ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΔΡΥΜΑ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΔΡΥΜΑ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΕΤΟΣ : (A Εξάμηνο) linakilinakilinaki@yahoo.gr ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ A. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ( SUMMARY OF WORK ) [ σελ.2-3] B. EIΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 1) Η ιστορική εμφάνιση των Συνταγμάτων[σελ.3-4] 2) Η έννοια του Συντάγματος και οι διαφορετικές προσεγγίσεις. [σελ 4-5] 3) Η έννοια του Συντάγματος ( ορισμοί και παρουσίαση των επικρατέστερων θεωριών ) [σελ.5-7] Γ. Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 1

2 4) Παραδοσιακό ( υπό ευρεία έννοια Σύνταγμα) [σελ. 7-8] 5) Βασικά χαρακτηριστικά παραδοσιακού Συντάγματος. [σελ. 8-9] 6) Διακρίσεις της Παραδοσιακής θεωρίας [σελ ] α) τυπικά και ουσιαστικά β) γραπτά και άγραφα γ) αυστηρά και ήπια δ) ανώτερα και ισοδύναμα 7) Κριτική της παραδοσιακής θεωρίας. [σελ.15] 8) Σύχρονο Σύνταγμα (υπό στενή έννοια Σύνταγμα) [σελ.15-17] 9) Παραδοσιακό (δημόσιο) και σύγχρονο (καθολικό) Σύνταγμα. [σελ ] 10) Σύγχρονο Σύνταγμα ( Μονιστική προσέγγιση) [σελ.18-21] 11) Οιονεί Σύνταγμα [σελ.21-22] 12)Ουσιαστική Διάσταση του Συντάγματος [σελ ] α) γενικός νόμος ( lex generalis) β) θεμελιώδης νόμος ( lex fundamentalis) γ) καθολικός νόμος ( lex universalis) 13) Τυπική Διάσταση του Συντάγματος [σελ ] α)γραπτός νόμος (lex scripta) β)αυστηρός νόμος (dura lex, rigida lex ) γ) ανώτατος νόμος (suprema lex) 14) Βασικά Συμπεράσματα [σελ 30-31] 15) Βιβλιογραφια [σελ ] ΠΕΡΙΛΗΨΗ To Σύνταγμα με την ευρύτατη έννοια του όρου, ως σύνολο θεμελιωδών κανόνων γίνεται αντιληπτό με την παραδοσιακή ή δυαδιστική προσέγγιση όσο και με μια σύγχρονη μονιστική. Αυτές εισάγουν διαφορετικές έννοιες 2

3 του Σύντάγματος : την ευρεία έννοια του Συντάγματος, τη στενή έννοια του Συντάγματος και το οιονεί Σύνταγμα. Η διάσταση του Συντάγματος διακρίνεται σε τύπο ( ύλη, corpus) και σε ουσία (περιεχόμενο, animus). To σύγχρονο Σύνταγμα όμως,το οποίο υποστηρίζει το αδιαίρετο τύπου και ουσίας είναι αυτό το οποίο ανταποκρίνεται στη νομική πραγματικότητα. SUMMARY OF WORK Constitution with the wide meaning of the term, as whole of fundamental canon law, is with few words understoond not only according to a traditional approach but also, according to a contemporary.both of which are introducing different concepts of the constitution: the wide, the narrow legal meaning and the quasiconstitution. In addition, the dimension of constitution is separated in typical (material) and substantial (content). However, the contemporaly constitution, which supports the indivisibility of the type, meets the regal reality. Ιστορική εμφάνιση των Συνταγμάτων Η εμφάνιση των συνταγματικών μορφωμάτων συνδέεται με κοινωνικές αναταραχές και τον κανόνα αυτό επιβεβαιώνει η σύνταξη των πρώτων Συνταγμάτων στα τέλη του 16 ου αιώνα. Τα δύο πρώτα συντάγματα υπήρξαν αποτέλεσματα δύο μεγάλων επαναστάσεων της εποχής εκείνης, της αμερικανικής και της γαλλικής. Οι αποικοίες της Β.Αμερικής μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας τους προχώρησαν στη σύνταξη Συνταγμάτων με πρώτο το σύνταγμα της Virgina (1776) και το 1787 συντάχθηκε το Ομοσπονδιακό Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό είναι και το πρώτο Σύνταγμα της σύγχρονης εποχής. Στην Ευρώπη πρώτη η Γαλλία προχώρησε στη σύνταξη 3

4 γραπτού Συντάγματος το Το ίδιο έτος εμφανίζεται το Σύνταγμα της Πολωνίας, το 1809 της Σουηδίας, το 1814 της Νορβηγίας και το 1831 του Βελγίου. Το πρώτο γαλλικό σύνταγμα επηρέασε αρκετά αλλά το Βελγικό υπήρξε πρότυπο για τα ευρωπαικά Συντάγματα που ακολούθησαν. Η σύνταξη Συνταγμάτων συνδέεται με τον αγώνα κατά της απολυταρχίας και κατά συνέπεια με την αντιπροσωπευτική Δημοκρατία. Οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες του περασμένου και του παρόντος αιώνα συνδέθηκαν με την δημιουργία Συνταγμάτων.Η δημιουργία νέων κρατών συνδέθηκε άρρηκτα με τη θέσπιση Συνταγμάτων, με τα οποία ιδρύεται το νέο κράτος.έτσι, τα Συντάγματα αποκτούν ιδρυτικό- καταστατικό χαρακτήρα. Η σύνταξη Συνταγμάτων αποτελούσε πανηγυρική διακήρυξη της εθνικής ανεξαρτησίας και της συγκρότησης νέου κράτους. Τα πρώτα ελληνικά Συντάγματα φέρουν έντονο τον χαρακτήρα της επαναστατικής περιόδου. Η έννοια του Συντάγματος και οι διαφορετικές προσεγγίσεις Το Σύνταγμα είναι μια έννοια που χρησιμοποιείται στη νομική και πολιτική επιστήμη με πολλές σημασίες.πίσω από κάθε ορισμό κρύβεται και μια διαφορετική γνωσιοθεωρητική προσέγγιση ή πρόσληψη της έννοιας του Συντάγματος. Στην Ελλάδα συναντάμε τον όρο «Σύνταγμα» σε λόγους του Ισοκράτη, ο οποίος αναφέρεται στο «σύνταγμα της πολιτείας». Ο όρος Σύνταγμα καθιερώθηκε στην ελληνική γλώσσα από τον Αδαμάντιο Κοραή, ο οποίος απέδωσε με αυτό τον όρο τη λατινογενή λέξη «constitution», η οποία προέρχεται από την έκφραση «rem publicam constituere» που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι για να δείξουν την σύνταξη ή την συνταγματική οργάνωση των δημόσιων πραγμάτων. 4

5 Ο Μάνεσης ορίζει ως Σύνταγμα «το κείμενο που αποτελεί το θεμελιώδη νόμο της κρατικά οργανωμένης συμβίωσης». Ο Τσάτσος πάλι ως Σύνταγμα εννοεί «έναν κώδικα βασικών κανόνων που ανάγονται στη δομή και στη λειτουργία της Πολιτείας». Ο M.Stewart, εκπρόσωπος της βρετανικής θεωρίας,έχει από την άλλη πλευρά την άποψη πως το Σύνταγμα συγκροτούν οι κανόνες που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο ορισμένα πρόσωπα, τα οποία ασκούν τα δικαιώματα της κρατικής κυριαρχίας, εκλέγονται ή διορίζονται, όπως καθορίζουν και ποιες καθορισμένες εξουσίες ανήκουν σε καθένα από αυτά. H έννοια του Συντάγματος ορισμών ] [ αναφορά και σχετικών Σύνταγμα με μια ευρύτατη έννοια του όρου μπορεί να θεωρηθεί ως ένα «σύνολο θεμελιωδών κανόνων» (με οποιαδήποτε ή και χωρίς καμία τυπική μορφή) και διακρίνεται σε τρεις μερικότερες μορφές, το οιονεί Σύνταγμα, το παραδοσιακό ή Σύνταγμα υπό ευρεία έννοια και το σύγχρονο ή υπό στενή νομική έννοια Σύνταγμα, το οποίο ανταποκρίνεται περισσότερο στα σημερινά Συντάγματα. Υπό την παραδοσιακή διαδυστική στενή έννοια το Σύνταγμα είναι σύνολο κανόνων(γραπτών ή άγραφων, ήπιων ή αυστηρών, τυπικά ανώτερων ή ισοδύναμων προς το κοινό δίκαιο),που καθορίζουν ποια μορφή θα έχει το κράτος, ποια θα είναι τα όρια και η οργάνωση της κρατικής εξουσίας και τη σχέση του με τους πολίτες Η μονιστική θεωρία διακρίνει το Σύνταγμα σε κατά κυριολεξία ή υπό στενή νομική έννοια και σε οιονεί Σύνταγμα. Υπό στενή νομική έννοια Σύνταγμα είναι ο γραπτός, σε ιδιαίτερο κείμενο, διατυπωμένος, υπέρτατος, γενικός, 5

6 καθολικός, θεμελιώδης νόμος, που έχει τεθεί με ειδική διαδικασία, ρυθμίζει τη συνολική κοινωνική, πολιτική, οικονομική ζωή και έννομη τάξη, έχει αυξημένη τυπική ισχύ και μεταβάλλεται με διαδικασία δυσχερέστερη της προβλεπόμενης για τους κοινούς νόμους, των οποίων ιεραρχικά προηγείται. Οιονεί Σύνταγμα ή προσύνταγμα είναι οποιοδήποτε συνταγματικό μόρφωμα συγκεντρώνει ορισμένα, όχι όμως όλα τα τυπικά και ουσιαστικά χαρακτηριστικά του συντάγματος. Η πρώτη λοιπόν προσέγγιση, η παραδοσιακή, αντιλαμβάνεται το Σύνταγμα με μια ευρεία έννοια που περιλαμβάνει όλων των ειδών τα Συντάγματα και τα συνταγματικά μορφώματα, τα οποία αντιμετωπίζει στο σύνολο τους χωρίς διακρίσεις. Όλα τα συνταγματικά μορφώματα, τυπικά ή άτυπα, γραπτά ή άγραφα, αυστηρά ή ήπια, τυπικά ανώτερα ή ισοδύναμα, ανήκουν στην εννοιολογική κατηγορία του Συντάγματος. Η δεύτερη προσέγγιση, η σύγχρονη ή στενή, διακρίνει ανάμεσα στα Συντάγματα και στα οιονεί Συντάγματα. Με την αυστηρή νομική έννοια του όρου Σύνταγμα είναι μόνο αυτό που διαθέτει τύπο, δηλαδή το γραπτό κείμενο που είναι αυστηρό και τυπικά ανώτερο σύνολο κανόνων δικαίου. Τα κατά κυριολεξία Συντάγματα, ως «τέλειες» συνταγματικές μορφές, διαφέρουν λοιπόν από τα «οιονεί Συντάγματα» που αποτελούν «ατελή» συνταγματικά μορφώματα και προηγήθηκαν ιστορικά από τα σύγχρονα Συντάγματα. Και οι δύο αυτές αντιλήψεις για την έννοια του Συντάγματος συμφωνούν στο ότι Συντάγματα είναι τα «τυπικά» δηλαδή τα γραπτά, τυπικά και ανώτερα. Η διαφορά τους έγκειται στις «άτυπες» μορφές, τα οιονεί συντάγματα κατά τη στενή έννοια, τα οποία αποτελούν κατά κυριολεξία Συντάγματα σύμφωνα με την ευρεία 6

7 έννοια. Η διαφορά τους εντοπίζεται δηλαδή στην αναγκαιότητα της ύπαρξης του τύπου για τη γέννηση και την ύπαρξη του Συντάγματος. Η παραδοσιακή ευρεία θεωρία έχει δυαδιστικη προέλευση ενώ η σύγχρονη στενή πρόταση έχει μονιστική αφετηρία. Η διαφορετικότητα επομένως στις προσεγγίσεις μονισμού και δυϊσμου γίνεται φανερή και στον καθορισμό της έννοιας του Συντάγματος. Σύμφωνα με τη μονιστική αντίληψη τύπος και ουσία, corpus και animus, αναγκαία συνυπάρχουν επομένως το Σύνταγμα πρέπει να διαθέτει αναγκαία συστατικό τύπο. Αντίθετα κατά το δυϊσμο corpus και animus υφίστανται αυτοτελώς επομένως μπορούν να υπάρχουν «τυπικά» και «άτυπα» Συντάγματα. Οι θεωρίες αυτές οδηγούν και σε διαφορετική κατανόηση της υπόστασης του τυπικού και ουσιαστικού στοιχείου του Συντάγματος. Σύμφωνα λοιπόν με τη δυαδιστική θεωρία το ουσιαστικό Σύνταγμα είναι «είδος» Συντάγματος, ενώ κατά τη μονιστική ως αυθυπόστατο αποτελεί απλώς μερικότερη διάσταση, την ουσιαστική, του Συντάγματος. Ο ορισμός της νομικής έννοιας του Συντάγματος βασίζεται πάντως στη μονιστική προσέγγιση που αποδεικνύεται άλλωστε ιστορικά ορθότερη, νομικά ακριβέστερη και παρέχει καθαρή εικόνα του Συνταγματος κατάλληλη για νομικές εφαρμογές. Παραδοσιακό (ή υπό ευρεία έννοια) Σύνταγμα (Δυαδιστική θεωρία) Είναι γεγονός πως η παραδοσιακή δυαδιστική θεωρία δεν δέχεται ένα γενικό ορισμό για την έννοια του Συντάγματος αλλά δύο διαφορετικούς.ένα για το τυπικό και ένα για το ουσιαστικό Σύνταγμα. Με βάση ωστόσο τις θέσεις της παραδοσιακής θεωρίας,ο ενιαίος ορισμός του Συντάγματος μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: Σύνταγμα είναι σύνολο κανόνων, γραπτών ή 7

8 άγραφων, ήπιων ή αυστηρών, τυπικά ανώτερων ή ισοδύναμων με το κοινό δίκαιο, που ρυθμίζουν τη μορφή του κράτους, την οργάνωση και τα όρια της κρατικής εξουσίας. Πρόκειται δηλαδή για το ευρύ, παραδοσιακό Σύνταγμα δυαδιστικής προσέγγισης που έπλασε και στο οποίο βασίστηκε η παραδοσιακή θεωρία. Βασικά χαρακτηριστικά Παραδοσιακού Συντάγματος Το παραδοσιακό Σύνταγμα εμφανίζει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Καταρχάς,είναι πλήρως αποσυνδεδεμένο από οποιονδήποτε τύπο, καθώς η ευρεία παραδοσιακή προσέγγιση δεν διακρίνει τα Συντάγματα από τα οιονεί Συντάγματα και θεωρεί πλήρη Συντάγματα ακόμη και τα συνταγματικά μορφώματα. Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι η παραδοσιακή θεωρία σε ότι αφορά την ουσία, στηρίζεται στο πολιτειολογικού περιεχομένου ουσιαστικό Σύνταγμα. Τέλος, το παραδοσιακό Σύνταγμα διαφέρει αρκετά, διότι είναι: ευρύ, δυαδιστικό, γενικό και αφηρημένο και διακρίνεται σε τυπικό και ουσιαστικό. Σύμφωνα πάντα με την παραδοσιακή θεωρία το Σύνταγμα δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα τυπικό και ουσιαστικό, αλλά ένα από αυτά μονάχα. Αυτή η ευρεία έννοια του Συντάγματος δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο ή σε κάποιο συγκεκριμένο κράτος. Είναι γνωστή η στερεότυπα επαναλαμβανόμενη θέση κατά την οποία όλα τα κράτη έχουν ουσιαστικό Σύνταγμα, δηλαδή Σύνταγμα με την ευρεία έννοια του όρου, ανεξάρτητα από την τυπική του μορφή. Έχει διατυπωθεί μάλιστα η άποψη πως δεν νοείται κράτος χωρίς να διέπεται από ορισμένους κανόνες γραπτούς ή άγραφους, που να ρυθμίζουν την συγκρότηση και την άσκηση της εξουσίας του.κάθε κράτος έχει απαραιτήτως Σύνταγμα καθώς δεν είναι νοητή η ύπαρξη 8

9 του χωρίς «τάξη», που να ρυθμίζει έστω και υποτυπωδώς την οργάνωση και την δράση του. Σύμφωνα πάντα με την παραδοσιακή δυαδιστική θεωρία, κράτη που δεν έχουν τυπικό, θεωρούνται ότι έχουν ουσιαστικό Σύνταγμα.Αντιθέτως, κατά τη σύγχρονη μονιστική αντίληψη κάποιο κράτος εφόσον έχει Σύνταγμα, τότε έχει και ουσιαστικό και τυπικό. Η ευρεία παραδοσιακή έννοια του Συντάγματος δεν ανταποκρίνεται στη σύγχρονη νομική πραγματικότητα και δεν είναι η προσφορότερη για τη νομική έρευνα.το δημορατικό κράτος οδήγησε και συνεχίζει να οδηγεί στη διαμόρφωση του κοινωνικού κράτους δικαίου και κατά συνέπεια στην ενοποίηση της έννομης τάξης η οποία συνεπάγεται τη μεταβολή του Συντάγματος. Παραδοσιακές διακρίσεις 1) Τυπικά και ουσιαστικά Συντάγματα Τα Συντάγματα λοιπόν διακρίνονται κατά τη παραδοσιακή θεωρία σε τυπικά και ουσιαστικά.πρόκειται για την summa divisio της παραδοσιακής συνταγματικής θεωρίας.η δυαδιστική θεώρηση με την διάκριση του ουσιαστικού και του τυπικού Συντάγματος αποδεικνύει πως υπάρχουν δυο διαφορετικά είδη Συνταγμάτων. Έτσι, συνταγματικός τύπος και ουσία είναι διαιρετά και κατά συνέπεια αυθυπόστατα. Το κριτήριο της παραπάνω διάκρισης είναι σύμφωνα με την παραδοσιακή θεωρία πραγματικό και όχι νομικό. Κατά την κλασική διάκριση των Συνταγμάτων σε ουσιαστικά και τυπικά εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η μεσολάβηση τύπου,χωρίς αυτή να είναι απαραίτητη για τη νομική αναγνώριση της ύπαρξης του Συντάγματος. Αύτο μπορεί να εξηγηθεί από το ότι Συντάγματα με την νομική έννοια του όρου είναι και τα άτυπα Συνταγματικά μορφώματα. 9

10 [ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΥΠΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ] Ως τυπικό Σύνταγμα νοείται ο γραπτός θεμελιώδης νόμος που έχει αυξημένη τυπική ισχύ σε σχέση με όλους τους άλλους νόμους του κράτους και δεν μπορεί να τροποποιηθεί παρά μόνο με έναν ειδικό,δυσκολότερο απ ό,τι οι κοινοί νόμοι, τρόπο που το ίδιο έχει ορίσει μέσω των διατάξεων της αναθεώρησής του. Η τυπική έννοια του Συντάγματος προσκολλάται στη μορφή,τον τύπο ή στην ισχύ των των συνταγματικών διατάξεων και αγνοεί το περιεχόμενο ή το αντικείμενό τους Κατά την παραδοσιακή θεωρία, τυπικά είναι τα Συντάγματα που είναι γραπτά, έχουν περιβληθεί δηλαδή γραπτό τύπο.ο τύπος αυτός είναι και στοιχειώδης τύπος, καθώς αποτελεί το ελάχιστο τυπικό χαρακτηριστικό και σε καμία περίπτωση δεν καλύπτει όλη την τυπική πλευρά του Συντάγματος. Επιπλέον, στην ολοκληρωμένη τυπική διάσταση του Συντάγματος περιλαμβάνεται και η αυστηρότητα αλλά και η τυπική υπεροχή. Τα δυο αυτά σημαντικά στοιχεία παραλείπονται από την παραδοσιακή θεωρία με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται η έννοια του τυπικού Συντάγματος, αφού ένα γραπτό συνταγματικό μόρφωμα δεν διαφέρει από τους κοινούς νόμους. Τα τυπικά στοιχεία με την μεγαλύτερη σημασία παραλείπονται. Η παραδοσιακή θεωρία δεν κάνει διάκριση μεταξύ τυπικών και άτυπων Συνταγμάτων, αλλά διάκριση μεταξύ τυπικών και ουσιαστικών. Σύμφωνα με την παραδοσιακή αντίληψη όλα τα Συντάγματα από νομική άποψη είναι άτυπα, διότι ακριβώς για την ύπαρξη Συντάγματος δεν απαιτείται η συνδρομή του τύπου (ο τύπος δεν είναι συστατικός). Επομένως στη θεωρία αυτή δεν υπάρχουν τυπικά Συντάγματα με τη νομική έννοια του όρου, ενώ 10

11 τόσο τα γραπτά όσο και τα άγραφα είναι Συντάγματα. Η μεσολάβηση τύπου είναι δηλαδή απλό γεγονός, χωρίς νομική σημασία. Έτσι, σύμφωνα με την παραδοσιακή αντίληψη καταλαβαίνουμε πως από την στιγμή που το Σύνταγμα μπορεί και να μην έχει τυπική μορφή, το Σύνταγμα μπορεί να είναι και μόνο ουσιαστικό. Το ουσιαστικό Σύνταγμα είναι αυτό στο οποίο προσανατολίστηκε η κλασική θεωρία η οποία αποσυνδέει το Σύνταγμα από τον οποιονδήποτε τύπο, καθώς το ουσιαστικό Σύνταγμα δεν υπόκειται σε γραπτές ρυθμίσεις. Το Σύνταγμα υπό ουσιαστική έννοια είναι σύνολο κανόνων, που ρυθμίζουν την οργάνωση και τη λειτουργία του κράτους, τη θέση των ατόμων και τα όρια της κρατικής εξουσίας. Σύμφωνα με την παραδοσιακή συνταγματική σκέψη, το ουσιαστικό Σύνταγμα έχει προκαθορισμένο περιεχόμενο με πολιτειολογικό προσανατολισμό. Η παραδοσιακή έννοια του ουσιαστικού Συντάγματος, βασίστηκε στην κατάταξή του στο χώρο του δημοσίου δικαίου και στο χαρακτηρισμό του ως «δημοσίου δικαίου».στο συνταγματικό δίκαιο που θεωρείται «δημόσιο δίκαιο», το ρυθμιστικό του περιεχόμενο περιορίζεται στις σχέσεις κράτους- πολιτών και δεν επεκτείνεται στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών καθώς αυτές ρυθμίζονται από το ιδιωτικό δίκαιο. Όσο η έννομη τάξη ήταν ουσιαστικά διαχωρισμένη σε δημόσιο και ιδιωτικό δίκαιο, το συνταγματικό δίκαιο αποτελούσε δημόσιο δίκαιο. Μέσα στο πλαίσιο συγκεκριμένων ιστορικοπολιτικών συνθηκών διαμορφώθηκε η παραδοσιακή έννοια του Συντάγματος. Αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε είναι πως το περιεχόμενο του Συντάγματος απέκτησε πολιτειολογικό χαρακτήρα, δηλαδή κατευθύνθηκε στον προσδιορισμό βασικών θεμελιωδών αρχών και οργάνων του πολιτικού συστήματος και του κράτους, της μορφής του πολιτεύματος, των ατομικών δικαιωμάτων και των ορίων της κρατικής εξουσίας.το περιεχόμενο αυτό χρησιμοποιείται ως «προκαθορισμένο περιεχόμενο» 11

12 για τον καθορισμό της έννοιας του ουσιαστικού Συντάγματος. Με την έννοια αυτή το ουσιαστικό Σύνταγμα προσεγγίζει την έννοια του πολιτεύματος ως οργανωτικού σχήματος του πολιτικού χώρου. Εντούτοις, το σύγχρονο Σύνταγμα δεν περιέχει μόνο κανόνες πολιτειολογικού περιεχομένου αλλά και πολλούς άλλους θεμελιώδεις κανόνες, και επομένως ως Σύνταγμα δεν γίνεται πλέον αντιληπτή μόνο η τάξη δημοσίου δικαίου αλλά η συνολική έννομη τάξη. Μία άλλη χαρακτηριστική θέση της παραδοσιακής θεωρίας είναι και εκείνη κατά την οποία το ουσιαστικό Σύνταγμα δεν εμφανίζεται μόνο με τη μορφή τυπικού Συντάγματος αλλά και με τη μορφή απλού νόμου. Κανόνες λοιπόν ουσιαστικού δικαίου μπορούν να περιέχονται και σε εκτελεστικούς ή άλλους νόμους.δέχεται με αυτό τον τρόπο η παραδοσιακή θεωρία το «νομοθετικό Σύνταγμα» και ταυτίζει το Σύνταγμα με το κοινό δίκαιο, το οποίο είναι αντίθετό του. Η πλήρης αυτοτέλεια συνταγματικού τύπου και ουσίας επιτρέπει την ύπαρξη ουσιαστικού Συντάγματος με τη μορφή κοινών νόμων. Ωστόσο ότι έχει τη μορφή κοινού νόμου δεν μπορεί να θεωρηθεί Σύνταγμα. 2) Γραπτά και άγραφα Η κλασική θεωρία διακρίνει επίσης τα Συντάγματα σε γραπτά και άγραφα και επομένως το παραδοσιακό ευρύ Σύνταγμα θεωρείται Σύνταγμα, ανεξάρτητα από το αν είναι γραπτό ή άγραφο. Ο γραπτός τύπος δεν θεωρείται απαραίτητος και επομένως τα άγραφα συνταγματικά μορφώματα γίνονται δεκτά ως Συντάγματα, όπως άλλωστε επιβάλλει η αντίληψη της παραδοσιακής θεωρίας για την αυτοτέλεια τύπου και ουσίας. 12

13 3)Αυστηρά(άκαμπτα) και ήπια Τα Συντάγματα με την ευρεία έννοια του όρου διακρίνονται σε ήπια (flexible) και αυστηρά (rigid,rigide,starr).το τυπικό Σύνταγμα εκτός από γραπτό είναι κατά κανόνα και αυστηρό. Η παραδοσιακή θεωρία δέχεται την ύπαρξη ήπιων Συνταγμάτων αφού δεν θεωρεί απαραίτητη την συνδρομή του τύπου. Το ήπιο Σύνταγμα μεταβάλλεται από τα συνήθη νομοθετικά όργανα και κατά τη συνήθη νομοθετική διαδικασία. Αυστηρά είναι τα τυπικά Συντάγματα,στην κατηγορία μάλιστα αυτή ανήκει κάθε γραπτό Σύνταγμα του οποίου οι κανόνες,ως υπερέχοντες όλων των άλλων κανόνων που συγκροτούν την έννομη τάξη, τίθενται, τροποποιούνται ή καταργούνται με ειδική διαδικασία, δυσχερέστερη της διαδικασίας που ρυθμίζει τη θέση, τροποποίηση ή κατάργηση των κοινών κανόνων δικαίου. Το όργανο το οποίο θέτει και τροποποιεί το Σύνταγμα είναι διαφορετικό από εκείνο που θέτει και τροποποιεί τους νόμους. Τα Συντάγματα που απαγορεύουν την αναθεώρηση οποιασδήποτε διάταξής τους ονομάζονται απολύτως αυστηρά. Σχετικώς αυστηρά είναι όσα δεν επιτρέπουν την αναθεώρησή τους πριν παρέλθει ορισμένος χρόνος από την θέσπισή τους ή από την προηγούμενη αναθεώρησή τους ή όταν απαγορεύουν την αναθεώρηση ορισμένων διατάξεών τους καθιστώντας κάποιες (άθικτες διατάξεις) θεμελιώδεις. Ήπιο είναι το Σύνταγμα γραπτό ή εθιμικότου οποίου οι κανόνες έχουν τυπική ισχύ ίση με αυτή των λοιπών νόμων και, επομένως, τίθενται, τροποποιούνται ή καταργούνται κατά τη συνήθη διαδικασία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήπιου Συντάγματος είναι το βρετανικό αλλά και εκείνα της Νέας Ζηλανδίας και του Ισραήλ, τα οποία διαφέρουν από το βρετανικό στο ότι είναι γραπτά. Ωστόσο κατατάσσονται μεταξύ των ήπιων Συνταγμάτων γιατί συντίθενται κυρίως από νόμους. 13

14 Το ήπιο Σύνταγμα έχει το πλεοέκτημα ότι αναθεωρείται σχετικά εύκολα και άρα παρουσιάζει μεγαλύτερη ικανότητα προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες και άρα είναι πιο ανθεκτικό στο χρόνο. Τα σύγχρονα Συντάγματα είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία τυπικά και λιγότερο ή περισσότερο αυστηρά. Τυπικά, γραπτά και αυστηρά υπήρξαν όλα τα ελληνικά συντάγματα και βέβαια το ισχύον Σύνταγμα που ψήφησε το 1975 η Ε Αναθεωρητική Βουλή και που αναθεώρησε η ΣΤ το 1986 και η Ζ το Υπάρχουν ωστόσο και Συντάγματα τα οποία είναι ήπια, όπως για παράδειγμα το Σύνταγμα της Ιταλίας του 1948 και το άγραφο Σύνταγμα φυσικά της Μεγάλης Βρετανίας, που βασίζεται σε εθιμικούς κανόνες και εμφανίζει αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα στο χρόνο αλλά και προσαρμοστικότητα, πολύ μεγαλύτερη από τα τυπικά Συντάγματα άλλων χωρών. 4) Ανώτερα και ισοδύναμα Η διάκριση των Συνταγμάτων σε ανώτερα και ισοδύναμα είναι κάτι το τελείως διαφορετικό από την διάκριση των Συνταγμάτων σε αυστηρών και ήπιων που προηγήθηκε. Ανώτερα είναι τα Συντάγματα των οποίων οι κανόνες έχουν τυπική υπεροχή έναντι των κοινών νόμων. Ισοδύναμα είναι τα Συντάγματα που έχουν την ίδια τυπική ισχύ με τους νόμους. Η τυπική δύναμη συνιστά τύπο επομένως τα ανώτερα Συντάγματα είναι τυπικά ενώ τα ισοδύναμα άτυπα. Σύμφωνα λοιπόν με την κλασική αντίληψη τα Συντάγματα δεν υπερέχουν οπωσδήποτε των κοινών νόμων, υπάρχουν δηλαδή Συντάγματα με ίδια τυπική δύναμη με τους νόμους. Έτσι, η παραδοσιακή θεωρία οδηγείται στην έννοια του «νομοθετικού Συντάγματος». Ένα σύνολο κανόνων δικαίου είναι Σύνταγμα, μόνο αν είναι τυπικά ανώτερο, διαφορετικά δεν είναι Σύνταγμα. 14

15 Ισοδύναμα προς τους νόμους Συντάγματα δεν υπάρχουν. Αν εκλείψει η τυπική υπεροχή τότε δεν υπάρχει Σύνταγμα. Kριτική της παραδοσιακής θεωρίας Η παραδοσιακή θεωρία καλλιέργησε μια ευρεία,τυπική και ουσιαστικά υποβαθμισμένη έννοια, η οποία δεν ανταποκρίνεται στα σύγχρονα δεδομένα. Η πλήρης αποσύνδεση του Συντάγματος από τον τύπο και ο περιορισμός του ουσιαστικού Συντάγματος στο χώρο του δημοσίου δικαίου οδήγησαν στην αδυναμία της κλασικής διδασκαλίας. Σύμφωνα με την παραδοσιακή θεωρία κάθε χώρα έχει ουσιαστικό Σύνταγμα με την έννοια του «πραγματικού Συντάγματος». Όμως,πραγματικό και νομικό Σύνταγμα δεν ταυτίζονται. Το Σύνταγμα της παραδοσιακής θεωρίας αναφέρεται μόνο στην κρατική περιοχή και από τις τρεις βασικές περιοχές η πολιτική είναι αυτή που το ενδιαφέρει, καθώς το Σύνταγμα είναι «πολιτικό» και όχι «κοινωνικό» ή «οικονομικό». Το ιστορικοπολιτικό πλαίσιο έπαιξε σπουδαίο ρόλο για την διαμόρφωση της έννοιας του Συντάγματος και συνέβαλε στον χαρακτηρισμό του ως «πολιτικού» Συντάγματος. Κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται όμως με την σύγχρονη πραγματικότητα καθώς το σύγχρονο Σύνταγμα δεν είναι μόνο «πολιτικό» αλλά και «κοινωνικό» και «οικονομικό». ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΥΠΟ ΣΤΕΝΗ ΕΝΝΟΙΑ (Σύγχρονο Σύνταγμα) Το Σύνταγμα υπό στενή νομική έννοια είναι ο γραπτός σε ιδιαίτερο κείμενο διατυπωμένος, υπέρτατος, γενικός, καθολικός, θεμελιώδης νόμος, που έχει τεθεί με ειδική διαδικασία, ρυθμίζει τη συνολική κοινωνική, πολιτική, οικονομική ζωή και έννομη τάξη, έχει αυξημένη τυπική 15

16 δύναμη και μεταβάλλεται με διαδικασία δυσχερέστερη της προβλεπόμενης για τους κοινούς νόμους, των οποίων ιεραρχικά προηγείται. Το Σύνταγμα αυτό έχει δυο διαστάσεις την τυπική και την ουσιαστική και και αποτελείται από έξι συνολικά στοιχεία (τρία τυπικά και τρία ουσιαστικά).ο ορισμός του Συντάγματος αποδίδει όχι τη διαχρονική αλλά τη σύγχρονη αντίληψη για το Σύνταγμα, καθώς η αντίληψη για το Σύνταγμα έχει εξελιχθεί και δεν παρουσιάζει στασιμότητα. Το Σύνταγμα αποτελείται από δυο στοιχεία «ύλη» και «πνεύμα», τύπο και ουσία, corpus και animus.animus είναι το περιεχόμενο, οι ρυθμίσεις, το ουσιαστικό Σύνταγμα. Το corpus συνθέτει ο τύπος του Συντάγματος. Τύπος και ουσία είναι αδιαίρετα στην περίπτωση του Συντάγματος. Η λέξη Σύνταγμα αποτελεί τεχνικό νομικό όρο με συγκεκριμένο περιεχόμενο. Η σύγχρονη αυτή έννοια του Συντάγματος συγκροτείται από ένα σύνολο στοιχείων, τυπικών και ουσιαστικών, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Επομένως αν ένα ή περισσότερα στοιχεία που συνθέτουν την έννοια του Συντάγματος απουσιάζουν δεν πρόκειται για κατά κυριολεξία Σύνταγμα. Το Σύνταγμα διαθέτει ουσιαστική και τυπική διάσταση. Σε ότι αφορά την ουσιαστική το Σύνταγμα είναι ο θεμελιώδης, γενικός και καθολικός νόμος ενώ σε ότι αφορά την τυπική είναι γραπτός,υπέρτατος και αυστηρός νόμος. Οι τρεις πρώτοι χαρακτηρισμοί αφορούν το περιεχόμενο (ουσία) ενώ οι άλλοι τρεις την εξωτερική εμφάνιση (τύπος) και τη θέση του Συντάγματος στην έννομη τάξη. Ο εννοιολογικός πυρήνας του Συντάγματος βρίσκεται στο χαρακτηρισμό του ως θεμελιώδους νόμου και γύρω από αυτό το στοιχείο διαμορφώθηκαν τα άλλα τυπικά και ουσιαστικά χαρακτηριστικά. Το Σύνταγμα από οντολογική άποψη αποδίδει ένα σύνολο κανόνων δικαίου, έναν κώδικα δικαίου. Ο όρος συνταγματικό δίκαιο αποδίδει το σύνολο των κανόνων που περιέχονται στο Σύνταγμα. Αυτή ακριβώς η 16

17 κανονιστική έννοια του Συντάγματος είναι που ενδιαφέρει τη νομική επιστήμη καθώς το Σύνταγμα είναι σύνολο κανόνων δικαίου και όχι πολιτικές αποφάσεις. Το Σύνταγμα δεν είναι τάξη αξιών ή πολίτευμα αλλά τα θεσπίζει. Το Σύνταγμα είναι θεμελιώδης νόμος ( lex fundamentalis) καθώς σε αυτό περιέχονται οι κανόνες με τη μεγαλύτερη σημασία. Είναι ακόμη νόμος γενικός (lex generalis) αφού σε αυτό υπάρχουν γενικοί κανόνες με μεγάλη σημασία που εξειδικεύονται με το κοινό δίκαιο. Είναι επιπλέον καθολικός νόμος (lex universalis) αφού οι διατάξεις του διαπνέουν όλη την έννομη τάξη, την οποία ρυθμίζει καθολικά,τόσο της δημόσιας όσο και της ιδιωτικής περιοχής. Καθορίζει το πολίτευμα, την οργάνωση και την άσκηση της εξουσίας και τη συνολική κοινωνικοπολιτική ζωή και έννομη τάξη. Κάθε σύγχρονο Σύνταγμα περιέχει τρία μερικότερα Συντάγματα : ένα οικονομικό, ένα πολιτικό και ένα κοινωνικό, που ρυθμίζουν τη συνολική ζωή της χώρας. Το Σύνταγμα είναι επιπλέον, νόμος υπέρτατος (suprema lex) και ανώτερος (lex superior) εφόσον βρίσκεται στην κορυφή της έννομης τάξης και οι κανόνες του είναι τυπικά ανώτεροι από αυτούς του κοινού δικαίου. Επίσης, είναι νόμος αυστηρός ( dura lex) αφού τον θέτει και τον αναθεωρεί μόνο η συντακτική εξουσία κατά διαδικασία δυσχερέστερη των νόμων. Τέλος,το Σύνταγμα έχει γραπτή μορφή (lex scripta). Παραδοσιακό (δημόσιο) και σύγχρονο (καθολικό) Σύνταγμα Το Σύνταγμα υπό στενή νομική έννοια εμφανίστηκε αρχικά ως«τυπικό» και «δημόσιο» Σύνταγμα, το οποίο προήλθε από την εξέλιξη του παραδοσιακού γραπτού Συντάγματος με την προσθήκη των δυο άλλων τυπικών στοιχείων, της αυστηρότητας και της τυπικής υπεροχής. Στη συνέχεια το 17

18 Σύνταγμα αυτό εξελίχθηκε στο σύγχρονο καθολικό Σύνταγμα. Βασική διαφορά των δυο Συνταγμάτων είναι ότι το σύγχρονο καθολικό ρυθμίζει τη συνολική έννομη τάξη και όχι μόνο τις σχέσεις δημοσίου δικαίου. Σύγχρονο Σύνταγμα Σύνταγμα υπό στενή νομική έννοια είναι γραπτό, αυστηρό και τυπικά ανώτερο σύνολο θεμελιωδών κανόνων. Συντάγματα είναι εκείνα που διαθέτουν πλήρη τα ουσιαστικά και τυπικά στοιχεία. Το σύγχρονο Σύνταγμα σύμφωνα με την μονιστική αντίληψη είναι δισυπόστατο, καθώς τύπος και ουσία αποτελούν δύο αδιαίρετα συστατικά στοιχεία και για αυτό το λόγο συνδέονται άρρηκτα. Ο τύπος περιέχει ουσία και η ουσία πρέπει αναγκαστικά να αποτυπώνεται σε κάποιο τύπο. Η σύνδεση αυτή των δυο στοιχείων είναι αποτέλεσμα της ιστορικής εξέλιξης του Συντάγματος. Το Σύνταγμα ξεκίνησε ως ουσία, ως σύνολο άτυπων θεμελιωδών κανόνων και στη συνέχεια διαμορφώθηκαν τα τυπικά και ουσιαστικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου Συντάγματος. Μονιστική προσέγγιση Υποστηρίζει οτι: Α) Ισχύει η αρχή του αδιαιρέτου, δηλαδή τύπος και ουσία αποτελούν ενιαίο, αδιάσπαστο σύνολο, μια συμπαγή ενότητα. Β) Η φύση του πράγματος (του Συντάγματος) είναι αδιαίρετη. Το Σύνταγμα υφίσταται μόνο αν υπάρχει τόσο η ουσία όσο και ο συστατικός τύπος. Γ) Ουσία και τύπος συνιστούν δυο μη αυτοτελείς μορφές εμφάνισης, δυο διαφορετικές διαστάσεις του ίδιου πράγματος. 18

19 Τυπικό και ουσιαστικό Σύνταγμα είναι αδιαίρετα διότι δεν υπάρχει αυτοτελές ουσιαστικό Σύνταγμα χωρίς τυπικό. Το κατά τη μονιστική αρχή ενιαίο και αδιαίρετο τύπου και ουσίας του Συντάγματος σημαίνει : α)ο τύπος είναι συστατικός. β)δεν μπορεί να υπάρξει Σύνταγμα χωρίς τη συνδρομή τύπου καιουσίας. γ)δεν υπάρχει αυτοτελές ουσιαστικό Σύνταγμα. Η διασύνδεση τυπικών και ουσιαστικών στοιχείων είναι γενετική και λειτουργική.αφορά τη γένεση, αλλά και τη λειτουργία του Συντάγματος. Συντάγματα είναι επομένως μόνο όσα διαθέτουν τα τυπικά και ουσιαστικά χαρακτηριστικά που απαιτούνται. Αυτή είναι και η στενή νομική έννοια του σύγχρονου Συντάγματος, η οποία είναι συγκεκριμένη, δηλαδή εξαρτάται από συγκεκριμένο κείμενο και έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο. Από τη στιγμή που το Σύνταγμα συνδέεται με ορισμένο τύπο και κείμενο, συνδέεται αναγκαία και με συγκεκριμένο ιστορικό περιβάλλον, αποκτά δηλαδή εθνικό χαρακτήρα. Το Σύνταγμα αναφέρεται σε συγκεκριμένο κράτος, καθώς η παραγωγή Συνταγμάτων έγινε στο πλαίσιο ιστορικών διεκδικήσεων ενώ το ίδιο το Σύνταγμα συχνά διακηρύττει την ίδρυση κράτους. Επομένως το Σύνταγμα συνδέεται με συγκεκριμένη έννομη τάξη. Το αδιαίρετο λοιπόν τυπικού και ουσιαστικού Συντάγματος οδηγεί και σε ταύτιση του αντικειμένου τους, δηλαδή οι κανόνες του τυπικού Συντάγματος αποτελούν αναγκαία και ουσιαστικό Σύνταγμα. Υπάρχουν βέβαια και οι μη γραπτοί συνταγματικοί κανόνες που είναι τυπικοί, καθώς έχουν ανώτερη τυπική δύναμη από τους κανόνες κοινού δικαίου. Αυτή η μονιστική αντίληψη για τον τύπο και την ουσία οδηγεί στην άρνηση του «νομοθετικού 19

20 Συντάγματος», δηλαδή των κανόνων «ουσιαστικού» Συντάγματος που εμφανίζονται με τη μορφή νόμων. Οι ουσιαστικοί συνταγματικοί κανόνες είναι αναγκαία και τυπικοί και επομένως οι κοινοί νόμοι δεν περιέχουν ουσιαστικό συνταγματικό δίκαιο αλλά απλώς εξειδικεύουν τους συνταγματικούς κανόνες. Το τυπικό Σύνταγμα είναι αυτό που έχει περιβληθεί τύπο, δηλαδή είναι γραπτό, αυστηρό και τυπικά ανώτερο σύνολο κανόνων δικαίου και χωρίς αυτόν τον τύπο δεν μπορεί να υπάρξει. Επομένως ο τύπος του σύγχρονου Συντάγματος είναι συστατικός και για τον καθορισμό του Συντάγματος αυτού υπερτερεί το νομικό και όχι το πραγματικό κριτήριο. Το σύγχρονο Σύνταγμα πρέπει να είναι αναγκαία πλήρως τυπικό. Αυτή η αναγκαία παρουσία του τύπου στο σύγχρονο Σύνταγμα παραμερίζει τις διακρίσεις τις κλασικής θεωρίας. Αρχικά η μονιστική προσέγγιση δεν επιτρέπει την εφαρμογή της σπουδαιότερης παραδοσιακής διάκρισης σε τυπικά και ουσιαστικά Συντάγματα. Κατά τη μονιστική αντίληψη δεν υπάρχουν διαφορετικά «είδη» Συνταγμάτων, τα τυπικά και τα ουσιαστικά, αλλά δυο διαφορετικές διαστάσεις η τυπική και η ουσιαστική. Επομένως αυτή η παραδοσιακή διάκριση δεν είναι μονιστικά ακριβής. Τα Συντάγματα διακρίνονται από την κλασική θεωρία και σε γραπτά και άγραφα. Ωστόσο,το σύγχρονο Σύνταγμα διαθέτει απαραίτητα τύπο και η πλέον στοιχειώδης μορφή τύπου είναι το γραπτό. Επομένως, το σύγχρονο Σύνταγμα στην κυριολεξία του όρου δεν διακρίνεται σε γραπτό και άγραφο, καθώς είναι μόνο γραπτό.η διάκριση του Συντάγματος από το κοινό δίκαιο και η τυπική του ανωτερότητα απαιτούν την γραπτή του μορφή. Ακόμη ούτε η διάκριση των Συνταγμάτων σε ήπια και αυστηρά είναι ορθή. Συντάγματα με την νομική έννοια του όρου είναι μόνο τα αυστηρά, καθώς μη αυστηρότητα σημαίνει εξίσωση με τους κοινούς νόμους. 20

21 Μια τελευταία παραδοσιακή διάκριση που δεν ισχύει με βάση τη μονιστική αντίληψη, είναι η διάκριση των Συνταγμάτων σε τυπικά ανώτερα και ισοδύναμα. Υπό νομική έννοια δεν υπάρχουν Συντάγματα τυπικά ισοδύναμα με τους νόμους, καθώς σε αυτή την περίπτωση δεν έχουν αναχθεί σε συνταγματικούς κανόνες. Το κοινό δίκαιο πρέπει να υποτάσσεται στο Σύνταγμα κατά τη μονιστική αντίληψη. Μεγάλο πλεονέκτημα της μονιστικής προσέγγισης του Συντάγματος είναι η σαφήνεια. Η νομική επιστήμη έχει ανάγκη από μια θετική έννοια του Συντάγματος με ακρίβεια καθορισμένη. Η μονιστική θεώρηση παρέχει συγκεκριμένη και απόλυτα καθαρή,διαυγής,ειδική,σαφής,συγκεκριμένη εικόνα του Συντάγματος.Αντιθέτως, η ευρύτερη παραδοσιακή έννοια του Συντάγματος είναι αρκετά αόριστη και αφηρημένη. ΟΙΟΝΕΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ «Οιονεί Σύνταγμα» είναι οποιοδήποτε συνταγματικό μόρφωμα συγκεντρώνει ορισμένα, όχι όμως όλα τα τυπικά και ουσιαστικά χαρακτηριστικά του Συντάγματος. Τα Συντάγματα αυτά είναι συνταγματικά μορφώματα, ατελείς «συνταγματικές μορφές», με διάφορα τυπικά και ουσιαστικά χαρακτηριστικά που όμως δεν μπορούν να χαρακτηριστούν Συντάγματα στην κυριολεξία του σύγχρονου νομικού όρου. Έχουν προηγηθεί ιστορικά και παύουν να υπάρχουν με τη ψήφιση Συντάγματος στην κυριολεξία του νομικού όρου. Το οιονεί Σύνταγμα είναι σύνολο θεμελιωδών κανόνων που ρυθμίζουν τη συνολική έννομη τάξη ή το δημόσιο τμήμα της σε συγκεκριμένο κράτος πριν τη δημιουργία τυπικού Συντάγματος. Είναι πρώιμη συνταγματική μορφή, καθώς προηγείται της ψήφισης Συντάγματος αλλά και λόγω έλλειψης ωριμότητας. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει προσλάβει τύπο, το οποίο είναι δείγμα ωριμότητας και 21

22 εξέλιξης. Επομένως το Σύνταγμα διακρίνεται από αυτές τις πρώιμες συνταγματικές μορφές καθώς απέκτησε σταδιακά το σύνολο των τυπικών και ουσιαστικών χαρακτηριστικών του. Όλα τα κράτη πριν αποκτήσουν κατά κυριολεξία Σύνταγμα διέθεταν οιονεί Σύνταγμα. Η προϊστορία των Συνταγμάτων και η εξέλιξη των οιονεί Συνταγμάτων σταματά λοιπόν στα τέλη του 16ου αιώνα με την εμφάνιση των πρώτων και στη συνέχεια πολλών άλλων Συνταγμάτων. Τα οιονεί Συντάγματα είναι ατελείς συνταγματικές μορφές που δεν διαθέτουν τύπο και μπορεί να έχουν γραπτή ή άγραφη μορφή. Για ιστορικούς όμως λόγους εμφανίζονται κυρίως με γραπτή μορφή. Τα γραπτά διακρίνονται σε διάσπαρτα (σε πολλά κείμενα) και ενιαία (σε ένα κείμενο).μπορούν ακόμη να είναι μόνο ήπια και μόνο ισοδύναμα, καθώς σε αντίθετη περίπτωση (ως αυστηρά και ανώτερα) θα αποτελούσαν κατά κυριολεξία Συντάγματα. Η ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Την ουσιαστική διάσταση του Συντάγματος την εκφράζει το σύνολο των ρυθμίσεών του, ταυτίζεται με τον animus του Συντάγματος και αναφέρεται στο περιεχόμενο του Συντάγματος. Το ουσιαστικό Σύνταγμα ταυτίζεται δηλαδή με το Συνταγματικό δίκαιο. Το περιεχόμενο κάθε συνταγματικού κανόνα ρυθμίζεται με βάση τρία κριτήρια: α) το υλικό, που αφορά το είδος της ύλης που ρυθμίζεται β) το αξιολογικό (αφορά την αξιολόγηση) τη σημασία δηλαδή των ρυθμιζόμενων θεμάτων γ)το χωρικό στοιχείο που αναφέρεται στη ρυθμιστική ευρύτητα του Συντάγματος. Α) Γενικός νόμος ( lex generalis) Το πρώτο λοιπόν στοιχείο του περιεχομένου αφορά τα θέματα στα οποία αναφέρονται οι συνταγματικές 22

23 ρυθμίσεις, τα οποία δεν διαφέρουν από εκείνα που ρυθμίζουν οι κοινοί νόμοι. Οι διατάξεις του κοινού δικαίου απλώς εξειδικεύουν όσα ορίζει το Σύνταγμα, δηλαδή συντακτικός και κοινός νομοθέτης έχουν κοινό ρυθμιστικό πεδίο δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου. Το Σύνταγμα δεν περιλαμβάνει τις λεπτομέρειες αλλά μόνο τις βασικές ρυθμίσεις, οι οποίες αφορούν τη συνολική έννομη τάξη. Στις συνταγματικές διατάξεις απλώς θίγονται ή ρυθμίζονται πολύ περιληπτικά ορισμένα θέματα, τα οποία καλείται να ρυθμίσει λεπτομερώς η κοινή νομοθεσία. Ο συντακτικός νομοθέτης επομένως ρυθμίζει γενικά και αφαιρετικά. Η διαφορά λοιπόν που υπάρχει στον τρόπο αναφοράς στα θέματα που ρυθμίζονται μεταξύ συνταγματικού και κοινού δικαίου είναι αυτή που υπάρχει στο γενικό- ειδικό, στη γενική ρύθμιση και την εξειδίκευση. Αυτή η διαφορετικότητα του τρόπου ρύθμισης εξασφαλίζει διαφορετικούς ρόλους στη σύμπραξη κοινού και συντακτικού νομοθέτη στο ίδιο αντικείμενο, δηλαδή ο κοινός ενεργεί σύμφωνα με τις υποδείξεις του συντακτικού. Όλοι λοιπόν οι νόμοι ισχύουν υπό την προϋπόθεση της συμφωνίας τους με το Σύνταγμα. Επομένως το Σύνταγμα ρυθμίζει κανόνες δικαίου, είναι ο νόμος των νόμων και ρυθμίζει (έμμεσα) και την ανθρώπινη συμβίωση. Αυτή η συμμόρφωση των νόμων προς το Σύνταγμα αφορά τόσο τη διαδικασία παραγωγής όσο και το περιεχόμενο και είναι η συνταγματικότητα των νόμων. Το Σύνταγμα λοιπόν,δεν είναι απλώς δίκαιο αλλά ρυθμίζει το δίκαιο και εγκαθιστά ένα σύστημα αξιών. Ο πολιτειολογικός του χαρακτήρας είναι βέβαια σημαντικός αλλά δεν είναι ο μόνος. Β) Θεμελιώδης νόμος (lex fundamentalis) Το Σύνταγμα είναι ο θεμελιώδης νόμος, στον οποίο περιέχονται οι βασικότεροι κανόνες της έννομης τάξης, δηλαδή οι συνταγματικοί κανόνες είναι οι σπουδαιότεροι 23

24 από άποψη ουσίας. Το γεγονός αυτό προσδίδει στο Σύνταγμα κύρος, ιδιαίτερα από τη στιγμή που υπάρχει ένα Σύνταγμα σε κάθε έννομη τάξη. Η ουσιαστική υπεροχή οδήγησε και στην τυπική υπεροχή του Συντάγματος, καθώς οι θεμελιώδεις κανόνες έπρεπε να διαχωρίζονται από τους άλλους να έχουν δηλαδή ανώτερη τυπική ισχύ και διάρκεια. Οι πολιτειολογικές διατάξεις δεν είναι οι μόνες θεμελιώδεις καθώς στην ίδια κατηγορία ανήκουν για παράδειγμα και οι θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές (ισότητα, ελευθερία κλπ.). Η έννοια του θεμελιώδους έχει αξιολογικό προσανατολισμό, ωστόσο δεν παραμένει στατική, συνεχώς μεταβάλλεται. Ο συντακτικός νομοθέτης είναι αρμόδιος να κρίνει το θεμελιώδη κανόνα δικαίου, ωστόσο απαιτείται και η τοποθέτησή του στην ιστορική πραγματικότητα. Από ιστορική άποψη θεμελιώδη είναι τα ζητήματα που έχουν απασχολήσει ιδιαίτερα και προκάλεσαν εντάσεις, δηλαδή τα αιτήματα των πολιτικών αγώνων. Είναι ακριβώς εκείνα τα θέματα τα οποία συμπεριλαμβάνονται και καταγράφονται στο συνταγματικό κείμενο, προκειμένου να διασφαλισθεί και να κατοχυρωθεί η λύση τους. Με την αυστηρή νομική προσέγγιση όλοι οι θεμελιώδεις κανόνες της έννομης τάξης βρίσκονται στο Σύνταγμα, όπου τους έχει τοποθετήσει ο συντακτικός νομοθέτης. Θεωρητικά όμως υπάρχουν θεμελιώδεις κανόνες δικαίου που εκούσια ή ακούσια δεν συμπεριλήφθηκαν στο Σύνταγμα, αποτελούν δηλαδή οιονεί συνταγματικούς κανόνες.σύμφωνα με την αυστηρή νομική άποψη όλοι οι κανόνες είναι θεμελειώδεις.δεν αποκλείεται όμως στο Σύνταγμα να υπάρχουν και δευτερεύοντες κανόνες, οι οποίοι είναι τυπικά συνταγματικοί. Ωστόσο τα Συντάγματα κατά κανόνα δεν πρέπει να περιλαμβάνουν μη θεμελιώδεις, λεπτομερειακές ρυθμίσεις, που αφορούν το κοινό δίκαιο. 24

25 Γ)Καθολικός νόμος (lex universalis) Το Σύνταγμα, όπως ορίζει και το άρθρο 25 παρ. 1 εδ. γ του ισχύοντος Συντάγματος, ρυθμίζει τη συνολική ζωή και έννομη τάξη. Η καθολικότητα αυτή του Συντάγματος πηγάζει από τη μονιστική αρχή και την ενότητα της έννομης τάξης.το Σύνταγμα είναι είναι λοιπόν καθολικός, οικουμενικός νόμος που ρυθμίζει τόσο την κρατική όσο και την κοινωνική περιοχή και διαχωρίζεται σε τρία «μερικότερα Συντάγματα», το πολιτικό, το οικονομικό και το κοινωνικό. Η καθολικότητα και η πολυμορφία του Συντάγματος προσδίδουν στο Σύνταγμα μοναδικότητα και το διακρίνουν από τους κοινούς νόμους. Οι νόμοι έχουν άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο περιορισμένο αντικείμενο και αναφέρονται σε συγκεκριμένο κλάδο δικαίου. Η ρυθμιστική εμβέλεια του Συντάγματος προκύπτει από την ιεραρχική θέση που καταλαμβάνει στην ενιαία έννομη τάξη, δηλαδή από την τυπική και ουσιαστική του υπεροχή έναντι των κοινών νόμων. Το συνταγματικό δίκαιο έχει υπερκλαδικό χαρακτήρα αλλά αποτελεί μερικότερο σύνολο κανόνων δικαίου, είναι δηλαδή ο κλάδος που μελετά τις γενικές και θεμελιώδεις αρχές της έννομης τάξης, τους βασικούς κανόνες πάνω στους οποίους βασίζονται οι μερικότεροι κλάδοι δικαίου και ευρύτερα μελετά τους κανόνες με ανώτερη τυπική δύναμη. Το Σύνταγμα επομένως αναφέρεται τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική έννομη τάξη.δεν είναι επομένως δυνατή η κατάταξη του συνταγματικού δικαίου στο δημόσιο ή ιδιωτικό δίκαιο. Το Σύνταγμα αποτελεί επίσης,πηγή νομιμοποίησης όλων των μερικότερων κλάδων δικαίου.κάθε μερικότερος κλάδος δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου αποτελείται από τις γενικές συνταγματικές αρχές, τις ειδικές συνταγματικές διατάξεις και τις διατάξεις κοινού δικαίου. 25

26 Η καθολικότητα του Συντάγματος έρχεται σε αντίθεση με αρχές της παραδοσιακής θεωρίας όπως η διάκριση κράτους κοινωνίας, η διάκριση του δικαίου σε δημόσιο και ιδιωτικό, η κλασική έννοια του Συντάγματος ως σύνολο κανόνων δημοσίου δικαίου. Η διεύρυνση της ρυθμιστικής εμβέλειας του Συντάγματος συνδέεται στενά με την ενοποίηση της έννομης τάξης και την υπέρβαση του δυαδισμού της. ΤΥΠΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Η τυπική διάσταση του Συντάγματος αναφέρεται στου τύπο, στην εξωτερική μορφή, στον τρόπο παρουσίασης του συνταγματικού κανόνα. Κάθε Σύνταγμα με τη σύγχρονη έννοια του όρου διαθέτει συστατικό τύπο, δηλαδή συνδυάζει τύπο και ουσία. Τρία επιμέρους στοιχεία συνθέτουν το συνταγματικό τύπο: ο γραπτός τύπος, η αυστηρότητα και η τυπική υπεροχή. Η τυπική υπεροχή και η αυστηρότητα διαφοροποιούν το Σύνταγμα από τους κοινούς νόμους. Ένας κανόνας δικαίου για να θεωρείται συνταγματικός πρέπει να περιβληθεί τον κατάλληλο τύπο. Το σύγχρονο Σύνταγμα δημιουργείται λοιπόν με την ολοκλήρωση της τυπικής του διάστασης, δηλαδή μόλις τεθεί επικεφαλής της έννομης τάξης. Α) Γραπτός νόμος(lex scripta) Σύνταγμα είναι ο γραπτά διατυπωμένος θεμελιώδης νόμος, δηλαδή δεν υπάρχουν άγραφα Συντάγματα, αλλά ο γραπτός τύπος είναι συστατικός. Ο τύπος αυτός είναι η ελάχιστη τυπική απαίτηση και αποτελεί τη βάση για τα άλλα τυπικά στοιχεία, ενώ αν και είναι συστατικός τύπος δεν αποτελεί διακριτικό γνώρισμα του Συντάγματος (και οι κοινοί νόμοι είναι γραπτοί). Η σπουδαιότητα και η ανωτερότητα του Συντάγματος επέβαλλαν τη γραπτή του μορφή. Οι άγραφοι κανόνες 26

27 είναι πολύ πιο αόριστοι και μπορούν πιο εύκολα να αμφισβητηθούν τόσο ως προς την ύπαρξη όσο και ως προς το περιεχόμενό τους. Η σπουδαιότητα και η ανωτερότητα του Συντάγματος, ο θεμελιώδης και συνοπτικός χαρακτήρας του Συντάγματος απαίτησαν τη γραπτή εμφάνισή του. Υπάρχει και ιστορική εξήγηση για το γεγονός αυτό. Τα πρώτα Συντάγματα υπήρξαν αποτέλεσμα πολιτικών συγκρούσεων και υπήρχε η αναγκαιότητα έγγραφης διατύπωσης για την εξασφάλιση των ρυθμίσεων και την αποφυγή αμφισβητήσεων. Συνταγματικός κανόνας εξάλλου δεν είναι μόνο ο γραπτός, αλλά ο σε ιδιαίτερο κείμενο διατυπωμένος θεμελιώδης νόμος. Οι συνταγματικοί κανόνες είναι συγκεντρωμένοι σε ένα ιδιαίτερο, ενιαίο κείμενο και όχι διάσπαρτοι σε περισσότερα κείμενα. Όταν λοιπόν γίνεται λόγος για Σύνταγμα γίνεται αναφορά σε ένα συγκεκριμένο κείμενο. Ορισμένες φορές βέβαια προσδίδεται αυξημένη τυπική ισχύς και σε άλλα κείμενα όπως οι συντακτικές πράξεις. Ωστόσο,Σύνταγμα είναι ένα ενιαίο κείμενο (κώδικας) που φέρει την ονομασία «Σύνταγμα» ή άλλη παρόμοια και την ονομασία αυτή τη διατηρεί μόνο αυτό όσα «συνταγματικού χαρακτήρα» κείμενα και αν υπάρχουν. Β)Αυστηρός νόμος (dura lex, rigida lex) Το Σύνταγμα είναι αυστηρός νόμος και η αυστηρότητα αυτή αφορά τη διαδικασία παραγωγής και όχι το περιεχόμενο. Αυστηρότητα κατά κυριολεξία είναι η παρεμπόδιση της μεταβολής του Συντάγματος, η «διατήρησή» του. Μπορεί να είναι απόλυτη ή σχετική. Είτε πρόκειται δηλαδή για απόλυτη απαγόρευση κάθε μεταβολής είτε για δυνατότητα μεταβολής με δυσχερέστερη διαδικασία. Αυτό το νομικό χαρακτηριστικό ξεκίνησε ως ιστορική αναγκαιότητα. Προέκυψε δηλαδή από την ανάγκη να διασφαλίσουν οι κοινωνίες το χαρακτήρα την μονιμότητας 27

28 για κάποια θέματα, ότι δηλαδή ή δεν θα μπορούν να αλλάξουν ή δεν θα αλλάζουν τόσο εύκολα όσο οι κοινοί κανόνες δικαίου. Οι κοινωνίες ήθελαν να διασφαλίσουν νομικά ότι αποκτήθηκε με πολλούς αγώνες και δυσκολίες. Η σχετική αυστηρότητα προβλέπει τη δυσχερέστερη μεταβολή των συνταγματικών κανόνων. Ορίζονται από το Σύνταγμα ειδική αναθεωρητική διαδικασία, δυσχερέστερη από την αντίστοιχη του κοινού δικαίου, και ειδικό όργανο ο αναθεωρητικός νομοθέτης. Σχετικά αυστηροί είναι οι συνταγματικοί κανόνες που δεν είναι απόλυτα αυστηροί.η αυστηρότητα του Συντάγματος πριν προσλάβει τη μορφή του νομικού τυπικού χαρακτηριστικού, είχε τη μορφή της αυθόρμητης αυτοδέσμευσης.είναι επίσης σαφές ότι κανόνες που δεν παράγονται με συγκεκριμένη, ειδική, αυστηρότερη διαδικασία, αλλά με τη συνήθη δεν είναι συνταγματικοί. Εξαίρεση αποτελούν οι εθιμικοί συνταγματικοί κανόνες οι οποίοι αν και δεν παράγονται με την προβλεπόμενη τυπική διαδικασία έχουν αυξημένη τυπική δύναμη. Η αυστηρότητα μπορεί όμως να είναι και απόλυτη όταν ορισμένα θέματα δεν μπορούν από νομική άποψη να αλλάξουν ποτέ.σε αυτή την περίπτωση πρόκειται για τα για σημαντικότατα θέματα που εμπεριέχονται στις μη αναθεωρήσιμες διατάξεις του Συντάγματος. Βέβαια με αυτό τον τρόπο οι προηγούμενες γενιές δεσμεύουν τις επόμενες, ωστόσο δεν υπάρχει Σύνταγμα αυστηρό στο σύνολό του και η απόλυτη αυστηρότητα περιβάλλει μόνο πολύ σημαντικές διατάξεις. Ο νομοθέτης είναι ελεύθερος κατά τη θέσπιση νόμων όχι μόνο να θέτει νέους κανόνες αλλά και να καταργεί ή να τροποποιεί τους ήδη υπάρχοντες.η απόλυτη αυστηρότητα αποτελεί την εξαίρεση. Στο «αιώνιο Σύνταγμα» συμπεριλαμβάνονται οι διατάξεις που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος ως προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. (άρθρ. 110) 28

29 Γ)Ανώτατος νόμος (suprema lex) Το Σύνταγμα δεν συνιστά μόνο θεμελιώδη αλλά και υπέρτατο νόμο, δηλαδή δεν περιέχει απλώς τους κανόνες με τη μεγαλύτερη σημασία, αλλά δεν υπάρχουν και άλλοι κανόνες δικαίου ανώτεροι από τους συνταγματικούς. Οι κανόνες με τη μεγαλύτερη σημασία πρέπει να έχουν και τη μεγαλύτερη τυπική δύναμη. Η τυπική υπεροχή αποτελεί τη νομική αναγνώριση της ουσιαστικής υπεροχής του Συντάγματος. Οι συνταγματικοί κανόνες υπερέχουν λοιπόν των κανόνων του κοινού δικαίου και σε περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ τους οι συνταγματικοί υπερέχουν. υπερέχουν. Επομένως η τυπική υπεροχή είναι τυπικό χαρακτηριστικό που παράγει σημαντικότατα ουσιαστικά αποτελέσματα, όπως η συμμόρφωση του κοινού δικαίου προς το συνταγματικό. Είναι το ανώτατο σημείο εξέλιξης της τυπικής πλευράς του Συντάγματος, που άρχισε με το γραπτό τύπο. Χωρίς αυτή δεν υπάρχει υπό νομική έννοια Σύνταγμα. Η τυπική ανωτερότητα δεν προβλέπεται ρητά από το Σύνταγμα ωστόσο προκύπτει μέσω των διατάξεων για την αυστηρότητα και για τον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων. Η κατά κυριολεξία στιγμή γένεσης του Συντάγματος είναι η στιγμή που προσέλαβε αυτή ακριβώς την ιδιότητα της τυπική υπεροχής, που είναι το κύριο τυπικό χαρακτηριστικό του Συντάγματος. Παρά το ότι η κλασική θεωρία αντιμετωπίζει την αυστηρότητα και την τυπική υπεροχή ως ενιαίο τυπικό χαρακτηριστικό είναι απαραίτητο να τις διακρίνουμε καθώς σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να γίνει δεκτό ότι ταυτίζονται. Η τυπική υπεροχή αναφέρεται στη θέση των συνταγματικών κανόνων στην ιεραρχία της έννομης τάξης. Η αυστηρότητα αναφέρεται στη διαδικασία παραγωγής των συνταγματικών κανόνων και με αυτό τον τρόπο προηγείται και έπεται η τυπική υπεροχή που αναφέρεται στην εφαρμογή των συνταγματικών κανόνων. 29

30 Οι συνταγματικοί κανόνες υπερέχουν τυπικά του κοινού δικαίου (δημοσίου ή ιδιωτικού), ώστε αν οι δεύτεροι έρχονται σε σύγκριση με τους πρώτους δεν εφαρμόζονται. Η έννομη συνέπεια της ασυμφωνίας τους προς το Σύνταγμα είναι η κύρωση. Με αυτό τον τρόπο αποκτά η υπεροχή του Συντάγματος πρακτικό περιεχόμενο. Η αυστηρότητα και η τυπική υπεροχή, που βασίζεται σε αυτή οδήγησαν στην υποταγή του κοινού στο συνταγματικό δίκαιο και επομένως στην συνταγματικότητα και στον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων, ο οποίος δεν προβλεπόταν αρχικά από κάποια ειδική διάταξη. Τον έλεγχο της συνταγματικότητας θεμελιώνουν οι διατάξεις των άρθρων 87 παρ.2 και 93 παρ.4. Σύμφωνα άλλωστε με την πρώτη διάταξη ο δικαστής οφείλει υπακοή πρώτα στο Σύνταγμα και έπειτα στους νόμους. Η τυπική υπεροχή προσδίδει στο Σύνταγμα διπλό ρυθμιστικό ρόλο, καθώς δεν ρυθμίζει μόνο άμεσα την ανθρώπινη συμβίωση, αλλά και μέσω του κοινού δικαίου. Με την έννοια αυτή είναι ο ρυθμιστής των ρυθμίσεων και της συνολικής έννομης τάξης, εφόσον είναι ο νόμος που πρέπει να ακολουθούν οι νόμοι ώστε να εφαρμόζονται. Η τυπική υπεροχή είναι το κατ εξοχην νομικό τυπικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του Συντάγματος και φαίνεται ξεκάθαρα και από την θέση που κατέχει στην ιεραρχία της έννομης τάξης. ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο πολυσήμαντος όρος Σύνταγμα χρησιμοποιείται με διάφορες έννοιες.ο όρος συνταγματικό δίκαιο εκφράζει το σύνολο των κανόνων που περιέχονται στον κώδικα. Το Σύνταγμα διακρίνεται σε Σύνταγμα υπό ευρεία,υπο στενή έννοια και σε οιονεί Σύνταγμα. Το παραδοσιακό Σύνταγμα είναι άτυπο και ρυθμίζει αποκλειστικά και μόνο τις σχέσεις δημοσίου δικαίου. Το παραδοσιακό Σύνταγμα διακρίνεται σε δύο βασικά είδη : το ουσιαστικό και το τυπικό. Αντιθέτως, το σύγχρονο Σύνταγμα είναι καθολικό 30

31 (οικουμενικό) και βασίζεται σε ένα ενιαίο, μονιστικό υπόβαθρο καθώς είναι αναγκαία Σύνταγμα δύο διαστάσεων, τυπικής και ουσιαστικής. Είναι οπωσδήποτε γραπτό, αυστηρό και τυπικά ανώτερο από το κοινό δίκαιο Η παραδοσιακή θεωρία κάνει μια διάκριση των συνταγμάτων σε γραπτά και άγραφα, σε αυστηρά και ήπια, σε ανώτερα και ισοδύναμα. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή θεωρία, η σύγχρονη θεωρία υποστηρίζει πως το Σύνταγμα είναι αποκλειστικά και μόνο γραπτό,αυστηρό, ανώτατο. Όλα τα υπόλοιπα (άγραφα,ήπια και ισοδύναμα) δεν αποτελούν Συντάγματα. Η ουσιαστική διάσταση του Συντάγματος αναφέρεται στην ουσία που αποτελεί το animus και το περιεχόμενο του κανόνα προσδιορίζεται με τρία κριτήρια : το υλικό που αφορά το είδος της ρυθμιζόμενης ύλης, το αξιολογικό που αφορά τη σημασία των ρυθμιζόμενων θεμάτων και τέλος το χωρικό που αναφέρεται στην έκταση,τη ρυθμιστική ευρύτητα του Συντάγματος. Ο νόμος είναι γενικός ( lex generalis), θεμελιώδης ( fundamentalis), καθολικός ( universalis). H τυπική διάσταση από την άλλη πλευρά, αφορά την εξωτερική μορφή. Η τυπική διάσταση του Συντάγματος αποτελείται από τρία επί μέρους στοιχεία τυπικά : είναι νόμος γραπτός (lex scripta), αυστηρός ( dura lex), ανώτατος ( suprema lex). Το σύγχρονο Σύνταγμα αποτελεί μικρογραφία της έννομης τάξης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ- ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 31

32 ΜΑΥΡΙΑΣ Κ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΣΑΤΣΟΣ Δ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΡΟΣΟΣ Γ. ΔΟΚΙΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ Κ. ΕΠΙΤΟΜΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 32