ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩ ΣΜΗΜΑ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΥΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΣΗΝ ΝΑΤΣΙΛΙΑ CORPORATE GOVERNANCE & PROFITABILITY INDUSTRIES

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩ ΣΜΗΜΑ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΥΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΣΗΝ ΝΑΤΣΙΛΙΑ CORPORATE GOVERNANCE & PROFITABILITY INDUSTRIES"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩ ΣΜΗΜΑ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΥΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΣΗΝ ΝΑΤΣΙΛΙΑ CORPORATE GOVERNANCE & PROFITABILITY INDUSTRIES ΛΑΜΠΡΟΠΟΤΛΟΤ ΥΡΤΟΤΛΑ ΠΕΙΡΑΙΑ 2011

2 ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΠΔΙΡΑΙΩ ΣΜΗΜΑ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ζηην ΝΑΤΣΙΛΙΑ CORPORATE GOVERNANCE & PROFITABILITY INDUSTRIES (ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ΚΑΙ ΑΠΟΓΟΣΙΚΟΣΗΣΑ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΩΝ) Λακπξνπνχινπ Υξπζνχια Γιπλωμαηική εργαζία ποσ σποβλήθηκε ζηο Σμήμα Νασηιλιακών ποσδών ηοσ Πανεπιζηημίοσ Πειραιώς ως μέρος ηων απαιηήζεων για ηην απόκηηζη ηοσ Μεηαπηστιακού Γιπλώμαηος Διδίκεσζης ζηην Νασηιλία Πειραιάς Νοέμβριος 2011

3 Γήισζε απζεληηθφηεηαο / δεηήκαηα Copyright «Σν άηνκν ην νπνίν εθπνλεί ηελ Γηπισκαηηθή Δξγαζία θέξεη νιφθιεξε ηελ επζχλε πξνζδηνξηζκνχ ηεο δίθαηεο ρξήζεο ηνπ πιηθνχ, ε νπνία νξίδεηαη ζηε βάζε ησλ εμήο παξαγφλησλ: ηνπ ζθνπνχ θαη ραξαθηήξα ηεο ρξήζεο (εκπνξηθφο, κε θεξδνζθνπηθφο ή εθπαηδεπηηθφο), ηεο θχζεο ηνπ πιηθνχ, πνπ ρξεζηκνπνηεί (ηκήκα ηνπ θεηκέλνπ, πίλαθεο, ζρήκαηα, εηθφλεο ή ράξηεο), ηνπ πνζνζηνχ θαη ηεο ζεκαληηθφηεηαο ηνπ ηκήκαηνο, πνπ ρξεζηκνπνηεί ζε ζρέζε κε ην φιν θείκελν ππφ copyright, θαη ησλ πηζαλψλ ζπλεπεηψλ ηεο ρξήζεο απηήο ζηελ αγνξά ή ζηε γεληθφηεξε αμία ηνπ ππφ copyright θεηκέλνπ». i

4 Σξηκειήο Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή «Η παξνχζα Γηπισκαηηθή Δξγαζία εγθξίζεθε νκφθσλα απφ ηελ Σξηκειή Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή πνπ νξίζζεθε απφ ηε ΓΔ ηνπ Σκήκαηνο Ναπηηιηαθψλ πνπδψλ Παλεπηζηεκίνπ Πεηξαηψο ζχκθσλα κε ηνλ Καλνληζκφ Λεηηνπξγίαο ηνπ Πξνγξάκκαηνο Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ ζηελ Ναπηηιία. Σα κέιε ηεο Δπηηξνπήο ήηαλ: - Διεπζέξηνο Θαιαζζηλφο (Δπηβιέπσλ) - Αλδξέαο Μεξίθαο - σηήξηνο Θενδσξφπνπινο Η έγθξηζε ηεο Γηπισκαηηθήο Δξγαζίαο απφ ην Σκήκα Ναπηηιηαθψλ πνπδψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Πεηξαηψο δελ ππνδειψλεη απνδνρή ησλ γλσκψλ ηνπ ζπγγξαθέα». ii

5 Πξφινγνο / Δπραξηζηίεο Η παξνχζα εξγαζία εθπνλήζεθε ζην Σκήκα Ναπηηιηαθψλ πνπδψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Πεηξαηά ζηα πιαίζηα ηεο νινθιήξσζεο ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ ζηελ Ναπηηιία. ην ζεκείν απηφ, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ θν. Διεπζέξην Θαιαζζηλφ πνπ κνπ έδσζε ηελ επθαηξία λα αζρνιεζψ κε έλα ηφζν ζεκαληηθφ θαη ελδηαθέξνλ ζέκα, γηα ηελ άςνγε ζπλεξγαζία πνπ είρακε θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο θαζψο θαη γηα ηε δπλαηφηεηα πνπ κνπ παξείρε λα παξνπζηάζσ ηε δηπισκαηηθή κνπ εξγαζία ζην ICABE 2010 πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ A Coruna ηεο Ιζπαλίαο. Δπίζεο ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηνλ θ. Αλδξέα Μεξίθα θαζψο θαη ηνλ θ. σηήξην Θενδσξφπνπιν γηα ηελ ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ Σξηκειή Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ θαη λα αθηεξψζσ ηελ εξγαζία, ζηελ νηθνγέλεηα κνπ θαη ηνπο θίινπο κνπ, πνπ ήηαλ δίπια κνπ θαη κε ζηήξημαλ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζήο κνπ ζην κεηαπηπρηαθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ. iii

6 ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ ΠΔΡΙΛΗΦΗ ABSTRACT ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 ΔΙΑΓΩΓΗ... 1 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ΣΗ ΝΑΤΣΙΛΙΑ ΓΔΝΙΚΑ ΟΡΙΜΟ ΤΣΗΜΑΣΟ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ Βαζηθέο αξρέο απνηειεζκαηηθήο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο Σα δηθαηώκαηα ηωλ κεηόρωλ θαη νη θύξηεο ιεηηνπξγίεο ηδηνθηεζίαο Η ηζόηηκε κεηαρείξηζε ηωλ κεηόρωλ Ο ξόινο ηωλ Stakeholders ζηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε Γηαθάλεηα θαη γλωζηνπνίεζε πιεξνθνξηώλ Δπζύλεο ηνπ δηνηθεηηθνύ ζπκβνπιίνπ ΝΟΜΟΘΔΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΗΜΑΙΑ ΤΠΑΡΞΗ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ Ο ΡΟΛΟ ΣΗ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ΤΣΗΜΑΣΑ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ Anglo Saxon system German system Japanese system Swedish system AGENCY THEORY ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΙΣΙΑ ΣΧΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΧΝ ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4 ΔΤΡΗΜΑΣΑ ΔΡΔΤΝΑ Η ΚΔΦΑΛΑΙΑΓΟΡΑ ΣΧΝ ΗΠΑ ΠΑΡΟΤΙΑΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΤΗ ΔΠΙΛΔΓΜΔΝΧΝ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΧΝ ΔΣΑΙΡΙΧΝ Μεζνδνινγία θαη ζθνπόο ηεο έξεπλαο ΔΞΑΙΡΔΔΙ ΑΝΑΛΤΗ ΥΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΓΔΙΚΣΧΝ Δπεμήγεζε δεηθηώλ iv

7 ROE (Return On Equity) ROA (Return On Assets) ROIC (Return On Invested Capital) Gross Profit Margin Net Profit Margin Debt / Equity Ratio EBITDA (Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation and Amortization) RATIO ANALYSIS Οξηζκόο ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5 ΥΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ ΔΙΗΓΜΔΝΩΝ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΩΝ ΔΣΑΙΡΙΩΝ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΠΟ ΣΗ ΔΡΔΤΝΑ ΠΔΡΙΟΡΙΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΣΗ ΔΡΔΤΝΑ (RESEARCH LIMITATIONS) ΔΙΗΓΜΔΝΔ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΔ ΔΣΑΙΡΙΔ ΚΑΙ ΥΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΓΔΙΚΣΔ Return on Equity (ROE) Return On Assets (ROA) Return On Invested Capital (ROIC) Gross Profit Margin Net Profit Margin Debt/Equity Ratio EBITDA ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΑΝΑΦΟΡΔ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΑ v

8 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΓΙΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΧΝ Γηάγξακκα 1: Measuring the value of good governance in 3 regions Γηάγξακκα 2: Δηζεγκέλεο λαπηηιηαθέο εηαηξίεο ζε ρξεκαηηζηήξηα ησλ ΗΠΑ Γηάγξακκα 3: Companies that fulfill all principles of CG Γηάγξακκα 4: Sample of 35 companies on US stock market Πίλαθαο 1:Γείγκα εηζεγκέλσλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ θαη αξρέο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο Πίλαθαο 2: Υξεκαηννηθνλνκηθνί δείθηεο Πίλαθαο 3: Γείγκα λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ θαη ρξεκαηννηθνλνκηθνί δείθηεο vi

9 ΠΔΡΙΛΗΦΗ ε απηή ηελ εξγαζία έγηλε κία πξνζπάζεηα γηα ηελ πξνζέγγηζε ησλ βαζηθψλ αξρψλ πνπ δηέπνπλ ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε θαζψο θαη ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν πνπ έρεη ζηελ νξγάλσζε θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ ζχγρξνλσλ πνιπκεηνρηθψλ επηρεηξήζεσλ. Οη έλλνηεο ηεο εηαηξηθήο απφδνζεο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλεο κε ηελ χπαξμε απνηειεζκαηηθψλ ζπζηεκάησλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο χζηεξα απφ ζχγθξηζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ 12 εηζεγκέλσλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ κε ηε κέζνδν ratio analysis. Αλαθνξά γίλεηαη θαη ζηα πξνβιήκαηα αιιά θαη ηηο ζπγθξνχζεηο ζπκθεξφλησλ πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο νκάδεο πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηνίθεζε θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ εηαηξηψλ. ηε ζεκεξηλή επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηνπ ηαρέσο κεηαβαιιφκελνπ αιιά θαη αληαγσληζηηθνχ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο νη βαζηθέο αξρέο ηνπ ΟΟΑ πξνηείλνπλ ζεβαζκφ ζηνπο κεηφρνπο θαη ην θνηλσληθφ ζχλνιν, δηαθάλεηα θαη αμηνπηζηία ζηε δηνίθεζε ησλ εηαηξηψλ. θνπφο ηεο έξεπλαο είλαη λα απαληήζεη ζην εξψηεκα εάλ νη επηρεηξήζεηο πνπ εθαξκφδνπλ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε επηηπγράλνπλ θαιχηεξα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα θαη επέθηαζε είλαη πην απνδνηηθέο. πλνςίδνληαο, ε χπαξμε κεραληζκψλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο ζηε ζεκεξηλή επνρή θξίλεηαη απνιχησο απαξαίηεηε. Σα νθέιε είλαη πνιιά δεδνκέλνπ φηη θαζίζηαληαη πεξηζζφηεξν αμηφπηζηεο νη επηρεηξήζεηο πξνζειθχνπλ λένπο επελδπηέο ησλ νπνίσλ ε ρξεκαηνδφηεζε είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμή ηνπο. Η εηζαγσγή ησλ ειιεληθψλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ ζηηο νξγαλσκέλεο ρξεκαηηζηεξηαθέο αγνξέο ησλ ΗΠΑ είλαη κία αθφκε απφδεημε γηα ηελ αχμεζε ησλ κεγεζψλ θαη ηελ πνηνηηθή βειηίσζε ηεο Διιεληθήο Ναπηηιίαο ζε επίπεδν ειηθίαο ησλ πινίσλ αιιά θαη ηεο εηαηξηθήο νξγάλσζεο θαη δηαθάλεηαο. Λέμεηο θιεηδηά: Δηαηξηθή δηαθπβέξλεζε, νηθνλνκηθή εμέιημε, απνδνηηθόηεηα vii

10 ABSTRACT The main aim of this study is to approach the basic principals related to corporate governance and their role in the organizational and functional structure of a shipping company. The concept of the corporate yield and the financial development are solidly linked with the existence of effective systems in corporate governance which have been proved to be in direct contact with the financial results as they are well known by the term financial indices. Special reference has been made on the problems and the internal conflict of that exists between the different groups which are involved in all levels of management. The globalization and the rapidly changing competitive corporate governance as it has been reported by the principles set by OECD suggest respect to the shareholders and the society as well as transparency and reliability to the administration of the corporations. The study aims to respond to the inquiry whether the shipping industry has already applied some of the important principles of OECD and if this application has affected the financial indices positively. According to a number of empirical studies the existence of corporate governance strategies seems to be absolutely necessary. A number of shipping corporations of Greek interests listed in international stock markets have been used in this study to test the hypothesis of a positive relation between an effective structure in corporate governance and their financial profitability. Keywords : Corporate governance, financial development, profitability viii

11 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 ΔΙΑΓΩΓΗ ηελ λαπηηιία θαη θπξίσο ζηελ ειιεληθή ε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε είλαη αθφκα ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο ηεο. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ν ηνκέαο ηεο λαπηηιίαο παξακέλεη φπσο ιέγεηαη ραξαθηεξηζηηθά κηα unregulated market. Απηφ ζεκαίλεη πξαθηηθά φηη νη λαπηηιηαθέο εηαηξίεο δελ ππνρξενχληαη λα ζπληάζζνπλ ηζνινγηζκνχο θαη λα δεκνζηεχνπλ νηθνλνκηθά ηνπο ζηνηρεία. Σα ηειεπηαία ρξφληα φκσο παξνπζηάδεηαη κηα αιιαγή ζηνλ ηξφπν δηνίθεζεο ησλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ θαη θπξίσο ησλ ειιεληθψλ ζπκθεξφλησλ. ηαδηαθά νη ειιεληθέο εηαηξίεο αιιάδνπλ ραξαθηήξα θαη ηξφπν δηνίθεζεο. Πεξλάλε απφ ηελ παξαδνζηαθή ηνπο κνξθή, δειαδή ηνπ θαπεηάληνπ ηδηνθηήηε ηεο εηαηξίαο ζε ζχγρξνλεο κνξθέο δηνίθεζεο κε πνιπκεηνρηθή ζχλζεζε πνπ ζηεξίδνληαη γηα ηελ δηνίθεζε ηνπο ζε ζηειέρε θαη επαγγεικαηίεο managers. Η αλάγθε γηα εχξεζε κεγάισλ θεθαιαίσλ απφ ειιεληθέο λαπηηιηαθέο εηαηξίεο, πνπ δελ ζα κπνξνχζαλ λα βξεζνχλ κε ηνπο παξαδνζηαθνχο ηξφπνπο, κε ζθνπφ ηελ ρξεκαηνδφηεζε ηεο λαππήγεζεο λένπ ζηφινπ ζε πξσηφγλσξν βαζκφ νδήγεζε κεγάιεο παξαδνζηαθέο εηαηξίεο λα εηζέιζνπλ ζε δηεζλή ρξεκαηηζηήξηα θπξίσο ηεο Νέαο Τφξθεο. ε ηέηνηνπ είδνπο ρξεκαηηζηεξηαθέο αγνξέο φπνπ ππάξρεη πνιχ κεγάιε πξνζθνξά κεηνρηθψλ ηίηισλ θαη έληνλνο αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ νη ειιεληθέο εηαηξίεο ζα πξέπεη λα κπνξνχλ λα πείζνπλ κεξηθνχο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο επελδχηεο ηνπ θφζκνπ λα ηνπο εκπηζηεπηνχλ ηα θεθάιαηα ηνπο. Απηφ είλαη θάηη ην νπνίν κπνξνχλ λα ην θάλνπλ κφλν εηαηξίεο πνπ δηαζέηνπλ ζρεηηθνχο κεραληζκνχο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο θαη κπνξνχλ λα πξνζηαηεχζνπλ ηα θεθάιαηα ησλ επελδπηψλ απφ θαθνδηαρείξηζε θαη επελδχζεηο κηθξήο απφδνζεο. Παξαθάησ ζα γίλεη πξνζπάζεηα λα παξνπζηαζηνχλ ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο θαζψο θαη ηα θχξηα πξνβιήκαηα ηα νπνία αληηκεησπίδνπλ νη ζχγρξνλεο επηρεηξήζεηο. θνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο είλαη λα απνδείμεη εάλ νη εηαηξίεο πνπ εθαξκφδνπλ ζχζηεκα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο είλαη πην απνδνηηθέο απφ εθείλεο πνπ δελ ηηο εθαξκφδνπλ. Η εξεπλά ζα βαζηζηεί πάλσ ζε δεκνζηεπκέλα νηθνλνκηθά ζηνηρεία ησλ εηαηξηψλ ηνπ δείγκαηνο θαη ε ζχγθξηζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ ζα γίλεη κε ratio analysis. 1

12 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ΣΗ ΝΑΤΣΙΛΙΑ 2.1 ΓΔΝΙΚΑ Σα ηειεπηαία ρξφληα ζηνλ θφζκν ησλ επηρεηξήζεσλ ε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε είλαη έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά ζέκαηα. Οη πςεινί ξπζκνί αλάπηπμεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο πξνυπνζέηεη κηα ζπλερή επελδπηηθή δξαζηεξηφηεηα κε ρακειφ θφζηνο ρξεκαηνδφηεζεο. ηηο κέξεο καο φιν θαη πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο αιιά θαη θπβεξλήζεηο απφ φιν ηνλ θφζκν αληηιακβάλνληαη ηελ αμία ηεο δεκηνπξγίαο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο θαη ζπεχδνπλ λα ηελ ελζσκαηψζνπλ ζηηο επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο θαη ζηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπο. Η αλαγθαηφηεηα γηα ηελ ζέζπηζε απνηειεζκαηηθψλ ζπζηεκάησλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ην γεγνλφο φηη ε αλάπηπμε θάζε ρψξαο βαζίδεηαη ζηελ επέλδπζε κεγάισλ θεθαιαίσλ ζηηο επηρεηξήζεηο. Έηζη φπσο δηακνξθψλνληαη ζην πιαίζην ηνπ δηεζλή αληαγσληζκνχ νη αλάγθεο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα επελδπηηθά θεθάιαηα δελ κπνξνχλ πιένλ λα ηθαλνπνηεζνχλ κε βάζε ηνπο παξαδνζηαθνχο ηξφπνπο ρξεκαηνδφηεζεο. Απηφ νδεγεί ηηο επηρεηξήζεηο λα αλαδεηνχλ κεηνρηθά θεθάιαηα ρακεινχ θφζηνπο κέζσ ησλ θεθαιαηαγνξψλ κε ηελ πξνζθνξά λέσλ κεηνρηθψλ ηίηισλ δηαπξαγκαηεχζηκσλ ζην ρξεκαηηζηήξην. Με απνηέιεζκα λα δεκηνπξγείηαη ε αλάγθε εμαζθάιηζεο πςεινχ βαζκνχ εληηκφηεηαο, ππεπζπλφηεηαο θαη δηαθάλεηαο ηεο δηαθπβέξλεζεο ηνπο, ψζηε λα πξνζηαηεχνληαη ηα ζπκθέξνληα ησλ κεηφρσλ ηνπο. Κάηη ηέηνην απαηηεί, φπσο είλαη θπζηθφ, πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθή, επαξθή θαη ππεχζπλε δηνηθεηηθή νξγάλσζε ηεο εηαηξίαο, ζηνηρεία πνπ εμαζθαιίδεη ε χπαξμε ζπζηεκάησλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά νη επελδπηέο ζα εκπηζηεπζνχλ ηα θεθάιαηα ηνπο κφλν ζε επηρεηξήζεηο πνπ δηαζέηνπλ ζρεηηθνχο κεραληζκνχο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο πνπ λα κπνξνχλ λα εμαζθαιίζνπλ κηα ηθαλνπνηεηηθή απφδνζε ησλ θεθαιαίσλ θαη λα ηνπο πξνζηαηεχνπλ απφ πηζαλή εθκεηάιιεπζε ηνπο απφ ηνπο επηρεηξεκαηίεο θαη επέλδπζε ησλ θεθαιαίσλ ηνπο ζε επελδπηηθά ζρέδηα ρακειήο απφδνζεο. ηε ζεκεξηλή επνρή ε νινέλα απμαλφκελε πξνζθνξά κεηνρηθψλ ηίηισλ ησλ επηρεηξήζεσλ πξνο ην επξχ επελδπηηθφ θνηλφ ζπληειεί ζηελ αιιαγή ηνπ ραξαθηήξα ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπο. Η πνιπκεηνρηθή ζχλζεζε είλαη πιένλ θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηδηνθηεζίαο ησλ ζχγρξνλσλ επηρεηξήζεσλ πνπ είλαη εηζεγκέλεο ζην ρξεκαηηζηήξην. 2

13 Η πνιπκεηνρηθφηεηα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ δεκηνπξγία επαγγεικαηηψλ δηαρεηξηζηψλ (managers) ησλ εηαηξηψλ θαη ηνλ δηαρσξηζκφ κεηαμχ ηδηνθηεζίαο θαη ειέγρνπ. Απηφο ν δηαρσξηζκφο κεηαμχ ηδηνθηεζίαο θαη ειέγρνπ ησλ εηαηξηψλ πξνθαιεί ηελ εκθάληζε ελφο ζεκαληηθνχ πξνβιήκαηνο πνπ πεγάδεη απφ ηελ δπλαηφηεηα νη επαγγεικαηίεο δηαρεηξηζηέο λα θπβεξλνχλ ηελ επηρείξεζε, ζην πιαίζην ηεο εμνπζίαο πνπ ηνπο παξέρεηαη γηα ην δηθφ ηνπο θέξδνο θαη φρη γηα ην θέξδνο ησλ ηδηνθηεηψλ θαη ησλ κεηφρσλ ηεο εηαηξίαο. Οη κέηνρνη απφ ηελ πιεπξά ηνπο αλαδεηνχλ ηελ κεγηζηνπνίεζε ησλ θεξδψλ ηνπο απφ ηηο κεηνρέο, ελψ νη δηνηθνχληεο (managers) απφ ηελ άιιε πιεπξά ελδηαθέξνληαη γηα ηελ κεγηζηνπνίεζε ηεο ηηκήο ηεο κεηνρήο κε ζθνπφ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο πξνζσπηθέο ηνπο θηινδνμίεο (Agency Theory). Ο Adam Smith αλαθέξεη ζηνλ Πινχην ησλ Δζλψλ (1776), ην λα είλαη νη δηνηθνχληεο κηαο εηαηξίαο δηαρεηξηζηέο ζηα ιεθηά ησλ άιισλ, θαη φρη ζηα δηθά ηνπο, δελ κπνξείο λα πεξηκέλεηο φηη ζα ελδηαθεξζνχλ γηα απηά κε ηνλ ίδην δήιν. «being the managers of other people's money than of their own, it cannot well be expected that they should watch over it with the same anxious vigilance with which partners in a private copartnery frequently watch over their own. Like the stewards of a rich man, they... consider attention to small matters as not for their master's honour and very easily give themselves a dispensation from having it.» ( Απηή ε ζπκπεξηθνξά ησλ επαγγεικαηηψλ managers δεκηνπξγεί έλα επηπιένλ θφζηνο γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο. Θα κπνξνχζακε ινηπφλ λα πνχκε φηη ην πξφβιεκα ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο είλαη ε απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ αληηθξνπφκελσλ ζπκθεξφλησλ κε ζθνπφ ην γεληθφ ζπκθέξνλ ηεο εηαηξίαο θαη ησλ κεηφρσλ. Η επίιπζε απηνχ ηνπ πξνβιήκαηνο βαζίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ πξψηνλ ζηνλ αθξηβή θαζνξηζκφ ηνπ ξφινπ, ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ππνρξεψζεσλ πνπ έρνπλ φινη νη ζπκκεηέρνληεο ζηελ δηνίθεζε ηεο εηαηξίαο θαη δεχηεξνλ ζηελ εθαξκνγή απνηειεζκαηηθψλ ζπζηεκάησλ ειέγρνπ θαη παξαθνινχζεζεο νιφθιεξεο ηεο επηρείξεζεο κε ζθνπφ ηελ βειηηζηνπνίεζε ησλ πφξσλ ηεο. 3

14 Σελ ηειεπηαία δεθαεηία ε ζεκαζία ηεο χπαξμεο απνηειεζκαηηθψλ ζπζηεκάησλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο απνθηά ηδηαίηεξε ζεκαζία. Ιδίσο κεηά απφ ηελ θαηάξξεπζε επηρεηξεκαηηθψλ θνινζζψλ φπσο είλαη νη Enron (2001), ε World Com (2002), Tyco (2002), Parmalat (2003), Ahold (2003) θιπ. θάησ απφ ην βάξνο νηθνλνκηθψλ ζθαλδάισλ. Απφ ηελ έξεπλα πνπ αθνινχζεζε ηεο θαηάξξεπζεο απνδείρηεθε φηη νη εηαηξίεο απηέο ζπζηεκαηηθά παξαπνηνχζαλ ηα νηθνλνκηθά ηνπο ζηνηρεία δηαπξάηηνληαο ινγηζηηθέο απάηεο. Σα ζηειέρε ησλ εηαηξηψλ απηψλ θαηάθεξλαλ κε δηάθνξνπο ινγηζηηθνχο θαη ζχλζεηνπο δηνηθεηηθνχο ηξφπνπο κε off-shore εηαηξίεο θιπ φρη κφλν λα απνθξχπηνπλ απφ ηνπο επελδπηέο ηα ηεξάζηηα ειιείκκαηα αιιά θαη λα παξνπζηάδνπλ εηθνληθά θέξδε. Απηήλ ηελ θαηάζηαζε ηελ δηεπθφιπλε ζε κεγάιν βαζκφ ε αλππαξμία ελφο απνηειεζκαηηθνχ ζπζηήκαηνο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. Σν απνηέιεζκα θπζηθά ήηαλ λα απνθαιπθζεί ε απάηε θαη κέζα ζε έλα βξάδπ νη εηαηξίεο απηέο λα θαηαξξεχζνπλ ζαλ ράξηηλνο πχξγνο. Οη επηπηψζεηο ηεο απνηπρίαο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ εηαηξηψλ ήηαλ πνιιέο. Υηιηάδεο επελδπηέο απφ φινλ ηνλ θφζκν έραζαλ ηα ρξήκαηα ηνπο θαη ρηιηάδεο εξγαδφκελνη ζηηο εηαηξίεο απηέο έραζαλ ηελ δνπιεηά ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθά αμίδεη λα αλαθεξζεί εδψ φηη κφλν απφ ηελ πηψρεπζε ηεο Enron ράζεθαλ πεξίπνπ 70 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα θαη πέληε ρηιηάδεο πεληαθφζηνη (5.500) εξγαδφκελνη έραζαλ ηηο δνπιεηέο ηνπο (Accounting scandals, Δθ ησλ πζηέξσλ θνηηψληαο ηα αίηηα πνπ νδήγεζαλ ζηελ θαηάξξεπζε απηψλ ησλ νηθνλνκηθψλ θνινζζψλ κπνξνχκε κε ζηγνπξηά λα εληνπίζνπκε ηελ έιιεηςε απνηειεζκαηηθψλ κεραληζκψλ ειέγρνπ θαη ηελ πξνθαλή αλεπάξθεηα ησλ δηνηθεηηθψλ ζπκβνπιίσλ λα εθαξκφζνπλ ηέηνηνπ είδνπο ειεγθηηθνχο κεραληζκνχο. Απηφ νδήγεζε ηνπο δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη ηηο θπβεξλήζεηο λα αληηιεθζνχλ ηελ ζεκαληηθφηεηα ηεο ζέζπηζεο κεραληζκψλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο πνπ ζηφρν είραλ λα απμήζνπλ θαη πάιη ηελ εκπηζηνζχλε ησλ επελδπηψλ. Όπσο είλαη θπζηθφ απηφ επεξέαζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο άξα θαη ε λαπηηιία δελ ζα κπνξνχζε λα απνηειεί εμαίξεζε. ηε ζπλερεία ηεο εξγαζίαο γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα λα δνζεί έλαο νξηζκφο ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο φπσο απηφο δίλεηαη απφ ηελ δηαζέζηκε βηβιηνγξαθία. 4

15 2.2 ΟΡΙΜΟ ΤΣΗΜΑΣΟ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ Σα ηειεπηαία ρξφληα πνιινί δηεζλείο νξγαληζκνί έρνπλ πξνζπαζήζεη λα δψζνπλ έλαλ νξηζκφ γηα ην ηη αθξηβψο είλαη θαη πσο νξίδεηαη ε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε. ηελ βηβιηνγξαθία ππάξρνπλ πνιινί νξηζκνί θαη φινη ηνπο ζπγθιίλνπλ ζε θάπνηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά. Όπσο γηα παξάδεηγκα ε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε είλαη: Έλα ζχλνιν αξρψλ, Έλα ζχζηεκα εζσηεξηθνχ ειέγρνπ πνπ ζθνπφ έρεη ηελ πξνάζπηζε ησλ ζπκθεξφλησλ ηεο εηαηξίαο θαη ησλ stakeholders, ηνρεχεη ζηελ βειηηζηνπνίεζε ηεο απφδνζεο ηεο εηαηξίαο, Δπηιχεη πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ ζχγθξνπζε ζπκθεξφλησλ κέζα ζηελ εηαηξία θιπ. χκθσλα κε ηνπο Denzil Watson θαη Antony Head ε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε αθνξά ηε ζρέζε κεηαμχ ηνπ management ηεο εηαηξίαο θαη ηνπο ηδηνθηήηεο ηεο θαη ηηο δνκέο, ηε θχζε θαη ηνπο κεραληζκνχο κε ηνπο νπνίνπο νη ηδηνθηήηεο ειέγρνπλ θπβεξλνχλ ην management ηεο επηρείξεζεο (Corporate Finance, 2001). Η επηηξνπή Cadbury, ε νπνία επεξέαζε ηηο εμειίμεηο αλαθνξηθά κε ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε φρη κφλν ζην Ηλσκέλν Βαζίιεην αιιά θαη ζε άιιεο ρψξεο, νξίδεη ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε ζαλ έλα ζχλνιν ειέγρσλ θαη δηθιείδσλ αζθαιείαο νηθνλνκηθήο ή άιιεο θχζεσο (ιεηηνπξγηθήο επηρεηξεκαηηθήο θιπ.) κέζσ ησλ νπνίσλ δηνηθνχληαη θαη ειέγρνληαη νη επηρεηξήζεηο (Cadbury Committee, 1992). χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ δίλεη ν Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο (ΟΟΑ) ε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε πεξηιακβάλεη κηα νκάδα ζρέζεσλ κεηαμχ ηεο δηνίθεζεο κηαο εηαηξίαο, ησλ κεηφρσλ, ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ θαζψο επίζεο θαη ησλ άιισλ θνξέσλ (stakeholders) πνπ επεξεάδνπλ ή επεξεάδνληαη απφ ηελ ιεηηνπξγία ηεο εηαηξίαο θαη έρνπλ ζπκθέξνληα απφ απηήλ. Με βάζε ινηπφλ ηα πξνεγνχκελα, κπνξνχκε λα πνχκε φηη γεληθφηεξα εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε νλνκάδνπκε ην ζχλνιν ησλ ζρέζεσλ θαη ηελ θαηαλνκή αξκνδηνηήησλ θαη εμνπζηψλ κεηαμχ κεηφρσλ, δηνηθήζεσο, δηεπζχλζεσο θαη stakeholders. Με ηνλ φξν δηνίθεζε ελλννχκε ην Γηνηθεηηθφ πκβνχιην, κε ηνλ φξν δηεχζπλζε ην δηεπζχλνληα 5

16 ζχκβνπιν θαη ην ινηπφ management, ελψ κε ηνλ φξν stakeholders ηνπο άκεζα επεξεαδφκελνπο απφ ηε ιεηηνπξγία ηεο επηρεηξήζεσο π.ρ. εξγαδφκελνπο, κεηφρνπο, πειάηεο, πξνκεζεπηέο, ηξάπεδεο, ηνπηθή θνηλσλία. ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε κεηέρνπλ επίζεο, θαηά δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, απηνί πνπ έρνπλ ειεγθηηθφ ξφιν ζηελ επηρείξεζε, π.ρ. νξθσηνί ινγηζηέο, εζσηεξηθνί ειεγθηέο θαζψο θαη φζνη αλαιχνπλ ηελ πνξεία ηεο, δει. αλαιπηέο, κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, θαη ηέινο νη επελδπηηθέο ηξάπεδεο, ρξεκαηνδφηεο θαη νη ρξεκαηηζηεξηαθέο εηαηξίεο. Αθφκα ε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε ζέηεη εθείλν ην ζεζκηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν πξνζδηνξίδνληαη νη ζηφρνη κηαο εηαηξίαο θαη ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο γηα ηνλ ηξφπν πινπνίεζεο ηνπο. Έλα θαιφ θαη απνηειεζκαηηθφ πιαίζην εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο κηαο εηαηξίαο ζα πξέπεη λα παξέρεη ζην δηνηθεηηθφ ζπκβνχιην θαη ηελ δηνίθεζε κηαο εηαηξίαο ηα θαηάιιεια θίλεηξα ψζηε λα γίλεη πξνζπάζεηα πινπνίεζεο ησλ ζηφρσλ απηψλ πνπ είλαη πξνο φθεινο ηεο εηαηξίαο θαη ησλ κεηφρσλ ηεο. Δλψ παξάιιεια ζα πξέπεη λα δηαζθαιίδεη απνηειεζκαηηθέο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ. Σα απνηειέζκαηα ηεο χπαξμεο ελφο απνηειεζκαηηθνχ ζπζηήκαηνο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο είλαη ε βειηηζηνπνίεζε ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ ηεο εηαηξίαο. (OECD, Principles Of Corporate Governance, 2004). Οη βαζηθέο αξρέο ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο εγθξίζεθαλ απφ ηνπο ππνπξγνχο ηνπ ΟΟΑ ην 1999 θαη απφ ηφηε έγηλαλ έλα δηεζλέο ζεκείν αλαθνξάο γηα φινπο ηνπο policy makers, ηνπο επελδπηέο, ηηο επηρεηξήζεηο θαη ηνπο άιινπο stakeholders παγθνζκίσο. Ο ΟΟΑ (OECD) πξνηείλεη έμη ζπγθεθξηκέλεο πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθή εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε νη νπνίεο παξνπζηάδνληαη παξαθάησ. 1. Βαζηθέο αξρέο απνηειεζκαηηθήο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο 2. Σα δηθαηψκαηα ησλ κεηφρσλ θαη νη θχξηεο ιεηηνπξγίεο ηδηνθηεζίαο 3. Η ηζφηηκε κεηαρείξηζε ησλ κεηφρσλ 4. Ο ξφινο ησλ Stakeholders ζηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε 5. Γηαθάλεηα θαη γλσζηνπνίεζε πιεξνθνξηψλ 6. Δπζχλεο ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ 6

17 Οη παξαπάλσ αξρέο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο φπσο νξίδνληαη απφ ηνλ ΟΟΑ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί σο βάζε γηα ηελ αλάπηπμε θαλνληζκψλ απφ εζληθέο θπβεξλήζεηο θαη απφ εηαηξίεο ζε φιε ηελ Δπξψπε. Καη ε Διιάδα είλαη κηα απφ ηηο ρψξεο απηέο ΒΑΙΚΔ ΑΡΥΔ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ Οη πξαθηηθέο Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα πξνσζνχλ απνηειεζκαηηθέο θαη δηαθαλείο αγνξέο, θαη λα είλαη ζχκθσλεο κε ηνπο θαλφλεο θαη ηνπο ηζρχνληεο λφκνπο θαη ζα πξέπεη μεθάζαξα λα θαζνξίδνπλ ηνλ ηξφπν θαη ηνλ δηαρσξηζκφ ηνλ επζπλψλ κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ stakeholders. Α. Οη πξαθηηθέο Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ ιακβάλνληαο ππφςε ηηο επηπηψζεηο πνπ απηέο έρνπλ ζηελ ζπλνιηθή νηθνλνκηθή απφδνζε ηεο εηαηξίαο, ηελ αθεξαηφηεηα ηεο αγνξάο θαη ηα θίλεηξα πνπ δεκηνπξγεί ζε φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο ε πξνψζεζε ησλ δηαθαλψλ θαη απνηειεζκαηηθψλ αγνξψλ. B. Οη πξαθηηθέο ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα είλαη ζχκθσλεο θαη λα επεξεάδνληαη απφ ηνπο ηζρχνληεο λφκνπο θαη θαλνληζκνχο, ζα πξέπεη επίζεο λα πξνσζνχλ ηελ δηαθάλεηα θαη λα κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ζηελ πξάμε. C. Ο δηαρσξηζκφο ησλ επζπλψλ κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ αξρψλ ζα πξέπεη μεθάζαξα λα νξίδεηαη θαη λα δηαζθαιίδεηαη φηη ην δεκφζην ζπκθέξνλ εμππεξεηείηαη. D. Οη επηβιέπνπζεο επνπηηθέο αξρέο ζα πξέπεη λα έρνπλ ηελ εμνπζηνδφηεζε, ηελ αθεξαηφηεηα θαη ηηο δηαζέζηκεο πήγεο λα θέξνπλ εηο πέξαο ηα θαζήθνληα ηνπο κε έλαλ αληηθεηκεληθφ θαη επαγγεικαηηθφ ηξφπν. Δπηπιένλ νη απνθάζεηο ηνπο ζα πξέπεη λα είλαη έγθαηξεο, δηαθαλείο θαη πιήξσο ηεθκεξησκέλεο. (OECD, Principles Of Corporate Governance, 2004). 7

18 2.2.2 ΣΑ ΓΙΚΑΙΩΜΑΣΑ ΣΩΝ ΜΔΣΟΥΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΚΤΡΙΔ ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΔ ΙΓΙΟΚΣΗΙΑ Οη πξαθηηθέο Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα πξνζηαηεχνπλ ηα δηθαηψκαηα ησλ κεηφρσλ. A. Χο βαζηθά δηθαηψκαηα ησλ κεηφρσλ πεξηιακβάλνπλ ηα αθφινπζα: 1. Σελ δηαζθάιηζε ησλ κεζφδσλ ηήξεζεο ηνπ κεηνρνινγίνπ. 2. Σε κεηαθνξά ή κεηαβίβαζε κεηνρψλ. 3. Σελ επαξθή, έγθπξε θαη έγθαηξε ελεκέξσζε αλά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα γηα ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε θαη ηηο πξννπηηθέο ηεο επηρείξεζεο. 4. Γηθαίσκα ςήθνπ θαη ζπκκεηνρή ζηηο Γεληθέο πλειεχζεηο ησλ κεηφρσλ. 5. Γηθαίσκα λα εθιέγνπλ θαη λα απνκαθξχλνπλ κέιε ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ 6. Η ζπκκεηνρή ζηα θαζαξά θέξδε ηεο επηρείξεζεο. B. Οη κέηνρνη ζα πξέπεη λα έρνπλ ην δηθαίσκα λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο Γεληθέο πλειεχζεηο ησλ κεηφρσλ θαη λα είλαη επαξθψο ελεκεξσκέλνη γηα ηηο απνθάζεηο πνπ ζα πξέπεη λα ιάβνπλ ζρεηηθά κε ζεκειηψδεηο αιιαγέο ζηελ επηρείξεζε, νη νπνίεο ζπκπεξηιακβάλνπλ ηα παξαθάησ: 1. Σελ έγθξηζε ηξνπνπνίεζεο θαηαζηαηηθνχ ή άιισλ λνκηθψλ θεηκέλσλ δηαθπβέξλεζεο ηεο επηρείξεζεο. 2. Σελ έγθξηζε απμήζεσο ηνπ κεηνρηθνχ θεθαιαίνπ ηεο επηρείξεζεο. 3. Σελ έγθξηζε δηελέξγεηαο ζπλαιιαγψλ, φπσο ζπγρσλεχζεηο, εμαγνξέο θαη πσιήζεηο κέξνπο ηεο επηρείξεζεο. C. Οη κέηνρνη ζα πξέπεη λα κπνξνχλ λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά θαη λα ςεθίδνπλ ζηηο Γεληθέο πλειεχζεηο ησλ κεηφρσλ θαη λα είλαη πιήξσο θαη εγθαίξσο πιεξνθνξεκέλνη γηα ηνπο θαλφλεο θαη ηηο δηαδηθαζίεο ςεθνθνξίαο: 1. Οη κέηνρνη ζα πξέπεη λα έρνπλ επαξθή θαη έγθαηξε πιεξνθφξεζε ζρεηηθά κε ηελ εκεξνκελία, ηνλ ηφπν θαη ηα ζέκαηα πνπ ζα ζπδεηεζνχλ ζηελ Γεληθή πλέιεπζε θαη λα ιακβάλνπλ γλψζε έγθαηξα γηα ηα ζέκαηα γηα ηα νπνία ζα πξέπεη λα ιεθζνχλ απνθάζεηο ζηηο ζπλειεχζεηο. 8

19 2. Οη κέηνρνη ζα πξέπεη λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ζέηνπλ εξσηήζεηο πξνο ηα κέιε ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ ηεο εηαηξίαο φπσο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο εηήζηνπο εμσηεξηθνχο έιεγρνπο. Θα πξέπεη επίζεο λα έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα ζέηνπλ ζέκαηα πξνο ζπδήηεζε θαη λα θάλνπλ πξνηάζεηο γηα ηα ζέκαηα απηά. 3. Θα πξέπεη λα εμαζθαιίδεηαη ε απνηειεζκαηηθή ζπκκεηνρή ησλ κεηφρσλ ζε ζεκαληηθά ζέκαηα θαη απνθάζεηο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο φπσο γηα παξάδεηγκα ηελ πξφηαζε θαη εθινγή ησλ κειψλ ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ. Οη κέηνρνη ζα πξέπεη λα κπνξνχλ λα εθθξάζνπλ ηελ γλψκε ηνπο γηα ηηο ακνηβέο ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ θαη ησλ πςειφβαζκσλ ζηειερψλ. 4. Οη κέηνρνη ζα πξέπεη λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ςεθίδνπλ απηνπξνζψπσο ή δη αληηπξνζψπνπ, ζε θάζε πεξίπησζε φκσο νη ςήθνη έρνπλ ηελ ίδηα ηζρχ. D. Οη θχξηεο δνκέο θαη νη ξπζκίζεηο πνπ επηηξέπνπλ ζε νξηζκέλνπο κεηφρνπο γηα λα ιάβνπλ έλαλ βαζκφ ειέγρνπ δπζαλάινγν πξνο ην πνζνζηφ ηδηνθηεζίαο ηνπο πξέπεη λα απνηξέπνληαη θαη λα δεκνζηεχνληαη. E. Η Δηαηξηθή Γηαθπβέξλεζε ηεο εηαηξίαο ζα πξέπεη λα εγγπάηαη ζηνπο κεηφρνπο φηη ε ιεηηνπξγία ηεο επηρείξεζεο ραξαθηεξίδεηαη απφ δηθαηνζχλε θαη δηαθάλεηα: 1. Οη θαλφλεο θαη νη δηαδηθαζίεο πνπ δηέπνπλ ηελ εθινγή ησλ κειψλ ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ, ε απφθηεζε επηρεηξεκαηηθνχ ειέγρνπ εηζεγκέλεο επηρείξεζεο θαζψο θαη ε ζπληέιεζε αζπλήζηζησλ ζπλαιιαγψλ φπσο ζπγρσλεχζεηο, εμαγνξέο, θαη πσιήζεηο ζεκαληηθνχ κέξνπο ηνπ ελεξγεηηθνχ ηεο επηρείξεζεο θιπ ζα πξέπεη λα αλαιχνληαη πιήξσο θαη λα γλσζηνπνηνχληαη, έηζη ψζηε νη επελδπηέο λα γλσξίδνπλ ηα δηθαηψκαηα ηνπο θαη ηελ δηαδηθαζία. Σν ηίκεκα ησλ ζπλαιιαγψλ απηψλ ζα πξέπεη λα ραξαθηεξίδεηαη απφ δηαθάλεηα θαη λα δηαθαλνλίδεηαη κε φξνπο θαη πξνυπνζέζεηο πνπ πξνζηαηεχνπλ ηα δηθαηψκαηα ησλ κεηφρσλ. 2. Οη κεραληζκνί πνπ απνηξέπνπλ ή πεξηνξίδνπλ ηηο εμαγνξέο θαη ηηο ζπγρσλεχζεηο ζα πξέπεη λα πηνζεηνχληαη κφλν γηα ην ζπκθέξνλ ηεο επηρείξεζεο θαη ησλ κεηφρσλ θαη φρη γηα λα πξνζηαηεχζνπλ ηελ δηνίθεζε ηεο εηαηξίαο απφ ην λα ινγνδνηεί γηα ηηο ελέξγεηεο ηεο. F. Η άζθεζε ησλ ηδηνθηεζηαθψλ δηθαησκάησλ απφ ηνπο επελδχηεο ζπκπεξηιακβαλφκελσλ θαη ησλ ζεζκηθψλ επελδπηψλ ζα πξέπεη λα δηαζθαιίδνληαη: 9

20 1. Οη ζεζκηθνί επελδπηέο πνπ ελεξγνχλ κε fiduciary capacity ζα πξέπεη λα γλσζηνπνηήζνπλ ηελ πνιηηηθή ηνπο ζρεηηθά κε ην δηθαίσκα ςήθνπ ηνπο θαη ηηο πνιηηηθέο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ δηαδηθαζηψλ πνπ έρνπλ ζε ηζρχ γηα ηελ απφθαζε ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ησλ δηθαησκάησλ ςήθνπ ηνπο. 2. Οη ζεζκηθνί επελδπηέο πνπ ελεξγνχλ κε fiduciary capacity ζα πξέπεη λα γλσζηνπνηήζνπλ πσο δηαρεηξίδνληαη δηακάρεο ζπκθεξφλησλ νη νπνίεο κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηα δηθαηψκαηα ηδηνθηεζίαο ζρεηηθά κε ηηο επελδχζεηο ηνπο. G. Οη κέηνρνη ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ζεζκηθψλ επελδπηψλ ζα πξέπεη λα ηνπο επηηξέπεηαη λα ζπκβνπιεχνπλ ν έλαο ηνλ άιιν γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ βαζηθά δηθαηψκαηα ηνπο φπσο απηά νξίδνληαη απφ ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. (OECD, Principles Of Corporate Governance, 2004) Η ΙΟΣΙΜΗ ΜΔΣΑΥΔΙΡΙΗ ΣΩΝ ΜΔΣΟΥΩΝ Οη πξαθηηθέο Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα εγγπψληαη ηελ ηζφηηκε κεηαρείξηζε φισλ ησλ κεηφρσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ κεηνςεθνχλησλ θαη αιινδαπψλ κεηφρσλ. Όινη νη κέηνρνη ζα πξέπεη λα έρνπλ ηελ επθαηξία απνηειεζκαηηθήο αληηκεηψπηζεο ηεο παξαβίαζεο ησλ δηθαησκάησλ απηψλ. Α. Όινη νη κέηνρνη ηεο ίδηαο θαηεγνξίαο ζα πξέπεη λα απνιακβάλνπλ ίζεο κεηαρείξηζεο: 1. Γηα θάζε θαηεγνξία, νη κέηνρνη ζα πξέπεη λα έρνπλ ηα ίδηα δηθαηψκαηα. Όινη νη επελδπηέο ζα πξέπεη λα έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα ελεκέξσζεο ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηα ηνπο ζε φιεο ηηο θαηεγνξίεο κεηνρηθψλ ηίηισλ πξηλ απφ ηελ αγνξά ηνπο. Οπνηεζδήπνηε αιιαγέο ζηα δηθαηψκαηα ςήθνπ ζα πξέπεη πξψηα λα ππφθεηληαη ζε ςεθνθνξία ησλ κεηφρσλ. 2. Οη κηθξνί κέηνρνη πξέπεη λα πξνζηαηεπζνχλ απφ ηηο θαηαρξεζηηθέο ελέξγεηεο ησλ κεγαινκεηφρσλ πνπ ελεξγνχλ είηε άκεζα είηε έκκεζα, θαη πξέπεη λα έρνπλ ηα απνηειεζκαηηθά κέζα ηεο επαλφξζσζεο. 3. Οη ςεθνθνξίεο απφ ηνπο αληηπξνζψπνπο ή ηνπο ππνςεθίνπο ζα πξέπεη λα γίλνληαη κε έλαλ πξνζπκθσλεκέλν ηξφπν γηα φθεινο ηδηνθηήηε ησλ κεηνρψλ. 10

21 4. Σα εκπφδηα ζηε δηαζπλνξηαθή ςεθνθνξία πξέπεη λα εμαθαληζηνχλ. 5. Οη πξνυπνζέζεηο θαη δηαδηθαζίεο ησλ Γεληθψλ πλειεχζεσλ ζα πξέπεη λα εγγπψληαη ηελ ηζφηηκε κεηαρείξηζε ησλ κεηφρσλ. Η επηρείξεζε ζα πξέπεη λα πηνζεηεί απιέο θαη ρακεινχ θφζηνπο δηαδηθαζίεο ζηελ άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ ςήθνπ. B. Δλέξγεηεο θαη ζπλαιιαγέο βαζηζκέλεο ζηελ εζσηεξηθή πιεξνθφξεζε θαη ζε θαηαρξεζηηθέο θηλήζεηο πξνο ίδηνλ φθεινο ζα πξέπεη λα απαγνξεχνληαη. C. Σα κέιε ηνπ Γηνηθεηηθνχ πκβνπιίνπ θαη ηα εθηειεζηηθά δηεπζπληηθά ζηειέρε ζα πξέπεη λα ππνρξενχληαη ζηελ γλσζηνπνίεζε πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε νπνηνδήπνηε ίδην πιηθφ ζπκθέξνλ ζε ζπλαιιαγέο ή δεηήκαηα πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηρείξεζε. (OECD, Principles Of Corporate Governance, 2004) Ο ΡΟΛΟ ΣΩΝ STAKEHOLDERS ΣΗΝ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ Οη Πξαθηηθέο Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα αλαγλσξίδνπλ ηα δηθαηψκαηα ησλ ζπλεξγαδνκέλσλ θαη φζσλ έρνπλ λφκηκα ζπκθέξνληα πξνο ηελ επηρείξεζε, φπσο απηά θαζνξίδνληαη απφ ηελ ηζρχνπζα λνκνζεζία θαη λα ελζαξξχλνπλ ηελ ελεξγή ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη απηψλ ζηε δεκηνπξγία πινχηνπ, ζέζεσλ εξγαζίαο θαη ηελ βησζηκφηεηα ησλ πγηψλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ επηρεηξήζεσλ. A. Σα δηθαηψκαηα φζσλ ζπλεξγάδνληαη θαη έρνπλ λφκηκα ζπκθέξνληα ζηελ επηρείξεζε Stakeholders (εξγαδφκελνη, πξνκεζεπηέο, θηι) πξνζηαηεχνληαη κε λφκν, ηα ζπκθέξνληα απηά γίλνληαη ζεβαζηά. B. ε πεξίπησζε παξαβίαζεο ησλ λφκηκσλ ζπκθεξφλησλ ησλ Stakeholders ζα πξέπεη λα παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα αμίσζεο απνδεκηψζεσο. C. Θα πξέπεη λα ελζαξξχλεηαη ν ξφινο ησλ εξγαδφκελσλ ηξφπν πνπ λα εληζρχεη ηελ απνδνηηθφηεηα ηεο επηρείξεζεο. 11

22 D. ηελ πεξίπησζε πνπ νη ζπλεξγαδφκελνη κε ηελ επηρείξεζε ζπκκεηέρνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο, ζα πξέπεη λα έρνπλ πξφζβαζε ζηηο ζρεηηθέο πιεξνθνξίεο αλά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα. E. Stakeholders ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη κεκνλσκέλσλ εξγαδφκελσλ ζηελ εηαηξία θαη ηα φξγαλα πνπ ηνπο αληηπξνζσπεχνπλ ζα πξέπεη λα κπνξνχλ ειεχζεξα λα εθθξάδνπλ ηηο αλεζπρίεο ηνπο ζε ζέκαηα θαη πξαθηηθέο λνκηκφηεηαο θαη ηα δηθαηψκαηα ηνπο δελ ζα πξέπεη λα αζθνχληαη. F. Οη Πξαθηηθέο Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα ζπκπιεξψλνληαη απφ έλα απνηειεζκαηηθφ πιαίζην πνπ λα εληζρχεη ηα δηθαηψκαηα ησλ πηζησηψλ ηεο εηαηξίαο. (OECD, Principles Of Corporate Governance, 2004) ΓΙΑΦΑΝΔΙΑ ΚΑΙ ΓΝΩΣΟΠΟΙΗΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Οη Πξαθηηθέο Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα εγγπψληαη ηελ έγθαηξε, πιήξε θαη ιεπηνκεξή γλσζηνπνίεζε πιεξνθνξηψλ γηα φια ηα πιηθά δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επηρείξεζε, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο, ηεο απφδνζεο, ηνπ ηδηνθηεζηαθνχ θαζεζηψηνο θαζψο θαη ηεο δηαθπβέξλεζεο ηεο επηρείξεζεο. A. Η εμαζθάιηζε ηεο δηαθάλεηαο ζπκπεξηιακβάλεη ηελ γλσζηνπνίεζε πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε: 1. Σα ρξεκαηννηθνλνκηθά θαη ιεηηνπξγηθά απνηειέζκαηα επηρείξεζεο. 2. Σνπο ζηφρνπο θαη ηηο πξννπηηθέο ηεο επηρείξεζεο. 3. Σελ κεηνρηθή ζχλζεζε ηεο επηρείξεζεο. 4.Σελ πνιηηηθή ακνηβψλ ησλ κειψλ ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ θαη ησλ πςειφβαζκσλ ζηειερψλ θαη πιεξνθνξίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε απηνχο ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ηππηθψλ ηνπο πξνζφλησλ ηα θξηηήξηα ηεο επηινγήο ηνπο. 5. ρεηηθέο ζπκκεηνρηθέο ζπλαιιαγέο. 6. Σνπο πξνβιεπφκελνπο παξάγνληεο ξίζθνπ. 7. Σα ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε εξγαδφκελνπο θαη άιινπο stakeholders. 12

23 8. Γνκέο θαη πνιηηηθέο δηαθπβέξλεζεο ηεο επηρείξεζεο θαη πνην ζπγθεθξηκέλα ην πεξηερφκελν νπνηαζδήπνηε δηαδηθαζίαο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο ε νπνία εθαξκφδεηαη. Β. Οη πιεξνθνξίεο ζα πξέπεη λα ζπιιέγνληαη θαη λα γλσζηνπνηνχληαη κε ρξήζε πςειψλ ζηάληαξ θαη ζχκθσλα κε ηνπο ηζρχνληεο θαλφλεο νηθνλνκηθνχο θαη κε. C. Θα πξέπεη λα πξαγκαηνπνηείηαη εηήζηνο έιεγρνο απφ θαηάιιειν θαη ηθαλφ αλεμάξηεην ειεγθηή ν νπνίνο ζα πξέπεη λα παξνπζηάδεη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ηνπ ζην δηνηθεηηθφ ζπκβνχιην θαη ζηνπο κέηνρνπο θαη ζα πξέπεη λα επηβεβαηψλεη αλ ηα νηθνλνκηθά ζηνηρεία ηα νπνία παξνπζηάζηεθαλ απφ ηελ εηαηξία φηη ήηαλ ηα πξαγκαηηθά. D. Οη εμσηεξηθνί ειεγθηέο πξέπεη λα είλαη ππεχζπλνη απέλαληη ζηνπο κεηφρνπο θαη ηελ επηρείξεζε θαη ζα πξέπεη λα εθηεινχλ ηα θαζήθνληα ηνπο κε επαγγεικαηηζκφ. E. Σα θαλάιηα επηθνηλσλίαο θαη γλσζηνπνίεζεο πιεξνθνξηψλ ζα πξέπεη λα παξέρνπλ ηζφηηκε, έγθαηξε θαη ρακεινχ θφζηνπο πξφζβαζε ζηελ ζπιινγή πιεξνθνξηψλ απφ φινπο ηνπο ελδηαθεξφκελνπο. F. Σν ζεζκηθφ πιαίζην ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα ζπκπιεξψλεηαη απφ κηα απνηειεζκαηηθή πξνζέγγηζε ε νπνία ζα πξνσζεί ηελ παξνρή ζηνηρείσλ θαη αλάιπζεο ε νπνία είλαη ρξήζηκε ζηνπο επελδπηέο θαη ε νπνία αλάιπζε δελ ζα πξέπεη λα εκπεξηέρεη ππνθεηκεληθά ζηνηρεία. (OECD, Principles Of Corporate Governance, 2004) ΔΤΘΤΝΔ ΣΟΤ ΓΙΟΙΚΗΣΙΚΟΤ ΤΜΒΟΤΛΙΟΤ Οη Πξαθηηθέο Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο ζα πξέπεη λα εγγπψληαη ηε ζηξαηεγηθή θαζνδήγεζε ηεο επηρείξεζεο, ηελ απνηειεζκαηηθή παξαθνινχζεζε ηεο δηνίθεζεο (management) απφ ην Γηνηθεηηθφ πκβνχιην θαη ηελ επζχλε ηνπ Γηνηθεηηθνχ πκβνπιίνπ έλαληη ηεο επηρείξεζεο θαη ησλ κεηφρσλ. 13

24 A. Σα κέιε ηνπ Γηνηθεηηθνχ πκβνπιίνπ ζα πξέπεη λα απνθηνχλ θάζε ζρεηηθή πιεξνθνξία, λα ελεξγνχλ κε θαιή πίζηε, κε απαξαίηεηε επηκέιεηα θαη θξνληίδα θαη πξνο ην ζπκθέξνλ ηεο επηρείξεζεο θαη ησλ κεηφρσλ. B. ε πεξίπησζε πνπ νη απνθάζεηο ηνπ Γηνηθεηηθνχ πκβνπιίνπ ελδέρεηαη λα επεξεάδνπλ δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο κεηφρσλ κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν, ην δηνηθεηηθφ ζπκβνχιην ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδεη φινπο ηνπο κεηφρνπο ρσξίο δηαθξίζεηο. C. Σν Γηνηθεηηθφ πκβνχιην ζα πξέπεη λα εθαξκφδεη πςειά εζηθά πξφηππα θαη ζα πξέπεη λα ιακβάλεη πάληα ππφςε ηα ζπκθέξνληα ησλ stakeholders. D. Σν Γηνηθεηηθφ πκβνχιην λα εθπιεξψλεη ηα αθφινπζα: 1. Σνλ θαζνξηζκφ ηεο εηαηξηθήο ζηξαηεγηθήο θαη ηνπ ζρεδηαζκνχ ηεο επηρείξεζεο, ηελ θαηάξηηζε ηνπ εηήζηνπ πξνυπνινγηζκνχ θαη ηνπ επηρεηξεζηαθνχ ηεο ζρεδίνπ, ηνλ θαζνξηζκφ θαη ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ απνδνηηθφηεηαο ηεο, ηελ παξαθνινχζεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ πξαθηηθψλ δηαθπβέξλεζεο πνπ εθαξκφδνληαη θαη ηεο πνξείαο ηεο επηρείξεζεο θαη ηνλ έιεγρν κεγάισλ θεθαιαηαθψλ δαπαλψλ. 2. Παξαθνινχζεζε θαη θαηαγξαθή ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο θαη εθαξκνγή αιιαγψλ φπνπ απηφ θξίλεηαη απαξαίηεην. 3. Παξαθνινχζεζε ακνηβψλ ησλ πςειφβαζκσλ ζηειερψλ θαη αληηθαηάζηαζε ηνπο αλ απηφ θξηζεί απαξαίηεην κε κηα ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία δηαδνρήο. 4. Δπζπγξάκκηζε ηεο ακνηβήο ησλ πςειφβαζκσλ ζηειερψλ κε βάζε ηα καθξνπξφζεζκα ζπκθέξνληα ηεο εηαηξίαο θαη ησλ shareholders. 5. Δμαζθάιηζε κηαο επίζεκεο θαη δηαθαλνχο δηαδηθαζίαο γηα ηελ δηαδηθαζία εθινγήο ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ. 6. Σελ παξαθνινχζεζε θαη δηεπζέηεζε ηπρφλ ζεκάησλ ζχγθξνπζεο ζπκθεξφλησλ κεηαμχ ησλ δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ, ησλ κειψλ ηνπ Γ.. θαη ησλ κεηφρσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ πεξηπηψζεσλ θαθνδηαρείξηζεο ησλ ζηνηρείσλ ηνπ ελεξγεηηθνχ ή ζπλαιιαγψλ κε ζπκβαιιφκελα κέξε. 7. Σελ αξηηφηεηα ησλ πξνο γλσζηνπνίεζε ινγηζηηθψλ θαη ρξεκαηννηθνλνκηθψλ θαηαζηάζεσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο έθζεζεο νξθσηψλ ειεγθηψλ (αλεμαξηήηνπ ειέγρνπ) θαη ηελ χπαξμε δηαδηθαζίαο ειέγρνπ θηλδχλσλ, νηθνλνκηθνχ 14

25 ειέγρνπ θαη ηελ ζπκκφξθσζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο επηρείξεζεο κε ηελ εθάζηνηε λνκνζεζία. 8. Δπίβιεςε ηεο δηαδηθαζίαο δεκνζηνπνίεζεο ησλ πιεξνθνξηψλ θαη επηθνηλσλίαο. E. Σν Γηνηθεηηθφ πκβνχιην ζα πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα αζθήζεη αληηθεηκεληθή θαη αλεμάξηεηε θξίζε ζε εηαηξηθέο ππνζέζεηο. 1. Σν Γηνηθεηηθφ πκβνχιην ζα πξέπεη λα απνηειείηαη απφ έλαλ ηθαλφ αξηζκφ κε εθηειεζηηθψλ κειψλ ηθαλψλ κε ζθνπφ ηελ άζθεζε αλεμάξηεηεο θξίζεο γηα ζέκαηα πνπ ελ δπλάκεη ζα κπνξνχζαλ λα πξνθαιέζνπλ εζσηεξηθέο ζπγθξνχζεηο ζπκθεξφλησλ. Παξαδείγκαηα ηέηνησλ αξκνδηνηήησλ είλαη ε εμαζθάιηζε ηεο αθεξαηφηεηαο ησλ νηθνλνκηθψλ αιιά θαη ησλ άιισλ αλαθνξψλ, ν έιεγρνο ηεο ακνηβήο ησλ κειψλ ηνπ Γ.. θαη ε πξφηαζε ππνςήθησλ κειψλ. 2. Όηαλ δεκηνπξγνχληαη επηηξνπέο ζην Γηνηθεηηθφ πκβνχιην, ε εμνπζηνδφηεζε ε ζχλζεζε θαη νη αξκνδηφηεηεο ηεο θάζε επηηξνπήο ζα πξέπεη λα είλαη θαζνξηζκέλεο θαη γλσζηέο ζε φια ηα κέιε ηνπ ζπκβνπιίνπ. 3. Σα κέιε ηνπ Γηνηθεηηθνχ πκβνπιίνπ ζα πξέπεη λα δεζκεχνληαη γηα ηελ άζθεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο. F. Θα πξέπεη λα ππάξρνπλ εζσηεξηθέο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ πνπ ζα εγγπψληαη ζε φια ηα κέιε ηνπ Γηνηθεηηθνχ πκβνπιίνπ έγθαηξε, πιήξε θαη ηζφηηκε πξφζβαζε ζε πιεξνθνξίεο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ άζθεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο. (OECD, Principles Of Corporate Governance, 2004). 15

26 2.3 ΝΟΜΟΘΔΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ Ο πξψηνο λφκνο πνπ δεκηνπξγείηαη ζηε ρψξα καο θαη έρεη σο ζθνπφ ηελ ιήςε θάπνησλ κέηξσλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο είλαη ν 2190/1920, πνπ απνηειεί θαη ηνλ βαζηθφ λφκν ιεηηνπξγίαο ησλ ΑΔ ζηελ Διιάδα. Όζνλ αθνξά ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε ν λφκνο απηφο πξνβιέπεη φηη νη απνθάζεηο ηνπ Γηνηθεηηθνχ πκβνπιίνπ είλαη έγθπξεο εθφζνλ ιακβάλνληαη κε απφθαζε ηεο πιεηνςεθίαο ησλ κειψλ ηνπ. Λφγσ φκσο ησλ ηδηαίηεξσλ ζπλζεθψλ θαη εμειίμεσλ πνπ δηακνξθψζεθαλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία κε ηελ πάξνδν ησλ δεθαεηηψλ, ν λφκνο απηφο δελ επαξθνχζε θαζψο δελ αλαθεξφηαλ απνθιεηζηηθά ζηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε απιά αλαθεξφηαλ ζε απηήλ απνζπαζκαηηθά. Η ιεηηνπξγία πνιιψλ νηθνγελεηαθψλ επηρεηξήζεσλ ζηηο νπνίεο ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο θαηέρνπλ ηελ πιεηνςεθία ηνπ Γηνηθεηηθνχ πκβνπιίνπ, ε έιιεηςε επελδπηηθήο θνπιηνχξαο ησλ Διιήλσλ επελδπηψλ, ν κεγάινο αξηζκφο ησλ εηζεγκέλσλ εηαηξηψλ ζην Υξεκαηηζηήξην Αζελψλ ηελ πεξίνδν ηεο ρξεκαηηζηεξηαθήο έθξεμεο πνπ θξάηεζε σο ην 1999 θαη ηέινο ε αλεπάξθεηα επνπηηθψλ αξρψλ, απνηεινχλ βαζηθά πξνβιήκαηα ιφγσ ηεο έιιεηςεο επαξθνχο λνκνζεζίαο γηα ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε. Απφ ην 1998 έσο θαη ην 2002 γίλεηαη κία ζεηξά πξνζπαζεηψλ γηα ηε δεκηνπξγία λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ κε ζθνπφ ηελ αληηκεηψπηζε ησλ αλσηέξσ πξνβιεκάησλ αιιά θαη απηψλ πνπ ζα επέξρνληαλ εάλ δελ ππήξραλ θάπνηνη βαζηθνί θαλφλεο ειέγρνπ ησλ εηαηξηψλ. Έηζη ην 1998 εθδίδνληαη απφ ηελ Δπηηξνπή Κεθαιαηαγνξάο νη Αξρέο Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο θαη χζηεξα απφ κηα ζεηξά ζπλεδξηψλ θαη ζπλδηαζθέςεσλ, ην 1999 νδεγνχλ ζηελ έθδνζε ηνπ Κψδηθα Δηαηξηθήο Γηαθπβέξλεζεο ηνπ νπνίνπ νη ζπζηάζεηο γηα ηηο εηζεγκέλεο εηαηξίεο δελ ήηαλ ππνρξεσηηθέο. Οη ζπζηάζεηο απηέο αθνξνχζαλ ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ησλ κεηφρσλ αιιά αλαθέξνληαλ θαη ζε ζέκαηα εζσηεξηθνχ ειέγρνπ θαη γλσζηνπνίεζεο πιεξνθνξηψλ. Δπίζεο, ην 1999 έρνπκε θαη ηελ έθδνζε ησλ OECD Principles of Corporate Governance, κε ηηο νπνίεο ζα αζρνιεζνχκε αλαιπηηθά ζηε ζπλέρεηα ηεο εξγαζίαο. εκαληηθφ λα αλαθέξνπκε φηη νη ζπζηάζεηο ηνπ Κψδηθα βαζίδνληαλ ζηηο αξρέο ηνπ OECD. Σν 2000 εθδίδεηαη ν θαλνληζκφο 5/204/2000 απφ ηελ Δπηηξνπή Κεθαιαηαγνξάο ν νπνίνο δεκηνπξγεί ηα θξηηήξηα ζπκπεξηθνξάο θαη ιεηηνπξγίαο γηα ηηο εηζεγκέλεο εηαηξίεο θαη θαζνξίδεη ηα δηθαηψκαηα αιιά θαη ηηο ππνρξεψζεηο φζσλ ζπκκεηέρνπλ ζηε 16

27 δηνίθεζε ηνπο (κέηνρνη, κέιε Γ, αλψηαηε δηνίθεζε) θαη έρεη σο ζθνπφ ηελ κείσζε εηαηξηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ κπνξεί λα δεκηνπξγεζνχλ απφ ηελ έιιεηςε ζσζηνχ εζσηεξηθνχ ειέγρνπ. Απφ ην 1998 έσο θαη ην 2001 παξαηεξείηαη έληνλα κία λνκνζεηηθή δξαζηεξηφηεηα σο πξνο ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε, κε απνθνξχθσζε ην 2002 θαη ηελ έθδνζε ηνπ λφκνπ 3016 πνπ αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά ζε ζέκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο ζε εηζεγκέλεο αλψλπκεο εηαηξίεο θαη θαζνξίδνληαη ππνρξεσηηθνί θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο γηα ηηο εηαηξίεο απηέο. ηε ζπλέρεηα έρνπκε ηελ δεκηνπξγία ζπκπιεξσκαηηθψλ λφκσλ σο πξνο ηνλ 3016, ηνπο λφκνπο 3091 θαη 3156 πνπ ζηεξίδνπλ αθφκα πεξηζζφηεξν ην πιαίζην ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. εκαληηθφ είλαη λα αλαθέξνπκε φηη ν 3156/2003 είλαη ν πξψηνο λφκνο πνπ θαζηζηά ππνρξεσηηθή ηελ δεκηνπξγία ππεξεζίαο εζσηεξηθνχ ειέγρνπ ζηηο κε εηζεγκέλεο εηαηξίεο ζην Υξεκαηηζηήξην Αζελψλ (L.G. Spanos, Corporate Governance in Greece: Developments and Policy Implications, 2005). 17

28 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΗΜΑΙΑ ΤΠΑΡΞΗ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ 3.1 Ο ΡΟΛΟ ΣΗ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ Η θαιή εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε παίδεη δσηηθήο ζεκαζίαο ξφιν ζηελ ππνζηήξημε ηεο αθεξαηφηεηαο θαη ηεο απνδνηηθφηεηαο ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ αγνξψλ. Αλεπαξθήο εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε απνδπλακψλεη ηε δπλαηφηεηα κηαο επηρείξεζεο θαη ζηε ρεηξφηεξε πεξίπησζε κπνξεί λα πξνεηνηκάζεη ην έδαθνο γηα νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο αθφκε θαη ηελ απάηε. Δάλ νη εηαηξίεο έρνπλ θαιά ζπζηήκαηα δηαθπβέξλεζεο, ζπλήζσο είλαη απνδνηηθφηεξεο απφ ηηο άιιεο εηαηξίεο θαη είλαη ζε ζέζε λα πξνζειθχζνπλ λένπο επελδπηέο ησλ νπνίσλ ε ρξεκαηνδφηεζε κπνξεί λα βνεζήζεη ζε πεξαηηέξσ αχμεζε. 3.2 ΤΣΗΜΑΣΑ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ Η εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε απνηειεί έλαλ πνιχπιεπξν ηνκέα. Έλα ζεκαληηθφ δήηεκα είλαη λα εμαζθαιίζεη ηελ ππεπζπλφηεηα νξηζκέλσλ αηφκσλ ζε έλαλ νξγαληζκφ κέζσ κεραληζκψλ πνπ επηδηψθνπλ λα κεηψζνπλ ή αθφκα θαη λα εμαιείςνπλ πξνβιήκαηα principal - agent. Απφ ηε βηβιηνγξαθία παξαηεξνχκε δηαθνξεηηθέο εξκελείεο γηα ηνλ νξηζκφ ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. Δθηφο φκσο απφ ηηο δηάθνξεο εξκελείεο ππάξρνπλ θαη δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. Απηφ κπνξεί λα ζπκβεί ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθήο θνπιηνχξαο, ησλ εζψλ θαη ησλ λφκσλ πνπ ππάξρνπλ θαη δηέπνπλ κηα ρψξα. Έηζη ινηπφλ ππάξρνπλ δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο αλάινγα κε ηε ρψξα ζηελ νπνία εθαξκφδνληαη αιιά θαη ηνλ ηνκέα ζηνλ νπνίν δξαζηεξηνπνηείηαη κία εηαηξία ζε κία ρψξα. Σα ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο κε ηα νπνία ζα αζρνιεζνχκε θαη ζα αλαιχζνπκε ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο αιιά θαη ηηο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ σο πξνο ηελ εθαξκνγή ηνπο είλαη ηέζζεξα: ην Αγγινζαμνληθφ (Anglo Saxon system), ην Γεξκαληθφ (German system), ην Ιαπσληθφ (Japanese system) θαη ηέινο ην νπεδηθφ (Swedish system) ANGLO SAXON SYSTEM Σν αγγινζαμνληθφ ζχζηεκα ραξαθηεξίδεηαη γεληθά σο έλα ζχζηεκα πξνζαλαηνιηζκέλν σο πξνο ηελ αγνξά (market-oriented). Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο απηνχ είλαη νη ειεχζεξεο (free) θαη ελεξγέο (active) αγνξέο. ηελ Μεγάιε Βξεηαλία θαη ζηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο νη αιιαγέο ζηνλ εηαηξηθφ ηνκέα πξνσζνχληαη 18

29 κέζα απφ ηηο ελεξγέο αγνξέο θεθαιαίσλ. Οη αγνξέο θεθαιαίνπ είλαη ελεξγέο. ηηο ΗΠΑ ε δηαζπαζκέλε ηδηνθηεζία είλαη έλα πνιχ ζπρλφ θαηλφκελν ελψ νη ρξεκαηηζηεξηαθέο ζπλαιιαγέο γίλνληαη απφ επαγγεικαηίεο επελδπηέο GERMAN SYSTEM Απηφ ην ζχζηεκα αθνξά ηελ Ηπεηξσηηθή Δπξψπε θαη είλαη έλα ζχζηεκα πξνζαλαηνιηζκέλν ζηηο ηξάπεδεο (bank-oriented). ε απηφ ην ζχζηεκα ε εηαηξία αλαπηχζζεη ηζρπξνχο δεζκνχο κε αλεμάξηεηνπο ηδηνθηήηεο θαη ρξεκαηνδφηεο. Οη δεζκνί απηνί δηαξθνχλ πνιιά ρξφληα θαη νη ηξάπεδεο πξνζθέξνπλ ηελ πιεηνλφηεηα ηνπ εμσηεξηθνχ θεθαιαίνπ. ην ζχζηεκα πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλν ζηηο ηξάπεδεο νη βαζηθνί κέηνρνη δηαηεξνχλ κηα ζεκαληηθή αλαινγία ησλ θεθαιαίσλ ηνπο ζε δηαθνξεηηθέο κεκνλσκέλεο εηαηξίεο θάηη πνπ εκπνδίδεη ηελ ίδηα ηελ εηαηξία απφ ην λα επεθηαζεί ζε πνιινχο ηνκείο. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δχν ζπζηεκάησλ είλαη ηα εμήο: Πξνζαλαηνιηζκέλν ζηηο αγνξέο (market-oriented system) Δθαξκνγή εμσηεξηθνχ ειέγρνπ γηα ηελ εηαηξηθή δξαζηεξηφηεηα. Βαζηθφο θαλφλαο ν κεγάινο αξηζκψλ εηζεγκέλσλ εηαηξηψλ. Οη θεθαιαηαγνξέο απνηεινχλ ηε βαζηθή πεγή ρξεκαηνδφηεζεο. Πξνηεξαηφηεηα ζην shareholder value theory. Σν ζχζηεκα απηφ δελ επηηξέπεη ζηηο ηξάπεδεο λα επηρνξεγνχλ καθξνπξφζεζκνπο πφξνπο. Θεκειηψδεο πξφβιεκα απνηειεί ε ζχγθξνπζε ζπκθεξφλησλ κεηαμχ ησλ κεηφρσλ θαη ησλ δηεπζπληψλ (managers). Πξνζαλαηνιηζκέλν ζηηο ηξάπεδεο (bank-oriented system) Δζσηεξηθνί έιεγρνη θαη θαλνληζκνί γηα ηελ εηαηξηθή δξαζηεξηφηεηα. Άκεζνο έιεγρνο ησλ ηξαπεδψλ κέζσ ησλ equity shares. Μαθξνπξφζεζκεο ζρέζεηο κε ηηο ηξάπεδεο. πκκεηνρή ησλ ππαιιήισλ ζηνλ έιεγρν ηεο εηαηξίαο. Δπηζηξνθή ησλ δαλεηζκέλσλ ρξεκάησλ θαη φρη κεγηζηνπνίεζε ηεο αμίαο ηνπο γηα ηνπο κεηφρνπο. χγθξνπζε ζπκθεξφλησλ κεηαμχ ηεο πιεηνςεθίαο θαη ηεο κεηνςεθίαο ησλ κεηφρσλ. 19

30 3.2.3 JAPANESE SYSTEM ε νξηζκέλεο ρψξεο ππάξρνπλ βηνκεραληθέο νκάδεο νη νπνίεο δηαδξακαηίδνπλ έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζε κία εηαηξία. Απηφ είλαη γλσζηφ σο ην Ιαπσληθφ ζχζηεκα. Με ηελ εμάπισζε ησλ ηαπσληθψλ εηαηξηψλ, ν δπηηθφο θφζκνο έκαζε γηα ηα ηαπσληθά keiretsus θαη ηηο επηπηψζεηο πνπ απηά έρνπλ ζηηο εηαηξίεο. Σα keiretsus είλαη κεγάιεο ζπκκαρίεο κεηαμχ εηαηξηψλ ζην ρψξν ηεο βηνκεραλίαο, ηνπ marketing θαη ησλ ηξαπεδψλ πνπ έρνπλ σο ζθνπφ λα ειέγμνπλ φιεο ηηο πηπρέο ηεο παξαγσγήο ( πξψηεο χιεο, παξαγσγή πξντφληνο) θαη ηεο ιηαληθήο δηαλνκήο. Παξφηη νη εηαηξίεο είλαη εηζεγκέλεο ζην ρξεκαηηζηήξην, νη εμσηεξηθνί ηδηνθηήηεο έρνπλ κηθξή επηξξνή ζηηο εηαηξίεο ιφγσ ηεο χπαξμεο ησλ keiretsus SWEDISH SYSTEM Σέινο, ππάξρεη ην νπεδηθφ ζχζηεκα. Απηφ ην ζχζηεκα είλαη κεηαμχ ηνπ ζπζηήκαηνο πνπ πξνζαλαηνιίδεηαη ζηηο αγνξέο θαη εθείλνπ πνπ πξνζαλαηνιίδεηαη ζηηο ηξάπεδεο. Υαξαθηεξηζηηθφ ηνπ ζπζηήκαηνο ε δηαηήξεζε καθξνρξφλησλ δεζκψλ κε ηηο ηξάπεδεο. Ο έιεγρνο ζηηο εηαηξίεο δηαηεξείηαη απφ κία κηθξή νκάδα ηδηνθηεηψλ. Οξηζκέλα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ζηνπ νπεδηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη ηα αθφινπζα: - Η απμαλφκελε αλαινγία επελδπηψλ/ηδηνθηεηψλ. - Η απμαλφκελε αλαινγία επαγγεικαηηθψλ επελδπηψλ. - Η απμαλφκελε ρξήζε πξνγξακκάησλ πνπ παξέρνπλ θίλεηξα. - Η ηαρχηεξε δεκνζίεπζε πιεξνθνξηψλ ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ. - Η εζηίαζε ζηελ κεηνρηθή επεκεξία. 3.3 AGENCY THEORY ηηο επηρεηξήζεηο νη managers ζα πξέπεη λα παίξλνπλ απνθάζεηο νη νπνίεο ζα έρνπλ σο ζηφρν ηελ κεγηζηνπνίεζε ησλ θεξδψλ θαη ηελ αχμεζε ηνπ πινχηνπ ησλ shareholders. Αιιά αλ απηφ ζπκβαίλεη θαη ζηελ πξάμε είλαη έλα άιιν ζέκα. Σν πξφβιεκα ηνπ principal - agent ζπκβαίλεη φηαλ νη managers ηεο εηαηξίαο δελ δξνπλ μεθάζαξα κε ζθνπφ ην ζπκθέξνλ ησλ κεηνρψλ θαη ησλ ηδηνθηεηψλ ηεο (shareholders). Σξεηο είλαη θπξίσο νη παξάγνληεο πνπ ζπκβάινπλ ζηελ δεκηνπξγία απηνχ ηνπ πξνβιήκαηνο κέζα κε κηα εηαηξία. 20

31 1. Όηαλ νη shareholders ηεο εηαηξίαο δελ ηελ δηνηθνχλ νη ίδηνη θαη πξνζιακβάλνπλ managers (agens) γηα λα δηνηθνχλ ηελ εηαηξία γηα ινγαξηαζκφ ηνπο. 2. Σα ζπκθέξνληα θαη νη ζηφρνη ησλ managers δηαθέξνπλ απφ απηά ησλ shareholders. Οη managers επηδηψθνπλ λα κεγηζηνπνηήζνπλ ηνλ δηθφ ηνπο πινχην θαη φρη ηνλ πινχην ησλ shareholders. 3. Η αζπκκεηξία πιεξνθφξεζεο πνπ ππάξρεη κεηαμχ ηνπο. Οη managers ζαλ ππεχζπλνη γηα ηελ ιεηηνπξγία ηεο επηρείξεζεο ζε θαζεκεξηλή βάζε έρνπλ απεξηφξηζηε πξφζβαζε ζε φια ηα νηθνλνκηθά ζηνηρεία ηεο εηαηξίαο ελψ νη shareholders ε κφλε πιεξνθφξεζε πνπ παίξλνπλ είλαη νη εηήζηνη ηζνινγηζκνί νη νπνίνη θαη κπνξεί λα έρνπλ παξαπνηεζεί απφ ηνπο managers. Όηαλ θαη νη ηξείο πξνεγνχκελνη παξάγνληεο ζπλππάξρνπλ ζε κηα εηαηξία ηφηε ην πξφβιεκα κεγηζηνπνηείηαη θαη ιφγσ ηεο αζπκκεηξίαο ηεο πιεξνθνξίαο νη shareholders αδπλαηνχλ λα ειέγμνπλ ηνπο managers νη νπνίνη πιένλ δξνπλ κε ζθνπφ ηελ κεγηζηνπνίεζε ηνπ δηθνχ ηνπο θέξδνπο. ε απηφ ην ζεκείν κπαίλνπλ θαη νη κεραληζκνί ειέγρνπ ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο γηα λα πξνζηαηεχζνπλ ηα ζπκθέξνληα ησλ shareholders θαη λα δψζνπλ ηα θαηάιιεια θίλεηξα ζηνπο managers γηα λα δξνπλ πξνο ην ζπκθέξνλ ηεο εηαηξίαο θαη ησλ ηδηνθηεηψλ ηεο. (Denzil Watson & Antony Head, Corporate Finance, 2001) Δκπεηξηθά ζηνηρεία θαη κειέηεο έδεημαλ φηη ε θαηνρή πνιιαπιψλ ζέζεσλ κέζα ζε κηα εηαηξία απφ έλα θαη κφλν πξφζσπν κπνξεί λα ζρεηίδεηαη κε κεησκέλεο νηθνλνκηθέο απνδφζεηο. Η Agency Theory ππνδειψλεη φηη δηαρσξίδνληαο ηηο ζέζεηο ηνπ CEO θαη ηνπ πξνέδξνπ ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ ηεο εηαηξίαο ζε δπν δηαθνξεηηθά άηνκα ζα βειηησζεί ε απφδνζε ηεο εηαηξίαο γηαηί ην δηνηθεηηθφ ζπκβνχιην ζα κπνξεί λα παξαθνινπζεί θαιχηεξα ηηο ελέξγεηεο ηνπ CEO (Chief Executive Officer). ε αληίζεζε κε απηή ηελ ζέζε ε Θεσξία ηεο Αξρεγηθήο Ιθαλφηεηαο ππνδειψλεη φηη ε απφδνζε ηεο εηαηξίαο ζα βειηησζεί αλ θαη ηηο δπν απηέο ζέζεηο ηηο θαηέρεη έλα θαη κφλν πξφζσπν επεηδή ζα έρεη απμεκέλεο εμνπζίεο θαη ζα κπνξεί λα παίξλεη θξίζηκεο απνθάζεηο (Dawn Harris And Constance E. Helfat, Strategic Management Journal, Vol. 19 Ceo Duality, 21

32 Succession, Capabilities And Agency Theory: Commentary And Research Agenda, 1998 ). Χο ηψξα έρνπλ γίλεη 13 κειέηεο πάλσ ζε απηφ ην ζέκα νη νπνίεο κε ζηαηηζηηθά ζηνηρεία αλαιχνπλ ηελ επηξξνή πνπ έρεη ζηελ απφδνζε ηεο εηαηξίαο ε θαηνρή ησλ δπν απηψλ ζέζεσλ απφ ην ίδην πξφζσπν κέζα ζε κηα εηαηξία. Οη κειέηεο απηέο ρξεζηκνπνίεζαλ δηάθνξεο κεζφδνπο γηα ηε κέηξεζε ηεο απφδνζεο ηεο εηαηξίαο ζε πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο πεξηφδνπο. Χζηφζν κφλν ηξεηο απφ φιεο ηηο κειέηεο παξνπζίαζαλ κηα αξλεηηθή ζρέζε ζηελ απφδνζε ηεο εηαηξίαο (Dawn Harris And Constance E. Helfat, Strategic Management Journal, Vol. 19 Ceo Duality, Succession, Capabilities And Agency Theory: Commentary And Research Agenda, 1998 ). Ο Warrell et. al. δηαπίζησζε φηη φηαλ έλα πςειφβαζκν ζηέιερνο πνπ θαηέρεη κηα πςειφβαζκε ζέζε ηνπ CEO γηα παξάδεηγκα πάξεη θαη ηελ ζέζε ηνπ πξνέδξνπ ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ, ηφηε ε απφδνζε ηεο εηαηξίαο ζηηο ρξεκαηαγνξέο δελ επεξεάδεηαη αξλεηηθά. Όηαλ φκσο έλα θαη κφλν πξφζσπν θαηέρεη θαη ηηο ηξεηο ζέζεηο θιεηδηά ηεο εηαηξίαο (chair of the board, CEO, θαη President) ηφηε ηα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα ηεο εηαηξίαο θαη νη επελδχηεο επεξεάδνληαη αξλεηηθά (Dawn Harris And Constance E. Helfat, Strategic Management Journal, Vol. 19 Ceo Duality, Succession, Capabilities And Agency Theory: Commentary And Research Agenda, 1998 ). Η θαηνρή ησλ δπν απηψλ ζέζεσλ απφ ην ίδην άηνκν εκθαλίδεηαη ζπρλά ζηελ εηαηξηθή δνκή ησλ ειιεληθψλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ. χκθσλα ινηπφλ κε ηελ βηβιηνγξαθία απηφ δελ ζα πξέπεη λα απνηειεί πξφβιεκα ή αλαζηαιηηθφ παξάγνληα γηα πηζαλνχο επελδχηεο. πλήζσο νη έιιελεο ηδηνθηήηεο λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ παίξλνπλ κέξνο ελεξγά ζηελ δηνίθεζε ηεο εηαηξίαο ηνπο. 3.4 ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΙΣΙΑ ΣΧΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΧΝ Η εθαξκνγή ελφο ζπζηήκαηνο θαλφλσλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο απνηέιεζε θαη εμαθνινπζεί λα απνηειεί βαζηθφ θξηηήξην επηινγήο επελδχζεσλ ζε θηλεηέο αμίεο απφ ηνπο ζεζκηθνχο επελδπηέο. Οη κέηνρνη γίλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ελεξγνί παγθνζκίσο επεηδή πηζηεχνπλ φηη θαιχηεξε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε ζα ηνπο θέξεη πςειφηεξεο αληακνηβέο. Σν επηρείξεκα απηφ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ζρεηηθή κειέηε ηεο εηαηξείαο ζπκβνχισλ McKinsey. Ο McKinsey δηέηαμε ηξεηο δηαθνξεηηθέο έξεπλεο ζε Αζία, 22

33 Δπξψπε θαη Ηλσκέλεο Πνιηηείεο, θαη Λαηηληθή Ακεξηθή γηα λα εξεπλήζεη πσο νη κέηνρνη αληηιακβάλνληαη θαη αμηνινγνχλ ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε ζηηο αλαπηπγκέλεο θαη αλεξρφκελεο αγνξέο. Πάλσ απφ 200 ζεζκηθνί επελδπηέο έιαβαλ κέξνο ζηηο έξεπλεο, ην 80% ησλ νπνίσλ είλαη δηαηεζεηκέλνη λα πιεξψζνπλ πςειφηεξα ηελ ηηκή ηεο κεηνρήο κηαο θαιά νξγαλσκέλεο εηαηξίαο πνπ εθαξκφδεη ηηο αξρέο ηηο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. Γηάγξακκα 1: Measuring the value of good governance in 3 regions Σν θαηαβαιιφκελν premium πνπ πξνηίζεληαη λα πιεξψζνπλ δηαθέξεη απφ ρψξα ζε ρψξα. Αμηνζεκείσην γεγνλφο απνηειεί φηη ην θαηαβαιιφκελν premium δηαθπβέξλεζεο απφ ηνπο κεκνλσκέλνπο επελδπηέο θπκαίλεηαη απφ 18% γηα κεηνρέο κίαο ακεξηθάληθεο ε κίαο βξεηαληθήο εηαηξίαο ζε ζρέζε κε αληίζηνηρεο εηαηξίεο πνπ παξνπζηάδνπλ παξφκνηα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα θαη κπνξεί λα θηάζνπλ θαη έσο 27% ή 28% γηα κεηνρέο εηαηξηψλ πνπ έρνπλ ηελ έδξα ηνπο ζε ρψξεο ηεο Αζίαο ή ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο. Απηφ ζπκβαίλεη επεηδή νη νηθνλνκηθέο αλαθνξέο ζε Αζία θαη Λαηηληθή Ακεξηθή, γηα παξάδεηγκα, είλαη πεξηνξηζκέλεο θαη ιηγφηεξν πνηνηηθέο. Η θαηαβνιή απηήο ηεο ππεξαμίαο βαζίδεηαη ζηελ πεπνίζεζε βειηησκέλεο εηαηξηθήο απνδνηηθφηεηαο θαη κεησκέλνπ θηλδχλνπ, ησλ εηαηξεηψλ πνπ αθνινπζνχλ νξζνχο θαλφλεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο, ζην κέηξν πνπ απηνί νη θαλφλεο ιεηηνπξγνχλ είηε σο απνηξεπηηθφ κέζν αξλεηηθψλ θαηαζηάζεσλ είηε σο κέζν επηηπρνχο θαη απνηειεζκαηηθήο δηεπζέηεζεο απηψλ. αλ απνηέιεζκα νη επελδπηέο πηζηεχνπλ φηη νη επελδχζεηο ηνπο είλαη θαιχηεξα πξνζηαηεπκέλεο απφ εηαηξίεο θαιά νξγαλσκέλεο. ηελ Δπξψπε θαη ζηηο Ηλσκέλεο 23

34 Πνιηηείεο, απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηα νηθνλνκηθά πξφηππα είλαη πςειά κε απνηέιεζκα ε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε λα είλαη ιηγφηεξν ζεκαληηθή. εκαληηθφ ξφιν παίδνπλ ζηελ επηινγή κεηνρψλ θαη δηάθνξα ςπρνινγηθά ζέκαηα ηεο αγνξάο αθνχ ε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε απνηειεί θεληξηθφ αληηθείκελν ζπδήηεζεο ζήκεξα ζε φινπο ζρεδφλ ηνπο επελδπηηθνχο θχθινπο. Αλάινγεο δηαπηζηψζεηο έγηλαλ ζε Δπξψπε θαη Ακεξηθή θαη απφ άιιεο εηαηξίεο. Η εηαηξεία Russell Reynolds Associates, δηαπίζησζε φηη πεξίπνπ 50% ησλ Δπξσπαίσλ επελδπηψλ θαη 61% ησλ επελδπηψλ ζηηο ΗΠΑ έρνπλ απνθαζίζεη είηε λα κελ επελδχνπλ ζε κεηνρέο εηαηξηψλ είηε λα κεηψζνπλ ηηο επελδχζεηο ηνπο ζε κεηνρέο εηαηξηψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ αλεπαξθέο θαζεζηψο ινγνδνζίαο θαη δηαθάλεηαο (Corporate Governance in the New Economy, 2000: International Survey of Institutional Investors). 24

35 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4 ΔΤΡΗΜΑΣΑ ΔΡΔΤΝΑ 4.1 Η ΚΔΦΑΛΑΙΑΓΟΡΑ ΣΧΝ ΗΠΑ ε απηή ηελ παξάγξαθν παξνπζηάδνληαη νη θπξηφηεξεο ρξεκαηηζηεξηαθέο αγνξέο νη νπνίεο ππάξρνπλ ζηηο ΗΠΑ θαη ν αξηζκφο ησλ εηζεγκέλσλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ ζε απηέο. Αλαιπηηθφηεξα ηα ρξεκαηηζηήξηα ησλ ΗΠΑ είλαη ηα αθφινπζα: SEC: Securities and Exchange Commission (Δπηηξνπή Κεθαιαηαγνξάο). Δίλαη κία αλεμάξηεηε νκνζπνλδηαθή αξρή αληίζηνηρε πξνο ηελ Δπηηξνπή Κεθαιαηαγνξάο. Ο ιφγνο χπαξμεο ηεο είλαη ε πξνζηαζία ησλ επελδπηψλ θαζψο θαη ε δηεπθφιπλζε ζηε ζπγθέληξσζε θεθαιαίσλ. Ιδξχζεθε κεηά ηε κεγάιε θξίζε ηνπ 1929, κε πξψην Πξφεδξν ηνλ Joseph Kennedy. NYSE: New York Stock Exchange (Υξεκαηηζηήξην ηεο Νέαο Τφξθεο). Η NYSE Euronext πξνήιζε απφ ηελ ζπγρψλεπζε ηνπ NYSE Group θαη ηνπ Euronext N.V. ηελ NYSE Euronext αλήθνπλ θαη ηα Υξεκαηηζηήξηα ηνπ Παξηζηνχ, Άκζηεξληακ, Βξπμειιψλ θαη Ληζζαβφλαο. Ο NYSE απαξηζκνχζε κέρξη ηξεηο ρηιηάδεο εμαθφζηεο (3.600) εηζεγκέλεο εηαηξίεο. NASDAQ: National Association of Security Dealers Automated Quotation (Απηφκαηε Παξάζεζε Σηκψλ ηεο Δζληθήο Έλσζεο Μεζηηψλ Υξεκαηννηθνλνκηθψλ Πξντφλησλ). Ιδξχζεθε ην 1971 θαη απνηέιεζε ηελ πξψηε ειεθηξνληθή ρξεκαηηζηεξηαθή αγνξά ζηνλ θφζκν θαζψο αξρηθά ήηαλ έλα ειεθηξνληθφ δειηίν ηηκψλ γηα λα δηεπθνιχλεη ηνπο κεζίηεο. ήκεξα, νη εηζεγκέλεο εηαηξίεο είλαη απφ ηνλ ρψξν ηεο ηερλνινγίαο, ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, ησλ ΜΜΔ θαη ρξεκαηννηθνλνκηθέο. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη ην 1990 ν NASDAQ μεπεξλνχζε ηνλ NYSE ζε φγθν ζπλαιιαγψλ ιφγσ ησλ εηαηξηψλ πςειήο ηερλνινγίαο. AMEX: American Stock Exchange (Ακεξηθαληθφ Υξεκαηηζηήξην). ηηο ε NYSE Euronext αλήγγεηιε ηελ εμαγνξά ηνπ AMEX έλαληη ηνπ πνζνχ ησλ 260 εθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ. Η εμαγνξά νινθιεξψλεηαη ηελ θαη κεηνλνκάδεηαη ζε NYSE Amex Equities. 25

36 Γηάγξακκα 2: Δηζεγκέλεο λαπηηιηαθέο εηαηξίεο ζε ρξεκαηηζηήξηα ησλ ΗΠΑ Ο ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ πνπ είλαη εηζεγκέλεο ζηα ρξεκαηηζηήξηα ησλ ΗΠΑ είλαη 53 απφ φιν ηνλ θφζκν. Απφ απηέο νη 30 είλαη μέλσλ ζπκθεξφλησλ θαη νη 23 ειιεληθψλ. Μηιψληαο, δειαδή, κε πνζνζηά ην 43% ησλ εηζεγκέλσλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ ζε φια ηα ρξεκαηηζηήξηα ησλ ΗΠΑ (NASDAQ, NYSE θαη AMEX) είλαη ειιεληθψλ ζπκθεξφλησλ. πλνπηηθά ε θαηαλνκή ησλ ειιεληθψλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ ζηα ρξεκαηηζηήξηα ησλ ΗΠΑ είλαη ε εμήο: - 6 ζην ρξεκαηηζηήξην NYSE - 14 ζην NASDAQ θαη - 3 ζην AMEX Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη 4 αθφκα λαπηηιηαθέο εηαηξίεο είλαη εηζεγκέλεο ζην ρξεκαηηζηήξην ηνπ Λνλδίλνπ (Goldenport Holdings, Global Oceanic, Globus Maritime θαη Hellenic Carriers) θαη 5 αθηνπιντθέο λαπηηιηαθέο εηαηξίεο είλαη εηζεγκέλεο ζην ρξεκαηηζηήξην Αζελψλ (Blue Star Ναπηηιηαθή ΑΔ, ΝΔΛ, Μηλστθέο Γξακκέο ΑΝΔ, ΑΝΔΚ θαη Attica AE). ( (Γξ. Ι. Σηκαγέλεο Δηζαγωγή Ναπηηιηαθώλ Δπηρεηξήζεωλ ζην Υξεκαηηζηήξην ηεο Νέαο Τόξθεο, 2009) 26

37 4.2 ΠΑΡΟΤΙΑΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΤΗ ΔΠΙΛΔΓΜΔΝΧΝ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΧΝ ΔΣΑΙΡΙΧΝ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΠΟ ΣΗ ΔΡΔΤΝΑ Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα νπνηαδήπνηε εηαηξία γηα λα κπνξέζεη λα εηζαρζεί ζε θάπνην απφ ηα ρξεκαηηζηήξηα ησλ ΗΠΑ είλαη λα δηαζέηεη κηα θαζνξηζκέλε εηαηξηθή νξγάλσζε θαη θπζηθά λα δηαζέηεη απνηειεζκαηηθνχο κεραληζκνχο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. ηνλ παξαθάησ πίλαθα παξνπζηάδεηαη έλα δείγκα 35 λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ εηζεγκέλσλ ζηα ρξεκαηηζηήξηα ησλ ΗΠΑ. θνπφο ηνπ δείγκαηνο ήηαλ λα εξεπλεζεί εάλ νη παξαθάησ εηαηξίεο εθαξκφδνπλ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε θαη ελ ζπλερεία πφζεο θαη πνηέο απφ ηηο βαζηθέο αξρέο πνπ νξίδεη ν ΟΟΑ πιεξνχληαη. Η κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ήηαλ λα εμεηαζηνχλ ηα ζηνηρεία ηεο θάζε εηαηξίαο μερσξηζηά, ηα νπνία βξίζθνληαη θαη είλαη δηαζέζηκα ζην εηαηξηθφ ηνπο πξνθίι ζην δηαδίθηπν. ηνλ Πίλαθα 1 παξαηεξνχκε πνηεο εηαηξίεο εθαξκφδνπλ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε θαη πνηεο φρη θαζψο επίζεο πνηεο θαη πφζεο αξρέο ηνπ ΟΟΑ πιεξνχληαη απφ ηηο εηαηξίεο πνπ εθαξκφδνπλ ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. 27

38 A/A COMPANY NAME TICKER SYMBOL EXCHANGE CODE 1.Ensuring the basis for an effective corporate Governance framework 2.The rights of shareholders and key ownership functions PRINCIPLES OF OECD 3.The 4.The role equitable of treatment of stakeholders shareholders in Corporate Governance 5.Disclosure and Transparency 6.The responsibilities of the board 1 Aegean Marine Petro Network ANW NYS 6 2 American Commercial Lines Inc ACLI NDQ 6 3 CAI International Inc CAP NYS 6 4 Danaos Corp DAC NYS 6 voluntiary marsall 5 Diana Shipping Inc DSX NYS 3 voluntiary marsall 6 Double Hull Tankers Inc DHT NYS 6 7 DryShips Inc DRYS NDQ 6 voluntiary marsall 8 Eagle Bulk Shipping Inc EGLE NDQ bermuda company 9 Euroseas Ltd ESEA NDQ 6 10 Excel Maritime Carriers Ltd EXM NYS 6 11 Excel Maritime Ltd QMAR NDQ bermuda company 12 Freeseas Inc FREE NDQ 5 13 Frontline Ltd. FRO NYS 6 14 Genco Shipping & Trading GNK NYS 6 15 General Maritime Corp GMR NYS 6 16 Golar LNG Ltd GLNG NDQ 5 17 Gt Lakes Dredge & Dock Co GLDD NDQ 5 18 Gulfmark Offshore GLF NYS bermuda company 19 Horizon Lines Inc HRZ NYS 4 20 Intl Shipholding ISH NYS bermuda company TOTAL REGISTER 28

39 A/A COMPANY NAME TICKER SYMBOL EXCHANGE CODE 1.Ensuring the basis for an effective corporate Governance framework 2.The rights of shareholders and key ownership functions PRINCIPLES OF OECD 3.The 4.The role equitable of treatment of stakeholders shareholders in Corporate Governance 5.Disclosure and Transparency 6.The responsibilities of the board 21 Knightsbridge Tankers VLCCF NDQ 6 22 K-Sea Trans. Ptnrs L.P. KSP NYS 6 23 Martin Midstream Ptnrs LP MMLP NDQ 6 24 Navios Maritime Holdings Inc NM NYS 3 voluntiary marsall 25 Nordic Amer. Tanker Shp. NAT NYS 6 26 OceanFreight Inc OCNF NDQ 6 voluntiary marsall 27 Omega Navigation Ent. Inc. ONAV NDQ 6 voluntiary marsall 28 OSG America L.P. OSP NYS 6 voluntiary marsall 29 Overseas Shipholding OSG NYS 6 30 Ship Finance Intl Ltd SFL NYS Marsall 31 StealthGas Inc. GASS NDQ 3 voluntiary marsall 32 TBS Int'l Ltd TBSI NDQ Marsall 33 Teekay Corp. TK NYS 6 voluntiary marsall 34 Teekay LNG Partners LP TGP NYS 6 voluntiary marsall 35 Tsakos Energy Navigation Ltd TNP NYS 6 voluntiary bermuda Πίλαθαο 1:Γείγκα εηζεγκέλσλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ θαη αξρέο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο (Δ. Θαιαζζηλφο, ζεκεηψζεηο καζήκαηνο, 2009) TOTAL REGISTER 29

40 Όπσο παξαηεξνχκε κφλν 6 απφ ηηο εηαηξίεο ηνπ δείγκαηνο δελ εθαξκφδνπλ θαζφινπ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε, ελψ νη ππφινηπεο 29, ην 83% δειαδή εθαξκφδνπλ. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη 18 απφ ηηο 29 εηαηξίεο φρη κφλν εθαξκφδνπλ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε αιιά ην 62% απηψλ πιεξνχλ θαη ηηο έμη βαζηθέο αξρέο ηνπ ΟΟΑ. Οη ππφινηπεο 11 εηαηξίεο εθαξκφδνπλ εζεινληηθά εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε, ην 32% ησλ νπνίσλ ρξεζηκνπνηνχλ θαη ηηο έμη βαζηθέο αξρέο. Γηάγξακκα 3: Companies that fulfill all principles of CG 29 Companies that fulfills all 6 principles Companies that fulfills all 6 principles voluntarily Γηάγξακκα 4: Sample of 35 companies on US stock market Fulfill with principles of CG 29 Shipping companies that does not use CG 6 30

41 4.3 ΔΞΑΙΡΔΔΙ εκαληηθφ είλαη λα αλαθέξνπκε φηη νη εηαηξίεο πνπ δελ εκθαλίδνπλ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε ζην εηαηξηθφ ηνπο πξνθίι, αλ θαη φπσο πξναλαθέξζεθε απνηειεί βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ εηζαγσγή ηνπο ζην ρξεκαηηζηήξην, είλαη εηαηξίεο πνπ εγγξάθνληαη ή έρνπλ ηελ έδξα ηνπο ζηηο Βεξκνχδεο ή ζηα Marsall islands. χκθσλα κε κηα εμαίξεζε γηα ηνπο μέλνπο private issuers νη εηαηξίεο πνπ εγγξάθνληαη ζηηο Βεξκνχδεο ή ηα Marsall islands δελ ππνρξενχληαη λα πιεξνχλ φιεο ηηο πξνυπνζέζεηο θαη ηνπο θαλνληζκνχο πνπ αθνξνχλ ηνπο θαλφλεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο, φπσο αθνινπζνχληαη απφ ηηο ακεξηθάληθεο εηαηξίεο, ζχκθσλα κε ηα πξφηππα ησλ ρξεκαηηζηεξίσλ ησλ ΗΠΑ. Παξφια απηά, ζχκθσλα κε ηελ παξάγξαθν 303.Α.11 ηνπ εγρεηξηδίνπ εηζεγκέλσλ εηαηξηψλ ζηνλ NYSE, νη εμαηξνχκελεο εηαηξίεο νθείινπλ λα δειψλνπλ νπνηαδήπνηε ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηνπο θαλφλεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο πνπ εθαξκφδνπλ θαη ζε απηνχο πνπ απαηηνχληαη απφ ηνλ NYSE. 4.4 ΑΝΑΛΤΗ ΥΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΓΔΙΚΣΧΝ Γηα ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεκνζηεπκέλσλ νηθνλνκηθψλ ζηνηρείσλ ησλ επηρεηξήζεσλ ζεκαληηθφηαην ξφιν παίδνπλ νη ρξεκαηννηθνλνκηθνί δείθηεο. Ο ππνινγηζκφο ηνπο βαζίδεηαη ζε αλαγλσξηζκέλα πξφηππα, ε εξκελεία ηνπο φκσο παξνπζηάδεη δπζθνιίεο γηαηί ηα δεδνκέλα ρξήδνπλ ηδηαίηεξεο πξνζνρήο. ηνλ παξαθάησ πίλαθα παξέρνπκε κηα ζεηξά απφ ηνπο ζπνπδαηφηεξνπο δείθηεο αμηνιφγεζεο ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη επηρεηξεκαηηθφηεηαο κηαο επηρείξεζεο θαζψο θαη κηθξή αλάιπζε γηα ηνλ θαζέλα απφ απηνχο. Να ζεκεησζεί φηη ε ρξήζε ησλ δεηθηψλ απνηειεί κέξνο κφλν ηεο αλάιπζεο κηαο επηρείξεζεο. Α/Α ΥΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΓΔΙΚΣΔ (FINANCIAL INDICES) 1 ROE (Return On Equity) 2 ROA (Return On Assets) 3 ROIC (Return On Invested Capital) 4 Gross Profit Margin 5 Net Profit Margin 6 Debt / Equity Ratio 7 EBITDA (Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation & Amortization) Πίλαθαο 2: Υξεκαηννηθνλνκηθνί δείθηεο 31

42 4.4.1 ΔΠΔΞΗΓΗΗ ΓΔΙΚΣΩΝ ROE (RETURN ON EQUITY) Απηφο ν δείθηεο παξνπζηάδεη ην πνζφ ηνπ θαζαξνχ εηζνδήκαηνο (net income) πνπ επηζηξέθεη σο πνζνζηφ ηνπ shareholders equity. Ο δείθηεο Return on equity κεηξά ηελ απνδνηηθφηεηα (profitability) κηαο εηαηξίαο δείρλνληαο πφζν θέξδνο παξάγεη κηα επηρείξεζε κε ηα ιεθηά πνπ επελδχνπλ νη shareholders. Σν ROE εθθξάδεηαη ζαλ πνζνζηφ κε ηνλ αθφινπζν ηχπν Return on Equity = Net Income / Shareholder's Equity Δίλαη πνιχ ρξήζηκνο ρξεκαηννηθνλνκηθφο δείθηεο θαη ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ ζχγθξηζε ηεο απνδνηηθφηεηαο πνιιψλ εηαηξηψλ πνπ αλήθνπλ ζηνλ ίδην νηθνλνκηθφ ηνκέα. ( ROA (RETURN ON ASSETS) Ο νηθνλνκηθφο απηφο δείθηεο δείρλεη πφζν επηθεξδήο (profitable) είλαη κηα εηαηξία ζε ζρέζε κε ηα total assets πνπ δηαζέηεη. Σν ROA δείρλεη κε αιιά ιφγηα, πφζν απνδνηηθά κηα εηαηξία ρξεζηκνπνηεί ηα assets ηα νπνία δηαζέηεη γηα λα δεκηνπξγήζεη έζνδα. Τπνινγίδεηαη δηαηξψληαο ηα annual earnings ηεο εηαηξίαο κε ηα total assets. Καη εθθξάδεηαη ζαλ πνζνζηφ κε ηνλ αθφινπζν ηχπν Return on Assets = Net Income / Total Assets Ο νηθνλνκηθφο δείθηεο ROA καο ιέεη ηη earnings δεκηνπξγήζεθαλ απφ έλα invested capital (assets). Σν ROA κπνξεί λα δηαθέξεη πνιχ απφ εηαηξία ζε εηαηξία αλάινγα κε ηνλ ηνκέα ζηνλ νπνίν αλήθεη. Γηα απηφ ην ιφγν ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ζχγθξηζε εηαηξηψλ πνπ βξίζθνληαη ζηνλ ίδην ηνκέα. Σα assets ηεο θάζε εηαηξίαο απνηεινχληαη απφ debt θαη equity. Ο δείθηεο ROA δίλεη κηα ηδέα ζηνπο επελδπηέο γηα ην πφζν απνδνηηθά κηα εηαηξία κεηαηξέπεη ηα ρξήκαηα πνπ επελδχεη ζε net income. Σν πςειφ πνζνζηφ απηνχ ηνπ δείθηε πξαθηηθά ζεκαίλεη φηη ε εηαηξία ρξεζηκνπνηεί 32

43 απνδνηηθφηεξα ηηο πήγεο ηεο θαη δεκηνπξγεί θαζαξά έζνδα κε κηθξφηεξεο επελδχζεηο. ( ROIC (RETURN ON INVESTED CAPITAL) Απηφο ν δείθηεο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ εθηίκεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο κηαο επηρείξεζεο ζηελ θαηαλνκή ηνπ θεθαιαίνπ ππφ ηνλ έιεγρν ηνπ γηα θεξδνθφξεο επελδχζεηο. Οη επηζηξνθέο απφ επελδπκέλα θεθάιαηα δείρλνπλ πφζν θαιά κηα εηαηξία ρξεζηκνπνηεί ηα ρξήκαηα ηεο γηα λα παξάγεη επηζηξνθέο. Δάλ ζπγθξίλνπκε ηηο επηζηξνθέο θεθαιαίνπ κηαο εηαηξίαο κε ηα έμνδα θεθαιαίνπ αλαθαιχπηνπκε πφηε ηα επελδπκέλα θεθάιαηα ρξεζηκνπνηήζεθαλ πην απνηειεζκαηηθά. Η εμίζσζε γηα ην ROIC είλαη ε αθφινπζε: Return on Invested Capital = Net Income Dividends / Total Capital Ο δείθηεο είλαη επίζεο γλσζηφο θαη σο "return on capital" θαη ν ππνινγηζκφο ηνπ είλαη πάληα ζε πνζνζηφ επί ηνηο εθαηφ. ( GROSS PROFIT MARGIN Ο νηθνλνκηθφο απηφο δείθηεο πξνζδηνξίδεη ηελ νηθνλνκηθή πγεία ηεο εηαηξίαο απνθαιχπηνληαο ηελ αλαινγία ησλ ρξεκάησλ πνπ έκεηλαλ απφ ηα έζνδα ππνινγίδνληαο θαη ην θφζηνο ησλ πσιεζέλησλ αγαζψλ. Gross profit margin είλαη ε πεγή γηα ηελ πιεξσκή ησλ πξφζζεησλ δαπαλψλ θαη ησλ κειινληηθψλ απνζεκαηηθψλ. Δίλαη επίζεο γλσζηφο κε ηνλ φξν "gross margin" θαη ππνινγίδεηαη απφ ηελ παξαθάησ εμίζσζε: Gross Profit Margin = Revenue COGS / Revenue Όπνπ: COGS = Cost of Goods Sold Ο δείθηεο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηε ζχγθξηζε ηεο εηαηξίαο κε ηνπο αληαγσληζηέο ηεο. Οη εηαηξίεο κε κεγαιχηεξε απνδνηηθφηεηα ζπλήζσο εκθαλίδνπλ πςειά πεξηζψξηα θέξδνπο (profit margins). ( 33

44 NET PROFIT MARGIN Σν profit margin ή net profit margin καο δίλεη ηελ αλαινγία ηεο απνδνηηθφηεηαο ππνινγηζκέλε σο ην θαζαξφ εηζφδεκα (net income ) πξνο ηα έζνδα (revenues) ή ησλ θαζαξψλ θεξδψλ (net profit) πξνο ηηο ζπλνιηθέο πσιήζεηο (sales). Μεηξάεη πσο απφ θάζε δνιάξην πνπ εηζπξάηηεη απφ ηηο πσιήζεηο ηη πξαγκαηηθά απνκέλεη ζηελ εηαηξία ζαλ θέξδνο. Σν Profit margin είλαη πνιχ ρξήζηκν φηαλ ζπγθξίλνληαη εηαηξίεο πνπ αλήθνπλ ζηελ ίδηα βηνκεραλία. Έλα πςειφ profit margin δείρλεη κηα θεξδνθφξα επηρείξεζε ε νπνία έρεη θαιχηεξν έιεγρν ησλ δαπαλψλ ηεο ζε ζρέζε κε ηνπο αληαγσληζηέο ηεο. Ο ππνινγηζκφο ηνπ δείθηε είλαη πάληα ζε πνζνζηφ επί ηνηο εθαηφ. Κνηηάδνληαο κφλν ηα έζνδα κηαο εηαηξίαο δελ κπνξνχκε λα βγάινπκε νηθνλνκηθά ζπκπεξάζκαηα. Σα απμεκέλα θέξδε είλαη θαιά γηα κία εηαηξία αιιά απηφ δελ ζεκαίλεη φηη ην profit margin ζα απμεζεί. Γηα παξάδεηγκα, εάλ νη δαπάλεο ηεο εηαηξίαο απμεζνχλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηηο πσιήζεηο ηεο, νδεγείηαη ζε ρακειφ profit margin. Απηφ απνηειεί θαη κηα έλδεημε γηαηί νη δαπάλεο πξέπεη λα είλαη ππφ έιεγρν. Net Profit Margin = Net Income / Revenues ή Net Profit Margin = Net Profits / Sales ( DEBT / EQUITY RATIO Ο δείθηεο απηφο καο δίλεη ζαθή εηθφλα γηα ην πνην κέξνο ηεο εηαηξίαο αλήθεη ζηνπο κεηφρνπο θαη πνην ζηνπο δαλεηζηέο ηεο. Έλα πςειφ πνζνζηφ debt/equity ζεκαίλεη φηη ε εηαηξία αθνινπζεί επηζεηηθή πνιηηηθή γηα ηελ ρξεκαηνδφηεζε ηεο αλάπηπμεο ηεο ρξεζηκνπνηψληαο debt (μέλα θεθάιαηα). Απηφ κπνξεί λα έρεη σο απνηέιεζκα κεγάιεο δηαθπκάλζεηο ζηα έζνδα ηεο εηαηξίαο ιφγσ ησλ πξφζζεησλ επηβαξχλζεσλ απφ ηνπο ηφθνπο θαη εθθξάδεηαη ζαλ πνζνζηφ κε ηνλ αθφινπζν ηχπν Debt/Equity Ratio = Total Liabilities / Share Holders Equity Αλ θαη ν δείθηεο απηφο δηαθέξεη ζεκαληηθά αλάινγα κε ηνλ ηνκέα πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ε θάζε εηαηξία σο γεληθφο θαλφλαο ηζρχεη φηη πνζνζηά πάλσ απφ 1% 34

45 ζεκαίλεη φηη ε εηαηξία ρξεκαηνδνηεί ηελ αλάπηπμε ηεο θπξίσο κε debt (μέλα). Γηα κηθξφηεξα πνζνζηά απηνχ ηνπ δείθηε ζεκαίλεη φηη ε εηαηξία ρξεκαηνδνηεί ηελ αλάπηπμε ηεο θπξίσο Shareholders Equity (ίδηα θεθάιαηα). ( EBITDA (EARNINGS BEFORE INTEREST, TAXES, DEPRECIATION AND AMORTIZATION) Ο δείθηεο EBITDA καο δείρλεη ηελ ρξεκαηννηθνλνκηθή απφδνζε κηαο εηαηξίαο θαη ππνινγίδεηαη ζχκθσλα κε ηνλ παξαθάησ ηχπν: EBITDA = Revenue Expenses (excluding tax, interest, depreciation and amortization) Ο EBITDA είλαη νπζηαζηηθά ην θαζαξφ εηζφδεκα κείνλ ηα έμνδα πνπ πεξηιακβάλνπλ ηνπο ηφθνπο (interest), ηνπο θφξνπο (taxes), ηελ ππνηίκεζε (depreciation) θαη ηε ρξενιπζία (amortization). Ο δείθηεο απηφο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ αλάιπζε θαη ζχγθξηζε ηεο απνδνηηθφηεηαο κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ βηνκεραληψλ επεηδή εμαιείθεη ηηο επηδξάζεηο απφ νηθνλνκηθέο θαη ινγηζηηθέο απνθάζεηο. Μηα θνηλή παξεξκελεία είλαη φηη ν EBITDA αληηπξνζσπεχεη ην cash earnings. Παξφια απηά ν EBITDA είλαη έλαο δείθηεο κε ηνλ νπνίν κπνξνχκε λα αμηνινγήζνπκε ηελ απνδνηηθφηεηα κηαο επηρείξεζεο, φρη φκσο ηελ ηακεηαθή ξνή (cash flow). ( 35

46 4.5 RATIO ANALYSIS ΟΡΙΜΟ Δίλαη ίζσο ε πην ζεκαληηθή ηερληθή ρξεκαηννηθνλνκηθήο αλάιπζεο θαηά ηελ νπνία νη πνζφηεηεο κεηαηξέπνληαη ζε αλαινγίεο κε ζθνπφ ηελ νπζηαζηηθή ζχγθξηζή ηνπο κε πξνεγνχκελεο αλαινγίεο είηε αλαινγίεο άιισλ επηρεηξήζεσλ ζηνλ ίδην ή δηαθνξεηηθφ θιάδν. Μέζσ ηεο ratio analysis εκθαλίδνληαη ηα δπλαηά ή αδχλαηα ζηνηρεία κηαο επηρείξεζεο. Δίλαη έλα εξγαιείν πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ πνζνηηθή αλάιπζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζηηο νηθνλνκηθέο θαηαζηάζεηο κηαο εηαηξείαο. Οη δείθηεο ππνινγίδνληαη απφ ηνπο αξηζκνχο ηνπ ηξέρνληνο έηνπο θαη ζηε ζπλέρεηα γίλεηαη ζχγθξηζε κε ηα πξνεγνχκελα έηε, κε άιιεο εηαηξίεο, ηε βηνκεραλία, ή αθφκα θαη ε νηθνλνκία κπνξεί λα θξίλεη ηελ απφδνζε κηαο εηαηξίαο. Η Ratio analysis επί ην πιείζηνλ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ππνζηεξηθηέο ηεο ζεκειηψδνπο αλάιπζεο. ( 36

47 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5 ΥΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ ΔΙΗΓΜΔΝΩΝ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΩΝ ΔΣΑΙΡΙΩΝ 5.1 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΠΟ ΣΗ ΔΡΔΤΝΑ ε απηή ηελ παξάγξαθν παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία ε νπνία ζα αθνινπζεζεί ζηελ ζπλέρεηα ηεο εξγαζίαο. Η εξεπλά ζα πξνζπαζήζεη λα απαληήζεη ζηελ αθφινπζε εξψηεζε: νη εηαηξίεο πνπ εθαξκόδνπλ ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο επηηπγράλνπλ ή όρη θαιύηεξα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα (πην απνδνηηθέο) ζε ζρέζε κε απηέο πνπ δελ εθαξκόδνπλ αληίζηνηρα ζπζηήκαηα; ηφρνο ηεο έξεπλαο είλαη λα ππάξμεη κηα ζχγθξηζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ 12 (δεηγκαηνιεπηηθά επηιεγκέλσλ απφ ην chart 1) εηζεγκέλσλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ ζε ρξεκαηηζηήξηα ηεο Νέαο Τφξθεο. Η έξεπλα ζα βαζηζηεί πάλσ ζε δεκνζηεπκέλα νηθνλνκηθά ζηνηρεία ησλ ζπγθεθξηκέλσλ εηαηξηψλ θαη ε ζχγθξηζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ ζα γίλεη κε ratio analysis. 5.2 ΠΔΡΙΟΡΙΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΣΗ ΔΡΔΤΝΑ (RESEARCH LIMITATIONS) Όπσο αλαθέξζεθε θαη πξηλ, ε έξεπλα βαζίζηεθε πάλσ ζε δεκνζηεπκέλα νηθνλνκηθά ζηνηρεία ησλ επηιεγκέλσλ εηαηξηψλ. Σν πξφβιεκα έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ εηζεγκέλσλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ (πίλαθαο 1) εθαξκφδνπλ ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο θαη άξα δελ ππήξραλ κεγάια πεξηζψξηα επηινγψλ σο πξνο ηηο εηαηξίεο θαη ηνλ αξηζκφ ησλ εηαηξηψλ πνπ δελ εθαξκφδνπλ ηέηνηα ζπζηήκαηα γηα κηα πην εκπεξηζηαησκέλε ζχγθξηζε. Θα πξέπεη λα αλαθεξζεί επίζεο φηη νη λαπηηιηαθέο εηαηξίεο νη νπνίεο δελ είλαη εηζεγκέλεο δελ ππνρξενχληαη απφ ην λφκν λα ζπληάζζνπλ εηήζηνπο ηζνινγηζκνχο θαη λα δεκνζηεχνπλ νηθνλνκηθά ηνπο ζηνηρεία. 37

48 5.3 ΔΙΗΓΜΔΝΔ ΝΑΤΣΙΛΙΑΚΔ ΔΣΑΙΡΙΔ ΚΑΙ ΥΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΓΔΙΚΣΔ Α/Α 1 2 COMPANY NAME GENCO SHIPPING & TRADING DOUBLE HULL TANKERS INC 3 FRONTLINE LTD 4 EUROSEAS LTD 5 EAGLE BULK SHIPPING INC 6 EXCEL MARITIME LTD 7 INTL SHIPHOLDING 8 TBS INT'L LTD 9 TSAKOS ENERGY NAVIGATION LTD 10 DIANA SHIPPING INC 11 DRYSHIPS INC 12 STEALTHGAS INC years average months 2010 ROE ROA ROIC GROSS PROFIT MARGIN NET PROFIT MARGIN DEBT EBITDA 14.6 % 5.6 % 6.1 % 83.8 % 35.2 % 1.4 % 66.8 % 18.1 % 5.6 % 6.1 % 75.8 % 27.1 % 1.96 % 52.3 % 62.1 % 10.3 % 12.5 % 57.4 % 28.2 % 3.95 % 35.1 % 6.1 % 4.2 % 4.7 % 64.9 % 17,0 % 0.28 % 23.4 % 8.0 % 3.2 % 3.3 % 74.7 % 23.8 % 1.42 % 33.0 % 13,5% 3,2% 7,4% 46,5% 27,4% 0,81% -7,2% 13.0 % 5.6 % 7.9 % 23.1 % 9.5 % 0.65 % 18.7 % 0,8% 0,5% 0,6% 43,0% 0,9% 0,31% 12,7% 14.2 % 5.2 % 5.7 % 55.9 % 26.2 % 1.49 % 34.1 % 16.4 % 12.3 % 12.8 % 79.3 % 57.6 % 0.28 % 75.7 % 3.6 % 1.5 % 2.3 % 77.0 % 9.1 % 0.60 % 78.5 % 4,9% 2,4% 2,7% 60,1% 13,8% 0,81% 43,7% CG WITHOUT CG VOLUNTARILY CG Πίλαθαο 3: Γείγκα λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ θαη ρξεκαηννηθνλνκηθνί δείθηεο 38

49 Η αλάιπζε ησλ δεηθηψλ έρεη γίλεη απφ ηνλ νίθν Forbes θαη είλαη δηαζέζηκνη ζηελ ηζηνζειίδα ηεο εηαηξίαο ζην δηαδίθηπν, απφ ηελ νπνία βξήθακε ην κέζν φξν ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ δεηθηψλ ησλ εηαηξηψλ πνπ αλαιχνπκε γηα ηελ ηειεπηαία πεληαεηία θαη γηα ηνλ δείθηε EBITDA ην ηειεπηαίν έηνο. ηνλ πίλαθα 3 εκθαλίδεηαη έλα δείγκα 12 εηζεγκέλσλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ θαη ηα απνηειέζκαηα ηνπ θάζε δείθηε μερσξηζηά. Απφ απηέο 4 πιεξνχλ ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο, νη επφκελεο 4 δελ ηηο εθαξκφδνπλ θαζφινπ θαη ηέινο 4 εηαηξίεο εθαξκφδνπλ ηηο βαζηθέο αξρέο εζεινληηθά. θνπφο, απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ησλ αλσηέξσ εηαηξηψλ, είλαη λα απνδείμνπκε φηη νη εηαηξίεο πνπ ζπκκνξθψλνληαη θαη πιεξνχλ ηηο βαζηθέο πξνυπνζέζεηο ηνπ ΟΟΑ είλαη πην απνδνηηθέο απφ απηέο πνπ δελ εκθαλίδνπλ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε ζην εηαηξηθφ ηνπο πξνθίι. Η ζχγθξηζε ησλ δεκνζηεπκέλσλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ έγηλε κε ratio analysis RETURN ON EQUITY (ROE) Ξεθηλψληαο κε ηνλ πξψην ρξεκαηννηθνλνκηθφ δείθηε ROE φπσο θαίλεηαη ε εηαηξία Frontline Ltd είλαη ζεκαληηθά πην απνδνηηθή κε πνζνζηφ 62,1% θαζψο ηα πνζνζηά ησλ ππνινίπσλ θπκαίλνληαη ζε ρακειφηεξα επίπεδα. Γεδνκέλνπ φηη ν ROE ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ ζχγθξηζε ηεο απνδνηηθφηεηαο πνιιψλ εηαηξηψλ πνπ αλήθνπλ ζηνλ ίδην θιάδν, είλαη εκθαλέο φηη νη εηαηξίεο κε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε αιιά θαη απηέο πνπ ηελ εθαξκφδνπλ εζεινληηθά είλαη πην απνδνηηθέο έλαληη ησλ εηαηξηψλ ρσξίο εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε. Απηφ παξαηεξείηαη θαη απφ ηα ρακειά πνζνζηά ηνπο απφ 0,8% - 13,5% RETURN ON ASSETS (ROA) Όζνλ αθνξά ηνλ δείθηε ROA, παξαηεξνχκε φηη ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά αλήθνπλ ζηηο εηαηξίεο πνπ ζπκκνξθψλνληαη κε ηηο αξρέο ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. Απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ δείθηε θαη εδψ ε Frontline Ltd θαηέρεη αξθεηά ηθαλνπνηεηηθφ πνζνζηφ 10,3%, ελψ ζεκαληηθφ είλαη ην πνζνζηφ ηεο Diana Shipping Inc 12,3% θαζψο αλήθεη ζηηο εηαηξίεο πνπ εθαξκφδνπλ ην ζχζηεκα ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο εζεινληηθά. χκθσλα κε ηνλ ROA, νη εηαηξίεο πνπ εκθαλίδνπλ θαιχηεξα πνζνζηά είλαη πην απνδνηηθέο θαζψο ρξεζηκνπνηνχλ θαιχηεξα ηηο πεγέο ηνπο παξάιιεια κε ηηο 39

50 ειεγρφκελεο επελδχζεηο. εζφδσλ. Όιν απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία θαζαξψλ RETURN ON INVESTED CAPITAL (ROIC) Αλαιχνληαο θαη ηνλ ηξίην δείθηε νη εηαηξίεο Frontline Ltd θαη Diana Shipping Inc είλαη πην απνδνηηθέο θαζψο εκθαλίδνπλ ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά 12,5% θαη 12,8% αληίζηνηρα. Καη νη δχν εηαηξίεο πιεξνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. Πξαθηηθά, απφ ηνλ δείθηε ROIC κεηξάκε ηελ απνδνηηθφηεηα ησλ εηαηξηψλ σο πξνο ηηο επελδχζεηο θεθαιαίσλ. θνπφο απφ ηηο επελδχζεηο απηέο είλαη λα ππάξμνπλ επηζηξνθέο, ηφηε κπνξνχκε λα πνχκε φηη κηα εηαηξία είλαη πην απνδνηηθή θαηά ηνλ ROIC GROSS PROFIT MARGIN Άιινο έλαο δείθηεο πνπ καο δείρλεη ηελ απνδνηηθφηεηα κηαο επηρείξεζεο είλαη ην Gross Profit Margin. πλήζσο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε ζχγθξηζε κηαο εηαηξίαο κε ηνπο αληαγσληζηέο ηεο. Παξαηεξψληαο ινηπφλ ην δείγκα καο ηα πςειφηεξα πνζνζηά εκθαλίδνπλ νη εηαηξίεο Genco Shipping & Trading θαη Diana Shipping Inc, εηαηξίεο κε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε, κε 83,8% θαη 79,3% αληίζηνηρα. Δπνκέλσο, ηα πεξηζψξηα θέξδνπο ησλ αλσηέξσ εηαηξηψλ είλαη κεγαιχηεξα, έλαληη απηψλ κε ηα ρακειφηεξα πνζνζηά απφ 23,1% - 74,7% φπνπ θαηέρνπλ εηαηξίεο πνπ δελ εθαξκφδνπλ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε NET PROFIT MARGIN Σν Net Profit Margin απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο δείθηεο απνδνηηθφηεηαο θαζψο εκθαλίδεη ηα θαζαξά έζνδα κίαο εηαηξίαο θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε ζχγθξηζε νκνεηδψλ εηαηξηψλ. Καηά κέζν φξν κεγαιχηεξα πνζνζηά Net Profit Margin παξαηεξνχκε ζηηο εηαηξίεο κε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε. Η Diana Shipping Inc κε πνζνζηφ 57,6% θαη ελ ζπλερεία ε Genco Shipping & Trading κε πνζνζηφ 35,2% είλαη πην θεξδνθφξεο, επνκέλσο θαη πην απνδνηηθέο, ζε ζρέζε κε ηηο εηαηξίεο ρσξίο ζχζηεκα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο πνπ εκθαλίδνπλ αξθεηά ρακειά πνζνζηά. 40

51 5.3.6 DEBT/EQUITY RATIO Όηαλ κειεηάκε ηα ρξεκαηννηθνλνκηθά ζηνηρεία κηαο εηαηξίαο είλαη πνιχ ζεκαληηθφ λα γλσξίδνπκε ην πνζνζηφ πνπ θαηέρνπλ νη κέηνρνη αιιά θαη απηφ ησλ δαλεηζηψλ ηεο. Με ηνλ δείθηε Debt/Equity δελ εμεηάδνπκε ηελ απνδνηηθφηεηα ησλ εηαηξηψλ φπσο θάλακε κε ηνπο πξνεγνχκελνπο δείθηεο αιιά θαηά πφζν νη εηαηξίεο ηνπ δείγκαηνο γηα ηελ αλάπηπμή ηνπο ρξεζηκνπνηνχλ ίδηα ή μέλα θεθάιαηα. ηαηηζηηθά κηιψληαο, ζρεδφλ νη κηζέο εηαηξίεο, είηε έρνπλ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε είηε φρη, εκθαλίδνπλ πνζνζηά κηθξφηεξα ηνπ 1% θάηη πνπ ζεκαίλεη φηη αθνινπζνχλ έλαλ πην ήξεκν δξφκν κεηψλνληαο πηζαλέο δηαθπκάλζεηο ησλ εζφδσλ ηνπο EBITDA (Earnings before Interest, Taxes, Depreciation and Amortization) Ο ηειεπηαίνο ρξεκαηννηθνλνκηθφο δείθηεο πνπ αλαιχνπκε είλαη ν EBITDA. Καη απηφο ν δείθηεο καο δείρλεη κε ηε ζεηξά ηνπ εάλ κηα επηρείξεζε είλαη απνδνηηθή. Παξαηεξνχκε θαη εδψ πςειά πνζνζηά γηα ηηο εηαηξίεο κε εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε κε θνξπθαίεο ηελ Diana Shipping Inc θαη ηελ Dryships Inc κε πνζνζηά 75,7% θαη 78,5% αληίζηνηρα. πρλά ν EBITDA ρξεζηκνπνηείηαη σο ινγηζηηθφ ηέρλαζκα γηα λα κεγαιψζεη πιαζκαηηθά (dress up) ηα θέξδε ησλ επηρεηξήζεσλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ νη επελδπηέο εζηηάδνπλ θαη ζε άιια κέηξα απφδνζεο (performance measures) γηα λα ζηγνπξεπηνχλ φηη ε επηρείξεζε δελ πξνζπαζεί λα θξχςεη θάηη. 41

52 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ε απηή ηελ εξγαζία έγηλε κηα πξνζπάζεηα λα πξνζεγγίζνπκε κε βάζε ηε δηαζέζηκε βηβιηνγξαθία ηηο βαζηθέο αξρέο πνπ δηέπνπλ ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε, θαζψο θαη ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν πνπ παίδεη ζηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ησλ ζχγρξνλσλ πνιπκεηνρηθψλ επηρεηξήζεσλ, φπνπ ε ηδηνθηεζία δηαρσξίδεηαη απφ ηελ δηνίθεζε ηεο εηαηξίαο. Όπσο είδακε απφ ηελ βηβιηνγξαθία αιιά θαη απφ ηελ ζχγθξηζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ ησλ 12 εηζεγκέλσλ λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ, νη έλλνηεο ηεο εηαηξηθήο απφδνζεο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλεο κε ηελ χπαξμε απνηειεζκαηηθψλ ζπζηεκάησλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. Δπίζεο έγηλε αλαθνξά γηα ηα πξνβιήκαηα θαη ηηο εζσηεξηθέο ζπγθξνχζεηο ζπκθεξφλησλ πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο νκάδεο πνπ εκπιέθνληαη ζηελ δηνίθεζε θαη ηελ ιεηηνπξγία ησλ εηαηξηψλ. Αθφκα έγηλε εθηεηακέλε αλαθνξά γηα ην πσο απηά ηα πξνβιήκαηα κπνξνχλ λα πεξηνξηζηνχλ κε ηελ εθαξκνγή θαηάιιεισλ ζπζηεκάησλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο φπσο απηά νξίδνληαη απφ ηηο βαζηθέο αξρέο ηνπ ΟΟΑ. ηελ ζεκεξηλή επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηνπ ηαρέσο κεηαβαιιφκελνπ θαη αληαγσληζηηθνχ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο νη βαζηθέο αξρέο ηνπ ΟΟΑ γηα ηελ εηαηξηθή δηαθπβέξλεζε πξνηείλνπλ ζεβαζκφ ζηνπο κεηφρνπο θαη ην θνηλσληθφ ζχλνιν, δηαθάλεηα θαη αμηνπηζηία ζηελ δηνίθεζε ησλ εηαηξηψλ. Δίλαη ιάζνο λα πηζηέςνπκε φηη έλα ζχζηεκα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο είλαη θάηη απιφ. Η απφθαζε γηα ηνλ θαηάιιειν ζπλδπαζκφ, φπσο γηα παξάδεηγκα έλα απνηειεζκαηηθφ δηνηθεηηθφ ζπκβνχιην, γηα θάζε κεκνλσκέλε επηρείξεζε είλαη κία πξαγκαηηθή πξφθιεζε. Έλα ζσζηφ ζχζηεκα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο κπνξεί λα πξνζειθχζεη πεξηζζφηεξνπο ζεζκηθνχο επελδπηέο ζε κία εηαηξία, νη νπνίνη είλαη πξφζπκνη λα πιεξψζνπλ πεξηζζφηεξν γηαηί εμαζθαιίδνπλ νηθνλνκηθή αζθάιεηα θαη θέξδε. θνπφο ηεο εξεπλάο ήηαλ λα απαληήζεη ζην εξψηεκα εάλ νη εηαηξίεο πνπ εθαξκφδνπλ ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο επηηπγράλνπλ θαιχηεξα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα (πην απνδνηηθέο) θαη λα επηβεβαηψζεη ή φρη ηελ ζρεηηθή βηβιηνγξαθία. 42

53 Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ επηιέρζεθαλ νη αθφινπζεο 12 λαπηηιηαθέο εηαηξίεο εηζεγκέλεο ζε ρξεκαηηζηήξηα ησλ ΗΠΑ. Genco Shipping & Trading, Double Hull Tankers Inc, Frontline Ltd, Euroseas Ltd, Eagle Bulk Shipping Inc, Excel Maritime Ltd, Intl Shipholding, TBS Int'l Ltd, Tsakos Energy Navigation Ltd, StealthGas Inc, DryShips Inc, Diana Shipping Inc Απφ ηηο εηαηξίεο ηνπ δείγκαηνο νη Genco Shipping & Trading, Double Hull Tankers Inc, Frontline Ltd, Euroseas Ltd, Tsakos Energy Navigation Ltd, StealthGas Inc, DryShips Inc, Diana Shipping Inc εθαξκφδνπλ ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο, ελψ νη εηαηξίεο Eagle Bulk Shipping Inc, Excel Maritime Ltd, Intl Shipholding θαη TBS Int'l Ltd θάλνπλ ρξήζε κηαο εηδηθήο δηάηαμεο ηνπ λφκνπ ζηηο ΗΠΑ θαη εμαηξνχληαη απφ ηελ εθαξκνγή ηεο. Η ζχγθξηζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ ηνπο βαζίζηεθε πάλσ ζε δεκνζηεπκέλα νηθνλνκηθά ζηνηρεία θαη ρξεκαηννηθνλνκηθνχο δείθηεο ηεο ηειεπηαίαο πεληαεηίαο πνπ ππάξρνπλ ζηελ ηζηνζειίδα ηεο εηαηξίαο ζπκβνπιψλ Forbes θαη ε κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε είλαη ε ratio analysis. Η αλάιπζε απηή επηβεβαηψλεη απφιπηα φηη νη εηαηξίεο πνπ εθαξκφδνπλ ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο θαη ζπκκνξθψλνληαη κε ηηο βαζηθέο αξρέο ηνπ ΟΟΑ έρνπλ θαιχηεξα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα απφ ηηο εηαηξίεο πνπ δελ εθαξκφδνπλ. Φπζηθά νη λαπηηιηαθέο εηαηξίεο δελ κπνξνχλ λα δηαθέξνπλ θαη πνιχ απφ ηηο ππφινηπεο επηρεηξήζεηο πνπ εδψ θαη ρξφληα εθαξκφδνπλ επηηπρεκέλα ζπζηήκαηα εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ηα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα ηεο Diana Shipping, πνπ εδψ θαη ρξφληα εθαξκφδεη ηέηνηνπ είδνπο ζπζηήκαηα κε ηα πςειφηεξα ζηάληαξ ηελ ηνπνζεηνχλ ζηελ θνξπθή ηεο αγνξάο κε κεγάιε δηαθνξά απφ ηηο ππφινηπεο αθνινπζψληαο ηελ νη εηαηξίεο Genco Shipping & Trading θαη Frontline Ltd πνπ επίζεο εκθαλίδνπλ ηθαλνπνηεηηθά πνζνζηά. πλνςίδνληαο, ε χπαξμε κεραληζκψλ εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο ζηελ ζεκεξηλή επνρή θξίλεηαη απνιχησο απαξαίηεηε. Σα νθέιε απφ ηελ χπαξμε ηέηνησλ κεραληζκψλ είλαη πνιιά. Οη επηρεηξήζεηο απνθηνχλ επθνιφηεξε πξφζβαζε ζε θεθάιαηα αθνχ θαζίζηαληαη πεξηζζφηεξν αμηφπηζηεο θαη αληαγσληζηηθέο ζηα κάηηα ησλ επελδπηψλ νη νπνίνη ηνπο εκπηζηεχνληαη επθνιφηεξα ηα θεθάιαηα ηνπο αθνχ είλαη ζίγνπξνη γηα ηελ θαιή δηαρείξηζε ηνπο. 43

54 Η εηζαγσγή λαπηηιηαθψλ εηαηξηψλ Διιεληθψλ ζπκθεξφλησλ ζηηο νξγαλσκέλεο ρξεκαηηζηεξηαθέο αγνξέο ησλ ΗΠΑ είλαη κία αθφκε απφδεημε γηα ηελ αχμεζε ησλ κεγεζψλ θαη ηελ πνηνηηθή βειηίσζε ηεο Διιεληθήο Ναπηηιίαο ζε επίπεδν ειηθίαο ησλ πινίσλ αιιά θαη ηεο εηαηξηθήο νξγάλσζεο θαη δηαθάλεηαο. Παξά ην γεγνλφο φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο ειιεληθήο θαη ειιελφθηεηεο λαπηηιίαο ζηεξίδεηαη ζηελ ηξαπεδηθή ρξεκαηνδφηεζε θαη απνηειείηαη αθφκε απφ ηδησηηθέο κε εηζεγκέλεο εηαηξίεο ε ηάζε απμήζεσο ησλ εηζεγκέλσλ εηαηξηψλ είλαη θαλεξή. Σν πηζαλφηεξν φκσο είλαη φηη νη δχν κνξθέο ρξεκαηνδφηεζεο ηεο λαπηηιίαο ζα ζπλερίζνπλ λα ζπλππάξρνπλ. 44

55 Αναθορές και Βιβλιογραθία Organisation for Economic Cooperation and Development, OECD Principles of Corporate Governance, OECD Publication Services, France, Organisation for Economic Coνperation and Development, Methodology for Assessing Implementation of the OECD Principles on Corporate Governance, OECD Publication Services, France, European Bank of Reconstruction & Development, The 12 Key Standards for Sound Financial Systems, Corporate Governance International Standards, Organisation for Economic Cooperation & Development, OECD Principles of Corporate Governance, OECD Publication Services, 2004, p Karpoff, J., Malatesta, P. and Walkling, R., Corporate Governance and shareholder Initiatives: Empirical Evidence, Journal of Financial Economics, Carleton, W., Nelson, J. and Weisbach, M., The Influence of Institutions on Corporate Governance through Private Negotiations: Evidence from TIAA-CREF, Journal of Finance, vol. 53, L.G. Spanos, Corporate Governance in Greece: Developments and Policy Implications, 2005 McKinsey & Co, Mckinsey Quarterly: Three Surveys on Corporate Governance, December 2000 Gibson, M., Is Corporate Governance Ineffective in Emerging Markets?, Finance & Economics Discussion Series, Contemporary Corporate Governance Issues II Conference, Schmidt, R., Corporate Governance in Germany: an Economic Perspective, The German Financial System, Chapter 12, Oxford University Press, Bauer, R., Gunster, N., Otten, R., Empirical Evidence on Corporate Governance in Europe: The Effect on Stock Returns, Firm Value and Performance, Journal of Asset Management, October Drobetz, W., Schillhofer, A., Zimmermann, H., Corporate Governance and Expected Stock Returns: Evidence from Germany, European Corporate Governance Institute Working Paper Series in Finance N11/2003, Feb

56 Aggarwal, R., Erel, I., Stulz, R., Williamson, R., Do U.S. Firms have the Best Corporate Governance? A Cross-Country Examination of the Relation Between Corporate Governance and Shareholder Wealth, Charles A. Dice Center Working Paper No , Bebchuk, L., Cohen, A., Ferrell, A., What matters in Corporate Governance, Harvard Law School, John Olin Center, Brown, L., Caylor, M., Corporate Governance & Firm Valuation, Journal of Accounting and Public Policy, 2006, p Hermalin, B., Weisbach, M., Boards of Directors as an Endogenously Determined Institution: A Survey of the Economic Literature, University of California Berkeley, working paper, Hermalin, B., Weisbach, M., Endogenously Chosen Boards of Directors and their Monitoring of the CEO, University of California at Berkeley, working paper, Bhagat, S., Carey, D., Elson, C., Director Ownership, Corporate Performance, and Management Turnover, Business Law, 1999, vol 54, p Brickley, J., Coles, J., Jarrell, G., CEO Duality, Succession, Capabilities and Agency Theory: Commentary and Research Agenda, Journal of Corporate Finance, 1997, vol 3, pp Beiner, S., Drobetz, W., Schmid, M., Zimmermann, H., An integrated Framework of Corporate Governance and Firm Valuation - Evidence from Switzerland, ECGI Finance Working Paper No.34/2004. (Denzil Watson & Antony Head, Corporate Finance, 2001) (Cadbury Committee, 1992). (Γξ. Ι. Σηκαγέλεο Δηζαγωγή Ναπηηιηαθώλ Δπηρεηξήζεωλ ζην Υξεκαηηζηήξην ηεο Νέαο Τόξθεο, 2009)

57

58 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΑ 48

59 49

60 50

61 51

62 52

63 53

64 54

65 55

66 56

67 57

68 58

69 59

70 60

71 61

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger Κεθάλαιο 1 Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΠΛΑΝΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Κεθάιαην 1: Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Σπγγξαθείο: Δξ. Andrea Grimm, Δξ.

Διαβάστε περισσότερα

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Πώς πρέπει να τιμολογεί ένα μονοπώλιο; Μέρξη ζηηγκήο ην κνλνπώιην έρεη ζεσξεζεί ζαλ κηα επηρείξεζε ε νπνία πσιεί ην πξντόλ ηεο ζε θάζε πειάηε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Θέματα. Έζησ όηη ζε δείγκα 35 θαηνηθηώλ πνπ ελνηθηάδνληαη ζε θνηηεηέο ζηελ Κνδάλε βξέζεθε ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζηα 5 επξώ, ελώ ζην Ζξάθιεην ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ηότοι εργαζηηρίοσ ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηνύλ βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ Windows XP πνπ ζρεηίδνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Δηαηξηθή Γηαθπβέξλεζε θαη Υξεκαηννηθνλνκηθή Δπίδνζε

Δηαηξηθή Γηαθπβέξλεζε θαη Υξεκαηννηθνλνκηθή Δπίδνζε ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΧΝΙΚΧΝ ΔΠΙΣΗΜΧΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΣΗ ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΚΑΙ ΥΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Γηπιωκαηηθή Δξγαζία κε Θέκα: Δηαηξηθή Γηαθπβέξλεζε θαη Υξεκαηννηθνλνκηθή Δπίδνζε

Διαβάστε περισσότερα

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 Βάσεις Δεδομέμωμ Εξγαζηήξην V Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 2 Σκοπός του 5 ου εργαστηρίου Σθνπόο απηνύ ηνπ εξγαζηεξίνπ είλαη: ε κειέηε ζύλζεησλ εξσηεκάησλ ζύλδεζεο ζε δύν ή πεξηζζόηεξεο ζρέζεηο ε κειέηε

Διαβάστε περισσότερα

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12 Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 11-12 Project 6: Ταμίδη κε ηε Μεραλή ηνπ Φξόλνπ Υπεύζπλνη Καζεγεηέο: Ε. Μπηιαλάθε Φ. Αλησλάηνο Δρώηηζη 3: Πνηα από ηα παξαθάησ ΜΜΕ ηεξαξρείηε από πιεπξάο ζεκαζίαο;

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Σχολικό έτος: 2011-2012 Καθηγήτριες: Κεφαλληνού Λουκία- Καλλία Αθηνά ΙΙ. ΟΙ ΑΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΟ ΣΟΤ ΠΡΟΙΣΟΡΙΚΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΕΩ ΚΑΙ ΣΟ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ 1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά:

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά: ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ Η Μηκή θαη ν Νηίλνο αλαξσηήζεθαλ πνην αληειηαθό πξντόλ παξέρεη ηελ θαιύηεξε πξνζηαζία ζην δέξκα ηνπο. Τα αληειηαθά πξντόληα έρνπλ έλα δείθηε αληειηαθήο πξνζηαζίαο (SPF), ν νπνίνο δείρλεη πόζν

Διαβάστε περισσότερα

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2 ΣΡΙΓΩΝΟΜΔΣΡΙΚΔ EΞΙΩΔΙ Πνηα παξαδείγκαηα εμηζώζεσλ ή θαη πξνβιεκάησλ πηζηεύεηαη όηη είλαη θαηάιιεια γηα ηελ επίιπζε ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο κέζα ζηελ ηάμε; 1 ε ΓΙΓΑΚΣΙΚΗ ΩΡΑ Α.

Διαβάστε περισσότερα

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ηότοι εργαζηηρίοσ ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηεί ε δηαδηθαζία ηωλ ξπζκίζεωλ δηθηύνπ ζε ιεηηνπξγηθό ζύζηεκα Windows XP. Η δηαδηθαζία ζε γεληθέο γξακκέο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1382/153 1. Καη όηαλ έγηλε ε ππνρώξεζε αξγά ην απόγεπκα, επεηδή θνβήζεθαλ νη νιηγαξρηθνί κήπσο νη δεκνθξαηηθνί, αθνύ θάλνπλ επίζεζε, θαηαιάβνπλ

Διαβάστε περισσότερα

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική Δίζηε μησανικόρ διοίκηζηρ μεγάληρ καηαζκεςαζηικήρ εηαιπείαρ και καλείζηε να ςλοποιήζεηε ηο έπγο πος πεπιγπάθεηαι από ηον Πίνακα 1. Κωδ.

Διαβάστε περισσότερα

IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ

IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ Να σαπακηηπίζεηε ηιρ πποηάζειρ, πος ακολοςθούν, υρ ππορ ηην οπθόηηηά ηοςρ, με ηην ένδειξη Σωστό ή Λάθος 1. ηελ αξραία Ρώκε νη πιεβείνη δελ είραλ αξρηθά

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη Ελληνικής τεχνολογίας μηχανών ηλεκτροπαραγωγής ORC

Ανάπτυξη Ελληνικής τεχνολογίας μηχανών ηλεκτροπαραγωγής ORC Εθνικό Συνέδριο «Γεωθερμική Ηλεκτροπαραγωγή» Ξενοδοχείο Divani Caravel Αθήνα 20 Νοεμβρίου 2013 Ανάπτυξη Ελληνικής τεχνολογίας μηχανών ηλεκτροπαραγωγής ORC Α.Μπένου, Ι. Χωροπανίτης Τμήμα Γεωθερμικής Ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ.

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ. ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΟΑIΤΜΘΔΘ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ 11V11 ΗΚΘΙΘΑ 6-10 ΤΠΞΜΩΜ ΛΕΘΞΜΕΙΗΛΑΑ ΞΣ ΟΑΘΤΜΘΔΘΞΣ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ ΓΘΑ ΟΑΘΙΕΡ ΗΚΘΙΘΑΡ 6-10 ΕΩΜ Η ΔΘΑΔΠΞΛΗ ΑΟΞ Η ΛΘΑ ΕΡΘΑ ΡΗΜ ΑΚΚΗ ΕΘΜΑΘ ΛΕΓΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ.

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Μονοψϊνιο Ολιγοψώνιο Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Οπιακή αξία Δπηπξόζζεηα νθέιε από ηελ ρξήζε/θαηαλάισζε κηαο επηπξόζζεηε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ

ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Απνηειέζκαηα Ψεθνθνξίαο ηα ζέκαηα ηεο B Επαλαιεπηηθήο Γεληθήο πλέιεπζεο ηωλ Μεηόρωλ ηεο Εζληθήο Σξάπεδαο ηεο Ειιάδνο ηεο 23/11/2012 (άξζξν 32 παξ. 1 θ.λ. 2190/1920, παξ. 4.1.3.3.

Διαβάστε περισσότερα

Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή. Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε.

Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή. Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε. Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε. Παξάκεηξνη πξνο αμηνιόγεζε Ννκνζεηηθή ζσξάθηζε Κνηλόο Σύιινγνο Ακνηβή Καηαγγειία/Λύζε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΓΔΩΣΔΥΝΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΠΔΡΙΒΑΛΟΝΣΟ. Πτυχιακή διατριβή ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΔΝΗ ΑΠΟΡΡΤΠΑΝΗ ΚΑΤΑΔΡΙΩΝ ΠΛΟΙΩΝ

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΓΔΩΣΔΥΝΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΠΔΡΙΒΑΛΟΝΣΟ. Πτυχιακή διατριβή ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΔΝΗ ΑΠΟΡΡΤΠΑΝΗ ΚΑΤΑΔΡΙΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΓΔΩΣΔΥΝΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΠΔΡΙΒΑΛΟΝΣΟ Πτυχιακή διατριβή ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΔΝΗ ΑΠΟΡΡΤΠΑΝΗ ΚΑΤΑΔΡΙΩΝ ΠΛΟΙΩΝ Αργσρώ Ιωάννοσ Λεμεσός 2012 ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/92. Τροπολογία. Sylvie Goddyn εμ νλόκαηνο ηεο νκάδαο ENF

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/92. Τροπολογία. Sylvie Goddyn εμ νλόκαηνο ηεο νκάδαο ENF 21.10.2015 A8-0046/92 92 Σημείο 8 (8) Οη βηηακίλεο, ηα αλόξγαλα ζπζηαηηθά θαη άιιεο νπζίεο πνπ πξννξίδνληαη γηα ρξήζε ζε ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ή γηα πξνζζήθε ζε ηξόθηκα φπσο ηα παξαζθεπάζκαηα γηα βξέθε

Διαβάστε περισσότερα

Γραφεύα Επικοινωνύασ & Ενημϋρωςησ ϋρρεσ, Τψηλϊντου 4 3οσ Όροφοσ ΣΗΛ 2321023640 ΥΑΦ 2321051861

Γραφεύα Επικοινωνύασ & Ενημϋρωςησ ϋρρεσ, Τψηλϊντου 4 3οσ Όροφοσ ΣΗΛ 2321023640 ΥΑΦ 2321051861 Οπγάνωζη και διοίκηζη ηοςπιζηικών επισειπήζεων (ξενοδοσεία, ηοςπιζηικά γπαθεία ) Α) ΑΔΙ ΣΔΙ και Β) ΑΠΟΦΟΙΣΟΙ ΤΠΟΥΡΔΩΣΙΚΗ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΙΑ και ΜΔΣΑΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ Ρν πξόγξακκα απηό ζρεδηάζηεθε γηα

Διαβάστε περισσότερα

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress.

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress. Αιγόξηζκνη 2.2.7.3 Γνκή επηινγήο Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ 1 Πνιιαπιή Δληνιή Δπηινγήο Αν ζπλζήθε_1 ηόηε εληνιέο_1 αλλιώς_αν ζπλζήθε_2 ηόηε εληνιέο_2...

Διαβάστε περισσότερα

Κεθάλαιο 7. Πξνζθνξά ηνπ θιάδνπ Μ. ΨΥΛΛΑΚΗ

Κεθάλαιο 7. Πξνζθνξά ηνπ θιάδνπ Μ. ΨΥΛΛΑΚΗ Κεθάλαιο 7 Πξνζθνξά ηνπ θιάδνπ 1 Προζθορά ανηαγωνιζηικού κλάδοσ Πώο πξέπεη λα ζπλδπαζηνύλ νη απνθάζεηο πξνζθνξάο ησλ πνιιώλ επηκέξνπο επηρεηξήζεσλ ελόο αληαγσληζηηθνύ θιάδνπ γηα λα βξνύκε ηελ θακπύιε πξνζθνξάο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ

ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ α. Η ΕΚΚΛΗΙΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ β. ΣΟ ΠΝΕΤΜΑΣΙΚΟ ΜΑ ΚΕΝΣΡΟ γ. Η ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΘΕΗ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ α. Η ΕΚΚΛΗΙΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ. Η Εθθιεζία ηνπ ρσξηνύ καο, ε Αγία Άλλα, είλαη θηηζκέλε πξηλ πνιιά

Διαβάστε περισσότερα

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε.

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε. ΑΝΟΙΓΜΑ ΝΔΑ ΥΡΗΗ 1. Γεκηνπξγείηε ηε λέα ρξήζε από ηελ επηινγή «Παξάκεηξνη/Παξάκεηξνη Δηαηξίαο/Γηαρείξηζε Δηαηξηώλ». Πιεθηξνινγείηε ηνλ θσδηθό ηεο εηαηξίαο ζαο θαη παηάηε Enter. Σηελ έλδεημε «Υξήζεηο» παηάηε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΓ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ. Θέκα: Το ζύγσπονο καθεζηώρ ηηρ εηαιπικήρ διακςβέπνηζηρ και η

ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΓ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ. Θέκα: Το ζύγσπονο καθεζηώρ ηηρ εηαιπικήρ διακςβέπνηζηρ και η ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΓ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ:ΔΜΠΟΡΙΚΩΝ ΑΚΟΛΟΤΘΩΝ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: Το ζύγσπονο καθεζηώρ ηηρ εηαιπικήρ διακςβέπνηζηρ και η ηπέσοςζα οικονομική ππαγμαηικόηηηα Δπιβλέπων: θ. Φψηεο

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ.

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ. Απαντήσεις θέματος 2 Απηά πνπ έπξεπε λα γξάςεηε (δελ ρξεηαδόηαλ δηθαηνιόγεζε εθηόο από ην Γ) Α return a*b; Β 0:acegf2, 1: acegf23, 2: acegf234, 3:acegf2345, 4:acegf23456, 5:acegf234567, 6:acegf2345678,

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Μπριζκόλας. Πρόεδρος και Διεσθύνων Σύμβοσλος ηης EUROCERT A.E.

Γεώργιος Μπριζκόλας. Πρόεδρος και Διεσθύνων Σύμβοσλος ηης EUROCERT A.E. Γεώργιος Μπριζκόλας Πρόεδρος και Διεσθύνων Σύμβοσλος ηης EUROCERT A.E. Τηνζέηεζε Γηεζλψλ Πξνηχπσλ απφ ηε Βηνκεραλία Εθελοντικά πρότυπα Υποχρεωτική νομοθεσία ISO 9001 ISO14001 ISO 50001 OHSAS 18001 ISO

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΠΡΟΒΛΗΜΑ Σε έλα ηνπξλνπά βόιετ δήισζαλ ζπκκεηνρή νκάδεο Γπκλαζίσλ ηεο Κύπξνπ.

Διαβάστε περισσότερα

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Δηαθνκηζηήο (Server) Πξνζθέξεη ππεξεζίεο ζηνπο Πειάηεο (Client) Μεγάινη ππνινγηζηέο γηα ηηο ππεξεζίεο Internet (π.ρ. WWW, FTP) Λακβάλεη εξσηήζεηο θαη δίδεη απαληήζεηο Πειάηεο

Διαβάστε περισσότερα

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ 1.Απηόο πνπ ζα αλαγλσξηζηεί απνπζηάδεη γηα πνιύ θαηξό. 2.Δπηζηξέθεη κε πιαζηή ηαπηόηεηα ή κεηακνξθσκέλνο. 3.Απνκνλώλνληαη ηα δύν πξόζσπα 4.Άξζε κεηακόξθσζεο 5.Απνθάιπςε 6.Ακθηβνιίεο-απνδεηθηηθά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ ΚΕΦ..3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ Οπιζμόρ απόλςηηρ ηιμήρ: Σηνλ άμνλα ησλ πξαγκαηηθώλ αξηζκώλ ζεσξνύκε έλαλ αξηζκό α πνπ ζπκβνιίδεηαη κε ην ζεκείν Α. Η απόζηαζε ηνπ ζεκείνπ Α από ηελ αξρή Ο, δειαδή

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2 ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ Τν Σρήκα 1 δείρλεη ηελ αιιαγή ηεο ζηάζκεο ηεο Λίκλεο Τζαλη, ζηε Σαράξα ηεο Βόξεηαο Αθξηθήο. Η Λίκλε Τζαλη εμαθαλίζηεθε ηειείσο γύξσ ζην 20.000 π.χ., θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο επνρήο ησλ

Διαβάστε περισσότερα

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12 ΑΚΖΔΗ ΤΜΝΑΗΟΤ - ΚΤΚΛΟ ΠΡΩΣΟ - - ηα πνηεο ηηκέο ηνπ ηα παξαθάησ θιάζκαηα δελ νξίδνληαη ; (Τπόδεημε : έλα θιάζκα νξίδεηαη αλ ν παξνλνκαζηήο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελόο) - (-) - (-) - Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000.

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000. ΔΕΟ 13 Ποσοτικές Μέθοδοι Σσνάρηηζη Κόζηοσς C(), μέζο κόζηος C()/. Παράδειγμα 1 Μηα εηαηξεία δαπαλά γηα θάζε πξντόλ Α πνπ παξάγεη 0.0 λ.κ. Τα πάγηα έμνδα ηεο εηαηξείαο είλαη 800 λ.κ. Ζεηείηαη 1) Να πεξηγξάςεηε

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ ηαηηθή ηωλ ξεπζηώλ (Τδξνζηαηηθή) Ση είλαη ηα ξεπζηά - Γεληθά Ππθλόηεηα Πίεζε Μεηαβνιή ηεο πίεζεο ζπλαξηήζεη ηνπ βάζνπο Αξρή ηνπ Pascal Τδξνζηαηηθή πίεζε Αηκνζθαηξηθή πίεζε Απόιπηε &

Διαβάστε περισσότερα

Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα. Κώδικες 28, 78 και 84

Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα. Κώδικες 28, 78 και 84 Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα Κώδικες 28, 78 και 84 Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα Οη Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα εθαξκόδνληαη γηα ηελ απνξξνθνύκελε ελέξγεηα από Αηνιηθά Πάξθα πνπ είλαη ζπλδεδεκέλα ζην

Διαβάστε περισσότερα

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο :

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο : ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ Ον/μο:.. Γ Λσκείοσ Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη. 11-1-11 Εήηημα 1 ο : Α. Γηα ηελ ζπλάξηεζε f, λα βξείηε ην δηάζηεκα ζην νπνίν είλαη παξαγσγίζηκε θαζώο θαη

Διαβάστε περισσότερα

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Φξεζηκόηεηα καζεκαηηθώλ Αξρή θαηακέηξεζεο Όζα έδσζαλ νη Έιιελεο... Τξίγσλνη αξηζκνί Τεηξάγσλνη αξηζκνί Δπηκήθεηο αξηζκνί Πξώηνη αξηζκνί Αξηζκνί κε μερσξηζηέο ηδηόηεηεο Γίδπκνη πξώηνη

Διαβάστε περισσότερα

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H )

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H ) Ξ G O O G L E S C H O L A R Α Ο Ξ Ε Κ Ε Θ Λ Θ Α Λ Η Τ Α Μ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η Ρ Οξαγκαηνπνηώληαο αλαδήηεζε ζην GoogleScholar (http://scholar.google.com/) ν ρξήζηεο κπνξεί λα εληνπίζεη πιηθό αθαδεκαϊθνύ θαη

Διαβάστε περισσότερα

Εςθςή ζςζηήμαηα επισειπήζεων και αξιολόγηζη

Εςθςή ζςζηήμαηα επισειπήζεων και αξιολόγηζη Εςθςή ζςζηήμαηα επισειπήζεων και αξιολόγηζη Μάθημα 11 Τμήμα Μάπκεηινγκ και Διοίκηζηρ Λειηοςπγιών Τα δηαγξάκκαηα θαηάζηαζεο (state diagrams) ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα βνεζήζνπλ ηνλ πξνγξακκαηηζηή λα θαηαιάβεη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ Σν ζύγρξνλν πξόηππν αληηκεηώπηζεο ηεο ηεξεδόλαο ελειίθσλ δελ εζηηάδεηαη κόλν ζηελ απνθαηάζηαζε ησλ ηεξεδνληθώλ βιαβώλ πνπ έρνπλ εθδεισζεί, αιιά έρεη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΙΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΓΕΝΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΙΙ - ΦΥΕ 0 7 Ινπλίνπ 009 Απαντήσειρ στιρ ασκήσειρ τηρ τελικήρ εξέτασηρ στιρ Σςνήθειρ Διαυοπικέρ Εξισώσειρ Αγαπηηέ θοιηηηή/ηπια,

Διαβάστε περισσότερα

x x x x tan(2 x) x 2 2x x 1

x x x x tan(2 x) x 2 2x x 1 ΘΕΡΙΝΟ ΣΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΑ Ι ΕΠΑΝΑΛΗΠΣΙΚΕ ΑΚΗΕΙ ΜΕΡΟ Ι 1. Να γίλνπλ νη γξαθηθέο παξαζηάζεηο ησλ παξαθάησ ζπλαξηήζεσλ. t ( i) e ( ii) ln( ) ( iii). Να βξεζεί ην Π.Ο., ν ηύπνο ηεο αλίζηξνθεο θαη ην Π.Τ. ησλ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΔΤΑΙΘΗΣΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΣΟΝ HIV/AIDS ΣΗΝ ΑΚΣΟΓΡΑΜΜΗ ΣΩΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΩΝ ΔΝΟΣΗΣΩΝ ΣΗ ΚΔΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΑΤΓΟΤΣΟ 2014

ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΔΤΑΙΘΗΣΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΣΟΝ HIV/AIDS ΣΗΝ ΑΚΣΟΓΡΑΜΜΗ ΣΩΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΩΝ ΔΝΟΣΗΣΩΝ ΣΗ ΚΔΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΑΤΓΟΤΣΟ 2014 ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΔΤΑΙΘΗΣΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΓΙΑ ΣΟΝ HIV/AIDS ΣΗΝ ΑΚΣΟΓΡΑΜΜΗ ΣΩΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΩΝ ΔΝΟΣΗΣΩΝ ΣΗ ΚΔΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΑΤΓΟΤΣΟ 2014 Σν ΚΔ.ΔΛ.Π.ΝΟ., Γξαθείν Θεζζαινλίθεο θαη ε Γηεύζπλζε Γεκόζηαο Τγείαο ηεο

Διαβάστε περισσότερα

Επαναληπτική Άσκηση - Δέντρα

Επαναληπτική Άσκηση - Δέντρα Η NovelGadgets Α.Ε. είλαη κηα πνιπεζληθή εηαηξεία πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηνλ ρώξν ηεο πιεξνθνξηθήο θαη θαηαζθεπάδεη θαηλνηνκηθέο εθαξκνγέο (gadgets) γηα ηνπο πειάηεο ηεο. Πξόζθαηα, δεκηνύξγεζε έλα λέν

Διαβάστε περισσότερα

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Stylianos Kalaitzis Μνλνϋβξηδηζκνο 1 Γπν γνλείο, εηεξόδπγνη γηα ηνλ αιθηζκό θάλνπλ παηδηά. Πνία ε πηζαλόηεηα

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03 Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Ζιίαο Χαηδεζενδσξίδεο Οθηώβξηνο / Ννέκβξηνο 2004 Τη είλαη ην δίθηπν Wulf Δπίπεδν ζην νπνίν κπνξνύκε λα αλαπαξαζηήζνπκε ηξηζδηάζηαηα ζρήκαηα,

Διαβάστε περισσότερα

1. Σα ζηάδηα απφ ηα νπνία πεξλάεη ε νηθνλνκία ζηε δηάξθεηα ελφο θχθινπ, ιέγνληαη θάζεηο ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ.

1. Σα ζηάδηα απφ ηα νπνία πεξλάεη ε νηθνλνκία ζηε δηάξθεηα ελφο θχθινπ, ιέγνληαη θάζεηο ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ. ΑΘ. ΧΑΡΙΣΩΝΙΔΗ : ΑΡΧΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΙΙ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο : ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕ ΔΙΑΚΤΜΑΝΕΙ ΠΛΗΘΩΡΙΜΟ - ΑΝΕΡΓΙΑ 9.1. ΕΡΩΣΗΕΙ ΩΣΟΤ ΛΑΘΟΤ Για ηιρ παπακάηυ πποηάζειρ, να γπάτεηε ζηην κόλλα ζαρ ηον απιθμό ηηρ καθεμιάρ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΔΜΑ 1 ο Μονάδες 5,10,10

ΘΔΜΑ 1 ο Μονάδες 5,10,10 ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ ΗΜΔΡΟΜΗΝΙΑ ΘΔΜΑ 1 ο Μονάδες 5,1,1 ΓΙΑΓΩΝΙΜΑ 1 ου ΜΔΡΟΤ ΣΗ ΑΝΑΛΤΗ Α Γώζηε ηνλ νξηζκό ηεο αληίζηξνθεο ζπλάξηεζεο Β Γείμηε όηη αλ κηα ζπλάξηεζε είλαη αληηζηξέςηκε ηόηε νη γξαθηθέο παξαζηάζεηο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1379/50 1. Όηαλ ινηπόλ ήξζαλ [νη πξέζβεηο ζηελ Αζήλα], αθνύ ζπλέιαβαλ νη Αζελαίνη θαη ηνπο πξέζβεηο σο ππνθηλεηέο ζηάζεο θαη όζνπο έπεηζαλ [νη πξέζβεηο], ηνπο ζπγθέληξσζαλ γηα αζθάιεηα ζηελ Αίγηλα.

Διαβάστε περισσότερα

Constructors and Destructors in C++

Constructors and Destructors in C++ Constructors and Destructors in C++ Σύνθεζη Πνιύ ζπρλά ζηε C++ κία θιάζε κπνξεί λα πεξηέρεη ζαλ κέιεδεδνκέλα αληηθείκελα άιισλ θιάζεσλ. Πνηα είλαη ε ζεηξά κε ηελ νπνία δεκηνπξγνύληαη θαη θαηαζηξέθνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Q Η ζσνάρηηζη μέζοσ κόζηοσς μας δίνει ηο κόζηος ανά μονάδα παραγωγής. Q Η ζσνάρηηζη μέζοσ κόζηοσς μας δίνει ηο ζηαθερό κόζηος ανά μονάδα παραγωγής

Q Η ζσνάρηηζη μέζοσ κόζηοσς μας δίνει ηο κόζηος ανά μονάδα παραγωγής. Q Η ζσνάρηηζη μέζοσ κόζηοσς μας δίνει ηο ζηαθερό κόζηος ανά μονάδα παραγωγής ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΟΜΟ Α Mάθημα 5: To παραγωγής σναρηήζεις κόζηοσς Η ζπλάξηεζε ζπλνιηθνύ θόζηνπο C FC VC Όπνπ FC= ην ζηαζεξό θόζηνο (ην θόζηνο γηα ηνλ ζηαζεξό παξαγσγηθό ζπληειεζηή) θαη VC= ην κεηαβιεηό

Διαβάστε περισσότερα

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν.

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. B-Δέλδξα Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. Δέλδξα AVL n = 2 30 = 10 9 (πεξίπνπ). 30

Διαβάστε περισσότερα

f '(x)g(x)h(x) g'(x)f (x)h(x) h'(x) f (x)g(x)

f '(x)g(x)h(x) g'(x)f (x)h(x) h'(x) f (x)g(x) ΓΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ 54 Υλη: Παράγωγοι Γ Λσκείοσ Ον/μο:.. 6--4 Θεη-Τετν. ΘΔΜΑ Α.. Αλ f, g, h ηξεηο παξαγωγίζηκεο ζπλαξηήζεηο ζην λα απνδείμεηε όηη : f () g() h() ' f '()g()h() g'()f ()h() h'() f ()g()

Διαβάστε περισσότερα

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 .1.10 ζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 Ερωηήζεις Καηανόηζης 1. ύν δηαθνξεηηθέο επζείεο κπνξεί λα έρνπλ θαλέλα θνηλό ζεκείν Έλα θνηλό ζεκείν i ύν θνηλά ζεκεία iλ) Άπεηξα θνηλά ζεκεία ηηηνινγήζηε ηελ απάληεζε

Διαβάστε περισσότερα

TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ: ΒΑΛΚΑΝΙΩΣΗ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 TOOLBOOK ΜΑΘΗΜΑ 2

TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ: ΒΑΛΚΑΝΙΩΣΗ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 TOOLBOOK ΜΑΘΗΜΑ 2 TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 Δημιουργία σελίδων και βιβλίων Έλα θαηλνύξην βηβιίν πεξηέρεη κία άδεηα ζειίδα κε έλα άδεην background. Δελ κπνξνύκε λα μερσξίζνπκε

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία 8.3.2016 A8-0046/319 319 Άρθρο 34 παράγραθος 1 ζηοιχείο δ (δ) 14 έηε γηα θηεληαηξηθά θάξκαθα πνπ πξννξίδνληαη γηα άιια είδε δώωλ από απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ παξάγξαθν 1 ζηνηρεία α) θαη γ). (δ) 10 έηε

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0249/119. Τροπολογία. Mireille D'Ornano εμ νλόκαηνο ηεο Οκάδαο ENF

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0249/119. Τροπολογία. Mireille D'Ornano εμ νλόκαηνο ηεο Οκάδαο ENF 21.10.2015 A8-0249/119 119 Αιηιολογική ζκέψη 11 (11) Πξνθεηκέλνπ λα πξναρζεί ε νηθνλνκηθά απνδνηηθή επίηεπμε ηωλ εζληθώλ δεζκεύζεωλ γηα κείωζε ηωλ ηωλ εθπνκπώλ, ηα θξάηε κέιε ζα πξέπεη λα έρνπλ δηθαίωκα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 204-205 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/204 A ΟΜΑΓΑ Οδηγία: Να γράυεηε ζηο ηεηράδιο ζας ηον αριθμό κάθε μιας από ηις παρακάηφ ερφηήζεις Α.-Α.8 και

Διαβάστε περισσότερα

ΔΤΡΩΤΜΒΟΤΛΟΙ ΑΔ ΚΩΓΙΚΑ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ

ΔΤΡΩΤΜΒΟΤΛΟΙ ΑΔ ΚΩΓΙΚΑ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ΔΤΡΩΤΜΒΟΤΛΟΙ ΑΔ ΚΩΓΙΚΑ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ Θεσσαλονίκη, Μάρτιος 2011 ΚΩΓΙΚΑ ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ηεο εηζεγκέλεο ζην Φ.Α. Αλσλχκνπ Δηαηξίαο κε ηελ επσλπκία «Δπξσζύκβνπινη Αλώλπκε Δηαηξία πκβνύισλ Αλάπηπμεο

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Οξηδόληηα θαη θαηαθόξπθε κεηαηόπηζε παξαβνιήο

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Οξηδόληηα θαη θαηαθόξπθε κεηαηόπηζε παξαβνιήο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Οξηδόληηα θαη θαηαθόξπθε κεηαηόπηζε παξαβνιήο 1 ε Δξαζηεξηόηεηα Αλνίμηε ην αξρείν «Μεηαηόπηζε παξαβνιήο.ggb». Με ηε καύξε γξακκή παξηζηάλεηαη ε γξαθηθή παξάζηαζε ηεο f(x)=αx 2 πνπ ζα ηελ

Διαβάστε περισσότερα

Τν Πξόγξακκα ζα αλαθνηλσζεί, ακέζσο κεηά ηηο γηνξηέο ηνπ Πάζρα.

Τν Πξόγξακκα ζα αλαθνηλσζεί, ακέζσο κεηά ηηο γηνξηέο ηνπ Πάζρα. Οι Πανελλαδικέρ Δξεηάζειρ για ηην ειζαγωγή ζηην ηπιηοβάθμια εκπαίδεςζη θα ππαγμαηοποιηθούν ππιν ηιρ απολςηήπιερ ενδοζσολικέρ εξεηάζειρ ηων μαθηηών και ηων μαθηηπιών. Τν Πξόγξακκα ζα αλαθνηλσζεί, ακέζσο

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οη παξνπζηάζεηο κε βνήζεηα ηνπ ππνινγηζηή γίλνληαη κε πξνγξάκκαηα παξνπζηάζεσλ, όπσο ην OpenOffice.org Impress [1] θαη ην Microsoft Office PowerPoint [2]. Απηά ηα πξνγξάκκαηα

Διαβάστε περισσότερα

γηα ηνλ Άξε Κσλζηαληηλίδε

γηα ηνλ Άξε Κσλζηαληηλίδε γηα ηνλ Άξε Κσλζηαληηλίδε γηα «ην θνηλό θαη ην θύξην» (Γ.νισκόο) γηα λα ρηίδω πάληα κε ηνλ ίδηνλε ηξόπν, κε ηηο ίδηεο θαηαζθεπαζηηθέο θαη πιαζηηθέο πξννπηηθέο, κε ηελ ίδηαλε πάληνηε πίζηε θαη αγάπε.. Α.Κ.

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα πηςσιακήρ επγαζίαρ:

Θέμα πηςσιακήρ επγαζίαρ: ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ σολή Γιοίκηζηρ και Οικονομίαρ Σμήμα Λογιζηικήρ Θέμα πηςσιακήρ επγαζίαρ: Τποβληθείζα ζηον Δπίκ.Καθηγηηή Κηποςπό Αναγνώζηη από ηιρ ζποςδάζηπιερ : ΕΖΖ ΝΗΚΟΛΔΣΑ, ΔΛΑΗΑ

Διαβάστε περισσότερα

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ Σήκαηα 1 Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) Σήκαηα Οξηζκόο ζήκαηνο Ταμηλόκεζε ζεκάησλ Σεηξέο Fourier Μεηαζρεκαηηζκόο Fourier Σπλέιημε Σπζρέηηζε θαη Φαζκαηηθή Ππθλόηεηα 2 Οξηζκόο Σήκαηνο

Διαβάστε περισσότερα

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη ΔΠΑΝΑΛΗΠΣΙΚΑ ΘΔΜΑΣΑ ΣΟ ΓΙΑΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΙΜΟ Μάρτιος 0 ΘΔΜΑ Να ππνινγίζεηε ηα όξηα: i ii lim 0 0 lim iii iv lim e 0 lim e 0 ΘΔΜΑ Γίλεηαη ε άξηηα ζπλάξηεζε '( ) ( ) γηα θάζε 0 * : R R γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ. Μία αθηίλα θωηόο πξνζπίπηεη κε κία γωλία ζ ζηε επάλω επηθάλεηα ελόο θύβνπ από πνιπεζηέξα ν νπνίνο έρεη δείθηε δηάζιαζεο ε =,49 (ζρήκα ). Βξείηε πνηα ζα είλαη ε κέγηζηε γωλία

Διαβάστε περισσότερα

ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ

ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ Δ Λ Λ Ζ Ν Η Κ Ζ Γ Ζ Μ Ο Κ Ρ Α Σ Η Α ΤΠΟΤΡΓΔΗΟ ΔΩΣΔΡΗΚΩΝ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέμα: «Η ΔΣΑΙΡΙΚΗ ΓΙΑΚΤΒΔΡΝΗΗ ΣΟ ΓΗΜΟΙΟ ΣΟΜΔΑ- ΓΙΔΘΝΔ ΠΛΑΙΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Κεθάιαην 20. Ελαχιστοποίηση του κόστους

Κεθάιαην 20. Ελαχιστοποίηση του κόστους Κεθάιαην 0 Ελαχιστοποίηση του κόστους Ειαρηζηνπνίεζε ηνπ θόζηνπο Μηα επηρείξεζε ειαρηζηνπνηεί ην θόζηνο ηεο αλ παξάγεη νπνηνδήπνηε δεδνκέλν επίπεδν πξντόληνο y 0 ζην κηθξόηεξν δπλαηό ζπλνιηθό θόζηνο. Τν

Διαβάστε περισσότερα

ύνολο μεπιζμάηων / Καθαπά κέπδη ππο θόπων Υπνινγίδεηαη εάλ δηαηξέζνπκε ην ζπλνιηθό κέξηζκα κε ην ζύλνιν ησλ θεξδώλ πξν θόξσλ ηεο ίδηαο ρξήζεο.

ύνολο μεπιζμάηων / Καθαπά κέπδη ππο θόπων Υπνινγίδεηαη εάλ δηαηξέζνπκε ην ζπλνιηθό κέξηζκα κε ην ζύλνιν ησλ θεξδώλ πξν θόξσλ ηεο ίδηαο ρξήζεο. ΓΔΙΚΣΔ ΥΡΗΜΑΣΙΣΗΡΙΟΤ 1. ΑΠΟΓΟΗ Δ ΣΑΜΙΑΚΗ ΡΟΗ ΑΝΑ ΜΔΣΟΥΗ Σαμιακή ποή ανά μεηοσή / σπημαηιζηηπιακή ηιμή μεηοσήρ Υπνινγίδεηαη εάλ δηαηξέζνπκε ηελ ηακεηαθή ξνή (θαζαξά θέξδε πξν θόξσλ + απνζβέζεηο) κε ηελ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ Ζμεπομηνία: 18/12/10 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΕΙΝΟΜΕΝΕ ΛΤ ΕΙ 1. Δίλεηαη ην πνιπώλπκν Αλ θαη., λα βξείηε ην ηειεπηαίν ςεθίν ηνπ αξηζκνύ έρνπκε:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΘΔΜΑ Α Α1. α. Σ β. Σ γ. Λ δ. Λ ε. Λ ζη. Σ Α2. Γ Α3. 1. γ 2. ε 3. δ 4. α Β1. ΘΔΜΑ Β Οη ηειηθνί ππνινγηζηέο παίξλνπλ απνθάζεηο δξνκνιόγεζεο κόλν γηα ηα δηθά ηνπο απηνδύλακα

Διαβάστε περισσότερα

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ Συστήματα Αρίθμησης Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ 1 Ειζαγωγή Τν bit είλαη ε πην βαζηθή κνλάδα κέηξεζεο. Είλαη κία θαηάζηαζε on ή off ζε έλα ςεθηαθό θύθισκα. Άιιεο θνξέο είλαη κία θαηάζηαζε high ή low voltage

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 4 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 4 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 4 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ 1. ρεδίαζε πλδπαζηηθνύ Κπθιώκαηνο Έλα ζπλδπαζηηθό θύθισκα (Κ) έρεη ηξεηο εηζόδνπο A, B θαη C θαη κία έμνδν Y Y=A B+AC Να θαηαζθεπάζεηε ην ράξηε Karnaugh. B 0

Διαβάστε περισσότερα

Η «έμππλε» ρξεκαηνδόηεζε ηεο λεαληθήο επηρεηξεκαηηθόηεηαο Υξεκαηνδνηψληαο εθπαίδεπζε, θίλεηξα θαη εξγαιεία

Η «έμππλε» ρξεκαηνδόηεζε ηεο λεαληθήο επηρεηξεκαηηθόηεηαο Υξεκαηνδνηψληαο εθπαίδεπζε, θίλεηξα θαη εξγαιεία Η «έμππλε» ρξεκαηνδόηεζε ηεο λεαληθήο επηρεηξεκαηηθόηεηαο Υξεκαηνδνηψληαο εθπαίδεπζε, θίλεηξα θαη εξγαιεία λεαληθήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο Η αξρηηεθηνληθή ηεο πξώηεο επηρείξεζεο Δπηρεηξεκαηηθή ΙΓΔΑ Ο ΔΠΙΥΔΙΡΩΝ:

Διαβάστε περισσότερα

ΚΔΦ. 2.4 ΡΗΕΔ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΩΝ ΑΡΗΘΜΩΝ

ΚΔΦ. 2.4 ΡΗΕΔ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΩΝ ΑΡΗΘΜΩΝ ΚΔΦ.. ΡΗΕΔ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΩΝ ΑΡΗΘΜΩΝ Οξηζκόο ηεηξαγσληθήο ξίδαο: Αλ 0 ηόηε νλνκάδνπκε ηεηξαγσληθή ξίδα ηνπ ηελ κε αξλεηηθή ιύζε ηεο εμίζσζεο:. Γειαδή ηεηξαγσληθή ξίδα ηνπ 0 ιέγεηαη ν αξηζκόο 0 πνπ όηαλ πςσζεί

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν»

Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν» Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν» Γεώργιος Μπάληας, Οικονομικό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Προκόπης Θεοδωρίδης, Πανεπιζηήμιο Παηρών Ταπηόηεηα ηεο έξεπλαο Σθνπόο: Αλίρλεπζε ηεο αγνξαζηηθήο ζπκπεξηθνξάο

Διαβάστε περισσότερα

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα!

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Cpyright 2013 Λόγος & Επικοινωνία // All rights Reserved Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Αυηό ηο παιχνίδι έχει ζηόχους: 1. ηελ εθγύκλαζε ηεο αθνπζηηθήο κλήκεο ησλ παηδηώλ 2. ηελ εμάζθεζε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 11: Μορφολογία Τα Ονόματα/Αντωνυμίες. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 11: Μορφολογία Τα Ονόματα/Αντωνυμίες. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών Παλαιοσλαβική Γλώσσα Ενότητα 11: Μορφολογία Τα Ονόματα/Αντωνυμίες Αλεξάνδρα Ιωαννίδου Τμήμα Σλαβικών Σπουδών Γ1.2. ΟΗ ΑΝΣΧΝΤΜΗΔ ηελ παιαηά εθθιεζηαζηηθή ζιαβηθή, νη αλησλπκίεο δηαθξίλνληαλ ζε δπν κεγάιεο

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Σηηο παξαθάησ γξακκέο εθαξκόζηε ηε κνξθνπνίεζε πνπ πεξηγξάθνπλ Γξακκή κε έληνλε γξαθή Γξακκή κε πιάγηα γξαθή Γξακκή κε ππνγξακκηζκέλε γξαθή Γξακκή κε Arial Font κεγέζνπο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ ΣΔΣΑΡΣΖ 25 ΜΑΨΟΤ 2016 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ - ΔΠΗΛΟΓΖ

ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ ΣΔΣΑΡΣΖ 25 ΜΑΨΟΤ 2016 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ - ΔΠΗΛΟΓΖ ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ ΣΔΣΑΡΣΖ 25 ΜΑΨΟΤ 2016 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ - ΔΠΗΛΟΓΖ (Δλδεηθηηθέο Απαληήζεηο) ΘΔΜΑ Α Α1. α. Σωζηό β. Λάζνο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ Είμαζηε ηυχεροί που είμαζηε δάζκαλοι Ον/μο:.. A Λσκείοσ Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη 8-11-2015 Θέμα 1 ο : 1. Η εμίζωζε θίλεζεο ελόο θηλεηνύ πνπ θηλείηαη επζύγξακκα είλαη ε x = 5t. Πνηα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ Εδώ ζα ππνινγίζνπκε ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier κεξηθώλ αθόκα ζεκάησλ, πξνζπαζώληαο λα μεθηλήζνπκε από ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier γλσζηώλ ζεκάησλ

Διαβάστε περισσότερα

Case Study. Παξαθάηω παξνπζηάδνπκε βήκα - βήκα κε screenshots έλα παξάδεηγκα ππνβνιήο κηαο εξγαζίαο θαη ηελ παξαγωγή ηνπ Originality Report.

Case Study. Παξαθάηω παξνπζηάδνπκε βήκα - βήκα κε screenshots έλα παξάδεηγκα ππνβνιήο κηαο εξγαζίαο θαη ηελ παξαγωγή ηνπ Originality Report. Case Study Παξαθάηω παξνπζηάδνπκε βήκα - βήκα κε screenshots έλα παξάδεηγκα ππνβνιήο κηαο εξγαζίαο θαη ηελ παξαγωγή ηνπ Originality Report. Βήκα 1 ο : Login ζηο Turnitin. Κάλεηε είζνδν ζην Turnitin κε

Διαβάστε περισσότερα

Δεςηέπα 18/05/2015. Απόνηερ : 1) Γεκόπνπινο Υξήζηνο 2) Καπώλεο πήιηνο 3) Κπξηαθόπνπινο Κπξηάθνο 4) Παλαγόπνπινο Βαζίιεο

Δεςηέπα 18/05/2015. Απόνηερ : 1) Γεκόπνπινο Υξήζηνο 2) Καπώλεο πήιηνο 3) Κπξηαθόπνπινο Κπξηάθνο 4) Παλαγόπνπινο Βαζίιεο 1 ΕΝΩΗ ΠΟΔΟΦΑΙΡΙΚΩΝ ΩΜΑΣΕΙΩΝ ΗΛΕΙΑ ΕΣΟ ΙΔΡΤΕΩ 1969 ΕΔΡΑ: ΠΤΡΓΟ Οδόο: Γξαγαηζαλίνπ 34 & Παπαθιέζζα Σει: 26210 33311 e-mail:epsilia@otenet.gr Φαμ: 26210 34004 Ππακηικό 35 ηρ ζςνεδπίαζηρ ηος Δ ηηρ ΕΠ Ηλείαρ

Διαβάστε περισσότερα

Σ Δ Υ Ν Ι Κ Η Δ Κ Θ Δ Η Π Ρ Ο Μ Η Θ Δ Ι Α Ο Ι Κ Ο Γ Ο Μ Ι Κ Ω Ν Τ Λ Ι Κ Ω Ν Γ Η Μ Ο Τ Β Ο Λ Β Η

Σ Δ Υ Ν Ι Κ Η Δ Κ Θ Δ Η Π Ρ Ο Μ Η Θ Δ Ι Α Ο Ι Κ Ο Γ Ο Μ Ι Κ Ω Ν Τ Λ Ι Κ Ω Ν Γ Η Μ Ο Τ Β Ο Λ Β Η Σ Δ Υ Ν Ι Κ Η Δ Κ Θ Δ Η Π Ρ Ο Μ Η Θ Δ Ι Α Ο Ι Κ Ο Γ Ο Μ Ι Κ Ω Ν Τ Λ Ι Κ Ω Ν Γ Η Μ Ο Τ Β Ο Λ Β Η ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ 1. Τερληθή Έθζεζε 2. Δλδεηθηηθφο Πξνυπνινγηζκφο 3. Έληππν νηθνλνκηθήο πξνζθνξάο ΘΔΜΑ : Πξνκήζεηα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΗΜΟΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΟΜΟ Γ

ΓΗΜΟΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΟΜΟ Γ 1 ΓΗΜΟΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΟΜΟ Γ Μάθημα 19: Φόροι ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΤΣΗΜΑΣΑ: Προοδεσηικό, Αναλογικά και ανηίζηροθα προοδεσηικό θορολογικό ζύζηημα Μέζος και οριακός θορολογικός ζσνηελεζηής Ο κέζνο θνξνινγηθόο ζπληειεζηήο

Διαβάστε περισσότερα

Η. Απζίλνο Αλ. Καζεγεηήο Αζιεηηθή δηνίθεζε. ΟΓΗΓΟ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ζηελ Αζιεηηθή δηοίθεζε. Θέκα πηστηαθής (κε ηε κνξθή εξωηήκαηνο):...

Η. Απζίλνο Αλ. Καζεγεηήο Αζιεηηθή δηνίθεζε. ΟΓΗΓΟ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ζηελ Αζιεηηθή δηοίθεζε. Θέκα πηστηαθής (κε ηε κνξθή εξωηήκαηνο):... ΟΓΗΓΟ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ζηελ Αζιεηηθή δηοίθεζε Δπώλσκο :.. Όλοκα :.. ΑΜ:. Ηκεροκελία θαηάζεζες ζηε δηαδηθαζία: Γλωζηηθό αληηθείκελο:.../../ 201.. Θέκα πηστηαθής (κε ηε κνξθή εξωηήκαηνο):..... Έγθρηζε Σοκέα:..

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_3207/391 1. Τελ άιιε κέξα νη Τξηάθνληα, πνιύ ηαπεηλσκέλνη θαη ληώζνληαο εγθαηαιειεηκκέλνη, ζπγθεληξώζεθαλ ζην ρώξν ησλ ζπλεδξηάζεσλ παξάιιεια, νη «ηξεηο ρηιηάδεο», ζε όια ηα ζεκεία όπνπ είραλ ηνπνζεηεζεί,

Διαβάστε περισσότερα

Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος. Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο

Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος. Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο Επιμέλεια: Αγκανάκηρ Α. Παναγιώηηρ Επωηήζειρ Σωζηό- Λάθορ Να χαπακηηπίζεηε ηιρ παπακάηω πποηάζειρ ωρ ζωζηέρ ή λάθορ: 1. Η ηαιάλησζε είλαη

Διαβάστε περισσότερα

Έκδοζη /10/2014. Νέα λειηοσργικόηηηα - Βεληιώζεις

Έκδοζη /10/2014. Νέα λειηοσργικόηηηα - Βεληιώζεις Έκδοζη 2.89.31 08/10/2014 Η έκδοζη 2.89.31, περιλαμβάνει : Βεληιώζεις Καηάζηαζη Υπερφριών (Ε8) Αναγγελία πρόζληυης (Ε3) 08/10/2014 1 Βεληιώζεις Καηάζηαζη Υπερφριών (Ε8) Επεηδή ζηελ ειεθηξνληθή ππνβνιή

Διαβάστε περισσότερα

Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67)

Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67) Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67) Γηα λα επαλαθέξεηε ην FritzBox Fon WLAN 7140 ζηηο πξνεπηιεγκέλεο ηνπ ξπζκίζεηο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΡΔΤΝΑ ΚΑΣΑΝΑΛΩΣΙΚΗ ΔΜΠΙΣΟΤΝΗ

ΔΡΔΤΝΑ ΚΑΣΑΝΑΛΩΣΙΚΗ ΔΜΠΙΣΟΤΝΗ ΔΡΔΤΝΑ ΚΑΣΑΝΑΛΩΣΙΚΗ ΔΜΠΙΣΟΤΝΗ Έξεπλεο Οηθνλνκηθήο πγθπξίαο ΙΟΒΔ - DG ECFIN Μάηνο 2011 H Έξεπλα θαηαλαισηώλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο (1) Μέξνο ηνπ Δλαξκνληζκέλνπ Πξνγξάκκαηνο Δξεπλώλ ηεο ΔΔ από ην 1972

Διαβάστε περισσότερα

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί.

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Απλό ηλεκτπικό κύκλυμα Η δηδαζθαιία ηνπ απινύ ειεθηξηθνύ θπθιώκαηνο ππάξρεη ζην κάζεκα «Φπζηθά» ηεο Ε ηάμεο ηνπ δεκνηηθνύ θαη επαλαιακβάλεηαη ζην κάζεκα ηεο Φπζηθήο ζηε Γ ηάμε ηνπ Γπκλαζίνπ.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΠΟΡΙΚΟ & ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΣΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ

ΕΜΠΟΡΙΚΟ & ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΣΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΟ & ΒΙΟΜΗΦΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΣΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ ΔΙΕΤΘΤΝΗ: ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Πειραιάσ, 29 Οκτωβρίου 2010 ΣΜΗΜΑ: Εμπορίου Αρ.Πρωτ.: 8787 Πληροφορίεσ: Φ. Ανδριάνα Σηλέφωνο: 2104177241-5

Διαβάστε περισσότερα