2.1 ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ-ΣΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΟΡΕΣ... 9

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "2.1 ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ-ΣΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΟΡΕΣ... 9"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ» ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Μελέτη της ιαχείρισης Εµπιστοσύνης σε Ηλεκτρονικές Συναλλαγές ιπλωµατική Εργασία της Κιόκα Χρυσούλας (ΑΕΜ: 243) Επιβλέπων Καθηγητής: Νικόλαος Βασιλειάδης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010

2

3 Πρόλογος Η παρούσα διπλωµατική εργασία αναφέρεται στις οντολογίες και στη ιαχείριση της Εµπιστοσύνης, στη σηµασία που έχει αυτή στο ηλεκτρονικό εµπόριο και κατά επέκταση στις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Οι οντολογίες χρησιµοποιούνται για την αναπαράσταση της γνώσης στον Σηµασιολογικό Ιστό. Η ιαχείριση Εµπιστοσύνης επιτρέπει την αξιόπιστη ολοκλήρωση µιας διαδικασίας συναλλαγής ανάµεσα στα µέλη της. Στη συνέχεια και µετά από πραγµατοποίηση βιβλιογραφικής έρευνας αναπτύχθηκε µια οντολογία µε τη βοήθεια του προγράµµατος Protégé. Η οντολογία αναπαριστά τις οντότητες και τις διαδικασίες στις οποίες συµµετέχουν αυτές για την πραγµατοποίηση µιας οποιασδήποτε ηλεκτρονικής συναλλαγής. Θα ήθελα να εκφράσω τις θερµές µου ευχαριστίες στον κ. Νικόλαο Βασιλειάδη, Επίκουρο Καθηγητή του Τµήµατος Πληροφορικής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης για την άρτια συνεργασία µας, την πολύτιµη βοήθεια και την επιστηµονική καθοδήγηση που µου προσέφερε προκειµένου να πραγµατοποιηθεί η συγκεκριµένη µελέτη. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Καλλιόπη Κράβαρη, υποψήφια ιδάκτορα του Τµήµατος Πληροφορικής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης για την πολύτιµη συνεργασία και βοήθειά της. Τέλος, ευχαριστώ πολύ την οικογένειά µου και το φιλικό µου περιβάλλον για την υποστήριξη, κατανόηση και υποµονή που µου υπέδειξαν όλο αυτόν τον καιρό. Κιόκα Χρυσούλα Ιούνιος 2010

4

5 Περιεχόµενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ... III ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... V 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ-ΣΙ Τι είναι ο ΣΙ Αρχιτεκτονική του ΣΙ Μελλοντική Εξέλιξη ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΟΡΕΣ Τι είναι το Ηλεκτρονικό Εµπόριο; Οντολογία και πράκτορες Σύστηµα Πολλαπλών Πρακτόρων ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ Εµπιστοσύνη Βασισµένη στην Πολιτική ή τη Φήµη Βασική, Γενική και Περιστασιακή Εµπιστοσύνη ΓΕΝΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΝΟΣ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ Θεσµικά Πλαίσια και Πιστοποιητικά Έµµεσα Πρότυπα Πρακτόρων Πληροφορίες Φήµης ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΙ Αισιόδοξα Συστήµατα - Optimistic Απαισιόδοξα Συστήµατα - Pessimistic... 32

6 3.7.3 Κεντρικοποιηµένα Συστήµατα Εµπιστοσύνης - Centralized Συστήµατα ιερεύνησης Εµπιστοσύνης - Investigation Μεταβατικά Συστήµατα Εµπιστοσύνης - Transitive Σύγκριση των Στρατηγικών Εµπιστοσύνης ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΈΡΕΥΝΑΣ ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ PROTEGE Protégé-Frames Editor Protégé-OWL Editor ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΣΧΕ ΙΑΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Γενικά Χαρακτηριστικά Ιεραρχία Οντολογίας Στιγµιότυπα της Οντολογίας ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β... 95

7 1 Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια οι υπολογιστές µετατράπηκαν από αποµονωµένες συσκευές σε σηµεία εισόδου σε ένα δίκτυο παγκόσµιας εµβέλειας ανταλλαγής πληροφοριών και επιχειρησιακών συναλλαγών το οποίο ονοµάζεται Παγκόσµιος Ιστός World Wide Web (WWW). Ως εκ τούτου, η υποστήριξη για την ανταλλαγή δεδοµένων, πληροφοριών και γνώσης ορίζεται ως κύριο θέµα απασχόλησης στη σύγχρονη τεχνολογία υπολογιστών. Ο Παγκόσµιος Ιστός έχει αλλάξει δραστικά τον όγκο των ηλεκτρονικά διαθέσιµων πληροφοριών. Ωστόσο, αυτή η επιτυχία, εξαιτίας της εκθετικής ανάπτυξης που έχει, κάνει υπερβολικά δύσκολο για τον ΠΙ να µπορέσει να βρει, να έχει πρόσβαση, να παρουσιάσει και να διαθέσει τις κατάλληλες πληροφορίες στο τεράστιο εύρος χρηστών του. Για να αντιµετωπιστεί αυτή η δυσκολία έχει δηµιουργηθεί ένα εξελιγµένο δίκτυο πληροφοριών, ο Σηµασιολογικός Ιστός, το οποίο έχει ενσωµατωµένη τη σηµασιολογία των πληροφοριών. Ένας από τους πολλούς τοµείς εφαρµογής του είναι και το ηλεκτρονικό εµπόριο. Πολλές έρευνες έχουν γίνει έτσι ώστε να γίνει πλήρης αναπαράσταση των συναλλαγών πραγµατικού χρόνου σε ηλεκτρονική µορφή. Βασικό στοιχείο για την επιτυχή ολοκλήρωση µιας συναλλαγής είναι η ύπαρξη εµπιστοσύνης και αξιοπιστίας ανάµεσα στα µέλη του. Τη λύση σε αυτό το πρόβληµα έχει φέρει ένας σχετικά νέος αλλά πολλά υποσχόµενος τοµέας των επιχειρήσεων η ιαχείριση της Εµπιστοσύνης. Σε αυτή την εργασία έγινε µια προσπάθεια µελέτης του τοµέα της ιαχείρισης Εµπιστοσύνης στις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Στη συνέχεια, ακολουθεί µια σύντοµη περιγραφή του περιεχοµένου των υπολοίπων κεφαλαίων της διπλωµατικής εργασίας. Στο κεφάλαιο 2 γίνεται µια γενική παρουσίαση του Σηµασιολογικού Ιστού και της αρχιτεκτονικής του. Στη συνέχεια, αναφέρονται γενικά στοιχεία για το ηλεκτρονικό εµπόριο και τις ηλεκτρονικές συναλλαγές και γίνεται µια σύντοµη περιγραφή του τρόπου µε τον οποίο λειτουργούν και αλληλεπιδρούν οι πράκτορες µεταξύ τους. Στο κεφάλαιο 3 γίνεται µια σύντοµη περιγραφή του όρου της εµπιστοσύνης και πιο εξειδικευµένα της ιαχείρισης της Εµπιστοσύνης. Ακόµη, γίνεται µια µικρή -1-

8 αναφορά στις κατηγορίες που διαχωρίζεται βασισµένη σε παλαιότερες έρευνες. Στη συνέχεια γίνεται παρουσίαση του τρόπου σχεδιασµού ενός συστήµατος εµπιστοσύνης. Τέλος, περιγράφουµε τους µηχανισµούς παραγωγής και τις στρατηγικές εµπιστοσύνης στο ΣΙ. Στο κεφάλαιο 4, αναφέρουµε εν συντοµία τους στόχους αυτής της εργασίας και παρουσιάζουµε το πρόγραµµα Protégé, το εργαλείο που χρησιµοποιήσαµε για να την ανάπτυξη της οντολογίας που υλοποιήσαµε. Ακολουθεί η περιγραφή των δυο τρόπων δηµιουργίας οντολογιών που υποστηρίζονται από το Protégé. Στο κεφάλαιο 5, γίνεται αναφορά των απαιτήσεων της οντολογίας που δηµιουργήσαµε και στη συνέχεια γίνεται πλήρης περιγραφή αυτής, αρχικά αναφέροντας κάποια γενικά χαρακτηριστικά της και στη συνέχεια παρουσιάζοντας όλες τις κλάσεις και υποκλάσεις που την απαρτίζουν. Τέλος, περιγράψαµε τα βασικά στιγµιότυπα της οντολογίας που δηµιουργήσαµε για να γίνει καλύτερα κατανοητή η λειτουργία της. Στο κεφάλαιο 6, παρουσιάζονται τα συµπεράσµατα από το σύνολο της παρούσας εργασίας και προτείνονται κάποια ζητήµατα µελλοντικής έρευνας πάνω στον συγκεκριµένο τοµέα. -2-

9 2 Σηµασιολογικός Ιστός και Ηλεκτρονικό Εµπόριο Πριν προσεγγίσουµε το θέµα του σχεδιασµού και της εκτίµησης αξιόπιστων µοντέλων εµπιστοσύνης θα αναλύσουµε το γενικό πλαίσιο εφαρµογής τους στην παρούσα κατάσταση. Θα αναφερθούµε, λοιπόν, εκτενώς στον ορισµό του Σηµασιολογικού Ιστού-ΣΙ (Semantic Web), των πρακτόρων και στις γλώσσες αναπαράστασης των οντολογιών. Θα επικεντρωθούµε κυρίως στην εφαρµογή τους στο ηλεκτρονικό εµπόριο και την δηµιουργία αξιόπιστων συναλλαγών. 2.1 Σηµασιολογικός Ιστός-ΣΙ Τι είναι ο ΣΙ Στις µέρες µας παρατηρείται µια ραγδαία ανάπτυξη του ρυθµού µε τον οποίο οι άνθρωποι χρησιµοποιούν τον Παγκόσµιο Ιστό-ΠΙ για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Ο άνθρωπος είναι ικανός να χρησιµοποιεί τον ΠΙ για να ολοκληρώνει εργασίες όπως είναι η εύρεση ορισµών λέξεων σε άλλες γλώσσες, η κράτηση θέσεων για το θέατρο ή η αναζήτηση της χαµηλότερης τιµής για ένα προϊόν. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, ένας υπολογιστής δεν µπορούσε να ολοκληρώσει τέτοιες εργασίες χωρίς ανθρώπινη παρέµβαση. Ο λόγος που συνέβαινε αυτό ήταν ότι οι ιστοσελίδες ήταν σχεδιασµένες να διαβάζονται από ανθρώπους και όχι από µηχανές. Οι υπολογιστές µπορούσαν να αναλύσουν τη γραµµατική των λέξεων των ιστοσελίδων για απλές και συνηθισµένες διαδικασίες, αλλά γενικά δεν είχαν αξιόπιστους τρόπους να αναλύσουν τη σηµασία των πληροφοριών, όπως για παράδειγµα τι σηµαίνει να ορίζεται µια ιστοσελίδα σαν αρχική (home page) για κάποιες άλλες κλπ. Εδώ έρχεται να φέρει τη λύση η δηµιουργία του ΣΙ. Το όραµα της δηµιουργίας ενός τέτοιου δικτύου ανέφερε για πρώτη φορά ο Tim Berners-Lee και οι συνεργάτες του [1] και ορίστηκε ως εξής: -3-

10 Έχω ένα όραµα για τον Παγκόσµιο Ιστό [στο οποίο οι υπολογιστές] γίνονται ικανοί να αναλύσουν δεδοµένα στον ΠΙ το πλαίσιο, τους συνδέσµους και τις συναλλαγές ανάµεσα σε ανθρώπους και υπολογιστές. Ένας «Σηµασιολογικός Ιστός», ο οποίος θα µπορούσε να το κάνει αυτό εφικτό, δεν έχει δηµιουργηθεί ακόµα, αλλά όταν δηµιουργηθεί, οι καθηµερινοί µηχανισµοί συναλλαγών, η γραφειοκρατία και η καθηµερινή µας ζωή θα διαχειρίζονται από µηχανές που µιλούν σε µηχανές. Οι «έξυπνοι πράκτορες» που οι άνθρωποι επιδίωκαν για πολλά χρόνια να χρησιµοποιούν θα πάρουν πλέον µορφή. [2] Ο ΣΙ δεν είναι ένας καινούριος ξεχωριστός ιστός, αλλά µια εξέλιξη του παλιού ΠΙ, στον οποίο οι πληροφορίες έχουν πλέον νόηµα και σηµασία και έτσι διευκολύνουν τη συνεργασία υπολογιστή ανθρώπου. Στην ουσία οι πληροφορίες και οι υπηρεσίες που υπάρχουν σε αυτόν αποκτούν µια σηµασία (semantics) και ο ΠΙ µπορεί πλέον να «καταλάβει» τα αιτήµατα των ανθρώπων ώστε να δώσει λύση σε αυτά. Οι µηχανές µπορούν πλέον να χρησιµοποιήσουν τα δεδοµένα και τις πληροφορίες του ΠΙ έτσι ώστε να ικανοποιηθούν µε τον καλύτερο τρόπο οι ανάγκες των ανθρώπων. Ο ΣΙ δίνει δοµή στο περιεχόµενο των ιστοσελίδων, δηµιουργεί ένα περιβάλλον όπου οι πράκτορες λογισµικού µπορούν να διεκπεραιώσουν αµέσως εξειδικευµένες διεργασίες για τους χρήστες Αρχιτεκτονική του ΣΙ Όπως αναφέραµε και παραπάνω ο ΣΙ αποτελεί ένα πλαίσιο πληροφοριών που χρησιµοποιείται κυρίως από µηχανές παρά από ανθρώπους. Ο χρήστης δεν είναι πλέον υποχρεωµένος να επεξεργάζεται και να διαχειρίζεται τις πληροφορίες που συλλέγει µέσω του Ιστού. Αρκεί να έχει ένα προσωπικό πράκτορα (θα αναφερθούµε παρακάτω σε αυτό) στον υπολογιστή του που θα του επιλύει τα προβλήµατα που προκύπτουν για τη λήψη σωστής απόφασης σε σχέση µε τον µεγάλο όγκο, την ασυµφωνία και τη συλλογή των πληροφοριών Από τη στιγµή που ο πράκτορας εκτελεί το πρώτο επίπεδο διαχείρισης της πληροφορίας, ο χρήστης µπορεί να έχει πρόσβαση και να επέµβει στα αποτελέσµατα.[3] Στον πυρήνα του, ο ΣΙ περιλαµβάνει ένα σύνολο σχεδιασµένων αρχών, αλληλοσχετιζόµενων οµάδων και µιας ποικιλίας τεχνολογιών εφαρµογής. Μερικά από τα στοιχεία του ΣΙ ορίζονται σαν ενδεχόµενες µελλοντικές πιθανότητες που δεν έχουν -4-

11 ακόµη εφαρµοστεί ή πραγµατοποιηθεί. Άλλα στοιχεία του ΣΙ ορίζονται µε βασικές µορφές. Μερικές από αυτές περιλαµβάνουν τις Resource Description Framework (RDF)- πλαίσιο για να περιγράφει πληροφορίες στον ΠΙ όπως είναι ο τίτλος, ο συγγραφέας, η ηµεροµηνία τροποποίησης, το θέµα, και αντιγράφει πληροφορίες από ιστοσελίδες[4]-, κάποιες µορφές ανταλλαγής δεδοµένων (π.χ. RDF/XML, N3, Turtle, N-Triples) και µορφές αναπαράστασης όπως το RDF Schema (RDFS) και την Web Ontology Language (OWL). Όλες οι παραπάνω µορφές έχουν ως στόχο να παρέχουν µια επίσηµη περιγραφή των εννοιών, των κανόνων και των σχέσεων πάνω σε ένα θέµα. Το 2001 ο Berners Lee εισήγαγε ένα µοντέλο για το ΣΙ που αποτελείται από διάφορα επίπεδα και είναι γνωστό ως Στήλη του ΣΙ και παρουσιάζεται στην Εικόνα 2.1. [5]. Παρακάτω γίνεται µια σύντοµη περιγραφή των επιπέδων αυτών. Επίπεδο 1: Unicode και URI Το επίπεδο 1 αποτελείται από τις τεχνολογίες Unicode και URI και η λειτουργία τους είναι να παρέχουν ένα µοναδικό µηχανισµό ταυτοποίησης για τα επίπεδα που κατατάσσονται ανώτερα στην ιεραρχία. Το Παγκόσµιο Πρότυπο Κωδικοποίησης Χαρακτήρων (Unicode) έχει ως στόχο να αναγνωρίζει τους χαρακτήρες σε όλες τις γραπτές γλώσσες ενσωµατώνοντας έναν µοναδικό αριθµό σε κάθε χαρακτήρα. Αντικαθιστά τη χρήση χαρακτήρων αξιοπιστίας και επιτρέπει σε δεδοµένα και κείµενο να ανταλλάσσονται άµεσα ανάµεσα σε διαφορετικά συστήµατα. Το URI (Uniform Resource Identifier) ορίζεται σαν µια συµπυκνωµένη σειρά χαρακτήρων η οποία µπορεί να επεκταθεί και χρησιµοποιείται για να αναγνωρίζει αποσπάσµατα ή πηγές πληροφοριών. Η πηγή πληροφοριών ορίζεται σαν µια οντότητα που έχει µια ταυτότητα. Τα URLs (Uniform Resource Locators) είναι υποσύνολα του URI που αναγνωρίζουν εξειδικευµένες πηγές χρησιµοποιώντας την τοποθεσία του δικτύου τους και αναγνωρίζουν την πηγή από το όνοµά της ή από άλλες ιδιότητές της. -5-

12 Εικόνα 2.1 Μοντέλο ΣΙ από τον Berners-Lee Επίπεδο 2: XML και XML Schema Το επίπεδο 2 αποτελείται από τις τεχνολογίες XML και XML Schema και σκοπός τους είναι να παρέχουν ένα συντακτικό για τα ανώτερα επίπεδα. Η XML (Extensible Markup Language) καθορίζει ένα πρότυπο για την ανταλλαγή δεδοµένων ανάµεσα στα δίκτυα, κυρίως στον ΠΙ. Θεωρείται ότι είναι µια µετα-γλώσσα και µια γλώσσα στιγµατισµού. Σαν µετα-γλώσσα επιτρέπει τον καθορισµό του περιεχοµένου των εγγράφων σύµφωνα µε µια προκαθορισµένη και συγκεκριµένη δοµή. Σαν γλώσσα στιγµατισµού επιτρέπει την ενσωµάτωση ετικέτας στο κείµενο για να καθορίσει την λογική δοµή του εγγράφου ή για να προσθέσει πληροφορίες για τις υπάρχουσες πληροφορίες που εµπεριέχονται στο έγγραφο (metadata). Ένα XML αρχείο χρησιµοποιείται κυρίως για να περιγράψει δεδοµένα, πληροφορίες ή µεταδεδοµένα. ηλαδή είναι ένα είδος κοινών κανόνων που επιτρέπουν την ανταλλαγή δεδοµένων. Μπορεί να παρέχει ένα στοιχειώδες συντακτικό για τις σχέσεις µεταξύ εγγράφων, αλλά δεν µπορεί να κατανοήσει το νόηµα του περιεχοµένου τους. -6-

13 Το XML Schema είναι ένα XML αρχείο που καθορίζει το περιεχόµενο και τη δοµή ενός ή περισσότερων υπαρχόντων αρχείων. Είναι µια γλώσσα αναπαράστασης της δοµής και του περιεχοµένου των στοιχείων που εµφανίζονται στα XML έγγραφα. Επίπεδο 3: RDF και RDF Schema Στο επίπεδο 3 υπάρχουν οι RDF και RDF Schema τεχνολογίες. Σκοπός τους είναι να παρέχουν µηχανισµούς περιγραφής των µεταδεδοµένων στα ανώτερα επίπεδα. Η RDF (Resource Description Framework) έχει σκοπό να δηλώνει τις πληροφορίες που είναι αποδεκτές από µηχανές. Έχει ένα µηχανισµό για να συγκεντρώνει τις δηλώσεις που περιγράφουν τις πηγές σύµφωνα µε ένα βασικό µοντέλο δεδοµένων. Αποτελεί, λοιπόν, µια γλώσσα αναπαράστασης η οποία δίνει νόηµα στη δοµή που περιγράφεται µε το XML πρότυπο. Το νόηµα περιλαµβάνεται σε µια τριάδα εννοιών που είναι σαν το υποκείµενο, το ρήµα και το αντικείµενο µιας κανονικής πρότασης. Το RDF Schema είναι ένα κοινό λεξιλόγιο για να καθορίζονται οι κλάσεις και οι ιδιότητές τους που χρησιµοποιούνται στην RDF γλώσσα αναπαράστασης. Επεξηγεί σηµασιολογικά συγκεκριµένες πηγές, είναι δηλαδή επέκταση της RDF. Το SPARQL είναι ένα πρωτόκολλο και µια αµφιλεγόµενη γλώσσα για τις πηγές δεδοµένων του ιστού. Οι εξυπηρετητές (servers) διαθέτουν τα υπάρχοντα δεδοµένα χρησιµοποιώντας τα RDF και SPARQL πρότυπα. Υπάρχουν πολλοί µεταγλωττιστές σε RDF από διαφορετικές εφαρµογές. Οι βάσεις δεδοµένων συσχέτισης είναι βασικές πηγές. Ο εξυπηρετητής του ΣΙ ενσωµατώνεται στο υπάρχον σύστηµα χωρίς να επηρεάζει την λειτουργία του. Επίπεδο 4: Οντολογίες και Κανόνες Το επίπεδο 4 χωρίζεται σε Οντολογίες και Κανόνες. Η επιστήµη των οντολογιών αναφέρεται στην αναπαράσταση της γνώσης που απεικονίζει τόσο τη σύνταξη (οντολογία) όσο και τη σηµασία (κανόνες) ενός πεδίου. [7] [8] Η OWL επεκτείνει το RDF Schema για να εκφράσει σύνθετες σχέσεις ανάµεσα σε διαφορετικές κλάσεις που ορίστηκαν σε αυτό, καθώς και για να ενισχύσει τον καθορισµό των περιορισµών που εµφανίζονται στις κλάσεις και τις ιδιότητές τους. Οι κλάσεις, οι υποκλάσεις και οι σχέσεις ανάµεσα στις οντότητες είναι ένα πάρα πολύ ισχυρό εργαλείο στη χρήση του ΣΙ, γιατί µπορούµε να εκφράσουµε ένα µεγάλο αριθµό σχέσεων ανάµεσα στις οντότητες δίνοντας ιδιότητες στις κλάσεις και την ιδιότητα της κληρονοµικότητας στις υποκλάσεις τους. -7-

14 Το Rule Interchange Format-RIF είναι το σύνολο των κανόνων για τις κλάσεις και τις ιδιότητές τους. Είναι στην ουσία η ανάπτυξη µιας µορφής κανόνων έτσι ώστε να µπορεί να γίνει ανταλλαγή κανόνων σε συστήµατα βασισµένα σε κανόνες στο ΣΙ. [9] Επίπεδο 5: Unifying Logic Το επίπεδο 5 περιγράφει τη λογική που επικρατεί στα µοντέλα του ΣΙ. Η λογική θεωρείται ως το θεµέλιο για τις γλώσσες αναπαράστασης της γνώσης και είναι απαραίτητη για να εξηγεί τις δύσκολα σηµασιολογικά εκφράσεις της γλώσσας. ίνει δηλαδή τη σηµασία σε αµφιλεγόµενες εκφράσεις που µπορεί να εµφανιστούν. Επίπεδο 6: Proof Με την απόδειξη ελέγχεται η εγκυρότητα κάποιων δηλώσεων που έχουν γίνει προηγουµένως. Αυτό το θέµα γενικά είναι αµφιλεγόµενο. Επίπεδο 7: Trust Ο όρος εµπιστοσύνη αναφέρεται στην αξιοπιστία που υπάρχει ανάµεσα στα δυο µέλη της συναλλαγής, είναι η δυνατότητα και η θέληση του ενός να µπορεί να βασιστεί στον άλλο για την ολοκλήρωση της συνεργασίας του. Αποτελεί µεγάλο θέµα είναι αυτό που θα αναλύσουµε εκτενέστερα στο υπόλοιπο της εργασίας µας, κυρίως για τις συναλλαγές που γίνονται στο ηλεκτρονικό εµπόριο. Η κρυπτογραφία αποτελεί έναν αποτελεσµατικό τρόπο για να επιτευχθεί η ασφάλεια των δεδοµένων. Επιτυγχάνεται είτε µέσω των ψηφιακών υπογραφών είτε µέσω συστηµάτων κρυπτογράφησης και αποκρυπτογράφησης Μελλοντική Εξέλιξη Οι περιοχές εφαρµογής του ΣΙ παρουσιάζουν ένα τεράστιο ενδιαφέρον εξαιτίας του γρήγορου ρυθµού αύξησης της χρήσης του ΠΙ, σε συνδυασµό µε την καινοτοµία και την εξέλιξη των τεχνολογιών παροχής πληροφοριών. Ο ΣΙ θεωρείται σαν ένα µέσο ολοκλήρωσης ανάµεσα σε εφαρµογές και συστήµατα διαφορετικού περιεχοµένου και πληροφορίας και παρέχει µηχανισµούς για την πραγµάτωση των Enterprise Information Systems παρέχουν τεχνολογία στις επιχειρήσεις για να µπορούν να ενσωµατώσουν και να συνδυάσουν τις επιχειρηµατικές τους διαδικασίες. [10] Ο γρήγορος ρυθµός ανάπτυξης δίνει την ώθηση στους µελετητές να επικεντρωθούν στην δηµιουργία και τη διάδοση των καινοτόµων τεχνολογιών του ΣΙ. -8-

15 Συχνά, οι όροι «σηµασία», «µεταδεδοµένα», «οντολογίες» και «Σηµασιολογικός Ιστός» χρησιµοποιούνται άσκοπα. Συγκεκριµένα, αυτές οι ορολογίες χρησιµοποιούνται καθηµερινά από ερευνητές επεκτείνοντας τες σε µια τεράστια περιοχή διαφορετικών πεδίων, τεχνολογιών, θεµάτων και εφαρµογών. Επιπλέον, υπάρχει µια σύγχυση σε σχέση µε την τρέχουσα κατάσταση των εξουσιοδοτηµένων τεχνολογιών που επιθυµούν την εφαρµογή του ΣΙ. Η επανάσταση στον τοµέα, όπως αναφέρθηκε από τον Berners-Lee, δεν έχει ολοκληρωθεί ακόµα. Αν και το όραµά του είναι ακόµη στο στάδιο της δηµιουργίας είναι φανερό ότι εξελίσσεται µε πολύ γρήγορους ρυθµούς και έχει εµπνεύσει πολλούς µεταγενέστερους. Τη χρονική περίοδο έχουν γίνει πολλές έρευνες για τις πρώτες εφαρµογές του στον τοµέα των επιχειρήσεων, της υγείας και στις ψηφιακές κοινωνίες, ακόµη και για την εξέλιξη της δηµοκρατίας. [11] [12] 2.2 Ηλεκτρονικό Εµπόριο και Πράκτορες Η παρακάτω εργασία θα επικεντρωθεί κυρίως στην εφαρµογή των κανόνων εµπιστοσύνης στο Ηλεκτρονικό Εµπόριο Τι είναι το Ηλεκτρονικό Εµπόριο; Η λέξη ηλεκτρονικό εµπόριο είναι ο προκάτοχος της επανάστασης των ψηφιακών επιχειρήσεων. Απεικονίζει τον ενθουσιασµό και την επικέντρωση σε αυτή την γρήγορα αναπτυσσόµενη µερίδα της αγοράς. Κατά βάθος συµπεριλαµβάνει την έννοια της διεκπεραίωσης συναλλαγών ηλεκτρονικά. Σε σχέση µε µια απλή συναλλαγή, ο όρος ηλεκτρονικό εµπόριο που για συντοµία λέγεται η-εµπόριο (e-commerce) ορίζεται σαν µια οποιαδήποτε οικονοµική συναλλαγή όπου ο αγοραστής και ο πωλητής επικοινωνούν µέσω των ηλεκτρονικών µέσων του ΠΙ, κάνουν µια συµφωνία σε σχέση µε την τιµή και την παραλαβή των αντίστοιχων αγαθών ή υπηρεσιών και ολοκληρώνουν την συναλλαγή µε την πληρωµή για την παροχή προϊόντων ή υπηρεσιών που συµφωνήθηκε προηγουµένως. [14] Το ηλεκτρονικό εµπόριο λειτουργεί και στους τέσσερις βασικούς τοµείς της αγοράς: επιχείρηση µε επιχείρηση (business to business), επιχείρηση µε καταναλωτή (business to consumer), καταναλωτής µε καταναλωτή (consumer to consumer) και καταναλωτής µε επιχείρηση (consumer to business). -9-

16 Το γενικό θέµα του ηλεκτρονικού εµπορίου είναι να µπορεί να ολοκληρωθεί οποιαδήποτε συναλλαγή γρήγορα και εύκολα, χωρίς χωροταξικούς περιορισµούς. Έτσι δίνεται στους χρήστες απόλυτος έλεγχος των συναλλαγών που παίρνουν µέρος και αυτοεξυπηρετούν του εαυτού τους. Από τη µεριά του αγοραστή υπάρχει µια τεράστια πηγή πληροφοριών και επιλογών. Πολλά προϊόντα και υπηρεσίες είναι πλέον διαθέσιµα εξαλείφοντας τις µεγάλες αποστάσεις και µειώνοντας την ταχύτητα των συναλλαγών. Ο κάθε απλός χρήστης είναι υπεύθυνος και έχει τον απόλυτο έλεγχο της διαδικασίας χωρίς την ύπαρξη ενδιάµεσου. Σε συνδυασµό µε τη χρήση του ΣΙ και των µηχανών αναζήτησης µπορεί να κάνει εξειδικευµένη αναζήτηση ενσωµατώνοντας συγκεκριµένα κριτήρια για το προϊόν ή την υπηρεσία που χρειάζεται. Από τη µεριά του πωλητή, είτε είναι ένα άτοµο είτε ολόκληρη επιχείρηση, δίνεται η δυνατότητα να επεκταθούν οι ορίζοντές τους και το καταναλωτικό κοινό τους. Ακόµη, είναι ένας εύκολος τρόπος να αυξηθούν τα έσοδα καθώς µειώνονται τα έξοδα από την φυσική υπόσταση των καταστηµάτων. Αυτός ο τρόπος συναλλαγής δε διαφέρει και πολύ από τις αντίστοιχες διαδικασίες του πραγµατικού κόσµου. Αυτό που κάνει τη διαφορά µεταξύ τους είναι η σειρά µε την οποία ολοκληρώνεται η ηλεκτρονική συναλλαγή. Στις συναλλαγές του πραγµατικού κόσµου τα δυο µέρη έπρεπε να συναντηθούν και συνήθως να ανήκουν στο ίδιο µερίδιο αγοράς. Στις ηλεκτρονικές αγορές δεν είναι απαραίτητη η ταυτόχρονη παρουσία και των δυο µελών, τόσο χωρικά όσο και χρονικά. Παρόµοια είναι και η κατάσταση για τη συµφωνία της τιµής και του τρόπου παράδοσης και πληρωµής. Εδώ όλα γίνονται ηλεκτρονικά και ο αγοραστής συνήθως υποχρεούται να πληρώσει για την παροχή ενός προϊόντος ή µιας υπηρεσίας χωρίς να το έχει εξετάσει εκ των προτέρων. Ο διαχωρισµός της διαδικασίας παραλαβής από τη διαδικασία πληρωµής και την πιθανότητα για αξιόπιστη συµπεριφορά και από τα δυο µέρη της συναλλαγής αυξάνει το ρίσκο. Εδώ είναι που παίζει σηµαντικό ρόλο η ύπαρξη της εµπιστοσύνης και της αξιοπιστίας που είναι και το θέµα που θα αναλύσουµε εκτενώς παρακάτω. -10-

17 2.2.2 Οντολογία και πράκτορες Ο όρος οντολογία στον ΣΙ αντικατοπτρίζει ένα σύνολο από πληροφορίες γνώσης συµπεριλαµβανοµένου του λεξιλογίου, των σηµασιολογικών διασυνδέσεις και κάποιων βασικών συµπερασµατικών ή λογικών κανόνων πάνω σε ένα συγκεκριµένο θέµα. Οι οντολογίες στον ΣΙ χρησιµοποιούν δείκτες (pointers) και συνδέσµους (links) έτσι ώστε να εµφανίζονται σαν πιθανά αποτελέσµατα σε µια πιθανή αναζήτηση των χρηστών. Μια σηµαντική λειτουργία του ΣΙ είναι η δυνατότητα που έχουν οι απλοί χρήστες να παρέχουν πληροφορίες σε τέτοια µορφή που να µπορεί να αναγνωρισθεί από µηχανές. Για αυτό το λόγο έχουν δηµιουργηθεί οι πράκτορες και τα αυτοµατοποιηµένα προγράµµατα στιγµατισµού (pointers, markup tools), τα οποία βοηθούν τους απλούς χρήστες στην πολύπλοκη αναζήτηση πληροφοριών και στην βαθµολόγηση του προϊόντος ή της υπηρεσίας που τους παρέχεται. Οι ευφυείς πράκτορες είναι προγράµµατα που χρησιµοποιούνται εκτενώς στον ΠΙ, τα οποία εκτελούν διαδικασίες ανταλλαγής πληροφοριών καθώς και επαναλαµβανόµενες αυτοµατοποιηµένες διαδικασίες ανάλογα µε τις ανάγκες του χρήστη. Όταν ο χρήστης ορίσει συγκεκριµένες παραµέτρους οι πράκτορες θα αναζητήσουν στον ΠΙ τα κατάλληλα αποτελέσµατα και θα τα επιστρέψουν απευθείας στον υπολογιστή του. Στο ΣΙ έχει επιτευχθεί η συνεργασία µεταξύ πρακτόρων που δεν έχουν κοινά σηµεία µεταξύ τους εξαιτίας των κοινών κανόνων και ενσωµάτωσης της σηµασιολογίας σε αυτούς. Για να κατανοήσουµε καλύτερα αυτή τη διαδικασία λειτουργίας τους θα αναφέρουµε ένα απλό παράδειγµα. Έστω ότι αναζητούµε πληροφορίες για τη λέξη «αγελάδα». Η αναζήτηση µπορεί να εµφανίζει αποτελέσµατα µε πληροφορίες που αναφέρονται σε οµάδες όπως ζώα, θηλαστικά, κατοικίδια κλπ. Αλλά δεν µπορούµε να ελέγξουµε ότι δε θα µας παρουσιάσει και αποτελέσµατα όπου η αγελάδα αποτελεί τον ήρωα ενός παιδικού προγράµµατος ή το σύµβολο µιας φιλοζωικής οργάνωσης. Αυτό που παρατηρούµε είναι ότι γενικά µπορεί να εµφανιστούν και αποτελέσµατα που δεν είναι κατάλληλα στο ενδιαφέρον του απλού χρήστη. Ο χρήστης δίνει ένα απλό στοιχείο και η µηχανή αναζήτησης εµφανίζει όλα τα πιθανά αποτελέσµατα. Φανταστείτε ότι οι οντολογίες αποτελούν ένα µεγάλο δέντρο όπου τα κλαδιά της είναι οι κλάσεις, οι οποίες µπορούν να χωριστούν σε υποκλάσεις, Οι υποκλάσεις έχουν την ιδιότητα της κληρονοµικότητας, που σηµαίνει ότι παίρνουν τα χαρακτηριστικά της ανώτερης κλάσης τους, αλλά µπορούν να προστεθούν σε αυτή και -11-

18 νέες ιδιότητες. Πλέον, µε ο ΣΙ δίνεται η δυνατότητα σε έναν απλό χρήστη, που γνωρίζει την ύπαρξη των οντολογιών, να δηµιουργήσει το δικό του δέντρο, βασισµένο σε µια (ή και περισσότερες) ανώτερη οντολογία που ήδη υπάρχει και καλύπτει κάποια από τα χαρακτηριστικά που χρειάζεται. Έτσι, µπορεί να την επεκτείνει και να είναι πιο εύκολη η πρόσβαση σε άλλους χρήστες ή ακόµη να την παρέχει σαν εναλλακτική λύση για επέκταση κάποιου άλλου χρήστη Σύστηµα Πολλαπλών Πρακτόρων Όπως έχουµε ήδη αναφέρει, µέσω του ΣΙ γίνονται ανταλλαγές πληροφοριών ανάµεσα σε πολλούς πράκτορες, χωρίς να είναι απαραίτητο αυτοί να ανήκουν στο ίδιο σύστηµα. Το παρακάτω σχήµα στην Εικόνα 2.2[13] είναι µια µικρή αναπαράσταση του τρόπου που συνδέονται και αλληλεπιδρούν οι πράκτορες µεταξύ τους. Τα µικρά κουτιά αναπαριστούν πράκτορες ή άλλες πηγές πληροφοριών που χρησιµοποιούν κοινούς κανόνες για το σύνολο των οντολογιών που αναπαριστά το µεγάλο εξωτερικό κουτί. Τα βελάκια δείχνουν οποιονδήποτε µηχανισµό που παρέχει οποιαδήποτε διασύνδεση µεταξύ των οντολογιών. Βέβαια ισχύουν και εδώ οι κανόνες κληρονοµικότητας. Αυτό που έχει µεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι ότι µπορούν να επικοινωνούν και πράκτορες που είναι υποκλάσεις της ίδιας κλάσεως, αρκεί να υπάρχει µια κλάση σε ανώτερο ιεραρχικά επίπεδο που είναι κοινή. Εικόνα 2.2 Σύστηµα πολλαπλών πρακτόρων -12-

19 Προφανώς, πολλοί από αυτούς τους πράκτορες µπορούν να βρουν κάποιες κοινές ιδιότητες µεταξύ τους, αυτές δηλαδή που έχουν οι ανώτερες ιεραρχικά οντολογίες τους. Αν όµως πούµε ότι όλο αυτό το δέντρο ανήκει σε ένα σύστηµα τότε το µόνο σίγουρο είναι ότι αυτοί οι πράκτορες ακολουθούν συγκεκριµένο σύνολο κοινών κανόνων. Αυτό που σίγουρα ισχύει είναι ότι δυο πράκτορες που επικοινωνούν συχνά µεταξύ τους χρειάζονται να έχουν ισχυρούς δεσµούς και ύπαρξη εµπιστοσύνης και αξιοπιστίας. -13-

20

21 3 Εµπιστοσύνη Η εµπιστοσύνη είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ζωής. Πέρα από αυτό υπάρχει µια εµφανής έλλειψη συνοχής ανάµεσα στους ερευνητές για τον ορισµό της εµπιστοσύνης. 3.1 Γενικοί Ορισµοί της Εµπιστοσύνης Υπάρχει µια τεράστια ύλη στην βιβλιογραφία για την εµπιστοσύνη σε πολλούς τοµείς. Οι τρεις πιο διαδεδοµένοι ορισµοί της εµπιστοσύνης είναι οι παρακάτω: Εµπιστοσύνη είναι µια υποκειµενική προσδοκία που έχει ένας πράκτορας για τη µελλοντική συµπεριφορά ενός άλλου βασισµένη σε στο ιστορικό παλαιότερων συναλλαγών. [15] Αναφέρεται σε παλαιότερες καταστάσεις και µπορεί να θεωρηθεί από πολλούς σαν ένας ορισµός εµπιστοσύνης βασισµένος στη φήµη. Εµπιστοσύνη είναι η ακλόνητη πίστη στην ικανότητα που έχει µια οντότητα να δρα έγκυρα, µε ασφάλεια και αξιοπιστία σε ένα καθορισµένο πλαίσιο εφαρµογής. [16] Εισάγει το περιεχόµενο και είναι ο µοναδικός που αναφέρεται στην «ικανότητα» να δρούµε. Εµπιστοσύνη ενός µέλους A σε ένα µέλος B για την υπηρεσία X είναι η υπολογίσιµη πίστη του A στον B ότι θα συµπεριφερθεί αξιόπιστα για την παροχή της υπηρεσίας Χ σε µια καθορισµένη χρονική περίοδο και σε ένα καθορισµένο πλαίσιο εφαρµογής. [17] Εδώ αναφέρεται στην ίδια την δράση και όχι στο άτοµο που την κάνει. Η εµπιστοσύνη συχνά αναφέρεται σε µηχανισµούς για να αποδείξουν ότι η πηγή των πληροφοριών είναι η πηγή που πραγµατικά υποστηρίζει ότι είναι. Οι υπογραφές και η κρυπτογράφηση θα έπρεπε να επιτρέπουν σε οποιονδήποτε χρήστη των πληροφοριών να µπορεί να ελέγχει τις πηγές από όπου προήλθαν. Επιπλέον, θα πρέπει να αποδεικνύεται η αξιοπιστία τους µε έναν αποδεκτό τρόπο. Με αυτή τη λογική, -15-

22 οποιοσδήποτε πάροχος πληροφοριών θα πρέπει να µπορεί να παρέχει, µετά από αίτηση, µια απόδειξη ότι µπορεί να ελεγχτεί εύκολα η αυθεντικότητα των πληροφοριών, παρά να περιµένει από τους χρήστες να παράγουν οι ίδιοι αυτές τις αποδείξεις µέσα από µια χρονοβόρα και πολύ ακριβή διαδικασία. Ίσως ο πιο δηµοφιλής και αποδεκτός ορισµός της εµπιστοσύνης είναι αυτός του Deutsch [18], ο οποίος δηλώνει ότι : Το άτοµο µπορεί να έρθει αντιµέτωπο µε ένα διφορούµενο µονοπάτι, ένα µονοπάτι που µπορεί να οδηγήσει σε ένα γεγονός που θεωρείται ωφέλιµο (V+) ή σε ένα γεγονός που θεωρείται επιζήµιο(v-). Θεωρεί ότι η µορφή των V+ ή V- εξαρτάται από την συµπεριφορά κάποιου άλλου προσώπου και θεωρεί τη δύναµη του V-να είναι µεγαλύτερη από τη δύναµη του V+. Αν επιλέξει να ακολουθήσει ένα αµφιλεγόµενο µονοπάτι µε τέτοιες ιδιότητες, τότε θα πούµε ότι έκανε µια επιλογή βασισµένος στην εµπιστοσύνη. Αν επιλέξει να ακολουθήσει το µονοπάτι, κάνει µια επιλογή µη αξιόπιστη. 3.2 Κατηγορίες της Εµπιστοσύνης Η εµπιστοσύνη µπορεί να καθοριστεί µε διάφορους τρόπους και να κατηγοριοποιηθεί σε σχέση µε συγκεκριµένα κριτήρια. Έτσι µπορούµε να διακρίνουµε την εµπιστοσύνη βασισµένη σε πολιτική ή την εµπιστοσύνη βασισµένη στη φήµη και τους τρεις τύπους εµπιστοσύνης τη Βασική, τη Γενική και την Περιστασιακή σύµφωνα µε τον Marsh Εµπιστοσύνη Βασισµένη στην Πολιτική ή τη Φήµη Υιοθετούµε αυτές τις κατηγορίες από τον Bonatti και τους συνεργάτες [20] του καθώς καθορίζουν µε τον καλύτερο τρόπο τον διαχωρισµό ανάµεσα στα «ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία» που χρησιµοποιούνται στις πολιτικές και τον υπολογισµό της εµπιστοσύνης που χρησιµοποιείται στα συστήµατα υπολογισµού της φήµης. Εµπιστοσύνη Βασισµένη σε Πολιτική Οι πολιτικές περιγράφουν τις απαραίτητες συνθήκες για να δηµιουργηθεί εµπιστοσύνη και µπορούν να ορίσουν τις διαδικασίες και τα αποτελέσµατα που προκύπτουν αν αυτές οι συνθήκες υλοποιηθούν. Οι πολιτικές, συχνά, συµπεριλαµβάνουν τη χρήση -16-

23 πιστοποιητικών, τα οποία είναι πληροφορίες που χρησιµοποιούνται (ή µπορούν να πάρουν τη µορφή µιας ψηφιακής υπογραφής) από µια οντότητα και µπορούν να περιγράψουν την ποιότητα ή τις ιδιότητες µιας άλλης οντότητας. Για παράδειγµα, η απόκτηση ενός πτυχίου πανεπιστηµίου σηµαίνει ότι ο κάτοχός του έχει πιστοποιηθεί από το αρµόδιο πανεπιστήµιο ότι κατέχει τις γνώσεις και το επίπεδο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Αυτό συσχετίζει τον κάτοχό του µε το πανεπιστήµιο καθώς και µε τους άλλους κατόχους ανάλογου επιπέδου. Τα πιστοποιητικά µπορούν να χρησιµοποιηθούν όταν το επίπεδο εµπιστοσύνης για τη συγκεκριµένη οντότητα είναι άγνωστο, αλλά υπάρχει αξιοπιστία προς αυτόν στο επίπεδο που παρέχει η κατοχή του συγκεκριµένου πιστοποιητικού. Η Εµπιστοσύνη βασισµένη σε πολιτική (policy-based trust) χρησιµοποιεί πολιτικές για την επίτευξη εµπιστοσύνης και επικεντρώνεται στη διαχείριση και ανταλλαγή πιστοποιητικών καθώς και στην δυνατότητα πρόσβασης σε αυτές τις πολιτικές. Με τη χρήση της εµπιστοσύνης βασισµένη σε πολιτική είναι γενικά αποδεκτό ότι η εµπιστοσύνη επιτυγχάνεται µε την συγκέντρωση ενός ικανοποιητικού αριθµού πιστοποιητικών που σχετίζονται µε ένα συγκεκριµένο µέλος και την εφαρµογή των αντίστοιχων πολιτικών για να εξασφαλιστούν στο µέλος συγκεκριµένα δικαιώµατα πρόσβασης. Το σηµαντικότερο πρόβληµα που προκύπτει είναι το επίπεδο της αξιοπιστίας των πιστοποιητικών. Η πιο διαδεδοµένη λύση αυτού του προβλήµατος είναι ο καθορισµός ενός τρίτου µέλους, που δε παίρνει µέρος στη συναλλαγή, να είναι υπεύθυνο για την εξασφάλιση της αξιοπιστίας των πιστοποιητικών. Γενικά, µπορούµε να πούµε ότι σε αυτό το είδος εµπιστοσύνης οι πολιτικές καθορίζουν το πότε, για ποιο λόγο ακόµη και το πως ορίζεται η εµπιστοσύνη για µια οντότητα. Η εµπιστοσύνη βασισµένη σε πολιτική διαχωρίζεται σε Πιστοποιητικά Ασφάλειας ικτύων (Network Security Credentials) και σε ιαπραγµάτευση Εµπιστοσύνης (Trust Negotiation). Εµπιστοσύνη Βασισµένη στη Φήµη Η φήµη είναι µια εκτίµηση βασισµένη στο ιστορικό των συναλλαγών ή των παρατηρήσεων µιας οντότητας, που έχουν ληφθεί είτε απευθείας από τον ίδιο τον ενδιαφερόµενο (προσωπική εκτίµηση του άλλου µέλους της συναλλαγής) είτε από αναφορές άλλων (συστάσεις ή πιστοποίηση από τρίτο άτοµο). Ο τρόπος µε τον οποίο -17-

24 αυτά τα ιστορικά στοιχεία µπορούν να συνδυαστούν ποικίλει. Επίσης, µπορούν να προκύψουν σηµαντικά προβλήµατα από τη χρήση πληροφοριών από τρίτους (π.χ. µπορώ να εµπιστευτώ τη σύσταση µιας οντότητας για µια άλλη;). Η Εµπιστοσύνη βασισµένη στη φήµη (reputation-based trust) χρησιµοποιεί τη φήµη για να επιτύχει την εµπιστοσύνη, µε τέτοιο τρόπο ώστε ο συνδυασµός των παλαιότερων κινήσεών του να µπορεί να καθορίσει τη µελλοντική του συµπεριφορά. Όπως είπαµε ήδη, στην αναζήτηση τέτοιων πληροφοριών βοηθά η έρευνα των ιστορικών παλαιότερων συναλλαγών και µπορεί να χρησιµοποιήσει την Αναφορική εµπιστοσύνη (referral-trust) - πληροφορίες από τρίτους- όταν δεν υπάρχει ιστορικό ή σε συνδυασµό µε αυτό. Σε αυτή την περίπτωση ο υπολογισµός της εµπιστοσύνης γίνεται µε τη λήψη πληροφοριών από την έρευνα σε διάφορα κοινωνικά δίκτυα (ένα γραφικό σύστηµα όπου παρουσιάζεται η σχέση ανάµεσα στα µέλη του δικτύου και τις κοινωνικές σχέσεις που έχουν µεταξύ τους) ή διαµέσου «µονοπατιών εµπιστοσύνης» (όπου 2 οντότητες δεν έχουν απευθείας λήψη πληροφοριών για το επίπεδο εµπιστοσύνης τους και πρέπει να βασιστούν σε έναν τρίτο για αυτό). Το σηµαντικότερο πρόβληµα που προκύπτει είναι ότι οι συστάσεις είναι o υπολογισµός του επιπέδου της εµπιστοσύνης από τρίτους, και όχι από προσωπική άποψη, και ο συνδυασµός αυτών για τη σωστή λήψη απόφασης από εµάς είναι πολύ δύσκολος. Με άλλα λόγια, η εµπιστοσύνη βασισµένη στη φήµη χρησιµοποιεί προσωπικές εµπειρίες ή εµπειρίες τρίτων, πιθανόν συνδυασµένες, για να ληφθεί µια απόφαση για το επίπεδο εµπιστοσύνης του άλλου. Αυτή η κατηγορία διαχωρίζεται σε Εµπιστοσύνη Αποκέντρωσης (Decentralization Trust) και Αναφορική Εµπιστοσύνη (Referral Trust) Βασική, Γενική και Περιστασιακή Εµπιστοσύνη O Marsh [21] ορίζει τους 3 κύριους τύπους της εµπιστοσύνης που χρειάζεται να µοντελοποιηθούν: τη βασική, τη γενική και την περιστασιακή. Η Βασική εµπιστοσύνη προσδιορίζει το πόσο πραγµατικά αξιόπιστη είναι η θέση µιας οντότητας, λαµβάνοντας υπόψη την κατάσταση στην οποία βρίσκεται και µε ποια οντότητα συναλλάσσεται. Η τιµή της βασικής εµπιστοσύνης υπολογίζεται από όλες τις συσσωρευµένες εµπειρίες. Για παράδειγµα, αν µια οντότητα χαρακτηρίζεται από πολλές κακές εµπειρίες, είναι λιγότερο πιθανόν να είναι αξιόπιστη από µια άλλη που έχει στο ιστορικό της µόνο καλές εµπειρίες. -18-

25 Η Γενική εµπιστοσύνη περιγράφει το πόσο µια οντότητα εµπιστεύεται µια άλλη, λαµβάνοντας υπόψη την οποιαδήποτε κατάσταση µπορεί να βρίσκονται, οποιαδήποτε από τις δυο. Αυτή υπολογίζεται αποθηκεύοντας τα αποτελέσµατα σε µια βάση ανάλογα µε την κάθε οντότητα. Για παράδειγµα, κάθε οντότητα θα κρατάει µια λίστα µε άλλες οντότητες που έχει συνεργαστεί και θα είναι βαθµολογηµένες µε µια τιµή για την αξιοπιστία τους. Η Περιστασιακή εµπιστοσύνη προσδιορίζει το πόσο µια οντότητα εµπιστεύεται µια άλλη για µια συγκεκριµένη περίσταση. Για τον υπολογισµό της λαµβάνεται υπόψη η χρησιµότητα της κατάστασης, το πόσο σηµαντική είναι και η τιµή της γενικής εµπιστοσύνης για το συγκεκριµένο ζεύγος οντοτήτων. Ο Marsh δηλώνει ότι υπάρχουν τρεις µέθοδοι για τον υπολογισµό της περιστασιακής εµπιστοσύνης : αισιόδοξα (παίρνοντας την µεγαλύτερη δυνατή τιµή της εµπιστοσύνης), ρεαλιστικά (παίρνοντας την µέση τιµή της) και απαισιόδοξα (παίρνοντας την ελάχιστη τιµή της). Ανάλογα µε αυτές τις τιµές καθώς και τη σηµαντικότητα της πραγµατοποίησης της συγκεκριµένης ενέργειας, τα οποιαδήποτε ρίσκα που µπορεί να περιλαµβάνονται σε αυτή την κατάσταση και το πόσο πιθανός είναι ο στόχος της οντότητας να επιτευχθεί, λαµβάνεται µια απόφαση για την αξιοπιστία µεταξύ των οντοτήτων. Στη συνέχεια αυτής της εργασίας όταν αναφερόµαστε σε ιαχείριση Εµπιστοσύνης και υπολογισµό της εµπιστοσύνης εννοούµε εµπιστοσύνη βασισµένη στις πολιτικές ή στη φήµη. 3.3 Γενικός Ορισµός της ιαχείρισης Εµπιστοσύνης Η ιαχείριση της Εµπιστοσύνης- Ε (Trust Management)- διαχείριση µε εµπιστοσύνη, διαχείριση µέσω της εµπιστοσύνης- µπορεί να ερµηνευτεί µε δυο τρόπους. Πρώτον, σαν µια διαδικασία όπου κάποιο άτοµο Α είναι αξιόπιστο για άλλα άτοµα. Αυτή η εµπιστοσύνη αποτελεί σηµαντικό κριτήριο επιτυχίας και επιβίωσης καθώς επιτρέπει σε διάφορα άτοµα να συνεργάζονται µε τον Α. εύτερον, σαν µια διαδικασία εκτίµησης της αξιοπιστίας άλλων ανθρώπων, διαδικασία η οποία είναι τόσο σηµαντική όσο η προηγούµενη. -19-

26 Λαµβάνοντας υπόψη και τις δυο παραπάνω απόψεις καταλήγουµε στον παρακάτω ορισµό της Ε όπως αναφέρεται από τους Grudxewski, Hejduk, Sankoska και Wantuchowicz: «Οι δραστηριότητες για τη δηµιουργία συστηµάτων και µεθόδων που επιτρέπουν έµπιστες οµάδες να : 1. Κάνουν εκτιµήσεις και να παίρνουν αποφάσεις λαµβάνοντας υπόψη την αξιοπιστία πιθανών συναλλαγών που περιλαµβάνουν ρίσκο. 2. Επιτρέπουν στους χρήστες και τους δηµιουργούς συστηµάτων να αυξήσουν και να παρουσιάσουν σωστά την αξιοπιστία των ίδιων όπως και των συστηµάτων τους.». [22] Η ουσία της Ε δεν είναι η εµπιστοσύνη η ίδια, αλλά να πάρουµε σωστές αποφάσεις για τα όρια της εµπιστοσύνης και τον τρόπο που θα δηµιουργήσουµε έµπιστες σχέσεις. Όταν είµαστε σε µια κατάσταση έλλειψης εµπιστοσύνης που δηµιουργεί ένα κλίµα παραίτησης, σύγχυσης και δυσκολεύει την επικέντρωση σε συµφωνηµένους στόχους, αυτό µπορεί να οδηγήσει σε µείωση της προσπάθειας επίτευξης των στόχων. Οδηγούµαστε, δηλαδή, στην αβεβαιότητα και στη δηµιουργία υποκατάστατων της εµπιστοσύνης Το «σταδιακό χτίσιµο» της εµπιστοσύνης (trust building) είναι η καλύτερη στρατηγική για τη ιαχείριση Εµπιστοσύνης, γιατί δεν επικεντρώνεται τόσο στο παρόν, αλλά κυρίως σε µελλοντικές συνεργασίες. Το επίπεδο της εµπιστοσύνη δεν καθορίζει µόνο την προσωπική ανάπτυξη του καθενός, αλλά πάνω από όλα τροφοδοτεί την κοινωνική και οικονοµική εξέλιξη όλων των οµάδων. Έτσι, η Ε είναι ο καλύτερος τρόπος για την ανάπτυξή τους. Ωστόσο, αυτό είναι πιθανό µόνο όταν δρούµε στην ατµόσφαιρα της εµπιστοσύνης όπου µια τέτοια κουλτούρα είναι κοινώς αποδεκτή και απαραίτητη από κάθε µέλος της οµάδας. Η κουλτούρα εµπιστοσύνης διαδίδει τους κανόνες οι οποίοι υποχρεώνουν τα µέλη της κοινωνίας να χρησιµοποιούν την εµπιστοσύνη και την αξιοπιστία σαν κοινώς αποδεκτές αξίες. Μια ενιαία κουλτούρα εµπιστοσύνης καταργεί τις συγκρούσεις. Μια τέτοια κουλτούρα βοηθά σε ανασφαλείς και ανοργάνωτες καταστάσεις. [23] Η εµπιστοσύνη µπορεί να θεωρηθεί ως η στρατηγική για την αντιµετώπιση της αβεβαιότητας. Η έλλειψη εµπιστοσύνης, η κυνικότητα, η αταξία, η σύγκρουση, η -20-

27 εκµετάλλευση άλλων ανθρώπων, η εξαπάτηση και το προσωπικό όφελος είναι στοιχεία της µη ύπαρξης εµπιστοσύνης σε µια οµάδα. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας θα επικεντρωθούµε στην εφαρµογή της Ε και των κανόνων του στον ΣΙ στο Ηλεκτρονικό Εµπόριο. 3.4 ιαστάσεις της Εµπιστοσύνης Η έννοια της εµπιστοσύνης µπορεί να κατανοηθεί καλύτερα µε την κατανόηση και ανάλυση των έξι διαστάσεων της που είναι ο στόχος, η απεικόνιση, η µέθοδος, η διοίκηση, ο υπολογισµός και ο σκοπός της. Στη συνέχεια αναφερόµαστε πιο αναλυτικά σε αυτές τις διαστάσεις: 1. Στόχος: Το σύνολο που αξιολογείται ή παραχωρείται εµπιστοσύνη ποικίλει ανάλογα µε τις προοπτικές του προβλήµατος. Οι χρήστες είναι ο στόχος στα συστήµατα ελέγχου πρόσβασης. Τα δίκτυα είναι αντικείµενα εµπιστοσύνης για τους πράκτορες ή για τους χρήστες όταν χρησιµοποιούν κανάλια επικοινωνίας. Όταν αναζητάµε µια αξιόπιστη υπηρεσία, οι πράκτορες ή οι υπηρεσίες γίνονται ο στόχος της εµπιστοσύνης. Στον ΠΙ, µπορούµε κρίνουµε τους παρόχους ή ακόµη και το ίδιο το περιεχόµενο. 2. Απεικόνιση: Υπάρχουν πολλοί τρόποι που µπορεί η εµπιστοσύνη να κωδικοποιηθεί ψηφιακά. Τα πιστοποιητικά περιλαµβάνουν ηλεκτρονικές υπογραφές και σύµβολα. Οι πράκτορες µπορεί να κρατούν ιστορικό παλαιότερων συναλλαγών µεταξύ τους. Οι χρήστες µπορούν να εξουσιοδοτήσουν κοινωνικά δίκτυα ή δίκτυα εµπιστοσύνης για να διαβεβαιώσουν την εµπιστοσύνη σε έναν άγνωστο ανταποκριτή. Ο ΣΙ περιλαµβάνει λεπτοµερείς οντολογίες για τις πολιτικές εµπιστοσύνης, τις έµπιστες διαπραγµατεύσεις, τον έλεγχο της πρόσβασης και την προέλευση των δεδοµένων. 3. Μέθοδος: Ο καθορισµός της εµπιστοσύνης µπορεί να επιτευχθεί διαµέσου πολλών µεθόδων. Η υψηλή ασφάλεια χρησιµοποιεί ξεχωριστά την αναγνώριση και την εξουσιοδότηση για να αποφασίσει την απόλυτη εµπιστοσύνη σε ένα χρήστη. Πολλές εφαρµογές του ΠΙ χρησιµοποιούν την ανταλλαγή πιστοποιητικών (π.χ. ηλεκτρονικές υπογραφές) για να επιτύχουν την εµπιστοσύνη πριν ξεκινήσουν οποιαδήποτε συναλλαγή. Οι πράκτορες µπορούν -21-

28 να χρησιµοποιήσουν τα ιστορικά τους µε παλαιότερες διεπαφές ή τα ιστορικά άλλων πρακτόρων για να καθορίσουν την εµπιστοσύνη µέσω της φήµης. Σε πολλές εφαρµογές, συµπεριλαµβανοµένης της ανάκτησης πληροφοριών, η εµπιστοσύνη µπορεί να καθοριστεί µέσω µεταφοράς της εµπιστοσύνης από άλλες σχετικούς φορείς. 4. ιοίκηση: Ο φορέας ή οι φορείς που καθορίζουν την εµπιστοσύνη µπορεί να ποικίλει ανάλογα µε την εφαρµογή. Σε πολλά παραδοσιακά συστήµατα, µια υπηρεσία συµπεριφέρεται σαν µια τρίτη έµπιστη οντότητα για να µεσολαβεί στην πραγµάτωση της εµπιστοσύνης µεταξύ δυο αγνώστων πρακτόρων ή χρηστών. Σε πιο πρόσφατη έρευνα, υπάρχει µια ώθηση για αποκεντροποίηση του ελέγχου της απόφασης εµπιστοσύνης, συµπεριλαµβάνοντας την παραχώρηση σε συγκεκριµένους πράκτορες του δικαιώµατος να παίρνουν τις αποφάσεις εµπιστοσύνης από µόνοι τους. Για την εµπιστοσύνη ενός συστήµατος, τοπικού ή παγκοσµίου, µηχανισµοί ψηφοφορίας ή άλλες µορφές συναινέσεως µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη συλλογή ατοµικών αποφάσεων εµπιστοσύνης. 5. Υπολογισµός: Η εµπιστοσύνη µπορεί να προσδιοριστεί και να υπολογιστεί µε πολλούς τρόπους. Μερικές προσεγγίσεις, συµπεριλαµβανοµένης και αυτής του ΣΙ, επιλέγουν διακεκριµένες τιµές τις εµπιστοσύνης (π.χ. απόλυτη εµπιστοσύνη(trust), απόλυτη έλλειψη εµπιστοσύνης(distrust), ουδέτερη στάση(neutral)), ενώ άλλοι, ειδικά όταν ο υπολογισµός είναι απαραίτητος, επιλέγουν ένα συνεχές αριθµητικό εύρος τιµών. Οι αλγόριθµοι για το πώς µπορεί η εµπιστοσύνη να µεταφερθεί, να συνδυαστεί ή να επιλυθεί µπορεί να ποικίλουν από µια απλή µέση τιµή µέχρι τον υπολογισµό τιµών παραµέτρων συνάρτησης διαφορικών εξισώσεων σε γραφήµατα γειτονικών εγγραφών. Πολλές προσεγγίσεις υπολογίζουν την εµπιστοσύνη υποθέτοντας ότι ο χρόνος είναι στατικός, ενώ άλλες µπορεί να περιγράφουν τις αλλαγές στην εµπιστοσύνη ανάλογα µε το χρόνο. Σε περιπτώσεις όπου οι πληροφορίες εµπιστοσύνης είναι πολλές ή συνεχώς µεταβαλλόµενες, πολλές προσεγγίσεις υποστηρίζουν τοπικό υπολογισµό της εµπιστοσύνης παρά µια παγκόσµια επικρατούσα τιµή. 6. Σκοπός: Η ανάγκη για εµπιστοσύνη επεκτείνεται σε όλους τους τοµείς της επιστήµης των υπολογιστών και κάθε περίπτωση τοποθετεί διαφορετικές απαιτήσεις για εµπιστοσύνη. Χρήστες, πράκτορες και κυρίως οι µηχανές που -22-

29 παρέχουν υπηρεσίες χρειάζονται όλα να είναι έµπιστα σε διαφορετικές εφαρµογές και καταστάσεις. Τα κανάλια επικοινωνίας και η συναλλαγή περιεχοµένου ανάµεσα σε υπολογιστές και χρήστες απαιτεί εµπιστοσύνη και προς τις δυο κατευθύνσεις. Η εµπιστοσύνη µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την προστασία δεδοµένων, για να βρει ασφαλείς πληροφορίες, για να χρησιµοποιηθεί η καλύτερη ποιοτικά υπηρεσία και ακόµη και για το φόρτωµα λογισµικού για την εκτίµηση άλλων συστηµάτων εµπιστοσύνης. 3.5 Σχεδιασµός ενός Μοντέλου Εµπιστοσύνης Ας θεωρήσουµε το Α {a i,.a n } ως ένα σύνολο ανεξάρτητων πρακτόρων. Οι πράκτορες µπορεί να είναι άνθρωποι ή µηχανές. Με τον όρο ανεξάρτητος εννοούµε ότι κανένας πράκτορας δε µπορεί να έχει άµεσο έλεγχο και δύναµη στις κινήσεις κάποιου άλλου πράκτορα. Για το σκοπό αυτής της εργασίας, θα θεωρήσουµε µια κοινωνία πρακτόρων σαν ένα υποσύνολο του συνόλου των πρακτόρων, οµαδοποιηµένων µε κοινό στόχο ότι κάνουν συχνά συναλλαγές για µια συγκεκριµένη κατηγορία προϊόντων ή υπηρεσιών Τ. Για παράδειγµα, η κοινωνία του ebay είναι ένα σύνολο πρακτόρων που συνδέονται σε χρονικές περιόδους της κατηγορίας Τ των συναλλαγών που ορίζεται ως «αγοράζοντας και πουλώντας µέσω της ιστοσελίδας του ebay». Παρακάτω για ευκολία θεωρούµε ότι όλες οι συναλλαγές είναι διµερής, που σηµαίνει ότι συµπεριλαµβάνονται µόνο δυο πράκτορες. Θα χρησιµοποιήσουµε τα σύµβολα b(buyer-αγοραστής) και s(seller-πωλητής) για να αναφερόµαστε στα δύο σκέλη της συναλλαγής. Είναι σηµαντικό να δώσουµε έµφαση στο γεγονός ότι οι ορισµοί σε αυτό το κεφάλαιο δεν εφαρµόζονται µόνο στις συναλλαγές µεταξύ πωλητών και αγοραστών, αλλά σε οποιαδήποτε αµφίδροµη συναλλαγή. Ορισµός 1: Μια κρίσιµη ιδιότητα ενός πράκτορα s από την οπτική ενός πράκτορα b στο πλαίσιο µιας συναλλαγής t i є Τ είναι µια ιδιότητα που η τιµή της επηρεάζει τη χρησιµότητα ενός πράκτορα b και είναι εξαρτηµένη από τη συµπεριφορά του πράκτορα s στη συναλλαγή t i. Από τη στιγµή που οι κρίσιµες ιδιότητες (µετρικές) συνδέονται µε τη χρησιµότητα ενός πράκτορα, είναι τελείως υποκειµενικές και αυτό σηµαίνει ότι µπορεί και να διαφέρουν ανάµεσα στους πράκτορες των συναλλαγών του ίδιου τύπου. Για -23-

30 παράδειγµα, είναι λογικό να περιµένουµε µια κατάσταση όπου το σύνολο των κρίσιµων ιδιοτήτων ενός πωλητή στο ebay από την µεριά του αγοραστή b 1 είναι {οι µέρες που µεσολάβησαν από τη στιγµή της πληρωµής µέχρι την παραλαβή, τελική τιµή}, ενώ το σύνολο των κρίσιµων ιδιοτήτων για τον ίδιο πωλητή από έναν άλλο αγοραστή b 2 είναι {τελική τιµή, η κατάσταση του προϊόντος}, π.χ. ο δεύτερος αγοραστής δεν ενδιαφέρεται για την ηµεροµηνία παραλαβής αλλά ενδιαφέρεται για την κατάσταση του προϊόντος. Επίσης, ότι οι κρίσιµες ιδιότητες δεν ανταποκρίνονται απαραίτητα στις εγγενείς ιδιότητες του πράκτορα s. Για παράδειγµα, σε µια ανταλλαγή αυτοκινήτων, η πιο σηµαντική ιδιότητα είναι η ποιότητα και η κατάσταση του ίδιου του αυτοκινήτου. Ανάλογα, λοιπόν, µε τη φύση του κλάδου, µια κρίσιµη ιδιότητα µπορεί να είναι συνεχής ή να είναι διακριτή. Η τιµή (χρηµατική αξία) είναι ένα παράδειγµα συνεχούς ιδιότητας. Η ποιότητα της υπηρεσίας, σε ακέραιες τιµές µιας κλίµακας 1 έως 10, είναι ένα παράδειγµα διακριτής ιδιότητας. Οι δίτιµες ιδιότητες είναι µια ειδική περίπτωση διακριτών τιµών, όπου περιλαµβάνονται µόνο δυο τιµές. Η ιδιότητα το προϊόν παραδόθηκε την ηµεροµηνία που συµφωνήθηκε όπου το εύρος της είναι ένα σύνολο {ναι, όχι}, είναι ένα παράδειγµα δίτιµης ιδιότητας. Ορισµός 2: Ας ορίσουµε X 1, X 2,..,X n να είναι οι κρίσιµες ιδιότητες ενός πράκτορα s από την µεριά ενός πράκτορα b στο πλαίσιο µια αµφίδροµης συναλλαγής t i є Τ ανάµεσα στον b και s. Επιπλέον, ας ορίσουµε ότι D 1, D 2,.,D n να είναι τα αντίστοιχα σύνολα εφαρµογής τους. Το διάνυσµα του κρίσιµου δείκτη R s b(t i ) є D 1 x D 2 x x D n, υπολογίζει τον υποκειµενικό δείκτη του πράκτορα b από όλες τις κρίσιµες ιδιότητες του πράκτορα s στο τέλος της συναλλαγής t i. Κατά κάποιο τρόπο, το διάνυσµα R s b(t i ) καθορίζει το αποτέλεσµα της συναλλαγής που επιθυµεί ο πράκτορας b. Πριν προβούµε στον ορισµό της έννοιας της αξιοπιστίας και της εµπιστοσύνης, είναι χρήσιµο να παρουσιάσουµε εδώ έναν επιπλέον διαχωρισµό των κρίσιµων ιδιοτήτων που θα παίζουν σηµαντικό ρόλο στην αξιοπιστία ενός συστήµατος εµπιστοσύνης. -24-

31 Ορισµός 3: Ας ορίσουµε ως C µια κοινότητα πρακτόρων όπου X είναι µια κρίσιµη ιδιότητα ενός πράκτορα s σε ένα πλαίσιο συναλλαγής T από την µεριά όλων των πρακτόρων b i є C. Ας ορίσουµε b 1, b 2 є C τους δυο πράκτορες και t 1, t 2 є T να είναι οι αντίστοιχες συναλλαγές τους µε τον πράκτορα s. Τελικά, R s bi(t i ), R s bj(t i ) είναι τα αντίστοιχα διανύσµατα της ιδιότητας Χ από τη µεριά των πρακτόρων b i και b j στο τέλος των συναλλαγών t i και t j. Τότε λέµε ότι η ιδιότητα Χ είναι αντικειµενικά µετρίσιµη αν και µόνο αν, υπολογίζοντας τους πραγµατικούς δείκτες, ισχύει η παρακάτω σχέση: t i t j R s bi(t i ) = R s bj(t i ) για όλους τους πράκτορες b i, b j є C (1) όπου το σύµβολο υποδηλώνει την οµοιότητα των συναλλαγών, ότι δηλαδή οι πράκτορες b i και b j είχαν ίδιες απαιτήσεις και ο πράκτορας s συµπεριφέρθηκε µε παρόµοιο τρόπο και στους δυο. Λέµε λοιπόν ότι µια κρίσιµη ιδιότητα είναι υποκειµενικά µετρίσιµη αν υπάρχει έστω και ένα ζευγάρι πρακτόρων για το οποίο η σχέση (1) δεν ισχύει. ιαισθητικά, µια ιδιότητα ενός πράκτορα είναι αντικειµενικά µετρίσιµη αν η συµπεριφορά ενός πράκτορα έχει ως αποτέλεσµα ίδιες τιµές µε όλους τους άλλους πράκτορες που είχαν την ίδια συµπεριφορά. Αντίθετα, µια ιδιότητα είναι υποκειµενικά µετρίσιµη αν παρόµοια συµπεριφορά µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα διαφορετικές τιµές σε σχέση µε άλλους πράκτορες υποψήφιους για συναλλαγή. Η Τελική τιµή και ο Χρόνος παραλαβής είναι δυο παραδείγµατα αντικειµενικά µετρίσιµων ιδιοτήτων. Από την άλλη, η Ποιότητα της υπηρεσίας και η Κατάσταση του εµπορεύµατος είναι δυο παραδείγµατα υποκειµενικά µετρίσιµων ιδιοτήτων. Στις περισσότερες κοινωνίες πρακτόρων, εµφανίζονται συχνά κρίσιµες ιδιότητες που είναι υποκειµενικά µετρίσιµες. Αυτό δηµιουργεί ανάµεσα στους ερευνητές µερικές πολύ σηµαντικές αντιθέσεις για την κατασκευή ενός αξιόπιστου συστήµατος διαχείρισης της εµπιστοσύνης. Σε µια κοινωνία όπου υπάρχουν ανεξάρτητοι πράκτορες, ο πράκτορας b δεν µπορεί να ελέγξει τη συµπεριφορά του πράκτορα s. Εποµένως, στη συνέχεια θεωρούµε ότι η συναλλαγή εκτυλίσσεται στο χρόνο, όπου ο πράκτορας b έρχεται αντιµέτωπος µε την πιθανότητα ο πράκτορας s να συµπεριφερθεί µε τρόπο που θα έχει αρνητικό αποτέλεσµα (ή θετικό, αλλά πολύ χαµηλό) ως προς το κέρδος του b. Για να µπορέσει ο -25-

32 b να αποφασίσει αν θα συνεχίσει µε τη συναλλαγή, είναι σηµαντικό ο b να έχει κάποιες πληροφορίες που θα τον βοηθήσουν να µαντέψει την πιθανή συµπεριφορά του πράκτορα s. Ονοµάζουµε αυτή την υποκειµενική υπόθεση της συµπεριφοράς του s σαν αξιοπιστία του s που λαµβάνει ο b. Πιο επίσηµα: Ορισµός 4: Η αξιοπιστία τ s b(r s bi(t i )) του πράκτορα s που λαµβάνεται από τον πράκτορα b στο πλαίσιο µιας συναλλαγής t i є Τ είναι το προκαθορισµένο υποκειµενικό σηµείο της κατανοµής πιθανοτήτων του διανύσµατος του κρίσιµου δείκτη R s bi(t i ) από τη µεριά του πράκτορα b. Για την απλοποίηση και κατανόηση των παραπάνω, η αξιοπιστία θα συµβολίζεται ως τ s b(r,t i ). Αφού έχει υποθέσει την αξιοπιστία του άλλου πράκτορα, ο πράκτορας b είναι τώρα ικανός να ελέγξει τους κινδύνους της συναλλαγής. Αν υποθέσουµε ότι ο b είναι ένας πράκτορας µε στόχο το µέγιστο δυνατό κέρδος, ο b θα προβεί στη συναλλαγή αν είναι επαρκώς σίγουρος ότι το κέρδος του στο τέλος της συναλλαγής θα είναι πάνω από ένα υποκειµενικά καθορισµένο ελάχιστο όριο: Ορισµός 5: Το ελάχιστο όριο ικανοποίησης u 0 για έναν πράκτορα b σε ένα πλαίσιο συναλλαγής t i є T είναι το ελάχιστο κέρδος που ο πράκτορας b περιµένει να λάβει στο τέλος της συναλλαγής έτσι ώστε να θεωρείται ικανοποιηµένος. Σε αυτό το σηµείο έχουµε όλα τα στοιχεία για να ορίσουµε την εµπιστοσύνη:u b Ορισµός 6: Το επίπεδο της εµπιστοσύνης T s b(t i ) ενός πράκτορα b για έναν πράκτορα s σε ένα πλαίσιο συναλλαγής t i є T είναι η προκαθορισµένη πιθανότητα το κέρδος του πράκτορα b να φτάσει ή να ξεπεράσει το ελάχιστο όριο της ικανοποίησης u 0 στο τέλος της συναλλαγής t i, αφού έχει δοθεί πρώτα στον b η αναµενόµενη αξιοπιστία για τον πράκτορα s. Απλά, η εµπιστοσύνη είναι το επίπεδο της «σιγουριάς» του πράκτορα b ότι το αποτέλεσµα µιας συναλλαγής µε έναν άλλο πράκτορα s θα είναι ικανοποιητικό για αυτόν. Πιο επίσηµα: T s b(t i ) = τ s b(r,t i ) dr (2) U b (R) u 0 όπου U b (R) είναι η συνάρτηση κέρδους του πράκτορα b. Εφόσον, η εµπιστοσύνη ορίζεται σαν πιθανότητα έχει εύρος [0,1]. -26-

33 Οι παραπάνω ορισµοί έχουν κάποιες ενδιαφέρουσες προϋποθέσεις, οι οποίες συσχετίζονται µε τις προϋποθέσεις της εµπιστοσύνης στην καθηµερινή µας ζωή. 1. Η αξιοπιστία είναι υποκειµενική. ιαφορετικοί πράκτορες b µπορεί να κάνουν διαφορετικές υποθέσεις για την συµπεριφορά του πράκτορα s σε ίδιο τύπο συναλλαγών. 2. Η αξιοπιστία ορίζεται µε ένα σχετικά συγκεκριµένο σύνολο κρίσιµων ιδιοτήτων. Οι πράκτορες µπορεί να έχουν πολύ διαφορετικές εξισώσεις αξιοπιστίας για διαφορετικά σύνολα ιδιοτήτων. Όταν ο πράκτορας b θεωρεί τον πράκτορα s σαν πιθανό συνεργάτη σε µια συναλλαγή τύπου T, είναι πολύ σηµαντικό να χρησιµοποιηθεί η κατάλληλη εξίσωση αξιοπιστίας. Αυτό απαντά και στην διαισθητική αντίληψη ότι ο ίδιος πράκτορας µπορεί να θεωρηθεί πολύ αξιόπιστος συνεργάτης σε ένα σύνολο συναλλαγών και πολύ αναξιόπιστος για ένα άλλο. Για παράδειγµα, µπορεί να εµπιστεύεσαι το µηχανικό σου για να σου φτιάξει το αµάξι αλλά µπορεί να µην τον εµπιστεύεσαι για να σου κάνει µαθήµατα. 3. Η αξιοπιστία ορίζεται σαν ένα ορισµένο σηµείο στο χρόνο. Σε γενικές γραµµές, η εξίσωση αξιοπιστίας θα διαφέρει ανάλογα µε τον χρόνο, καθώς ο πράκτορας b συγκεντρώνει περισσότερες πληροφορίες για τον πράκτορα s ή ο πράκτορας s αλλάζει τη συµπεριφορά του. 4. Η αξιοπιστία ορίζεται σαν κατανοµή πιθανοτήτων, όχι σαν σταθερή τιµή. Σε γενικές γραµµές, ο υπολογισµός της εξίσωσης της εµπιστοσύνης (2) απαιτεί τη γνώση όλης της κατανοµής της αξιοπιστίας. Αυτή είναι πολύ σηµαντική παρατήρηση, δεδοµένου ότι πολλά τρέχοντα ψηφιακά συστήµατα Ε τείνουν να υπολογίσουν ένα µοναδικό, µονοδιάστατο αθροιστικό µέτρο της φήµης και της εµπιστοσύνης. 3.6 Μηχανισµοί Παραγωγής της Εµπιστοσύνης Από το (2) προκύπτει ότι η παραγωγή της εµπιστοσύνης έχει τρεις προϋποθέσεις: 1. ένας πράκτορας πρέπει να γνωρίζει την συνάρτηση κέρδους του 2. ένα πράκτορας πρέπει να ορίζει ένα ελάχιστο όριο ικανοποίησης σχετικό µε την συναλλαγή και 3. ένας πράκτορας πρέπει να εκτιµά την αξιοπιστία του πιθανού συνεργάτη του. -27-

34 Από αυτά τα τρία στοιχεία του υπολογισµού της εµπιστοσύνης το πρώτο είναι συνήθως εσωτερικό και προσωπικό για έναν πράκτορα. Το δεύτερο είναι είτε εσωτερικό είτε το αναλυτικό αποτέλεσµα µιας διαδικασίας διαπραγµάτευσης που προηγείται µιας συναλλαγής. Η τελευταία, η αξιοπιστία, είναι η πιο επικίνδυνη να παραποιηθεί και είναι το αποτέλεσµα µιας υποκειµενικής διαδικασίας που συνδυάζει την εξωτερική πληροφορία µε τη γενική διάθεση εµπιστοσύνης του πράκτορα. [27] Ωστόσο, ο ρόλος των εξωτερικών πληροφοριών είναι πολύ σηµαντικός σε αυτήν την περίπτωση. Η επιτυχία µιας κοινωνίας στη δηµιουργία εµπιστοσύνης ανάµεσα στα µέλη της εξαρτάται από την ικανότητά της να βοηθά τους πράκτορες να δηµιουργήσουν αξιόπιστες εκτιµήσεις για την αξιοπιστία των άλλων µελών. Υπάρχουν τρείς βασικοί τρόποι που οι κοινωνίες επιτυγχάνουν το παραπάνω: 1. θεσµικά πλαίσια που υποστηρίζονται από πιστοποιήσεις ιδρυµάτων 2. έµµεσα πρότυπα και 3. πληροφορίες φήµης Θεσµικά Πλαίσια και Πιστοποιητικά Τα θεσµικά πλαίσια και οι πιστοποιήσεις των ιδρυµάτων προσπαθούν να µειώσουν τη αβεβαιότητα στη συµπεριφορά των άλλων πρακτόρων επιβάλλοντας συγκεκριµένες επιτρεπτές συµπεριφορές (οι οποίες συνήθως ανταποκρίνονται σε ικανοποιητικά θετικά αποτελέσµατα, για το µεγαλύτερο αριθµό των διαφορετικών τύπων συναλλαγών) και παρέχουν πιστοποιήσεις, οι οποίες αποτρέπουν τις αποκλίσεις ή τις θεωρούν τελείως ανεπιθύµητες εξαιτίας της γρήγορης ανίχνευσης και της αποτελεσµατικής τιµωρίας.[28] Οι πιστοποιήσεις µειώνουν το πρόβληµα της εµπιστοσύνης µεµονωµένων πρακτόρων. Στην ουσία µετατρέπεται σε εµπιστοσύνη προς τα ιδρύµατα (τρίτες οντότητες, εκτός συναλλαγής). Έτσι, όταν κάποιος εµπιστεύεται αυτά τα ιδρύµατα ότι θα κάνουν σωστά τη δουλειά τους, υπάρχει µικρότερη ανάγκη για ένδειξη αξιοπιστίας σε κάθε πράκτορα ξεχωριστά. Η χρήση των πιστοποιητικών έχει έναν αριθµό µειονεκτηµάτων όταν εφαρµόζεται σε ψηφιακές κοινωνίες. Όσον αφορά την αποτελεσµατικότητα των πιστοποιητικών δεν είναι πάντα αποδεκτή, ειδικά για τα νέα µέλη σε µια ψηφιακή κοινωνία. Ακόµη πιο σηµαντικό είναι το γεγονός ότι τα πιστοποιητικά είναι λιγότερο αποτελεσµατικά στις ψηφιακές κοινωνίες από ότι είναι στις παραδοσιακές. Υπάρχουν δυο κύριοι λόγοι που συµβαίνει αυτό: πρώτον, οι πιο επιτυχηµένες ψηφιακές κοινωνίες -28-

35 εξαπλώνουν τα όριά τους πέρα από τις εδαφικές τους δικαιοδοσίες και τα µέλη τους απαρτίζονται από διαφορετικά, συχνά αντικρουόµενα, νοµικά συστήµατα. [29] εύτερον, είναι πολύ εύκολο να αλλάξεις ταυτότητα στις ψηφιακές κοινωνίες. [30] Αν και η εξέλιξη του νοµικού πλαισίου για το ΠΙ µπορεί να το αλλάξει αυτό στο µέλλον, το τελικό αποτέλεσµα είναι ότι τα πιστοποιητικά είναι γενικά πιο αδύναµα στα ψηφιακά περιβάλλοντα και έτσι υπάρχει µεγαλύτερη ανάγκη να γίνουν ακριβείς υποθέσεις για την αξιοπιστία των πιθανών συνεργατών πριν προχωρήσει µια τέτοια συναλλαγή µε αυτούς Έµµεσα Πρότυπα Πρακτόρων Τα έµµεσα πρότυπα είναι ιδιότητες ενός πράκτορα, τις οποίες έχουµε συσχετίσει µε συγκεκριµένες συµπεριφορές βασισµένοι στην εµπειρία, τη διαίσθηση και την εκπαίδευσή µας. Για παράδειγµα, οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να δεχθούν ότι ένας καλοντυµένος και ευγενής επιχειρηµατίας είναι πιο αξιόπιστος από έναν ατηµέλητο και αναρχικό. Επίσηµα, η µετάφραση των προτύπων σε αξιοπιστία περιλαµβάνει εξαρτηµένες υποκειµενικά πιθανές κατανοµές της µορφής p(behavior cue) οι οποίες έχουν δηµιουργηθεί µε το πέρασµα του χρόνου και την έχει περάσει στους χρήστες µέσω της παράδοσης και του εκπαιδευτικού συστήµατος. Πολλοί άνθρωποι δίνουν πολύ µεγάλη αξία σε αυτά τα πρότυπα και τα θεωρούν πολύ σηµαντικούς παράγοντες στην απόφασή τους. Ωστόσο, αυτά τα πρότυπα δεν υπάρχουν στις ψηφιακές κοινωνίες. Σύµφωνα µε τον Maes [31], τους Dellarocas και Klein και τους συνεργάτες του [32], αυτά τα πρότυπα είναι άχρηστα στις αγορές των πολλαπλών πρακτόρων γιατί οι συναλλασσόµενοι είναι λογισµικά και προγράµµατα Πληροφορίες Φήµης Οι πληροφορίες φήµης είναι πληροφορίες ή παρατηρήσεις για την παρελθοντική συµπεριφορά ενός πράκτορα σε παρόµοιες καταστάσεις, συγκεντρωµένες και διανεµηµένες από στόµα σε στόµα ή διαµέσου τρίτων έµπιστων ατόµων, όπως είναι οι τράπεζες, οι αναφορές των καταναλωτών, κλπ. Οι πληροφορίες φήµης µπορούν να βοηθήσουν τους πράκτορες να εκτιµήσουν την αξιοπιστία ενός άλλου πράκτορα µε την προϋπόθεση ότι οι πράκτορες ακολουθούν µια καθορισµένη κατανοµή συµπεριφοράς, η οποία είναι σχετικά σταθερή µε το πέρασµα του χρόνου. (Με τον όρο σταθερή εννοούµε ότι αν αυτή η κατανοµή αλλάζει µε το πέρασµα του χρόνου, οι δείκτες αλλαγής του είναι πολλοί αργοί σε σχέση µε τον δείκτη παρατηρήσεων). Οι -29-

36 πληροφορίες για την παρελθόντα συµπεριφορά µπορεί να χρησιµοποιηθούν σαν στατιστικό δείγµα µε το οποίο γίνεται µια εκτίµηση της κατανοµής της αξιοπιστίας για την πρόβλεψη της µελλοντικής του συµπεριφοράς. Έχουµε χρησιµοποιήσει τον όρο πληροφορίες φήµης για να τον ξεχωρίσουµε από την έννοια της φήµης. Ο ορισµός της φήµης δίνεται παρακάτω. «Η φήµη είναι ένα χαρακτηριστικό ή µια ιδιότητα που αποδίδεται από ένα άτοµο σε ένα άλλο. Λειτουργικά, αυτό παρουσιάζεται σαν πρόβλεψη για πιθανή µελλοντική συµπεριφορά. Είναι, ωστόσο, πρωταρχικά µια θεµελιωµένη δήλωση. Η δύναµή της για µελλοντική πρόβλεψη εξαρτάται από την εικασία ότι η παρελθοντική συµπεριφορά είναι ενδεικτική για την µελλοντική». [33] Ορισµός 7: Η φήµη ενός πράκτορα s έτσι όπως λαµβάνεται από έναν πράκτορα b σε µια συναλλαγή t i є T µε σύνολο κρίσιµων ιδιοτήτων R είναι η κατανοµή της αξιοπιστίας τ s b(r,t i ) για µια ειδική περίπτωση όπου η εκτίµηση της τ s b(r,t i ) βασίζεται σε παρελθοντικές πληροφορίες για τη συµπεριφορά του s σε συναλλαγές T. Οι πληροφορίες φήµης είναι τα δεδοµένα που αφορούν παλαιότερη συµπεριφορά, τα οποία χρησιµοποιήθηκαν από έναν πράκτορα για να βρει την αξιοπιστία/φήµη ενός άλλου πράκτορα. Αυτές οι πληροφορίες µπορεί να έχουν την µορφή λεκτικών παρατηρήσεων («την τελευταία φορά που συνεργάστηκα µε τον Χ, δεν ήµουν πολύ ικανοποιηµένος µε την υπηρεσία που έλαβα») ή µε τη µορφή καθορισµένης αξιοπιστίας/φήµης από την µεριά άλλων πρακτόρων («ο πράκτορας Ψ µπορεί να παρέχει πολύ καλή υπηρεσία, αλλά η ποιότητά της δεν ήταν συνεπής τους δύο τελευταίους µήνες»). Ωστόσο, ένας από τους πιο ενδιαφέροντες διαχωρισµούς της σχεδίασης των ψηφιακών συστηµάτων φήµης είναι η απόφαση για το αν οι πληροφορίες φήµης θα πρέπει να δίνονται στην µορφή αριθµητικών δεικτών ή αθροιστικών µέτρων. 3.7 Στρατηγικές Εµπιστοσύνης για το ΣΙ Η στρατηγική για τη δηµιουργία εµπιστοσύνης προκύπτει από των συνδυασµό του κόστους ή κέρδους των συναλλαγών που πραγµατοποιούνται ή όχι, είτε αυτές είναι -30-

37 αξιόπιστες είτε όχι. Υπάρχουν πολλές πιθανές στρατηγικές εµπιστοσύνης που µπορούν να εφαρµοστούν στο ΣΙ. Η εξέταση του ΣΙ και της σχετικής βιβλιογραφίας µας οδήγησε στο να ξεχωρίσουµε πέντε βασικές στρατηγικές εµπιστοσύνης, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι είναι και οι µόνες που µπορούν να εφαρµοστούν σε αυτό. Σε αυτές τις στρατηγικές µπορούν να γίνουν πολλές παρεµβάσεις. Ένα σύστηµα µπορεί να αλλάζει δυναµικά στρατηγικές καθώς οι προϋποθέσεις αλλάζουν (κόστη, κίνδυνοι, περιβάλλον, κλπ). Ακόµη, είναι πιθανό να δηµιουργήσουµε συστήµατα στα οποία εφαρµόζεται µια συνδυαστική στρατηγική των άλλων πέντε ανάλογα µε την περίσταση, τις πληροφορίες που είναι διαθέσιµες εκείνη τη στιγµή, τους κινδύνους που µπορεί να αντιµετωπίσουν και τις πηγές που είναι διαθέσιµες Αισιόδοξα Συστήµατα - Optimistic Η στρατηγική της Αισιοδοξίας είναι µια πολύ απλή στρατηγική. Η βασική της ιδέα είναι ότι ένας πράκτορας εµπιστεύεται έναν άλλο ακόµη και αν η απόδοσή του είναι αβέβαιη, εκτός κι αν υπάρχουν αδιαµφισβήτητοι λόγοι για να µην τον εµπιστευτεί. Κύριος κανόνας είναι ότι η εµπιστοσύνη είναι ένας προκαθορισµένος παράγοντας. Εποµένως, ένας πράκτορας αποδέχεται την αξιοπιστία των άλλων πρακτόρων για την παροχή υπηρεσιών εκτός και αν δεν ικανοποιούνται συγκεκριµένα κριτήρια. Τα αισιόδοξα συστήµατα αποδέχονται τους άλλους εκτός και αν υπάρχει λόγος για να µην τους εµπιστευτείς. Αν τα οφέλη από τη συνεργασία είναι σχετικά µεγάλα ή ο κίνδυνος για πιθανή προδοσία είναι µικρός, το ρίσκο είναι µικρό και το κέρδος από την ύπαρξη εµπιστοσύνης είναι κατά πολύ µεγαλύτερο από το κέρδος λόγω έλλειψής της. Άλλα συστήµατα εκµεταλλεύονται την αισιοδοξία για τους σκοπούς της διαδικασίας του bootstrapping-σύνολο εντολών για τη φόρτωση προγραµµάτων σε έναν υπολογιστή. Για παράδειγµα, στα συστήµατα αναφοράς, ο κάθε χρήστης έχει έναν προσωπικό πράκτορα ο οποίος εισάγει τα δεδοµένα σε ένα µοντέλο χρήστη. Ο χρήστης στέλνει ένα ερώτηµα-αίτηµα στον πράκτορά του, ο οποίος στη συνέχεια προτείνει πιθανές επαφές στις οποίες µπορεί ο χρήστης να απευθύνει το αίτηµά του (αυτή είναι µια επαναλαµβανόµενη διαδικασία). Σε ένα τέτοιο σύστηµα οι χρήστες µπορούν να δηµιουργήσουν ένα µοντέλο εµπιστοσύνης για τους άλλους βασισµένοι στις απαντήσεις που θα λάβουν. Ωστόσο, χρειάζονται απαντήσεις- και χρειάζεται να δουλέψουν µε αυτές- αν επιθυµούν να αποκτήσουν οποιαδήποτε πληροφορία που θα τους βοηθήσει να -31-

38 διευθετήσουν τα µοντέλα επικοινωνίας. Το σύστηµα αυτό λειτουργεί πιο γρήγορα µε την στρατηγική της αισιοδοξίας Απαισιόδοξα Συστήµατα - Pessimistic Η στρατηγική της Απαισιοδοξίας απαγορεύει τις συναλλαγές µεταξύ των πρακτόρων εκτός κι αν υπάρχει σηµαντικός λόγος για να τους εµπιστευτεί κανείς. Η απαισιοδοξία ανταποκρίνεται στην εµπιστοσύνη µέσω των προσωπικών σχέσεων στον πραγµατικό κόσµο, που είναι και το βασικό µοντέλο της εµπιστοσύνης. Ένα τέτοιο µοντέλο εµπιστοσύνης συνήθως δεν µπορεί να υποστηρίξει αρκετά πολύπλοκες κοινωνίες. Ο Shadbolt και οι συνεργάτες του [34] περιγράφουν την CS AKTive Space η οποία είναι µια εφαρµογή του ΣΙ που παρέχει πιθανές αναπαραστάσεις της εφαρµογής της Επιστήµης των Υπολογιστών στo Ηνωµένο Βασίλειο. Σε αυτή, τα δεδοµένα συλλέγονται από το ΠΙ και κατανέµονται από διάφορες τεχνικές έτσι ώστε να αποκτηθεί η κατάλληλη γνώση. Η προσέγγιση των παραπάνω σε αυτή την εφαρµογή βασίζεται σε ιστοσελίδες που το όνοµά τους είναι αξιόπιστο, όπως για παράδειγµα οι ιστοσελίδες του τµήµατος Πληροφορικής του Ηνωµένου Βασιλείου, ενώ ταυτόχρονα αυξάνουν την πιθανότητα να υπάρχουν παρεµβάσεις από θόρυβο. Κάποιοι ερευνητές προσπάθησαν να καταλάβουν τον ΣΙ παροµοιάζοντάς το σαν ένα οικοσύστηµα και όχι σαν µια µεγάλη βάση δεδοµένων και προτείνουν τη χρήση εξουσιοδοτηµένων εκπροσώπων, έτσι ώστε να παραχωρείται το δικαίωµα από έναν πράκτορα σε έναν άλλο. Βέβαια αυτοί οι πράκτορες µπορεί να αντιµετωπίσουν πολλούς περιορισµούς και εµπόδια µέχρι να γίνουν πλήρως αποδεκτοί από άλλους πράκτορες. Υποστηρίζεται ότι τέτοια συστήµατα, που έχουν µια πιο απαισιόδοξη οπτική για τους άλλους πράκτορες και τις πηγές πληροφοριών, έχουν πιο ξεκάθαρα πλεονεκτήµατα για την κατανοµή των αποφάσεων σε σχέση µε την ένδειξη εµπιστοσύνης. Από την άλλη ο S.D. Ramchurn και οι συνεργάτες του [35] στην έρευνά τους περιγράφουν µια υβριδική απαισιόδοξη προσέγγιση. Προτείνουν να συλλέγουν πληροφορίες από παλαιότερες συναλλαγές τόσο για την εµπιστοσύνη που δείχνει ένας πράκτορας στους άλλους όσο και για την εµπιστοσύνη που δείχνουν αυτοί σε αυτόν. Μέσα από αυτές τις πληροφορίες, οι πράκτορες µπορούν να ταξινοµηθούν σε σχέση µε την αξιοπιστία τους. Σε αυτά τα συστήµατα θεωρείται κάποιος περισσότερο αξιόπιστος όσο υψηλότερη θέση έχει στην ταξινόµηση (µεγαλύτερη τιµή). Ωστόσο, σε ένα τέτοιο -32-

39 σύστηµα πολλοί αξιόπιστοι πράκτορες µπορεί να αποτύχουν να κερδίσουν την εµπιστοσύνη Κεντρικοποιηµένα Συστήµατα Εµπιστοσύνης - Centralized Η κεντρικοποιηµένη εµπιστοσύνη δεν εξετάζει το όφελος από τις συναλλαγές αλλά ελέγχει τους πράκτορες µέσω ενός κεντρικού ιδρύµατος ή αρχής. Το ίδρυµα µπορεί να πιστοποιήσει ότι ένας πράκτορας είναι πιθανός και ικανός συνεργάτης για συναλλαγή µε ένα συγκεκριµένο τρόπο. Αν ένας πράκτορας κατέχει ένα πιστοποιητικό τότε µπορεί να είναι άξιος εµπιστοσύνης. Ωστόσο, αυτό δε σηµαίνει ότι η εµπιστοσύνη δεν είναι απαραίτητη, απλά µειώνονται οι απαιτήσεις για αυτή. Ο πράκτορας πρέπει τώρα να εµπιστευτεί το ίδρυµα. Οι Gil και Ratnakar [36] περιγράφουν ένα σύστηµα που βοηθάει τους χρήστες του να σχολιάζουν τις πηγές των πληροφοριών τους. Τους δίνει τη δυνατότητα µέσω µιας τυποποιηµένης διαδικασίας να εκφράσουν την συµφωνία ή διαφωνία τους µε την στάση της πηγής πληροφοριών. Αυτό χρησιµοποιείται στη συνέχεια για αν υπολογιστεί µια εκτίµηση της ευαισθησίας της πηγής. Οι Maximilien και Singh [37] προτείνουν έναν κεντρικό πράκτορα για να υπολογίσουν τη φήµη των υπηρεσιών του ΠΙ µε την καταγραφή και συλλογή στοιχείων ανάδρασης του πελάτη (feedback) κάνοντας προσβάσιµες αυτές τις πληροφορίες σε άλλους πράκτορες. Όταν οι πράκτορες είναι βασισµένοι σε ιδρύµατα για τον υπολογισµό της εµπιστοσύνης, τους αφαιρείται το δικαίωµα να αποφασίσουν ποιον να εµπιστεύονται και ποιον όχι. Ακόµη, σε αυτά τα συστήµατα προκύπτει το ερώτηµα το κατά πόσο αξιόπιστες είναι αυτές οι πηγές πληροφοριών καθώς και γιατί πρέπει να τις εµπιστευόµαστε. Μια απάντηση στο παραπάνω ερώτηµα είναι ότι οι χρήστες τείνουν σε γενικό πλαίσιο να κάνουν θετικά σχόλια για τους άλλους, εκτός και αν υπάρχουν κίνητρα εκδίκησης Συστήµατα ιερεύνησης Εµπιστοσύνης - Investigation ιερεύνηση. Αυτή αποτελεί την τέταρτη στρατηγική εµπιστοσύνης. Η εµπιστοσύνη είναι µια απάντηση στην αβεβαιότητα. Αλλά η εµπιστοσύνη εµπεριέχει κινδύνους. -33-

40 Έτσι, για να αποφύγουµε κάποιους από τους κινδύνους, µια στρατηγική λύση είναι να µειώσουµε την αβεβαιότητα µε τη διερεύνηση ή την εκτίµηση από άλλους πράκτορες κάποιων σηµαντικών χαρακτηριστικών και λεπτοµερειών της εφαρµογής. εν είναι παθητική διαδικασία, αλλά προσπαθεί ενεργά να ανακαλύψει κάποιες προϋποθέσεις του περιβάλλοντος που µπορούν να µειώσουν την αβεβαιότητα. Σε ένα P2P δίκτυο, οι χρήστες κάνουν συστάσεις µεταξύ τους για το που µπορούν να βρουν κατάλληλα για αυτούς αρχεία. Οι πράκτορες «κάνουν µεταξύ τους σχολιασµούς» συγκρίνοντας και αλληλοσχετίζοντας τα δίκτυά τους. Μετά από αυτή τη σύγκριση, οι πράκτορες ανανεώνουν τους βαθµούς εµπιστοσύνης που δίνουν ο ένας στον άλλο, εξαρτώµενοι από το αν έχουν παρόµοιες προτιµήσεις, βασισµένοι στην υπόθεση ότι ένας πράκτορας µε παρόµοιες προτιµήσεις είναι πιο πιθανό να κάνει προτάσεις οι οποίες θα ανταποκρίνονται στα δικά τους γούστα. Με άλλα λόγια, οι πράκτορες διενεργούν µια έρευνα στους άλλους πράκτορες για να καθορίσουν την πιθανότητα οι προτάσεις τους να είναι χρήσιµες σε αυτούς. Οι πράκτορες δεν δέχονται απλά παθητικά τις προτάσεις των άλλων. Συγκρίνουν τα δίκτυά τους και λαµβάνοντας υπόψη και άλλους παράγοντες καθορίζουν την καταλληλότητά τους στις δικές τους προτιµήσεις. Μια άλλη προσέγγιση αυτής της στρατηγικής παρέχεται από συστήµατα που προσπαθούν να αποσπούν αυτοµάτως πιστοποιητικά εµπιστοσύνης από τρίτους. Για παράδειγµα, το σύστηµα TrustBuilder [38] λειτουργεί µε µια επαναλαµβανόµενη διαδικασία παροχής των πιστοποιητικών στα µέλη που συνεργάζονται, για να απαντήσουν στα αιτήµατα για πιστοποιήσεις. Αυτή η διαδικασία τερµατίζει όταν εξαντληθεί το σύνολο των πιστοποιητικών (ανολοκλήρωτη συναλλαγή) ή αν έχει δηµιουργηθεί ισχυρή εµπιστοσύνη ανάµεσα στα µέλη της. Τα πιστοποιητικά παρέχονται κυρίως από ιδρύµατα ή αρχές και για αυτό το λόγο αυτόν η διερεύνηση συνδέεται πολύ στενά µε την προηγούµενη στρατηγική που αναφέραµε παραπάνω. Το κύριο σηµείο µιας τέτοιας συναλλαγής είναι ότι οι ίδιοι οι πράκτορες κάνουν υπολογισµούς βασισµένοι στα πιστοποιητικά, στο περιεχόµενο και στο βασικό πλαίσιο της εφαρµογής της για να µπορέσουν να καθορίσουν ποια πιστοποιητικά είναι τα καταλληλότερα, µε ποιον τρόπο να αξιολογήσουν τις πιθανές επιλογές καθώς και πόσο όγκο πληροφοριών να διαθέτουν σε κάθε στάδιό της. -34-

41 3.7.5 Μεταβατικά Συστήµατα Εµπιστοσύνης - Transitive Μεταβατικότητα. Αυτά τα συστήµατα µπορούν να περιγραφούν ότι χρησιµοποιούν την στρατηγική της «εκµετάλλευσης της µεταβατικότητας». Η βασική ιδέα αυτής της στρατηγικής είναι ότι ένας πράκτορας στέλνει ένα µήνυµα για το αν ένας πιθανός πράκτορας είναι αξιόπιστος. Το δίκτυο στο οποίο ανήκει αυτός ο πράκτορας στη συνέχεια είτε θα δώσει µια απάντηση πάνω στο θέµα βασισµένη στην ήδη υπάρχουσα εµπειρία του είτε θα περάσει το µήνυµά του στα υπόλοιπα µέλη του δικτύου, πολλά από τα οποία θα είναι άγνωστα στον πρώτο πράκτορα. Ο στόχος είναι να αυξηθεί το πεδίο της γνώσης ενός πράκτορα µε την διερεύνηση των χαρακτηριστικών του δικτύου µιας κοινωνίας πρακτόρων. Οι γνώσεις αυτές προέρχονται από άλλους, άγνωστους προς αυτόν πράκτορες. Όπως σηµειώνεται παραπάνω, το ζήτηµα του πλαισίου που γίνεται η συναλλαγή είναι σηµαντικό. Η εναλλαγή µεταξύ της διερεύνησης του πλαισίου και της εµπιστοσύνης των απόψεων και συστάσεων που προέρχονται από άλλους απεικονίζει την στενή σχέση που υπάρχει ανάµεσα στη στρατηγική της ιερεύνησης και της Μεταβατικότητας. Σε πολλά πραγµατικά συστήµατα και καταστάσεις, είναι πιθανό να υπάρξει µια σφιχτή σχέση µεταξύ των δύο στρατηγικών, δεδοµένου ότι η διερεύνηση βελτιώνει µερικά από τα προβλήµατα της στρατηγικής της µεταβατικότητας. Στη βιβλιογραφία, οι ερευνητές συµφωνούν ότι ένα πιθανό µελλοντικό σενάριο είναι η δηµιουργία µιας υποδοµής δικτύου οντοτήτων, που χρησιµοποιούν εξειδικευµένες τεχνολογίες δικτύωσης για τη µεταξύ τους σύνδεση. Χρησιµοποιούν την θεωρία ενός µικρόκοσµου, η οποία υποθέτει ότι οποιοδήποτε ζεύγος αντικειµένων σε ένα τυχαίο δίκτυο θα συνδέεται µε µια σχετικά µικρή αλυσίδα που αποτελείται από τυχαία µέλη του. Αυτό σηµαίνει ότι αν χρησιµοποιούνται τέτοιες κοινές αλυσίδες µελών για να καθορίσουν το αρχικό επίπεδο εµπιστοσύνης που υπάρχει σε ένα ζεύγος οντοτήτων, τότε η µέθοδος θα εξελιχθεί µε ευνοϊκό τρόπο, καθώς αυτές οι αλυσίδες τείνουν να είναι σχετικά µικρές. Οι J. Golbeck και οι συνεργάτες του στην έρευνά τους [39] χρησιµοποιούν τεχνικές ανάλυσης κοινωνικών δικτύων για να υπολογίσουν το επίπεδο εµπιστοσύνης που υπάρχει σε ένα δίκτυο Friend of a Friend (FOAF). [40] Μια παρόµοια προσέγγιση για την διερεύνηση των δικτύων εµπιστοσύνης (web of trust) είναι αυτή όπου οι χρήστες δίνουν ψήφους εµπιστοσύνης για άλλους χρήστες, οι οποίες χρησιµοποιούνται για να υπολογιστεί η αξιοπιστία τους. Αυτοί οι αλγόριθµοι βασίζονται σε απόψεις που -35-

42 έχουν δώσει οι ίδιοι οι χρήστες του συστήµατος και µε αυτόν τον τρόπο αντιµετωπίζεται το πρόβληµα της αξιοπιστίας των πηγών πληροφοριών. Η εµπιστοσύνη, λοιπόν δεν είναι αυστηρά µεταβατική. Αν ο Α εµπιστεύεται τον Β και ο Β εµπιστεύεται (µπορεί και να συστήνει) τον Γ, δε γνωρίζουµε τίποτα για το αν ο Α εµπιστεύεται τον Γ. Ωστόσο, υπάρχουν µερικές περιπτώσεις όπου η µεταβατικότητα υλοποιείται, τουλάχιστον σε τοπικό επίπεδο. Το βασικό µειονέκτηµα της παραπάνω διαδικασίας είναι η έλλειψη ευαισθησίας στο γενικό πλαίσιο. Το γενικό πλαίσιο είναι πολύ σηµαντικός παράγοντας για τη δηµιουργία της εµπιστοσύνης και πρέπει να λαµβάνεται υπόψη όταν υπάρχει τέτοιο θέµα Σύγκριση των Στρατηγικών Εµπιστοσύνης Παρακάτω θα γίνει µια σύγκριση των στρατηγικών που έχουµε αναλύσει τόσο ως προς τα κόστη και τα οφέλη τους όσο και για τη γενική εφαρµογή τους στην εκτέλεση των προγραµµάτων. Κόστη και Οφέλη Υπάρχουν πολλά είδη συνεπειών (θετικών ή αρνητικών) που µπορεί να λάβει ένας πράκτορας όταν συνεργάζεται ή επικοινωνεί µε άλλους πράκτορες ή υπηρεσίες. Παρακάτω αναφέρουµε τέσσερα από αυτά και συγκρίνουµε τις στρατηγικές. Αυτά είναι το Κόστος Λειτουργίας, το Κόστος Ευκαιριών, το Κόστος Ελλείψεων και οι Χρεώσεις των Υπηρεσιών. Κόστος Λειτουργίας Το κόστος λειτουργίας είναι τα έξοδα που προκύπτουν από την εφαρµογή µιας στρατηγικής εµπιστοσύνης. Με άλλα λόγια, αυτό είναι το κόστος που προκύπτει από την σχεδίαση και την εφαρµογή του ολοκληρωµένου σχεδίου στρατηγικής. Ωστόσο, όσο πιο πολύπλοκη είναι η στρατηγική τόσο πιο υψηλό αναµένεται να είναι και το κόστος λειτουργίας. Κόστος Ευκαιριών Αυτό είναι το κόστος που προκύπτει όταν χάνεται κάποια πιθανότητα να δηµιουργηθεί κέρδος µέσω της συναλλαγής. Κόστος Ελλείψεων Οι ελαττωµατικοί πράκτορες αποτυγχάνουν να δράσουν όπως έχουν ισχυριστεί. Το κόστος ελλείψεων είναι το κόστος που προκύπτει από την πιθανή προδοσία από άλλους -36-

43 πράκτορες. Αυτό το κόστος είναι ισχυρά συνδεδεµένο µε το επίπεδο των κινδύνων που διατρέχει ένας πράκτορας. Χρεώσεις Υπηρεσιών Οι πράκτορες µπορεί να πρέπει να πληρώσουν για την παροχή υπηρεσιών από άλλους πράκτορες. Ακόµη και στις πιο µη εµπορικές απόψεις του ΣΙ, έχει αποδειχθεί ότι χρειάζεται τεράστια προσπάθεια για να το καταµετρήσουν. Πολλοί άνθρωποι, βέβαια. θα είναι αυτοί που πρόθυµα θα έδιναν τέτοιες πληροφορίες στον ΣΙ, αλλά υπάρχει µεγάλη πιθανότητα να µη γίνει συλλογή των κατάλληλων αποτελεσµάτων όπως επίσης και να µην υπάρχει αξιοπιστία στις πληροφορίες αυτές, έστω κι αν παραχωρούνται επί πληρωµή. Παρακάτω παρουσιάζουµε τον Πίνακας στον οποίο φαίνεται αναλυτικά η σύγκριση µεταξύ των πέντε στρατηγικών σύµφωνα µε τα τέσσερα κόστη. Στρατηγική Πίνακας 1 Εκτίµηση κόστους για πέντε στρατηγικές εµπιστοσύνης Κόστος Αισιοδοξία Απαισιοδοξία Κεντρικοποίηση ιερεύνηση Μεταβατικότητα Χαµηλό-δεν Αυξάνεται µε Χαµηλό-το κόστος Υψηλό- Χαµηλό αν απαιτείται την ενσωµατώνεται πολύπλοκα χρησιµοποιούνται Λειτουργίας µεγάλος έλεγχος πολυπλοκότητα των τεστ στην κεντρική υπηρεσία τεστ αυξάνουν το κόστος αποτελεσµατικές µέθοδοι φιλτραρίσµατο ς Χαµηλό- Υψηλό-δεν Υψηλό-µειώνεται Υψηλό- Όσο µεγαλύτερο το απίθανο να ελέγχει όλες τις αν αλληλεπιδρά δίκτυο τόσο Ευκαιριών χαθούν πολλές πιθανότητες εξουσιοδοτούνται πολλοί πράκτορες µόνο µε ελεγµένους µικρότερο το κόστος αλληλεπιδρά πράκτορες σεις Υψηλό- Χαµηλό-δεν Χαµηλό-µόνο Ο κίνδυνος Αυξάνεται ανάλογα περισσότεροι αλληλεπιδρά νόµιµοι πράκτορες µειώνεται όταν µε το µήκος των Κίνδυνοι κίνδυνοι όταν είναι µε αβέβαιους πράκτορες πιστοποιούνται µειώνεται η αβεβαιότητα αλυσίδων λιγότερο προσεκτικός -37-

44 Υψηλό-όχι Χαµηλό-οι Υψηλό-η προδοσία Χαµηλό- οι Υψηλό-η έλεγχος για κακόβουλοι από έναν κακόβουλοι συµπεριφορά ενός Ελλείψεων κακόβουλους πράκτορες πράκτορες ξεσκεπάζονται πιστοποιηµένο πράκτορα µπορεί πράκτορες απαγορεύονται πράκτορα µπορεί να επεκταθεί σε όλο το να επηρεάσει όλη όταν δίκτυο την υπηρεσία ανακαλύπτοντα ι Υψηλό- Περιορισµένες Χαµηλό- Υψηλό-µπορεί Μπορεί να αυξηθεί Χρεώσεις Υπηρεσιών υψηλή τιµή δεν γίνονται συναλλαγές συναλλαγές οδηγούν σε µειωµένες πληρώνεται µόνο η εξουσιοδοτηµένη υπηρεσία να χρειαστεί να συµβουλευτεί πολλές αν παροχή υπηρεσιών επί πληρωµή χρεώσεις υπηρεσίες Γενική Σύγκριση στον ΣΙ Οι φτηνές και απλές στρατηγικές, αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας, αντιµετωπίζουν τις περισσότερες προκλήσεις αποφεύγοντας τις περισσότερες πολύπλοκες καταστάσεις µιας περίστασης. Το bootstrapping ακολουθεί συγκεκριµένη σειρά εντολών στην στρατηγική αισιοδοξίας, αλλά υπάρχουν πολλές προκλήσεις µε την στρατηγική απαισιοδοξίας. Ωστόσο, και οι δυο προσεγγίσεις αποτυγχάνουν να συµπεριλάβουν την ευαισθησία του πλαισίου των κρίσεων της εµπιστοσύνης. Η διερεύνηση ως στρατηγική µπορεί να είναι πολύ χρήσιµη για την εµπιστοσύνη στο bootstrapping, καθώς µερικές σχετικές προϋποθέσεις ενός πράκτορα µπορεί να είναι γνωστές πριν αυτός ξεκινήσει να λειτουργεί µέσα σε ένα τµήµα. Ακόµη, η στρατηγική διερεύνησης µπορεί να έρθει αντιµέτωπη µε την πρόκληση του πλαισίου, υποθέτοντας ότι οι µέθοδοι της στρατηγικής διερεύνησης είναι ευαίσθητες στις αλλαγές του πλαισίου. Ωστόσο, η τάση για συνεχή κατανοµή του ΣΙ µπορεί να µετατρέψει την διεξοδική διερεύνηση υπερβολικά ακριβή. Ο στρατηγική µε κεντρικοποίηση είναι σε µερικά σηµεία όµοια µε τη στρατηγική διερεύνησης. Αν οι εξουσιοδοτηµένες αρχές διανέµουν πιστοποιητικά αξιοπιστίας σε µερικούς τοµείς και αυξάνεται η πολυπλοκότητά τους, µπορεί να είναι δύσκολο στη συνέχεια για αυτές τις αρχές να ανέβουν ιεραρχικά. Αυτό δε σηµαίνει ότι αυτή η στρατηγική δεν πρέπει να χρησιµοποιείται, αλλά ότι τέτοια συστήµατα περιµένουν να αναβαθµιστούν κατέχοντας ένα συγκεκριµένο επίπεδο ευελιξίας. Οι χρήστες των ανταγωνιστικών αρχών θα πρέπει να διαλέξουν ανάµεσά τους και αυτό µπορεί να δηµιουργήσει κόστος συναλλαγής. -38-

45 Τα πιο ενδιαφέροντα συστήµατα είναι αυτά που ερευνούν την µεταβατικότητα καθώς επιτρέπουν την ύπαρξη σχετικά ευέλικτων απαντήσεων. Για παράδειγµα, ένα σύστηµα που χρησιµοποιεί τη στρατηγική της µεταβατικότητας αντιµετωπίσει τα προβλήµατα που προκύπτουν από την αύξηση της κατανοµής λόγω της µείωσης των αναζητήσεών του. Καθώς η εµπιστοσύνη επηρεάζεται από το µήκος µιας αλυσίδας συστάσεων, µειώνεται όσο µεγαλώνει η αλυσίδα, αυτή η µείωση είναι απίθανο να οδηγήσει στην απώλεια πάρα πολλών πληροφοριών από την έρευνα. Αυτό που προκύπτει είναι ότι όταν υπάρχουν µικρότερα µονοπάτια τότε έχουµε και ισχυρότερους δεσµούς [41]. Στα περισσότερα συστήµατα µεταβατικότητας εµφανίζεται πρόβληµα εκεί όπου υπάρχει θέµα εξάρτησης µε το πλαίσιο εφαρµογής. Τέτοια συστήµατα τείνουν να βασίζονται σε καθορισµένες τιµές εµπιστοσύνης δοσµένες από χρήστες για περεταίρω χρήση από άλλους. Αυτές είναι φυσικά πολύτιµες πληροφορίες, αλλά αντί να σεβαστούν την υποκειµενικότητα της εµπιστοσύνης, δηµιουργείται ένα αντικειµενικό άθροισµα των υποκειµενικών αξιολογήσεων των άλλων που είναι δυο ανόµοια πράγµατα. Αν ένας πράκτορας µπορεί να καθορίσει ποιες σχέσεις σε µια αναπαράσταση ενός δικτύου είναι και οι σηµαντικότερες για αυτόν στο συγκεκριµένο πλαίσιο εφαρµογής του, τότε οι τιµές της εµπιστοσύνης µπορούν να καθοριστούν δυναµικά ανάλογα µε αυτή την εξειδίκευση του πλαισίου του. -39-

46

47 4 Στόχοι και Εργαλείο Έρευνας 4.1 Βασικοί Στόχοι Ο τοµέας του ηλεκτρονικού εµπορίου καλύπτει µια τεράστια έκταση µέχρι σήµερα και συνεχίζει να εξαπλώνεται µε ραγδαίους ρυθµούς λόγω των απαιτήσεων που προκύπτουν από τις ανάγκες της κοινωνίας µας. Η εξέλιξη του ΣΙ έχει βοηθήσει σηµαντικά στην εδραίωση των ηλεκτρονικών συναλλαγών και την ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εµπορίου. Κύριος στόχος αυτής της εργασίας είναι να µελετηθεί ο ρόλος που έχει η ιαχείριση της Εµπιστοσύνης στo ηλεκτρονικό εµπόριο και πιο συγκεκριµένα στις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Η εργασία αυτή χωρίζεται σε δυο µέρη. Το πρώτο αφορά τη βιβλιογραφική έρευνα και µελέτη πάνω σε αυτό το θέµα έτσι ώστε να κατανοηθούν οι βασικοί όροι και κανόνες που ισχύουν, καθώς επίσης και να αναλυθούν τα βασικότερα θέµατα που ισχύουν µέχρι σήµερα σε αυτόν τον τοµέα. Από τη στιγµή που εδραιώθηκε ο Σηµασιολογικός Ιστός στις ηλεκτρονικές κοινωνίες έχει γίνει το επίκεντρο έρευνας για την εφαρµογή του σε πολλούς επιστηµονικούς τοµείς. Η παρουσία του έχει γίνει αισθητή και στον τοµέα των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Όταν, όµως, έχουµε να κάνουµε µε ανθρώπινες συναλλαγές εµφανίζεται έντονα και ο παράγοντας της εµπιστοσύνης προς τους άλλους και της ατοµικής αξιοπιστίας. Λύση σε τέτοια προβλήµατα αποτελεί η εφαρµογή των κανόνων της ιαχείρισης Εµπιστοσύνης. Πλέον, οι χρονοβόρες διαδικασίες αναζήτησης του κατάλληλου συνεργάτη ολοκληρώνονται µέσω του προσωπικού πράκτορα που έχει κάθε χρήστης (άνθρωπος, επιχείρηση, κλπ) στη διάθεσή του. Το δεύτερο µέρος αυτής της εργασίας είναι η σχεδίαση και ανάπτυξη ενός πρότυπου µοντέλου συναλλαγής όπου θα µπορούν να διακρίνονται οι βασικές έννοιες µιας συναλλαγής µε την υποστήριξη της εµπιστοσύνης. Αυτή η πρότυπη µορφή του µοντέλου θα έχει δυνατότητα επέκτασης και µελλοντικής ανάπτυξης από άλλους ενδιαφερόµενους, ανάλογα µε τις ανάγκες του καθενός. Αρχικά, περιγράφουµε τις απαιτήσεις και τον τρόπο λειτουργίας του συστήµατος που δηµιουργήσαµε. Στη συνέχεια, παρουσιάζουµε µια οντολογία που περιέχει τα βασικά στοιχεία µιας -41-

48 ηλεκτρονικής συναλλαγής πρακτόρων µε τη χρήση της ιαχείρισης Εµπιστοσύνης. Τα βασικό εργαλείο που χρησιµοποιούµε για την υλοποίηση της οντολογίας είναι το Protégé. Ακόµη, µέσα από το Protégé χρησιµοποιούµε το εργαλείο Jambalaya έτσι ώστε να µπορούµε να διακρίνουµε καλύτερα τις σχέσεις που υπάρχουν ανάµεσα στις κλάσεις της οντολογίας. 4.2 Εργαλείο Υλοποίησης Protégé Το βασικό εργαλείο που χρησιµοποιήσαµε για τη δηµιουργία και εφαρµογή του µοντέλου εµπιστοσύνης είναι το Protégé και πιο συγκεκριµένα η έκδοση Το Protégé είναι ένα εργαλείο που αναπτύχθηκε στο Stanford Medical Informatics. Περιέχει ένα σύνολο από εργαλεία για να δηµιουργούν οι χρήστες του βασικά µοντέλα και γνωστικές εφαρµογές µέσω των οντολογιών. ιανέµεται ελεύθερα µε την άδεια του Mozilla open-source στην ιστοσελίδα του Stanford University ( και αυτή τη στιγµή το έχουν στην κατοχή τους χιλιάδες χρήστες. Αν και η δηµιουργία του προέρχεται από έρευνα που είχε γίνει σε ιατρικές εφαρµογές, το σύστηµα είναι ανεξάρτητο και χρησιµοποιείται ευρέως σε όλους τους τοµείς. Το 1987 ήταν η χρονολογία που δηµιουργήθηκε η πρώτη έκδοσή του. Μέχρι σήµερα έχουν δηµιουργηθεί πολλές εκδόσεις του Protégé µε πολλά πεδία εφαρµογής αναπαράστασης της γνώσης (π.χ. βάσεις δεδοµένων, µέθοδοι επίλυσης προβληµάτων, οντολογίες κλπ.). Οι πιο πρόσφατες εκδόσεις του είναι η µε ηµεροµηνία διάθεσης 8 Μαρτίου 2010, και είναι αυτή που χρησιµοποιούµε στην έρευνά µας, καθώς και η 4.1 µε ηµεροµηνία διάθεσης 28 Ιουνίου Όπως και άλλα εργαλεία µοντελοποίησης, η αρχιτεκτονική του Protégé είναι χωρισµένη στο µέρος του «µοντέλου» (Protégé model) και στο µέρος της «όψης» (Protégé view). Το Protégé model είναι ο εσωτερικός µηχανισµός αναπαράστασης για τις οντολογίες και τις βάσεις δεδοµένων. Τα συστατικά του Protégé view δίνουν δυνατότητα διεπαφής του χρήστη µε το σύστηµα έτσι ώστε να µπορεί να χρησιµοποιεί και να τροποποιεί το υποκινούµενο µοντέλο. Το Protégé υποστηρίζει δυο τρόπους µοντελοποίησης των οντολογιών το Protégé-Frames editor και το Protégé-OWL editor οι οποίοι περιγράφονται παρακάτω. -42-

49 4.2.1 Protégé-Frames Editor Ο Protégé-Frames editor δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να δηµιουργήσουν και να αναπαράγουν οντολογίες βασισµένες σε πλαίσια και σύµφωνα µε το Open Knowledge Base Connectivity protocol (OKBC). Σε τέτοια µοντέλα µια οντολογία αποτελείται από ένα σύνολο κλάσεων οργανωµένες σε µια ιεραρχική ταξινόµηση, οι οποίες αναπαριστούν τις βασικές έννοιες, έχουν ιδιότητες (slots) για να περιγράψουν τις ιδιότητες και τις σχέσεις µεταξύ των κλάσεων και ένα σύνολο από στιγµιότυπα (instances) αυτών των κλάσεων- παραδείγµατα µε συγκεκριµένες τιµές για τις ιδιότητές τους. Εικόνα 4.1 Οθόνη Protégé-Frames editor Classes Tab Ο Protégé-Frames editor έχει κάποια χαρακτηριστικά µε πιο βασικά τα τρία που αναφέρονται στη συνέχεια. Ένα ευρύ σύνολο από στοιχεία διεπαφής, τα οποία µπορούν µετά από επεξεργασία να βοηθήσουν τους χρήστες να µοντελοποιήσουν τη γνώση και -43-

50 να εισάγουν δεδοµένα σε φόρµες που είναι σχετικές µε τον τοµέα εφαρµογής τους. Μια επεκτάσιµη (plug-in) αρχιτεκτονική που µπορεί να επεκταθεί για την αναπαράσταση γραφικών παραστάσεων και πινάκων, πολυµέσων, πολλών µορφών αποθήκευσης (π.χ. RDF, XML, HTML, επεκτάσεις βάσεων δεδοµένων) καθώς και επιπρόσθετων εργαλείων υποστήριξης (π.χ. για τη διαχείριση των οντολογιών, την αναπαράστασή τους, εξαγωγή συµπερασµάτων κλπ). Μια Java-based Application Programming Interface(API) που δίνει τη δυνατότητα σε επεκτάσεις(plug-ins) και άλλες εφαρµογές να έχουν πρόσβαση, να χρησιµοποιούν και να παρουσιάζουν οντολογίες που έχουν δηµιουργηθεί στο Protégé-Frames. Η Εικόνα 4.1 [44] παρουσιάζει την οθόνη του Protégé-Frames editor µε την καρτέλα Classes tab όπου φαίνονται και µπορούν να επεξεργαστούν οι κλάσεις που εµπεριέχονται σε µια οντολογία Protégé-OWL Editor Το Protégé-OWL editor είναι µια επέκταση του Protégé που υποστηρίζει την γλώσσα αναπαράστασης των οντολογιών OWL. Στην ουσία δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να δηµιουργήσουν οντολογίες για το ΣΙ. Το Protégé-OWL editor επιτρέπει στο χρήστη να : Εισάγει και να αποθηκεύει OWL και RDF οντολογίες. Επεξεργάζεται και να αναπαριστά κλάσεις, ιδιότητες και SWRL κανόνες. Καθορίζει λογικά χαρακτηριστικά στις κλάσεις σαν OWL εκφράσεις. Εκτελεί τρόπους για την απόκτηση της λογικής, όπως είναι οι περιγραφικοί λογικοί ταξινοµητές. Επεξεργάζεται OWL αντικείµενα για την κατηγοριοποίησή τους στο ΣΙ. Παρακάτω φαίνεται η αντίστοιχη Εικόνα 4.2 [44] του Protégé-OWL editor για τη δηµιουργία και επεξεργασία κλάσεων. -44-

51 Εικόνα 4.2 Οθόνη Protégé-OWL editor Owl Classes -45-

52 -46-

53 5 Ανάλυση και Σχεδίαση Οντολογίας Σε αυτό το κεφάλαιο θα παρουσιάσουµε την οντολογία που δηµιουργήσαµε η οποία αποτελεί ένα βασικό πρότυπο για µια ηλεκτρονική συναλλαγή στο ηλεκτρονικό εµπόριο. Αρχικά περιγράφουµε τις απαιτήσεις του συστήµατος και στη συνέχεια παρουσιάζουµε τη σχεδίαση της οντολογίας. 5.1 Ανάλυση Απαιτήσεων Όπως είπαµε και παραπάνω, στόχος αυτής της εργασίας είναι να αναπαραστήσουµε µια ηλεκτρονική συναλλαγή µε την εφαρµογή των κανόνων της Ε. Έτσι έχουµε τα παρακάτω στοιχεία µιας ηλεκτρονικής συναλλαγής. Ηλεκτρονική Συναλλαγή Σε µια ηλεκτρονική συναλλαγή παίρνουν µέρος τουλάχιστον δυο πράκτορες. Αυτοί οι πράκτορες µπορεί να ανήκουν σε έναν απλό χρήστη ή ακόµη και σε εταιρίες ή γενικά σε οποιονδήποτε µπορεί να λάβει µέρος σε µια συναλλαγή. Όταν γίνεται µια συναλλαγή υπάρχει ένα αντικείµενο το οποίο συναλλάσσεται. Ακόµη στα συστήµατα που κρατούν αρχείο συνήθως αποθηκεύεται η ηµεροµηνία συναλλαγής και ένας µοναδικός αριθµός που την αντιπροσωπεύει. Μία ηλεκτρονική συναλλαγή µπορεί να χαρακτηρίζεται από µια τιµή εµπιστοσύνης. Στην ουσία αυτή η τιµή είναι η εµπιστοσύνη που υπάρχει ανάµεσα στα µέλη που συµµετέχουν σε αυτή. Η εµπιστοσύνη της συναλλαγής εξαρτάται από ορισµένους παράγοντες. Εµείς στη συνέχεια συµπεριλαµβάνουµε τέσσερις παράγοντες που µπορούν να επηρεάσουν την τιµή της. Αυτοί είναι οι ύπαρξη ή όχι πιστοποιητικών, η ύπαρξη ή όχι ειδικών κανόνων για αυτή τη συναλλαγή (αν είναι ανάµεσα σε επιχειρήσεις εφαρµόζονται ειδικοί κανόνες ανταλλαγής, ιδεολογίας κλπ.), η αξιολόγηση κάποιων βασικών χαρακτηριστικών της συναλλαγής από τους -47-

54 συµµετέχοντες και η αξιοπιστία αυτής της βαθµολόγησης. Αυτοί οι παράγοντες που αναφέρουµε εδώ ανήκουν στην πρότυπη µορφή του µοντέλου εµπιστοσύνης και έχουν τη δυνατότητα επέκτασης από τους µελλοντικούς σχεδιαστές συστηµάτων ηλεκτρονικών συναλλαγών. Γενικά, για να ολοκληρωθεί επιτυχώς µια ηλεκτρονική συναλλαγή, όπως έχουµε ήδη αναφέρει (βλ. παρ ), είναι απαραίτητη η ύπαρξη εµπιστοσύνης ανάµεσα στα µέλη της. Πράκτορες Οι πράκτορες που παίρνουν µέρος στη συναλλαγή είναι αυτοί που στην ουσία κάνουν όλες τις απαραίτητες διαδικασίες για να ολοκληρωθεί. Όπως έχουµε αναφέρει παραπάνω (βλ. παρ ), ο κάθε χρήστης έχει στην κατοχή του έναν προσωπικό χρήστη τον οποίο χρησιµοποιεί για να διεκπεραιώνει σηµαντικές λειτουργίες εύκολα και γρήγορα µε τη βοήθεια πλέον του ΣΙ. Ο κάθε πράκτορας έχει κάποια δικά του χαρακτηριστικά τα οποία είναι ο αριθµός προτεραιότητας, το όνοµα, η κατηγορία πράκτορα ( π.χ. αν είναι πωλητής, αγοραστής κλπ), η τιµή της εµπιστοσύνης που έχει από παλαιότερες βαθµολογήσεις και η ύπαρξη πιστοποιητικών. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ενδεικτικά και µπορούν να εµπλουτιστούν. Αυτό όµως που είναι βασικό χαρακτηριστικό είναι η εµπιστοσύνη και η αξιοπιστία που παρέχει λόγω παλαιότερων αξιολογήσεων. Αυτή η εµπιστοσύνη προκύπτει από συγκεκριµένους παράγοντες οι οποίοι είναι η ύπαρξη προσωπικών πιστοποιητικών και προσωπικής αξιολόγησης από παλαιότερους συνεργάτες, ο αριθµός των συνεργατών του και το πλήθος των συναλλαγών που έχει λάβει µέρος. Και εδώ υπάρχει η δυνατότητα εµπλουτισµού των παραπάνω παραγόντων. Σηµαντικό χαρακτηριστικό του κάθε πράκτορα είναι και η στρατηγική που χρησιµοποιεί για να επιλέξει τους πιθανούς µελλοντικούς του συνεργάτες. Εµείς εδώ χρησιµοποιούµε τις πέντε µορφές στρατηγικών που αναφέραµε και παραπάνω (βλ. παρ. 3.7) καθώς και τα αντίστοιχα κόστη της καθεµιάς από αυτές που µπορούν να πάρουν τιµές υψηλό, χαµηλό ή µεταβλητό. Εµπιστοσύνη Είδαµε, λοιπόν, ότι σε µια συναλλαγή υπάρχει εµπιστοσύνη τόσο για την ίδια τη συναλλαγή όσο και για κάθε ένα µέλος της χωριστά. Στην παράγραφο

55 κατηγοριοποιήσαµε την εµπιστοσύνη σε εµπιστοσύνη βασισµένη στην πολιτική και εµπιστοσύνη βασισµένη στη φήµη. Χρησιµοποιήσαµε αυτή την κατηγοριοποίηση σε αυτό το πρότυπο µοντέλο και προσθέσαµε και µια τρίτη κατηγορία που την ονοµάσαµε Υβριδική, η οποία είναι συνδυασµός των άλλων δυο. Για να µπορέσουµε να ξεχωρίσουµε τις κατηγορίες θέσαµε κάποιους περιορισµούς. Έτσι, για την εµπιστοσύνη βασισµένη σε πολιτικές θέσαµε απαραίτητη την ύπαρξη έστω και ενός πιστοποιητικού, είτε αναφερόµαστε σε πράκτορα είτε σε ολόκληρη συναλλαγή. Όσον αφορά την εµπιστοσύνη βασισµένη στη φήµη θέσαµε απαραίτητη την ύπαρξη τιµής φήµης από παλαιότερες συναλλαγές. Αυτό το επιτύχαµε µε τον περιορισµό της ύπαρξης έστω και ενός παράγοντα ικανοποίησης. Για περισσότερη λεπτοµέρεια θα αναφέρουµε εδώ ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν την τιµή της ικανοποίησης στο µοντέλο µας είναι η καθυστέρηση (στη παράδοση του αντικειµένου ή στην πληρωµή), η ποιότητα του αντικειµένου (είτε είναι προϊόν, υπηρεσία κλπ), η διαπραγµάτευση για τη συναλλαγή και η εκπλήρωση των όρων διαπραγµάτευσης. Σαν τιµές για αυτούς τους παράγοντες έχουµε ορίσει ότι µπορεί να είναι γενικά θετικές, αρνητικές ή ουδέτερες. Βέβαια, αυτοί οι παράγοντες είναι ενδεικτικοί και µπορούν να επεκταθούν από οποιονδήποτε µελλοντικό σχεδιαστή συστήµατος ηλεκτρονικών συναλλαγών, καθώς επίσης και οι τιµές τους. 5.2 Σχεδίαση Οντολογίας Γενικά Χαρακτηριστικά Όπως αναφέραµε ήδη το µοντέλο που περιγράφουµε παρακάτω είναι σε πρότυπη µορφή µε δυνατότητα επέκτασης και εξέλιξης. Η οντολογία αποτελείται από κλάσεις και υποκλάσεις οι οποίες έχουν συγκεκριµένες ιδιότητες (αντικειµένων και δεδοµένων) και ισχύει η ιδιότητα της κληρονοµικότητας. Αυτό σηµαίνει ότι οι υποκλάσεις κληρονοµούν όλες τις ιδιότητες των µεγαλύτερων ιεραρχικά ιδιοτήτων αλλά µπορούν να αποκτήσουν και τις δικές τους. Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία είναι γενικά και µπορούν να ανήκουν σε οποιαδήποτε κλάση. Αυτά είναι: 1. Για τις ιδιότητες αντικειµένων: να είναι functional που σηµαίνει ότι η συγκεκριµένη ιδιότητα µπορεί να έχει µόνο µια τιµή από τις υποκλάσεις -49-

56 της. Υπάρχουν και τα χαρακτηριστικά Inverse Functional, Symmetric και Transitive αλλά δε τα χρησιµοποιούµε σε αυτή την εργασία. 2. Για τα τις ιδιότητες δεδοµένων: να είναι boolean όπου η ιδιότητα είναι δίτιµη µε λογικές τιµές 0 ή 1, να είναι float όπου η ιδιότητα έχει δεκαδικές τιµές, να είναι int(integer) όπου η ιδιότητα έχει ακέραιες τιµές και να είναι string όπου η ιδιότητα παίρνει αλφαριθµητικές τιµές. 3. Σε κάθε ιδιότητα ορίζεται το domain όπου είναι η ιδιότητα στην οποία ανήκει και η range που είναι το εύρος τιµών που µπορεί να λάβει. Για τις ιδιότητες δεδοµένος το εύρος έχει µια από τις τιµές που ορίσαµε στο 2, ενώ για τις ιδιότητες αντικειµένων το εύρος τιµών ορίζεται από άλλες κλάσεις. 4. Σε ιδιότητα µπορούµε να ορίσουµε περιορισµούς ως προς το εύρος τιµών τους µε λογικές συναρτήσεις ή συγκεκριµένες τιµές. 5. Τις κλάσεις του ίδιου επιπέδου ιεραρχίας τις ορίζουµε ανεξάρτητες(disjoint) µεταξύ τους όταν δεν υπάρχει αλληλεπίδραση µεταξύ τους Ιεραρχία Οντολογίας Σε αυτή την παράγραφο θα περιγράψουµε αναλυτικά τις κλάσεις και υποκλάσεις της οντολογίας µας καθώς και τις ιδιότητές τους. Στην Εικόνα 6.1 στο παράρτηµα A απεικονίζεται η πλήρης ιεραρχία των κλάσεων της οντολογίας µας. Κλάση Agent Η κλάση αυτή αναπαριστά τον προσωπικό πράκτορα που αντιστοιχεί σε κάθε χρήστη που χρησιµοποιεί το σύστηµα και συµµετέχει σε µια συναλλαγή. Οι ιδιότητές της φαίνονται στην Εικόνα 5.1 οι οποίες είναι: Ιδιότητες εδοµένων agent_certificates: είναι single int και αποθηκέυει το πλήθος των πιστοποιητικών που ανήκουν σε έναν πράκτορα agent_id: είναι single int και αποθηκεύει τον αριθµό προτεραιότητας του κάθε πράκτορα -50-

57 agent_name: είναι single string και αποθηκεύει το όνοµα του πράκτορα agent_reputationvalue: είναι sinle int και αποθηκεύει την τιµή φήµης που έχει ο κάθε πράκτορας από παλαιότερες αξιολογήσεις agent_type: είναι single string και αποθηκεύει τον τύπο του κάθε πράκτορα σε µια συναλλαγή, αν είναι δηλαδή αγοραστής, πωλητής κλπ min_limit_of_satisfaction: είναι single int και αποθηκεύει τον ελάχιστο όριο του κάθε πράκτορα που µπορεί να δεχθεί από άλλους πράκτορες έτσι ώστε να είναι ικανοποιηµένος από µια συναλλαγή µε αυτούς total_trustworthiness: είναι υπερκλάση της total_value_of_trustworthiness και της type_of trustworthiness και απεικονίζει την αξιοπιστία στην προκειµένη του πράκτορα. Γενικά έχει σαν πεδίο εφαρµογής και τις κλάσεις Certificate και Cooperators total_value_of_trustworthiness : είναι υποκλάση της total_trustworthiness, single int και αποθηκεύει την τιµή της αξιοπιστίας type_of_truswortiness: είναι signle string και απεικονίζει τον τύπο της αξιοπιστίας. Μπορεί να πάρει µια από τις τρεις τιµές agent trustworthiness, certificate trustworthiness ή cooperator trustworthiness. Βέβαια υπάρχουν περιθώρια επέκτασης από τον εκάστοτε σχεδιαστή συστήµατος. Εικόνα 5.1 Ιδιότητες κλάσης Agent Ιδιότητες Αντικειµένων has_trust_of_agent: είναι functional και συνδέει την κλάση Agent µε την κλάση Trust_of_agent, όπου ορίζεται η εµπιστοσύνη που έχει λάβει ο πράκτορας αυτός από παλαιότερες συναλλαγές -51-

58 has_strategy: είναι functional και συνδέει την κλάση Agent µε την κλάση Strategy, όπου ορίζεται και η στρατηγική επιλογής πιθανού συνεργάτη. Εδώ ορίζουµε τον περιορισµό να έχει µόνο µια τιµή καθώς ο κάθε πράκτορας µπορεί να εφαρµόζει µια στρατηγική κάθε φορά. Κλάση Cost_of_Strategy Η κλάση αυτή περιλαµβάνει το κόστος που µπορεί να επιβαρύνει µια στρατηγική έναν πράκτορα και κατά επέκταση το σύστηµα κατά τη δηµιουργία της εµπιστοσύνης. Χωρίζεται σε πέντε κατηγορίες και έχουµε ορίσει ότι κάθε µια από αυτές µπορεί να παίρνει µια από τις τρεις τιµές High, Low ή Convertible που σηµαίνουν αντίστοιχα υψηλό, χαµηλό ή µεταβλητό κόστος. Βέβαια αυτές οι τιµές είναι επεκτάσιµες από τον εκάστοτε σχεδιαστή του συστήµατος. Το κόστος µπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε Κόστος Λειτουργίας, Κόστος Ευκαιριών, Κόστος Ελλείψεων, Πιθανοί Κίνδυνοι και Χρεώσεις Υπηρεσιών όπως έχουµε αναφέρει και παραπάνω (βλ. παρ ) που αποτελούν και τις υποκλάσεις της κλάσεων αυτής. Η µόνη ιδιότητα που έχει αυτή η κλάση είναι η cost, όπως φαίνεται στην Εικόνα 5.2, η οποία παίρνει τιµές από τις ιδιότητες των υποκλάσεων της Cost_of_Strategy. Εικόνα 5.2 Ιεραρχία και ιδιότητες της κλάσης Cost_of_Strategy Υποκλάση Deficiency Η κλάση Deficiency είναι υποκλάση της Cost_of_Strategy και κληρονοµεί την ιδιότητά της cost. Αποθηκεύει το κόστος µιας στρατηγικής που προκύπτει από την πιθανή προδοσία κάποιων ελαττωµατικών πρακτόρων. Έχει την ιδιότητα δεδοµένων deficiency_cost η οποία ορίζεται ως single string και παίρνει µια από τις τρεις τιµές High, Low ή Convertible. Υποκλάση Operational Η κλάση Operational είναι υποκλάση της Cost_of_Strategy και κληρονοµεί την ιδιότητά της cost. Αποθηκεύει το κόστος µιας στρατηγικής από τη λειτουργία του συστήµατος. -52-

59 Έχει την ιδιότητα δεδοµένων operational_cost η οποία ορίζεται ως single string και παίρνει µια από τις τρεις τιµές High, Low ή Convertible. Υποκλάση Opportunity Η κλάση Opportunity είναι υποκλάση της Cost_of_Strategy και κληρονοµεί την ιδιότητά της cost. Αποθηκεύει το κόστος µιας στρατηγικής που προκύπτει όταν χάνεται η ευκαιρία να δηµιουργηθεί κέρδος από µια συναλλαγή. Έχει την ιδιότητα δεδοµένων opportunity_cost η οποία ορίζεται ως single string και παίρνει µια από τις τρεις τιµές High, Low ή Convertible. Υποκλάση Risk Η κλάση Risk είναι υποκλάση της Cost_of_Strategy και κληρονοµεί την ιδιότητά της cost. Αποθηκεύει το κόστος µιας στρατηγικής που προκύπτει από τους πιθανούς κινδύνους που δηµιουργούνται για λάθος εφαρµογή του συστήµατος. Έχει την ιδιότητα δεδοµένων risk η οποία ορίζεται ως single string και παίρνει µια από τις τρεις τιµές High, Low ή Convertible. Υποκλάση Service_charges Η κλάση Service_charges είναι υποκλάση της Cost_of_Strategy και κληρονοµεί την ιδιότητά της cost. Αποθηκεύει το κόστος µιας στρατηγικής που προκύπτει από την πιθανή χρηµατική επιβάρυνση για παροχή υπηρεσιών µεταξύ των πρακτόρων. Έχει την ιδιότητα δεδοµένων service_charges η οποία ορίζεται ως single string και παίρνει µια από τις τρεις τιµές High, Low ή Convertible. Κλάση FactorOfSatisfaction Η κλάση αυτή αναπαριστά όλους τους παράγοντες που µπορούν να επηρεάσουν την εκτίµηση της ικανοποίησης από τη συναλλαγή µε ένα πράκτορα, την ίδια τη συναλλαγή ή η ικανοποίηση που έχουν οι παλαιότεροι συνεργάτες από παλαιότερη συνεργασία µε τον πράκτορα. Η Εικόνα 5.3 αναπαριστά την ιεραρχία αυτής της κλάσης. Οι παράγοντες που ορίσαµε ότι µπορούν να επηρεάσουν την εκτίµηση της ικανοποίησης είναι οι Delay, Fulfilment of negotiation terms, Negotiation και Quality που αποτελούν και υποκλάσεις της. Κάθε µια από αυτές έχει τις δικές της ιδιότητες οι οποίες βέβαια είναι επεκτάσιµες. Η κλάση αυτή έχει µόνο µια ιδιότητα δεδοµένων την οποία κληρονοµούν όλες οι υποκλάσεις της. Αυτή η ιδιότητα είναι η type_of_satisfaction ορίζεται ως single -53-

60 string και µπορεί να πάρει µια από τις τρεις τιµές agent satisfaction, transaction satisfaction ή cooperator satisfaction και προσδιορίζει αν είναι ικανοποίηση του ίδιου του πράκτορα, παλαιότερων συνεργατών του ή ικανοποίηση των συµµετεχόντων στην συγκεκριµένη συναλλαγή. Υποκλάση Delay Είναι υποκλάση της FactorOfSatisfaction και αναπαριστά την ικανοποίηση που προέρχεται από την καθυστέρηση της παράδοσης του αντικειµένου συναλλαγής ή της πληρωµής. Έχει την ιδιότητα satisfaction-delay η οποία ορίζεται ως single string και παίρνει µια από τις τιµές Positive, Negative ή Neutral. Υποκλάση Fulfilemernt_of_negotiotion _terms Είναι υποκλάση της FactorOfSatisfaction και αναπαριστά την ικανοποίηση που προέρχεται από την ολοκλήρωση των όρων διαπραγµάτευσης της συναλλαγής. Έχει την ιδιότητα satisfaction_fulfilment_of_terms η οποία ορίζεται ως single string και παίρνει µια από τις τιµές Positive, Negative ή Neutral. Εικόνα 5.3 Ιεραρχία κλάσης FactorOfSatisfaction Υποκλάση Negotiation Είναι υποκλάση της FactorOfSatisfaction και αναπαριστά την ικανοποίηση που προέρχεται την ίδια τη διαδικασία διαπραγµάτευσης. Έχει την ιδιότητα satisfaction_negotiation η οποία ορίζεται ως single string και παίρνει µια από τις τιµές Positive, Negative ή Neutral. -54-

61 Υποκλάση Quality Είναι υποκλάση της FactorOfSatisfaction και αναπαριστά την ικανοποίηση που προέρχεται από το ίδιο το αντικείµενο συναλλαγής. Έχει την ιδιότητα satisfaction_quality η οποία ορίζεται ως single string και παίρνει µια από τις τιµές Positive, Negative ή Neutral. Κλάση FactorOfTrust Η κλάση αυτή παρουσιάζει τους παράγοντες που µπορούν να επηρεάσουν την εκτίµηση της εµπιστοσύνης και είναι ανεξάρτητη από την κλάση FactorOfSatisfaction. Η εµπιστοσύνη µπορεί να υπολογισθεί είτε ως προς τη συναλλαγή είτε ως προς τους πράκτορες που συµµετέχουν σε αυτές. Αυτή η κλάση έχει υποκλάσεις τις Certificates, Frame_of_transaction, Cooperators, Number_of_transactions, Satisfaction και Trustworthiness_of_report, που αποτελούν και τους παράγοντες εµπιστοσύνης και φαίνονται στην Εικόνα 5.4. Κάθε µια από αυτές έχει τις δικές της ιδιότητες οι οποίες βέβαια είναι επεκτάσιµες. Η µόνη ιδιότητα που έχει αυτή η κλάση είναι η ιδιότητα δεδοµένων factor_weight η οποία είναι single int και αποθηκεύει την τιµή που αποδίδει µια βαρύτητα ισχύος ανάµεσα στους παράγοντες. Αυτή η ιδιότητα κληρονοµείται σε όλες τις υποκλάσεις. Υποκλάση Certificates Είναι υποκλάση της FactorOfTrust και αναπαριστά την ύπαρξη πιστοποιητικών και αναφέρεται σε πράκτορες, σε συναλλαγές ή σε συνεργάτες. Οι ιδιότητές της φαίνονται στην Εικόνα 5.5. Ιδιότητες εδοµένων certificates: είναι single string και παίρνει µια από τις δυο τιµές YES, NO που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ή όχι πιστοποιητικών number_of_certificates: είναι single int και αποθηκεύει το πλήθος των πιστοποιητικών. total_trustworthiness: είναι υπερκλάση της total_value_of_trustworthiness και της type_of trustworthiness και απεικονίζει την αξιοπιστία στην προκειµένη του πιστοποιητικού. Γενικά έχει σαν πεδίο εφαρµογής και τις κλάσεις Agent και Cooperators -55-

62 total_value_of_trustworthiness : είναι υποκλάση της total_trustworthiness, single int και αποθηκεύει την τιµή της αξιοπιστίας type_of_trustwortiness: είναι single string και απεικονίζει τον τύπο της αξιοπιστίας. Μπορεί να πάρει µια από τις τρεις τιµές agent trustworthiness, certificate trustworthiness ή cooperator trustworthiness. Βέβαια υπάρχουν περιθώρια επέκτασης από τον εκάστοτε σχεδιαστή συστήµατος. Εικόνα 5.4 Ιεραρχία κλάσης FactorOfTrust Εικόνα 5.5 Ιδιότητες κλάσης Certificates Υποκλάση Cooperators Είναι υποκλάση της FactorOfTrust και αναπαριστά τους προηγούµενους συνεργάτες ενός πράκτορα. Αυτός ο παράγοντας επηρεάζει µόνο την εµπιστοσύνη ενός πράκτορα. Οι ιδιότητες αυτής της κλάσης φαίνονται στην Εικόνα

63 Εικόνα 5.6 Ιδιότητες κλάσης Cooperators Ιδιότητες εδοµένων name_of _cooperators: είναι multiple string, καθώς κάποιος πράκτορας µπορεί να έχει πάνω από έναν παλαιότερους συνεργάτες, και αποθηκεύει τα ονόµατά τους. number_of_cooperators: είναι single int και αποθηκεύει το πλήθος των παλαιότερων συνεργατών του πράκτορα. Καλό είναι αυτός ο αριθµός να συµφωνεί µε το πλήθος των ονοµάτων που είναι καταχωρηµένα στην ιδιότητα name_of_cooperators total_trustworthiness: είναι υπερκλάση της total_value_of_trustworthiness και της type_of trustworthiness και απεικονίζει την αξιοπιστία στην προκειµένη των παλαιότερων συνεργατών. Γενικά έχει σαν πεδίο εφαρµογής και τις κλάσεις Agent και Certificates total_value_of_trustworthiness : είναι υποκλάση της total_trustworthiness, single int και αποθηκεύει την τιµή της αξιοπιστίας type_of_truswortiness: είναι signle string και απεικονίζει τον τύπο της αξιοπιστίας. Μπορεί να πάρει µια από τις τρεις τιµές agent trustworthiness, certificate trustworthiness ή cooperator trustworthiness. Βέβαια υπάρχουν περιθώρια επέκτασης από τον εκάστοτε σχεδιαστή συστήµατος. Υποκλάση Frame_of_transaction Είναι υποκλάση της FactorOfTrust και αναπαριστά την ύπαρξη ή όχι ειδικών κανόνων που µπορεί να ισχύουν σε µια συγκεκριµένη συναλλαγή, π.χ. αν είναι συναλλαγή επιχείρησης µε επιχείρηση ισχύουν συγκεκριµένοι κανόνες κλπ. Η µόνη ιδιότητα που έχει είναι η frame_of_transaction η οποία επιβεβαιώνει την ύπαρξη ή όχι ειδικών κανόνων και είναι single string µε τιµές YES ή NO. Αυτός ο παράγοντας επηρεάζει µόνο την εµπιστοσύνη µιας συναλλαγής. -57-

64 Υποκλάση Number_of _transactions Είναι υποκλάση της FactorOfTrust και αναπαριστά το πλήθος των προηγούµενων συναλλαγών ενός πράκτορα αποθηκεύοντάς το στην ιδιότητα number_of_transactions single int. Αυτός ο παράγοντας επηρεάζει µόνο την εµπιστοσύνη ενός πράκτορα. Υποκλάση Satisfaction Είναι υποκλάση της FactorOfTrust και αναπαριστά τον παράγοντα της ικανοποίησης που έχει κάποιος πράκτορας. Αυτή η ικανοποίηση µπορεί να αφορά τον ίδιο και τιµές που έλαβε στο παρελθόν από παλαιότερες συναλλαγές, είναι δηλαδή ο τρόπος υπολογισµού της reputation value του, ή να αφορά την ικανοποίηση που λαµβάνει ο ίδιος από τη συγκεκριµένη συναλλαγή. Η Satisfaction υπολογίζεται βάσει κάποιον παραγόντων που ανήκουν στην κλάση FactorOfSatisfaction. Όπως φαίνεται και στην Εικόνα 5.7 έχει τις παρακάτω ιδιότητες. Εικόνα 5.7 Ιδιότητες της κλάσης Satisfaction Ιδιότητες εδοµένων number_of_factors_of_satisfaction: είναι single int και αποθηκεύει το πλήθος των παραγόντων που την επηρεάζουν satisfaction: αναπαριστά την ικανοποίηση η οποία µπορεί να έχει θετική, αρνητική ή ουδέτερη τιµή. Αυτός ο τρόπος βαθµολόγησης µπορεί να διαφοροποιηθεί από τον εκάστοτε σχεδιαστή συστήµατος συναλλαγών. Η ιδιότητα αυτή ορίζεται από τις τιµές των ιδιοτήτων της κλάσης FactorOfSatisfaction όπως φαίνεται και στην Εικόνα 5.8 Εικόνα 5.8 Ιεραρχία ιδιοτήτων της κλάσεως Satisfaction -58-

65 Ιδιότητες Αντικειµένων hasfactorofsatisfaction: συνδέει την κλάση Satisfaction µε την κλάση Factor_of_Satisfaction, είναι multiple καθώς µπορεί να είναι παραπάνω από έναν οι παράγοντες που επηρεάζουν την ικανοποίηση και για να ισχύει πρέπει να υπάρχει έστω και ένας από αυτούς. Εικόνα 5.9 Ιεραρχία κλάσης Satisfaction Υποκλάση Trustworthiness_of_report Αναπαριστά την ύπαρξη ή όχι αξιοπιστίας στις ήδη υπάρχουσες βαθµολογήσεις των παλαιότερων συνεργατών. Η µόνη ιδιότητα που έχει είναι η report_trustworthy η οποία επιβεβαιώνει την ύπαρξη ή όχι ειδικών κανόνων και είναι single string µε τιµές YES ή NO. Αυτός ο παράγοντας επηρεάζει µόνο την εµπιστοσύνη µιας συναλλαγής. Κλάση Rules Η κλάση αυτή παρουσιάζει τους κανόνες που υπάρχουν σε µια στρατηγική και έχει 2 υποκλάσεις τις Rules_of_acceptance και Rules_of_denial που εφαρµόζονται στην αισιόδοξη και απαισιόδοξη στρατηγική. Ιδιότητες εδοµένων number_of_rules: ορίζεται ως single int και αποθηκεύει το πλήθος των κανόνων που ισχύουν σε µια στρατηγική rules_comment: ορίζεται ως multiple string και εδώ ο κάθε σχεδιαστής µπορεί να αναφέρει το όνοµα ή να κάνει οποιονδήποτε σχολιασµό για τους κανόνες που ισχύουν Αυτές οι ιδιότητες κληρονοµούνται και στις υποκλάσεις. Υποκλάση Rules_of_acceptance Είναι υποκλάση της Rules και αναπαριστά τους κανόνες που χρησιµοποιούνται στην αισιόδοξη και απαισιόδοξη στρατηγική έτσι ώστε να είναι αποδεκτοί οι πράκτορες ως πιθανοί µελλοντικοί συνεργάτες. Η µόνη ιδιότητα που ισχύει εδώ είναι η number_of_rules_of_acceptance η οποία ορίζεται ως single int και αποθηκεύει το πλήθος των κανόνων αποδοχής. -59-

66 Υποκλάση Rules_of_denial Είναι υποκλάση της Rules και αναπαριστά τους κανόνες που χρησιµοποιούνται στην απαισιόδοξη στρατηγική καθώς αρχικά όλοι οι πράκτορες απορρίπτονται ως πιθανοί µελλοντικοί συνεργάτες εκτός και αν υπάρχει έστω και ένας κανόνας αποδοχής. Η µόνη ιδιότητα που ισχύει εδώ είναι η number_of_rules_of_denial η οποία ορίζεται ως single int και αποθηκεύει το πλήθος των κανόνων απόρριψης. Κλάση Strategy Η κλάση αυτή ορίζει την στρατηγική που χρησιµοποιεί ο εκάστοτε πράκτορας για να επιλέξει τους πιθανούς µελλοντικούς του συνεργάτες. Είναι στην ουσία ο τρόπος µε τον οποίο οι συνεργάτες λαµβάνουν εµπιστοσύνη. Αποτελείται από πέντε υποκλάσεις τις Centralized, Investigation, Optimistic, Pessimistic και Transitive που αντιστοιχούν και στις πέντε στρατηγικές που αναλύσαµε παραπάνω (βλ. παρ. 3.7). Η ιεραρχία της κλάσεως Strategy φαίνεται στην Εικόνα 5.10 και οι ιδιότητές της στην Εικόνα Εικόνα 5.10 Ιεραρχία κλάσης Strategy Ιδιότητες εδοµένων system_designers: ορίζεται ως multiple string και µπορεί να αποθηκεύει τα ονόµατα των σχεδιαστών του κάθε συστήµατος στρατηγικής Ιδιότητες Αντικειµένων has_rules: ορίζεται ως single και συνδέει την κλάση Strategy µε την κλάση Rules δίνοντας τους κανόνες που ισχύουν σε µια στρατηγική εµποστοσύνης -60-

67 hascost: συνδέει την κλάση Strategy µε την κλάση Cost_of_Strategy, ορίζεται ως multiple καθώς η κάθε στρατηγική µπορεί να έχει ορισµένο πάνω από ένα κόστος και ορίζουµε τον περιορισµό να παίρνει τιµές από την κλάση Cost_of_Strategy. Εικόνα 5.11 Ιδιότητες κλάσης Strategy Υποκλάση Centralized Είναι υποκλάση της Strategy και αναπαριστά τα κεντρικοποιηµένα συστήµατα εµπιστοσύνης. Στην ουσία είναι αξιόπιστοι πιθανοί συνεργάτες αυτοί που έχουν έστω και ένα πιστοποιητικό. Έτσι στην ιδιότητα αυτής της κλάσης hascertificates, η οποία είναι ιδιότητα αντικειµένων και συνδέει την κλάση Centralized µε την κλάση Certificates, ορίζουµε τον περιορισµό να υπάρχει έστω και ένα πιστοποιητικό συνεργατών. Υποκλάση Investigation Είναι υποκλάση της Strategy και αναπαριστά τα συστήµατα διερεύνησης της εµπιστοσύνης όπου ο πράκτορας ερευνά αν υπάρχουν ορισµένα κριτήρια που ορίζει ο ίδιος έτσι ώστε να εµπιστευτεί τους πιθανούς µελλοντικούς συνεργάτες. Κριτήρια µπορεί να αποτελέσουν και τα πιστοποιητικά ή τιµή της ικανοποίησης από παλαιότερες συνεργασίες. Ιδιότητες εδοµένων number_of_criteria: ορίζεται ως single int και αποθηκεύει το πλήθος των κριτηρίων Ιδιότητες Αντικειµένων is_investigated: συνδέει την κλάση Investigation µε τις κλάσεις Certificates και Satisfaction, είναι multiple και µπορεί να πάρει τιµές είτε από την Certificates είτε από την Satisfaction. Ορίζουµε τον περιορισµό να έχει έστω και µια τιµή από τις δυο για να ισχύει. Υποκλάση Optimistic Είναι υποκλάση της Strategy και αναπαριστά τα αισιόδοξα συστήµατα εµπιστοσύνης όπου ο πράκτορας εµπιστεύεται όλους τους πιθανούς συνεργάτες του εκτός και αν υπάρχει σοβαρός λόγος να µην το κάνει. -61-

68 Ιδιότητες Αντικειµένων has_rules_of_acceptance: συνδέει την κλάση Oprimistic µε την κλάση Rules_of_acceptance, ορίζεται single και θέτουµε τον περιορισµό να υπάρχει έστω και ένας κανόνας αποδοχής για να ισχύει η αισιόδοξη στρατηγική has_rules_of_denial: συνδέει την κλάση Optimistic µε την κλάση Rules_of_denial, ορίζεται ως single και θέτουµε τον περιορισµό να είναι µηδενικό το πλήθος αυτών των κανόνων έτσι ώστε να ισχύει η αισιόδοξη στρατηγική. Υποκλάση Pessimistic Είναι υποκλάση της Strategy και αναπαριστά τα αισιόδοξα συστήµατα εµπιστοσύνης όπου ο πράκτορας δεν εµπιστεύεται κανέναν από τους πιθανούς συνεργάτες του εκτός και αν υπάρχει σοβαρός λόγος να το κάνει. Ιδιότητες Αντικειµένων has_rules_of_acceptance: συνδέει την κλάση Pessimistic µε την κλάση Rules_of_acceptance, ορίζεται single και θέτουµε τον περιορισµό να υπάρχει έστω και ένας κανόνας αποδοχής για να ισχύει η απαισιόδοξη στρατηγική has_rules_of_denial: συνδέει την κλάση Pessimistic µε την κλάση Rules_of_denial, ορίζεται ως single και θέτουµε τον περιορισµό να υπάρχει έστω και ένας κανόνας απόρριψης για να ισχύει η απαισιόδοξη στρατηγική. Υποκλάση Transitive Είναι υποκλάση της Strategy και αναπαριστά τα µεταβατικά συστήµατα εµπιστοσύνης όπου ένας πράκτορας µεταβιβάζει το πόσο αξιόπιστος είναι ένας πιθανός µελλοντικός συνεργάτης. Για να ισχύει αυτό θα πρέπει να ορίσει µια αξιολόγηση η οποία να είναι αξιόπιστη. Ιδιότητες Αντικειµένων has_trustworthiness_of_report: συνδέει την κλάση Transitive µε την κλάση Trustworthiness_of_report, ορίζεται ως single και ορίζει την ύπαρξη αξιοπιστίας σε παλαιότερη αξιολόγηση του πιθανού συνεργάτη hassatisfaction: συνδέει την κλάση Transitive µε την κλάση Satisfaction, ορίζεται single και θέτουµε τον περιορισµό να υπάρχει µια τιµή της κλάσης -62-

69 Satisfaction έτσι ώστε να µπορεί να γίνει αξιολόγηση και να υπάρχει εµπιστοσύνη is_transitive: συνδέει την κλάση Transitive µε τις κλάσεις Satisfaction και Cooperatoros, ορίζεται multiple καθώς µπορεί να πάρει τιµές είτε από τη µία είτε από την άλλη. Κλάση Transaction Η κλάση αυτή ορίζει τις ιδιότητες που είναι απαραίτητες για να ολοκληρωθεί µια συναλλαγή. Οι ιδιότητες αυτής της κλάσης φαίνονται στις Εικόνα 5.12 και Εικόνα Ιδιότητες εδοµένων object: ορίζεται το αντικείµενο της συναλλαγής και είναι single string transaction_date: αποθηκεύει την ηµεροµηνία συναλλαγής transaction_id: αποθηκεύει την σειρά προτεραιότητας της συναλλαγής Εικόνα 5.12 Ιδιότητες κλάσης Transaction (1) Εικόνα 5.13 Ιδιότητες της κλάσης Transaction (2) Ιδιότητες Αντικειµένων has_trust_of_transaction: συνδέει την κλάση Transaction µε την κλάση Trust_of_transaction για να υπολογιστεί η εµπιστοσύνη της συναλλαγής και -63-

70 την ορίσαµε σαν functional και για να ισχύει η συναλλαγή θα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον µια τιµή της Trust_of_transaction hasagent: συνδέει την κλάση Transaction µε την κλάση Agent. Υπάρχει ο περιορισµός εδώ ότι για να γίνει µια συναλλαγή χρειάζονται τουλάχιστον δυο πράκτορες οποιασδήποτε κατηγορίας. Κλάση Trust_model Η κλάση αυτή αναπαριστά τα µοντέλα δηµιουργίας εµπιστοσύνης και αυτά είναι το µοντέλο Bonatti και το µοντέλο Marsh. Κάθε ένα από αυτά τα µοντέλα διαχωρίζεται σε κάποιες κατηγορίες εµπιστοσύνης. Έτσι, το µοντέλο Bonatti διαχωρίζεται σε Policybased, Reputation-based και Hybrid εµπιστοσύνη, ενώ το µοντέλο Marsh διαχωρίζεται σε Basic, General και Situational εµπιστοσύνη. Για να ισχύει καθεµία από αυτές πρέπει να ισχύουν ορισµένοι κανόνες τους οποίους ορίσαµε ξεχωριστά στις υποκλάσεις της ως περιορισµούς. Η ιεραρχία της κλάσης Trust_model φαίνεται στις Εικόνα 5.14 και Εικόνα Η ιδιότητα που έχει αυτή η κλάση Trust_model είναι η typo_of_trust που τη συνδέει µε τις υποκλάσεις της Bonatti και Marsh, ορίζεται ως multiple καθώς µπορεί να πάρει τιµές και από τις δυο υποκλάσεις της. Εικόνα 5.14 Ιεραρχία κλάσης Trust_model (1) Υποκλάση Bonatti Είναι υποκλάση της Trust_model και αναπαριστά τον διαχωρισµό της εµπιστοσύνης σύµφωνα µε τον Bonatti. Έχει την ιδιότητα type_of _bonatti η οποία συνδέει την Bonatti µε τις υποκλάσεις της Policy_based, Reputation_based και Hybrid, την ορίσαµε -64-

71 ως functional και έχει το εύρος τις υποκλάσεις της, καθώς µπορεί να πάρει µόνο µια τιµή από αυτές. Εικόνα 5.15 Ιεραρχία της κλάσης Trust_model (2) Υποκλάση Hybrid Είναι υποκλάση της Bonatti και αναπαριστά µια υβριδική κατηγορία της εµπιστοσύνης η οποία για να ισχύει θα πρέπει σίγουρα να ικανοποιείται µια συνθήκη της Reputation_based και µια συνθήκη της Policy_based. Έτσι ορίζουµε τις ιδιότητες που φαίνονται και στην Εικόνα Εικόνα 5.16 Ιδιότητες της κλάσης Hybrid Ιδιότητες Αντικειµένων ishybrid: συνδέει την κλάση Hybrid µε τις κλάσεις Reputation_based και Policy_based, την ορίζουµε cardinality=2 που σηµαίνει ότι πρέπει να έχει οπωσδήποτε 2 τιµές µέσα και ορίσαµε και περιορισµό some Values From Reputation_based and Policy_based για να έχει µια τιµή από την καθεµία. -65-

72 Υποκλάση Policy_based Είναι υποκλάση της Bonatti και αναπαριστά την κατηγορία της εµπιστοσύνης που βασίζεται σε πολιτικές για να υπολογισθεί. Οι ιδιότητές της φαίνονται στην Εικόνα Ιδιότητες Αντικειµένων hascertificates: όταν λέµε πολιτική εννοούµε την ύπαρξη πιστοποιητικού. Έτσι ορίζουµε απαραίτητη την ύπαρξη έστω και ενός από αυτά και συνδέουµε την κλάση Policy_based µε την κλάση Certificates που ορίσαµε παραπάνω. Ακόµη ορίσαµε ότι µπορεί να πάρει τιµές µόνο από αυτή την κλάση. Εικόνα 5.17 Ιδιότητες της κλάσης Policy_based Υποκλάση Reputation_based Είναι υποκλάση της Bonatti και αναπαριστά την κατηγορία της εµπιστοσύνης που βασίζεται στη φήµη για να υπολογισθεί. Οι ιδιότητές της φαίνονται στην Εικόνα Ιδιότητες Αντικειµένων hassatisfaction: όταν λέµε φήµη εννοούµε την ύπαρξη ικανοποίησης. Έτσι ορίζουµε απαραίτητη την ύπαρξη έστω και ενός παράγοντα από αυτή και συνδέουµε την κλάση Reputation_based µε την κλάση Satisfaction που ορίσαµε παραπάνω. Ακόµη ορίσαµε ότι µπορεί να πάρει τιµές µόνο από αυτή την κλάση. Εικόνα 5.18 Ιδιότητες της κλάσης Reputation_based Υποκλάση Marsh Είναι υποκλάση της Trust_model και αναπαριστά τον διαχωρισµό της εµπιστοσύνης σύµφωνα µε τον Marsh. Η µόνη ιδιότητά της είναι η type_of_marsh η οποία συνδέει -66-

73 την Marsh µε τις υποκλάσεις της Basic, General και Situational, την ορίσαµε ως multiple καθώς µπορεί να πάρει οποιαδήποτε από τις τιµές των υποκλάσεών της. Υποκλάση Basic Είναι υποκλάση της Marsh και αναπαριστά την κατηγορία της βασικής εµπιστοσύνης η οποία προκύπτει από παλαιότερες εµπειρίες του πράκτορα. Οι ιδιότητές της φαίνονται στην Εικόνα Εικόνα 5.19 Ιδιότητες της κλάσης Basic Ιδιότητες εδοµένων number_of_bad_experiences: ορίζεται ως single int και αποθηκεύει το πλήθος των κακών εµπειριών που έχει ο πράκτορας από το παρελθόν number_of_good_experiences: ορίζεται ως single int και αποθηκεύει το πλήθος των καλών εµπειριών που έχει ο πράκτορας από το παρελθόν number_of_past_experiences: υπολογίζεται από το πλήθος των καλών και κακών εµπειριών. Υποκλάση General Είναι υποκλάση της Marsh και αναπαριστά την κατηγορία της γενικής εµπιστοσύνης η οποία υπολογίζεται από την αξιολόγηση των παλαιότερων συνεργατών του πράκτορα και των συναλλαγών που συµµετείχε. Οι ιδιότητές της φαίνονται στην Εικόνα Εικόνα 5.20 Ιδιότητες κλάσης General Ιδιότητες Αντικειµένων hascooperators: συνδέει την κλάση General µε την κλάση Cooperators, ορίζεται ως single και θέτουµε τον περιορισµό να υπάρχει έστω και ένας συνεργάτης από το παρελθόν για να µπορεί να ισχύει η γενική εµπιστοσύνη -67-

74 Υποκλάση Situational Είναι υποκλάση της Marsh και αναπαριστά την κατηγορία της περιστασιακής εµπιστοσύνης η οποία υπολογίζεται από την βαθµολόγηση της συγκεκριµένης περίστασης. Η βαθµολόγηση προκύπτει από την τιµή της γενικής εµπιστοσύνης, την σηµαντικότητα της κατάστασης και την χρησιµότητα της κατάστασης. Οι ιδιότητές της φαίνονται στην Εικόνα Εικόνα 5.21 Ιδιότητες της κλάσης Situational Ιδιότητες εδοµένων general_rating: ορίζεται ως single int και αποθηκεύει την τιµή της γενικής εµπιστοσύνης rating: υπολογίζεται από την γενική βαθµολόγηση, την σηµαντικότητα της κατάστασης και τη χρησιµότητα της κατάστασης rating_significance_of situation: ορίζεται ως single int και αποθηκεύει τη βαθµολόγηση για τη σηµαντικότητα της κατάστασης rating_usefullenss_of_situation: ορίζεται ως single int και αποθηκεύει τη βαθµολόγηση για τη χρησιµότητα της κατάστασης. Κλάση Trust_of_agent Η κλάση αυτή αναπαριστά τους παράγοντες που επηρεάζουν την αξιοπιστία ενός χρήστη. Η ιεραρχία αυτής της κλάσης φαίνεται στην Εικόνα Ιδιότητες Αντικειµένων has_factor_of_trust_agent: έχει τιµή multiple καθώς µπορεί να πάρει τιµές είτε από την κλάση Cooperators ή/και την Number_of_transactions. has_trust: η ιδιότητα αυτή συνδέει την κλάση Trust_of_agent µε την κλάση Trust_model και έχει τιµή single. -68-

75 Εικόνα 5.22 Ιεραρχία της κλάσης Agent και Trust_of_agent Κλάση Trust_of_transaction Η κλάση αυτή αναπαριστά τους παράγοντες που επηρεάζουν την εκτίµηση της εµπιστοσύνης σε µια συναλλαγή. Η ιεραρχία της κλάσης αυτής φαίνεται στην Εικόνα Εικόνα 5.23 Ιδιότητες της κλάσης Trust_of_transaction Ιδιότητες εδοµένων number_of_factors_of_trust: είναι single int και αποθηκεύει το πλήθος των παραγόντων εµπιστοσύνης που επηρεάζουν µια συναλλαγή Ιδιότητες Αντικειµένων has_factror_of_trust_transaction: έχει τιµή multiple καθώς µπορεί να πάρει τιµές είτε από την κλάση Trustworthiness_of_report ή/και την Frame_of_Transaction. has_trust: η ιδιότητα αυτή συνδέει την κλάση Trust_of_transaction µε την κλάση Trust και έχει τιµή single. -69-

76 Η παρακάτω Εικόνα 5.24 απεικονίζει µια όλες τις συνδέσεις domain-range µεταξύ των κλάσεων όλης της οντολογίας που δηµιουργήσαµε. Στο παράρτηµα Α υπάρχουν εικόνες µε την ιεραρχία ολόκληρης της οντολογίας, Εικόνα 6.1 και Εικόνα 6.2. Εικόνα 5.24 Συνδέσεις Domain-range της οντολογίας Thing -70-

77 5.2.3 Στιγµιότυπα της Οντολογίας Σε αυτή την παράγραφο θα παρουσιάσουµε κάποια στιγµιότυπα από την οντολογία που δηµιουργήσαµε παραπάνω για να γίνει καλύτερα αντιληπτή η δοµή και η λειτουργία της. Τα στοιχεία τα οποία χρησιµοποιούνται είναι εικονικά και δηµιουργήθηκαν για τις ανάγκες της εργασίας αυτής. εξής: Τα βασικά στιγµιότυπα που θα χρησιµοποιήσουµε στην οντολογία µας είναι τα 1. Από την κλάση Transaction Transaction_pc Transaction_ebanking 2. Από την κλάση Agent Bank Chrysa Maria Αυτά τα βασικά στιγµιότυπα της οντολογίας µας φαίνονται και στην παρακάτω Εικόνα 5.25 Εικόνα 5.25 Βασικά στιγµιότυπα της οντολογίας Στη συνέχεια θα αναπτύξουµε αυτά τα στιγµιότυπα και θα περιγράψουµε και τα στιγµιότυπα των υπόλοιπων κλάσεων που σχετίζονται µε αυτά. Στιγµιότυπο Transaction_pc Το στιγµιότυπο Transaction_pc ανήκει στην κλάση Transaction και αναπαριστά µια συναλλαγή η οποία έχει ως αντικείµενο συναλλαγής έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η Εικόνα 5.26 παρουσιάζει τα στοιχεία του στιγµιότυπου µέσω του Protégé. Η -71-

78 Transaction_pc, λοιπόν, έχει σαν αντικείµενο συναλλαγής έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, έχει ηµεροµηνία συναλλαγής 02/02/2010 και σειρά προτεραιότητας 1. Εικόνα 5.26 Στιγµιότυπο Transaction_pc Η Transaction_pc έχει εµπιστοσύνη Trust_of_transaction_pc που απεικονίζεται στην και παρατηρούµε ότι είναι τρεις οι παράγοντες που επηρεάζουν την δηµιουργία της εµπιστοσύνης οι οποίοι είναι οι Trustworthiness_of_report_pc, Certificates_pc και Satisfaction_pc. Εικόνα 5.27 Στιγµιότυπο της Trust_of_transaction_pc -72-

79 Ο παράγοντας Frame_of_transaction_pc έχει την τιµή NO που σηµαίνει ότι δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο πλαίσιο εφαρµογής της συναλλαγής ενώ ο παράγοντας Trustworthiness_of report_pc έχει την τιµή YES µε factor_weight ίσο µε 6. Όσον αφορά την κατηγοριοποίηση της εµπιστοσύνης υπάρχουν και τα δυο µοντέλα Bonatti και Marsh. Για το Bonatti_pc όπως απεικονίζεται και στην Εικόνα 5.28 έχουµε υβριδικό µοντέλο οπότε είναι απαραίτητη η χρήση τόσο πιστοποιητικών όσο και βαθµολόγηση της ικανοποίησης. Έτσι ορίζεται η Policy_based_pc και η Reputation_based_pc. Εικόνα 5.28 Στιγµιότυπο Hybrid_pc Για τον ορισµό της Policy_based_pc είναι απαραίτητος ο ορισµός έστω και ενός στιγµιότυπου πιστοποιητικού. Έτσι έχουµε το Certificates_pc το οποίο έχει τις παρακάτω ιδιότητες: number_of_certificates=5 certificates=yes type_of_certificates=transaction certificate type_of_ trustworthiness=certificate trustwortiness total_value_of_trustworthiness=25 και factor_weight=medium -73-

80 Εικόνα 5.29 Στιγµιότυπο Cerificates_pc Για τον ορισµό της Reputation_based_pc είναι απαραίτητος ο ορισµός έστω ενός στιγµιότυπου ικανοποίησης. Έτσι έχουµε το Satisfaction_pc το οποίο έχει τις παρακάτω ιδιότητες: Εικόνα 5.30 Στιγµιότυπο Satisfaction_pc -74-

81 satisfaction=positive factor_weight=high number_of_factors_of_satisfaction=3 hasfactorsofsatisfaction=delay_pc Negotiation_pc Fulfillement_of_negotiation_terms_pc Με τις δικές τις ιδιότητες η καθεµία όπως φαίνονται στις παρακάτω εικόνες Εικόνα 5.31 Εικόνα 5.31 Ιδιότητες (a) Delay_pc, (b) Fulfillement_of_negotiation_terms_pc και (c) Negotiation_pc Έχουµε ορίσει την εµπιστοσύνη σύµφωνα µε το µοντέλο Marsh. Έτσι έχουµε το Marsh_pc όπως απεικονίζεται στην Εικόνα Εικόνα 5.32 Στιγµιότυπο Marsh_pc -75-

82 Από αυτή την κατηγοριοποίηση έχουµε επιλέξει την General_pc και την Situational_pc. Η General_pc έχει περιορισµό τον ορισµό παλαιότερων συνεργατών. Έτσι έχουµε το στιγµιότυπο cooperator_pc που έχει τις παρακάτω ιδιότητες Εικόνα 5.33 number_of_cooperators=3 factor_weigh=12 total_value_of_trustworthiness=29 type_of_trustworthiness=cooperator trustworthiness name_of_cooperators=c1, c2 και c3 Εικόνα 5.33 Στιγµιότυπο cooperators_pc Όσον αφορά την situational_pc απεικονίζεται στην Εικόνα 5.34 και έχει τις παρακάτω ιδιότητες: general_rating=65 rating_sigmificance_of_situation=18 rating_usefullness_of_situation=

83 Εικόνα 5.34 Στιγµιότυπο Situational_pc Στιγµιότυπα chrysa και maria Βασική προϋπόθεση για να ολοκληρωθεί µια συναλλαγή είναι να συµµετέχουν σε αυτή δυο πράκτορες. Όπως φαίνεται στην Εικόνα 5.26 οι δυο πράκτορες που συµµετέχουν εδώ είναι ο chrysa και maria. Για λόγους οικονοµίας, θα περιγράψουµε αναλυτικά µόνο τον πράκτορα maria, ο οποίος χρησιµοποιείται και την άλλη συναλλαγή και θα αναφέρουµε µόνο τα διαφορετικά σηµεία ορισµού του πράκτορα chrysa. Το στιγµιότυπο του maria απεικονίζεται στην Εικόνα Οι ιδιότητές του είναι οι εξής: agent_name=maria agent_type=seller agent_id=2 agent_certificates=3 agent_reputationvalue=50 min_limit_of_satisfaction=12 total_value_of_trustworthiness=50-77-

84 type_of_trustworthiness=agent trustworthiness Ο πράκτορας maria χρησιµοποιεί σαν στρατηγική επιλογής πιθανού µελλοντικού συνεργάτη την στρατηγική της διερεύνησης. Έχουµε ήδη αναφέρει ότι είναι απαραίτητος ο ορισµός είτε παλαιότερων συνεργατών είτε βαθµολόγηση της ικανοποίησης. Εδώ έχουµε ορίσει πέντε κριτήρια που χρησιµοποιεί ο πράκτορας maria για να επιλέξει και ένα από αυτά είναι η ικανοποίηση που λαµβάνει από τους συνεργάτες της. Εικόνα 5.35 Στιγµιότυπο maria Ορίζουµε την Satisfaction_coop_maria ως θετική (Εικόνα 5.36), µε βαρύτητα παράγοντα 2 και παράγοντα που επηρεάζει την ικανοποίηση την ποιότητα η οποία κατ επέκταση έχει ορισθεί ως θετική. Η στρατηγική διερεύνησης του πράκτορα maria Investigation_maria (Εικόνα 5.37) έχει ως σχεδιαστή τον designer10 και ως κόστος στρατηγική µόνο το Opportunity_maria το οποίο έχει οριστεί ως υψηλό. Η εµπιστοσύνη του πράκτορα βασίζεται και στα δυο µοντέλα, Bonatti και Marsh, έχει υβριδικό µοντέλο Hybrid_maria σύµφωνα µε τον Bonatti το οποίο ορίζεται µε παρόµοιο τρόπο που ορίσαµε και το Hybrid_pc, ενώ σύµφωνα µε το µοντέλο Marsh η εµπιστοσύνη ορίζεται ως βασική, Basic_maria µε number_of_good_experiences=19 και number_of_bad_experiences=

85 Εκτός από τα πιστοποιητικά από το Policy_based_maria και την ικανοποίηση από το Reputation_based_maria δυο ακόµη παράγοντες επηρεάζουν την δηµιουργία εµπιστοσύνης του πράκτορα maria. Εικόνα 5.36 Στιγµιότυπο Satisfaction_coop_maria Εικόνα 5.37 Στιγµιότυπο Investigation_maria -79-

86 Ο πρώτος είναι ο Numbers_of_transactions, ο οποίος περιέχει 88 παλαιότερες συναλλαγές που είχε συµµετάσχει ο maria και βαρύτητα χαµηλή. Ο δεύτερος είναι ο cooperators_maria και απεικονίζονται οι ιδιότητές του στην Εικόνα Εικόνα 5.38 Στιγµιότυπο cooperators_maria Όπως ορίσαµε τον πράκτορα maria αντίστοιχα ορίζεται και ο πράκτορας chrysa µε τη διαφορά ότι χρησιµοποιεί την αισιόδοξη στρατηγική όπως φαίνεται στην Εικόνα 5.39 η οποία βασίζεται στους πέντε κανόνες αποδοχής Rules_of _acceptance_chrysa. Το κόστος αυτής της στρατηγικής προέρχεται από τον υπολογισµό του κόστους ελλείψεων ως χαµηλό, του λειτουργικού κόστους ως χαµηλό και των κινδύνων που δηµιουργούνται κατά την εφαρµογή της στρατηγικής στο σύστηµα ως υψηλό. Ακόµη, η εµπιστοσύνη του πράκτορα chrysa ορίζεται µόνο ως reputation_based_chrysa που σηµαίνει ότι δεν υπάρχουν πιστοποιητικά για αυτόν τον πράκτορα. Σύµφωνα µε τον Marsh υπολογίζεται ως συνδυασµός της βασικής, γενικής και περιστασιακής εµπιστοσύνης. -80-

87 Εικόνα 5.39 Στιγµιότυπο Optimistic_chrysa Στιγµιότυπο Transaction_ebanking Το στιγµιότυπο Transaction_ebanking απεικονίζει στην Εικόνα 5.40 τη συναλλαγή µεταξύ δυο πρακτόρων που ως αντικείµενο συναλλαγής έχουν µια υπηρεσία. Ορίζεται µε παρόµοιο τρόπο που ορίσαµε τη συναλλαγή Transaction_pc. Εικόνα 5.40 Στιγµιότυπο Transaction_ebanking -81-

88 Οι δυο πράκτορες που συµµετέχουν σε αυτή είναι ο maria που ορίσαµε παραπάνω και ο Bank που αντιπροσωπεύει µια τράπεζα. Βέβαια όπως έχουµε ξαναπεί τα στοιχεία είναι εικονικά. Η εµπιστοσύνη της συναλλαγής βασίζεται σε τέσσερις παράγοντες οι οποίοι είναι το πλαίσιο συναλλαγής, η αξιοπιστία των παλαιότερων αναφορών και η αξιολόγηση της ικανοποίησης (Εικόνα 5.41). Σύµφωνα µε την κατηγοριοποίηση Bonatti κατατάσσεται στα συστήµατα βασισµένα στη φήµη ενώ σύµφωνα µε την κατηγοριοποίηση Marsh βασίζεται σε υπολογισµό της εµπιστοσύνης που προκύπτει από συνδυασµό και των τριών υποκατηγοριών. Εικόνα 5.41 Στιγµιότυπο Trust_of_transaction_ebanking Στιγµιότυπο Bank Ο πράκτορας Bank εκτός από το µεγάλο αριθµό παλαιότερων συνεργατών και συναλλαγών που έχει, χρησιµοποιεί ως στρατηγική επιλογής µελλοντικών συνεργατών την κεντρικοποιηµένη (Εικόνα 5.42) και παίρνει τιµές για όλα τα κόστη στρατηγικής. -82-

89 Εικόνα 5.42 Στιγµιότυπο Centralized_bank Απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι πιθανοί µελλοντικοί συνεργάτες να έχουν πιστοποιητικά. Έτσι όρίζεται η Cerrtificates_coop_bank όπως απεικονίζεται και στηνεικόνα Ο πράκτορας Bank ακολουθεί ένα υβριδικό µοντέλο σύµφωνα µε την κατηγοριοποίηση Bonatti και υπολογίζεται από συνδυασµό της βασικής, γενικής και περιστασιακής εµπιστοσύνης σύµφωνα µε την κατηγοριοποίηση Marsh. Εικόνα 5.43 Στιγµιότυπο Certificates_coop_bank -83-

90 Στο παράρτηµα Β υπάρχουν εικόνες από τα στιγµιότυπα όλων των κλάσεων και υποκλάσεων της οντολογίας. -84-

91 6 Συµπεράσµατα Στη σηµερινή εποχή, η κοινωνία µας έχει δηµιουργήσει µια µεγάλη ποικιλία ανεπίσηµων µηχανισµών και θεσµικών πλαισίων για τη διαχείριση ρίσκων και την διευκόλυνση των συναλλαγών. Αν και η σχεδίαση τέτοιων µηχανισµών µπορεί να βοηθήσει στη µείωση των κινδύνων εξαπάτησης, δεν µπορεί ποτέ να τους εξαλείψει τελείως. Γενικά µιλώντας, όσο πιο µεγάλη απόσταση και χρόνος υπάρχει ανάµεσα στους συµµετέχοντες µιας συναλλαγής, τόσο µεγαλύτεροι είναι και οι κίνδυνοι. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η συναλλαγή θα ολοκληρωθεί µόνο αν αυτός που κινείται πρώτος µπορεί να επιδείξει επαρκή εµπιστοσύνη και ο δεύτερος αποδεχτεί τα λεγόµενά του. Η ανάγκη για ηλεκτρονικές αγορές και άλλου είδους ψηφιακών κοινωνιών συναλλαγής αλλάζουν τους κανόνες πολλών θεωριών για το πώς να κλείνουµε συµφωνίες. Οι ηλεκτρονικές αγορές υπόσχονται µεγαλύτερη ποικιλία στην προσφορά αγαθών και υπηρεσιών καθώς και µεγαλύτερη ευκολία συγκεντρώνοντας ένα πολύ µεγαλύτερο σύνολο αγοραστών και πωλητών που ταυτόχρονα µειώνουν το κόστος έρευνας και αγοράς. Η ύπαρξη εµπιστοσύνης είναι, λοιπόν, απαραίτητη σαν σηµαντικός παράγοντας διαχείρισης σε οποιαδήποτε οντότητα διοργανώνει ή συµµετέχει σε ψηφιακές κοινωνίες. Αυτή την εργασία µελετήσαµε τη σηµαντικότητα της εµπιστοσύνης στις ψηφιακές κοινωνίες και ειδικότερα στις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Για να µελετήσουµε την παραγωγή της εµπιστοσύνης θεωρήσαµε σωστό να ορίσουµε πρώτα τι σηµαίνει εµπιστοσύνη. Βρήκαµε ότι ο κύριος παράγοντας για την παραγωγή εµπιστοσύνης είναι η αξιοπιστία που υπάρχει ανάµεσα στους συµµετέχοντες πράκτορες, η οποία επηρεάζεται τόσο από εσωτερικούς όσο και από εξωτερικούς παράγοντες. Ακόµη, µελετήσαµε τις στρατηγικές δηµιουργίας της εµπιστοσύνης που χρησιµοποιούνται στα διάφορα συστήµατα και καταλήξαµε στο συµπέρασµα ότι υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για την ανάπτυξή της µε διαφορετικές ιδιότητες ο καθένας και µε τα αντίστοιχα κόστη από την εφαρµογή τους. -85-

92 Η οντολογία που δηµιουργήθηκε στα πλαίσια της παρούσας εργασίας αποτελεί τη βάση και µια πρότυπη µορφή για τη δηµιουργία πιο εξελιγµένων µελλοντικών οντολογιών οι οποίες θα είναι σχετικές µε τις ηλεκτρονικές συναλλαγές και τις διαδικασίες που πραγµατοποιούνται κατά την ολοκλήρωσή τους. Γενικά, πραγµατοποιούνται εντατικές έρευνες, προκειµένου να µπορέσει να αναπτυχθεί ο τοµέας της ιαχείρισης Εµπιστοσύνης στον Σηµασιολογικό Ιστό και το ηλεκτρονικό εµπόριο. Με αυτόν τον τρόπο θα µπορέσουµε να έχουµε αξιόπιστες συναλλαγές και θα εξαλείψουµε τελείως την πιθανότητα κινδύνου εξαπάτησης στις ψηφιακές κοινωνίες. Επιπλέον, θα υπάρχει µεγαλύτερη εξέλιξη του ηλεκτρονικού εµπορίου και θα είναι πιο εύκολη η προσέγγιση οποιουδήποτε ενδιαφερόµενου µειώνοντας τις αποστάσεις στο ελάχιστο. Ως µελλοντική έρευνα πάνω στο συγκεκριµένο τοµέα θα µπορούσε να εξετασθεί η δυνατότητα επέκτασης του συστήµατος σε πιο εξειδικευµένους τοµείς όπως είναι οι συναλλαγές µεταξύ επιχειρήσεων ή οι συναλλαγές ανάµεσα στα µέλη µιας επιχείρησης. -86-

93 -87-

94

95 Βιβλιογραφία [1] Berners-Lee T., Hendler J. and Lassila O. (2008), The Semantic Web, Scientific American Magazine [2] Berners-Lee T., Fischetti M. (1999), Weaving the Web, Harper San Francisco, chapter 12, [3] Decker S., Melnik S. (2000a), et al., The Semantic Web The Roles of XML and RDF. IEEE Internet Computing, Vol. 4, p [4] [5] Berners-Lee T., Semantic Web - XML 2000, W3C Website 2000 URL: [6] Gerber A.J., Barnard A., Vander Merwe A.J., A Semantic Web Status Model, School of Computing Unisa Pretoria, South Africa [7] McGuiness D.L, Fikes R., Hendler J., Stein L.A. (2002), DAML+ OIL: An Ontology Language for the Semantic Web, IEEE Intelligent Systems, p [8] McGuiness D.L and van Harmelen F. (2004), OWL Web Ontology Language Overview, W3C Website 2004 URL: / [9] [10] [11] Feigenbaum L. (2010), The Semantic Web in Action, Scientific American, URL: [12] Hilbert M. (2010), The Maturing Concept of E-Democracy: From E-Voting and Online Consultations to Democratic Value Out of Jumbled Online Chatter", Journal of Information Technology and Politics [13] Hedler J. (2001), Agents and the Semantic Web, IEEE Intelligent Systems, p

96 [14] Guay, D., Ettwein, J. (1998), Internet Commerce Basics, Electronic Markets 8, Vol. 1, p [15] Mui L., Mohtashemi M. and Halberstadt, A. (2002). A computational model of trust and reputation, 35th International Conference on System Science, p [16] Grandison T. and Sloman M. (2000), A survey of trust in internet applications, IEEE Communications Surveys and Tutorials, Vol. 4, chapter 4, p [17] Olmedilla D., Rana O., Matthews B. and Nejdl W. (2005), Security and trust issues in semantic grids, Dagsthul Seminar Semantic Grid: The Convergence of Technologies, Vol [18] Deutsch M. (1962), Cooperation and Trust: Some Theoretical Notes. In: Jones, M. R.(ed), Nebraska Symposium on Motivation, Nebraska University Press [19] Standifird S. (2001), Reputation and e-commerce: ebay auctions and the asymmetrical impact of positive and negative ratings, Journal of Management, Vol. 27, p. 279 [20] Bonatti P. A., Shahmehri N., Duma C., Olmedilla D., Nejdl W., Baldoni M., Baroglio C., Martelli A., Patti V., Coraggio P., Antoniou G., Peer J. and Fuchs N. E. (2004), Rule-based policy specification: State of the art and future work, Technical Report Project deliverable D1, Working Group I2, EU NoE REWERSE [21] Marsh S. P. (1994), Formalising Trust as a Computational Concept., Department of Computing Science and Mathematics, University of Stirling [22] Grudzewski W. M., Hejduk I. K., Sankowska A. (2008), Trust Management - The New Way in The Information Society, Economics and Organization of Enterprise, Vol. 2, chapter 2, p. 2-8 [23] Bjerke B. (1999), Business leadership and culture, National management styles in the global economy, Edward Edgar Publishing Limited [24] Artz D. and Gil Y. (2007), A survey of trust in computer science and the semantic web, Information Sciences Institute, University of California [25] Dellarocas C., The Design of Reliable Trust Management Systems for Electronic Trading Communities, Sloan School of Management, Massachusetts Institute of Technology. [26] Macarthur K. (2007), Trust and Reputation in Multi-Agent System -90-

97 [27] Boon S. D., Holmes J. G. (1991). The dynamics of interpersonal trust: resolving uncertainty in the face of risk, Published in: Hinde R. A., Groebel J., Cooperation and Prosocial Behaviour. Cambridge University Press, p [28] Parsons T. (1964), The Social System, The Free Press [29] Johnson D. R. and Post D. G. (1996), Law And Borders: The Rise of Law in Cyberspace. Stanford Law Review, Vol. 48 [30] Friedman E.J., Resnick P. (1998), The Social Cost of Cheap Pseudonyms, Working paper 11. An earlier version was presented at the Telecommunications Policy Research Conference, Washington, DC [31] Maes P., Guttman R.H. and Moukas A.(1999), Agents that Buy and Sell, Communications of the ACM, Vol. 42, p [32] Dellarocas C. and Klein M., A Knowledge-Based Approach for Handling Exceptions in Business Processes, Information Technology and Management, Vol. 1, chapter 3, p [33] Wilson R., Reputations in Games and Markets, Published in: Game-Theoretic Models of Bargaining, edited by Alvin Roth, Cambridge University Press, p [34] Shadbolt N. R., Schraefel M., Gibbins N., Harris S. (2003), CS AKTive Space: or how we stopped worrying and learned to love the semantic web, Proc. 2nd Int. Semantic Web Conf., FL [35] Ramchurn S. D., Huynh D., Jennings N. R. (2004), Trust in Multi-Agent Systems, The Knowledge Engineering Review [36] Gil Y., Ratnakar V. (2002), Trusting Information Sources One Citizenata Time, Proc. 1st Int. Semantic Web Conf. (ISWC), Sardinia, Italy [37] Maximilien E. M., Singh M. P. (2003), An ontology for Web service ratings and reputations, Workshop on Ontologies in Agent Systems, 2nd Int. Joint Conf. on Autonomous Agents and Multi-Agent Systems (AAMAS), Melbourne, Australia [38] Winslett M., Yu T., Seamons K. E., Hess A., Jacobson J., Jarvis R., Smith B., and Yu L. (2002), Negotiating trust on the web, IEEE Internet Computing, Vol. 6, chapte 6, p [39] Golbeck J., Parsia R., Hendler J. (2003), Trust Networks on the Semantic Web, Proc. Of Cooperative Intelligent Agents, Helsinki, Finland [40]

98 [41] Alani H., Dasmahapatra S., O Hara K., Shadbolt N. (2003), Identifying Communities of Practice Through Ontology Network Analysis, IEEE Intelligent Systems, Vol. 18, p [42] O Hara K., Alani H., Kalfoglou Y., Shadbolt N., Trust Strategies for the Semantic Web, Intelligence Agents Multimedia Group School of Electronics and Computer Science, University of Southampton, UK. [43] Knublauch H., Fergerson R. W., Noy N. F., Musen M. A., The Protégé OWL Plugin: An Open Development Environment for Semantic Web Applications, Stanford Medical Informatics, Stanford School of Medicine [44]

99 Παράρτηµα Παράρτηµα Α Παρουσιάζεται η εικόνα µε την ιεραρχία ολόκληρης της οντολογίας µας. Εικόνα 6.1 Ιεραρχία οντολογίας -93-

100 Εικόνα 6.2 Ιεραρχία οντολογίας -94-

101 Παράρτηµα Β Σε αυτό το παράρτηµα παρουσιάζονται οι εικόνες από τα στιγµιότυπα όλων των κλάσεων της οντολογίας που χρησιµοποιήσαµε. Εικόνα 6.3 Στιγµιότυπα της FactorOfTrust Εικόνα 6.4 Στιγµιότυπο της FactorOfSatisfaction -95-

ΤΙΤΛΟΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ:

ΤΙΤΛΟΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΤΙΤΛΟΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ: Υπολογιστικά Συστήµατα & Τεχνολογίες Πληροφορικής ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Γιώργος Γιαννόπουλος, διδακτορικός φοιτητής

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 6. Σχήµατα ιαλειτουργικότητας Μεταδεδοµένων. Το RDF Το Warwick Framework. Ιόνιο Πανεπιστήµιο - Τµήµα Αρχειονοµίας - Βιβλιοθηκονοµίας

ΜΑΘΗΜΑ 6. Σχήµατα ιαλειτουργικότητας Μεταδεδοµένων. Το RDF Το Warwick Framework. Ιόνιο Πανεπιστήµιο - Τµήµα Αρχειονοµίας - Βιβλιοθηκονοµίας ΜΑΘΗΜΑ 6 195 Σχήµατα ιαλειτουργικότητας Μεταδεδοµένων Το RDF Το Warwick Framework 196 1 Resource Data Framework RDF Τα πολλαπλά και πολλαπλής προέλευσης σχήµατα παραγωγής δηµιουργούν την ανάγκη δηµιουργίας

Διαβάστε περισσότερα

1 Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών

1 Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών 1 Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών Τα Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση καταχωρήσεων βιβλιοθηκών. Τα περιεχόμενα των βιβλιοθηκών αυτών είναι έντυπα έγγραφα, όπως βιβλία

Διαβάστε περισσότερα

Επιµέλεια Θοδωρής Πιερράτος

Επιµέλεια Θοδωρής Πιερράτος Η έννοια πρόβληµα Ανάλυση προβλήµατος Με τον όρο πρόβληµα εννοούµε µια κατάσταση η οποία χρήζει αντιµετώπισης, απαιτεί λύση, η δε λύση της δεν είναι γνωστή ούτε προφανής. Μερικά προβλήµατα είναι τα εξής:

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑΣ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟ ΔΔ-...

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑΣ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟ ΔΔ-... ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΙΚΤΥΟΥ ΙΑΝΟΜΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Α.Ε. ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑΣ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟ ΔΔ-... ΕΡΓΟ: «Πιλοτικό Σύστηµα Τηλεµέτρησης και ιαχείρισης της Ζήτησης Παροχών Ηλεκτρικής Ενέργειας Οικιακών

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδίαση και Ανάπτυξη Ιστότοπων

Σχεδίαση και Ανάπτυξη Ιστότοπων Σχεδίαση και Ανάπτυξη Ιστότοπων Ιστορική Εξέλιξη του Παγκόσμιου Ιστού Παρουσίαση 1 η 1 Βελώνης Γεώργιος Καθηγητής Περιεχόμενα Τι είναι το Διαδίκτυο Βασικές Υπηρεσίες Διαδικτύου Προηγμένες Υπηρεσίες Διαδικτύου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΘΡΟ «ΕΞΙ ΣΤΟΥΣ ΔΕΚΑ ΕΛΛΗΝΕΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΠΛΕΟΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ»

ΑΡΘΡΟ «ΕΞΙ ΣΤΟΥΣ ΔΕΚΑ ΕΛΛΗΝΕΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΠΛΕΟΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ» ΑΡΘΡΟ «ΕΞΙ ΣΤΟΥΣ ΔΕΚΑ ΕΛΛΗΝΕΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΠΛΕΟΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ» Ηλεκτρονικό Εμπόριο Ως Ηλεκτρονικό Εμπόριο ή ευρέως γνωστό ως e- commerce, είναι το εμπόριο παροχής αγαθών και υπηρεσιών που

Διαβάστε περισσότερα

Αναπαράσταση Γνώσης και Αναζήτηση στον Σηµασιολογικό Ιστό

Αναπαράσταση Γνώσης και Αναζήτηση στον Σηµασιολογικό Ιστό Αναπαράσταση Γνώσης και Αναζήτηση στον Σηµασιολογικό Ιστό Αλέξανδρος Βαλαράκος (alexv@iit.demokritos.gr) (alexv@aegean.gr) Υποψήφιος ιδάκτορας Τµήµα Μηχανικών Υπολογιστικών και Πληροφοριακών Συστηµάτων.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΘΕΜΑ ο (.5 µονάδες) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΝΕΥΡΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ Τελικές εξετάσεις Πέµπτη 7 Ιανουαρίου 8 5:-8: Σχεδιάστε έναν αισθητήρα (perceptron)

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικτυακό Περιβάλλον Διαχείρισης Ασκήσεων Προγραμματισμού

Διαδικτυακό Περιβάλλον Διαχείρισης Ασκήσεων Προγραμματισμού ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Διπλωματική Εργασία με θέμα: Διαδικτυακό Περιβάλλον Διαχείρισης Ασκήσεων Προγραμματισμού Καραγιάννης Ιωάννης Α.Μ.

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της παρουσίασης

Στόχος της παρουσίασης Τεχνολογίες ιαχείρισης Ταυτότητας ρ. Κωνσταντίνος Μουλίνος Αρχή Προστασίας Προσωπικών εδοµένων Στόχος της παρουσίασης Να δοθεί ορισµός της ψηφιακής ταυτότητας Να δοθούν παραδείγµατα (paradigms) διαχείρισης

Διαβάστε περισσότερα

GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ

GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΣΠΟΥ ΑΣΤΗΣ: Γιαννόπουλος Γεώργιος ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Καθ. Ι. Βασιλείου ΒΟΗΘΟΙ: Α. ηµητρίου, Θ. αλαµάγκας Γενικά Οι µηχανές αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με την ολοένα και ταχύτερη ανάπτυξη των τεχνολογιών και των επικοινωνιών και ιδίως τη ραγδαία, τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

Οντολογία για την περιγραφή των προσωπικοτήτων της Σάμου, την κατηγοριοποίηση και τις σχέσεις τους

Οντολογία για την περιγραφή των προσωπικοτήτων της Σάμου, την κατηγοριοποίηση και τις σχέσεις τους Οντολογία για την περιγραφή των προσωπικοτήτων της Σάμου, την κατηγοριοποίηση και τις σχέσεις τους Επιμέλεια: Καρανικολάου Θεοδώρα Επιβλέπων καθηγητής: Δενδρινός Μάρκος Αθήνα, 2017 Σκοπός Στόχος της πτυχιακής

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Διοίκηση Πωλήσεων

Οργάνωση και Διοίκηση Πωλήσεων Οργάνωση και Διοίκηση Πωλήσεων Ενότητα 4: Η ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ Αθανασιάδης Αναστάσιος Τμήμα Εφαρμογών Πληροφορικής στη Διοίκηση και Οικονομία Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Α. Βαγγελάτος 2, Γ. Ορφανός 2, Χ. Τσαλίδης 2, Χ. Καλαμαρά 3

Α. Βαγγελάτος 2, Γ. Ορφανός 2, Χ. Τσαλίδης 2, Χ. Καλαμαρά 3 Ανάπτυξη Οντολογίας Βιοϊατρικών Όρων Α. Βαγγελάτος 2, Γ. Ορφανός 2, Χ. Τσαλίδης 2, Χ. Καλαμαρά 3 www.iatrolexi.cti.gr 1 Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών (ΕΑΙΤΥ) Σελίδα 1 Ημερομηνία:

Διαβάστε περισσότερα

Π3.1 ΣΧΕΔΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Π3.1 ΣΧΕΔΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Π3.1 ΣΧΕΔΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Αριθμός Έκδοσης: ΕΚΕΤΑ ΙΜΕΤ ΕΜ Β 2014 13 Παραδοτέο ΙΜΕΤ Τίτλος Έργου: «Ολοκληρωμένο σύστημα για την ασφαλή μεταφορά μαθητών» Συγγραφέας: Δρ. Μαρία Μορφουλάκη Κορνηλία Μαρία ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,

Διαβάστε περισσότερα

Οι βασικές αλλαγές που επιδρούν στο επιχειρηματικό περιβάλλον

Οι βασικές αλλαγές που επιδρούν στο επιχειρηματικό περιβάλλον Οι βασικές αλλαγές που επιδρούν στο επιχειρηματικό περιβάλλον Παγκοσμιοποίηση Οικονομία της πληροφορίας Μετασχηματισμός της επιχείρησης Εμφάνιση της ψηφιακής επιχείρησης Παγκοσμιοποίηση Διοίκηση και έλεγχος

Διαβάστε περισσότερα

U T C C R E A T I V E L A B. Σύμβουλοι Καινοτομικής Επιχειρηματικότητας

U T C C R E A T I V E L A B. Σύμβουλοι Καινοτομικής Επιχειρηματικότητας U T C C R E A T I V E L A B Σύμβουλοι Καινοτομικής Επιχειρηματικότητας Ποιοι είμαστε Σχετικά με εμάς Η UTC Creative Lab είναι εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών στους τομείς της καινοτομίας, της

Διαβάστε περισσότερα

Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α

Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Η/Υ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ & ΙΚΤΥΩΝ Εργ. Τεχνολογίας Λογισμικού & Υπηρεσιών S 2 E Lab Π Τ Υ Χ Ι

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόµενα. Πληροφοριακά Συστήµατα: Κατηγορίες και Κύκλος Ζωής. Π.Σ. ιαχείρισης Πράξεων. Π.Σ. ιοίκησης. Κατηγορίες Π.Σ. Ο κύκλος ζωής Π.Σ.

Περιεχόµενα. Πληροφοριακά Συστήµατα: Κατηγορίες και Κύκλος Ζωής. Π.Σ. ιαχείρισης Πράξεων. Π.Σ. ιοίκησης. Κατηγορίες Π.Σ. Ο κύκλος ζωής Π.Σ. Πληροφοριακά Συστήµατα: Κατηγορίες και Κύκλος Ζωής Περιεχόµενα Κατηγορίες Π.Σ. ιαχείρισης Πράξεων ιοίκησης Υποστήριξης Αποφάσεων Έµπειρα Συστήµατα Ατόµων και Οµάδων Ο κύκλος ζωής Π.Σ. Ορισµός Φάσεις Χρήστες

Διαβάστε περισσότερα

Μηχανική ΙI Ροή στο χώρο των φάσεων, θεώρηµα Liouville

Μηχανική ΙI Ροή στο χώρο των φάσεων, θεώρηµα Liouville Τµήµα Π. Ιωάννου & Θ. Αποστολάτου 16/5/2000 Μηχανική ΙI Ροή στο χώρο των φάσεων, θεώρηµα Liouville Στη Χαµιλτονιανή θεώρηση η κατάσταση του συστήµατος προσδιορίζεται κάθε στιγµή από ένα και µόνο σηµείο

Διαβάστε περισσότερα

INFO. Copyright ECDL Ελλάς, Σεπτέµβριος 2004 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΤΑ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ECDL

INFO. Copyright ECDL Ελλάς, Σεπτέµβριος 2004 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΤΑ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ECDL INFO ECDL Expert Ένα ολοκληρωµένο Πρόγραµµα Πιστοποίησης γνώσεων πληροφορικής και δεξιοτήτων χρήσης Η/Υ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟΥ ΕΠΙΠΕ ΟΥ Copyright ECDL Ελλάς, Σεπτέµβριος 2004 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ ΑΦΟΡΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. ΕΝΟΤΗΤΑ 4η ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΖΗΤΗΣΗΣ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. ΕΝΟΤΗΤΑ 4η ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 4η ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΑΝΟΥΡΓΙΑΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΔΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ 1. Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Μεταδεδομένα στο Ψηφιακό περιβάλλον

Μεταδεδομένα στο Ψηφιακό περιβάλλον Μεταδεδομένα στο Ψηφιακό περιβάλλον Μονάδα Αριστείας Ανοικτού Λογισμικού - Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Ψηφιακό Τεκμήριο Οτιδήποτε υπάρχει σε ηλεκτρονική μορφή και μπορεί να προσπελαστεί μέσω υπολογιστή Μεταδεδομένα

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Ασφάλειας και Εμπιστοσύνης σε Πολιτισμικά Περιβάλλοντα

Διαχείριση Ασφάλειας και Εμπιστοσύνης σε Πολιτισμικά Περιβάλλοντα Διαχείριση Ασφάλειας και Εμπιστοσύνης σε Πολιτισμικά Περιβάλλοντα Ενότητα 6: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, ΨΗΦΙΑΚΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΑ-ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ Δημήτριος Κουκόπουλος Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΝΕΥΡΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΝΕΥΡΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ ΘΕΜΑ ο 2.5 µονάδες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΝΕΥΡΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ Τελικές εξετάσεις 2 Σεπτεµβρίου 2005 5:00-8:00 Σχεδιάστε έναν αισθητήρα ercetro

Διαβάστε περισσότερα

Shopping Robots Shopbots. Παρουσίασητων. Μάθηµα: Τεχνολογία ιαδικτύου & Ηλεκτρονικό Εµπόριο. ΜΠΣ ιοίκηση & Οικονοµική Τηλεπικοινωνιακών ικτύων

Shopping Robots Shopbots. Παρουσίασητων. Μάθηµα: Τεχνολογία ιαδικτύου & Ηλεκτρονικό Εµπόριο. ΜΠΣ ιοίκηση & Οικονοµική Τηλεπικοινωνιακών ικτύων Παρουσίασητων Shopping Robots Shopbots Κώστας Κολοµβάτσος (kostasks@di.uoa.gr) Pervasive Computing Research Group (p-comp.di.uoa.gr) Μάθηµα: Τεχνολογία ιαδικτύου & Ηλεκτρονικό Εµπόριο ΜΠΣ ιοίκηση & Οικονοµική

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασµός Ανάπτυξη Οντολογίας

Σχεδιασµός Ανάπτυξη Οντολογίας Σχεδιασµός Ανάπτυξη Οντολογίας ΈλεναΜάντζαρη, Γλωσσολόγος, Ms.C. ΙΑΤΡΟΛΕΞΗ: Ανάπτυξη Υποδοµής Γλωσσικής Τεχνολογίας για το Βιοϊατρικό Τοµέα Τι είναι η οντολογία; Μιαοντολογίαείναιέναλεξικόόρωνπου διατυπώνονται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΕΟ 11. Η χρήση στατιστικών εργαλείων στην εκτιμητική

ΕΕΟ 11. Η χρήση στατιστικών εργαλείων στην εκτιμητική ΕΕΟ 11 Η χρήση στατιστικών εργαλείων στην εκτιμητική 1. Εισαγωγή 2. Προϋποθέσεις χρήσης των Αυτοματοποιημένων Εκτιμητικών Μοντέλων (ΑΕΜ) 3. Περιορισμοί στη χρήση των ΑΕΜ εφόσον έχουν πληρωθεί οι προϋποθέσεις

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση Απαιτήσεων Απαιτήσεις Λογισµικού

Ανάλυση Απαιτήσεων Απαιτήσεις Λογισµικού ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΜΑΤΙΚΗΣ Ανάλυση Απαιτήσεων Απαιτήσεις Λογισµικού Μάρα Νικολαϊδου Δραστηριότητες Διαδικασιών Παραγωγής Λογισµικού Καθορισµός απαιτήσεων και εξαγωγή προδιαγραφών

Διαβάστε περισσότερα

http://www.economics.edu.gr 7

http://www.economics.edu.gr 7 6 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 1.3 Λειτουργίες της Επιχείρησης 1.3.1 Η αλυσίδα των Επιχειρησιακών Λειτουργιών Όπως κάθε οργανισµός, έτσι και η επιχείρηση, προκειµένου να ζήσει, ν ανταποκριθεί

Διαβάστε περισσότερα

7.3 Πρωτόκολλο TCP. 1. Το TCP πρωτόκολλο παρέχει υπηρεσίες προσανατολισµένες σε σύνδεση. Σ Λ

7.3 Πρωτόκολλο TCP. 1. Το TCP πρωτόκολλο παρέχει υπηρεσίες προσανατολισµένες σε σύνδεση. Σ Λ Ερωτήσεις 7.3 Πρωτόκολλο TCP 1. Τι είναι το τµήµα (segment) στο πρωτόκολλο TCP; Από ποια µέρη αποτελείται; 2. Για ποιο σκοπό χρησιµοποιείται ο Αριθµός ειράς στην επικεφαλίδα ενός segment TCP; 3. την περίπτωση

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΗΡΕΣΙΑ. Ηλεκτρονική ιαχείριση Τάξης. Οδηγίες χρήσης για τον µαθητή.

ΥΠΗΡΕΣΙΑ. Ηλεκτρονική ιαχείριση Τάξης. Οδηγίες χρήσης για τον µαθητή. ΥΠΗΡΕΣΙΑ Ηλεκτρονική ιαχείριση Τάξης Οδηγίες χρήσης για τον µαθητή http://eclass.sch.gr Η υπηρεσία ηλεκτρονικής διαχείρισης τάξης αναπτύχθηκε από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών για λογαριασµό

Διαβάστε περισσότερα

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση http://www.economics.edu.gr 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 1.2 Η Επιχείρηση : σχολικό βιβλίο 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας µας, το ίδιο σηµαντικό

Διαβάστε περισσότερα

5.1 Θεωρητική εισαγωγή

5.1 Θεωρητική εισαγωγή ΨΗΦΙΑΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ - ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 5 ΚΩ ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ BCD Σκοπός: Η κατανόηση της µετατροπής ενός τύπου δυαδικής πληροφορίας σε άλλον (κωδικοποίηση/αποκωδικοποίηση) µε τη µελέτη της κωδικοποίησης BCD

Διαβάστε περισσότερα

Διαδίκτυο: δίκτυο διασυνδεμένων δικτύων Ξεκίνησε ως ένα μικρό κλειστό στρατιωτικό δίκτυο, απόρροια του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ.

Διαδίκτυο: δίκτυο διασυνδεμένων δικτύων Ξεκίνησε ως ένα μικρό κλειστό στρατιωτικό δίκτυο, απόρροια του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Διαδίκτυο: δίκτυο διασυνδεμένων δικτύων Ξεκίνησε ως ένα μικρό κλειστό στρατιωτικό δίκτυο, απόρροια του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Το 1966 αρχίζει ο σχεδιασμός του ARPANET, του πρώτου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η Εταιρεία

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η Εταιρεία O p e n T e c h n o l o g y S e r v i c e s Η Εταιρεία H O.T.S A.E. είναι σήµερα µία από τις πιο ραγδαία αναπτυσσόµενες εταιρείες στην Ελλάδα στους τοµείς των Ολοκληρωµένων Υπηρεσιών Πληροφορικής και της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΟΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (WORKFLOW MANAGEMENT) 2.1 Εισαγωγή

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΟΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (WORKFLOW MANAGEMENT) 2.1 Εισαγωγή ΕΝΟΤΗΤΑ 2 η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΟΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (WORKFLOW MANAGEMENT) 2.1 Εισαγωγή Οι σηµερινές δραστηριότητες των επιχειρήσεων δηµιουργούν την ανάγκη για όσο το δυνατό µεγαλύτερη υποστήριξη από τα πληροφοριακά τους

Διαβάστε περισσότερα

Πληροφοριακά Συστήµατα

Πληροφοριακά Συστήµατα Παρουσίαση ιατµηµατικού Μεταπτυχιακού στα Πληροφοριακά Συστήµατα Αναστάσιος Α. Οικονοµίδης, Καθηγητής Πρόεδρος.Π.Μ.Σ. στα Πληροφοριακά Συστήµατα Γιατί ΤΠΕ? (Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών) ΤΠΕ

Διαβάστε περισσότερα

Σύνδεση Marketing & Παραγωγής. Νικόλαος Α. Παναγιώτου Τομέας Βιομηχανικής ιοίκησης & Επιχειρησιακής Έρευνας Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών

Σύνδεση Marketing & Παραγωγής. Νικόλαος Α. Παναγιώτου Τομέας Βιομηχανικής ιοίκησης & Επιχειρησιακής Έρευνας Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών Σύνδεση Marketing & Παραγωγής Νικόλαος Α. Παναγιώτου Τομέας Βιομηχανικής ιοίκησης & Επιχειρησιακής Έρευνας Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών 1 @ Ιούνιος 2003 Περιεχόμενα ιασύνδεση Marketing & Παραγωγής Ενδεικτική

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγικό Σχεδιασµό Πληροφοριακών Συστηµάτων

Στρατηγικό Σχεδιασµό Πληροφοριακών Συστηµάτων Μέθοδοι και Τεχνικές για τον Στρατηγικό Σχεδιασµό Πληροφοριακών Συστηµάτων (SISP) Στρατηγική και Διοίκηση Πληροφοριακών Συστηµάτων Μάθηµα 2 No 1 Δοµή της Παρουσίασης l 1. Εισαγωγή l 2. Μεθοδολογία SISP

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρητική προσέγγιση του Σημασιολογικού Ιστού στο χώρο της πολιτισμικής πληροφορίας: μία πρότυπη εφαρμογή στη βιβλιοθηκονομία

Θεωρητική προσέγγιση του Σημασιολογικού Ιστού στο χώρο της πολιτισμικής πληροφορίας: μία πρότυπη εφαρμογή στη βιβλιοθηκονομία Θεωρητική προσέγγιση του Σημασιολογικού Ιστού στο χώρο της πολιτισμικής πληροφορίας: μία πρότυπη εφαρμογή στη βιβλιοθηκονομία Σοφία Ζαπουνίδου, Αρχειονόμος Βιβλιοθηκονόμος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Κεντρική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΝΕΥΡΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΝΕΥΡΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ ΘΕΜΑ ο 2.5 µονάδες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΝΕΥΡΩΝΙΚΑ ΙΚΤΥΑ Τελικές εξετάσεις 7 Ιανουαρίου 2005 ιάρκεια εξέτασης: 5:00-8:00 Έστω ότι

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος των Συγγραφέων

Πρόλογος των Συγγραφέων Πρόλογος των Συγγραφέων Τεχνητή Νοηµοσύνη (ΤΝ) είναι ο τοµέας της επιστήµης των υπολογιστών, που ασχολείται µε τη σχεδίαση ευφυών (νοηµόνων) υπολογιστικών συστηµάτων, δηλαδή συστηµάτων που επιδεικνύουν

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 10 ο Υποπρογράµµατα

Κεφάλαιο 10 ο Υποπρογράµµατα Κεφάλαιο 10 ο Υποπρογράµµατα Ανάπτυξη Εφαρµογών σε Προγραµµατιστικό Περιβάλλον Η αντιµετώπιση των σύνθετων προβληµάτων και η ανάπτυξη των αντίστοιχων προγραµµάτων µπορεί να γίνει µε την ιεραρχική σχεδίαση,

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές ταξινόµησης αποτελεσµάτων µηχανών αναζήτησης µε βάση την ιστορία του χρήστη

Τεχνικές ταξινόµησης αποτελεσµάτων µηχανών αναζήτησης µε βάση την ιστορία του χρήστη Τεχνικές ταξινόµησης αποτελεσµάτων µηχανών αναζήτησης µε βάση την ιστορία του χρήστη Όνοµα: Νικολαΐδης Αντώνιος Επιβλέπων: Τ. Σελλής Περίληψη ιπλωµατικής Εργασίας Συνεπιβλέποντες: Θ. αλαµάγκας, Γ. Γιαννόπουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ Γ.Τ.Π

ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ Γ.Τ.Π ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ Ε.Α.Π. Γ.Τ.Π. 61 2008 Τσιγώνιας Αντώνης 14/12/2008 Εισαγωγή Το ιαδίκτυο και ο Παγκόσµιος Ιστός ήταν µια επανάσταση για την τεχνολογία της πληροφόρησης

Διαβάστε περισσότερα

P-Μiner : ιαχείριση Πυλών Καταλόγων (Portals) µε Υποστήριξη ιαδικασιών Εξόρυξης εδοµένων Χρήσης

P-Μiner : ιαχείριση Πυλών Καταλόγων (Portals) µε Υποστήριξη ιαδικασιών Εξόρυξης εδοµένων Χρήσης P-Μiner : ιαχείριση Πυλών Καταλόγων (Portals) µε Υποστήριξη ιαδικασιών Εξόρυξης εδοµένων Χρήσης ιπλωµατική Εργασία του Θεοδώρου Ι. Γαλάνη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Γενικά Με την εξάπλωση του διαδικτύου όλο και περισσότεροι

Διαβάστε περισσότερα

Η Πληροφορική Επανάσταση Η Κοινωνία των πληροφοριών

Η Πληροφορική Επανάσταση Η Κοινωνία των πληροφοριών Η Πληροφορική Επανάσταση Η Κοινωνία των πληροφοριών Πολλοί υποστηρίζουν ότι διανύουμε την αρχή μίας εποχής που μπορεί να περιγραφεί ως η Πληροφορική Επανάσταση και η οποία θα αλλάξει ριζικά την όλη δομή

Διαβάστε περισσότερα

Αρχιτεκτονική του πληροφοριακού συστήµατος Cardisoft Γραµµατεία 2003 ιαχείριση Προσωπικού

Αρχιτεκτονική του πληροφοριακού συστήµατος Cardisoft Γραµµατεία 2003 ιαχείριση Προσωπικού Αρχιτεκτονική του πληροφοριακού συστήµατος Cardisoft Γραµµατεία 2003 ιαχείριση Προσωπικού Γενικά Η αρχιτεκτονική ανάπτυξης τους πληροφοριακού συστήµατος Γραµµατεία 2000 υποσύστηµα διαχείρισης προσωπικού

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ Ηλεκτρονικό Εµπόριο e-commerce ανταλλαγή επιχειρηµατικής ή εµπορικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΑ ΔΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΙΙ Γ Τάξη Ε.Π.Α.Λ.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΑ ΔΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΙΙ Γ Τάξη Ε.Π.Α.Λ. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΑ ΔΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΙΙ 2016 Γ Τάξη Ε.Π.Α.Λ. ΘΕΜΑ Α Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό καθεµιάς από τις παρακάτω προτάσεις και δίπλα το γράµµα Σ, αν είναι σωστή, ή το γράµµα

Διαβάστε περισσότερα

Εταιρείες Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών

Εταιρείες Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών Μέρος 13 Εταιρείες Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών Ανάπτυξη νέων προϊόντων-υπηρεσιών 13.1.1 Χρηµατοδότηση λειτουργίας Έρευνας & Ανάπτυξης (Ε&Α): A. εν υπάρχει προϋπολογισµός για Ε&Α. Η λειτουργία της

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 4 ο. Η ψηφιακή επιχείρηση: Ηλεκτρονικό εμπόριο και ηλεκτρονικό επιχειρείν

Κεφάλαιο 4 ο. Η ψηφιακή επιχείρηση: Ηλεκτρονικό εμπόριο και ηλεκτρονικό επιχειρείν Κεφάλαιο 4 ο Η ψηφιακή επιχείρηση: Ηλεκτρονικό εμπόριο και ηλεκτρονικό επιχειρείν Διδακτικοί στόχοι Να εξηγηθεί πώς το διαδίκτυο μετασχηματίζει τις επιχειρήσεις Να συγκριθούν οι κατηγορίες του ηλεκτρονικού

Διαβάστε περισσότερα

Ποιότητα και Πρότυπα στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Πρότυπα διαχείρισης Επιχειρηµατικών Κινδύνων Διάλεξη 5

Ποιότητα και Πρότυπα στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Πρότυπα διαχείρισης Επιχειρηµατικών Κινδύνων Διάλεξη 5 Ποιότητα και Πρότυπα στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Πρότυπα διαχείρισης Επιχειρηµατικών Κινδύνων Διάλεξη 5 Τµήµα Διοίκησης Επιχειρήσεων Τει Δυτικής Ελλάδας Μεσολόγγι Δρ. Α. Στεφανή ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (Master in Information Systems)

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (Master in Information Systems) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (Master in Information Systems) ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ & ΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ Α.Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙ ΗΣ "Το Πρόγραµµα

Διαβάστε περισσότερα

710 -Μάθηση - Απόδοση. Κινητικής Συμπεριφοράς: Προετοιμασία

710 -Μάθηση - Απόδοση. Κινητικής Συμπεριφοράς: Προετοιμασία 710 -Μάθηση - Απόδοση Διάλεξη 5η Ποιοτική αξιολόγηση της Κινητικής Συμπεριφοράς: Προετοιμασία Περιεχόμενο ενοτήτων Ποιοτική αξιολόγηση Ορισμός και στάδια που περιλαμβάνονται Περιεχόμενο: στοιχεία που τη

Διαβάστε περισσότερα

Η-επιχειρείν και συνεργασία σε παγκόσμιο επίπεδο

Η-επιχειρείν και συνεργασία σε παγκόσμιο επίπεδο Κεφάλαιο 2 Η-επιχειρείν και συνεργασία σε παγκόσμιο επίπεδο 2.1 ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά μιας επιχείρησης που είναι σημαντικά για την κατανόηση του ρόλου των πληροφοριακών

Διαβάστε περισσότερα

Πωλήσεις. Μπίτης Αθανάσιος 2017

Πωλήσεις. Μπίτης Αθανάσιος 2017 Πωλήσεις Μπίτης Αθανάσιος 2017 Τι είναι πώληση; Πώληση είναι η μεταξύ δύο προσώπων σύμβαση με την οποία ο ένας (πωλητής) αναλαμβάνει την υποχρέωση να μεταβιβάσει την κυριότητα και να παραδώσει, αντί συμφωνημένου

Διαβάστε περισσότερα

Παραδοτέο Π.2.1. Υπερχώρος και διαχείριση μοντέλων

Παραδοτέο Π.2.1. Υπερχώρος και διαχείριση μοντέλων Έργο: Τίτλος Υποέργου: «ΘΑΛΗΣ: Ενίσχυση της Διεπιστημονικής ή και Διιδρυματικής έρευνας και καινοτομίας με δυνατότητα προσέλκυσης ερευνητών υψηλού επιπέδου από το εξωτερικό μέσω της διενέργειας βασικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ. Μελέτη υλοποίησης στο Protégé-2000

Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ. Μελέτη υλοποίησης στο Protégé-2000 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Μελέτη υλοποίησης στο Protégé-2000 Μαρίνος Κάβουρας Αν. Καθηγητής ΕΜΠ ευκαλίων

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2014 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2014 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ε_3.Ο λ3τ(ε) ΤΑΞΗ: ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΜΑΘΗΜΑ: Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ (2ος Κύκλος) ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ηµεροµηνία: Μ. Τετάρτη 16 Απριλίου 2014 ιάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΟΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Διαδίκτυο είναι ένα σύστημα διασυνδεδεμένων δικτύων και υπολογιστών που απλώνεται σε όλο τον κόσμο και έχουν πρόσβαση σε αυτό εκατομμύρια χρήστες.

Διαδίκτυο είναι ένα σύστημα διασυνδεδεμένων δικτύων και υπολογιστών που απλώνεται σε όλο τον κόσμο και έχουν πρόσβαση σε αυτό εκατομμύρια χρήστες. Διαδίκτυο είναι ένα σύστημα διασυνδεδεμένων δικτύων και υπολογιστών που απλώνεται σε όλο τον κόσμο και έχουν πρόσβαση σε αυτό εκατομμύρια χρήστες. Για να επιτευχθεί αυτό όλοι οι υπολογιστές και τα επιμέρους

Διαβάστε περισσότερα

...στις µέρες µας, όσο ποτέ άλλοτε, οι χώρες καταναλώνουν χρόνο και χρήµα στη µέτρηση της απόδοσης του δηµόσιου τοµέα...(oecd)

...στις µέρες µας, όσο ποτέ άλλοτε, οι χώρες καταναλώνουν χρόνο και χρήµα στη µέτρηση της απόδοσης του δηµόσιου τοµέα...(oecd) Κατηγορία Καλύτερης Εφαρµογής 4-delta: ηµιουργία & ιαχείριση ιαδικασιών Αξιολόγησης στο ηµόσιο τοµέα Χονδρογιάννης Θεόδωρος Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Αλεξόπουλος Χαράλαµπος Πανεπιστήµιο

Διαβάστε περισσότερα

7.6 ιευθυνσιοδότηση. Ερωτήσεις

7.6 ιευθυνσιοδότηση. Ερωτήσεις 7.6 ιευθυνσιοδότηση Ερωτήσεις 1. Να εξηγήσετε τους όρους διεύθυνση, όνοµα και διαδροµή στην τεχνολογία TCP/IP και να εξηγήσετε πώς σχετίζονται αυτοί µεταξύ τους. 2. Τι είναι η φυσική διεύθυνση ή διεύθυνση

Διαβάστε περισσότερα

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην γλωσσική τεχνολογία. Γεώργιος Πετάσης. Ακαδημαϊκό Έτος: 2012 2013

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην γλωσσική τεχνολογία. Γεώργιος Πετάσης. Ακαδημαϊκό Έτος: 2012 2013 ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην γλωσσική τεχνολογία Γεώργιος Πετάσης Ακαδημαϊκό Έτος: 2012 2013 ΤMHMA MHXANIKΩΝ Η/Υ & ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2012 2013 Τι είναι η γλωσσική τεχνολογία;

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18. 18 Μηχανική Μάθηση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18. 18 Μηχανική Μάθηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18 18 Μηχανική Μάθηση Ένα φυσικό ή τεχνητό σύστηµα επεξεργασίας πληροφορίας συµπεριλαµβανοµένων εκείνων µε δυνατότητες αντίληψης, µάθησης, συλλογισµού, λήψης απόφασης, επικοινωνίας και δράσης

Διαβάστε περισσότερα

Notes. Notes. Notes. Notes

Notes. Notes. Notes. Notes Θεωρία Καταναλωτή: Αβεβαιότητα Κώστας Ρουμανιάς Ο.Π.Α. Τμήμα Δ. Ε. Ο. Σ. 9 Οκτωβρίου 0 Κώστας Ρουμανιάς (Δ.Ε.Ο.Σ.) Θεωρία Καταναλωτή: Αβεβαιότητα 9 Οκτωβρίου 0 / 5 Ανάγκη θεωρίας επιλογής υπό αβεβαιότητα

Διαβάστε περισσότερα

Διασύνδεση και Άνοιγμα Δεδομένων του Α.Π.Θ. Καραογλάνογλου Κωνσταντίνος Μονάδα Σημασιολογικού Ιστού Α.Π.Θ 18/3/2014

Διασύνδεση και Άνοιγμα Δεδομένων του Α.Π.Θ. Καραογλάνογλου Κωνσταντίνος Μονάδα Σημασιολογικού Ιστού Α.Π.Θ 18/3/2014 Διασύνδεση και Άνοιγμα Δεδομένων του Α.Π.Θ. Καραογλάνογλου Κωνσταντίνος Μονάδα Σημασιολογικού Ιστού Α.Π.Θ 18/3/2014 Ανοικτά και Συνδεδεμένα Δεδομένα Ανοικτά Δεδομένα Πληροφορίες, δημόσιες ή άλλες, στις

Διαβάστε περισσότερα

Υποδείγματα Ανάπτυξης

Υποδείγματα Ανάπτυξης Υποδείγματα Ανάπτυξης περιεχόμενα παρουσίασης Αποσύνθεση Αφαίρεση Μοντελοποίηση Η δεδομένο λειτουργική προσέγγιση Η αντικειμενοστρεφής προσέγγιση αποσύνθεση Όταν επιχειρούμε τη λύση ενός προβλήματος, πρώτα

Διαβάστε περισσότερα

Υπηρεσίες Υποστήριξης, Δικτύωσης, Προδιαγραφών & Πιστοποίησης Ιδρυματικών Αποθετηρίων

Υπηρεσίες Υποστήριξης, Δικτύωσης, Προδιαγραφών & Πιστοποίησης Ιδρυματικών Αποθετηρίων Υπηρεσίες Υποστήριξης, Δικτύωσης, Προδιαγραφών & Πιστοποίησης Ιδρυματικών Αποθετηρίων Δημήτρης Σπανός Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών Στόχοι 1. Λειτουργικές και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ jordan@uom.gr Κτήριο Η- Θ γραφείο 402 Τηλ. 2310-891-591 DAN BORGE «Η διαχείριση του κινδύνου είναι δυνατό να μας βοηθήσει να αρπάξουμε μια ευκαιρία

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακή Διατριβή

Μεταπτυχιακή Διατριβή Πανεπιστήμιο Πειραιώς Τμήμα Πληροφορικής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πληροφορική» Μεταπτυχιακή Διατριβή Τίτλος Διατριβής Υπηρεσία Αυτόματης Ανάκτησης Συνδεδεμένης Δομής Θεματικών Επικεφαλίδων μέσω

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[ ]

Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[ ] Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[1.2-1.3] 1.2 Η Επιχείρηση 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η Σημασία της Επιχείρησης Η Επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας μας, το ίδιο σημαντικό με την οικογένεια.

Διαβάστε περισσότερα

Α. Ερωτήσεις Ανάπτυξης

Α. Ερωτήσεις Ανάπτυξης οµηµένος Προγραµµατισµός-Κεφάλαιο 7 Σελίδα 1 α ό 10 ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙΙ (ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Είδη, Τεχνικές και Περιβάλλοντα Προγραµµατισµού Α. Ερωτήσεις Ανάπτυξης 1. Τι ονοµάζουµε γλώσσα προγραµµατισµού;

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενο του μαθήματος

Περιεχόμενο του μαθήματος ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ Απαιτήσεις Λογισμικού Περιπτώσεις χρήσης Δρ Βαγγελιώ Καβακλή Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας Πανεπιστήμιο Αιγαίου Εαρινό Εξάμηνο 2012-2013 1 Περιεχόμενο του μαθήματος

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές Προδιαγραφές ιαλειτουργικότητας

Τεχνικές Προδιαγραφές ιαλειτουργικότητας ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ ΕΙΓΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ 2000-2006 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «Κοινωνία της Πληροφορίας» http://www.infosociety.gr Μάιος 2003 Τεχνικές Προδιαγραφές ιαλειτουργικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Υποστήριξη στη ιαχείριση Γνώσης

Υποστήριξη στη ιαχείριση Γνώσης Υποστήριξη στη ιαχείριση Γνώσης Νίκος Καρακαπιλίδης Industrial Management & Information Systems Lab MEAD, University of Patras, Greece nikos@mech.upatras.gr Βασικές έννοιες ιάρθρωση ενότητας Γνώση και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ( σελίδες σχολικού βιβλίου 123 127, έκδοση 2014 : σελίδες 118 122 ) 3.3 ιεύθυνση 3.3.1 Ηγεσία Βασικές έννοιες Οι επιχειρήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΛΩΣΣΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΛΩΣΣΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΛΩΣΣΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ιπλωµατικές 2011-2012 των κ.κ. Βλαχάβα, Βασιλειάδη, Βράκα και Τσουµάκα Θέµατα κ. Ι.

Διαβάστε περισσότερα

Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης. Διοικητική Επιστήμη και Λήψη Αποφάσεων

Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης. Διοικητική Επιστήμη και Λήψη Αποφάσεων Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης Διοικητική Επιστήμη και Λήψη Αποφάσεων Η πολυπλοκότητα των αποφάσεων Αυξανόμενη πολυπλοκότητα λόγω: Ταχύτητας αλλαγών στο εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης. Έντασης

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες. Επιχειρηματικότητα είναι η διαδικασία μέσω της οποίας ένας ή περισσότεροι του ενός ανθρώπου, δημιουργούν και αναπτύσσουν μία επιχείρηση.

Έννοιες. Επιχειρηματικότητα είναι η διαδικασία μέσω της οποίας ένας ή περισσότεροι του ενός ανθρώπου, δημιουργούν και αναπτύσσουν μία επιχείρηση. Womens Business Gerasimos Tzamarelos, PhD 27 November 2014 Έννοιες Επιχειρηματικότητα είναι η διαδικασία μέσω της οποίας ένας ή περισσότεροι του ενός ανθρώπου, δημιουργούν και αναπτύσσουν μία επιχείρηση.

Διαβάστε περισσότερα

1.4 Λύσεις αντιστρόφων προβλημάτων.

1.4 Λύσεις αντιστρόφων προβλημάτων. .4 Λύσεις αντιστρόφων προβλημάτων. Ο τρόπος παρουσίασης της λύσης ενός αντίστροφου προβλήµατος µπορεί να διαφέρει ανάλογα µε τη «φιλοσοφία» επίλυσης που ακολουθείται και τη δυνατότητα παροχής πρόσθετης

Διαβάστε περισσότερα

Ασφάλεια Υπολογιστικών Συστηµάτων

Ασφάλεια Υπολογιστικών Συστηµάτων Ταυτοποίηση και Πιστοποίηση (Identification & Authentication) Εισαγωγή - Βασικές Έννοιες Τεχνικές Ταυτοποίησης και Πιστοποίησης Συστήµατα που βασίζονται στην πληροφορία Συστήµατα που βασίζονται στην κατοχή

Διαβάστε περισσότερα

ποτελεσματικότητα διαδικασίες sms ταχύτητα οργανόγραμμα ανάθεσηαρχειοθέτηση υτοματοποιημένη εκτέλεση ψηφιακή υπογραφή ISO ενημερώσεις διαγράμματα

ποτελεσματικότητα διαδικασίες sms ταχύτητα οργανόγραμμα ανάθεσηαρχειοθέτηση υτοματοποιημένη εκτέλεση ψηφιακή υπογραφή ISO ενημερώσεις διαγράμματα ργασίες διαδικασίες ειδικότητες παρατηρήσεις διαγράμματα οργανόγραμμα μειωμένο κόστος αποθήκευσης ανάθεσηαρχειοθέτηση email στατιστικά Ηλεκτρονική Διαχείριση Διαδικασιών υτοματοποιημένη εκτέλεση χρόνοι

Διαβάστε περισσότερα

Σε αυτό το µάθηµα θα ασχοληθούµε µε τη βελτίωση της εµφάνισης ενός ιστοτόπου, αλλά και τον εύκολο χειρισµό όλων των αλλαγών στην εµφάνιση της σελίδας

Σε αυτό το µάθηµα θα ασχοληθούµε µε τη βελτίωση της εµφάνισης ενός ιστοτόπου, αλλά και τον εύκολο χειρισµό όλων των αλλαγών στην εµφάνιση της σελίδας Σε αυτό το µάθηµα θα ασχοληθούµε µε τη βελτίωση της εµφάνισης ενός ιστοτόπου, αλλά και τον εύκολο χειρισµό όλων των αλλαγών στην εµφάνιση της σελίδας µέσω της τεχνολογίας των ιαδοχικών Φύλλων Στυλ (cascading

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Πειραιώς Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων ιαχείριση ικτύων ρ.αρίστη Γαλάνη Ακαδημαϊκό Έτος

Πανεπιστήμιο Πειραιώς Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων ιαχείριση ικτύων ρ.αρίστη Γαλάνη Ακαδημαϊκό Έτος Πανεπιστήμιο Πειραιώς Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων ιαχείριση ικτύων ρ.αρίστη Γαλάνη Ακαδημαϊκό Έτος 2016-2017 Πρότυπο διαχείρισης ISO/OSI Ένα περιβάλλον OSI μπορεί να αποτελείται από ετερογενή «ανοικτά» διασυνδεδεμένα

Διαβάστε περισσότερα

CRM. Σηµειώσεις για το σεµινάριο Αθανάσιος Ν. Σταµούλης. Customer Relationship Management

CRM. Σηµειώσεις για το σεµινάριο Αθανάσιος Ν. Σταµούλης. Customer Relationship Management CRM Σηµειώσεις για το σεµινάριο Αθανάσιος Ν. Σταµούλης Customer Relationship Management Το Customer Relationship Management ή Marketing είναι µια συνολική πελατοκεντρική προσέγγιση που επιτρέπει τον εντοπισµό,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ. ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ Τελικές εξετάσεις 24 Ιουνίου 2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ. ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ Τελικές εξετάσεις 24 Ιουνίου 2004 ΘΕΜΑ 1 ο (2.5 µονάδες) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙ ΜΑΚΕ ΝΙΑΣ ΙΚΝΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΦΡΙΚΗΣ ΤΕΝΗΤΗ ΝΗΜΣΥΝΗ Τελικές εξετάσεις 24 Ιουνίου 2004 ιάρκεια: 3 ώρες α) Αναφέρετε τη σειρά µε την

Διαβάστε περισσότερα

Αλγόριθµοι δροµολόγησης µε µέσα µαζικής µεταφοράς στο µεταφορικό δίκτυο των Αθηνών

Αλγόριθµοι δροµολόγησης µε µέσα µαζικής µεταφοράς στο µεταφορικό δίκτυο των Αθηνών 1 Αλγόριθµοι δροµολόγησης µε µέσα µαζικής µεταφοράς στο µεταφορικό δίκτυο των Αθηνών ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της Κωτσογιάννη Μαριάννας Περίληψη 1. Αντικείµενο- Σκοπός Αντικείµενο της διπλωµατικής αυτής εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

Ιχνηλασιμότητα η τροφίμων φμ με ανοικτό διαδικτυακό σύστημα:

Ιχνηλασιμότητα η τροφίμων φμ με ανοικτό διαδικτυακό σύστημα: Ιχνηλασιμότητα η τροφίμων φμ με ανοικτό διαδικτυακό σύστημα: οφέλη για επιχειρήσεις και καταναλωτές Μιχάλης Σαλαμπάσης αναπληρωτής καθηγητής Τμήμα Πληροφορικής Αλεξάνδρειο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης Εναλλακτικός

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΓΣΠ

Εισαγωγή ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΓΣΠ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΓΣΠ Τα τελευταία 25 χρόνια, τα προβλήµατα που σχετίζονται µε την διαχείριση της Γεωγραφικής Πληροφορίας αντιµετωπίζονται σε παγκόσµιο αλλά και εθνικό επίπεδο µε την βοήθεια των Γεωγραφικών

Διαβάστε περισσότερα

ιοίκηση Πληροφοριακών Συστηµάτων

ιοίκηση Πληροφοριακών Συστηµάτων ιοίκηση Πληροφοριακών Συστηµάτων ιάλεξη 4 η 4.1 Αρχιτεκτονική Επιχειρησιακών Εφαρµογών 4.2 1 Επιχειρησιακά Συστήµατα ή Επιχειρησιακά Συστήµατα ιαχείρισης Πόρων(ERPs) Συστήµατα ιαχείρισης Εφοδιαστικής Αλυσίδας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή στη Διοίκηση Επιχειρήσεων

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή στη Διοίκηση Επιχειρήσεων ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Ερωτήσεις Στόχοι 1 ου Μαθήµατος Ø Ποιες είναι οι προκλήσεις στον εργασιακό χώρο σήµερα; Ø Πώς είναι οι οργανισµοί στο νέο

Διαβάστε περισσότερα

Περίληψη ιπλωµατικής Εργασίας

Περίληψη ιπλωµατικής Εργασίας Περίληψη ιπλωµατικής Εργασίας Θέµα: Εναλλακτικές Τεχνικές Εντοπισµού Θέσης Όνοµα: Κατερίνα Σπόντου Επιβλέπων: Ιωάννης Βασιλείου Συν-επιβλέπων: Σπύρος Αθανασίου 1. Αντικείµενο της διπλωµατικής Ο εντοπισµός

Διαβάστε περισσότερα

H Έννοια και η Φύση του Προγραμματισμού. Αθανασία Καρακίτσιου, PhD

H Έννοια και η Φύση του Προγραμματισμού. Αθανασία Καρακίτσιου, PhD H Έννοια και η Φύση του Προγραμματισμού Αθανασία Καρακίτσιου, PhD 1 Η Διαδικασία του προγραμματισμού Προγραμματισμός είναι η διαδικασία καθορισμού στόχων και η επιλογή μιας μελλοντικής πορείας για την

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΙΩΝ ΕΡΓΩΝ. Διάλεξη 1 η Εισαγωγικές έννοιες και ορισμοί Δημήτρης Τσέλιος

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΙΩΝ ΕΡΓΩΝ. Διάλεξη 1 η Εισαγωγικές έννοιες και ορισμοί Δημήτρης Τσέλιος ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΙΩΝ ΕΡΓΩΝ Διάλεξη 1 η Εισαγωγικές έννοιες και ορισμοί Δημήτρης Τσέλιος Συχνές ερωτήσεις ενός διαχειριστή έργων Γιατί υλοποιούμε αυτό το έργο; Τι υποτίθεται ότι θα

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Σχεδίαση Λογισμικού

Εισαγωγή στη Σχεδίαση Λογισμικού Εισαγωγή στη Σχεδίαση Λογισμικού περιεχόμενα παρουσίασης Τι είναι η σχεδίαση λογισμικού Έννοιες σχεδίασης Δραστηριότητες σχεδίασης Σχεδίαση και υποδείγματα ανάπτυξης λογισμικού σχεδίαση Η σχεδίαση του

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Σημασιολογικού Ιστού

Εργαστήριο Σημασιολογικού Ιστού Εργαστήριο Σημασιολογικού Ιστού Ενότητα 1: Σημασιολογία και Μεταδεδομένα Μ.Στεφανιδάκης 5-2-2016. Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.

Διαβάστε περισσότερα