ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. «Μελέτη των κοινωνικών επιπτώσεων του τουριστικού φαινομένου»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Μελέτη των κοινωνικών επιπτώσεων του τουριστικού φαινομένου» ΟΝΟΜ/ΜΟ: ΚΤΑΝΗ ΜΑΡΙΑ Α.Μ:

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ - ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΑΖΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 1.1 Τι είναι τουρισμός 1.2 Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τουριστικού προϊόντος 1.3 Τα τέσσερα στάδια της τουριστικής ανάπτυξης Οι απαρχές του τουρισμού 1.4 Η ανάπτυξη του τουρισμού 1.5 Χαρακτηριστικά της τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα 1.6 Μαζικός τουρισμός Αιτίες μαζικοποίησης του τουρισμού Μαζικός τουρισμός και περιβάλλον Πρoβλήµατα του σύγχρονου μαζικού τουρισµού. 1.7 Εναλλακτικές μορφές τουρισμού 1.8 Εντοπισμός των κοινωνικών επιπτώσεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ - 2 -

3 2.1 Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικογενειακή δομή Αλλαγές στην κοινωνική διαστρωμάτωση Επιπτώσεις στην οικογενειακές σχέσεις Επιρροές στην καθημερινότητα των ατόμων που δεν σχετίζονται άμεσα με τον τουρισμό 2.2 Επιπτώσεις στην κοινωνική συμπεριφορά και στις αξίες Το φαινόμενο της κοινωνικής επίδειξης Εγκληματικότητα Τζόγος Σεξουαλική ελευθεριότητα Πορνεία Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα 2.3 Επιπτώσεις στις παραδόσεις και τα έθιμα Εμπορευματοποίηση δραστηριότητα Θρησκεία Υποβάθμιση τοπικών εθίμων - Μιμητισμός 2.4 Επιπτώσεις στον πολιτισμό - 3 -

4 2.4.1 Ξενοφοβία Αντι τουριστική συμπεριφορά Πολιτιστική αλαζονεία Πολιτιστική εξιλέωση Εθνοκεντρισμός Στερεότυπα Φθορές πολιτιστικών στοιχείων Πολιτιστικοί σύλλογοι Θεματικά πάρκα 2.5 Γλωσσολογικές επιπτώσεις 2.6 Επιπτώσεις στις διαδικασίες παραγωγής ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - 4 -

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ - ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ - ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΑΖΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 1.1 Τι είναι τουρισμός Οι εννοιολογικές προσεγγίσεις και οι ορισμοί ο τουρισμού ποικίλουν ανάλογα με το συγκεκριμένο πλαίσιο στο οποίο εξετάζονται. Στον επίσημο ορισμό από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, «Ο τουρισμός θεωρείται μια δραστηριότητα που περιλαμβάνει κάθε είδους μετακινήσεις που πραγματοποιούνται είτε διαμέσου διεθνών συνόρων (αλλοδαπός) είτε όχι (ημεδαπός) με διάρκεια πάνω από 24 ώρες». (Κομίλης, Βαγιόνης, 1999) Η έννοια τουρισμός πρωτοεμφανίζεται στις αρχές του 19 ου αιώνα, κι ενώ η δραστηριότητα που υποδηλώνει δεν είναι τόσο πρόσφατη, εξελίχθηκε παράλληλα με τα στάδια που διαμόρφωσαν την ανθρωπότητα κατά τη διάρκεια των τελευταίων χιλιετηρίδων. (Βαρβαρέσος, 2000) Ο τουρισμός, ως μια δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου, αναφέρεται σε μια σειρά από αλληλοεξαρτώμενες διαδικασίες και διακρίνεται ως προς τη φύση του σε τρεις διαστάσεις: Η Οικονομική διάσταση του τουρισμού αφορά στις διαδικασίες παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης υπηρεσιών και αγαθών. Προϊόντα και υπηρεσίες ανταλλάσσονται μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών. Το τουριστικό προϊόν είναι εξαιρετικά σύνθετο και περιλαμβάνει μια σειρά στοιχείων (όχι μόνο χειροπιαστά αγαθά και φυσικά αντικείμενα, που προσφέρονται για κατανάλωση στην τουριστική αγορά, αλλά και άυλα αγαθά που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της τουριστικής εμπειρίας). Η Κοινωνικο-πολιτιστική διάσταση του τουρισμού περιλαμβάνει διαδικασίες αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας μεταξύ διαφόρων κοινωνικών ομάδων με διαφορετικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά

6 Τέλος, η Χωρική-περιβαλλοντική διάσταση του τουριστικού φαινομένου περιέχει κάθε διαδικασία δημιουργίας, χρήσης και διαχείρισης φυσικών και ανθρωπογενών πόρων σε δεδομένο χώρο. Οι τουριστικοί πόροι είναι σε μεγάλη έκταση φυσικοί και οικολογικοί. Πολλές από τις δραστηριότητες του τουρισμού ή της υπαίθριας αναψυχής απαιτούν ποικίλους πόρους για να πραγματοποιηθούν. Από την άλλη πλευρά, τόσο οι ιδιότητες όσο και οι συνθήκες του φυσικού οικολογικού περιβάλλοντος οριοθετούν ορισμένες δυνατότητες και περιορισμούς καθώς και όρους ως προς τον τύπο της τουριστικής ανάπτυξης. (Κομίλης, Βαγιόνης, 1999) Εκτός από τις παραπάνω δραστηριότητες ο τουρισμός, ως ένα ανοικτό και δυναμικό σύστημα, συγκροτείται από διάφορους αλληλοεξαρτώμενους παραγωγικούς τομείς, φορείς και επιχειρήσεις που σκοπό έχουν την αρτιότερη εξυπηρέτηση των τουριστικών αγορών. Η σύνθεση και η λειτουργία του τουριστικού συστήματος κάθε χώρας στοχεύει στον αποτελεσματικό συνδυασμό πόρων και ζήτησης, ώστε να επιτευχθεί η μεγιστοποίηση της συνολικής απόδοσης του συστήματος. (Κομίλης, 2001) Σήμερα ο τουρισμός αποτελεί ένα αυτοδύναμο φαινόμενο, συνώνυμο της κατανάλωσης και του ελεύθερου χρόνου. Αποτελεί ένα ανοικτό σύστημα που συγκροτείται από διάφορους αλληλοεξαρτώμενους παραγωγικούς τομείς, φορείς και επιχειρήσεις που αποσκοπούν στη εξυπηρέτηση της τουριστικής αγοράς. Η τουριστική ανάπτυξη, όπως κάθε είδους ανάπτυξη, επιφέρει αλλαγές και ανακατατάξεις μέσα σε κάθε κοινωνικό σύνολο. Οι κοινωνικές αλλαγές είναι στην ουσία μεταβολές στη δομή ενός συστήματος. 1.2 Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τουριστικού προϊόντος Είναι εύκολα αντιληπτό ότι στον τουριστικό τομέα τις περισσότερες φορές δεν βλέπουμε ούτε δοκιμάζουμε το προϊόν πριν το αγοράσουμε. Αντίθετα το καταναλώνουμε στον τόπο που παράγεται. Για το λόγο αυτό ο χώρος παραγωγής και - 6 -

7 οι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται σε ένα συγκεκριμένο προορισμό δεν παράγουν απλώς ένα προϊόν, απoτελούν συνήθως τμήμα του προϊόντος. Τα παρακάτω στοιχεία χαρακτηρίζουν τον τουριστικό τομέα. (Doswell, 2002) Αυθορμητισμός. Το προϊόν αποκτά στoιχεία αυθoρμητισμoύ λόγω των απροσδιόριστων πτυχών της υπηρεσίας. Είναι αδύνατο να βρούμε δύο επισκέπτες που να έχουν βιώσει την ίδια εμπειρία. Ακόμα και ο τρόπος καλωσορίσματος των επισκεπτών διαφέρει. Το ίδιo ισχύει και για τον τρόπο με τον οποίο εξυπηρετήθηκαν. Το στοιχείο του αυθορμητισμού καθιστά δύσκολο τον έλεγχο ποιότητας. Ένα χαμόγελο όμως δεν μπορεί να τυποποιηθεί. Δεν μπορούμε να καθορίσουμε το πλάτος, το μήκος ή άλλα χαρακτηριστικά του. Δεν μπορούμε να διατάξουμε τους άλλους να χαμογελούν και όπως είναι φυσικό μια τουριστική επιχείρηση δεν μπορεί να είναι επιτυχής όταν το προσωπικό δείχνει δυσαρέσκεια. Εφόσον είναι ανέφικτο να ελέγχεται η ποιότητα κάθε επαφής του προσωπικού με τους πελάτες, το ίδιο το προσωπικό θα πρέπει να είναι υπεύθυνο για την ποιότητα των επαφών του. Μόνο το άρτια καταρτισμένο προσωπικό που ενδιαφέρεται σοβαρά για τη δουλειά του μπορεί να φέρει σε πέρας αυτό το έργο με συνέπεια και σταθερότητα. Προκύπτει λοιπόν ότι στον τουρισμό υπάρχουν ειδικές ανάγκες ως προς την κατάρτιση και τη διαχείριση του προσωπικού καθώς και τις ανθρώπινες σχέσεις. Αναμνήσεις. Ο τουρισμός πλουτίζει τις ζωές των ανθρώπων. Ενώ oρισμένες περίοδοι της ζωής ενός ατόμου φαντάζουν πιο θολές, οι εκδρομές και οι διακοπές ζουν πάντα στη μνήμη. Αν ζητήσουμε από κάποιον να μας μιλήσει για τη ζωή του, το πιο πιθανό είναι να μας πει για τις πιο ευτυχισμένες και τις πιο δυστυχισμένες του στιγμές. Οι διακοπές και τα ταξίδια είναι συνήθως μεταξύ των πιο ευτυχισμένων αναμνήσεων. Όταν κάποιος πηγαίνει διακοπές, προσδοκά τη δημιουργία αναμνήσεων. Ο τουρισμός προσφέρει έναν τρόπο διαφυγής, ικανοποίηση των φαντασιώσεων και πραγματοποίηση των ονείρων. Οι υποσχέσεις των τουριστικών διαφημιστικών εντύπων συχνά γίνονται πραγματικότητα. Η ζωή ενός ανθρώπου μπορεί να αλλάξει ουσιαστικά όταν αυτός αποκτήσει ελεύθερο χρόνό και το απαραίτητο εισόδημα για να επωφεληθεί από τον τουρισμό

8 Τουριστική κληρονομιά. Ορισμένα στοιχεία όπως τα βουνά, οι λίμνες, οι παραλίες κ.λπ., το ευχάριστο κλίμα, οι πόλεις και τα χωριά, η πλούσια πολιτισμική κληρονομιά και οι περιοχές πολιτισμικού και ιστορικού ενδιαφέροντος, δημιουργούν τις απαραίτητες συνθήκες για την ανάδυση ενός επιτυχημένου τουριστικού προϊόντος. Αυτοί οι φυσικοί και πολιτισμικοί πόροι, σε συνδυασμό με το κλίμα, αποτελούν την τουριστική κληρονομιά της χώρας. Εάν μια χώρα διαθέτει λίγους από αυτούς τους πόρους, τότε οι δυνατότητές της να αναπτύξει τουρισμό είναι περιορισμένες. Σε αυτήν την περίπτωση, είναι υποχρεωμένη να βασιστεί σε νέα στοιχεία. Δέσιμο. Ο τουρισμός είναι δέσιμο. Η ανάπτυξη ενός επιτυχούς τουριστικού προϊόντος εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται τα επίπεδα ποιότητας και οι δυνατότητες προκειμένου να ανταποκριθoύν στις ανάγκες των διαφoρετικών αγορών. Για παράδειγμα, οι διαθέσιμες θέσεις από τις αεροπορικές εταιρίες που εξυπηρετούν έναν προορισμό πρέπει να συνδυάζονται με τη χωρητικότητα των ξενοδοχείων. Ο αριθμός των αυτοκινήτων που κυκλοφορούν πρέπει να συνδυάζεται με το μέγεθος των δρόμων, τα δωμάτια των ξενοδοχείων με τις θέσεις στα εστιατόρια, τα τετραγωνικά παραλίας με τους λουόμενους. Με τον τρόπο αυτό γίνεται κατανοητό ότι εξέχουσα σημασία έχει το δέσιμο μεταξύ των συμπληρωματικών δυνατοτήτων - 8 -

9 καθώς και της διατήρησης ισορροπίας σε ολόκληρο το εύρος των προσφερόμενων υπηρεσιών και εγκαταστάσεων. Φθορά και απώλεια. Το τουριστικό προϊόν «χάνεται» διότι δεν μπορεί να απoθηκευτεί. Κάθε μορφή χώρου που μένει άδεια μια συγκεκριμένη μέρα, τότε χάνεται. Μπορεί φυσικά να πωληθεί την επόμενη ημέρα, αλλά η δυνατότητα να πωληθεί εκείνη την ημέρα έχει πλέον χαθεί. Το να μην πωληθεί σημαίνει και απώλεια εσόδων. Άλλα είδη μπορούν να αποθηκευτούν και να πωληθούν αργότερα, όχι όμως η χρήση χώρoυ. Φέρουσα ικανότητα. Η βέλτιστη φέρουσα ικανότητα μιας περιοχής, ενός αξιοθέατου ή συγκεκριμένων εγκαταστάσεων οροθετείται στο σημείο εκείνο όπου οι επιπλέον επισκέπτες θα μπορούσαν να προκαλέσουν ζημία στο περιβάλλον ή να μειώσουν το βαθμό ευχαρίστησης όλων των υπολοίπων κάτω από ένα αποδεκτό επίπεδο. Η έννοια της βέλτιστης φέρουσας ικανότητας είναι πολύ σημαντική καθώς όσο αυξάνεται η τουριστική κίνηση, τόσο αυξάνεται η πίεση που ασκείται στις τουριστικές εγκαταστάσεις και τα αξιοθέατα. Αλλαγή. Κάθε τoυριστικός πρooρισμός χρειάζεται μερικά χρόνια για να αναπτυχθεί. Καθώς πετυχαίνει στην αγορά επεκτείνεται και αναπτύσσεται περαιτέρω. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να αλλάξει ριζικά. Ένας πρooρισμός μπορεί να διπλασιάσει, τριπλασιάσει ή ακόμα και να τετραπλασιάσει το μέγεθός του. Κατασκευάζοντας νέες εγκαταστάσεις, δημιουργούνται νέες θέσεις απασχόλησης, αυξάνεται ο πληθυσμός και δημιουργούνται φαινόμενα αστικοποίησης. Μέχρι να επιτευχθεί η βέλτιστη δυναμικότητα και να μην υπάρχει πλέον χώρος ή δυνατότητα περαιτέρω επέκτασης, ο προορισμός υπόκειται σε διαρκείς μεταβολές. Ο αυξανόμενος αριθμός των ατόμων που χρησιμοποιεί το προϊόν, το αλλάζει. Ανταγωνισμός για το χώρο. Ο τουρισμός ανταγωνίζεται με τον τοπικό πληθυσμό για το χώρο. Η χρήση της γης για τον τουρισμό μπορεί συχνά να ανταγωνίζεται με εναλλακτικές οικονομικές δυνατότητες. Στις περισσότερες - 9 -

10 όμως περιπτώσεις, ο τουρισμός μπορεί να αποτελεί την πιο ελκυστική προοπτική. Πάγιες λειτουργικές δαπάνες. Όπως σε όλες τις επιχειρήσεις, έτσι και στις τουριστικές τα έσοδα πρέπει να προγραμματίζονται και οι δαπάνες να πρoϋπολογίζoνται Οι δαπάνες του τουριστικού προϊόντος είναι κατά κύριο λόγο πάγιες και υποδηλώνουν την ανάγκη διατήρησης ενός ικανοποιητικά υψηλού αριθμού επισκεπτών. Εποχικότητα της ζήτησης. Στις περισσότερες χώρες, ο τουριστικός τoμέας ζει εποχικές διακυμάνσεις της ζήτησης. Για το λόγο αυτό είναι δύσκολο να επιτευχθεί συνέπεια ως προς την ποιότητα.. Η εποχικότητα επηρεάζει πολλά στοιχεία, για παράδειγμα τη ροή των προμηθειών, την απασχόληση, την κατανάλωση ενέργειας και τις υπηρεσίες που παρέχει ο δήμος. Ορισμένα ξενοδοχεία και άλλες εγκαταστάσεις μπορεί να «μπουν στη ναφθαλίνη» και να κλείσουν για μερικούς μήνες. Η εποχικότητα οφείλεται στην αλλαγή των κλιματικών συνθηκών, στις συνήθειες ως προς τις διακοπές και σε θεσμικά στοιχεία, όπως οι αργίες ή οι περίοδοι που κλείνουν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Εφόσον λοιπόν οι περισσότεροι προορισμοί διανύουν περιόδους υψηλής, μεσαίας και χαμηλής ζήτησης, δεν παύουν να αναζητούν μεθόδους ώστε να ξεφύγουν από το φαινόμενο της εποχικότητας. 1.3 Τα τέσσερα στάδια της τουριστικής ανάπτυξης Οι απαρχές του τουρισμού O τουρισμός αποτελεί σύγχρονη εφεύρεση. Στο Μεσαίωνα μέχρι το τέλος του 16 ου αιώνα, ο πληθυσμός των αγροτικών κοινοτήτων ήταν στατικός και σπάνια μετακινούνταν από το χωριό ή την περιφέρειά του. Ακόμα και μετά την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης, που οδήγησε σταδιακά τον 18 ο αιώνα προς την αστική και βιομηχανική ανάπτυξη, μόνο μια πλούσια ελίτ απολάμβανε ελεύθερο χρόνο και ταξίδια. Η ανάπτυξη του τουρισμού σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθυσμού και

11 του πλούτου κατά τον 18 ο αιώνα αποτελούν παράγοντες που διαμορφώνουν την τουριστική ζήτηση. Η ανάπτυξη αυτή διαιρείται σε τέσσερα στάδια (Lickorish Jenkins, 2004): Το πρώτο στάδιο αντιστοιχεί στη μακρά περίοδο από την εποχή του Μεσαίωνα μέχρι και τις αρχές του 17 ου αιώνα, όταν η βιομηχανική επανάσταση άρχισε να επηρεάζει τον τρόπο ζωής που είχε καθιερωθεί ανά τους αιώνες. Η σταδιακή αύξηση του πλούτου καθώς και οι συνέπειες της Μεταρρύθμισης τόνωσαν το ενδιαφέρον του κόσμου για τα ταξίδια και τις ξένες χώρες. Στο δεύτερο στάδιο της τουριστικής ανάπτυξης οι ατμομηχανές και τα ατμόπλοια ενισχύουν την δυνατότητα για ταξίδια. Η αύξηση του πληθυσμού και του πλούτου δημιουργεί μια νέα αγορά σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ταυτόχρονα δημιουργούνται νέοι τουριστικοί πόλοι αναψυχής και εμφανίζονται τα πρώτα τουριστικά γραφεία και πρακτορεία προσφέροντας πακέτα διακοπών, οργανωμένα ταξίδια κ.τ.λ. Παρ όλο που η βελτίωση στις μεταφορές οδήγησε στη ανάπτυξη του τουρισμού, η εξέλιξη των μέσων μεταφοράς συνοδεύτηκε από τον ανεπαρκή συντονισμό τους με την ανάπτυξη και υποδομή των τουριστικών θέρετρων. Η πορεία προς την ακμή της εποχής των σιδηροδρόμων και του ατμού διακόπηκε απότομα από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρ όλα αυτά, ο πόλεμος λειτούργησε ως έναυσμα για ορισμένες τεχνολογικές εξελίξεις, που μακροπρόθεσμα αποδείχτηκαν χρήσιμες, όπως η ανάπτυξη των οδικών μεταφορών και των αερομεταφορών. Ταυτόχρονα το τέλος του πολέμου έκανε τους ανθρώπους να στραφούν στα ταξίδια κυρίως στο εξωτερικό. Η οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 30 και ο δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος περιόρισαν σημαντικά την επέκταση του τουρισμού. Η απογείωση της τουριστικής ανάπτυξης πραγματοποιήθηκε από τα μεταπολεμικά χρόνια έως σήμερα. Η τεχνολογική επανάσταση, η μαζική βιομηχανική ανάπτυξη καθώς και η αύξηση του καθαρού διαθέσιμου

12 εισοδήματος προκάλεσαν ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αφυπνίζουν το πλήθος, που δεν έχει πλέον ως μόνο μέλημά του την κάλυψη των βασικών του αναγκών, αλλά και την ικανοποίηση της περιέργειάς του μέσω ταξιδιών. Τα ταξίδια σε μακρινούς προορισμούς έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή, ενώ την ευθύνη και τον συντονισμό των διακοπών αναλαμβάνουν οι τουρ-οπερέιτορς. 1.4 Η ανάπτυξη του τουρισμού Η ενηλικίωση του τουριστικού φαινομένου συμπίπτει με τη μαζικοποίησή του και τη μεγέθυνσή του, η δε οικονομική και κοινωνική σημασία του χαρακτηρίζεται μεγάλη, έστω και αν αμφισβητείται εξαιτίας της ετερογένειας και της συνθετότητάς του (Βαρβαρέσος, 2000). Τα ακόλουθα στοιχεία μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε τη δυναμική πορεία ανάπτυξης του τουρισμού: Σταθερή αύξηση των ρυθμών ανάπτυξης των κυριοτέρων δεικτών του (αφίξεις, εισπράξεις) στην περίοδο παρά τις σημαντικές κοινωνικές ανακατατάξεις σε παγκόσμιο επίπεδο και την οικονομική κρίση. Τις προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού ότι οι ίδιοι ρυθμοί (3% με 4,5% ετησίως) θα συνεχιστούν ως το 2010, με αποτέλεσμα οι αφίξεις από 702 εκατ. το 2000 να φθάσουν τα εκατ. το 2010, με τις εισπράξεις να αυξάνονται από 621 δις δολάρια σε δις δολάρια το Την πρόσφατη εκτίμηση ότι ο τουρισμός είναι η μεγαλύτερη παγκόσμια βιομηχανία, τόσο σε αριθμό απασχολούμενων όσο και σε εισπράξεις, γεγονός που επισημαίνει τη σημασία του στην ανάπτυξη σε περιφερειακό, τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο

13 Τη μετατροπή του τουριστικού ταξιδιού σε κλασσικό κοινωνικό αγαθό για τις αναπτυγμένες χώρες, αλλά και σε μια μορφή δαπάνης με σταθερή παρουσία στον οικογενειακό προϋπολογισμό ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων. Τον κυρίαρχο ρόλο που έχει ο τουρισμός στην οικονομία πολλών αναπτυσσόμενων αλλά και αναπτυγμένων κρατών, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη προγραμματισμού και διαχείρισης της τουριστικής ανάπτυξης. Το γεγονός ότι εκτός από την αλματώδη ανάπτυξη του διεθνούς τουρισμού και ο εγχώριος τουρισμός εμφανίζει εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης, συμβάλλοντας άμεσα στην περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη χωρών και περιοχών που διαθέτουν τουριστικούς πόρους. Τις εξελίξεις στα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών, που αναμένεται να ενισχύσουν περισσότερο την κατανάλωση τουριστικών προϊόντων τα επόμενα χρόνια: Αύξηση του μέσου όρου ζωής. Δυναμικότερη παρουσία των ατόμων τρίτης ηλικίας στον τουρισμό. Περισσότερες εργαζόμενες γυναίκες. Καλύτερη πληροφόρηση και εκπαίδευση. Μείωση των ωρών εργασίας. Αύξηση του αριθμού των εβδομάδων άδειας με αποδοχές. Την ιδιαίτερη «ευρωπαϊκή» διάσταση της τουριστικής ανάπτυξης, εφόσον υπολογίζεται ότι το 64% του παγκόσμιου τουρισμού και το 75%της παγκόσμιας τουριστικής δαπάνης ενεργοποιείται στην ΕΕ

14 Τη δυνατότητα που εμφανίζει ο τουριστικός τομέας να «παράγει» νέους προορισμούς αλλά και να κατασκευάζει ειδικά «τουριστικά προϊόντα» με αποτέλεσμα, αφενός να προσελκύει όλο και περισσότερες ομάδες καταναλωτών τουριστών και αφετέρου να επιτρέπει την εμπλοκή όλο και μεγαλύτερου αριθμού χωρών και περιφερειών του κόσμου στις διαδικασίες της τουριστικής ανάπτυξης. (Κοκκώσης, Τσάρτας, 2001) 1.5 Χαρακτηριστικά της τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα Είναι γεγονός πως η ανοδική τάση αφίξεων αλλοδαπών τουριστών στην χώρα μας προσφέρει κίνητρα δημιουργίας νέων τουριστικών υποδομών, με σκοπό την προσέλκυση και εξυπηρέτηση της αυξανόμενης πελατείας. Ταυτόχρονα η αυξανόμενη συμμετοχή του εσωτερικού τουρισμού μειώνει την εποχικότητα του φαινομένου και προσφέρει τη δυνατότητα αξιοποίησης των τουριστικών προορισμών σε όλη τη διάρκεια του έτους. Παρ όλα αυτά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα η τουριστική περίοδος είναι ακόμη περιορισμένης χρονικής διάρκειας, εντοπίζεται κατά κύριο λόγο στους θερινούς μήνες. Το γεγονός αυτό προκαλεί σημαντική επιβάρυνση των υποδομών οι οποίες υπολειτουργούν εκτός σεζόν, παρ όλα αυτά οδηγεί σε ανάπτυξη άλλων μορφών τουρισμού για τους υπόλοιπους μήνες. Για αρκετές δεκαετίες στην ελληνική πραγματικότητα επικρατούσε μία μονοδιάστατη αντίληψη όσον αφορά το προσφερόμενο τουριστικό προϊόν, η οποία θεωρούσε ως βάση και σημείο αναφοράς της τουριστικής καμπάνιας το δίπτυχο ήλιος θάλασσα. Η παραπάνω αντίληψη αυξάνει τον κίνδυνο της εύκολης υποκατάστασης του εν λόγω τουριστικού προϊόντος από εκείνο άλλων μεσογειακών χωρών ενώ αποδυναμώνει τα περιθώρια ποιοτικής βελτίωσης σε σχέση με τη δόμηση νέων εγκαταστάσεων. Τα τελευταία χρόνια γίνονται αξιόλογες, συλλογικές προσπάθειες προκειμένου αντιμετωπιστεί το παραπάνω φαινόμενο προωθώντας εναλλακτικές μορφές τουρισμού

15 1.6 Μαζικός τουρισμός Στις αρχές του 20 ου αιώνα ο τουρισμός αναψυχής ήταν προνόμιο των αριστοκρατών και των εισοδηματιών καθώς ήταν οι μόνοι που διέθεταν χρόνο και χρήμα προκειμένου να παραθερίσουν σε κάποια παράκτια ζώνη της βόρειας Μεσογείου. Σήμερα, ο τουρισμός αποτελεί ένα αυτοδύναμο φαινόμενο, συνώνυμο της κατανάλωσης και του ελεύθερου χρόνου. Για να φθάσει όµως σε αυτή τη µορφή έχουν προηγηθεί διάφορα στάδια, ξεκινώντας µε την αρχή υιοθέτησης των διακοπών µετ' αποδοχών που συµβάλλουν στη θεσµοθέτηση του δικαιώματος των ατόμων για διακοπές, προνόμιο μέχρι πρότινος της ολιγαρχίας Αιτίες μαζικοποίησης του τουρισμού. Ο εκδηµοκρατισµός των διακοπών, που αρχικά εκδηλώνεται µε µία διευρυµένη δυνατότητα των ατόµων να συµµετέχουν στις τουριστικές μετακινήσεις, συνέβαλε στη μαζικοποίηση του τουριστικού φαινομένου και στη μεταγενέστερη ανάπτυξη του τουρισμού. Οι παράγοντες που συμβάλλουν αποφασιστικά στην αύξηση της κατανάλωσης ολοένα και περισσότερων τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών ποικίλουν (Βαρβαρέσος, 2000):

16 Η αύξηση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου. Η μείωση του κόστους ταξιδιού και διακοπών (προσφέρονται πακέτα διακοπών με συμφέρουσες τιμές έτσι ώστε να μην αποτελούν απαγορευτικό αγαθό για τα χαμηλού εισοδήματος άτομα). Η ανάπτυξη του οδικού δικτύου, των σιδηροδρόμων, οι πτήσεις charters και η γενικότερη βελτίωση των μέσων μεταφοράς (Σημασία δεν έχει μόνο ο προορισμός αλλά και το ταξίδι. Μάλιστα, πολλοί από τους τουρίστες δίνουν μεγαλύτερη σημασία στην άνεση και την απόλαυση που μπορεί να τους προσφέρει το ταξίδι). Η σταδιακή προσαρμογή των τουριστικών καταλυμάτων ανάλογα με τη ζήτηση, ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των καταναλωτών. Η δημιουργία τουριστικής νομοθεσίας, η οποία έχει σκοπό την προστασία των τουριστών, οι διασυνοριακές διευκολύνσεις καθώς και η βελτίωση ακόμη και των αναπτυσσόμενων κρατών στον τομέα υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών. Οι ενημερωμένοι τουριστικοί οδηγοί, που παρέχουν πληροφορίες στους τουρίστες για όλο και περισσότερους προορισµούς καθώς και ο πολλαπλασιασμός των τουριστικών οργανώσεων Μαζικός τουρισμός και περιβάλλον. Ο μαζικός τουρισµός είναι µια βιοµηχανία που λαµβάνει υπόψη της τις βασικές περιβαλλoντικές αρχές στο κατώτερο επίπεδο µε σκοπό να προσθέσει νέα προϊόντα διατηρώντας τα ήδη υπάρχοντα. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία δραματικών αλλαγών σε τοπικές κοινότητες, λόγω ανεξέλεγκτων

17 επεμβάσεων σε οικοσυστήματα. Σχετικές δραστηριότητες οι οποίες έχουν ως μοναδικό σκοπό την προώθηση του μαζικού τουρισμού συνεπάγονται απώλεια ελέγχου των φυσικών πόρων που η διαχείρισή τους γίνεται από ιδιωτικούς φορείς ή την πoλιτεία, µε παράλληλη αποδιοργάνωση των οικοσυστημάτων με αφαιρέσεις ή προσθήκες. Στα αποτελέσµατα µίας τέτοιας κατάστασης συµπεριλαµβάνονται όχι µόνο διάσπαση των οικολογικών διαδικασιών αλλά και απώλεια των πόρων της τοπικής κοινωνίας και δηµιουργία κοινωνικοοικονομικών προβληµάτων καθώς και θεµάτων δηµόσιας υγείας Πρoβλήµατα του σύγχρονου μαζικού τουρισµού. Η εξέλιξη του ευρωπαϊκού τουρισμού, από την εποχή του µεµονωµένου τουρίστα περιηγητή στην εποχή του σηµερινού «μαζικού τουρισµού» ή της λεγόµενης τουριστικής βιομηχανίας, βρίσκεται σε αδιάσπαστη ενότητα µε την εξέλιξη της ευρωπαϊκής κοινωνίας και οικονοµίας, από την οποία καθορίζεται και την οποία, σήμερα, επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό. Πέραν των πoλλών θετικών του επιπτώσεων, ο σύγχρονος μαζικός τουρισµός χαρακτηρίζεται από : Τη μετατροπή του τουρισµού από προνόµιο µίας υψηλά κοινωνικής τάξης σε αγαθό ευρύτατης λαϊκής και μαζικής κατανάλωσης. Η κοινωνική ζωή παραλύει την περίοδο της αιχµής για χάρη της οικονομικής ενώ η πολιτιστική ζωή µεταµορφώνεται επίσης σε προϊόν προς διάθεση και κατανάλωση από τους επισκέπτες

18 Οι σχέσεις μεταξύ των τουριστών και της τοπικής κοινωνίας είναι ανεπαρκείς. Είναι σύνηθες φαινόμενο να δίδεται περισσότερη σημασία στο κέρδος παρά στην ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία. Την εποχιακή συγκέντρωση του τουριστικού ρεύµατος στις περισσότερες περιοχές της Ευρώπης, µε συνέπεια την εποχιακή απασχόληση τόσο σε επίπεδο εργατικού δυναµικού, όσο και επενδυµένου κεφαλαίου. Τη μαζική μεταφορά, τη µαζική αναψuxή, τη µαζική διαµονή και διατροφή και γενικότερα την προσαρμογή τόσo της ποιότητας όσο και του τρόπου που πρoσφέρονται και καταναλώνονται τα τουριστικά αγαθά και οι υπηρεσίες, στις ανάγκες που δηµιουργεί η µαζικότητα. Τη διαµόρφωση χαµηλού κόστους μεταφοράς και προσφερόµενων υπηρεσιών, χωρίς αυτό να σηµαίνει αναγκαστικά την προσφορά χαµηλών τιµών πώλησης του τελικού προϊόντος. Την γρήγορη «τουριστική απαξίωση» ολόκληρων περιοχών µε όλες τις αρνητικές συνέπειες που αυτό συνεπάγεται για τις τοπικές κοινωνίες και οικονομίες, ως αποτέλεσµα της γεωγραφικής υπερσυγκέντρωσης καταλυµάτων, της αριθµητικής υπερσυγκέντρωσης τουριστών και της καταστροφής του φυσικού και πολιτιστικού κεφαλαίου που αποτέλεσε την κατ' εξοχή υποδοµή για την τουριστική ανάπτυξη. 1.7 Εναλλακτικές μορφές τουρισμού Ο εναλλακτικός τουρισμός εκτός από τη συμβολική έννοια που έχει αποκτήσει ως μορφή τουρισμού, της οποίας τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η αναζήτηση της αυθεντικότητας και της επαφής με τη φύση, η άρνηση των

19 απρόσωπων τουριστικών πακέτων, η αποφυγή των κοσμικών παραλιών ή ο συνδυασμός των διακοπών με την προσφορά εθελοντικής εργασίας, αναφέρεται σε κάθε ειδική μορφή τουρισμού, η οποία προσελκύει τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα, συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και τέλος προσφέρει λύσεις σε προβλήματα της τουριστικής εποχικότητας. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού είναι πάρα πολλές σε αριθμό εκ των οποίων οι πιο γνωστές από αυτές είναι: Ο αγροτουρισμός. Ο συνεδριακός τουρισμός. Ο ορειβατικός και ο περιπατητικός τουρισμός. Ο εκπαιδευτικός-πολιτιστικός τουρισμός. Ο τουρισμός υγείας. Ο αθλητικός τουρισμός. Ο χειμερινός τουρισμός. Ο παράκτιος, παραλίμνιος, παραποτάμιος, θαλάσσιος τουρισμός και ο τουρισμός των υγροβιότοπων. Ο θρησκευτικός τουρισμός. Ο αστικός τουρισμός. Είναι φανερό ότι οι μορφές αυτές δεν μπορούν να αντικαταστήσουν το μαζικό τουρισμό, με την έννοια του παραθαλάσσιου μαζικού τουρισμού. Ωστόσο δρουν συμπληρωματικά προς αυτόν, συμβάλλοντας, κατά κύριο λόγο, στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των περιοχών της περιφέρειας. 1.8 Εντοπισμός των κοινωνικών επιπτώσεων Οι κοινωνικές επιπτώσεις του τουρισμού αποτελούν αντικείμενο πλήθους ερευνών, τα αποτελέσματα των οποίων έχουν πολλές ομοιότητες. Ωστόσο, ένα πλήθος παραγόντων μπορεί να επηρεάσει και να μεταβάλει τις επιπτώσεις αυτές από περιοχή σε περιοχή. Αιτία αυτής της διαφοροποίησης είναι ότι η κοινωνία δεν

20 αποτελείται από ομογενείς κοινότητες ανθρώπων. Κάθε κοινότητα έχει αναπτύξει το δικό της πολιτισμό και τρόπο ζωής και οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν με διαφορετικό τρόπο την κάθε μία. Ο διεθνής τουρισμός έρχεται αντιμέτωπος με την τοπική κοινότητα αντί να ενσωματώνεται σε αυτήν. Ο λόγος είναι πως οι τουρίστες αποτελούν μικρής διάρκειας επισκέπτες, οι οποίοι μεταφέρουν τις δικές τους συνήθειες και τρόπους συμπεριφοράς. Οι συνήθειες αυτές μπορεί να αποδειχτούν ανάρμοστες και μη αποδεκτές από την κοινότητα υποδοχής. Επιπλέον η διαφορετικότητα της γλώσσας μεταξύ τουριστών και ντόπιων προκαλεί επιμέρους εμπόδια στη μεταξύ τους συνεννόηση και κατανόηση. Τέτοιες δυσκολίες οδηγούν σε προβλήματα, η επίλυση των οποίων απαιτεί κάποιου είδους τουριστικής εκπαίδευσης τόσο των τουριστών όσο και της τοπικής κοινότητας. Λέγοντας τουριστική εκπαίδευση εννοούμε την παροχή πληροφοριών και υποδείξεων στους τουρίστες σε σχέση με τον τρόπο συμπεριφοράς, τον τοπικό κώδικα ενδυμασίας της χώρας υποδοχής κ.λ.π. Από την άλλη πλευρά, οι τοπικές κοινότητες θα πρέπει να αντιληφθούν την ανάγκη σωστής υποδοχής των ατόμων που δαπανούν εκεί τα χρήματά τους. Ένα σημαντικό πρόβλημα που προκύπτει κατά τον εντοπισμό των κοινωνικών επιπτώσεων του τουρισμού είναι ότι αργούν να εμφανιστούν. Σε αντίθεση με τις οικονομικές επιπτώσεις της τουριστικής δραστηριότητας, οι οποίες γίνονται άμεσα αντιληπτές, οι αλλαγές στην κοινωνία μπορεί να είναι ανεπαίσθητες και να συσσωρεύονται σιγά-σιγά. Εξάλλου ακόμη κι όταν εντοπίζονται είναι δύσκολο να αποδοθούν αποκλειστικά στον τουρισμό καθώς μπορεί να οφείλονται και σε άλλες πηγές επιρροής όπως τα μάσα μαζικής ενημάρωσης και επικοινωνίας. Για τον εντοπισμό των επιπτώσεων του τουρισμού σε μια κοινότητα είναι αναγκαία η παρακολούθηση του όγκου αφίξεων τουριστών καθώς και της εποχικότητας της τουριστικής δραστηριότητας. Όσο αυξάνεται ο όγκος των τουριστικών αφίξεων, τόσο εντονότερη είναι η επίπτωσή τους στον τόπο υποδοχής. Ο συνωστισμός, η δυσκολότερη πρόσβαση σε οποιοδήποτε προορισμό, οι καθυστερήσεις, η αύξηση των τιμών οδηγούν στην σταδιακή δυσαρέσκεια και πιθανόν επιθετικότητα των ντόπιων

21 Κάποιες ομάδες τουριστών είναι λιγότερο ευαίσθητες στον τοπικό πολιτισμό απ ότι άλλες. Μεγάλα γκρουπ ατόμων με χαμηλό εισόδημα που ταξιδεύουν με φτηνά πακέτα διακοπών, ενδεχομένως να προκαλέσουν προβλήματα στον προορισμό τους. Επίσης ομάδες ατόμων ορισμένων εθνικοτήτων μπορεί να αναπτύξουν συμπεριφορές οι οποίες να μην είναι αποδεκτές στις τοπικές κοινότητες. Είναι εμφανές ότι ορισμένες περιοχές δεν μπορούν να υποδεχτούν πάνω από έναν συγκεκριμένο αριθμό τουριστών. Οι υπεύθυνοι του σχεδιασμού της τουριστικής πολιτικής οφείλουν να είναι ευαισθητοποιημένοι στο γεγονός αυτό και να τις προστατεύσουν από την ανεξέλεγκτη «επιδρομή» των επισκεπτών. Παρ όλα αυτά θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ανάπτυξη του τουρισμού μπορεί να επιφέρει ωφέλιμες κοινωνικο-πολιτιστικές επιπτώσεις. Η ανταλλαγή ιδεών, πολιτισμικών συνηθειών και αντιλήψεων εξαλείφει την άγνοια και τις παρεξηγήσεις. Όταν η διαφορετικότητα και η προσωπική ταυτότητα των ανθρώπων και των λαών αντιμετωπίζεται με τον δέοντα σεβασμό και ευαισθησία από όλες τις πλευρές, μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ τους

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 2.1 Επιπτώσεις στην κοινωνική και οικογενειακή δομή Αλλαγές στην κοινωνική διαστρωμάτωση Η συνεχής ανάπτυξη του τουρισμού οδηγεί στη διαμόρφωση νέων παραγωγικών σχέσεων στις τουριστικές περιοχές. Ο τομέας των υπηρεσιών σταδιακά αυξάνεται και αναπτύσσονται υποδομές και λειτουργίες που έχουν ως στόχο την εξυπηρέτηση του τουρισμού. Ακόμη και σε περιπτώσεις με παραδοσιακού τύπου αγροτικές κοινωνικές δομές οι εξελίξεις αυτές οδηγούν στη διαμόρφωση διαφοροποιημένων κοινωνικών δομών με ειδικά χαρακτηριστικά σαφώς επηρεασμένα από την τουριστική ανάπτυξη. Αυτή η «τουριστικοποίηση» της κοινωνικής δομής οδηγεί σε μία μορφή διάσπασης της τοπικής κοινωνίας, κυρίως σε τουριστικές περιοχές. Ένα τμήμα της κοινωνίας παραμένει προσκολλημένο στα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις της αγροτικής περιφέρειας, ενώ ένα άλλο εκσυγχρονίζεται και προσαρμόζεται στις νέες απαιτήσεις και ανάγκες που επιβάλλει η τουριστική ανάπτυξη. Στην νέα δομή που διαμορφώνεται η απασχόληση των νέων στον τουριστικό τομέα ενισχύεται από την ίδια την οικογένεια προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη συμμετοχή στην κατανομή των κερδών της τουριστικής ανάπτυξης. Η αύξηση των εισοδημάτων, παράλληλα με την αστικοποίηση, οδηγεί σε έναν συχνά επιφανειακό εκσυγχρονισμό που συνοδεύεται από φαινόμενα καταναλωτισμού, κυρίως στις νεότερες ηλικίες. Αναμφίβολα όμως στην νέα αυτή κοινωνική δομή, σημειώνεται άνοδος του βιοτικού επιπέδου και βελτίωση της ποιότητας ζωής, γεγονός που οφείλεται στη διάχυση των εισοδημάτων που προέρχονται από τον τουρισμό σε ευρύτερα στρώματα του τοπικού πληθυσμού. Τέλος, η ταχύτητα με την οποία πραγματώνονται αυτές οι κοινωνικές αλλαγές αποτελεί βασικό παράγοντα αφομοίωσής τους από κάθε τοπική κοινωνική δομή

23 Η απασχόληση στον τουρισμό και η συνακόλουθη αύξηση των εισοδημάτων καθώς και η γενικότερη σταδιακή άνοδος του επιπέδου ζωής είναι παράγοντες που ωθούν σε έντονη επαγγελματική και κοινωνική κινητικότητα. Αυτή εμφανίζεται κυρίως στα χαμηλά (π.χ. αγρότες, εργάτες) και μεσαία (π.χ. υπάλληλοι) στρώματα και οδηγεί στην διεύρυνση της «μεσαίας» τάξης. Το γεγονός αυτό συμβαίνει λόγω του μεγάλου αριθμού ανθρώπων οι οποίοι ωφελούνται από τα νέα δεδομένα της τουριστικής ανάπτυξης. Η ανοδική κοινωνική και επαγγελματική κινητικότητα αφορά κυρίως τρεις ομάδες του πληθυσμού (Ζαχαράτος Γεράσιµος - Τσάρτας Πάρις- Κοκκώσης Χάρης Σακελλαρίδης Οδυσσέας, τόμος Γ, 1999): Οι νέοι, οι οποίοι έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση, τηρούν θετική στάση απέναντι στους τουρίστες. Οι ίδιοι προτιμούν να ασχοληθούν με τον τουριστικό τομέα, γεγονός που οδηγεί σταδιακά στην υποβάθμιση του αγροτικού κλάδου, εφόσον τα νεότερης ηλικίας άτομα στρέφονται στα τουριστικά επαγγέλματα, τα οποία τους προσδίδουν κύρος και υψηλά εισοδήματα. Οι γυναίκες, μέσω της ενασχόλησής τους με τον τουρισμό, έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση. Η τoυριστική ανάπτυξη λειτουργεί ως βασικός παράγοντας ποικίλων κοινωνικών αλλαγών στη θέση της γυναίκας μέσα στην τοπική κοινωνία. Είναι πιθανόν στα πρώτα στάδια της τουριστικής ανάπτυξης στο οικείο περιβάλλον τους να αντιμετωπίσουν τον ερχομό των τουριστών με καχυποψία και δυσαρέσκεια. Όταν όμως η τουριστική ανάπτυξη βελτιώσει τις υποδομές και δημιουργήσει νέες θέσεις απασχόλησης, εκείνες δέχονται να επωμιστούν περισσότερες υποχρεώσεις και να επιβαρύνουν το ήδη ελάχιστο ελεύθερο χρόνο τους, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους στον τουριστικό τομέα. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η κοινωνική άνοδος των γυναικών δεν επιτυγχάνεται αυτόματα και παράλληλα με την οικονομική τους άνοδο. Ιδιαίτερα σε περιοχές όπου οι κοινωνικές δομές παραγκωνίζουν και περιθωριοποιούν τον κοινωνικό ρόλο των γυναικών συχνά παρατηρείται το φαινόμενο να έχουν αποκτήσει οι γυναίκες οικονομική επιφάνεια αλλά να αδυνατούν να καταλάβουν την κοινωνική

24 αναγνώριση που τους ανήκει. Τέτοιες περιοχές είναι για παράδειγμα οι κύρια αμιγείς αγροτικές περιοχές και οι ασιατικές αναπτυσσόμενες περιοχές. Οι επιχειρηματίες του τουριστικού τομέα είναι αυτοί που συχνά σε μικρό χρονικό διάστημα αποκτούν υψηλά εισοδήματα καθώς και κοινωνικό γόητρο στις τουριστικές περιοχές. Πολλοί από αυτούς θεωρούνται από τους ντόπιους κατοίκους ως πρότυπα επιτυχίας και κοινωνικής ανόδου, ενώ ορισμένοι αναλαμβάνουν και πολιτικούς ρόλους καθοριστικής σημασίας για την γενικότερη ανάπτυξη της κοινωνίας τους Επιπτώσεις στην οικογενειακές σχέσεις Ο θεσµός της οικογένειας είναι εξαιρετικά ευαίσθητος στις επιδράσεις του τουρισμού. Η παραδοσιακή πατριαρχική οικογένεια που εντοπίζεται κατά κύριο λόγο στην περιφέρεια είναι στην ουσία ανοχύρωτη στην δυναμική επέλαση του τουριστικού φαινομένου. Η έλευση του τουρισμού σηματοδοτεί µια σειρά αλλαγών στα µέλη της οικογένειας µε συνέπεια την διάβρωση του πατριαρχικού χαρακτήρα της οικογένειας. Οι νέοι άνθρωποι, όπως αναφέραµε και προηγουµένως, βρίσκουν στην έλευση του τουρισµού στην περιοχή τους οικονοµική και κοινωνική διέξοδο. Επιδιώκουν επέκταση των δραστηριοτήτων της οικογένειας τους σε τομείς που συνδέονται µε τον τουρισµό. Το γεγονός αυτό όμως, απαιτεί χρήμα και χρόνο. Έτσι πολλές φορές έρχονται σε σύγκρουση µε τον αρχηγό της οικογένειας, ο οποίος βλέπει αυτές τις δραστηριότητες ως παράγοντες αµφισβήτησης της θέσης και του κύρους του µέσα στην οικογενειακή εστία, αλλά και γενικότερα έξω από αυτήν στον κοινωνικό του περίγυρο. Αυτό συμβαίνει διότι θεωρεί ότι η εµπλοκή της οικογένειάς του στα τουριστικά δρώµενα του τόπου θα έχει ως αποτέλεσµα την εξασθένηση της οικονοµικής και κοινωνικής του δύναµης και επιρροής. Επίσης πιστεύει ότι είναι ζήτηµα χρόνου ο ξεπεσµός των ηθών και η

25 αποδέσµευση από τις παραδόσεις. Αποτέλεσµα όλων αυτών είναι η δηµιουργία µιας σύγκρουσης ανάµεσα στα µέλη της οικογένειας. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθούμε στον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία και κατ επέκταση την συμβολή τους στην τουριστική ανάπτυξη. Οι γυναίκες στις αγροτικές κοινωνίες συµµετέχουν ενεργά στις επαγγελµατικές και γενικότερα στις κοινωνικές δραστηριότητες της οικογένειας τους. Βοηθούν τους συζύγους τους σε κάθε είδους εργασία (αγροτική ή μη) και συνήθως έχουν ισχυρή παρουσία στα κοινωνικοπολιτιστικά δρώµενα του τόπου τους μέσω της συμμετοχής τους σε τοπικούς συλλόγους. Παρ όλα αυτά, συνήθως η προσφορά τους δεν αναγνωρίζεται και δεν υπάρχει η αντίστοιχη άνοδος της κοινωνικής τους θέσης. Στην επιδίωξη τους αυτή έρχεται να προστεθεί ως σύµμαχος η ανάπτυξη του τουρισµού στην περιοχή τους και οι ευκαιρίες που δημιουργούνται από αυτήν την ανάπτυξη. Πολλές από τις πιο καίριες θέσεις θα καταληφθούν από γυναίκες είτε εξαιτίας της αδυναμίας των αντρών να ανταποκριθούν λόγω έλλειψης χρόνου, είτε της φύσης της εργασίας, είτε λόγω κάποιων ιδιαίτερων μορφωτικών προσόντων που πιθανότατα να διαθέτουν οι γυναίκες. Έχουμε έτσι αυτόματα μια ρήξη της δομής της παραδοσιακής οικογένειας. Δεν έχει πια τον πρώτο λόγο μόνο ο πατέρας για την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, έχει και η σύζυγος-μητέρα ένα μερίδιο επιρροής και ευθύνης. Όσο μεγαλύτερο είναι το άνοιγμα της οικογένειας στις ευκαιρίες που προσφέρει ο τουρισμός τόσο και η συμμετοχή των γυναικών (και των νέων) είναι μεγαλύτερη με συνέπεια την σταδιακή αυτονόμησή τους. Το τελικό αποτέλεσμα από την συμμετοχή των νέων και των γυναικών στις τουριστικές δραστηριότητες είναι η διάβρωση της παραδοσιακής δομής της οικογένειας. Το σταθερό πλέγμα των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας αρχίζει να αλλοιώνεται. Στο στάδιο αυτό της τουριστικής ανάπτυξης αλλάζουν τα βασικά χαρακτηριστικά του θεσμού της οικογένειας καθώς και ο ρόλος που διαδραματίζει στη γενικότερη κοινωνικοοικονομική εξέλιξη της κοινωνίας. Η απόκτηση εισοδημάτων από τις γυναίκες και τους νέους με την ταυτόχρονη

26 συνεχή επαφή με τους τουρίστες δημιουργεί νέα καταναλωτικά και κοινωνικά πρότυπα. Τα πρότυπα αυτά αποτελούν κάτι εντελώς καινούριο για την τοπική παραδοσιακή κοινωνία, με αποτέλεσμα πολλές φορές να δημιουργούνται αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις με τα γηραιότερα μέλη της οικογένειας. Δημιουργούνται νέοι θεσμοί που υποκαθιστούν το έργο και το ρόλο της οικογένειας και ιδιαίτερα ορισμένες από τις εργασίες και τις υποχρεώσεις που παραδοσιακά αναλάμβανε η μητέρα. Τέτοιοι θεσμοί αποτελούν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας η παρουσία των οποίων αυξάνεται συνεχώς στις περιοχές της υπαίθρου καθώς και οι βρεφονηπιακοί σταθμοί που αναλαμβάνουν το ρόλο της μητέρας για την φύλαξη και κοινωνικοποίηση των παιδιών Επιρροές στην καθημερινότητα των ατόμων που δεν σχετίζονται άμεσα με τον τουρισμό Ολοκληρώνοντας τις επιρροές που ασκεί η ανάπτυξη του τουρισµού στην κοινωνική δομή θα ήταν έλλειψη να µη γίνει καθόλου λόγος για µία ιδιαίτερη

27 κατηγορία ατόµων, τα οποία δεν σχετίζονται άµεσα με τα τουριστικά επαγγέλµατα και γενικότερα µε τουριστικά ζητήµατα, αλλά είναι κάτοικοι ή απλοί εργαζόμενοι των τουριστικών περιοχών. Για παράδειγµα, στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι υπάλληλοι των ιδιωτικών και των δημόσιων επιχειρήσεων και καταστημάτων. Τα παραπάνω άτοµα είτε το θέλουν είτε όχι δέχονται ανήκουν µια σειρά ισχυρών επιρροών σε πολλά επίπεδα της ατομικής και κοινωνικής τους διαβίωσης που οφείλονται στην ανάπτυξη του τουρισµού στην ευρύτερη περιοχή. Η ανάπτυξη του τουριστικού φαινομένου στην εκάστοτε περιοχή είναι εύλογο ότι θα επηρεάσει το σύνολο των κατοίκων. Επιπροσθέτως, σε οικονοµικό επίπεδο, η ραγδαία αύξηση των τιµών της γης λόγω ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής, δηµιουργεί νέα οικονοµικά δεδοµένα και επηρεάζει όλα τα επίπεδα της κοινωνικής διαστρωµάτωσης της εν λόγω περιοχής. Η αναζήτηση του εύκολου και ευκαιριακού κέρδους, είναι πιθανόν να επηρεάσει και την παραπάνω κατηγορία ατόµων, οι οποίοι προσπαθούν να επωφεληθούν από την άφιξη των τουριστών στον τόπο τους. Μια άλλη σηµαντική αρνητική επίπτωση της οποίας οι συνέπειες έχουν αντίκτυπο και σ' αυτήν την κατηγορία των ατόµων είναι η πληθυσµιακή συσσώρευση που παρατηρείται, ιδιαίτερα σε περιόδους τουριστικής αιχµής. Η πληθυσµιακή συσσώρευση αλλάζει τον τρόπο ζωής των κατοίκων της περιοχής, τουλάχιστον την συγκεκριµένη χρονική περίοδο

28 2.2 Επιπτώσεις στην κοινωνική συμπεριφορά και στις αξίες Το φαινόμενο της κοινωνικής επίδειξης Η άφιξη τουριστών σε μια χώρα υποδοχής δεν συνεπάγεται μόνο εισροή χρήματος και δημιουργία νέων εγκαταστάσεων για την εξυπηρέτησή τους. Οι τουρίστες φέρουν μαζί τους έναν διαφορετικό τρόπο συμπεριφοράς, ο οποίος μπορεί να μεταβάλλει σε βάθος τις τοπικές συνήθειες, διαφοροποιώντας τα παραδοσιακά κοινωνικά πρότυπα. Η αλληλεπίδραση ανθρώπων με διαφορετικό τρόπο ζωής μπορεί να οδηγήσει στην παρουσία του φαινομένου της κοινωνικής επίδειξης. Η συνύπαρξη τουριστών με τους ντόπιους κατοίκους μιας περιοχής δεν είναι πάντα εύκολη. Το φαινόμενο του τουρισμού πολλές φορές βρίσκει τους κατοίκους απροετοίμαστους και ανοχύρωτους. Προσδοκούν ότι μεταβάλλοντας τον τρόπο ζωής τους και τις συνήθειές τους, θα αποκτήσουν το υλικό επίπεδο και τις αξίες των τουριστών. Όπως είναι αναμενόμενο η μεταβολή των κοινωνικών αξιών και προτύπων οδηγεί στην πολιτισμική, θρησκευτική καθώς και ηθική αλλοτρίωση. Χαλαρώνει ο κοινωνικός ιστός που προστατεύει τα άτομα από έκνομες ενέργειες. Η δυνατότητα προσαρμογής της κοινότητας υποδοχής έτσι ώστε να αποδεχτεί τον τουρισμό εξαρτάται από πλήθος ποιοτικών παραμέτρων όπως η κοινωνικο-επαγγελματική κατάσταση του εγχώριου πληθυσμού, το μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο καθώς και η ανθεκτικότητα των κοινωνικών και ηθικών αξιών. (Lickorish Jenkins, 2004) Εγκληματικότητα Το φαινόμενο της εγκληματικότητας σχετίζεται άμεσα με την ηθική συμπεριφορά των ατόμων που δέχονται την τουριστική επιρροή. Η γενεσιουργός αιτία του φαινομένου ανάγεται στην πληθυσμιακή συσσώρευση που επέρχεται κατά τη διάρκεια τη τουριστικής περιόδου. Το υψηλό οικονομικό επίπεδο των τουριστών σε σχέση με τους ντόπιους καθώς και η διαφοροποίηση ηθικών και κοινωνικών προτύπων μεταξύ τους, σε συνδυασμό με την ταχύτατη αστικοποίηση της περιοχής

29 συμβάλλουν δυστυχώς στην αύξηση της εγκληματικότητας. Αυξάνονται οι ληστείες, οι κλοπές, οι βιασμοί, ακόμα και οι δολοφονίες, πλησιάζοντας έτσι τα αστικά πρότυπα ή τα αντίστοιχα των βιομηχανικών περιοχών. Οι θερμοί υποστηρικτές του τουρισμού αμφισβητούν την άποψη που θέλει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τουρισμού να ευθύνονται για την αύξηση των εγκληματικότητας. Η ερμηνεία και η λύση οποιασδήποτε μορφής είναι παρακινδυνευμένη μιας και το θέμα χρειάζεται μεγαλύτερη ανάλυση και έρευνα. Πάντως, το υπάρχον εμπειρικό υλικό υποδεικνύει τη συσχέτιση της τουριστικής ανάπτυξης με την εγκληματικότητα. Σίγουρα, όμως, ένας τρόπος αντιμετώπισης του φαινομένου αυτού είναι η οργανωμένη και βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού Τζόγος Ένας άλλος παράγοντας που συµβάλλει στην αλλαγή της συμπεριφοράς των ατόμων είναι ο τζόγος. Το φαινόµενο του τζόγου ανθεί κατά την τουριστική περίοδο και γίνεται ένα είδος προσέλκυσης των τουριστών - επισκεπτών. Το φαινόµενο του τζόγου παίρνει σάρκα και οστά µε τη δηµιουργία επιχειρήσεων «καζίνο», τα οποία παίζουν καθοριστικό οικονοµικό και κοινωνικό ρόλο τις τελευταίες δεκαετίες στον διεθνή τουριστικό χώρο. Ο τζόγος αποτελεί μείζον πρόβληµα για την κοινωνική ισορροπία γιατί οδηγεί σε αναδιανοµή του εισοδήµατος εφόσον μπορούν σε πολύ μικρό χρονικό διάστηµα να χαθούν τεράστιες περιουσίες. Ιδιαίτερο μερίδιο στο φαινόμενο του τζόγου φαίνεται να έχουν οι νέοι άνθρωποι, οι οποίοι επιδιώκοντας το εύκολο κέρδος επενδύουν σημαντικά ποσά στα «καζίνο» πιστεύοντας ότι σε σύντοµο χρονικό διάστηµα θααποκτήσουν την οικονοµική και κοινωνική επιφάνεια που επιθυµούν. Η απώλεια μεγάλων ποσών και η αύξηση του πάθους για τον τζόγο οδηγεί τελικά σε συγκρούσεις µεταξύ οικογενειών, µε συνέπεια ακόμη και τον ευτελισμό των ανθρωπίνων σχέσεων

30 2.2.4 Σεξουαλική ελευθεριότητα Μια άλλη ηθική επίπτωση που έχει ο τουρισμός αφορά στη σεξουαλικότητα των ατόμων. Ο τουρισμός, ως σύγχρονος κοινωνικός θεσμός, εμπεριέχει ορισμένα χαρακτηριστικά που έμμεσα ή άμεσα σχετίζονται με την σεξουαλικότητα. Τέτοια χαρακτηριστικά μπορεί να θεωρηθούν: Α) Η δυνατότητα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας τόσο των τουριστών όσο και των ντόπιων μέσα σε ένα καινούριο κοινωνικό περιβάλλον το οποίο διευκολύνει τη δημιουργία σεξουαλικών σχέσεων, παραγκωνίζοντας τις όποιες κοινωνικές αναστολές υπήρχαν μέχρι τότε. Β) Ένα άλλο χαρακτηριστικό που αυξάνει την σεξουαλικότητα στους τουριστικούς προορισμούς είναι το περιορισμένο χρονικό διάστημα των διακοπών, το οποίο δημιουργεί μία ψυχολογική απελευθέρωση των τουριστών αλλά και των ντόπιων. Γ) Ταυτόχρονα, η απομάκρυνση των τουριστών από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον έχει ως συνέπεια την ενίσχυση του αυθορμητισμού και την πιο εύκολη σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων. Δ) Η απελευθέρωση του ατόμου από τις συνθήκες ρουτίνας, άγχους και καταπίεσης που βιώνει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, οδηγεί σε αύξηση της σεξουαλικότητάς του. Το άτομο αποδεσμεύεται από τις καθημερινές αναγκαστικές ασχολίες του, ο ελεύθερος χρόνος του αυξάνεται κι επομένως συνάπτει ευκολότερα σεξουαλικές σχέσεις. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται όλο και συχνότερα το φαινόμενο των χωριστών διακοπών μεταξύ των ζευγαριών με αποτέλεσμα την ενίσχυση της επιθυμίας του ατόμου για νέες γνωριμίες και αλλαγή ερωτικού συντρόφου. Η αναζήτηση ενός περιστασιακού δεσμού με κάποιο ντόπιο δημιουργεί συχνά προβλήματα στις σχέσεις των δύο φύλων. Είναι σύνηθες φαινόμενο πλέον για τους νέους να δημιουργούν εφήμερους δεσμούς κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η διαρκής αναζήτηση εφήμερων σεξουαλικών επαφών κατά τη διάρκεια των διακοπών

31 καλείται και ως σεξοτουρισμός. Κυρίως στις κλειστές κοινωνικές ομάδες το ζήτημα αυτό θεωρείται ως μία από τις αρνητικές μορφές ανάπτυξης της περιοχής και συχνά οδηγεί σε συγκρούσεις μεταξύ ζευγαριών. Το κατά πόσο μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση ο θεσμός του γάμου λόγω των ανωτέρω εξαρτάται από πολλούς κοινωνικούς παράγοντες, όπως η φάση της τουριστικής ανάπτυξης και το επίπεδο αυτονομίας των γυναικών Πορνεία Η αύξηση του επιπέδου της σεξουαλικής ελευθεριότητας καθώς και η άνθιση του σεξοτουρισμού στους προορισμούς των τουριστών έχουν ως κατάληξη την αύξηση του φαινομένου της πορνείας καθώς και τη διάβρωση των ηθών στους τόπους τουριστικής ανάπτυξης. Ιδιαιτέρως ευαίσθητες στο εν λόγω φαινόμενο είναι οι υποανάπτυκτες και οι εξαρτημένες από τον τουρισμό χώρες, οι οποίες πάσχουν από χαμηλό επίπεδο διαβίωσης. Στις χώρες τις νοτιοανατολικής Ασίας και της Ανατολικής Ευρώπης μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού δημιουργήθηκαν ευνοϊκές συνθήκες ώστε να εξαπλωθεί το νοσηρό φαινόμενο της πορνείας. Όπως είναι φυσικό ο σεξοτουρισμός ευδοκιμεί περισσότερο στις χώρες όπου κάποιος μπορεί να αγοράσει τέτοιου είδους υπηρεσίες φθηνότερα. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι κυρίως οι τριτοκοσμικές χώρες οδηγούνται σε παθητικούς ρόλους με κύριο αυτόν της πορνείας. Το θέμα του σεξοτουρισμού και οι επιπτώσεις του δεν πρέπει να όμως να μελετώνται μόνο από την οικονομική πλευρά. Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν άλλα βαθύτερα αίτια που ωθούν και τις δύο πλευρές στην κατάληξη αυτή. Ο τριτοκοσμικός κόσμος πολλές φορές βλέπει τους τουρίστες σαν κάτι περισσότερο από οικονομικό όφελος. Είναι οι λυτρωτές, αυτοί που θα τους βγάλουν από την φτώχεια και την εξαθλίωση και θα τους οδηγήσουν σε μια καλύτερη ζωή. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να δημιουργούνται ιδιαίτερες σχέσεις μεταξύ των τουριστών και των ντόπιων (κυρίως γυναικών), σχέσεις που πολλές φορές φτάνουν ακόμα και στο γάμο. Έτσι τελικά αρκετές ντόπιες μεταναστεύουν σε άλλες χώρες για ένα καλύτερο μέλλον

32 Από την άλλη πλευρά έχει διαπιστωθεί ότι οι τουρίστες δεν θεωρούν πως κάνουν κάτι επιλήψιμο έχοντας ως σκοπό των διακοπών τους το σεξ. Φαίνεται να πιστεύουν ότι πέρα από το χρηματικό αντίτιμο δημιουργείται και μια άλλη σχέση με τους ντόπιους. Πολλοί τουρίστες αναζητούν ψυχολογική εκτόνωση και διαφυγή από τον σύγχρονο πολιτισμό. Εξάλλου η τουριστική βιομηχανία διαφημίζει τον αγοραίο έρωτα και γενικά τις σεξουαλικές επαφές με αρκετά καμουφλαρισμένο τρόπο χωρίς να γίνεται απόλυτα κατανοητό στον τουρίστα το τι θα συναντήσει. Επίσης συχνά πολλοί ταξιδιώτες επισκέπτονται μια χώρα για άλλους λόγους και καταλήγουν είτε από περιέργεια είτε για άλλους λόγους να συνάπτουν σχέσεις πορνείας. Η αύξηση του τουρισμού στις τριτοκοσμικές χώρες έχει συμβάλλει σε μια νέα μορφή πορνείας ιδιαίτερα δυσάρεστη. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση της παιδικής πορνείας σε πολλές χώρες, κυρίως της νοτιοανατολικής Ασίας. Υπολογίζεται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο παιδιά κάθε χρόνο εμπλέκονται σε κυκλώματα πορνείας σε ολόκληρο τον κόσμο. Δυστυχώς παρά τις προσπάθειες από κυβερνητικούς οργανισμούς και διεθνείς οργανώσεις για την μείωση της παιδικής πορνείας και γενικότερα του σεξουαλικού τουρισμού, παρατηρείται όλο και μεγαλύτερη διάδοση του φαινομένου Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα Η αύξηση των σεξουαλικών επαφών και η εξάπλωση της παιδικής πορνείας είναι βασικοί παράγοντες και μιας άλλης αρνητικής επίπτωσης, αυτής της διεύρυνσης των σεξουαλικών νοσημάτων με κυριότερη τη νόσο του AIDS. Το AIDS, όπως και τα περισσότερα από αυτά, μεταδίδονται κυρίως με τη σεξουαλική επαφή. Η εξάπλωση του φαινομένου των σεξουαλικών νοσημάτων στους τουριστικούς προορισμούς ενισχύεται και από το ανεπαρκές επίπεδο ενημέρωσης του κόσμου ιδιαίτερα στις υποανάπτυκτες χώρες. Η πιθανότερη αιτία και κινητήρια δύναμη της μετάδοσης των εν λόγω ασθενειών φαίνεται να είναι η πορνεία. Δεν είναι βέβαια δυνατόν να εξαλειφθεί τελείως η πορνεία. Η οικονομική, όμως, ανάπτυξη και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου σίγουρα μπορούν να τη μειώσουν σημαντικά. Η

33 αύξηση του ιού του AIDS στις τουριστικές περιοχές δημιούργησε μια σειρά ψυχολογικών επιδράσεων όπως για παράδειγμα την μείωση των προτιμήσεων των τουριστών απέναντι σε συγκεκριμένους προορισμούς, την αύξηση του φόβου τους σε κάθε εκδήλωση σεξουαλικής δραστηριότητας και τελικά τη μείωση της σεξουαλικής ζωής κατά τη διάρκεια των διακοπών. Δυστυχώς, προσπαθώντας οι τουρίστες να μειώσουν τον κίνδυνο του AIDS αναζητούν όλο και μικρότερες ηλικίες για την σεξουαλική τους ικανοποίηση. Όσον αφορά τους ντόπιους η αύξηση της πορνείας και η έξαρση των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων είναι εύλογο να δημιουργεί μία άκρως αρνητική στάση απέναντι σε κάθε μορφή τουριστικής ανάπτυξης. Το συγκεκριμένο πρόβλημα απαιτεί την υιοθέτηση μιας προσέγγισης που θα περικλείει την καταγραφή, την εκπαίδευση καθώς και την αποκατάσταση. Κάποιες πρώτες λύσεις που μπορούν να προταθούν μέσα στα πλαίσια μιας οργανωμένης και βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης είναι: α) Η δημιουργία προγραμμάτων σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης του κοινού καθώς και η ενημέρωση και ευαισθητοποίησή του για τα μέτρα προφύλαξης ενάντια στις μολυσματικές, ανίατες ασθένειες. β) Η κατάρτιση κοινωνικών λειτουργών και νοσοκόμων ώστε να βοηθούν τα νεαρά άτομα και να τα αποτρέπουν από καταστροφικές επιλογές π.χ. πορνεία. γ) Ο περιορισμός της πορνείας σε ειδικά ελεγμένους χώρους, οι οποίοι να προορίζονται για τον συγκεκριμένο σκοπό. δ) Η λήψη αυστηρών μέτρων και η εκπαίδευση της αστυνομίας σε θέματα πορνείας και σεξουαλικών εγκλημάτων ώστε να αποφεύγεται η εκμετάλλευση των εκδιδόμενων ατόμων από τρίτους. ε) Τέλος, είναι απαραίτητη και η συστηματική καταγραφή των εκδιδόμενων ατόμων αλλά και ο συστηματικός ιατρικός έλεγχος αυτών, καθώς και διαρκείς επιθεωρήσεις των οίκων ανοχής. (Doswell, 2002)

34 2.3 Επιπτώσεις στις παραδόσεις και τα έθιμα Εμπορευματοποίηση δραστηριοτήτων Καθώς ο τουρισμός αποτελεί ανθρώπινη, πάνω απ όλα δραστηριότητα, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ανθρώπινες αδυναμίες και λάθη των μόνιμων κατοίκων θα εμφανισθούν. Προκειμένου οι κάτοικοι να ανταποκριθούν στα νέα κοινωνικά και καταναλωτικά πρότυπα, αναζητούν νέα εισοδήματα και πηγές πλουτισμού με ορθόδοξους ή μη τρόπους, αδιαφορώντας για την ηθική υπόσταση των ενεργειών τους. Το γεγονός αυτό οδηγεί στην αύξηση παραοικονομικών δραστηριοτήτων καθώς και σε κάθε μορφή επένδυσης που γίνεται με στόχο το εύκολο και γρήγορο κέρδος. Το πρόβλημα αυτό εντείνεται όταν στην περιοχή υπάρχει μεγάλη κινητικότητα από μετανάστες - επιχειρηματίες και γενικότερα εργαζομένους που ασχολούνται με τουριστικά επαγγέλματα και δημιουργούν ανταγωνισμό μεταξύ τους. Έτσι, λοιπόν, το νέο επαγγελματικό ήθος δημιουργεί φαινόμενα κερδοσκοπίας γης, τοκογλυφίας, πορνείας, επαιτείας, καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και φθοράς των πολιτιστικών μνημείων Θρησκεία Ένας άλλος παράγοντας, ο οποίος μεταβάλλεται - αλλοιώνεται από την επίδραση του τουρισµού είναι η θρησκεία. Τα θρησκευτικά «πιστεύω» αποτελούν κυρίαρχο συστατικό µε το οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τη ζωή. Ιδιαίτερα στο παρελθόν η θρησκεία υπήρξε µία από τις κύριες συνιστώσες της εθνικής ταυτότητας. Για παράδειγµα, η ελληνική εθνικότητα ήταν συνυφασμένη με ένα χριστιανικό πλέγμα «πιστεύω» και ηθών, αντίστοιχα η τουρκική με το μουσουλµανισµό. Στις μέρες µας παρατηρούμε αρκετές κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές µε συνέπεια την μείωση της ταύτισης αυτής. Οι περισσότερες χώρες του κόσμου τείνουν να γίνουν πολύ-πολιτιστικές και πολυφυλετικές. Όταν οι επισκέπτες - τουρίστες ανήκουν σε διαφορετική θρησκεία των ντόπιων κατοίκων μπορεί να δημιουργηθεί πολλές φορές αντιπαράθεση. Η αντιπαράθεση αυτή οξύνεται όταν η τοπική κοινωνία και