίζρπζε ηεο ηειεξγαζίαο θαη ηελ αλάπηπμε ηεο απαξαίηεηεο έξεπλαο θαη ηερλνινγίαο. Καηά ηελ πεξίνδν , νη Κ.Π. ADAPT θαη EMPLOYMENT 153, ρξεκαηνδφηεζαλ αξθεηέο ηέηνηεο δξάζεηο, 150 ρεηηθά, βι: Κνπδήο Γηάλλεο: Απαζρφιεζε θαη εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζηελ Διιάδα: Πξαγκαηηθφηεηα- Σάζεηο- Πξννπηηθέο, ΣΔΣΡΑΓΙΑ ηνπ ΙΝΔ, εηδηθφ ηεχρνο Οθησβξίνπ 2002, ζ.ζ Βι. δηάγξακκα 4, ζει. 67 θαη παξάξηεκα 1, ζει Βι. παξάξηεκα 3, ζει Ζ Κ.Π. ADAPT αλαπηχρζεθε γηα ηελ πξφιεςε ηεο αλεξγίαο κέζσ ηεο πξνζαξκνγήο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ησλ ζπζηεκάησλ παξαγσγήο ζηε βηνκεραληθή κεηαβνιή. Βαζηθή ηεο επηδίσμε ήηαλ ε αλάδεημε θαηλνχξγησλ θαη λεσηεξηζηηθψλ πξαθηηθψλ θαη ηδεψλ, ψζηε λα επηδξάζνπλ ζηηο αθνινπζνχκελεο πνιηηηθέο γηα ηελ αγνξά εξγαζίαο ζε ηνπηθφ, εζληθφ θαη επξσπατθφ επίπεδν. ην πεδίν 92

93 νξηζκέλεο απφ ηηο νπνίεο αμίδεη λα αλαθέξνπκε. ηελ πξψηε εληάρζεθε ην «Οινθιεξσκέλν Πξφγξακκα γηα ηελ αλάπηπμε Κέληξσλ Σειεξγαζίαο» ηνπ ΔΛΚΔΠΑ (1997), κε ζηφρν ηελ ελζάξξπλζε ηεο ηειεξγαζίαο κέζσ ηεο αλάπηπμεο ηειεθέληξσλ ζε απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο. Σν πξφγξακκα πεξηειάκβαλε, εθηφο άιισλ, κειέηε ηνπ πιαηζίνπ εθαξκνγήο ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δ.Δ., θαηαγξαθή ησλ επθαηξηψλ ηειεξγαζίαο ζε επηρεηξήζεηο ησλ κεγάισλ αζηηθψλ θέληξσλ, θαηαγξαθή ησλ πξνζφλησλ ησλ δπλεηηθψλ ηειεξγαδνκέλσλ ζηηο πεξηνρέο-ζηφρνπο, δεκηνπξγία θαη πηινηηθή ιεηηνπξγία ηεζζάξσλ θέληξσλ ηειεξγαζίαο θιπ. Δμάιινπ, ην ίδην έηνο πινπνηήζεθε απφ ηελ Οκνζπνλδία Φνξνηερληθψλ Διεπζέξσλ Δπαγγεικαηηψλ Θεζζαινλίθεο πξφγξακκα πξνψζεζεο ηεο ηειεξγαζίαο ζηνπο αληίζηνηρνπο επαγγεικαηηθνχο θιάδνπο, σο βαζηθνχ ζπληειεζηή αχμεζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπο θαη πνηφηεηαο ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξέρνπλ 154. ην πιαίζην ηεο ίδηαο Κνηλνηηθήο Πξσηνβνπιίαο πινπνηήζεθε απφ ηε «Εεπο πκβνχισλ Α.Δ.» θαη ηνπηθνχο θνξείο έξγν κε ηίηιν «Οινθιεξσκέλν Πξφγξακκα Αλάπηπμεο Κέληξσλ Σειεξγαζίαο», κε ζηφρν ηελ ίδξπζε παλειιαδηθνχ δηθηχνπ θέληξσλ ηειεξγαζίαο 155. Σν έξγν πξνέβιεπε ηελ ίδξπζε ηεζζάξσλ θέληξσλ ηειεξγαζίαο -ελφο θεληξηθνχ ζηελ Πάηξα, θαη ηξηψλ πεξηθεξεηαθψλ ζηε Ξάλζε, ηε Μπηηιήλε θαη ηελ Πξέβεδα- ζηε βάζε κίαο θαηλνηνκηθήο πξνζέγγηζεο σο πξνο ην ζρεδηαζκφ ηνπο κε βάζε ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο, ηε κειέηε ηνπ ζρεηηθνχ ειιεληθνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, θαζψο θαη ηε ζπλέρηζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη κεηά ηε ιήμε ηνπ κε ηε δεκηνπξγία ηεο «Έλσζεο Κέληξσλ Σειεξγαζίαο», σο ζπιινγηθνχ ηνπο θνξέα. ηεο ηειεξγαζίαο, ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ππήξμε ε ζπλεηζθνξά ηεο θαηά ηε δεχηεξε θάζε πινπνίεζήο ηεο ( ), νπφηε θαη εζηίαζε ζηηο επηπηψζεηο ηεο ΚηΠ ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηηο λέεο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Ζ Κ.Π. EMPLOYMENT εζηίαζε ζηε ρξεκαηνδφηεζε δξάζεσλ, πνπ αθνξνχζαλ ζηε δηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο νκάδσλ πνπ απεηινχληαη απφ απνθιεηζκφ απφ απηή. πλίζηαην ζε ηέζζεξα ππνπξνγξάκκαηα, πνπ ην θαζέλα αθνξνχζε ζε μερσξηζηή νκάδα ζηφρν: NOW γηα ηηο γπλαίθεο, HORIZON γηα ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, INTEGRA γηα ηνπο θνηλσληθά απνθιεηζκέλνπο θαη YOUTHSTART γηα ηνπο λένπο. Οη εκπεηξίεο πνπ απνθηήζεθαλ απφ ηελ πινπνίεζε ησλ δχν απηψλ πξσηνβνπιηψλ αλακέλεηαη λα νινθιεξσζνχλ ζην πιαίζην ηεο Κ.Π. EQUAL, δηάδνρφ ηνπο γηα ηελ πεξίνδν Πην ζπγθεθξηκέλα, ζην πιαίζην ηνπ κέηξνπ 3.2 ηνπ ππνπξνγξάκκαηνο 3, πνπ αθνξά ζηελ πξνζαξκνζηηθφηεηα επηρεηξήζεσλ θαη εξγαδνκέλσλ, πξνβιέπεηαη ε πινπνίεζε δξάζεσλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο εθαξκνγήο λέσλ κνξθψλ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, φπσο ε ηειεξγαζία. 154 Σα δχν απηά πξνγξάκκαηα ηα εληνπίζακε ζηε βάζε δεδνκέλσλ ηεο Κ.Π. ADAPT (κε αληίζηνηρνπο θσδηθνχο Α-1997-GR-524 θαη A-1997-GR-598), ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε ηεο Κ.Π. EQUAL:

94 Δμάιινπ, ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο REMOTE 156 δεκηνπξγήζεθε ην 1997 ζηε Λάξηζα απφ ην Κ.Δ.Δ. Γήκεηξα ην πηινηηθφ ηειεθέληξν «ΟΡΗΕΟΝΣΑ» 157. Βαζηθνί ζηφρνη ηνπ θέληξνπ ήηαλ ε κεζνιάβεζε κεηαμχ επηρεηξήζεσλ πνπ αλαδεηνχλ ζπγθεθξηκέλεο ππεξεζίεο θαη απηψλ πνπ είλαη ζε ζέζε λα ηηο πξνζθέξνπλ κέζσ ηειεξγαζίαο θαη ε παξνρή ησλ θαηάιιεισλ ηειεπηθνηλσληαθψλ ππνδνκψλ ζε ηειεξγαδνκέλνπο, ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο θαη επηρεηξήζεηο, ηδίσο απηέο πνπ απείραλ πνιχ απφ ην ηειεθέληξν θαη ήηαλ δηαηεζεηκέλεο λα απαζρνινχλ ππαιιήινπο, εξγαδφκελνπο ζε απηφ. Οη παξερφκελεο ππεξεζίεο πεξηειάκβαλαλ δαθηπινγξάθεζε απινχ θεηκέλνπ, δαθηπινγξάθεζε θεηκέλνπ κε καζεκαηηθά ζχκβνια, αλαδήηεζε πιεξνθνξηψλ ζην δηαδίθηπν, κεηάθξαζε, δηαθεκηζηηθέο καθέηεο θαη επεμεξγαζία ζηνηρείσλ ζε Excel. Παξάιιεια, ππήξρε ε δπλαηφηεηα επίβιεςεο ηεο εξγαζίαο απφ ηνλ εξγνδφηε, ηνλ νπνίν θαη φθεηιαλ λα ελεκεξψλνπλ νη ηειεξγαδφκελνη ζρεηηθά κε ηελ εθάζηνηε εξγαζία θαη ην ρξνλνδηάγξακκα παξάδνζήο ηεο. ην πξφγξακκα ζπκκεηείραλ γπλαίθεο, νη νπνίεο, ζχκθσλα κε ηνπο ππεπζχλνπο ηνπ, ζπλέρηζαλ λα ηειεξγάδνληαη θαη νίθνλ θαη κεηά ηε ιήμε ηνπ, κέζσ ησλ πξνζσπηθψλ επαθψλ πνπ είραλ δεκηνπξγήζεη κε ηηο επηρεηξήζεηο-πειάηεο ηνπ ηειεθέληξνπ 158. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή δξάζε ππήξμε θαη ην Αλζξψπηλν Γίθηπν Γηάδνζεο ηεο Δξεπλεηηθήο θαη Σερλνινγηθήο Γλψζεο «ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ 2000» 159, ην νπνίν αλαπηχρζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο (ΔΠΔΣ ΗΗ) απφ ηε Γεληθή Γξακκαηεία Έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο (ΓΓΔΣ). ηφρνο ηνπ ήηαλ ε αλάπηπμε ζπλεξγαζίαο θαη επηθνηλσλίαο κεηαμχ θνξέσλ, πνπ ελδηαθέξνληαη γηα ηελ ηειεξγαζία. ηα θφξνπκ ηνπ δηθηχνπ ζπκκεηείραλ Παλεπηζηήκηα, Δξεπλεηηθά Κέληξα, επηρεηξήζεηο πνπ εμεηδηθεχνληαη ζηελ αλάπηπμε πξντφλησλ πιεξνθνξηθήο γηα ηελ ηειεξγαζία, επηρεηξήζεηο πνπ ζπκκεηέρνπλ σο ρξήζηεο αλαπηχζζνληαο ζρεηηθέο πξσηνβνπιίεο, δεκφζηνη νξγαληζκνί θαη θνξείο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, πνπ αλαπηχζζνπλ πηινηηθέο θαη άιιεο δξάζεηο γηα ηελ ηειεξγαζία. Ζ δεκηνπξγία θαη νη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ δηθηχνπ είραλ σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία ελφο «εηθνληθνχ» δηαξθνχο forum ζπδήηεζεο θαη αιιεινελεκέξσζεο γηα ζέκαηα έξεπλαο θαη ηερλνινγίαο γηα ηελ ηειεξγαζία, ηελ έθδνζε ηερλνινγηθνχ νδεγνχ 156 Πξφθεηηαη γηα πξφγξακκα ζηα πιαίζηα ηνπ άμνλα πξνηεξαηφηεηαο NOW, ηεο Κνηλνηηθήο Πξσηνβνπιίαο EMPLOYMENT ( ) Ebusiness forum, Οκάδα εξγαζίαο Γ2: Νέεο Σερλνινγίεο Δπηθνηλωλίαο θαη Δμ απνζηάζεωο εξγαζία: Καηάζηαζε θαη Πξννπηηθέο ζηελ Διιάδα. Αζήλα, 2002, ζει. 28, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε:

95 θαη ηε δεκηνπξγία CD-ROM γηα ηα ζπλαθή ηερλνινγηθά ζέκαηα, ηελ παξνρή πιεξνθνξηαθνχ πιηθνχ γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ δηθηχνπ, θαζψο θαη ηελ πινπνίεζε ζεκηλαξίσλ θαηάξηηζεο γηα ηελ ηειεξγαζία. ην πιαίζην ηεο επξσπατθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο θαη ησλ θαηλνηφκσλ δξάζεσλ πνπ ζπγρξεκαηνδφηεζε ην ΔΣΠΑ θαηά ηελ πεξίνδν γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ πνπ παξέρεη ε ΚηΠ γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηελ απαζρφιεζε ζηηο πεξηθέξεηεο ηνπ ζηφρνπ 1 (πξφγξακκα RISE 2), πινπνηήζεθε ην πξφγξακκα TEMeTeN (Towards a European Medical and Teleworking Network) 160. Βαζηθή θηινδνμία ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ε ζχδεπμε ηεο ηειεξγαζίαο κε ηνλ ηνπξηζκφ, κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο θέληξσλ ηειεξγαζίαο ζε μελνδνρεηαθέο εγθαηαζηάζεηο. Ζ Πεξηθέξεηα Κξήηεο, ζε ζπλεξγαζία κε ηηο FORTHnet A.E. θαη ΜΗΣΟ Α.Δ., πξνψζεζε ηε δεκηνπξγία ελφο δηθηχνπ ηέηνησλ θέληξσλ (Crete Resort Offices-CRO 161 ) ζην ηερλνινγηθφ πάξθν ηνπ Ζξαθιείνπ θαη ζε ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο ηνπ λεζηνχ, κε ζηφρν ηελ παξνρή ζηνπο επηζθέπηεο ηεο αλαγθαίαο ηερλνινγηθήο θαη γξακκαηεηαθήο ππνζηήξημεο πξνθεηκέλνπ λα παξέρνπλ ηελ εξγαζία ηνπο εμ απνζηάζεσο, ζην πιαίζην ησλ δηαθνπψλ ή ησλ επαγγεικαηηθψλ ηαμηδηψλ ηνπο. Παξάιιεια, ζηελ Πεξηθέξεηα Ζπείξνπ δεκηνπξγήζεθε ν server ηειεξγαζίαο «Καζζψπε» 162, πνπ πεξηέρεη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηηο δπλαηφηεηεο γηα ηειεξγαζία απφ ηειεξγαηηθά θέληξα, «γσληέο ηειεξγαζίαο» θαη «Internet café» ζηελ Ήπεηξν, θαηάινγν απηψλ ησλ θέληξσλ θιπ. Σέινο, ζεκαληηθή είλαη ε δεκηνπξγία ειιεληθνχ δηθηπαθνχ ηφπνπ γηα ηελ ηειεξγαζία 163, πνπ δεκηνχξγεζε θαη ππνζηεξίδεη ε «Εεπο πκβνχισλ Α.Δ.». Βαζηθή θηινδνμία ηνπ ηειεδηθηχνπ είλαη, εθηφο απφ ηελ ελεκέξσζε γηα ηηο δηεζλείο εμειίμεηο ζηνλ ηνκέα, ε πξνζθνξά ιχζεσλ ηειεξγαζίαο ηφζν ζε ππνςήθηνπο ηειεξγαδνκέλνπο φζν θαη ζε επηρεηξήζεηο. Οπνηνζδήπνηε επηζπκεί λα εξγαζζεί σο ηειεξγαδφκελνο ή λα έρεη πξφζβαζε ζε ηειεξγαδνκέλνπο κπνξεί λα εγγξαθεί ζην Σειεδίθηπν Διιάδνο κε ηελ πιεξσκή ζπκβνιηθήο εηήζηαο ζπλδξνκήο. Οη ήδε εγγεγξακκέλνη ηειεξγαδφκελνη 160 Leader ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ε Πεξηθέξεηα Κξήηεο, θαη εηαίξνη νη Πεξηθέξεηεο Ζπείξνπ, αξδελίαο Ηηαιίαο, Βαιεαξίδσλ Νήζσλ Ηζπαλίαο θαη Tampere Φηλιαλδίαο. ηφρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ε ζπλεηζθνξά ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ πεξηθεξεηψλ απηψλ, κέζσ ηεο αλάπηπμεο πξνρσξεκέλσλ εθαξκνγψλ ηειεκαηηθήο θαη ππεξεζηψλ ζηνπο ηνκείο ηεο πγείαο θαη ηεο ηειεξγαζίαο. Αλαιπηηθά, βι

96 αλέξρνληαη ζε θαη πξνζθέξνπλ έλα επξχ θάζκα ηθαλνηήησλ, πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ κέζσ ηεο ηειεξγαζίαο. 164 Ebusiness forum, φπ.π., ζ

97 VI. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Ζ ηειεξγαζία απνηειεί πξαγκαηηθά κηα επαλάζηαζε, θαζψο αλαηξέπεη δνκέο, πξφηππα θαη αμίεο, πνπ απνηέιεζαλ ηε βάζε ηνπ νηθνλνκηθνχ, θνηλσληθνχ θαη εξγαζηαθνχ κνληέινπ ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ. Απνηειεί φκσο θαη κία κεγάιε πξφθιεζε γηα ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο ζην πιαίζην ηεο ΚηΠ, θαζψο αθελφο κελ νη πνιχπιεπξεο επηπηψζεηο ηεο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο- θαη αθεηέξνπ ε αλάπηπμή ηεο κε ηαρχηαηνπο ξπζκνχο ζηελ Δ.Δ. θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα, θαζηζηνχλ αλαγθαίεο παξεκβάζεηο ζε δηάθνξα επίπεδα, είηε γηα ηελ πξνψζεζή ηεο, είηε γηα ηελ πξφιεςε νξηζκέλσλ δπζάξεζησλ ζπλεπεηψλ πνπ κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη. Σν δεηνχκελν είλαη θαηά πφζν ε φιε πξνβιεκαηηθή πνπ αλαπηχμακε έρεη θάπνηα ζεκαζία θαη γηα ηε ρψξα καο. Απάληεζε ζε απηφ ην εξψηεκα κπνξεί λα δνζεί εθφζνλ δηαγλψζνπκε, κέζα απφ ηε ραξηνγξάθεζε, πνπ επηρεηξήζακε, ηνπ πιαηζίνπ εθαξκνγήο ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα, θαζψο θαη ησλ θχξησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμή ηεο, βάζεη ηεο επξσπατθήο εκπεηξίαο, ηηο πξννπηηθέο αλάπηπμήο ηεο θαη ζηε ρψξα καο. Καη, πνιχ πεξηζζφηεξν, εθφζνλ ε επξσπατθή απηή εκπεηξία κπνξεί λα καο πξνζθέξεη παξαδείγκαηα πξσηνβνπιηψλ πνπ ζπλεηέιεζαλ ζε επηηπρεκέλε εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο θαη πνπ κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ην γλψκνλα γηα ηελ αλάιεςε αλάινγσλ δξάζεσλ. πσο είδακε, πξσηαξρηθφο ζπληειεζηήο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο είλαη ε χπαξμε θαη ε επξεία ρξήζε ησλ αλαγθαίσλ, γηα ηελ άζθεζή ηεο, πιεξνθνξηαθψλ θαη ηειεπηθνηλσληαθψλ ππνδνκψλ. Ζ ρψξα καο, αλ θαη ππνιείπεηαη ζεκαληηθά ησλ πεξηζζφηεξσλ απφ ηα θξάηε κέιε σο πξνο ηνπο ζρεηηθνχο δείθηεο δηείζδπζεο ΣΠΔ ζηηο επηρεηξήζεηο θαη ηα λνηθνθπξηά, έρεη λα επηδείμεη θαηά ηα ηειεπηαία έηε ζεκαληηθέο πξνφδνπο ζε απηφλ ηνλ ηνκέα. Παξάιιεια, ε απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ηειεπηθνηλσληψλ αλακέλεηαη λα νδεγήζεη ζε ζεκαληηθή κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη ζε βειηίσζε ησλ πξνζθεξφκελσλ ηειεπηθνηλσληαθψλ ππνδνκψλ θαη ππεξεζηψλ. Απνηέιεζκα είλαη λα κεηψλεηαη ζηαδηαθά ην ςεθηαθφ ράζκα πνπ ηε ρσξίδεη απφ ηνπο εηαίξνπο ηεο θαη λα δηεθδηθεί επί ίζνηο φξνηο πιένλ ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ηεο ζηελ ΚηΠ. Δμάιινπ, ε ειιεληθή αγνξά εξγαζία, κε ηελ ηαρεία είζνδν ζε απηή ησλ γπλαηθψλ θαη ην πςειφηαην πνζνζηφ απηναπαζρφιεζεο πνπ παξνπζηάδεη, ζπληζηά έλα επλντθφ πεξηβάιινλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο. Ηδηαίηεξα γηα ηηο γπλαίθεο, ε ηειεπηαία κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη κηα κνλαδηθή ιχζε γηα ηελ απαζρφιεζή ηνπο, 97

98 δηεπθνιχλνληαο ηελ εμηζνξξφπεζε επαγγεικαηηθψλ θαη νηθνγελεηαθψλ ππνρξεψζεσλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε ηειεξγαζία πξνζθέξεηαη, φπσο δηαπηζηψζακε, γηα ηηο εξγαζίεο πνπ παξαδνζηαθά εθηεινχληαη απφ ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο θαη γεληθφηεξα γηα φζνπο απαζρνινχληαη ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ. Ο ηειεπηαίνο παξνπζηάδεη ηα ηειεπηαία έηε ζηαζεξή αλάπηπμε θαη δεκηνπξγεί φιν θαη πεξηζζφηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη επθαηξίεο απαζρφιεζεο. Παξάιιεια, ε ηειεξγαζία κπνξεί λα απνηειέζεη θαη κέζν γηα ηε δεκηνπξγία κηαο «πιαζκαηηθήο» θηλεηηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ, αληηζηαζκίδνληαο ηελ έιιεηςε ηεο αληίζηνηρεο γεσγξαθηθήο, πνπ ραξαθηεξίδεη ην ειιεληθφ εξγαηηθφ δπλακηθφ. Δπίζεο, ε γεσκνξθνινγία ηεο ρψξαο καο, κε ηελ πιεζψξα λεζησηηθψλ θαη νξεηλψλ πεξηνρψλ, ελδείθλπηαη γηα ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο ζε απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο. Σν παξαδείγκαηα ησλ ζθαλδηλαβηθψλ ρσξψλ, ηεο Απζηξίαο θαη ηεο Ηζπαλίαο είλαη ελδεηθηηθά ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ νη δπλαηφηεηεο πνπ απηή ζπλεπάγεηαη γηα ηελ αλάπηπμε αγξνηηθψλ θαη απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ θαζψο θαη γηα ηελ αλάζρεζε ηεο αζηπθηιίαο. Παξάιιεια, νη Έιιελεο αξρίδνπλ ζηγά ζηγά λα γλσξίδνπλ ηελ ηειεξγαζία θαη λα ζπλεηδεηνπνηνχλ ηα νθέιε πνπ κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη. χκθσλα κε έξεπλα ηνπ , ην πνζνζηφ απηψλ πνπ γλσξίδνπλ ηη είλαη ηειεξγαζία αλέξρεηαη ζε 23,6% ηνπ πιεζπζκνχ ειηθίαο άλσ ησλ 15 εηψλ, αιιά δηαθνξνπνηείηαη πνιχ κεηαμχ ρξεζηψλ λέσλ ΣΠΔ (47,5% ζηνπο ρξήζηεο Ζ/Τ θαη 52,2% ζηνπο ρξήζηεο δηαδηθηχνπ) θαη κε ρξεζηψλ. Απφ απηνχο, ην 72,8% πηζηεχεη φηη ε ηειεξγαζία κπνξεί λα αιιάμεη ηελ θαζεκεξηλή δσή θαη ηε ζρέζε καο κε ηε δνπιεηά, ελψ ην 49,3% πηζηεχεη φηη κπνξεί λα ηελ αιιάμεη κάιινλ ζεηηθά 166. Δμίζνπ ελζαξξπληηθά εκθαλίδνληαη θαη ηα ζπκπεξάζκαηα αληίζηνηρσλ εξεπλψλ ζε δείγκαηα επηρεηξήζεσλ, ζρεηηθά κε ηελ πξφζεζή ηνπο γηα πηνζέηεζε ζρεηηθψλ εξγαζηαθψλ κνληέισλ, αιιά θαη κε ην ελδηαθέξνλ πνπ εθδειψλνπλ νη εξγαδφκελνη ζε απηέο γηα λα ηειεξγαζηνχλ Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, φπ.π., ζει χκθσλα κε ηελ έξεπλα, κεηαμχ ησλ πην ζεκαληηθψλ απφ ηηο πηζαλέο ζεηηθέο επηδξάζεηο ηεο ηειεξγαζίαο ζεσξνχληαη ε κείσζε ηνπ ρξφλνπ κεηαθίλεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ (40%), ε δπλαηφηεηα βειηίσζεο ηνπ ζπλδπαζκνχ πξνζσπηθήο θαη επαγγεικαηηθήο δσήο (21,4%) θαη ε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ (16%). 167 Βι. πξνεγνχκελα, ελφηεηα 5.5 ζρεηηθά κε ηελ έξεπλα ηεο ΓΔΔ (2002). Αλάινγα είλαη θαη ηα ζπκπεξάζκαηα άιισλ εξεπλψλ, φπσο απηήο ηνπ 2000, πνπ έιαβε ρψξα ζηελ επξχηεξε πεξηνρή Αζελψλ θαη αθνξνχζε ζε ππαιιήινπο επηρεηξήζεσλ ηνπ ηδησηηθνχ θαη επξχηεξνπ δεκφζηνπ ηνκέα, άλσ ησλ 50 απαζρνινπκέλσλ. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηά ηεο, ην 87,2% ηνπ δείγκαηνο ρξεζηκνπνηεί Ζ/Τ ζηελ εξγαζία ηνπ θαη ην 49,2% ρξεζηκνπνηεί δηαδίθηπν θαη ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν. Χο θχξηα εκπφδηα εθαξκνγήο ηειεξγαζίαο, εκθαλίδνληαη ε αλάγθε δηαηήξεζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ ζρέζεσλ(36,7%), ε αλάγθε ζπκκεηνρήο ζε ζπζθέςεηο (32,1%) θαη νη ειιείςεηο ζε πιηθνηερληθή ππνδνκή (29,5%). Σν 50% 98

99 Γεγνλφο είλαη φηη φινη απηνί νη παξάγνληεο θαίλεηαη λα δεκηνπξγνχλ έλα αξθεηά επλντθφ πεξηβάιινλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο θαη ζηελ Διιάδα. Χζηφζν, δε ζεσξνχκε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ, ν ζρεηηθά ηαρχο ηερλνινγηθφο εθζπγρξνληζκφο θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ηεο γεσγξαθίαο ηεο ρψξαο καο ζπληζηνχλ απφ κφλα ηνπο ηηο επαξθείο πξνυπνζέζεηο κηαο αλάπηπμεο, αληίζηνηρεο κε απηή πνπ ζπληειείηαη ζε άιιεο ρψξεο. Αλαγθαία θαζίζηαηαη θαη ε αλάιεςε νπζηαζηηθψλ πξσηνβνπιηψλ ζε φια ηα επίπεδα, ζχκθσλα θαη κε ηα παξαδείγκαηα ησλ θνηλνηηθψλ καο εηαίξσλ, πξνθεηκέλνπ λα αμηνπνηεζνχλ νη ζεηηθνί απηνί παξάγνληεο. Δμάιινπ, νη έσο ηψξα δξάζεηο πνπ έρνπλ πινπνηεζεί ζηε ρψξα καο, θπξίσο ζην πιαίζην επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ πνπ ηηο ρξεκαηνδνηνχλ, ραξαθηεξίδνληαη απφ απνζπαζκαηηθφηεηα θαη έιιεηςε ζπληνληζκνχ θαη καθξνπξφζεζκνπ πξνζαλαηνιηζκνχ, ζε βαζκφ πνπ ε βησζηκφηεηά ηνπο λα δηαξθεί ζπλήζσο φζν θαη ηα ζπγθεθξηκέλα πξνγξάκκαηα. Χζηφζν, πνην ζα ήηαλ ην ελδεδεηγκέλν πεδίν γηα αλάιεςε ζρεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο; Απφ ηελ έσο ηψξα επξσπατθή πξαθηηθή, δηαπηζηψλνπκε φηη δελ ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο ζπληαγέο θαη θαλφλεο αλαθνξηθά κε ηελ αθεηεξία ησλ δξάζεσλ εθαξκνγήο θαη πξνψζεζεο ηεο ηειεξγαζίαο. Δίδακε, γηα παξάδεηγκα, φηη ζε δχν απφ ηηο πξσηνπφξεο ρψξεο, ηε νπεδία θαη ηε Φηλιαλδία, ν ηδησηηθφο ηνκέαο είλαη απηφο πνπ θηλεί ηα λήκαηα, ελψ ζε άιιεο (πρ Απζηξία θαη Γαλία) πξνεγνχληαη νη θπβεξλεηηθέο πξσηνβνπιίεο θαη έπεηαη ην ελδηαθέξνλ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Χζηφζν, ε ρψξα καο εθ ησλ πξαγκάησλ είλαη κάιινλ ππνρξεσκέλε λα αθνινπζήζεη ζηελ παξνχζα θάζε ηε δεχηεξε ιχζε, ιφγσ ησλ ηδηαηηεξνηήησλ πνπ ζπλεπάγεηαη γηα ηε δνκή ηεο νηθνλνκίαο ηεο ε θπξηαξρία ησλ ΜΜΔ, θαη ηδηαίηεξα ησλ πνιχ κηθξψλ. πσο αλαιχζακε, ε θαηεγνξία απηή ησλ επηρεηξήζεσλ αληηκεησπίδεη ηα κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα ζηελ νξγάλσζε, ηε δηνίθεζε θαη ηελ εηζαγσγή θαηλνηνκηψλ, φρη κφλν ζηελ Διιάδα, αιιά θαη ζε άιιεο ρψξεο ηνπ κεζνγεηαθνχ λφηνπ (πρ. Ηζπαλία, Πνξηνγαιία). ηνπ εξγαζηαθνχ ρξφλνπ ηνπ δείγκαηνο αθνξά ζε εξγαζίεο πνπ δελ απαηηνχλ ζπλεξγαζία κε ζπλαδέιθνπο, θαη σο εθ ηνχηνπ δελ θαζηζηνχλ αλαγθαία ηε θπζηθή παξνπζία ζην ρψξν ηεο επηρείξεζεο. Σέινο, ην 75,3% ζα επηζπκνχζε λα ηειεξγαζηεί κε θάπνηα κνξθή ηειεξγαζίαο (απφ κία εκέξα ηελ εβδνκάδα έσο θαη νιφθιεξε ηελ εβδνκάδα) ρσξίο ηδηαίηεξε απφθιηζε ζε ζρέζε κε ην πνζνζηφ απηψλ, πνπ ε εξγαζία ηνπο ηνχο ην επηηξέπεη (68,7%). (ρεηηθά, βι.: αιακνχξεο Γ., Σνκάξαο Π.: Δθηίκεζε δπλαηνηήησλ αλάπηπμεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα-Πξννπηηθέο θαη πξνηάζεηο πνιηηηθήο. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, η.24, ζ. 31). 99

100 Δληνχηνηο, ε εζηίαζε ησλ πνιηηηθψλ ζηνλ ηερλνινγηθφ εθζπγρξνληζκφ ησλ ΜΜΔ έρεη σο απνηέιεζκα ηε δηαξθή βειηίσζε ησλ δεηθηψλ εηζαγσγήο θαη ρξήζεο ΣΠΔ ζε απηέο 168, γεγνλφο πνπ κεηψλεη ζηαδηαθά ην ςεθηαθφ ράζκα πνπ ηηο ρσξίδεη απφ ηηο κεγάιεο. ζν φκσο θαη αλ απηφ απνηειεί ελζαξξπληηθφ ζηνηρείν γηα ηελ ππέξβαζε θσιπκάησλ πιηθνηερληθήο ππνδνκήο, δελ κπνξνχκε λα πνχκε ην ίδην -παξά ηα ελζαξξπληηθά απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ πνπ αλαθέξακε παξαπάλσ- θαη ζρεηηθά κε ηελ νξγαλσζηαθή θνπιηνχξα πνπ ηηο ραξαθηεξίδεη, θαη πνπ ζπληζηά ίζσο ην κεγαιχηεξν εκπφδην γηα ηε ζπκπεξίιεςε ηεο ηειεξγαζίαο ζηα εξγαζηαθά θαη νξγαλσηηθά ηνπο κνληέια. Γεληθφηεξα, ην δήηεκα ηεο λέαο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο επειημίαο, σο κέζνπ γηα ηελ αχμεζε ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ησλ ίδησλ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ ζε απηέο, δε θαίλεηαη λα έρεη απνηειέζεη βαζηθή πξνηεξαηφηεηα ησλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ 169. Αιιά αθφκα θαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ηζρχεη θάηη ηέηνην, ε έκθαζε δίλεηαη ζπλήζσο ζε ζηξαηεγηθέο αξηζκεηηθήο θαη φρη ιεηηνπξγηθήο επειημίαο, έθθαλζε ηεο νπνίαο απνηειεί -θαηά ηελ εθηίκεζή καο- θαη ε ηειεξγαζία. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, κία απφ ηηο βαζηθέο δηαξζξσηηθέο αδπλακίεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο είλαη θαη ε αδπλακία εθηεηακέλεο πξνζέιθπζεο μέλσλ επελδχζεσλ ζηε ρψξα καο, πνπ ζα κπνξνχζαλ κε ηελ έιεπζή ηνπο λα ζπληειέζνπλ ζηελ εηζαγσγή θαη δηάδνζε θαηλνηφκσλ νξγαλσηηθψλ κνληέισλ. Έηζη, φπσο επηζεκάλακε, ε φιε ζπδήηεζε πεξί ηειεξγαζίαο ζηε ρψξα καο απηή ηε ζηηγκή επηθεληξψλεηαη θπξίσο γχξσ απφ ιίγεο κεγάιεο επηρεηξήζεηο, ζπγαηξηθέο πνιπεζληθψλ. Χζηφζν, ζεκαληηθή ζα ήηαλ ε ζπλεηζθνξά ησλ ηειεπηαίσλ, εθφζνλ παξείραλ ηφζν ζην επξχ θνηλφ, φζν θαη ζηνπο αξκφδηνπο θνξείο, πιεξνθφξεζε ζρεηηθά κε ηελ εκπεηξία θαη ηελ ηερλνγλσζία πνπ έρνπλ απνθνκίζεη απφ ηελ έσο ηψξα εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ηειεξγαζίαο ζε απηέο. Απφ ηε ζηηγκή, ινηπφλ, πνπ ιίγα πξάγκαηα κπνξνχκε λα αλακέλνπκε απφ ηελ πιεπξά ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, θαζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζηε 168 Σν 2002, ε ρξήζε Ζ/Τ απφ επηρεηξήζεηο απαζρνινπκέλσλ ζηελ Διιάδα απμήζεθε θαηά 4,1% ζε ζχγθξηζε κε ην πξνεγνχκελν έηνο, νη ζπλδέζεηο ηνπο ζην δηαδίθηπν θαηά 27,4% θαη ε παξνπζία ηνπο ζε απηφ θαηά 53,3%. ( Βι. Δθεκεξίδα ΣΟ ΒΗΜΑ ΣΗ ΚΤΡΙΑΚΗ, φπ.π., ζρεηηθά κε ηελ έξεπλα ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ γηα ηηο ΜΜΔ) 169 ρεηηθά, βι.: Η. Γελδξηλφο, Ν. Καιαηδήο, Γ. Γεκεηξφπνπινο, Αηθ. Σζνπλάθνπ: Νέα Οξγάλωζε ηεο Δξγαζίαο, νκαδηθή εξγαζία ζην πιαίζην ηνπ ζεκηλαξίνπ «Γεκφζηεο πνιηηηθέο θαη δηάξζξσζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο» (επηβιέπνπζα: Μ. Γηαλλαθνχξνπ), Σκήκα Κνηλσληθήο Γηνίθεζεο ΔΓΓ, Αζήλα, 2003, ζ.ζ

101 ρψξα καο ζεσξνχκε φηη θαιείηαη λα δηαδξακαηίζεη ν δεκφζηνο. Ζ έσο ηψξα έληαμε ηεο ηειεξγαζίαο ζην πιαίζην ηεο εζληθήο καο ζηξαηεγηθήο γηα ηε κεηάβαζε ηεο ρψξαο καο ζηελ ΚηΠ, αιιά θαη ε ζπκπεξίιεςή ηεο ζην βαζηθφ εξγαιείν πινπνίεζεο απηήο ηεο ζηξαηεγηθήο (ΔΠΚηΠ), απνηεινχλ αζθαιψο ζεκαληηθά βήκαηα πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Χζηφζν, ε ελεξγνπνίεζε ησλ ζρεηηθψλ κέηξσλ ηνπ ΔΠΚηΠ κε ηδηαίηεξα αξγνχο ξπζκνχο 170, αιιά θαη ε εζηίαζε ησλ αληίζηνηρσλ κέηξσλ ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ απαζρφιεζε θπξίσο ζην πεδίν ηεο έξεπλαο, δε ζεσξνχκε φηη κπνξνχλ λα έρνπλ άκεζα απνηειέζκαηα. Μπνξεί, βέβαηα, ε αλάιεςε πεξαηηέξσ πξσηνβνπιηψλ λα εμαξηάηαη πξσηαξρηθά απφ αλαιπηηθή κειέηε θαη έξεπλα ηνπ θαηλνκέλνπ θαη ησλ παξακέηξσλ πνπ ην πξνζδηνξίδνπλ, σζηφζν ππάξρεη ήδε αξθεηφ ρξήζηκν πιηθφ θαη εκπεηξία πνπ απνθηήζεθε ζην πιαίζην δξάζεσλ πνπ ρξεκαηνδνηήζεθαλ απφ επξσπατθέο πξσηνβνπιίεο (βι. ελφηεηα 5.5) θαη, θπξίσο, απφ ηελ έσο ηψξα δηεζλή πξαθηηθή, ην νπνίν, ζε πεξίπησζε πνπ κπνξνχζε λα ζπιιεγεί-θσδηθνπνηεζεί, ζα απνηεινχζε θαη ηελ αλαγθαία βάζε γηα κειινληηθέο παξεκβάζεηο. Γηα ην ζθνπφ απηφ, επηβεβιεκέλε ζεσξνχκε, ζχκθσλα θαη κε ην παξάδεηγκα ησλ πεξηζζφηεξσλ απφ ηα θξάηε κέιε, ηε ζύζηαζε εηδηθνύ θνξέα γηα ηελ ηειεξγαζία θαη ζηε ρώξα καο, πξνθεηκέλνπ λα αλαιάβεη δξάζε ηφζν ζηα πεδία ηεο έξεπλαο θαη ηεο ελεκέξσζεο, φζν θαη ζε απηά ηεο ππνζηήξημεο θαη, θπξίσο, ηνπ ζπληνληζκνχ ησλ ζρεηηθψλ δξάζεσλ. Δπηπιένλ, νη θπβεξλεηηθέο παξεκβάζεηο ζα κπνξνχζαλ λα θηλεζνχλ ζε ηέζζεξηο βαζηθνχο άμνλεο: Πξώηνλ, ζηελ έληαμε ηεο ηειεξγαζίαο ζε κηα επξύηεξε πξνβιεκαηηθή, πνπ λα ζπλδπάδεη δηαθνξεηηθέο επηκέξνπο πνιηηηθέο θαη λα απεπζχλεηαη ζε πεξηζζφηεξνπο ηνπ ελφο θνξείο ηεο θεληξηθήο θαη πεξηθεξεηαθήο δηνίθεζεο. Δληνπίζακε πεξηπηψζεηο ρσξψλ, ζηηο νπνίεο ε πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο έρεη ζπκπεξηιεθζεί ζηα κέηξα γηα ηελ άκβιπλζε πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ (πρ. Ηηαιία, Ηζπαλία), γηα ηελ αλάπηπμε αγξνηηθψλ θαη απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ (πρ. Απζηξία, Φηλιαλδία) θαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε θπθινθνξηαθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ κεγάισλ αζηηθψλ θέληξσλ (πρ. Οιιαλδία, Βέιγην, Μεγ. Βξεηαλία). Σα παξαδείγκαηα ησλ ζρεηηθψλ δξάζεσλ θαη ησλ πξνγξακκάησλ, πνπ πινπνηήζεθαλ ζε φιεο απηέο ηηο πεξηπηψζεηο, κπνξνχλ θάιιηζηα λα επαηζζεηνπνηήζνπλ πνιινχο αξκφδηνπο θνξείο θαη ζηε ρψξα 170 Δλδεηθηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ην πξψην ζρεηηθφ έξγν, κε ηίηιν «Μειέηε γηα ηελ πξνψζεζε θαη εθαξκνγή ηεο ηειε-εξγαζίαο ζηελ Διιάδα» (βι. ελφηεηα 5.2), πξνθεξχρζεθε κφιηο ζηα κέζα ηεο πεξηφδνπ πινπνίεζεο ηνπ ΔΠΚηΠ. Αλ αλαινγηζηνχκε φηη ην ελ ιφγσ έξγν αλακέλεηαη λα απνηειέζεη ην αλαγθαίν ππφβαζξν γηα ηε δηακφξθσζε ηνπ θαηάιιεινπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, αιιά θαη γηα ην ζρεδηαζκφ, ηελ πξνεηνηκαζία θαη ηε ρξεκαηνδφηεζε ζρεηηθψλ θαηλνηνκηθψλ ελεξγεηψλ, δηαπηζηψλνπκε φηη ηα ελ ιφγσ κέηξα ελεξγνπνηνχληαη κε εμαηξεηηθά αξγνχο ξπζκνχο. 101

102 καο, φπσο ηα Τπνπξγεία Μεηαθνξψλ, Γεσξγίαο, Δζσηεξηθψλ, αιιά θαη πεξηθεξεηαθνχο θαη ηνπηθνχο θνξείο. Γεύηεξνλ, ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε πξνγξακκάηωλ ηειεξγαζίαο ζε ππεξεζίεο ηνπ δεκόζηνπ ηνκέα. ην πιαίζην ηεο επξχηεξεο πξνζπάζεηαο πνπ έρεη μεθηλήζεη πξφζθαηα γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο ηεο ρψξαο καο, επηρεηξείηαη ε εηζαγσγή λέσλ δηνηθεηηθψλ κνληέισλ, φπσο ε «Γηνίθεζεο κέζσ ηφρσλ» (MbO) θαη ε αμηνιφγεζεο βάζεη ησλ απνηειεζκάησλ, πνπ ζα δηεπθφιπλαλ ζεκαληηθά θαη ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο γηα πνιιέο θαηεγνξίεο δεκνζίσλ ππαιιήισλ. Πηινηηθά πξνγξάκκαηα ζα κπνξνχζαλ εμάιινπ λα εζηηάζνπλ ζηελ πξφζιεςε ηειεξγαδνκέλσλ απφ ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, πνπ πιήηηνληαη ηδηαίηεξα απφ ηελ απεηιή απνθιεηζκνχ ηνπο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, φπσο νη γπλαίθεο θαη ηα άηνκα κε αλαπεξίεο, πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηνχλ ζηελ πξάμε νη ελδερφκελεο ζεηηθέο επηπηψζεηο ηεο ηειεξγαζίαο γηα ηελ απαζρφιεζε απηψλ ησλ νκάδσλ. Δμάιινπ, ε δεκηνπξγία θέληξσλ θιήζεσο (call centres) ζα κπνξνχζε λα ζπληειέζεη ζηελ απνζπκθφξεζε ησλ δεκνζίσλ ππεξεζηψλ θαη ζηε βειηίσζε ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ πξνο ηνπο πνιίηεο (βι. παξάδεηγκα Ηηαιίαο). Παξάιιεια, ε δεκηνπξγία θέληξσλ ηειεξγαζίαο γηα δεκνζίνπο ππαιιήινπο ζε αγξνηηθέο θαη απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο καο ζα κπνξνχζε λα ζπκβάιεη απνθαζηζηηθά αθελφο ζηε κείσζε ηεο αζηπθηιίαο θαη ηεο ππνβάζκηζεο ηεο πεξηθέξεηαο θαη αθεηέξνπ ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ θπθινθνξηαθψλ πξνβιεκάησλ θαη ηεο κφιπλζεο ηεο πξσηεχνπζαο. Σέινο, κηα ελδερφκελε επηηπρήο πινπνίεζε ζρεηηθψλ πξνγξακκάησλ ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη ην θαιχηεξν παξάδεηγκα γηα λα αθνινπζήζνπλ θαη νη θνξείο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Σξίηνλ, ζηελ παξνρή θηλήηξωλ γηα πηνζέηεζε ηεο ηειεξγαζίαο από ηηο επηρεηξήζεηο ηνπ ηδηωηηθνύ ηνκέα, θαη ηδηαίηεξα ηηο ΜΜΔ. Γεγνλφο είλαη φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη δνζεί ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ ελίζρπζε ησλ επηρεηξήζεσλ ηδίσο ησλ κηθξψλ- γηα ηελ εηζαγσγή ζε απηέο πιεξνθνξηθψλ θαη ηειεπηθνηλσληαθψλ ππνδνκψλ, κε ζεκαληηθά απνηειέζκαηα. Χζηφζν, ζεσξνχκε φηη ζα ήηαλ ζθφπηκε θαη ε ζέζπηζε κέηξσλ πνπ λα αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ζε θίλεηξα γηα ηελ πηνζέηεζε θαηλνηφκσλ πξαθηηθψλ, νη νπνίεο ζα αμηνπνηήζνπλ θαηά ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν ηηο ππνδνκέο απηέο. Υαξαθηεξηζηηθά είλαη ηα παξαδείγκαηα ησλ νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ πνπ έρνπλ ζεζπηζηεί ζηε Γεξκαλία γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηειεξγαζίαο ζηηο ΜΜΔ, ζηε Γαλία θαη ηε νπεδία γηα ηελ παξνρή απφ ηηο επηρεηξήζεηο πξνο ηνπο ππαιιήινπο ηνπο ηνπ αλαγθαίνπ γηα ηελ άζθεζε ηεο ηειεξγαζίαο εμνπιηζκνχ, θαζψο θαη ζηελ Οιιαλδία 102

103 γηα ηελ θάιπςε ησλ ιεηηνπξγηθψλ εμφδσλ ησλ ηειεξγαδνκέλσλ, θαη ηα νπνία έρνπλ ζπληειέζεη ζηελ αικαηψδε αλάπηπμε ηεο ηειεξγαζίαο ζηηο ρψξεο απηέο. Σέηαξηνλ, θαη ίζσο ην πιένλ ζεκαληηθφ, ζηε δηακόξθωζε ηνπ θαηάιιεινπ ζεζκηθνύ πιαηζίνπ γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα. πσο είδακε ζηηο ελφηεηεο 5.1 θαη 5.2, ε πξνζαξκνγή θαη αλάπηπμε ελφο θαηάιιεινπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ έρεη απνηειέζεη νχησο ή άιισο βαζηθφ άμνλα ηεο ειιεληθήο πνιηηηθήο γηα ηελ ηειεξγαζία. Ννκνζεηηθέο ξπζκίζεηο, πνπ λα πεξηιακβάλνπλ ηνλ νξηζκφ ηεο ηειεξγαζίαο θαη ηνπ ηειεξγαδνκέλνπ, ηα δηθαηψκαηα ηνπ ηειεπηαίνπ, ηα θξηηήξηα πξνζδηνξηζκνχ ηνπ εξγαζηαθνχ ηνπ θαζεζηψηνο, θαζψο θαη αλαζεψξεζε θαη πξνζαξκνγή δηαηάμεσλ ηφζν ηνπ εξγαηηθνχ, φζν θαη ηνπ αζθαιηζηηθνχ δηθαίνπ, κπνξνχλ ζε γεληθέο γξακκέο λα απνηειέζνπλ ηε βάζε ελφο ζρεηηθνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ. Δμάιινπ, έλαο ελδερφκελνο επαλαπξνζδηνξηζκφο ηνπ θξηηεξίνπ ηεο εμάξηεζεο ζηε βάζε ηεο νηθνλνκηθήο εμάξηεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ (βι. παξαδείγκαηα ελδηάκεζσλ λνκνζεηηθψλ θαηεγνξηψλ εξγαδνκέλσλ πνπ ηζρχνπλ ζηελ Απζηξία θαη ηελ Οιιαλδία) ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη ηελ αθεηεξία γηα ηελ αληηκεηψπηζε νπζηαζηηθψλ πξνβιεκάησλ, πνπ ζπλεπάγεηαη ε εθαξκνγή ηνπ ζηηο πεξηπηψζεηο ηειεξγαζίαο. Χζηφζν, ε επξσπατθή πξαθηηθή έρεη απνδείμεη φηη ε ξχζκηζε ηεο ηειεξγαζίαο κέζσ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ εξγαζίαο κάιινλ ελδείθλπηαη, ιφγσ ησλ ηδηαηηεξνηήησλ πνπ απηή παξνπζηάδεη αλά θιάδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, αλά επηρείξεζε θαη αλά εηδηθφηεηα. ηελ πεξίπησζε ηεο ρψξαο καο, φκσο, ε ζρεηηθά κηθξή παξάδνζε ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ, ηδηαίηεξα ζε θιαδηθφ θαη επηρεηξεζηαθφ επίπεδν, ε κηθξή επαηζζεηνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ζρεηηθά κε ην δήηεκα ηεο ηειεξγαζίαο θαη ν κηθξφο βαζκφο ζπλδηθαιηζηηθήο εθπξνζψπεζεο ζηελ πιεηνςεθία ησλ επηρεηξήζεσλ 171, θαζηζηνχλ ηε λνκνζεηηθή ξχζκηζε κάιινλ αλαγθαία. Δλδεδεηγκέλνο ίζσο ζα ήηαλ έλαο ζπλδπαζκφο ησλ δχν, κε ηηο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο λα απνηεινχλ ηε βάζε γηα ηελ πεξαηηέξσ ζχλαςε ζπιινγηθψλ ζπκθσληψλ (βι. πεξίπησζε Ηηαιίαο θαη Βειγίνπ). Ηδηαίηεξα κεηά ηελ ππνγξαθή ηεο Δπξσπατθήο πκθσλίαο Πιαίζην θαη ηελ αλάζεζε ηεο πινπνίεζήο ηεο αλά θξάηνο ζηα κέιε ησλ ζπκβαιινκέλσλ, απμεκέλν ξφιν θαινχληαη λα δηαδξακαηίζνπλ θαη νη θνηλσληθνί εηαίξνη ζηε ρψξα καο. Γηα ηελ 171 Δλδεηθηηθφ είλαη ην γεγνλφο, φηη βάζεη ηνπ άξζξνπ 78 ηνπ Αζηηθνχ Κψδηθα, γηα ηε ζχζηαζε ζσκαηείνπ απαηηνχληαη ηνπιάρηζηνλ 21 άηνκα, γεγνλφο πνπ απνηξέπεη ηε ζχζηαζε εξγαηηθψλ ζσκαηείσλ ζην 98,43% ησλ επηρεηξήζεσλ ηεο ρψξαο, νη νπνίεο απαζρνινχλ ην 64,67% ησλ εξγαδνκέλσλ. 103

104 ππνγξαθή φκσο ζρεηηθψλ ζπκθσληψλ, νθείινπλ πξψηα λα επαηζζεηνπνηεζνχλ πεξηζζφηεξν ζρεηηθά κε ην δήηεκα, λα παξαθνινπζήζνπλ ηηο δηεζλείο εμειίμεηο θαη λα ζπγθξνηήζνπλ δέζκεο πξνηάζεσλ θαη ζέζεσλ. Δμάιινπ, ζε ζπλεξγαζία θαη κε ηνπο αξκφδηνπο θπβεξλεηηθνχο θνξείο κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, θαηά ην παξάδεηγκα ηεο Πνξηνγαιίαο, ή αθφκα θαη λα πηνζεηήζνπλ απφ θνηλνχ θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ ππνγξαθή ζρεηηθψλ ζπκθσληψλ απφ ηα κέιε ηνπο, ζχκθσλα θαη κε ην παξάδεηγκα ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ ηεο Μεγ. Βξεηαλίαο θαη ηεο Ηξιαλδίαο. Γεγνλφο είλαη φηη φια φζα πξναλαθέξακε, ζρεηηθά κε ηηο πξννπηηθέο θαη ηηο πξνυπνζέζεηο αλάπηπμεο ηεο ηειεξγαζίαο ζηε ρψξα καο, ίζσο λα θαληάδνπλ ζε νξηζκέλνπο ζρεηηθά καθξηλά ή αθφκα θαη νπηνπηθά. Ή επίζεο, κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη ε έσο ηψξα πθηζηάκελε θαηάζηαζε ζε απηή δε ζα δηθαηνινγνχζε ηελ άκεζε αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ κε ηε ζπλέξγεηα φισλ ησλ εκπιεθφκελσλ θνξέσλ. Δληνχηνηο, ε επξσπατθή εκπεηξία έρεη απνδείμεη φηη ε ηειεξγαζία, φζν θαη αλ πξσηαξρηθά εληάρζεθε ζηηο επξσπατθέο πνιηηηθέο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ηεο νηθνλνκίαο, αθνινχζεζε ζηε ζπλέρεηα κηα ζρεηηθά απηφλνκε δπλακηθή, πνπ ζπρλά ππεξβαίλεη ηηο εθάζηνηε πνιηηηθέο θαη ηα κέηξα πνπ εθαξκφδνληαη γηα ηελ πξνψζεζή ηεο. Ίζσο ην γεγνλφο απηφ λα αληαλαθιά θαη ηνλ επξχηεξν κεηαζρεκαηηζκφ πνπ ζπληειείηαη ζε νιφθιεξε ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δξαζηεξηφηεηα ζην πιαίζην ηεο ΚηΠ, θαη πνπ νδεγεί ζηαδηαθά ζηελ αλαηξνπή παξαδνζηαθψλ πξνηχπσλ θαη αμηψλ. Αλεμαξηήησο φκσο ηνπ πσο ζα εθδεισζεί ε δπλακηθή απηή ζηε ρψξα καο, ζεσξνχκε φηη απνηειεί ππνρξέσζε ε ιήςε φισλ ησλ απαξαίηεησλ κέηξσλ γηα ηελ πξφιεςε ελδερφκελσλ δπζάξεζησλ επηπηψζεσλ πνπ κπνξεί ε ηειεξγαζία λα ζπλεπάγεηαη εθφζνλ ειιείπεη έλα ζηέξεν πιαίζην εθαξκνγήο ηεο. Καη, πνιχ πεξηζζφηεξν, αλαγθαία ζεσξνχκε ηελ παξνρή ζε φινπο φζνπο ζα έβιεπαλ ηελ ηειεξγαζία σο έλα ελαιιαθηηθφ κνληέιν απαζρφιεζεο θαη δσήο, ηθαλφ λα βειηηψζεη ηελ πνηφηεηα θαη ησλ δχν, ησλ αλαγθαίσλ φξσλ θαη πξνυπνζέζεσλ γηα λα ηειεξγαζηνχλ. 104

105 VII. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΒΗΒΛΗΑ Αλαζηαζηάδεο Παλαγηψηεο: Η Δπξωπαϊθή Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο: Η αλαγθαηόηεηα ύπαξμεο εληαίνπ ξπζκηζηηθνύ θαη λνκηθνύ πιαηζίνπ-πγθξηηηθή αλάιπζε ηωλ ζεζκηθώλ παξεκβάζεωλ ζηηο ρώξεο κέιε. Δθδφζεηο Δπηζηεκνληθψλ Βηβιίσλ Παλαγηψηε. Αλαζηαζηάδε, Αζήλα, Αλαζηαζηάδεο Παλαγηψηεο: ηνλ αηώλα ηεο πιεξνθνξίαο, εθδφζεηο Νέα χλνξα-ληβάλε, Αζήλα, Γεσξγαθνπνχινπ Βάλα: Δπειημίεο ηεο επηρείξεζεο θαη ηεο εξγαζίαο, ΜΔΛΔΣΔ ΗΝΔ/ ΓΔΔ, Αζήλα, Δζληθφ Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο: Οξγάλωζε ηεο εξγαζίαο θαη λέεο κνξθέο απαζρόιεζεο ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξώπε, εθδφζεηο άθθνπια, Κνπδήο Γηάλλεο: Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Δπξωπαϊθή Δλνπνίεζε: Δπειημία θαη απνξξύζκηζε ή αλαβάζκηζε ηεο εξγαζίαο; ΜΔΛΔΣΔ ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, Αζήλα Λχηξαο Αλδξέαο: Κνηλωλία θαη Δξγαζία, εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, ΑΡΘΡΑ Δ ΠΔΡΗΟΓΗΚΑ ΚΑΗ ΔΦΖΜΔΡΗΓΔ «Ζ απειεπζεξσκέλε ηειεθσλία δεκηνπξγεί λέεο ζέζεηο εξγαζίαο». Δθεκεξίδα ΣΟ ΒΗΜΑ ΣΗ ΚΤΡΙΑΚΗ, , Β8. «Οη ΜΜΔ εμνηθεηψλνληαη κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο», Δθεκεξίδα ΣΟ ΒΗΜΑ ΣΗ ΚΤΡΙΑΚΗ, , Β4. Αλαγλψζηνπ-Γεδνχιε Άξηεκηο: Ζ πξνβιεκαηηθή ηεο Αζθάιηζεο ησλ «Νέσλ» ή «Άηππσλ» κνξθψλ εξγαζίαο, Αζθαιηζκέλνο, ηεχρνο 11, 2001, ζ.ζ Βιαζζφπνπινο Γεψξγηνο: Σειεξγαδφκελνη νη λένη θαζνλίζηεο ζηελ Διιάδα, Δθεκεξίδα ΔΘΝΟ, , ζ.ζ Γεκνπιάο Κψζηαο: Ζ απαζρφιεζε ζην λέν ηερλνινγηθφ επηρεηξεζηαθφ πεξηβάιινλ. Δλεκέξωζε, ηεχρνο 72, 2001, ζ.ζ Θενράξε Υξηζηίλα: πλζήθεο εξγαζίαο γηα ηνπο ηειεξγαδφκελνπο: κηα αθφκε πξφθιεζε γηα ηα ζπλδηθάηα. Δλεκέξωζε, ηεχρνο 43, 1999, ζ.ζ Καηζαλέβαο Θ.: Ζ κεηεμέιημε ησλ επαγγεικάησλ θαη ην κέιινλ ηεο εξγαζίαο. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, ηεχρνο 27, 2002, ζ.ζ Καηζνξίδαο Γ.: Κνηλσληθέο επηπηψζεηο απφ ηελ εθαξκνγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Δλεκέξωζε, ηεχρνο 30, 1997, ζ.ζ Κνληφξδνο Μηράιεο: Οη ζχγρξνλεο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ επνρή ηεο ηξίηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, ηεχρνο 20, 2000, ζ.ζ Κνπδήο Γηάλλεο: Απαζρφιεζε θαη εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζηελ Διιάδα: Πξαγκαηηθφηεηα-Σάζεηο- Πξννπηηθέο, ΣΔΣΡΑΓΙΑ ηνπ ΙΝΔ, εηδηθφ ηεχρνο Οθησβξίνπ Κνπθηάδεο Η.: Σειεξγαζία. Νέεο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο επηρείξεζεο, ΓΔΔ ηεχρνο 1/1996. Κπξηαθνχιηαο Π: Ζιεθηξνληθφ Δκπφξην θαη Απαζρφιεζε: Γπλαηφηεηεο θαη πξννπηηθέο. Δλεκέξωζε, ηεχρνο 40, 1998, ζ.ζ Λεμνπξηψηεο Η.: Νέεο ηερλνινγίεο, επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο θαη ηειεεξγαζία. ΓΔΔ, ηεχρνο 3/1998, ζ.ζ

106 Ληλάξδνο-Ρπικφλ Π.: Δξγαζία θαη λέεο ηερλνινγίεο ζηε βηνκεραλία: ζπκπεξάζκαηα θιαδηθψλ εξεπλψλ. Δλεκέξωζε, ηεχρνο 42, 1998, ζ.ζ Λνγηάδνπ-Γηδίθα Γέζπνηλα: Ζ θνηλσλία ησλ Πιεξνθνξηψλ θαη νη επηπηψζεηο ηεο ζηελ απαζρφιεζε. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, ηεχρνο 11, 1998, ζ.ζ Μπνγνληθνιφο Νίθνο: Σειεξγαζία: κηα λέα κνξθή εξγαζίαο. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, ηεχρνο 13, 1999, ζ.ζ Ναμάθεο Υ., Κνληφξδνο Μ., Γθίθαο Γ: Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο-Αλνηθηή εθπαίδεπζε θαη Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, ηεχρνο 19, 2000, ζ.ζ Νηνχζεο Νέζηνξαο: Σν θαηλφκελν ηεο ηειεξγαζίαο. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, ηεχρνο 11, 1998, ζ.ζ Πεηξάθε Γεσξγία: Οη ηερλνινγηθέο κεηαβνιέο θαη ε νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο ζην Πεηξέιαην θαη ηε Υεκηθή Βηνκεραλία. ΣΔΣΡΑΓΙΑ ηνπ ΙΝΔ, ηεχρνο 18-19, 2000, ζ.ζ Ρνκπφιεο άββαο, Γεκνπιάο Κ.: Σειεξγαζία: απεηιή ή παλάθεηα. Δλεκέξωζε ΙΝΔ/ΓΔΔ, ηεχρνο 37, 1998, ζ.ζ Ρσκαληάο Γηψξγνο: Ζ ππνγξαθή ηεο Δπξσπατθήο πκθσλίαο Πιαίζην γηα ηελ Σειεξγαζία. Δλεκέξωζε, ηεχρνο 90, 2002, ζ.ζ αιακνχξεο Γ., Σνκάξαο Π.: Δθηίκεζε δπλαηνηήησλ αλάπηπμεο ηειεξγαζίαο ζηελ Διιάδα-Πξννπηηθέο θαη πξνηάζεηο πνιηηηθήο. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, ηεχρνο 24, 2001, ζ.ζ ακαξάο Θ.: Σειεξγαζία-Δπηπηψζεηο ζηελ πγεία θαη αζθάιεηα ησλ ηειεξγαδνκέλσλ. Τγηεηλή θαη Αζθάιεηα ηεο Δξγαζίαο, ΔΛ.ΗΝ.Τ.Α.Δ., ηεχρνο 2, ζ.ζ. 6-7, θαη ζηελ ει. δηεχζ.: εβαζηάθε Διεπζεξία: Σειεξγαζία θαη επηρείξεζε, πεγαίλνληαο ηελ εξγαζία ζηνλ εξγαδφκελν. Δπηζεώξεζε Δξγαζηαθώλ ρέζεωλ, ηεχρνο 10, 1998, ζ.ζ νπκέιε Δπαγγειία: Σειεξγαζία θαη εξγαζηαθέο ζρέζεηο ζηελ Δπξψπε, Δλεκέξωζε, ηεχρνο 45, 1999, ζ.ζ ΚΔΗΜΔΝΑ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ Αλαθνίλσζε: «eeurope-κνηλωλία ηωλ πιεξνθνξηώλ γηα όινπο» COM(1999)687 final. Αλαθνίλσζε: «Europe s way to the Information Society: An action plan», COM(94)347, 19 July Αλαθνίλσζε: «ηξαηεγηθέο γηα ηηο ζέζεηο εξγαζίαο ζηελ θνηλωλία ηεο πιεξνθνξίαο». COM(2000)48 ηειηθφ. Απνθάζεηο ηνπ πκβνπιίνπ γηα ηελ ππνβνιή ζπζηάζεσλ «ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ κειψλ γηα ηελ απαζρφιεζε», θαηά ηελ ηξηεηία : (2000/164/ΔΚ) 14/2/2000, (2001/64/ΔΚ) 19/1/2001, (2002/178/ΔΚ) 18/2/2002. Απνθάζεσλ ηνπ πκβνπιίνπ «πεξί ησλ θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ γηα ηηο πνιηηηθέο ησλ θξαηψλ κειψλ γηα ηελ απαζρφιεζε», ηεο πεξηφδνπ : (2000/228/ΔΚ) 13/3/2000, (2001/63/ΔΚ) 19/1/2001, (2002/177/ΔΚ) 18/2/2002 θαη (2003/68/ΔΚ), 22/7/

107 Έθζεζε πξνο ην Δπξσπατθφ πκβνχιην: «Γπλαηόηεηεο απαζρόιεζεο ζηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο: Αμηνπνίεζε ηωλ δπλαηνηήηωλ ηεο πιεξνθνξηθήο επαλάζηαζεο». COM(1998)590. Έθζεζε: «Η Δπξώπε θαη ε θνηλωλία ηεο πιεξνθνξίαο ζε παγθόζκην επίπεδν». COM(96)389, final. Δπξσπατθφ πκβνχιην: πκπεξάζκαηα ηεο Πξνεδξίαο, Ληζζαβόλα, 23 θαη 24 Μαξηίνπ Λεπθή Βίβινο γηα ηελ «Αλάπηπμε, ηελ Αληαγωληζηηθόηεηα θαη ηελ Απαζρόιεζε», COM(93)700 final. Πξάζηλε Βίβινο : «Living and Working in the Information Society: People first». COM(96)389 ηειηθφ. Πξάζηλε Βίβινο : «Partnership for a new organization of work». COM(97)128 final. ΔΠΗΖΜΑ ΚΔΗΜΔΝΑ - ΚΔΗΜΔΝΑ ΦΟΡΔΧΝ «Η Διιάδα ζηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο 2002». Αλαζεσξεκέλν ζρέδην δξάζεο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε «Η Διιάδα ζηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο-ζηξαηεγηθή θαη δξάζεηο» (1999). Λεπθή Βίβινο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε «Πξφηαζε γηα ηνλ ηνκέα ηεο ΚηΠ ζην ρέδην Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο », Κείκελν εξγαζίαο αξκφδηαο νκάδαο εξγαζίαο (1999). Canadian Telework Association: Advantages and disadvantages of telework for employers, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε Ebusiness forum, Οκάδα εξγαζίαο Γ2: Νέεο Σερλνινγίεο Δπηθνηλωλίαο θαη Σειεξγαζία: Καηάζηαζε θαη Πξννπηηθέο ζηελ Διιάδα. Αζήλα, 2002, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε Ireland s Employment Action Plan Portugal s National Action Plan for Employment 2002, May UK Employment Action Plan ΗΝΔ/ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ: Η ειιεληθή νηθνλνκία θαη ε απαζρόιεζε-δηήζηα έθζεζε Ο.Κ.Δ.: Γλψκε ππ αξηζ. 73/2002, «Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο Γ ΚΠ », ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε Ο.Κ.Δ.: Γλψκε ππ αξηζ. 86/2002 «Ο θνηλσληθφο δηάινγνο ζηελ Διιάδα- Απνηίκεζε-Σάζεηο- Πξννπηηθέο», ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε Ο.Κ.Δ.: Γλψκε ππ αξηζ. 62/2001, «Μηθξέο θαη Μεζαίεο Δπηρεηξήζεηο-Σν Παξφλ θαη ην Μέιινλ», ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε Ο.Κ.Δ.: Γλψκε ππ αξηζ. 85/2002, «Νέεο γλψζεηο- λέεο απαζρνιήζεηο- ηα απνηειέζκαηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ», ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε 107

108 ΠΑΔΠ Α.Δ. (Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο Δξεπλεηηθή- Πιεξνθνξηθή Α.Δ.): Η αγνξά εξγαζίαο ζηελ Διιάδα: Ση καο ιέλε ηα ζηνηρεία γηα ηελ πξνζθνξά εξγαζίαο, Αζήλα, ΠΑΔΠ Α.Δ. : Δπεηεξίδα Αγνξάο Δξγαζίαο ΠΑΔΠ Α.Δ.: Γείθηεο παξαθνινύζεζεο ηεο επξωπαϊθήο πνιηηηθήο απαζρόιεζεο Ι: Απαζρόιεζε θαη αλεξγία, Αζήλα, ΠΑΔΠ Α.Δ.: Η αγνξά εξγαζίαο ζηελ Διιάδα: Ση καο ιέλε ηα ζηνηρεία γηα ηελ αλεξγία, Αζήλα, ΠΑΔΠ Α.Δ.:Η αγνξά εξγαζίαο ζηελ Διιάδα: Ση καο ιέλε ηα ζηνηρεία γηα ηελ απαζρόιεζε, Αζήλα, Σξάπεδα ηεο Διιάδνο: Έθζεζε ηνπ Γηνηθεηή γηα ην έηνο 2002, Αζήλα Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ: Δζληθό ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Απαζρόιεζε 2001, Απξίιηνο Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ: Δζληθό ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Απαζρόιεζε 2002, Απξίιηνο 2002 Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ-Δηδηθή Γξακκαηεία γηα ηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο: Δζληθή Έξεπλα γηα ηηο Νέεο Σερλνινγίεο θαη ηελ Κνηλωλία ηεο Πιεξνθνξίαο 2002, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε ΚΔΗΜΔΝΑ ΔΡΓΑΗΑ - ΔΡΔΤΝΔ - ΜΔΛΔΣΔ ECaTT: Benchmarking Progress on New Ways of Working and New Forms of Business across Europe - Final Report, Αχγνπζηνο 2000, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε EcaTT: Telework Data Report (Population Survey)- Ten countries in comparison, Bonn, , ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε EcaTT: Telework Data Report (Establishment Survey)- Ten countries in comparison, Bonn, , ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε EIRΟ: Teleworking and industrial relations in Europe, 1998, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε: European Commission: «Status Report on European Telework: New Methods of Work», 1999, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε European Commission: «Status Report on New Ways to Work in the Information Society- ework 2000», ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε Hans- Jürgen Weißbach: Telework Regulation and Social Dialogue, Euro- Telework, November 2000, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε SIBIS: Benchmarking Work, Employment and Skills in the Information Society in Europe and the US, March 2003, ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε Η. Γελδξηλφο, Ν. Καιαηδήο, Γ. Γεκεηξφπνπινο, Αηθ. Σζνπλάθνπ: Νέα Οξγάλωζε ηεο Δξγαζίαο, νκαδηθή εξγαζία ζην πιαίζην ηνπ ζεκηλαξίνπ «Γεκφζηεο πνιηηηθέο θαη δηάξζξσζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο» (επηβιέπνπζα: Μ. Γηαλλαθνχξνπ), Σκήκα Κνηλσληθήο Γηνίθεζεο ΔΓΓ, Αζήλα,

109 109 ΗΣΟΔΛΗΓΔ ΣΟ ΓΗΑΓΗΚΣΤΟ

110 VIII. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ 110

111 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1 Ζ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΣΖΝ ΔΣΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ (ΣΑΣΗΣΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ) Α. ΔΚΣΗΜΖΔΗ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΣΖΝ Δ.Δ., ΣΗ Ζ.Π.Α. ΚΑΗ ΣΖΝ ΗΑΠΧΝΗΑ ΚΑΣΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ European Telework Development estimates, (from different quantitative and qualitative surveys and analyses in each country) /99 % workforce 1998/99 % increase over Austria Belgium & Lux Denmark Finland France Germany 1, Greece Ireland Italy Luxembourg Netherlands Portugal Spain Sweden UK TOTAL EU USA Japan 2, USA source: Cyber Dialogue, New York, mid-year 1998 telecommuters: telecommuting.html Japan source: Wendy Spinks (note the data shown are estimated for 1999 on the basis of a 1996 survey and show full-time white collar employees only, including both regular and sporadic teleworking) Πεγή: Δξεπλεηηθφ πξφγξακκα ETD. Ο πίλαθαο πεξηιακβάλεηαη ζηελ έθζεζε: European Commission, Status Report on European Telework: New Methods of Work,

112 Β. Ζ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ (ΟΛΧΝ ΣΧΝ ΣΤΠΧΝ) Χ ΠΟΟΣΟ ΣΟΤ ΔΡΓΑΣΗΚΟΤ ΓΤΝΑΜΗΚΟΤ Δ 10 ΚΡΑΣΖ ΜΔΛΖ ΣΟ 1999 ΥΧΡΔ ΠΟΟΣΟ ΣΖΛΔΡΓΑΕΟΜΔΝΧΝ Γαλία 10,5 Φηλιαλδία 16,8 Γαιιία 2,9 Γεξκαλία 6,0 Ηξιαλδία 4,4 Ηηαιία 3,6 Οιιαλδία 14,5 Ηζπαλία 2,8 νπεδία 15,2 Μεγ. Βξεηαλία 7,6 ΔΔ 10 6,1 ΔΔ15 6,0 Πεγή: ECaTT General Population Survey, 1999 (Γηα ηηο 5 ρψξεο, πνπ δελ ζπκπεξηιήθζεθαλ ζηελ έξεπλα, έγηλαλ εθηηκήζεηο βάζεη παιαηφηεξσλ εξεπλεηηθψλ πξνγξακκάησλ, φπσο ην ETD) 112

113 Γ. ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΟΛΧΝ ΣΧΝ ΣΤΠΧΝ Χ ΠΟΟΣΟ (%) ΣΟΤ ΔΡΓΑΣΗΚΟΤ ΓΤΝΑΜΗΚΟΤ ΣΑ 15 ΚΡΑΣΖ ΜΔΛΖ ΣΟ 2002 Καη νίθνλ ηειεξγαδόκελνη πκπιεξωκαηηθά ηειεξγαδόκελνη Δλ θηλήζεη ηειεξγαδόκελνη Απηναπαζρνινύκελνη ηειεξγαδόκελνη ζε SOHOs ύλνιν (δηνξζσκέλν σο πξνο ηηο επηθαιχςεηο) Απζηξία 6,7 (2,0) (3,7) (5,7) (13,8) Βέιγην 7,5 2,2 (2,4) (2,5) (10,6) Γαλία 17,7 2,6 2,7 (2,9) (21,5) Φηλιαλδία 15,7 4,7 6,2 (3,2) (21,8) Γαιιία 4,4 (2,2) 2,1 (0,8) (6,3) Γεξκαλία 7,9 1,6 5,7 5,2 16,6 Διιάδα 6,0 (2,1) (3,5) (3,4) (11,1) Ηξιαλδία 6,0 (0,5) 4,2 (3,3) (10,9) Ηηαιία 2,5 (0,8) 5,5 (2,6) (9,5) Λνπμεκβνχξγν 3,3 (0,9) (1,5) (1,8) (5,6) Οιιαλδία 20,6 9,0 4,1 (5,0) (26,4) Πνξηνγαιία 1,6 (0,5) (0,3) (1,5) (3,4) Ηζπαλία 2,3 (0,3) (0,8) (2,0) (4,9) νπεδία 14,9 (5,3) 4,9 (2,0) (18,7) Μεγ. Βξεηαλία 10,9 2,4 4,7 4,5 17,3 Μέζνο όξνο Δ.Δ ,1 4,0 3,4 13,0 Πεγή: SIBIS General Population Survey, 2002 (Οη αξηζκνί ζε παξέλζεζε δειψλνπλ πεξηνξηζκέλε ηζρχ ηνπ απνηειέζκαηνο, ιφγσ ρακεινχ αξηζκνχ απαληήζεσλ ζηηο αληίζηνηρεο εξσηήζεηο) 113

114 Γ. Ζ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΣΖΝ Δ.Δ. ΚΑΣΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ ΣΤΠΟ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΜΔΟ ΔΣΖΗΟ ΡΤΘΜΟ ΑΝΑΠΣΤΞΖ 2,0 2,1 2% Καη νίθνλ ηειεξγαζία πκπιεξσκαηηθή 2,0 5,3 39% θαη νίθνλ ηειεξγαζία Κηλεηή ηειεξγαζία 1,5 4,0 38% Απηναπαζρνινχκελνη 0,9 3,4 54% ηειεξγαδφκελνη ζε SOHOs ύλνιν (δηνξζσκέλν σο πξνο ηηο επηθαιχςεηο) 6,0 13,0 29% Πεγή: ECaTT General Population Survey(1999), SIBIS General Population Survey (2002) 114

115 Δ. ΔΝΓΗΑΦΔΡΟΝ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΧΝ ΣΑ ΚΡΑΣΖ ΜΔΛΖ ΓΗΑ ΣΖΛΔΡΓΑΗΑ ΣΟ 2002 (%) Δλδηαθέξνλ γηα κόληκε θαη νίθνλ ηειεξγαζία Δλδηαθέξνλ γηα ελαιιαζζόκελε θαη νίθνλ ηειεξγαζία Δλδηαθέξνλ γηα εξγαζία ζε ηειεξγαηηθά θέληξα Δλδηαθέξνλ γηα νπνηαδήπνηε από απηέο ηηο κνξθέο ηειεξγαζίαο Απζηξία 45,2 59,8 53,9 70,3 Βέιγην 43,7 53,0 68,8 77,1 Γαλία 39,1 54,1 66,2 78,6 Φηλιαλδία 44,4 66,0 56,6 75,4 Γαιιία 28,7 37,1 43,0 54,4 Γεξκαλία 41,8 58,1 61,1 75,5 Διιάδα 35,7 40,5 50,0 53,7 Ηξιαλδία 50,8 57,7 54,7 68,9 Ηηαιία 45,4 50,2 59,2 69,0 Λνπμεκβνχξγν 40,6 56,1 64,7 74,7 Οιιαλδία 44,2 68,5 64,1 74,7 Πνξηνγαιία 22,9 24,8 34,7 39,8 Ηζπαλία 41,7 45,6 46,1 59,6 νπεδία 43,3 60,6 45,6 67,3 Μεγ. Βξεηαλία 41,5 55,7 54,9 65,3 Μέζνο όξνο Δ.Δ. 40,1 51,5 54,5 66,5 Πεγή: SIBIS General Population Survey,

116 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2 Ζ ΠΟΡΔΗΑ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ ΠΡΟ ΜΗΑ ΗΟΣΗΜΖ ΤΜΜΔΣΟΥΖ ΣΖΝ ΚΟΗΝΧΝΗΑ ΣΖ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑ (ΣΑΣΗΣΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ) * * Σα ζηνηρεία απηά παξαηίζεληαη ζην αλαζεσξεκέλν πξφγξακκα δξάζεο ηεο ειιεληθήο Κπβέξλεζεο «Ζ Διιάδα ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο 2002», ζηελ ειεθηξ. δηεχζπλζε 116

117 117

118 118

119 119

120 120