Κεφάλαιο 14. Διαίρεση (diaeresis) ονομάζεται το φαινόμενο, κατά το οποίο το τέλος της λέξης πέφτει σε στοιχείο που αποτελεί και τέλος μέτρου ή ποδός.

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Κεφάλαιο 14. Διαίρεση (diaeresis) ονομάζεται το φαινόμενο, κατά το οποίο το τέλος της λέξης πέφτει σε στοιχείο που αποτελεί και τέλος μέτρου ή ποδός."

Ἰεφθάε Κεδίκογλου
7 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Κεφάλαιο 14 Σύνοψη Επίμετρο: Λατινική Μετρική - Λυρικά μέτρα Προαπαιτούμενη γνώση Δεν χρειάζεται. 1. Γενικές έννοιες Πους είναι η μικρότερη ενότητα προσωδιακών στοιχείων, η οποία επαναλαμβάνεται και δημιουργεί το ρυθμό. 1 Μέτρο είναι η μικρότερη ενότητα ποδών ή προσωδιακών στοιχείων, η οποία επαναλαμβανόμενη μπορεί να αποτελέσει στίχο ή ευδιάκριτο μέρος στίχου (κώλον). Κώλον είναι η μικρότερη διαίρεση του ποιητικού λόγου. Μια ενότητα μέτρων ή ποδών, η οποία κατά κανόνα δεν αποτελεί στίχο. Στίχος είναι η μετρική ενότητα - ίση ή λίγο μεγαλύτερη από το κώλον - η οποία στο γραπτό λόγο παρουσιάζεται πάντοτε αυθύπαρκτη και δεν υπερβαίνει κατά κανόνα το μέγεθος μιας σειράς σελίδας. Τομή (caesura) ονομάζεται το φαινόμενο, κατά το οποίο το τέλος λέξης πέφτει σε στοιχείο που ανήκει μέσα σε μέτρο ή πόδα. Αρσενική τομή είναι αυτή που πέφτει σε μία από τις θέσεις του στίχου, δηλαδή σε μακρόχρονο στοιχείο και θηλυκή είναι η τομή που πέφτει σε άρση του στίχου, δηλαδή σε βραχύχρονο στοιχείο. Διαίρεση (diaeresis) ονομάζεται το φαινόμενο, κατά το οποίο το τέλος της λέξης πέφτει σε στοιχείο που αποτελεί και τέλος μέτρου ή ποδός. Ζεύγμα ονομάζεται το φαινόμενο (αντίθετο με την τομή και τη διαίρεση), κατά το οποίο σε ορισμένα στοιχεία του στίχου αποφεύγεται να πέφτει τέλος λέξης. Αν τα δύο αυτά στοιχεία συμβαίνει να καλύπτονται με συλλαβές που δεν ανήκουν στην ίδια λέξη, τότε υπάρχει παράβαση του ζεύγματος. Χασμωδία. Όταν μία λέξη λήγει σε φωνήεν ή δίφθογγο ή φωνήεν και m και η επόμενη αρχίζει με φωνήεν ή με δίφθογγο, τότε έχουμε χασμωδία (hiatus), δηλαδή το στόμα χάσκει (hiat), παραμένει ανοικτό. Στη Λατινική μετρική υπάρχουν δύο τρόποι θεραπείας της χασμωδίας, η έκθλιψη (elisio) και η αφαίρεση (aphaeresis). Έκθλιψη. Στην έκθλιψη αποβάλλεται το τελικό φωνήεν ή η δίφθογγος ή το φωνήεν και το m της προηγούμενης λέξης, όταν η επόμενη αρχίζει με φωνήεν ή δίφθογγο (ακόμη και αν προηγείται το h). Αφαίρεση. Στην αφαίρεση αποβάλλεται το e των τύπων es και est του ρήματος esse, όταν η προηγούμενη λέξη λήγει σε φωνήεν ή δίφθογγο ή σε φωνήεν και m. Συναίρεση ονομάζεται το φαινόμενο, κατά το οποίο δύο αλλεπάλληλα φωνήεντα, έστω κι αν μεσολαβεί h, συναιρούνται, συγχωνεύονται σ ένα μακρόχρονο φωνήεν ή δίφθογγο. Π.χ. mihi>mi, nihil>nil, coago>cogo Θέση του ποδός αποτελούν το μακρό ή τα μακρά στοιχεία. Άρση του ποδός αποτελούν το βραχύ ή τα βραχέα στοιχεία.

2 Συνίζηση ονομάζεται το φαινόμενο, κατά το οποίο δύο ανόμοια και αλλεπάλληλα φωνήεντα (κι όταν ακόμη μεσολαβεί το h) συμπροφέρονται ως μία μακρόχρονη συλλαβή. Π.χ. au-re-a>au-rea, al-ve-o>al-veo, quoad>quoad Συμφωνοποίηση λέγεται το φαινόμενο, κατά το οποίο τα φωνήεντα i και u, άτονα, τρέπονται αντίστοιχα σε ημίφωνα j και v, χωρίς ωστόσο η τροπή αυτή να δηλώνεται με ιδιαίτερο γράμμα στο κείμενο. Ανάλυση λέγεται η αντικατάσταση μιας μακράς συλλαβής από δύο βραχείες. Άλογο στοιχείο ή συλλαβή είναι το στοιχείο που μπορεί να καλυφθεί ή από μία βραχύχρονη ή από μία μακρόχρονη ή από δύο βραχύχρονες συλλαβές. (υπό κατασκευή) 2. Γενικοί κανόνες λατινικής προσωδίας - Όλα τα φωνήεντα είναι δίχρονα και όλες οι δίφθογγοι (ae, oe, au, eu, ei, ui) είναι μακρές. - Τα σύμφωνα που προτάσσονται του φωνήεντος ή της διφθόγγου δεν επηρεάζουν τη διάρκεια της συλλαβής, σε αντίθεση με αυτά που την ακολουθούν. 2.1 Είδη συλλαβών Α) Μακρόχρονη φύσει. Είναι η συλλαβή με δίφθογγο (ae, au, ei, eu, oe, ui) ή μακρόχρονο φωνήεν, που δεν ακολουθείται από φωνήεν ή δίφθογγο. Β) Μακρόχρονη θέσει. Είναι η συλλαβή με βραχύχρονο φωνήεν που ακολουθείται (είτε στην ίδια λέξη είτε στην επόμενη): από δύο σύμφωνα από τα οποία το πρώτο δεν είναι άφωνο (c,p,t,b,d,g) και το δεύτερο υγρό (l,r) από τρία ή περισσότερα σύμφωνα από ένα διπλό σύμφωνο (x, z) κάποτε από το ημίφωνο j, π.χ. στις λέξεις maior, peior Γ) Βραχύχρονη φύσει. Είναι η συλλαβή με βραχύχρονο φωνήεν που ακολουθείται, αν πρόκειται για αρχικές ή εσωτερικές συλλαβές: από ένα απλό σύμφωνο (εκτός από το ημίφωνο j) από το δίψηφο σύμφωνο qu ή αν πρόκειται για τελική συλλαβή: η συλλαβή που δεν την ακολουθεί τίποτα Δ) Βραχύχρονη θέσει. Είναι η συλλαβή με δίφθογγο ή μακρόχρονο φωνήεν που ακολουθείται από άλλο φωνήεν με h ή χωρίς h μπροστά (vocalis ante vocalem corripitur). Εξαίρεση αποτελεί το e της γενικής και δοτικής ενικού των ονομάτων της 5ης κλίσης μπροστά από το i της κατάληξης, όταν προηγείται άλλο φωνήεν (diēi, faciēi), το i της γενικής ενικού των αντωνυμιών και επιθέτων εκείνων που κάνουν σε ius (illīus, nullīus), το a και e μπροστά από το i της κατάληξης της γενικής ενικού των κύριων εκείνων ονομάτων που κάνουν στην ονομαστική ενικού σε ius (Gā-i, Pompēi), το i σε όλους τους τύπους του ρ. fio, εκτός μόνο από την περίπτωση που το ακολουθεί er (fīo, fīes, fīemus αλλά fĭ-e-ri, fĭe-rem). Ε) Κοινή (αδιάφορη). Είναι η συλλαβή με βραχύχρονο φωνήεν, που ακολουθείται από δύο σύμφωνα, από τα οποία το πρώτο είναι άφωνο (c,p,t,b,d,g) και το δεύτερο υγρό (ή σπάνια ένρινο). ΩΣΤΟΣΟ: Στις σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό που λήγει σε άφωνο και με δεύτερο συνθετικό που αρχίζει με υγρό η κοινή συλλαβή λαμβάνεται ως μακρόχρονη: π.χ. āb-ripio, ōb-ruo, sūb-limis

3 ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι λέξεις που αποτελούν δάνεια από την ελληνική διατηρούν την ελληνική τους προσωδία, π.χ. Μήδεια = Medēa, ἀήρ = āer, Αἰνείας - Aenēas. 3. Μέτρα των Ωδών του Ορατίου Ο Οράτιος μεταλαμπάδευσε στην Ιταλία τα λυρικά μέτρα που χρησιμοποίησαν οι προκάτοχoί του Έλληνες λυρικοί ποιητές. Πρβλ. Carm , , , , , ). Τα μέτρα των ωδών που συμπεριλαμβάνονται στο παρόν βιβλίο είναι τα εξής (σε παρένθεση ωδές του Ορατίου που δεν συμπεριλαμβάνονται στο παρόν βιβλίο): 1. Ασκληπιάδεια ωδή (κατά στίχον) πρώτη (ασκληπιάδειος ελάσσων που επαναλαμβάνεται): 1.1, 3.30, (4.8) 2. Ασκληπιάδεια ωδή (κατά στίχον) δεύτερη (επανάληψη του ασκληπιάδειου μείζονα στίχου): 1.11, 1.18, Ασκληπιάδεια ωδή τρίτη ή ασκληπιάδειο δίστιχο (ένας γλυκώνειος ένας ασκληπιάδειος ελάσσων): 1.3, 1.13, 1.19, (1.36, 3.9, 3.15, 3.19, 3.24, 3.25, 3.28, 4.1), Ασκληπιάδεια ωδή τέταρτη (τρεις ασκληπιάδειοι ελάσσονες και ένας γλυκώνειος): 1.6, (1.15), 1.24, 1.33, (2.12, 3.10, 3.16, 4.5), Ασκληπιάδεια ωδή πέμπτη ή ασκληπιάδεια τετράστιχη στροφή (δύο ασκληπιάδειοι ελάσσονες, ένας φερεκράτειος και ένας γλυκώνειος): 1.5, 1.14, 1.21, 1.23, (3.7), 3.13, (4.13) 6. Αλκαϊκή ωδή (δύο αλκαϊκοί ενδεκασύλλαβοι, ένας αλκαϊκός εννεασύλλαβος, ένας αλκαϊκός δεκασύλλαβος): 1.9, (1.16, 1.17), 1.26, (1.27, 1.29, 1.31, 1.34, 1.35), 1.37, (2.1), 2.3, (2.5), 2.7, (2.9, 2.11, 2.13), 2.14, (2.15, 2.17), 2.19, 2.20, 3.1, (3.2), 3.3, (3.4, 3.5), 3.6, (3.17, 3.21, 3.23, 3.26, 3.29, 4.4, 4.9, 4.14, 4.15) 7. Σαπφική ωδή (τρεις σαπφικοί ενδεκασύλλαβοι και ένας αδώνιος): (1.2), 1.10, 1.12, (1.20), 1.22, (1.25), 1.30, 1.32, 1.38, (2.2, 2.4, 2.6, 2.8), 2.10, (2.16), (3.8, 3.11, 3.14), 3.18, (3.20, 3.22, 3.27, 4.2, 4.6), Αρχιλόχειο δίστιχο δεύτερο (ένας δακτυλικός εξάμετρος καταληκτικός ένας ημιεπής ή πενθημιμερής): Αρχιλόχειο δίστιχο τρίτο (ένας αρχιλόχειος ένας ιαμβικός τρίμετρος καταληκτικός): Ασκληπιάδεια ωδή (κατά στίχον) πρώτη Επανάληψη του ασκληπιάδειου ελάσσονος στίχου, που έχει την παρακάτω μορφή: X X,, X (υπάρχει διαίρεση ανάμεσα στους χορίαμβους) 3.2 Ασκληπιάδεια ωδή (κατά στίχον) δεύτερη Επανάληψη του ασκληπιάδειου μείζονος στίχου, που έχει την παρακάτω μορφή:

4 (υπάρχει διαίρεση ανάμεσα στους χορίαμβους) X X,, X 3.3 Ασκληπιάδεια ωδή τρίτη ή ασκληπιάδειο δίστιχο Επανάληψη του συνδυασμού ενός γλυκώνειου κι ενός ασκληπιάδειου ελάσσονος στίχου: (υπάρχει διαίρεση ανάμεσα στους χορίαμβους του ασκληπιάδειου) 3.4 Ασκληπιάδεια ωδή τέταρτη Τετράστιχη στροφή αποτελούμενη από τρεις ασκληπιάδειους ελάσσονες και έναν γλυκώνειο: (υπάρχει διαίρεση ανάμεσα στους χορίαμβους του ασκληπιάδειου) 3.5 Ασκληπιάδεια ωδή πέμπτη ή ασκληπιάδεια τετράστιχη στροφή Τετράστιχη στροφή αποτελούμενη από δύο ασκληπιάδειους ελάσσονες, έναν φερεκράτειο και έναν γλυκώνειο: Φερεκράτειος: X X,, X 3.6 Αλκαϊκή ωδή Τετράστιχη στροφή αποτελούμενη από δύο αλκαϊκούς ενδεκασύλλαβους, έναν αλκαϊκό εννεασύλλαβο, και έναν αλκαϊκό δεκασύλλαβο: Αλκαϊκός ενδεκασύλλαβος: X Αλκαϊκός ενδεκασύλλαβος: X Αλκαϊκός εννεασύλλαβος: X Αλκαϊκός δεκασύλλαβος: X (στον αλκαϊκό 11σύλλαβο υπάρχει κατά κανόνα διαίρεση μετά την 5 η συλλαβή και ζεύγμα μετά την 4 η συλλαβή, δηλαδή σχεδόν πάντοτε αποφεύγεται τέλος λέξης μετά την 4 η συλλαβή)

5 3.7 Σαπφική ωδή Τετράστιχη στροφή αποτελούμενη από τρεις σαπφικούς ενδεκασύλλαβους και από έναν αδώνιο στίχο. Αδώνιος: x (στον σαπφικό 11σύλλαβο υπάρχει τομή είτε μετά την 5 η ή μετά την 6 η συλλαβή) (στον αδώνιο στίχο υπάρχει απόλυτη σύμπτωση μετρικού και λεκτικού τόνου) 3.8 Αρχιλόχειο δίστιχο δεύτερο Συνδυασμός ενός δακτυλικού εξάμετρου καταληκτικού και ενός ημιεπούς ή πενθημιμερούς: Δακτυλικός εξάμετρος καταληκτικός: Χ Ημιεπής ή πενθημιμερές: Χ 3.9 Αρχιλόχειο δίστιχο τρίτο Συνδυασμός ενός αρχιλόχειου και ενός ιαμβικού τρίμετρου καταληκτικού: Αρχιλόχειος: Ιαμβικός τρίμετρος καταληκτικός: X X (και ο αρχιλόχειος και ο ιαμβικός τρίμετρος καταληκτικός έχουν πενθημιμερή τομή) Βιβλιογραφία/Αναφορές Boldrini, S. (1992), La prosodia e la metrica dei Romani, Rome Drexler, H. (1967), Einführung in die römische Metrik, Darmstadt Hardie, W.R. (1920), Res metrica: an introduction to the study of Greek and Roman versification, Oxford. Raven, D.S. (1965), Latin Metre: An Introduction, London Μέγας, Α.Χ. (1993), Λατινική μετρική, Θεσσαλονίκη

Σχετικά έγγραφα

Κεφάλαιο 13 Λατινική Μετρική

Κεφάλαιο 13 Λατινική Μετρική 1 Γενικοί κανόνες λατινικής προσωδίας Όλα τα φωνήεντα είναι δίχρονα και όλες οι δίφθογγοι (ae, oe, au, eu, ei, ui) είναι μακρές. Τα σύμφωνα που προτάσσονται του φωνήεντος ή