«Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΑΣΩΝ, ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΑΣΟΚΟΜΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ» Φωτεινή Α. Ντινάκη Θεσσαλονίκη, 2014

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΑΣΩΝ, ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΑΣΟΚΟΜΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ» Φωτεινή Α. Ντινάκη Θεσσαλονίκη, 2014 Επιβλέπων καθηγητής: Θεοχάρης Δ. Ζάγκας

3 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ» Φωτεινή Α. Ντινάκη Θεσσαλονίκη, 2014 Επιβλέπων καθηγητής: Θεοχάρης Δ. Ζάγκας Μέλη εξεταστικής επιτροπής: Θέκλα Τσιτσώνη Πέτρος Γκανάτσας

4 Πίνακας περιεχομένων 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΔΑΣΗ ΔΑΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΔΑΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΔΑΣΗ, ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΖΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΚΛΙΜΑ ΤΟ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΔΑΣΟΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΚΑ ΕΙΔΗ ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΧΩΡΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΑΣΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΔΑΣΗ- ΔΑΣΗ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΔΑΣΗ ΛΗΨΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΔΕΝΤΡΩΝ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΤΟΥ IUFRO ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΠΟΙΟΤΗΤΩΝ ΤΟΠΟΥ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΛΙΕΡΓΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΟΧΘΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ... 57

5 Δάση Προστασίας Ανθρώπινων Εγκαταστάσεων ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΔΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ- ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΧΩΡΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΔΑΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΔΑΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΟΜΗΣ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΔΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΗ- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ- ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ ΜΕ ΕΙΔΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΔΑΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΣΤΑΔΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή έγινε προσπάθεια να χαρτογραφηθούν οι κυριότερες δασικές λειτουργίες στο περιαστικό δάσος του Πολυγύρου με τη βοήθεια των σύγχρονων μεθόδων χωρικής ανάλυσης GIS. Αναλυτικά έγινε χρήση παρόμοιων μεθοδολογιών που αναφέρονται στην παγκόσμια βιβλιογραφία και στηρίζονται στο συνδυασμό διαφόρων φυσιογραφικών κριτηρίων καθώς και δεικτών ανθρώπινης παρουσίας μέσω της εφαρμογής των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, προσαρμοσμένων στις Ελληνικές συνθήκες. Για κάθε τμήμα της δασικής έκτασης ορίστηκε μία κύρια δασική λειτουργία με τις άλλες να συμπληρώνουν τη λειτουργία αυτή, μιας και βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση και συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Ακόμη, αφού η μελετώμενη δασική έκταση διαιρέθηκε σε Ποιότητες Τόπου, αναλύθηκαν τα δομικά χαρακτηριστικά των συστάδων για κάθε μία από τις Ποιότητες Τόπου και έγινε προσπάθεια να εκτιμηθεί αν η δομή των συστάδων, ταιριάζει ή όχι στην κύρια δασική λειτουργία που τους αποδόθηκε με την παραπάνω διαδικασία. Η ανάλυση της δομής των συστάδων έδειξε ότι η μέχρι τώρα διαχείριση του δάσους, γινόταν στηριζόμενη σε οικονομικά κριτήρια, με κύριο στόχο την απόληψη βιομάζας. Το φαινόμενο αυτό σε συνδυασμό με την υπερβόσκηση, υποβάθμισαν σε σημαντικό βαθμό τις παραγωγικότερες συστάδες. Η έλλειψη καλλιεργητικών μέτρων είναι εμφανής. Ωστόσο η κατάσταση αυτή κρίνεται αναστρέψιμη με τη διαμόρφωση της κατάλληλης κατά περίπτωση δομής και σύνθεσης των συστάδων. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, το πρόβλημα έγκειται στην υποβάθμιση των συστάδων και στην οποσθοδρομική διαδοχή, και χρήζει αναγωγής των συστάδων σε υψηλά σπερμοφυή δάση πλατυφύλλων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μία σειρά χρονικά κατανεμημένων δασοκομικών επεμβάσεων με απώτερο σκοπό, σε κάθε επιφάνεια, τον συνδυασμό όλων των λειτουργιών, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, δημιουργώντας σταθερά δασικά οικοσυστήματα. 1

7 THE IMPORTANCE OF SILVICULTURAL PLANNING IN PROTECTION AND MULTIFUNCTION OF POLYGYRO S SUBURBAN FOREST SUMMARY This thesis was an attempt to map the main forest functions of the suburban forest of Polygyros, with the application of modern spatial analysis (G.I.S). Similar methodologies from world literature were adapted properly to Greek conditions, demanding combinations of spatial criteria and human presence indicators via the application of Geographic Information Systems. For each forest sector, a main function was attributed, while other functions were introduced in an auxiliary manner, since they are all integral parts of a holistic process. Even after the forest area has been divided to smaller areas, according to the quality of the sites and analyzed the structural characteristics of clusters for each area. It was made an attempt to determine whether the stand s structure fit in the forest function. The analysis of stand s structure showed that forest management was based on economic criteria, with a focus on biomass extraction. More productive stands downgraded significantly by this phenomenon, coupled with overgrazing. The lack of silvicultural treatments is evident. However, this situation appears to be reversible, with appropriate configuration in the stand s structure and composition. In most cases, the problem lies in the degradation of the forest stands in the reverse sequence, and requires conversion of stands in high forests of hardwoods. This can be achieved by a series of time allocated silvicultural interventions aiming at each surface, the combination of all functions in the best possible way, creating stable forest ecosystems. 2

8 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι εύκολο να αντιληφθεί ο καθένας ότι οι σχέσεις του ανθρώπου με τη γη και τους φυσικούς της πόρους έχουν υποστεί πολλές και διάφορες μεταβολές στη διάρκεια της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Επί χιλιετίες, ο άνθρωπος θεωρούσε τη γη ως πηγή αγαθών ανεξάντλητων και αιώνιων, που του προσφέρονταν τελείως ανέξοδα. Αντίθετα με την έναρξη του εικοστού αιώνα, και μετά από μία περίοδο μανιώδους προσπάθειας εκμετάλλευσής τους, μέσω των τεράστιων δυνατοτήτων που έθεσε στη διάθεσή του η αλματώδης τεχνολογική ανάπτυξη, συνειδητοποιεί έκπληκτος ότι πρέπει να αντιληφθεί και να χειριστεί τα αγαθά αυτά ως σπάνια, ευαίσθητα, δύσκολα στη διασφάλισή τους και απειλούμενα με καταστροφή και εξαφάνιση. Η ίδια αυτή μοίρα συνοδεύει και τα δάση, τους δασικούς πόρους, που είναι από τα βασικά στοιχεία της βιόσφαιρας και επηρεάζουν σημαντικά τη ζωή του ανθρώπου, ακόμη και την επιβίωσή του στον πλανήτη. Για να κατανοήσουμε το δάσος, ιδιαίτερα σήμερα που οι ανάγκες των ανθρώπων δεν περιορίζονται μόνο στα αγαθά από την εκμετάλλευση των δέντρων πρέπει να το αντιληφθούμε ως ένα πολυσύνθετο συμβιωτικό σύστημα, στη σύνθεση του οποίου μετέχουν εκτός από δέντρα και πολλοί ακόμη φυτικοί και ζωικοί οργανισμοί, οι οποίοι βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση τόσο μεταξύ τους, όσο και με τους αβιοτικούς παράγοντες όπως είναι το ανάγλυφο, το κλίμα, το έδαφος, το νερό κ.τ.λ. δημιουργώντας μία δυναμική οντότητα η οποία ανανεώνεται βιολογικά. Ιστορικά, ο κυρίαρχος στόχος της δασοπονικής διαχείρισης των δασών κατευθύνονταν κυρίως στην παραγωγή και την εξαγωγή φυσικών, δασικών προϊόντων. Η οικονομική αυτή προοπτική του δάσους κυριάρχησε για πολλά χρόνια σε Ελλάδα και Ευρώπη μιας και οι απαιτήσεις σε ξύλο των συνεχώς αναπτυσσόμενων κοινωνιών όλο και αυξάνονταν. Η αλόγιστη όμως απόληψη βιομάζας και η εφαρμογή μη οικολογικών χειρισμών στην πληθώρα των περιπτώσεων επέφεραν την υποβάθμιση των δασικών οικοσυστημάτων, που σε συνδυασμό με την μειωμένη 3

9 παραγωγική ικανότητα πολλών σταθμών, οδήγησε στην αναθεώρηση αρχικά της μονοδιάστατης διαχείρισης και σε αξιολόγηση, στη συνέχεια, των δασικών οικοσυστημάτων με βάση αγαθά και υπηρεσίες, εκτός της παραγωγής ξυλείας (Sakals et al., 2006). Ο πολυλειτουργικός ρόλος των δασικών οικοσυστημάτων έχει αρχίσει σιγά σιγά να προσελκύει το ενδιαφέρον, μέσα από την κοινωνικοοικονομική προσφορά του και την κάλυψη των αυξημένων αναγκών του σύγχρονου ανθρώπου. (Ράπτης Δ., 2011). Κατά το παρελθόν, εκτός του παραγωγικού- οικονομικού ρόλου των δασών έχει χρησιμοποιηθεί σε μικρό βαθμό και η προστατευτική ικανότητά τους για τη συγκράτηση εδαφών και τον εμπλουτισμό των υδροφόρων οριζόντων (Croitoru, 2000). Στον Ελλαδικό χώρο ο πολυλειτουργικός ρόλος των δασών έχει επισημανθεί και διαχωριστεί από τους Τσιτσώνη και Ζάγκα (1994), καταγράφοντας ιδιαίτερα χαρακτηριστικά συστάδων, όπως για παράδειγμα η δομή τους, προτείνοντας στην κάθε περίπτωση κατάλληλο δασοκομικό χειρισμό για την εκπλήρωση των εκάστοτε λειτουργιών. Ο κύριος ρόλος του δάσους είναι σαφώς ο παραγωγικός, ιδίως ως πηγή πρώτων υλών και κυρίως του ξύλου, το οποίο έχει πάμπολλες εφαρμογές, είτε όπως το παίρνουμε από το δάσος, είτε με τη μορφή διάφορων βιομηχανικών, χημικών προϊόντων όπως είναι το χαρτί. Υπάρχουν ακόμη πολλά «οικονομικά» αγαθά που παρέχει το δάσος, που αποτελούν σε ορισμένες περιπτώσεις πολύτιμα στοιχεία για την ανάπτυξη ακόμη και την επιβίωση πολλών κοινωνιών στον πλανήτη μας. Έτσι μπορούμε να κατατάξουμε τις παραγωγικές λειτουργίες του δάσους ως εξής: - Πηγή εμπορεύσιμων πρώτων υλών Ξύλο (και τα παράγωγά του, όπως χαρτί, χρώματα, κόντρα πλακέ κ.τ.λ.) Άλλα δασικά προϊόντα (ρητίνη, φλοιός, μανιτάρια, καρποί κ.τ.λ.) - Βοσκήσιμη ύλη - Θηράματα 4

10 - Οικονομικές δραστηριότητες και ευκαιρίες απασχόλησης σε όλο το φάσμα παραγωγής- μεταποίησης- εμπορίας στην αλυσίδα δασοπονία- ξύλο (Κατσιούμης) Με βάση τον παραγωγικό ρόλο, ο χαρακτήρας και η αξία των δασών εκτιμάται από τα προϊόντα που μπορούν να παραχθούν, όπως ξυλεία, ρητίνη, βοσκήσιμη ύλη κ.τ.λ. και η διαχείρισή τους βασίζεται κυρίως στην αύξηση των παραγωγικών δυνατοτήτων και στη μέριμνα για την ανανέωσή τους, ώστε να μπορούν συνεχώς να παράγουν. Στις μέρες μας, με την ανάπτυξη των βιομηχανικών κοινωνιών, ον άνθρωπος αρχίζει πλέον να αντιλαμβάνεται και άλλες λειτουργίες και αξίες του δάσους, στις οποίες πριν χρόνια δεν έδινε και μεγάλη σημασία. Είναι αυτές που σχετίζονται κυρίως με τη δομή του δάσους ως οικοσυστήματος, ορισμένες από τις οποίες τείνουν να αποτελέσουν τον κύριο σκοπό διαχείρισης συγκεκριμένων δασών, όπως στα δάση που αποσκοπούν στην αποθήκευση και διάθεση υδατικών αποθεμάτων. Πρόκειται για προστατευτικές και ρυθμιστικές λειτουργίες, που αναφέρονται στην ικανότητα που έχει το δάσος για: - Την εδαφογένεση και τη βελτίωση του εδάφους, - Την αποθήκευση νερού και τη ρύθμιση του υδατικού ισοζυγίου - Τη διατήρηση της ισορροπίας στην ατμόσφαιρα και τη βελτίωση του αέρα που αναπνέουμε - Την προστασία των οικισμών, των καλλιεργειών και των υποδομών γενικά, από φυσικούς κινδύνους, όπως κατολισθήσεις, χιονοπτώσεις, πλημμύρες κ.τ.λ.) - Την αντιδιαβρωτική προστασία - Τη βελτίωση του κλίματος και τη μείωση των ακραίων κλιματικών φαινομένων - Την απορρυπαντική επίδραση και τη μείωση των θορύβων - Τη συμβολή των δασών στη διατήρηση της φύσης, των βιοτόπων και των ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδας, καθώς και της βιοποικιλότητας. 5

11 Οι αλλαγές στη ζωή του ανθρώπου που επιβάλλει η σύγχρονη πραγματικότητα δημιουργεί επίσης την ανάγκη σε πολλούς ανθρώπους, ιδίως των πόλεων και των βιομηχανικών περιοχών, για την έξοδό τους προς το ύπαιθρο και κυρίως στον ορεινό χώρο και το δάσος όπου ζητούν να ξεκουραστούν και να ηρεμήσουν απολαμβάνοντας το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο και να συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής. Έτσι εκτός από τις προστατευτικές και ρυθμιστικές λειτουργίες μεγάλη αξία αποκτούν επίσης σήμερα και οι κοινωνικοπολιτιστικές λειτουργίες των δασών, που αναφέρονται στη μεγάλη σημασία των δασών για την προσφορά στον άνθρωπο: - Αισθητικών και πνευματικών απολαύσεων - Ευκαιριών υπαίθριας αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσηςενημέρωσης - Δυνατοτήτων οικοτουριστικής ανάδειξης περιοχών που δεν έχουν συνήθως άλλες ευκαιρίες ανάπτυξης, με την προσέλκυση επισκεπτών. Η έντονη κοινωνική απαίτηση για τις προστατευτικές και ρυθμιστικές λειτουργίες των δασικών οικοσυστημάτων και η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για υπαίθρια αναψυχή, έχουν δημιουργήσει σοβαρές αμφιβολίες όσον αφορά τη χρησιμοποίηση των παραδοσιακών οικονομικών αρχών για τη διαμόρφωση της πολιτικής και της διαχείρισης των δασικών πόρων. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιηθεί ότι η διαχείριση θα πρέπει να υπολογίζει όλες τις λειτουργίες και τις αξίες που υπηρετούν τα δάση. Η έννοια της πολλαπλής χρήσης τους είναι μια πρόκληση για τη διεύρυνση της σκέψης μας, ώστε να γίνουμε ορθοί διαχειριστές των σημαντικών αυτών φυσικών πόρων για την ικανοποίηση πολύπλευρων κοινωνικών απαιτήσεων. 6

12 2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2.1 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ Οι προστατευτικές λειτουργίες του δάσους περιλαμβάνουν προστασία του εδάφους από τη διάβρωση και την απώλεια εδάφους, τη διατήρηση των πηγών πόσιμου νερού, τη σταθεροποίηση των πηγών των ρευμάτων ή των αμμοθινών και τη μείωση της ηχορύπανσης. Τα δάση ασκούν προστατευτική δράση στις ανθρώπινες κατασκευές από καταπτώσεις βράχων ή εδάφους, και χιονοστιβάδες και απέναντι σε φυσικούς κινδύνους όπως οι ανεμοθύελες, οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες. Οι προστατευτικές λειτουργίες του δάσους γίνονται ακόμα πιο σημαντικές όταν αφορούν τη διατήρηση των δασών. Τα δάση παίζουν σημαντικό ρόλο στην παρεμπόδιση της διάβρωσης του εδάφους, με την ευεργετική επίδραση της βλάστησης, ιδιαίτερα σε εδάφη με μεγάλες κλίσεις. Η χώρα μας κατά το 70% είναι ορεινή, ενώ εάν λάβουμε υπόψη, ότι κάθε χρόνο παρασύρονται στη θάλασσα από τις βροχές περίπου 90 εκατομμύρια m³ φερτών υλικών, αποδεικνύεται αμέσως η μεγάλη αξία των δασών. (Χριστοδούλου, 2010). Στην προστασία των αποθεμάτων νερού, καθώς αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες νερού που προέρχεται από τα κατακρημνίσματα των βροχών και του χιονιού. Παράλληλα, το νερό αυτό δέχεται φυσικό φιλτράρισμα εξαιρετικής σημασίας, με αποτέλεσμα να είναι ελεύθερο από βακτήρια και επικίνδυνες προσμείξεις. Στη διατήρηση άλλων λειτουργιών του οικοσυστήματος. Πάνω από το 20% των Ευρωπαϊκών δασών προστατεύουν άμεσα το έδαφος, το νερό και άλλες λειτουργίες του οικοσυστήματος. Οι τάσεις δείχνουν μια συνεχή αύξηση της τάξεως του 0,6% στις προστατευτικές δασικές περιοχές. Το δάσος παίζει επίσης πολύ σημαντικό ρόλο στην προστασία των ανθρώπινων υποδομών, κυρίως αυτών που σχετίζονται με τις ορεινές περιοχές ή με τις περιοχές με ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες. Η συνολική δασική έκταση με προστατευτικές λειτουργίες για τις ανθρώπινες υποδομές είναι 2%. Αυτός ο ρόλος συνεχώς αυξάνεται στην περιοχή της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, ενώ μειώνεται 7

13 στη Ρωσία και στην περιοχή της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. (MCPFE 2014) (Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe). Ακόμη, το δάσος επιδρά ως εμπόδιο στην κίνηση του αέρα και μπορεί να μεταβάλλει την ταχύτητα, την κατεύθυνση καθώς και τη δομή των ανέμων τόσο στο εσωτερικό του, όσο και στην παρακείμενη γυμνή επιφάνεια, προσφέροντας έτσι αντιανεμική προστασία. Κάτι ανάλογο με τον άνεμο μπορεί να συμβαίνει για την προστασία από ηχορύπανση ή τον υπερβολικό θόρυβο (π.χ. πλησίον αυτοκινητόδρομων μεγάλης ταχύτητας και πυκνού συγκοινωνιακού φόρτου). Με την παρεμβολή ενός ανομήλικου ή κηπευτού δάσους κωνοφόρων, πλάτους 100 μέτρων, η μείωση του θορύβου μπορεί να φτάσει τα 30dB. Αυτή η ηχοπροστασία του δάσους είναι πολύ σημαντική για την αποφυγή δυσμενών επιπτώσεων από την έκθεση ανθρώπων σε υψηλά επίπεδα θορύβου (Χριστοδούλου 2010). Το δάσος, με την αποθήκευση σ αυτό μεγάλων ποσοτήτων των αερίων του θερμοκηπίου, οδηγεί σε μετριασμό του φαινομένου του θερμοκηπίου, και την αποφυγή ή μείωση της κλιματικής αλλαγής μακροπρόθεσμα. Το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι πάρα πολύ σοβαρό, με πολύ περίπλοκες φυσικές, οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις. Τα φυσικά δάση, λοιπόν όπως και οι τεχνητές φυτείες, λειτουργούν ως βιολογικό φράγμα συγκράτησης, αποθήκευσης (προσωρινής ή μόνιμης) και απορρύπανσης από τους επικίνδυνους ρύπους και προσφέρουν στον άνθρωπο ένα καθαρό και υγειές περιβάλλον. Η συγκράτηση σωματιδίων σκόνης που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα, πάνω στα φύλλα και στους κλάδους των δέντρων έχει υπολογιστεί σε 3,2 τόνους ανά στρέμμα δάσους Πεύκης και 6,4 τόνους ανά στρέμμα δάσους Οξιάς. Τέλος τα δασικά δέντρα έχουν μια ουσιώδη βιοχημική απορρυπαντική λειτουργία μέσω του φυσικού μεταβολισμού τους, κατά τον οποίο προσροφώνται σημαντικές ποσότητες CO₂/SO₂, εκλύοντας στην ατμόσφαιρα πολύτιμο οξυγόνο. 8

14 2.2. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΔΑΣΗ Η παραγωγική λειτουργία του δάσους περιγράφει την οικονομική και κοινωνική χρήση των δασικών πόρων στην εκάστοτε εθνική οικονομία και στους εξαρτημένους από το δάσος ανθρώπους. Αντανακλά την επιθυμία να διατηρηθεί ένα επαρκές και πολύτιμο απόθεμα δασικών προϊόντων και υπηρεσιών, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζει ότι η παραγωγή και η συγκομιδή διεξάγονται επιτυχώς ενώ τηρούνται οι αρχές διατήρησης του δάσους ώστε να εξασφαλιστεί η παραγωγική λειτουργία του δάσους για τις επόμενες γενιές. Το ξύλο είναι ένα από τα κυριότερα προϊόντα που παράγει το δάσος. Για να διασφαλιστεί η προσωρινή και η μελλοντική διαθεσιμότητα του ξύλου και για να σχηματιστεί ένα σταθερό και συνεχώς αυξανόμενο απόθεμα, η σχέση μεταξύ της καθαρής ετήσιας προσαύξησης και των υλοτομιών είναι καθοριστική. Στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες τα ποσοστά χρήσης φτάνουν στο μέγεθος της προσόδου κι αυτό γιατί συμβαδίζουν με τη στρατηγική της δασικής διαχειριστικής. Εκτιμάται ότι περίπου το 40% της ετήσιας προσαύξησης υλοτομείται, ποσοστό το οποίο αντιπροσωπεύει 680 εκατομμύρια κυβικά μέτρα υλοτομηθείσας ξυλείας. Οι τάσεις δείχνουν ότι το ποσοστό των υλοτομιών έχει μειωθεί στη Ρωσία από 41% της ετήσιας προσαύξησης, που ήταν το 1990 σε 20% περίπου έως το Στην Ευρώπη, το ποσοστό των υλοτομιών αυξήθηκε από 58% που ήταν κατά το έτος 1990 σε 62% το Η Ευρώπη παραμένει μία από τις περισσότερο παραγωγικές περιοχές στρογγύλης ξυλείας στον κόσμο. Το 2010 περισσότερα από 578 εκατομμύρια κυβικά μέτρα στρογγύλης ξυλείας παράχθηκαν, με μία αγοραστική αξία γύρο στα 21,1 δισεκατομμύρια ευρώ. Οι απαιτήσεις για καυσόξυλα αυξάνονται ραγδαία σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες (Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe 2014). Η συνολική εγχώρια παραγωγή διαφόρων ειδών ξυλείας στην Ελλάδα πλησιάζει τα 2,5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Από αυτά τα ¾ είναι καυσόξυλο και το υπόλοιπο ¼ είναι τεχνικό ξύλο για κατασκευές οικοδομών, επίπλων κ.τ.λ. Κάθε χρόνο επειδή οι ανάγκες μας δεν καλύπτονται από την εγχώρια παραγωγή πληρώνουμε 9

15 περίπου, και κατά μέσο όρο 1,5 δισεκατομμύρια Ευρώ (2008) για εισαγωγές ξυλείας και παραγώγων ξύλου, όπως δημοσιογραφικό χαρτί, έπιπλα κ.τ.λ. από το εξωτερικό (Χριστοδούλου 2010). Εκτός από το ξύλο, και τα μη ξυλώδη δασικά προϊόντα που παράγονται στο δάσος, αποτελούν σημαντικές πηγές των τοπικών εσόδων. Αυτό όμως διαφέρει από χώρα σε χώρα και γι αυτό μια συγκριτική οπτική όλων των τύπων αυτών των αγαθών σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Η συνολική αναφερόμενη αξία των μη ξυλωδών αγαθών που κυκλοφορούν στην αγορά υπολογίζονται σε 2,7 δισεκατομμύρια ευρώ και έχουν σχεδόν τριπλασιαστεί από τις μετρήσεις του Παρ όλα αυτά ένα ποσοστό της αύξησης αυτής μπορεί να οφείλεται στη βελτίωση της ερευνητικής διαδικασίας. Το 2010, τα χριστουγεννιάτικα δέντρα, τα φρούτα, τα βατόμουρα κ.τ.λ., αποτελούσαν τις σημαντικότερες πηγές εσόδων από τα μη ξυλώδη δασικά προϊόντα. Η αγοραστική αξία των μη ξυλωδών προϊόντων αντιπροσώπευε το 15% της αξίας της εμπορεύσιμης στρογγύλης ξυλείας σε χώρες που εμπορεύονται και τις δύο κατηγορίες προϊόντων. (Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe 2014). Τα ελληνικά δασικά οικοσυστήματα λόγω της μεγάλης ποικιλίας φυτών στις διάφορες ζώνες βλάστησης, προσφέρουν μια σειρά μη ξυλώδων δασικών προϊόντων. Τα πιο γνωστά από αυτά είναι η ρητίνη, η οποία χρησιμοποιείται για παραγωγή χρωμάτων κ.τ.λ., τρόφιμα (κάστανα, καρύδια, μανιτάρια, μέλι, κυνήγι κ.τ.λ.), διακοσμητικά υλικά, χριστουγεννιάτικα δέντρα. Μια ειδική κατηγορία αποτελούν τα φυτά για αιθέρια έλαια για την παραγωγή αρωμάτων. Τέλος υπάρχουν τα φαρμακευτικά φυτά με εξαιρετικές θεραπευτικές ιδιότητες (Χριστοδούλου 2010). Τα δάση προσφέρουν επίσης πολλαπλά οφέλη, συμπεριλαμβανομένων της προστασίας του εδάφους, του νερού, της διατήρησης του παγκόσμιου κύκλου του άνθρακα, των γενετικών πόρων, της βιοποικιλότητας, του κυνηγιού, των κοινωνικοπολιτιστικών λειτουργιών, της αναγέννησης κ.τ.λ. Αυτές οι λειτουργίες μπορεί να αποτελέσουν μία πηγή σημαντικών εσόδων για τους ιδιώτες αλλά και για τους απλούς πολίτες. Παρόλο που η αξία αυτή του δάσους είναι ακόμη δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, εκτιμάται γύρω στα 817 εκατομμύρια ευρώ. 10

16 Οι περισσότερες δασικές εκτάσεις στην Ευρώπη καλύπτονται από δασικά διαχειριστικά σχέδια τα οποία σκοπό έχουν να πετύχουν τους πολλαπλούς σκοπούς παραγωγής προϊόντων και λειτουργιών που προσφέρει το δάσος και να εξασφαλίσουν τη διατήρηση της σταθερότητας του οικοσυστήματος σε ένα βάθος χρόνου. (Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe 2014). 11

17 2.3. ΔΑΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ Η πρόοδος προς την αειφόρο διαχείριση των δασών πρέπει να είναι συνυφασμένη με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Αυτό το κριτήριο περιγράφει την ποικιλία των υπαρχόντων έμβιων σχηματισμών, τον οικολογικό τους ρόλο και τη γενετική ποικιλότητα που περιέχουν τα ευρωπαϊκά δάση, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αυτά διαχειρίζονται. Νέες πιέσεις στον 21 ο αιώνα απαιτούν μία πιο ισορροπημένη προσέγγιση προκειμένου να διατηρηθεί η βιολογική ποικιλότητα. Οι προστατευόμενες περιοχές είναι ένα από τα παλαιότερα μέσα για την προστασία των φυσικών πόρων. Αυτές βοηθούν στη διατήρηση και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας ώστε με τον τρόπο αυτό να διατηρήσουν το τοπίο και να προάγουν ευκαιρίες αναψυχής. Στην Ευρώπη η έκταση των προστατευόμενων περιοχών συνεχώς επεκτείνεται. Κατά προσέγγιση, γύρω στο 10% των δασών της Ευρώπης χωρίς την ΕΣΣΔ η οποία έχει 17 εκατομμύρια εκτάρια προστατευόμενων δασών, διατηρούνται με κύριο σκοπό τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, και περίπου 9% με σκοπό τη διατήρηση του τοπίου και συγκεκριμένα των φυσικών στοιχείων. Και τα δύο αυτά ποσοστά αναφέρονται σε μια περιοχή 39 εκατομμυρίων εκταρίων. Η αυστηρότητα των μέτρων που εφαρμόζονται για την προστασία, ποικίλουν σημαντικά μεταξύ των χωρών. Στη Βόρεια Ευρώπη και σε κάποιες Ανατολικές Ευρωπαïκές χώρες, η αυστηρή προστασία με καθόλου ή μικρές παρεμβάσεις κυριαρχούν, ενώ στις χώρες της Κεντρικής και Νότιας Ευρώπης ακολουθούνται ενεργές στρατηγικές διαχείρισης στις προστατευόμενες περιοχές. Οι πρακτικές της διαχείρισης των δασών έχουν αλλάξει επίσης και προσανατολίζονται προς την προστασία της βιοποικιλότητας. Για παράδειγμα, οι περιοχές με αμιγή δάση στην Ευρώπη μειώνονται, η φυσική αναγέννηση αυξάνεται και τα αποθέματα νεκρού ξύλου καθώς και οι σημαντικοί, ευάλωτοι, μικροί βιότοποι διατηρούνται σε μικρά δάση με διαχειριστικό σκοπό την προστασία της βιοποικιλότητας. Παρ όλα αυτά το ποσοστό των εισαγόμενων ξενικών ειδών παραμένει σταθερό και τα «δέντρα- εισβολείς» καταλαμβάνουν ένα μικρό ποσοστό της συνολικής δασικής έκτασης. Σε αρκετές χώρες, μακροχρόνια παρακολούθηση 12

18 έδειξε πως η υιοθέτηση νέων μέτρων δασικής διαχείρισης έχει μειώσει το πρόβλημα εξαφάνισης των απειλούμενων ειδών. Η δασική διαχείριση επικεντρώνεται επίσης στη διατήρηση των γενετικών πόρων, από τη στιγμή που η γενετική ποικιλότητα διαβεβαιώνει ότι τα δασικά δέντρα έχουν τη δυνατότητα να επιβιώσουν, να προσαρμοστούν και να εξελιχθούν κάτω από συνεχώς μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες. Σχεδόν όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν εγκαταστήσει δίκτυα μικρών ή μεγάλων δασικών περιοχών για τη διατήρηση της δασικής γενετικής ποικιλότητας. Συνολικά εκτάρια και 7700 εκτάρια δάσους, διαχειρίζονται αξιόλογα με σκοπό τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, και εκτάρια για παραγωγή σπόρων στην Ευρώπη, χωρίς να υπολογίσουμε την έκταση της ΕΣΣΔ. Για να διατηρηθεί και να ενισχυθεί η βιολογική ποικιλότητα στα Ευρωπαϊκά δάση, ο βαθμός της συνδεσιμότητας των δασών είναι επίσης σημαντικός. Στην Ευρώπη, σε επίπεδο τοπίου, ο κατακερματισμός και η ανασυγκρότηση είναι τοπικές διαδικασίες και διαφοροποιούνται σε κάθε χώρα. Είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπισθεί μία συγκεκριμένη τάση. Ακόμη, η αποτίμηση των διαφόρων προτύπων των δασικών τοπίων, δείχνουν ότι η επέκταση της δασικής περιοχής που επετεύχθη με φυσική διαδοχή ή αποκατάσταση, δεν ενισχύει απαραίτητα τη συνδεσιμότητα των δασών (Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe 2014). Τα περισσότερα από αυτά τα δασικά τοπία, το 70% μεταβάλλονται από τον άνθρωπο και ταξινομούνται στα ημι-φυσικά. Αδιατάρακτες δασικές εκτάσεις υπολογίζονται σε 26% και τοποθετούνται κυρίως σε απομακρυσμένες και δυσπρόσιτες περιοχές της Ανατολικής και Βόρειας Ευρώπης και της ΕΣΣΔ. Οι φυτείες (αγροκτήματα), καλύπτουν το 4% της δασικής έκτασης και τοποθετούνται κυρίως στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. 13

19 2.4. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ Αυτό το κριτήριο περιγράφει τις κοινωνικοοικονομικές προσδοκίες των δασών της Ευρώπης, το μέγεθος και την κυριότητα (ιδιοκτησία) των δασικών εκτάσεων, τον δασικό τομέα, την οικονομία του και την αναψυχή, τις πολιτιστικές και πνευματικές αξίες των δασών. Πέραν της ΕΣΣΔ, όπου τα δάση είναι δημόσια, τα Ευρωπαϊκά δάση είναι ισότιμα κατανεμημένα ανάμεσα σε ιδιωτική και δημόσια ιδιοκτησία. Ενώ η έκταση των ιδιωτικών δασών έχει αυξηθεί κατά 15% κατά τα τελευταία χρόνια, η αναλογία ιδιωτικών- Δημόσιων δασών έχει παραμείνει η ίδια, λόγω της συνολικής αύξησης της δασικής έκτασης. Οι προσπάθειες για ιδιωτικοποίηση και αποκατάσταση της δασικής γης σε χώρες που τα προηγούμενα χρόνια είχαν κυρίως αγροτική οικονομία (χώρες της Βαλτικής και αρκετές χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης) αποτελεί την κινητήριο δύναμη πίσω από τις αλλαγές στη δομή της ιδιοκτησίας (Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe 2014). Κοιτάζοντάς τον από μία ιδιωτική σκοπιά, ο δασικός τομέας, συμπεριλαμβανομένων των υποκατηγοριών της δασοκομίας, της βιομηχανίας ξύλου, της βιομηχανίας πολτού και χαρτιού, συμβάλλει κατά μέσο όρο 1% επί του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος (ΑΕΠ), ένα νούμερο το οποίο μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Παρ όλα αυτά κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, πολλές περιοχές έχουν δείξει μία αύξηση της καθαρής προστιθέμενης αξίας και μία καθαρή επιχειρηματική πρόσοδο από τις δασικές επιχειρήσεις. Ανάμεσα στις τρεις υποκατηγορίες των δασικών επιχειρήσεων, η Ευρωπαϊκή βιομηχανία πολτού και χαρτιού, έχει μειωμένη δραστηριότητα από τότε που η προστιθέμενη αξία του μειώθηκε κατά 15% το Άλλες λειτουργίες του δάσους, καθώς και δασικά προϊόντα έχουν αυξηθεί, όπως το εμπόριο του ξύλου για παραγωγή ενέργειας, δραστηριότητες αναψυχής καθώς και πολιτιστικές και πνευματικές αξίες. Από την άποψη της απασχόλησης, γύρω στα τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι δουλεύουν στον τομέα των Ευρωπαϊκών δασών, ένας αριθμός που συνεχώς 14

20 μειώνεται. Το δασικό εργατικό δυναμικό γερνάει και αποτελεί πρόκληση η ανεύρεση νέων εργατών (Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe 2014). Έτσι δημιουργούνται και προϋποθέσεις για την συγκράτηση των νέων στους τόπους τους, περιορίζοντας δραστικά την αστυφιλία και την ερήμωση των ορεινών περιοχών, αλλά και την επιστροφή πολλών στην Περιφέρεια, μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα (Χριστοδούλου 2010). Το ποσοστό των ατυχημάτων είναι ακόμα υψηλό και μόνο ελάχιστες βελτιώσεις έχουν γίνει κατά την τελευταία δεκαετία. 15

21 2.5. ΔΑΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ Αυτό το κριτήριο προάγει την αειφορική διαχείριση των δασών περιγράφοντας την εξέλιξη και την κατάσταση των δασικών πόρων στην Ευρώπη και εξηγώντας την αντιμετώπιση των δασών, συνεισφέροντας στον παγκόσμιο κύκλο του άνθρακα. Κατά προσέγγιση το 25% των δασών στον κόσμο, βρίσκονται στην Ευρώπη. Καλύπτουν το 45% της έκτασης της Ευρωπαϊκής γης και συνεχίζουν να επεκτείνονται σε ένα ποσοστό 0,08%, δηλαδή μια έκταση των εκταρίων κάθε χρόνο. Στην πραγματικότητα η Ευρώπη είναι η μόνη περιοχή στον κόσμο με μια καθαρή θετική μεταβολή στη δασική έκταση κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες και έχει κερδίσει 5,1 εκατομμύρια εκτάρια δάσους από το 2003 και μετά. Πράγματι η δασική κάλυψη στην Ευρώπη είναι πολύ ετερογενής ανάμεσα στις χώρες. Η Βόρεια Ευρώπη και η ΕΣΣΔ είναι οι Ευρωπαϊκές περιοχές με τη μεγαλύτερη δασική κάλυψη, ενώ η Νοτιοανατολική Ευρώπη είναι η λιγότερο δασοσκεπής περιοχή της Ευρώπης. Περίπου το 50% αυτών των δασών βρίσκονται στην ΕΣΣΔ. Το ήμισυ των δασών αυτών είναι κατά κύριο λόγο κωνοφόρα, το ένα τέταρτο είναι κατά κύριο λόγο πλατύφυλλα και το άλλο ένα τέταρτο είναι μικτά (Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe 2014). Η συνολική προσαύξηση του ξυλαποθέματος των δασών της Ευρώπης είναι 114,2 δις mᶟ από τα οποία το 75,7% είναι διαθέσιμα για παραγωγή ξυλείας. Αυτό σημαίνει πως η Ευρώπη είναι η περιοχή του κόσμου με τη δεύτερη μεγαλύτερη προσαύξηση ξυλαποθέματος/ εκτάριο. Οι περιοχές με τη μεγαλύτερη προσαύξηση ξυλαποθέματος βρίσκονται στην Κεντρική- Ανατολική Ευρώπη και στην Κεντρική- Δυτική Ευρώπη. Γενικά, η Ευρωπαϊκή προσαύξηση ξυλαπόθεματος διανέμεται μεταξύ πλατύφυλλων και κωνοφόρων σε όλες τις περιοχές της Ευρώπης με εξαίρεση τη Βορειότερη Ευρώπη και ΕΣΣΔ, όπου μόνο 25% του ξυλαποθέματος ανήκει στα κωνοφόρα. Τα τελευταία 20 χρόνια κατά μέσο όρο πάνω από mᶟ έχουν 16

22 προστεθεί κάθε χρόνο χάρη στην επέκταση των δασικών περιοχών και στην αύξηση των επιπέδων του ξυλαποθέματος. Από τη στιγμή που η έκταση των Ευρωπαϊκών δασών έχει αυξηθεί, παρόλες τις υλοτομίες και τις άλλες μετακινήσεις βιομάζας, τα Ευρωπαϊκά δάση είναι σημαντικός αποταμιευτής άνθρακα. Μεταξύ των ετών 2005 και 2010, η μέση ετήσια δέσμευση άνθρακα στη δασική βιομάζα έφτασε τους τόνους για την περιοχή της Ευρώπης, γύρω στο 10% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, από τα οποία τα τόνοι ανταποκρίνονται στο EU-27(2008). Το απόθεμα νεκρής οργανικής ύλης καθώς επίσης και εδαφικού οργανικού άνθρακα φαίνεται να έχουν αυξηθεί επίσης. Η διάρθρωση (κατανομή) αυτών των δασών αντιπροσωπεύεται ακόμη και από δάση ηλικίας ετών. Η πλειοψηφία των δασών της περιοχής - 43% χωρίς την ΕΣΣΔ- είναι μεταξύ ετών, 12% των δασών είναι νεότερα των 20 ετών και 18% είναι γηραιότερα των 80 ετών. Οι περιοχές των παλιών ακόμη και των γηραιών δασών τείνει να αυξάνει ελαφρώς. 17

23 2.6. ΔΑΣΗ, ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΖΩΤΙΚΟΤΗΤΑ Αβιοτικοί και βιοτικοί παράγοντες επηρεάζουν την υγεία και τη ζωτικότητα και μπορούν να αυξήσουν την ευαισθησία στις διαταραχές και τις αλλαγές στο περιβάλλον. Αυτό το κριτήριο περιγράφει πως αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν τα δάση και επιτρέπουν την αξιολόγηση της υγείας και ζωτικότητας των δασών. Παρόλο που η ποιότητα του αέρα στην Ευρώπη έχει βελτιωθεί, τα δάση βρίσκονται υπό πίεση. Η ρύπανση του αέρα και η συσσώρευση, ειδικότερα του θείου, έχουν μειωθεί την τελευταία δεκαετία. Παρ όλα αυτά οι εκπομπές των νιτρικών ενώσεων βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο. Η συσσώρευση τόσο των νιτρικών, όσο και της αμμωνίας υποδεικνύουν την ανάγκη για περεταίρω μείωση των εκπομπών. Τα εδάφη των Ευρωπαϊκών δασών τείνουν να είναι όξινα και παρουσιάζουν το φαινόμενο του ευτροφισμού. Ακόμα, η άνοδος του ph και ο κορεσμός των εδαφών με βάσεις, δεν εμφανίζουν ενιαίο πρότυπο μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών, παρόλο που και οι δύο αυξάνουν σε όξινα εδάφη και μειώνονται σε όλα τα υπόλοιπα. Επιπρόσθετα, βρέθηκε ότι υπήρξε μια αύξηση σε οργανικό άνθρακα στο χούμο και στα ανώτερα στρώματα του εδάφους, στην πλειοψηφία των περιοχών στις οποίες έγινε η έρευνα (Ministerial Conference of the Protection of Forests in Europe 2014). Ένας ακόμα παράγοντας που υποδεικνύει την κατάσταση υγείας των δασών είναι η αραίωση της κόμης των δέντρων. Περίπου το 20% των δέντρων της Ευρώπης υπολογίζεται ότι έχουν 25% κατά μέσο όρο ή παραπάνω αποφύλλωση, η οποία τα κατηγοριοποιεί ως νεκρά ή ελαττωματικά. Αυτά τα υψηλά επίπεδα, δυνητικά μειώνουν την αντοχή των δέντρων απέναντι σε δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες. Παρόλα αυτά ο ρυθμός αποφύλλωσης ποικίλει ανάμεσα σε χώρες και είδη δέντρων τα οποία είναι ψηλότερα στην Κεντρική Ευρώπη και κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου, της Κροατίας, της Ιταλίας και Γαλλίας. Χαμηλότερη μέση αποφύλλωση εμφανίζεται στη Βόρεια Ευρώπη. Οι κυριότερες αιτίες αποφύλλωσης των δέντρων είναι οι επιθέσεις εντόμων καθώς και οι προσβολές από μύκητες σε συνδυασμό με 18

24 την αυξανόμενη τρωτότητα λόγω των μεγάλων αποθεμάτων ρύπων, των καιρικών συνθηκών και άλλων ανθρωπογενών παραγόντων. Τα δάση είναι εκτεθειμένα σε αβιοτικούς, βιοτικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες. Συνολικά 11 εκατομμύρια εκτάρια ή 1% των Ευρωπαϊκών δασών (6% χωρίς τη Ρωσία) έχουν καταστραφεί, παρόλο που τα αίτια της καταστροφής δεν καταγράφονται. Αυτό το είδος της καταστροφής συνήθως προκαλείται από έντομα και αρρώστιες. Οι θύελες, οι άνεμοι και το χιόνι αποτελούν επίσης καταστροφικούς παράγοντες στην Κεντρική- Δυτική, στην Κεντρική-Ανατολική, στη Βόρεια και στη Νοτιοδυτική Ευρώπη, ενώ και οι πυρκαγιές έχουν αναφερθεί κυρίως στην ΕΣΣΔ καθώς και στη Νοτιοδυτική και Νοτιοανατολική Ευρώπη. 19

25 3. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Ο νομός Χαλκιδικής έχει έκταση km² όπου από αυτά τα 729 είναι πεδινά (25%), τα ημιορεινά (50%) και τα 725 ορεινά (25%). Η βλάστηση καλύπτει km², ποσοστό 50% της συνολικής έκτασής του. Η Χαλκιδική έχει ποικίλο ανάγλυφο. Η βορειοανατολική και κεντρική Χαλκιδική είναι ορεινή (Χολομώντας 1165m., Στρατωνικό 918m, Άθως 2033m). Το δυτικό τμήμα του νομού είναι λοφώδες με ήπιο ανάγλυφο, το οποίο σχηματίζεται από ομαλές κυματοειδείς επιφάνειες, που χωρίζονται μεταξύ τους από ξηρορέματα και χείμαρρους. Η Χαλκιδική αποτελείται από τρεις χερσονήσους, της Σιθωνίας, της Κασσάνδρας και του Άθωνος. Οι χερσόνησοι παρουσιάζουν κύρια ορεινή μορφολογία με πυκνό δίκτυο βαθιών, στενών κοιλάδων. Οι ακτές στη Δυτική Χαλκιδική και χερσόνησο Κασσάνδρας ορθώνονται απόκρημνα με εμφανή την έντονη παράκτια θαλάσσια διάβρωση. Ενδιάμεσα απλώνονται χαμηλές αμμώδεις παραλίες με ωραία τοπία, υψηλής τουριστικής αξίας. Οι ακτές στις χερσονήσους Σιθωνίας και Βορειοανατολικής Χαλκιδικής αποτελούνται από κρυσταλοσχιστώδη πετρώματα και γρανίτες (Βεράνης 1994). Κύριοι κλάδοι του υδρογραφικού δικτύου είναι ο Ανθεμούντας, ο Ολύνθιος, ο Χαβρίας και ο Ασπρόλακκας- Κοκκινόλακας και παρουσιάζουν Νότια Νοτιοδυτική διεύθυνση απορροής με εξαίρεση τον Ανθεμούντα που παρουσιάζει Ανατολική- Βορειοανατολική απορροή. Το ορεινό υδρογραφικό υδρογραφικό δίκτυο παρουσιάζει δενδρική μορφή, χωρίς να αποκλείονται και οι ορθογώνιες μορφές λόγω τεκτονικής επίδρασης (Σπυρίδης 1990). 20

26 3.2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ Η Χαλκιδική καλύπτεται από μεταμορφωμένα πετρώματα της Σερβο- Μακεδονικής Μάζας, της Περιροδοπικής ζώνης και της ζώνης Παιονίας. Τα πετρώματα της Σερβο-Μακεδονικής Μάζας καλύπτουν τον ανατολικό χώρο του νομού. Η Περιροδοπική βρίσκεται δυτικά της Σερβο-Μακεδονικής Μάζας, έχει διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ και πλάτος περί τα 20km. Η επαφή της με τη Σερβο-Μακεδονική είναι τεκτονική και παρουσιάζει στρωματογραφικό κενό. (Kockel et al. 1977). Η Ζώνη Παιονίας βρίσκεται δυτικά της Περιροδοπικής και περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία ημιμεταμορφωμένων Αλπικών ιζημάτων, τα οποία αποτέθηκαν στην ωκεάνια αύλακα του Μεσοζωϊκού. Εκτός από τα μεταμορφωμένα πετρώματα συναντώνται και Παλαιογενή, Νεογενή και Τεταρτογενή ιζήματα, τα οποία είναι συμπαγή, ημιχαλαρά και χαλαρά αντίστοιχα (Βεράνης 1994). 21

27 Εικόνα 1 Γεωλογικός Χάρτης ΙΓΜΕ ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1. Λιμναίες, χερσαίες και σύγχρονες αποθέσεις: άργιλοι, άμμοι, κροκαλοπαγή, κοκκινοχώματα, μάργες, πλευρικά κορήματα, κώνοι κορημάτων και παράκτιες αποθέσεις. (Πλειστόκενο- Ολόκαινο). 2. Λιμναίες και Χερσαίες αποθέσεις: Κροκαλοπαγή, άμμοι, μάργες, κοκκινοχώματα, μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και άργιλοι (Μειοπλειόκαινο) 3. Γρανίτες: γρανίτες, γρανοδιορίτες και μονζονίτες (Ιουρασικό- Τριτογενές) 4. Ανθρακικά πετρώματα: ασβεστόλιθοι, κρυσταλλικοί ασβεστόλιθοι και μάρμαρα (Τριαδικό-Ιουρασικό) 5. Μετακλαστικά πετρώματα: σχιστόλιθοι, ψαμμίτες, χαλαζίτες, φυλλίτες, διαβάσες, αμμούχες μάργες και κερατόλιθοι (Τριαδικό- Ιουρασικό). 22

28 6. Πρασινοπετρωματα: γάββροι, σπιλίτες, pillow lava, περιδοτίτες, σερπεντινίτες, δουνίτες, ολβινίτες, πυροξενίτες, χλωριτικοί σχιστόλιθοι και αμφιβολίτες (Παλαιοζωϊκο- Ιουρασικό). 7. Γνευσιοσχιστόλιθοι: γνεύσιοι, σχιστόλιθοι, μιγματίτες και αμφιβολίτες (Παλαιοζωϊκό- Τριαδικό). 8. Εμφανίσεις και κοιτάσματα Pb-Zn. 9. Εμφανίσεις και κοιτάσματα Fe- Cu. 10. Εμφανίσεις και κοιτάσματα Mn. 11. Εμφανίσεις και κοιτάσματα Cr. 12. Μεταλλεία ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ Ο Πολύγυρος βρίσκεται στο κέντρο της Χερσονήσου της Χαλκιδικής στους πρόποδες του όρους Χολομώντας. Έχει υψόμετρο 560 μέτρα. Στα βόρεια του Πολυγύρου απλώνονται πλαγιές κατάφυτες από δρύες που συγκροτούν ένα θαυμάσιο δάσος. Οι πλαγιές καταλήγουν σε κορυφές από τις οποίες η ψηλότερη είναι ο Τσουκαλάς, με υψόμετρο 890μ. από όπου αντικρίζει κανείς ένα πανοραμικό και μαγευτικό θέαμα: Τις τρεις χερσονήσους της Σιθωνίας, της Κασσάνδρας (αρχαία Παλλήνη) και του Αγίου Όρους με το μεγαλόπρεπο όρος Άθως και με τα γραφικότατα νησιά του Διάπορου, της Αμμουλιανής και της Κελύφου. Πολλές εκδοχές υπάρχουν σχετικά με την προέλευση του ονόματος Πολύγυρος. Υποστηρίχτηκε ότι προέρχεται από τις πολλές "κλιτύες" των αλλεπάλληλων λόφων, από το Πολύ-γέρος λόγω του υγιεινού κλίματος, από το όνομα Πολύαρος (πιθανός μεγαλοκτηματίας) που βρέθηκε σε εγχάρακτη επιγραφή ή τέλος, από το πολύ-ιερός τόπος, λόγω ενός μεγάλου ιερού που υπήρχε στην περιοχή, το οποίο μετά την καταστροφή και ερήμωση της Απολλωνίας της Χαλκιδικής διατήρησε την αίγλη του. Αναφορά στον Πολύγυρο γίνεται από τα βυζαντινά χρόνια (χρυσόβουλα Αγίου Όρους). Πολλοί ιστορικοί ταυτίζουν το χώρο που βρίσκεται ο σημερινός Πολύγυρος με τη θέση της "περικλούς πόλεως Απολλωνίας της 23

29 Χαλκιδικής", ενώ άλλοι τοποθετούν την Απολλωνία σε διάφορα σημεία, κοντά στο σημερινό Πολύγυρο. Ο πληθυσμός του Πολυγύρου τα τελευταία έτη παρουσιάζει μικρή αλλά διαρκή άνοδο. Ο σημερινός πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ανέρχεται σε περίπου άτομα. Η κύρια απασχόληση του ενεργού οικονομικά πληθυσμού είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία και η δασοκομία (πρωτογενής τομέας ) με κυριότερη ενασχόληση την καλλιέργεια της ελιάς. Δευτερευόντως οι κάτοικοι απασχολούνται στον δευτερογενή τομέα σαν υπάλληλοι, επαγγελματίες και σε τουριστικά επαγγέλματα Από φυτοκοινωνιολογική άποψη ο Πολύγυρος ανήκει στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης Quercetalia ilicis, υποζώνη Quercion ilicis και τον αυξητικό χώρο του Orno-Quercetum ilicis. Κυριαρχούν τα είδη Πρίνος, Κουμαριά, Φιλλύκι, Ασπάλαθος, τα Ρείκια, τα Λαδάνια, άτομα Σπάρτου, Σχίνου, Κέδρων, Αγιοκλήματος, Ρούδια, Φούσκες κ.τ.λ. Στη σύνθεση του ανωρόφου συμμετέχουν άτομα Αγριελιάς, λίγα άτομα Χνοώδους Δρυός, Γαύρου και Τραχείας Πεύκης η οποία έχει εγκατασταθεί με αναδάσωση. Στα ρέματα εμφανίζονται η Αριά, άτομα Μαύρης Λεύκης, Καρυδιάς και Ιτιάς ΚΛΙΜΑ Το κλίμα της περιοχής είναι μεσογειακό με μέγιστες τιμές θεοκρασίας κατά τους θερινούς μήνες Ιούνιο Αύγουστο μεταξύ o C και ελάχιστες κατά τους χειμερινούς μήνες Δεκέμβριο Φεβρουάριο 4-8 o C. Η υγρασία παρουσιάζει τις μέγιστες τιμές της κατά την περίοδο Νοεμβρίου Ιανουαρίου πλησιάζοντας το 80-85% ενώ τις ελάχιστες τιμές της κατά την περίοδο Ιουνίου Αυγούστου με εξαίρεση το έτος 2009 όπου η υγρασία παρουσιάζει τη μέγιστη τιμή του έτους τον Ιούνιο. Η ξηροθερμική περίοδος εμφανίζεται κατά τη θερινή περίοδο, κατά τους μήνες Ιούνιο- Αύγουστο, όπως φαίνεται στο σχ2. Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για τα διαγράμματα αφορούν μόνο τα έτη καθώς μόνο αυτά τα έξι χρόνια λειτουργεί ο μετεωρολογικός σταθμός Πολυγύρου. 24

30 Μέση μηνιαία θερμοκρασία ( C) Μέση μηνιαία βροχόπτωση (mm) ΟΜΒΡΟΘΕΡΜΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Μ/Σ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ 50 Θερμοκρασία Βροχή Ιαν. Φεβ. Μαρ. Απρ. Μάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Δεκ. 0 Σχ.1: Ομβροθερμικό διάγραμμα Μ/Σ Πολυγύρου 25

31 Μέση τιμή θερμοκρασίας σε oc 30 Θερμοκρασία Ιαν. Φεβ. Μαρ. Απρ. Μάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Δεκ. Σχ 2: Διάγραμμα μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας ανά έτος 26

32 Μέση τιμή υγρασίας % 90 Υγρασία Ιαν. Φεβ Μαρ. Απρ. Μάι. Ιούν. Ιούλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Δεκ. Σχ.3: Διάγραμμα μέσης % μηνιαίας υγρασίας ανά έτος 27

33 Μέση τιμή βροχόπτωσης σε mm 250 Βροχόπτωση Ιαν. Φεβ. Μαρ. Απρ. Μάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Δεκ. Σχ.4: Διάγραμμα μέσης μηνιαίας βροχόπτωσης ανά έτος 28

34 3.5. ΤΟ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΔΑΣΟΣ Το Περιαστικό Δάσος του Δ.Δ. Πολυγύρου εξαπλώνεται στις ΝΔ πλαγιές του υψώματος Τσουκαλάς (942μ.) πάνω από τον οικισμό του Πολυγύρου σε κοντινή απόσταση. Είναι κατ εξοχήν ημιορεινή περιοχή με υψόμετρο μ. Η οικονομική σημασία του μελετούμενου δάσους είναι περισσότερο έμμεση, λόγω των υπηρεσιών προστασίας του δασικού εδάφους από τη διάβρωση, της αντιπλημμυρικής προστασίας του κατάντη οικισμού και των αγροτικών καλλιεργειών και του υδρονομικού ρόλου της δασικής βλάστησης ρύθμιση της δίαιτας ορεινών υδάτων κ.λ.π.). (συγκράτηση απορροής, Η δεσπόζουσα θέση του δάσους στα ανάντη της πόλης του Πολυγύρου και τα αγαθά (υπηρεσίες) που προσφέρει επεκτείνονται και στην αισθητική του περιβάλλοντος και του φυσικού τοπίου. Η προσφερόμενη οργάνωση της δασικής αναψυχής σε συνδυασμό με την αισθητική του τοπίου αυξάνει τη δυνατότητα παραγωγής αγαθών από το δάσος. Η μεγάλη, πλην όμως μη αποτιμώμενη με σταθερά οικονομικά μεγέθη συμβολή του δάσους στην ανάπτυξη του οικισμού και την υγεία των κατοίκων είναι κατανοητή από τον πληθυσμό που καταβάλει προσπάθειες προστασίας του κυρίως από τον κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιάς. Η άμεση οικονομική συμβολή του δάσους στην ανάπτυξη των κατοίκων είναι και θα παραμείνει μικρή λόγω της μικρής δυνατότητας παραγωγής ΒΛΑΣΤΗΣΗ Η έκταση του δάσους ανέρχεται σε 341,5 ha, εξαπλώνεται σύμφωνα με το σύστημα περιγραφής του Ντάφη 1969, που διακρίνει στον Ελλαδικό χώρο 5 ζώνες βλάστησης, ως εξής: 1.Ευμεσωγειακή ζώνη βλάστησης Quercetalia ilicis (παραλιακή, λοφώδης, υποορεινή περιοχή).το κατώτερο μέρος του δάσους εξαπλώνεται υπό μορφή στενής ζώνης έως υψομέτρου 680μ. περίπου, ή νησίδων που καλύπτουν τις δυσμενέστερες προσνότιες θέσεις και ανέρχονται ακόμη υψηλότερα στην υποζώνη Quercion ilicis και τον αυξητικό χώρο του Orno Quercetum ilicis: Κυριαρχεί ο πρίνος (Quercus 29

35 coccifera), η κουμαριά (Arbutus unedo), το φιλλύκι (Phillyrea latifolia), ο ασπάλαθος (Calycotome villosa), ο αρκουδόβατος (Smilax aspera), η Ερείκη (Erica verticillata και Erica arborea), άτομα σπάρτου (Spartium junceum) γλυστροκουμαριάς (Arbutus adrachne), σχίνου (Pistacia lentiscus), κέδρων (Juniperus oxycedrus), αγιοκλήματος (Lonicera xylosteum), ρούδια (Rhus coriaria), φούσκες (Colutea arborescens) κ.λ.π.. Στη σύνθεση του ανωρόφου μετέχουν άτομα πλατύφυλλης δρυός (Querqus frainetto), άτομα χνοώδους δρυός (Quercus pubescens), και μαύρης πεύκης (Pinus nigra) η οποία εγκαταστάθηκε τεχνητά με αναδασώσεις Στα ρέματα εμφανίζονται η αριά (Quercus ilex), άτομα μαύρης λεύκης (Populus nigra), καρυδιάς (Juglans regia ) και ιτιάς λευκής (Salix alba) πλάτανου (Platanus orientalis). Η δασοπονική μορφή και η μίξη των συστάδων αείφυλλων πλατύφυλλων που εμφανίζονται στον αυξητικό αυτό χώρο είναι αποτέλεσμα οπισθοδρομικής διαδοχής εξαιτίας των επανειλημμένων πυρκαγιών, της βόσκησης και των επιλεκτικών υλοτομιών ή λαθροϋλοτομιών του παρελθόντος. Η δομή των ενώσεων αείφυλλων πλατύφυλλων είναι η πρεμνοφυής ανομήλικη. 2.Παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης Quercetalia pubescentis (Λοφώδης, υποορεινή περιοχή) και πιο συγκεκριμένα : α) Υποζώνη Osrtyo Carpinion και τον αυξητικό χώρο του Coccifero carpinetum. Το μεγαλύτερο μέρος του δάσους εξαπλώνεται με μορφή ζώνης πάνω από τον προηγούμενο αυξητικό χώρο και μέχρι υψομέτρου 820 μ. περίπου. Ο διαχωρισμός από την προηγούμενη ζώνη βλάστησης είναι ασαφής και δυσδιάκριτος, καθώς στη σύνθεση της ψευδομακίας βλάστησης κυριαρχούν τα ίδια είδη. Η απουσία θερμόφιλων ειδών οριοθετεί το διαχωρισμό με τον προηγούμενο αυξητικό χώρο. Τα δασικά είδη που κυριαρχούν είναι ο πρίνος (Quercus coccifera), το φιλλύκι (Phillyrea latifolia), τα ρείκια ( Erica verticillata και Erica arborea), τα λαδάνια (Cistus sp.), άτομα χνοώδους δρυός (Quercus pubescens ), γαύρου (Carpinus orientalis), σπάρτου (Spartium junceum), φράξου (Fraxinus ornus ), κοκορεβιθιάς (Pistacia 30

36 terebinthus), κέδρων (Juniperus oxycedrus,j. communis ), ρούδων (Rhus coriaria) κ.λ.π. Στα ρέματα εμφανίζονται η χνοώδης και πλατύφυλλη δρυς (Quercus pubescens, Querqus frainetto), άτομα μαύρης λεύκης (Populus nigra), καρυδιάς (Juglans regia ), καστανιάς (Castαnea sativa), ιτιάς (Salix sp.) και πλάτανου (Platanus orientalis). Η δρυς και τα λοιπά πλατύφυλλα είδη ( φράξος, γαύρος κ.λ.π.) αποτελούν την ένωση κλίμαξ της περιοχής. Με τη ρύθμιση της βοσκής και τον περιορισμό των πυρκαγιών άρχισε σταδιακά η εξάπλωση των παραπάνω ειδών σε βάρος των ενώσεων αείφυλλων πλατύφυλλων συνθέτοντας στα προσφορότερα περιβάλλοντα μικτές συστάδες αείφυλλων πλατύφυλλων σε μίξη με δρυ 0,3 0,7. Η δασοπονική μορφή και η μίξη των συστάδων που συνθέτουν την ψευδομακία βλάστηση των αείφυλλων πλατύφυλλων είναι αποτέλεσμα οπισθοδρομικής διαδοχής εξαιτίας των επανειλημμένων πυρκαγιών της βοσκής και των επιλεκτικών υλοτομιών ή λαθροϋλοτομιών του παρελθόντος. Η δομή των ενώσεων αείφυλλων πλατύφυλλων αμιγών ή σε μίξη με δρυ είναι η πρεμνοφυής ανομήλικη. Β) Υποζώνη Quercion confertae (ξηρόφιλων φυλλοβόλων δασών) και τον αυξητικό χώρο του Quercetum confertae: Καταλαμβάνει το ανώτερο μέρος του δάσους από υψόμετρο 820 μ. περίπου και πάνω. Η διάκριση των ζωνών βλάστησης δεν είναι σαφής καθώς στους καλύτερους σταθμούς κατέρχεται σε χαμηλότερο υψόμετρο. Στον ανώροφο κυριαρχεί σε συντριπτικό ποσοστό η πλατύφυλλη Δρυς (Quercus frainetto). Εμφανίζονται ακόμη άτομα οστριάς (Ostrya carpinifolia), χνοώδους δρυός (Quercus qubescens ), γαύρου (Carpinus orientalis, C.betulus ), φράξου (Fraxinus ornus) κ.α. Στον υπόροφο εμφανίζονται : άτομα πρίνου (Quercus coccifera), κέδρων (Juniperus oxycedrus και J. communis ), κράταιγου (Crataegus monogyna ), σφενδάμου (Acer obtusatum, A. campestris ) κ.α. 31

37 Τεχνητά με αναδασώσεις εγκαταστάθηκε η μαύρη πεύκη (Pinus nigra), η οποία αναπτύσσεται ικανοποιητικά και εμφανίζει κατά θέσεις σε διάκενα φυσική αναγέννηση. Η συνολική έκταση του δάσους κατανέμεται κατά είδος και κατά εδαφοπονική μορφή στις παρακάτω κατηγορίες: Εδαφοπονική μορφή Έκταση σε ha Ποσοστό (%) α)δάσος Δρυός 83,0 24,30 β)αναδασώσεις Μαύρης Πεύκης 5,7 1,70 γ)μικτό δάσος Αειφ. Πλατυφύλλων - Δρυός 35,8 11,65 δ)δασοσκεπής έκταση Αειφ. Πλατυφύλων μικρής παραγωγικότητας 204,3 59,82 ε) Άγονη έκταση 2,8 2,56 στ) Γυμνή έκταση 5,2 1,54 ζ) Αγροί - Καλλιεργημένες εκτάσεις 0,7 0,20 Συνολική έκταση 341,5 100,00 Πίνακας 1: Κατανομή του δάσους κατά εδαφοπονική μορφή Στην περιοχή του Προστατευτικού Δάσους ασκούνται οι ακόλουθες δραστηριότητες: 32

38 Δασοπονία, Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θηραματοπονία, Αναψυχή. Όσον αφορά τη δασοπονία της περιοχής, κατά το παρελθόν ασκείτο αλόγιστη δασοπονική εκμετάλλευση η οποία συνέτεινε στην υποβάθμιση των συστάδων. Σήμερα έχει τεθεί εκτός διαχείρισης και ως εκ τούτου δεν ασκείται δασοπονική εκμετάλλευση. 4. ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΚΑ ΕΙΔΗ Querqus frainetto (Πλατύφυλλη δρυς) Φυσικά χαρακτηριστικά Πρόκειται για μεγάλο δέντρο με ύψος που φτάνει έως 30m. Η κόμη του είναι στην αρχή ωοειδής και στη συνέχεια κυκλική με διάμετρο έως 15m. Τα φύλλα της είναι πολύ μεγάλα, με λοβωτές παρυφές. Οι κόλποι μπορεί να είναι αβαθείς ή βαθύτατοι, φτάνοντας ακόμη και μέχρι το κεντρικό νεύρο. Η κάτω επιφάνεια είναι χνουδωτή αρχικά, όμως αργότερα το χνούδι εξαφανίζεται. Τα άνθη είναι μονογενή και το φυτό μόνοικο. Τα αρσενικά σχηματίζουν κρεμαστούς ίουλους στην άκρη των ετήσιων κλαδιών. Τα θηλυκά σχηματίζουν ταξιανθίες στην κορυφή των ετήσιων κόμβων των κλαδιών ή στις μασχάλες των φύλλων. Περιβάλλονται από φλοιό από αλληλοκαλυπτόμενα λέπια, τα οποία αργότερα σχηματίζουν την αρχή του κυπέλου που περιβάλλει των καρπό. Ανθίζει τον Απρίλιο και Μάιο. Ο καρπός του είναι βελανίδι χωρίς ποδίσκο και περιέχει ένα μόνο σπέρμα. Τα λέπια του βελανιδιού είναι πυκνά, λογχοειδή, τριχωτά. Ο καρπός, όταν ωριμάζει παίρνει καφέ χρώμα. Είναι μακρόστενος ή κυλινδρικός. Ωριμάζει τον Σεπτέμβριο με Οκτώβριο της επόμενης από την άνθιση χρονιάς και πέφτει αμέσως. Γενικές πληροφορίες: Είναι είδος ημισκιόφυτο. Επιβιώνει και σε σοβαρή σκίαση, παραμένει όμως σε νανώδη μορφή. Αντέχει στους παρατεταμένους παγετούς και στους δυνατούς ανέμους. Προτιμά βαθύ, γόνιμο, πηλώδες έδαφος. 33

39 Αναπτύσσεται σε όλα τα επίπεδα οξύτητας του εδάφους, εκτός αν οι τιμές είναι ακραίες. Δεν αντέχει σε ξηρά, αβαθή, άνυδρα εδάφη. Τα βελανίδια είναι πολύ καλή τροφή για τα ζώα (ιδίως για τους χοίρους). Το ξύλο είναι συμπαγές, βαρύ, σκούρο ξανθό, με εμφανείς σχηματισμούς που οφείλονται στην ποικιλία των ετήσιων δακτυλίων. Χρησιμοποιείται σε πολλές χρήσεις και σχεδόν σε όλες τις ξύλινες κατασκευές. Εξάπλωση Ευρώπη- Ουγγαρία, Νότια Ιταλία και Βαλκάνια. Στην Ελλάδα, εξαπλώνεται σε όλη τη χώρα σε υψόμετρο m. Συναντάται ακόμη και σε μεικτές συστάδες μαύρης πεύκης και ελάτης. Querqus pubescens (χνοώδης δρυς) Φυσικά χαρακτηριστικά Η χνοώδης δρυς είναι ένα φυλλοβόλο δέντρο που αναπτύσσεται μέχρι τα 20m σε ύψος, ενώ δεν ξεπερνά τα 1m σε διάμετρο. Αποτελεί μαζί με την πλατύφυλλη δρυ, το πιο συνηθισμένο είδος των Ελληνικών δασών. Παρουσιάζει έντονη πολυφυλλία. Τα φύλλα συνήθως φτάνουν σε μήκος τα 5-10cm. Οι λοβοί έχουν πολλές διαβαθμίσεις, από στρογγυλεμένοι μέχρι και οδοντωτοί. Χαρακτηριστικό των φύλλων είναι το πυκνότατο χνούδι της κάτω πλευράς και ο κοντός χνουδωτός μίσχος. (χνουδωτές είναι και οι δύο επιφάνειες των φύλλων όταν αυτά είναι λίγων εβδομάδων). Τα άνθη της είναι μονογενή και το φυτά μόνοικα και ανεμογαμή. Τα αρσενικά σχηματίζουν πράσινους, πυκνούς, κρεμαστούς ίουλους στην άκρη των ετήσιων κλαδιών, καλυμμένους με πυκνό πίλημα. Τα θηλυκά εμφανίζονται μεμονωμένα ή σε ζεύγη, στις μασχάλες των φύλλων. Περιβάλλονται από φλοιό, από αλληλοκαλυπτόμενα λέπια, τα οποία αργότερα σχηματίζουν την αρχή του κυπέλου που περιβάλλει τον καρπό. 34

40 Ανθίζει το Μάιο και Ιούνιο. Ο καρπός είναι βελανίδι χωρίς ποδίσκο και περιέχει ένα μόνο σπέρμα. Τα λέπια του βελανιδιού είναι πυκνά, μαλακά και χνουδωτά. Ο καρπός όταν ωριμάζει παίρνει ανοιχτό καστανό χρώμα. Ωριμάζει τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο τον ίδιο χρόνο της άνθισης Είναι θερμόβιο και φιλόφωτο είδος. Τα νεαρά φυτά αντέχουν μόνο σε μέτρια σκίαση, όμως εάν δεν φωτίζονται επαρκώς από τον ήλιο, παρουσιάζουν μειωμένη ανάπτυξη. Αντέχουν στις χαμηλές θερμοκρασίες και τους χειμερινούς παγετούς. Προτιμά γόνιμο, πηλώδες έδαφος ακόμα και σε μεγάλες κλίσεις. Αναπτύσσεται ακόμη και σε φτωχά εδάφη, αβαθή και σχετικά ξηρά. Δεν ανέχεται ακραίες τιμές ph. Ευδοκιμεί σε μέτρια αργιλώδη αλλά μπορεί να αναπτυχθεί ακόμη και σε βαριά πηλώδη εδάφη. Αναπτύσσεται σε ημισκιώδεις και ηλιόλουστες περιοχές. Προτιμά ξηρά ή υγρά εδάφη. Το φυτό αυτό έχει υψηλή αντοχή σε ανέμους αλλά δεν αντέχει την έκθεση σε θαλάσσιους ανέμους. Τα βελανίδια είναι πολύ καλή τροφή για τα ζώα. Το ξύλο της αποτελεί άριστο καυσόξυλο, για τους παραδασόβιους πληθυσμούς. Καλά δέντρα δίνουν ξύλο άριστης ποιότητας για την ξυλουργική και την επιπλοποιΐα. Το ξύλο της είναι συμπαγές, βαρύ, σκούρο, ξανθό, με εμφανείς σχηματισμούς που οφείλονται στην ποικιλία των ετήσιων δακτυλίων. Χρησιμοποιείται σε πολλές χρήσεις και σχεδόν σε όλες τις ξύλινες κατασκευές. Λεπτομέρειες καλλιέργειας Προτιμά ένα καλό, βαθύ, γόνιμο έδαφος που συντίθεται από μάργες, το οποίο μπορεί να είναι πολύ σκληρό. Τα νεαρά φυτά ανέχονται σε λογικά επίπεδα την πλευρική σκίαση. Ανέχεται τη μέτρια έκθεση στον ήλιο, στην οποία επίβιώνουν μεν, αλλά γίνονται καχεκτικά. Οι σπόροι ωριμάζουν τον πρώτο χρόνο. Δεν είναι καθόλου ανεκτικό είδος όσον αφορά τη διατάραξη των ριζών του, γι αυτό τα δέντρα θα πρέπει να φυτεύονται στις μόνιμες θέσεις τους, όσο ακόμα είναι νεαρά. Σχηματίζει ελεύθερα υβρίδια με άλλα είδη του ίδιου γένους. Διάδοση 35

41 Η διάδοσή τους γίνεται με σπόρους, οι οποίοι χάνουν πολύ γρήγορα τη ζωτικότητά τους εάν ξηρανθούν. Μπορούν να αποθηκεύονται σε υγρό και δροσερό μέρος κατά τη διάρκεια του χειμώνα αλλά είναι καλύτερο να σπαρούν αμέσως μόλις ωριμάζουν σε ένα εξωτερικό φυτώριο έτσι ώστε να προστατεύονται από τα ποντίκια, τους σκίουρος κ.τ.λ. Μικρές ποσότητες σπόρων μπορούν να σπαρούν σε βαθιά δοχεία σε μια δροσερή θέση. Τα φυτά δημιουργούν μία βαθιά κεντρική ρίζα και πρέπει να φυτευτούν στις τελικές θέσεις τους, όσο πιο σύντομα γίνεται. Τα δέντρα δεν πρέπει να μένουν στο φυτώριο για περισσότερο από δύο περιόδους ανάπτυξης χωρίς να μετακινούνται, διαφορετικά η μεταφύτευσή τους δεν θα έχει καλά αποτελέσματα. 36

42 Pinus nigra (μαύρη πεύκη) ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Η ευρωπαϊκή μαύρη πεύκη αναπτύσσεται ως τα 30 (σπάνια 40-50) μέτρα σε ύψος, με έναν κορμό ο οποίος είναι συνήθως ευθυτενής. Ο φλοιός είναι χρώματος ανοιχτού γκρι έως σκούρου καφέ γκρι, με βαθιές αυλακώσεις κατά μήκος των μεγαλύτερων σε ηλικία δέντρων. Η κόμη είναι ευρέως κωνική στα νεαρά δέντρα και ομπρελοειδής στα μεγαλύτερης ηλικίας δέντρα, ειδικά σε αυτά που αναπτύσσονται σε ρηχά εδάφη και σε βραχώδεις εκτάσεις. Οι άκρες των κλαδιών είναι ελαφρώς ανερχόμενες στα νεαρά δέντρα ενώ στα ηλικιωμένα μόνο τα κλαδιά του πάνω μέρους της κόμης έχουν στραμμένες προς τα πάνω άκρες. Οι βελόνες είναι μάλλον δύσκαμπτες, μήκους 8-16 cm και διαμέτρου 1-2mm, ευθείες ή κυρτές, ελαφρώς οδοντωτές. Οι ρητινοφόροι αγωγοί είναι μεσαίοι. Η μαύρη πεύκη είναι μόνοικο, ανεμογαμές κωνοφόρο, και οι σπόροι του διασπείρονται με τον άνεμο. Ανθοφορεί κάθε χρόνο, παρόλο που πληροκαρπεί μόνο κάθε 2-4 χρόνια. Τα δέντρα ωριμάζουν σεξουαλικά σε ηλικία ετών στους φυσικούς οικότοπούς τους. Τα άνθη εμφανίζονται το Μάιο. Οι θηλυκές ταξιανθίες είναι κοκκινωπές και οι αρσενικοί ίουλοι είναι κίτρινοι. Οι κώνοι είναι άμισχοι και οριζόντια εξαπλωμένοι, μήκους 4-8cm και πλάτους 2-4cm, κιτρινοκάστανοι ή ανοιχτοί κίτρινοι και γυαλιστεροί. Ωριμάζουν τον Σεπτέμβρη έως Οκτώβρη του δεύτερου χρόνου και ανοίγουν τον τρίτο χρόνο μετά τη γονιμοποίηση. Οι κώνοι περιέχουν σπόρους, από τους οποίους οι μισοί είναι ικανοί να φυτρώσουν. Οι σπόροι είναι γκρι, μήκους 5-7mm με πτερύγιο μήκους 19-26mm. Η φύτρωση των σπόρων μπορεί να συμβεί χωρίς στρωμάτωση, αν και η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται ευρέως σε δασικά φυτώρια. 37

43 ΕΞΑΠΛΩΣΗ Το βέλτιστο υψομετρικό εύρος της μαύρης πεύκης είναι μεταξύ 800 και 1500m, όμως μια αξιοσημείωτη υψομετρική παραλλαγή παρατηρείται και από τα 350 έως και τα 1000m στην Ιταλία (Pinus nigra nigra) και στις ακτές της Κροατίας (Pinus nigra dalmatica), από 500 έως 900m στα Γαλλικά Πυρηναία από m, στην Ισπανία (Pinus nigra salzmannii). Από 1000 έως 1600m στην Κορσική (Pinus nigra laricio). Από 1000 έως 2200m στα Taurus mountains και m στην Κύπρο (Pinus nigra palasiana) και από 1600 έως 1800m στη Β. Αφρική (Pinus nigra mauretanica). Στον ελλαδικό χώρο καταλαμβάνει μεγάλη έκταση ( ha), ιδιαίτερα στην οροσειρά της Πίνδου από τα βόρεια σύνορα με την Αλβανία και το FYROM μέχρι τον Πάρνωνα και τον Ταΰγετο. Στη Βόρεια Ελλάδα απαντάται στο συγκρότημα Ολύμπου, Πιερίων, Βερμίου και ασυνεχώς στα όρη Βόρας, στη Χαλκιδική (σιθωνία, Άγιο Όρος), στο συγκρότημα της Ροδόπης (Γρανίτης, Παρανέστι), στον Έβρο (Δαδιά) και στην Κομοτηνή (Πετρωτά). Απαντάται επίσης και στα νησιά Θάσος, Μυτιλήνη, Σάμος και Εύβοια (Μπασιώτης 1967, Αθανασιάδης 1986). Θεωρείται ψυχρόβιο κωνοφόρο αλλά σποραδικά φύεται και κοντά στη θάλασσα (Ακτές Αδριατικής, Πετρωτά Κομοτηνής). Στην Ισπανία, την Κορσική και την Ιταλία φύεται σε ύψος μέτρων. Στη Γαλλία τη βρίσκουμε στα μέτρα. Στην Αυστρία και Γιουγκοσλαβία βρίσκεται στα μέτρα ενώ στην Ελλάδα και Τουρκία, η εξάπλωσή της φτάνει ως τα 1800 μέτρα. Στα Νότια Όρη του Ταύρου στην Τουρκία βρίσκεται πάνω από τα 1800 μέτρα και στην Κύπρο τη βρίσκουμε στα μέτρα. 38

44 Εικόνα 2: Γεωγραφική εξάπλωση μαύρης πεύκης (EUFORGEN 2007) ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ Η μαύρη πεύκη είναι ένα από τα οικονομικά σημαντικότερα ιθαγενή κωνοφόρα στη Ν. Ευρώπη. Η πρώιμη ανάπτυξη είναι μάλλον γρήγορη. Φυτεύεται ευρέως έξω από το εύρος της φυσικής εξάπλωσής της. Το ξύλο της είναι ανθεκτικό και πλούσιο σε ρητίνη εύκολα προσβάσιμη. Η Pinus nigra laricio χρησιμοποιείται για οικοδόμηση και κατασκευή οροφών λόγω της ευθύτητας και των αραιών κλάδων της. Αν αραιωθεί σωστά, η μικρή ποσότητα ελαττωμάτων την καθιστά ένα καλό ξύλο για την ξυλουργική και την επιπλοποιία. Η ίδια χρήση μπορεί να γίνει και για την Pinus nigra laricio παρόλο που αυτή είναι πιο κλαδοβριθής. Το ξύλο της Pinus nigra nigra είναι κατώτερης ποιότητας και γι αυτό έχει περιορισμένη χρήση σε κατώτερης ποιότητας οικοδομές και στην κατασκευή κιβωτίων. Η μαύρη πεύκη έχει μια ελάχιστη παραγωγικότητα των 8-20m³/ha*yr όταν αναπτύσσεται ως μονοκαλλιέργεια σε 39

45 γόνιμα εδάφη. Σε φυσικές συνθήκες η παραγωγικότητα κυμαίνεται από 6-10 m³/ha*yr και σε λιγότερο από 3 m³/ha*yr σε ξηρότερες τοποθεσίες. Εξαιτίας της ικανότητάς της να αναπτύσσεται καλά σε γόνιμα εδάφη και σε οικολογικά αντίξοες συνθήκες, η αυστριακή μαύρη πεύκη χρησιμοποιούνταν εντατικά κατά τον 19º και αρχές του 20 ου αιώνα σε προγράμματα αναδάσωσης π.χ. στις νότιες Γαλλικές Άλπεις για τον έλεγχο της κατολίσθησης και την αποκατάσταση του εδάφους, στην Αγγλία καθώς και στις ΗΠΑ για τη στερέωση θινών και ως ανεμοφράκτης. Σήμερα η Pinus nigra laricio είναι το πιο σημαντικό είδος για αναδάσωση στη νότια Αγγλία όσο και σε μερικές περιοχές της Γαλλίας. Η μαύρη πεύκη έχει επίσης αξία για την αισθητική βελτίωση τόσο των πάρκων (μεμονωμένα δέντρα ή σε ομάδες) και σε αστικά και βιομηχανικά περιβάλλοντα λόγω της αντοχής της στη ρύπανση. Είναι ένα από τα πιο κοινά εισαγόμενα καλλωπιστικά φυτά στις ΗΠΑ. Άλλες χρήσεις περιλαμβάνουν χριστουγεννιάτικα δέντρα, καυσόξυλα και πασσάλους. Η μαύρη πεύκη περιλαμβάνεται στην Οδηγία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου 1999/105/CE (22 Δεκεμβρίου 1999) στην προώθηση του αναπαραγωγικού υλικού των δασών. Ελάχιστες απαιτήσεις πρέπει να πληρούνται πριν ο σπόρος της μαύρης Πεύκης να μπορεί να πουληθεί για αναδάσωση. 40

46 5. ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ 5.1. ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ Τα φυσικά οικοσυστήματα είναι ένας ανανεώσιμος πόρος ο οποίος έχει σημαντικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά. Οι αυξανόμενες όμως ανάγκες του ανθρώπου σε προϊόντα, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη ευαισθησία του ως προς το περιβάλλον εξαιτίας της σημαντικής ρύπανσης αυτού, καθιστούν ολοένα πιο αναγκαία την υιοθέτηση μιας πιο ολοκληρωμένης επιστημονικής προστασίας, διατήρησης και ανάπτυξης των οικοσυστημάτων αυτών. Είναι γνωστό ότι υπάρχει μια άμεση σχέση μεταξύ της ύπαρξης και διαθεσιμότητας πληροφοριών απαραίτητων στη λήψη αξιόπιστων αποφάσεων και της αποτελεσματικότητας τακτικών και στρατηγικών σεναρίων διαχείρισης των φυσικών οικοσυστημάτων. Ωστόσο, όσο η πολυπλοκότητα τέτοιων διαχειριστικών αποφάσεων αυξάνει, τόσο περισσότερο απαιτούνται αξιόπιστες διαχρονικές πληροφορίες, για τη συλλογή των οποίων χρειάζεται κόπος, κόστος και χρόνος. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού, η ανάπτυξη ολοκληρωμένων πληροφοριακών συστημάτων, τα οποία θα περιλαμβάνουν σύγχρονες τεχνικές, μεθόδους και τεχνολογίες παρακολούθησης και ανάλυσης, είναι απαραίτητη προϋπόθεση η οποία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο των διαδικασιών διαχείρισης των φυσικών οικοσυστημάτων. Ορισμός της Τηλεπισκόπησης Η επιστήμη της Τηλεπισκόπησης (remote sensing) συνίσταται, από την ερμηνεία των μετρήσεων της ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας που αντανακλάται ή εκπέμπεται από ένα στόχο, από ένα πλεονεκτικό σημείο το οποίο απέχει από τον στόχο. Ο όρος Τηλεπισκόπηση επινοήθηκε το 1961 για να περιγράψει το θέμα μιας 41

47 συνδιάσκεψης που έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο του Michigan, με θέμα Τηλεπισκόπηση του Περιβάλλοντος. Η παρατήρηση Γης (earth observation), μέσω της τηλεπισκόπησης είναι η επεξήγηση και η κατανόηση των μετρήσεων της ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας που αντανακλάται ή εκπέμπεται από την επιφάνεια της Γης ή την ατμόσφαιρα, και την εγκαθίδρυση σχέσεων μεταξύ αυτών των μετρήσεων και της φύσης και της κατανομής των φαινομένων πάνω στην επιφάνεια της Γης ή μέσα στην ατμόσφαιρα (Μather 1999). Η πλέον χαρακτηριστική και διαδεδομένη περίπτωση συλλογής δεδομένων τηλεπισκόπησης είναι αυτή της δορυφορικής τεχνολογίας (Καρτέρης 2006). Απαραίτητη προϋπόθεση για την συλλογή δεδομένων τηλεπισκόπησης είναι η ύπαρξη μιας πηγής ενέργειας. Η ενέργεια σε μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας αφού φτάσει στο αντικείμενο στόχο (εκτός και αν η ανιχνευμένη ενέργεια εκπέμπεται από το στόχο) μετά από μια σειρά αλληλεπιδράσεων με την ατμόσφαιρα, το αντικείμενο - στόχο, αλλά και άλλα γειτονικά προς αυτό αντικείμενα, θα καταγραφεί από τον αισθητήρα τηλεπισκόπησης, από τον οποίο θα προκύψουν τα δεδομένα είτε σε αναλογική (αεροφωτογραφίες) είτε σε ψηφιακή μορφή (εικόνες) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Σύμφωνα με έναν ευρύ ορισμό του Goodchild (1985) ένα Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.) αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα συλλογής, αποθήκευσης, διαχείρισης, ανάλυσης και απεικόνισης πληροφοριών σχετικών με ζητήματα γεωγραφικής φύσης. Ένας πιο επιστημονικός ορισμός δίνεται από την ESRI (1995), η οποία αναφέρει ότι: Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών Γ.Σ.Π. είναι μια οργανωμένη συλλογή από φυσικά εξαρτήματα υπολογιστή, λογισμικό, γεωγραφικά δεδομένα και προσωπικό, σχεδιασμένα έτσι ώστε, να λαμβάνουν, αποθηκεύουν, 42

48 ενημερώνουν, επεξεργάζονται, αναλύουν και εκθέτουν όλες τις μορφές γεωγραφικών πληροφοριών που αποτελούν τον πραγματικό κόσμο (Εικόνα 9.1). Η αυτοματοποιημένη επεξεργασία των χωρικών δεδομένων χρησιμοποιείται σήμερα ευρέως από κυβερνήσεις και ιδιωτικούς οργανισμούς σαν εργαλείο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Επίσης, μπορεί να βοηθήσει στη λύση διαφόρων προβλημάτων των διαχειριστών φυσικών πόρων. Τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών είναι ένα διαχειριστικό εργαλείο το οποίο εφοδιάζει τις διάφορες ομάδες λήψης αποφάσεων με νέες προοπτικές και δυνατότητες ( Παρασχάκης 1993). Εφαρμογές της τηλεπισκόπησης και των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών στη διαχείριση των φυσικών οικοσυστημάτων. Είναι γνωστό ότι με δεδομένο το μέγεθος, την κατανομή και την ποικιλομορφία των φυσικών οικοσυστημάτων, τις σύνθετες οικολογικές, δασοκομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες των ανθρωπίνων επεμβάσεων, τον τεράστιο όγκο των σχετικών δεδομένων και πληροφοριών κ.λπ., η ανάπτυξη ολοκληρωμένων συστημάτων παρακολούθησης και διαχείρισης των φυσικών οικοσυστημάτων, μπορεί να προσφέρει ένα μηχανισμό επίλυσης προβλημάτων δια μέσου της διαχείρισης της πολυπλοκότητας. Παρακάτω αναφέρονται πολύ περιληπτικά διάφορες εφαρμογές της τηλεπισκόπησης και των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών στη διαχείριση και προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων. Περιβάλλον Εντοπισμός, παρακολούθηση και ανάλυση σημειακών και επιφανειακών πηγών μόλυνσης. 43

49 Εντοπισμός, παρακολούθηση και ανάλυση διαβρώσεων, ερημοποίησης κ.λπ. Επίδραση περιβαλλοντικών φαινομένων (π.χ. όξινη βροχή) επί της βλάστησης κ.λπ. Διαχρονική παρακολούθηση ευαίσθητων περιβαλλοντικών περιοχών Χαρτογράφηση ζωνών περιβαλλοντικής ευαισθησίας-εκτίμηση Επικινδυνότητας. Εκτίμηση φυσικών καταστροφών (π.χ. πλημμύρες, κατολισθήσεις, πυρκαγιές, εκρήξεις ηφαιστείων κ.λπ.). Διασυνοριακή παρακολούθηση και ανάλυση περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Εκτίμηση των δυνατοτήτων και των επιδράσεων αναπτυξιακών προγραμμάτων. Δάση- Δασικές εκτάσεις Αναγνώριση, ταξινόμηση και χαρτογράφηση δασών, λιβαδιών και άλλων δασικών εκτάσεων. Δασικές απογραφές- πολυεπίπεδη δειγματοληψία. Εκτίμηση βιομάζας. Εκτίμηση και χαρτογράφηση βιοτόπων άγριας πανίδας, υγροτόπων, εθνικών πάρκων κ.λπ. Παρακολούθηση και εκτίμηση διαχρονικών αλλαγών και εξελίξεων. Χαρτογράφηση βλάστησης λεκανών απορροής- μοντελοποίηση παραγωγής νερού. Επιπτώσεις ανθρωπογενών επιδράσεων επί των δασικών οικοσυστημάτων. Αποτελεσματικό εργαλείο για τη λήψη ορθολογικότερων αποφάσεων διαχείρισης των δασών και των λιβαδιών. Περιφερειακός σχεδιασμός ανάπτυξης και προστασίας δασικών περιοχών. Τρισδιάστατες απεικονίσεις για καθορισμό θέσεων αναψυχής. Σχεδιασμός υποδομών (οδικό δίκτυο, δίκτυο μεταφοράς ξυλείας κ.λπ.). 44

50 Εκτίμηση υποβάθμισης οικοσυστημάτων από ασθένειες, έντομα, ξηρασία, ανέμους, όξινη βροχή, εκτεταμένες λαθροϋλοτομίες κ.λπ. Χαρτογράφηση καύσιμης ύλης, καμένων εκτάσεων κ.λπ. Εύκολος και γρήγορος ψηφιακός συνδυασμός άλλων βοηθητικών δεδομένων (χάρτες, αεροφωτογραφίες κ.λπ.) δια μέσου των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών. Χαρτογραφία Κατασκευή νέων θεματικών χαρτών (παγκόσμια χαρτογραφική κάλυψη 45%). Ανανέωση παλαιών θεματικών χαρτών (υπάρχοντες χάρτες παλαιοί, πολλοί είναι αναξιόπιστοι, έχουν λάθη). Γεωμετρική βελτίωση τοπογραφικών χαρτών με στερεο δορυφορικές εικόνες. Κατασκευή εικονοχαρτών. Κατασκευή χαρτών αλλαγών χρήσεων/ κάλυψης γης. Τρισδιάστατα μοντέλα αναγλύφου με ή χωρίς το ύψος της βλάστησης (radar interferometry). Xάρτες εκθέσεων, κλίσεων, λεκανών απορροής, αντιπυρικών ζωνών, δασικού οδικού δικτύου κ.λπ. Υδάτινοι πόροι Παρακολούθηση, χαρτογράφηση και ανάλυση ποταμών, λιμνών και υγροτόπων. Εντοπισμός πηγών πόσιμου νερού. Σχεδιασμός αρδευτικού δικτύου. 45

51 Παρακολούθηση εδαφικής υγρασίας, εξατμισοδιαπνοής κ.λπ. Διαχείριση υδατικών οικοσυστημάτων. Καταγραφή πλημμυρών, εκτίμηση ζημιών κ.λπ. Χαρτογράφηση κατανομής χιονιού. Παρακολούθηση και ανάλυση λεκανών απορροής (χρήσεις, διαβρώσεις κ.λπ.). 46

52 6. ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 6.1. ΧΩΡΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΑΣΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ Η μεθοδολογία διαχωρισμού των δασικών λειτουργιών βασίζεται σε χωρικά κριτήρια ακολουθώντας τη γενική μέθοδο των Wang et al. (2006) σε συνδυασμό με τη μέθοδο των Bansket et al. (2008), προσαρμοσμένη στις ελληνικές συνθήκες. Η κλίση του αναγλύφου θεωρήθηκε ως ο κυρίαρχος παράγοντας κατά το διαχωρισμό, καθώς επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις υδρολογικές λειτουργίες ενός ορεινού δασικού οικοσυστήματος, καθορίζοντας παράλληλα την οικολογία των τύπων βλάστησης (Ζάγκας 1990, Dai et al. 2003). Συνεπώς καθορίστηκαν οι παρακάτω τρεις κύριες κατηγορίες των δασών, μέσα από τις λειτουργίες που προσφέρουν σε συνάρτηση με τη θέση τους στο χώρο ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΔΑΣΗ- ΔΑΣΗ ΑΝΑΨΥΧΗΣ Βάση για τη χαρτογράφηση των δασών αυτής της κατηγορίας αποτέλεσε η εργασία των Banskent et al. (2008), όπου γίνεται περιγραφή των κριτηρίων που καθορίζουν αρχικά τη θέση τέτοιων δασικών εκτάσεων. Σύμφωνα με αυτούς, οι δασικές εκτάσεις αναψυχής θα πρέπει να απέχουν τουλάχιστον 30 έως 60 μέτρα από το υπάρχον οδικό δίκτυο και ως 500 μέτρα περιμετρικά από κατοικημένες περιοχές. Επιπρόσθετα, ο Kliskey (2000) θέτει ακόμη τρεις παραμέτρους καταλληλότητας για τα δάση αναψυχής και συγκεκριμένα την κλίση, την τοπογραφία και τη σύνθεση που όμως μπορεί να τροποποιηθεί με την εφαρμογή δασοκομικών χειρισμών. Συνεπώς η κλίση πρέπει να χαρακτηρίζεται από οριζόντια ως ήπια 0-20% (Ντάφης 1986), ενώ η σειρά καταλληλότητας των εκθέσεων είναι προτιμότερο να ακολουθεί τα ποσοστά ηλιοφάνειας λόγω του μεγάλου υψομέτρου της περιοχής έρευνας. Για το λόγο αυτό πλέον κατάλληλες περιοχές παρουσιάζονται αυτές με νότια έκθεση, δυτική στη συνέχεια, ανατολική και τέλος αυτές με βόρεια έκθεση. 47

53 Σε πολλές περιπτώσεις τα δάση αναψυχής συνδυάζονται και με θέσεις που προσφέρουν θέα, δημιουργώντας ακόμη καλύτερες συνθήκες που οδηγούν σε ψυχική ανάταση ενός πιθανού επισκέπτη. Συνεπώς, κριτήριο προς επιλογή δασών αναψυχής είναι δυνατόν να αποτελέσει και ο βαθμός της οπτικής ποιότητας, μιας παραμέτρου που μπορεί να εκτιμηθεί μέσα από τη χρήση των Γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών (Vargues and Loures 2008) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ Με βάση την εργασία των Zampa et al. (2004), η χαρτογράφηση των δασών με γενικό προστατευτικό ρόλο μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη χρησιμοποίηση ενός ορίου της κλίσης του αναγλύφου, πάνω από το οποίο η δασική έκταση θεωρείται ότι ασκεί προστατευτική δράση. Το γενικό αριθμητικό όριο της κλίσης του 40% (21,8 ), προέρχεται από την Ελβετική μέθοδο χαρτογράφησης των προστατευτικών δασών (Zampa et al, 2004). Ειδικό προστατευτικό ρόλο αποκτούν όλες οι προαναφερθείσες δασικές εκτάσεις που συνδυάζουν την ύπαρξη υποδομών (πρωτεύον οδικό δίκτυο, δίκτυο ρεύματος της ΔΕΗ) και οικισμών μέσα στα όριά τους. Επιπρόσθετα, με ειδικό προστατευτικό ρόλο επιφορτίζονται όλες οι δασικές εκτάσεις που εντοπίζονται περιμετρικά των ορίων των οικισμών (περιαστικές) σε ακτίνα 500 μέτρων και πληρούν παράλληλα το γενικό κριτήριο της κλίσης. Τέλος, δασικές εκτάσεις με ειδικό προστατευτικό ρόλο χαρακτηρίζονται αυτές που εντοπίζονται μέσα σε μία ζώνη 50 μέτρων εκατέρωθεν ποταμών (Nekhay et al. 2009) και 25 μέτρων εκατέρωθεν των ρευμάτων (riparian buffer zones). Η όλη μεθοδολογία απεικονίζεται στο παρακάτω διάγραμμα. (Zagas et al 2010, Ράπτης 2011). 48

54 Ακανόνιστο Δίκτυο Τριγώνων Χάρτης Κλίσεων Κριτήριο Κλίσεων Χάρτης Κλίσεων >40% Γενικά Προστατευτικά Δάση Ζώνη Επιρροής Πολυγωνικό Επίπεδο Οικισμών 500m Πολυγωνικό Επίπεδο Δασών Ζώνη Επιρροής 50m Γραμμικό Επίπεδο Υποδομών Γραμμικό Επίπεδο Ποταμών Ζώνη Επιρροής 50m Ειδικά Προστατευτικά Δάση Ζώνη Επιρροής 50m Σημειακό Επίπεδο Οίκων ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΔΑΣΗ Χρησιμοποιώντας ως υπόβαθρο τη μεθοδολογία των Banskent et al. (2008), ως παραγωγικά δάση χαρακτηρίζονται όλα όσα εκπίπτουν των δύο παραπάνω κατηγοριών. Με βάση αυτό το διαχωρισμό, τα παραγωγικά δάση μπορούν να διαχειριστούν σύμφωνα με τον αειφορικό τρόπο διαχείρισης που εφαρμόζονταν τις προηγούμενες δεκαετίες από τη Δασική Υπηρεσία ΛΗΨΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ Ακολούθησε η λήψη 20 δειγματοληπτικών επιφανειών έκτασης 500 m 2. Έγινε προσπάθεια, οι επιφάνειες αυτές να είναι ανάλογα κατανεμειμένες μεταξύ των διαφορετικών δασικών λειτουργιών, ανάλογα με την έκταση της επιφάνειας που καλύπτει η κάθε δασική λειτουργία. 49

55 Σε κάθε μία από αυτές τις επιφάνειες μετρήθηκαν για κάθε άτομο διαμέτρου >4 cm, το ύψος του δέντρου, το ύψος έναρξης της κόμης και η στηθιαία διάμετρος. Ακόμη έγινε εκτίμηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του κάθε ατόμου, μέσα σε κάθε επιφάνεια, σύμφωνα με το σύστημα κατάταξης IUFRO ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΔΕΝΤΡΩΝ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΤΟΥ IUFRO Στο σύστημα κατάταξης IUFRO, ταξινομούνται τα επί μέρους δέντρα, από άποψη κοινωνικής θέσης στη συστάδα και από άποψη βιολογικών, δασοκομικών και οικονομικών γνωρισμάτων που έχουν. Το σύστημα αυτό βρίσκει εφαρμογή σε όλους τους τύπους δομής των συστάδων και λαμβάνει υπόψη ότι άτομα ίδιας ηλικίας, μπορεί να έχουν διαφορετικές αυξητικές ιδιότητες (Ντάφης 1990). Βασικά συστατικά στοιχεία του συστήματος IUFRO είναι, το ύψος, η ζωτικότητα, η τάση εξέλιξης, η δασοκομική αξία, η ποιότητα κορμού και το μήκος κόμης του δέντρου. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΑΞΕΙΣ ΥΨΟΥΣ Διακρίνονται 3 όροφοι (χαρακτηρίζονται από αριθμοδείκτες), ανάλογα με τον εναέριο χώρο που καταλαμβάνεται από τη συστάδα. - Ανώροφος (100): δέντρα που ανήκουν στην ανώτερη κομοστέγη και έχουν ύψος >2/3 του μέσου ανώτερου ύψους της συστάδας. - Μεσόροφος (200): δέντρα που δεν ανήκουν στην ανώτερη κομοστέγη και έχουν ύψος 1/3-2/3 του μέσου ανώτερου ύψους της συστάδας. - Υπόροφος (300): δέντρα που δεν ανήκουν στην ανώτερη κομοστέγη και έχουν ύψος <1/3 του μέσου ανώτερου ύψους της συστάδας. 50

56 ΤΑΞΕΙΣ ΖΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Διακρίνονται 3 τάξεις ζωτικότητας (χαρακτηρίζονται από αριθμοδείκτες), ανάλογα με την υγιεινή κατάσταση, αυξητική ρώμη, πυκνότητα φυλλώματος, χρώμα φύλλων, μήκος επικόρυφου και πλάγιων βλαστών, τραχύτητα φλοιού κλπ. χαρακτηριστικών των δέντρων (Ντάφης 1990). - Δέντρα που αναπτύσσονται ζωηρά (10). - Δέντρα που αναπτύσσονται κανονικά (20). - Δέντρα που αναπτύσσονται καχεκτικά (30). ΤΑΞΕΙΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΑΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ Διακρίνονται 3 τάξεις (χαρακτηρίζονται από αριθμοδείκτες). Η τάση μεταβολής της κοινωνικής θέσης του δέντρου εκδηλώνεται κυρίως με το σχετικό μέγεθος του επικόρυφου βλαστού. - Προαυξανόμενα δέντρα (κοινωνικά ανερχόμενα) (1). - Συναυξανόμενα δέντρα (κοινωνικά παραμένοντα) (2). - Υπολειπόμενα δέντρα (κοινωνικά κατερχόμενα) (3). ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΑΞΕΙΣ ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΙΣΗΣ Διακρίνονται 3 τάξεις εκτίμησης (χαρακτηρίζονται από αριθμοδείκτες), ανάλογα με τα δασοκομικά κριτήρια και σχετικά με τα γειτονικά άτομα. 51

57 - Εκλεκτά άτομα (400): άτομα τα οποία λόγω της ποιότητας, παραγωγικής δυνατότητας κλπ. ιδιοτήτων, είναι ιδιαίτερα πολύτιμα και συνεπώς κατάλληλα για επιλογή και ευνόηση (φορείς αξίας). - Ωφέλιμα άτομα (500): μέλη της συστάδας που συμβάλλουν στη δημιουργία του κατάλληλου αυξητικού χώρου για την ανατροφή των εκλεκτών ατόμων ή είναι απαραίτητα για τη διατήρηση και βελτίωση της παραγωγικής ικανότητας του σταθμού (εδαφοβελτιωτικά είδη). - Επιζήμια άτομα (600): μέλη της συστάδας που παρεμποδίζουν τα εκλεκτά άτομα ή ζημιώνουν την απόδοση σε αξία της συστάδας ή για οποιοδήποτε λόγο ώριμα για υλοτομία άτομα. ΤΑΞΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΟΡΜΟΥ Διακρίνονται 3 τάξεις ποιότητας κορμού (χαρακτηρίζονται από αριθμοδείκτες), ανάλογα με τις τοπικές οικονομικές συνθήκες και τις προδιαγραφές που ισχύουν για κάθε δασοπονικό είδος (Ντάφης 1990). - Πολύτιμο ξύλο (40): τουλάχιστον το 50% του κορμόξυλου κατά το χρόνο της κάρπωσης είναι κατάλληλο για πολύτιμο ξύλο. - Κανονικό ξύλο (50): τουλάχιστον το 50% του κορμόξυλου ανταποκρίνεται στιςκανονικές απαιτήσεις. - Ελαττωματικό ξύλο (60): λιγότερο από το 50% του κορμόξυλου ανταποκρίνεται στις κανονικές απαιτήσεις. ΤΑΞΕΙΣ ΚΟΜΗΣ Διακρίνονται 3 τάξεις κόμης (χαρακτηρίζονται από αριθμοδείκτες), ανάλογα με το μήκος της και τη μορφή που έχει. 52

58 - Μακρόκομα (4): το μήκος κόμης ξεπερνά το 1/2 του συνολικού μήκους του δέντρου. - Μεσόκομα (5): το μήκος κόμης ανέρχεται στο 1/2-1/3 του συνολικού μήκους του δέντρου. - Βραχύκομα (6): το μήκος κόμης είναι μικρότερο του 1/3 του συνολικού μήκους του δέντρου ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΠΟΙΟΤΗΤΩΝ ΤΟΠΟΥ 1. Η θέση στην πλαγιά. Μια θέση πλησιέστερη στο κάτω μέρος της πλαγιάς είναι πιθανό να χαρακτηρίζεται από βαθύτερο έδαφος, περισσότερη υγρασία και οργανική ουσία, καθώς και θρεπτικά συστατικά (Παπαμίχος, 1985), στα πλαίσια ενός φαινομένου που ονομάζεται τοποδιαδοχή (Ντάφης 1986, Ζάγκας 1990, Τσιτσώνη 1991, Tsitsoni 1997). Η κατάταξη από την ευνοϊκότερη προς τη συσμενέστερη θέση είναι: Επίπεδη επιφάνεια=7, κάτω μέρος πλαγιάς=6, Αναβαθμοί=5, Μέσο πλαγιάς=4, ανώτερο μέρος πλαγιάς=3, Στρογγυλεμένη κορυφή=2, Απότομη κορυφή=1 (Ράπτης, 2011). 2. Η κλίση Όσο μικρότερη είναι η κλίση του εδάφους, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες διάβρωσης, το έδαφος είναι πλουσιότερο σε θρεπτικά συστατικά, είναι βαθύτερο με αυξημένη εδαφική υγρασία (Τσιτσώνη 1991, Tsitsoni 1997). Για την κλίση έχει χρησιμοποιηθεί 9βάθμια κλίμακα που αντιστοιχεί σε 9 κλάσεις κλίσεων σε μοίρες με τις κλίσεις από 0-10=9, 11-20=8, 21-30=7, 31-40=6, 41-50=5, 51-60=4, 61-70=3, 71-80=2, 81-90=1. 53

59 3. Η έκθεση Η έκθεση επιδρά στη θερμοκρασία του εδάφους με τις Βόρειες και Ανατολικές εκθέσεις να παρουσιάζουν χαμηλότερες θερμοκρασίες και υψηλότερη υγρασία και το αντίστροφο τις Δυτικές και Νότιες εκθέσεις (Τσιτσώνη 1991, Tsitsoni 1997). Η ιεράρχηση για την έκθεση από την ευνοϊκότερη στη δυσμενέστερη είναι Β,ΒΑ,ΒΔ,Α,Δ, ΝΑ,ΝΔ,Ν (Απατσίδης, 1977). Στην παρούσα έρευνα έχει χρησιμοποιηθεί η παρακάτω κλίμακα: Από 0-22,5 =10, 22,5-67,5 =9, 67,5-112,5 =7, 112,5-157,5 =5, 157,5-202,5 =3, 202,5-247,5 = ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν, περάστηκαν σε φύλλα και επεξεργάστηκαν με τη βοήθεια του λογισμικού Microsoft Excel Στη φάση αυτή υπολογίστηκαν για κάθε άτομο, το μήκος κόμης, καθώς και ο βαθμός λυγερότητας. Έπειτα χωρίστηκαν οι δειγματοληπτικές επιφάνειες σε τέσσερις κατηγορίες, ανάλογα με την Ποιότητα Τόπου στην οποία ανήκαν. Για κάθε μία από τις τέσσερις ποιότητες τόπου, δημιουργήθηκαν πίνακες με τα στατιστικά των παραμέτρων δομής και των ποιοτικών χαρακτηριστικών τόσο για τον ανώροφο, όσο και για τον μεσώροφο. Ακόμη δημιουργήθηκαν διαγράμματα κατανομής των ατόμων κάθε Ποιότητας Τόπου κατά κλάσεις ύψους και στηθιαίας διαμέτρου ΚΑΛΙΕΡΓΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ Με βάση το διαχωρισμό και την κατηγοριοποίηση των δασικών τμημάτων της προηγούμενης φάσης καθώς και τη διεθνή βιβλιογραφία δημιουργήθηκαν μοντέλα συστάδων που ανταποκρίνονται πληρέστερα στους νέους ρόλους. 54

60 55

61 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ Ο καθορισμός του δασοκομικού σκοπού και κατά συνέπεια της δομής των προστατευτικών δασών βρίσκεται σε άμεση σχέση με τη φύση του κινδύνου από τον οποίο παρέχουν προστασία (Ζάγκας, 2010). Στην υπό μελέτη περιοχή, δεν έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα χιονολισθήσεων, γεωλισθήσεων, πλημμυρών, αλλά ούτε και φαινόμενα κατάπτωσης βράχων. Αντίθετα, αυτό που παρατηρείται είναι η μειωμένη παραγωγική ικανότητα πολλών σταθμών, ιδιαίτερα αυτών που βρίσκονται σε απότομη κλίση, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στη σταδιακή εδαφική απώλεια. Συνεπώς, η εδαφική απώλεια είναι αυτή που θα πρέπει να αντιμετωπισθεί από τις δασικές συστάδες που έχουν επιφορτιστεί με προστατευτικές λειτουργίες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της συντήρησης του προστατευτικού μανδύα του εδάφους που παρέχει η δασική βλάστηση. Η ιδεατή δομή ενός ορεινού προστατευτικού δάσους είναι η κηπευτή κατά ομάδες, ώστε αυτό να παρουσιάζει αυξημένη σταθερότητα (Ντάφης 1990). Με βάση αυτή τη δομή επιτυγχάνεται συνεχής κάλυψη του εδάφους, το οποίο παραμένει προστατευόμενο από επιθετικούς παράγοντες όπως είναι τα όμβρια ύδατα και ο άνεμος. Παράλληλα, διεθνείς δημοσιεύσεις που έχουν ασχοληθεί με το ζήτημα της εδαφικής απώλειας σε δασικές εκτάσεις και έχουν μοντελοποιήσει και ποσοτικοποιήσει μια σειρά χαρακτηριστικών των συστάδων, οδηγούν σε κηπευτή κατά βάση, ή υποκηπευτή εναλλακτικά. Η εργασία των Dissmeyer and Foster (1981) καθορίζει το ποσοστό του γυμνού εδάφους, την κάλυψη της κόμης, τη σταθερότητα του εδάφους, την περιεχόμενη οργανική ουσία, την εδαφική περιεκτικότητα σε ριζικά τριχίδια, το ποσοστό της εδαφικής διαταραχής, την τραχύτητα της πλαγιάς, την ύπαρξη αναβαθμίδων και τα αντιδιαβρωτικά έργα ως τις κυριότερες παραμέτρους που εξαρτώνται από τη βλάστηση και επηρεάζουν το ποσοστό της εδαφικής απώλειας. Η διαμόρφωση της δομής μπορεί να μεταβάλλει πολλές από τις παραπάνω παραμέτρους. Συγκεκριμένα ο εμπλουτισμός του εδάφους με ριζικά τριχίδια μπορεί να επιτευχθεί με τη μείξη ειδών με διαφορετικούς τύπους ριζικού συστήματος (πασσαλώδες, καρδιόσχημο, επιπόλαιο) καθώς και με την υποστήριξη δευτερεύοντος προστατευτικού υπορόφου. Η μείξη των ειδών, κωνοφόρων και πλατύφυλλων (Ζάγκας, 1995), οδηγεί και σε ταχύτερη αποσύνθεση και χουμοποίηση 56

62 των οργανικών υλικών με αποτέλεσμα την αύξηση σε περιεχόμενη οργανική ουσία του εδάφους. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί η παράμετρος της κάλυψης της κόμης. Σύμφωνα με τους Dissmeyer and Foster (1981) η κάλυψη της κόμης βρίσκεται σε άμεση σχέση με το ποσοστό του γυμνού εδάφους κάτω από αυτή. Στην περίπτωση που όλη η επιφάνεια του εδάφους είναι καλυμμένη από παρεδαφιαία βλάστηση τότε το μέσο ύψος έναρξης της κόμης, είναι παράμετρος μικρής σημασίας. Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι στην περίπτωση που κάποιο ποσοστό του εδάφους παραμένει χωρίς βλάστηση κάτω από την κόμη των δέντρων τότε ενδέχεται να αυξηθούν οι ρυθμοί της εδαφικής απώλειας. Αυτό συμβαίνει γιατί η διαπερώσα βροχή από την άκρη της κόμης των δέντρων χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη διάμετρο σταγόνων, μεγαλύτερη κινητική ενέργεια και κατά συνέπεια ισχυρότερη διαβρωτική επίδραση (Hamilton 1992, Coutinho and Antunes 2006). Ωστόσο, το μέγεθος των σταγόνων της διαπερώσας βροχής εξαρτάται από το δασοπονικό είδος. Η κινητική ενέργεια της βροχής κατά μέσο όρο ισοσταθμίζεται από το μέσο ύψος έναρξης κόμης που αντιστοιχεί στα 3 μέτρα. Μεγαλύτερο ύψος έναρξης κόμης έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη διαβρωτική επίδραση (Ράπτης 2011). Ζήτημα λοιπόν για τον καθορισμό της κατάλληλης δομής των προστατευτικών δασών της συγκεκριμένης περιοχής, αποτελεί η συντήρηση σε όλη την επιφάνεια των εδαφών ενός δασικού μανδύα. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να περιοριστούν οι υλοτομικές επεμβάσεις καθώς διαταράσσουν σε μεγάλο βαθμό το δασικό αυτό μανδύα. Η ίδια η κηπευτή δομή δεν υπάρχει στη φύση υπό κανονικές συνθήκες ως διαρκής μορφή, ενώ η διατήρησή της συνεπάγεται οικονομικό κόστος. Συνεπώς, η υποκηπευτή δομή είναι η περισσότερο επιδιωκόμενη (Ντάφης 1990) ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΟΧΘΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ Τα δάση αυτά αναπτύσσονται σε σταθμούς οι οποίοι κατακλύζονται περιοδικά από τα νερά των ποταμών ή των ρευμάτων (Σμύρης, 1996). Οι 57

63 συγκεκριμένες δασικές εκτάσεις κατά κύριο λόγο συμβάλλουν στη διατήρηση της ποιότητας του νερού που ρέει μέσα από αυτές. Σύμφωνα με τον Nyland (2003) η πλέον κατάλληλη δομή των δασών αυτών είναι η ανομήλικη, ενώ οι Neary et al. (2009) τονίζουν τη σπουδαιότητα αποφυγής οποιασδήποτε εδαφικής διαταραχής αυτών των περιοχών Δάση Προστασίας Ανθρώπινων Εγκαταστάσεων Τα προστατευτικά δάση αυτής της κατηγορίας έχουν χαρακτηριστεί ως μηχανικές κατασκευές που μπορούν να αναπληρώσουν τεχνητά έργα συγκράτησης εδαφών (Heiniman and Stampfer 2003, Zagas et al. 2011). Συνεπώς η δημιουργία μεικτών υποκηπευτών ή κηπευτών συστάδων σε αυτές τις ευαίσθητες περιοχές θα εξασφαλίσει όχι μόνο τον προστατευτικό ρόλο τους αλλά και τη σταθερότητά τους σε εξωτερικούς παράγοντες ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΔΑΣΗ Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται πλήθος ερευνών που καθορίζουν τη δομή των αισθητικών δασών. Οι έρευνες αυτές έχουν βασιστεί στη γνώμη ενός αριθμού επισκεπτών που απαντούν σε μια σειρά ερωτήσεων σχετικές με την αισθητική αξία διαφόρων συστάδων. Οι Hoffman and Palmer (1996) συγκέντρωσαν τα χαρακτηριστικά της δομής των αισθητικών δασών, προκειμένου, παρόμοιες δασικές εκτάσεις να ανταποκριθούν με τον καλύτερο τρόπο σε αυτή τη λειτουργία. Τα χαρακτηριστικά αυτά αναφέρονται παρακάτω και αποτελούν τη βάση της εφαρμογής συγκεκριμένων δασοκομικών επεμβάσεων, 58

64 1. Μείξη ειδών. Η έρευνα των Kellomaki (1975) υποστηρίζει μια σαφή συσχέτιση μεταξύ της μείξης των δασοπονικών ειδών και της αισθητικής τους αξίας. Συνεπώς. Μεικτές συστάδες ενδείκνυνται για τα αισθητικά δάση. 2. Παρουσία πρέμνων και νεκρού ξύλου. Η πλειοψηφία των επιστημονικών δημοσιεύσεων συσχετίζει την αισθητική των συστάδων και την παραπάνω παράμετρο με αρνητικό συντελεστή (Benson and Ullrich 1981). 3. Παρουσία υπορόφου ετήσιων ποωδών ειδών. Οι Schroeder and Daniel (1981) υποστηρίζουν ότι ο υπόροφος ποωδών φυτών αυξάνει την αισθητική αξία του δάσους. 4. Παρουσία υπορόφου αναγέννησης. Ισχύει ότι η πυκνότητα των φυταρίων σε σχέση με την αισθητική τους αξία ακολουθεί μια καμπύλη τύπου ανεστραμμένου U (inverted U-shaped relationship), με την τιμή της αισθητικής αξίας να μεγιστοποιείται όταν η πυκνότητα της αναγέννησης (διαμέτρου από 2,5cm ως 12,7cm) φτάνει την τιμή άτομα/ha (Buhyoff et al. 1986). 5. Ύπαρξη μεγάλων δέντρων. Οι περισσότερες έρευνες συγκλίνουν στο συμπέρασμα πως τα δέντρα μεγάλης διαμέτρου αυξάνουν την αισθητική αξία (Savolainen and Kellomaki 1984). Οι Rudis et al. (1988) υποστηρίζουν ότι τα άτομα με στηθιαία διάμετρο μεγαλύτερη από 53,34cm αυξάνουν την αισθητική αξία καθώς συνδέονται άμεσα με την αύξηση του οπτικού πεδίου. 7. Βαθμός συγκόμωσης. Η παράμετρος αυτή δεν σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την αισθητική αξία των συστάδων. Αντίθετα, μπορεί να επηρεάσει τις άλλες 59

65 παραμέτρους, όπως τη δομή και τη μείξη της υπόροφης βλάστησης καθώς και τη μορφή των ατόμων του ανωρόφου (Hoffman and Palmer 1996). Συνοψίζοντας, η λειτουργική σχέση μεταξύ της δομής του δάσους και του σύγχρονου ρόλου του, αποκτά ιδιαίτερη σημασία όσον αφορά την περεταίρω αειφορική διαχείρισή του (Bansket et al. 2008). Το ορθά διαχειριζόμενο φυσικό δάσος μπορεί να καλύψει όλες αυτές τις εγειρόμενες από το δάσος απαιτήσεις και δεν υπάρχει παραγωγικότερη μορφή από αυτή του βιολογικά υγιούς φυσικού δάσους (Ντάφης 1969, 1986, Τσιτσώνη και Ζάγκας 1994). 60

66 7. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ- ΣΥΖΗΤΗΣΗ 7.1. ΧΩΡΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ Διάφοροι γενικοί χάρτες που απεικονίζουν την ευρύτερη περιοχή έρευνάς, εισήχθησαν στο περιβάλλον του λογισμικού ArcGis 10 και κατόπιν επεξεργασίας δημιουργήθηκαν σε ψηφιακή μορφή οι εξής βάσεις δεδομένων: Του υδρογραφικού δικτύου (Γραμμικό επίπεδο) Του οδικού δικτύου (Γραμμικό επίπεδο) Ως προβολικό σύστημα ορίστηκε το Greek Grid (D_GGRS 1987). Αρχικά εισάχθηκε ένα αρχείο DEM της ευρύτερης υπό εξέταση περιοχής και έπειτα από επεξεργασία (Spatial Analyst Surface Hillshade) δημιουργήθηκε το ανάγλυφο της περιοχής. Από το ανάγλυφο και έπειτα από την ανάλογη επεξεργασία (Spatial Analyst Surface Contour) δημιουργήθηκε η βάση των ισοϋψών καμπυλών ανά 20 m. Εν συνεχεία από το αρχείο των ισοϋψών καμπυλών δημιουργήθηκε το ψηφιακό αρχείο των κλίσεων (Spatial Analyst Surface Slope), το οποίο θα αποτελέσει και το σημαντικότερο επίπεδο όσο αφορά την κατηγοριοποίηση των δασικών εκτάσεων. Αφού ολοκληρώθηκε η διαδικασία με το ανάγλυφο και τις ισοϋψείς καμπύλες εισάχθηκε η βάση του Corine 2000 με τις καλύψεις των χρήσεων γης της ευρύτερης περιοχής. Αφού κατηγοριοποιήθηκαν σύμφωνα με την επίσημη κατάταξη απομονώθηκαν οι δασικές εκτάσεις (Code 3.1) που βρίσκονται κοντά στον οικισμό του Πολυγύρου. Για να εντοπίσθούν πιθανές οικίες και εγκαταστάσεις εντός των προαναφερθέντων δασικών εκτάσεων χρησιμοποιήθηκε η ηλεκτρονική βάση του ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Α.Ε. Μετά από προσεκτική μελέτη διαπιστώθηκε ότι δεν εντοπίζονται τέτοιες χρήσεις εντός των δασικών εκτάσεων που μας ενδιαφέρουν. Αφού πραγματοποιήθηκαν όλες οι παραπάνω ενέργειες συνεχίσθηκε η διαδικασία με τον καθορισμό των τριών παρακάτω κύριων κατηγοριών δασών: 61

67 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΔΑΣΗ Βασικό κριτήριο για τον καθορισμό των συγκεκριμένων δασών είναι το όριο της κλίσης, το οποίο πρέπει να είναι πάνω από 40% (21,8 μοίρες). Έτσι λήφθηκε το αρχείο των κλίσεων, το οποίο ομαδοποιήθηκε σε δυο κατηγορίες (Properties Symbology Classified): 1) Μικρότερη των 21,8 μοιρών 2) Μεγαλύτερη των 21,8 μοιρών Εικόνα 3: Χάρτης του Γενικού Προστατευτικού Δάσους Εν συνεχεία μέσω της επιλογής Analysis Tools Extract Clip εναποτέθηκε το αρχείο των δασικών εκτάσεων που απομονώθηκαν πάνω από το αρχείο των κλίσεων που παρουσιάζουν κλίση μεγαλύτερη από 21,8 μοίρες. Με τον τρόπο αυτό προέκυψαν τα τμήματα του δάσους, στα οποία θεωρείται ότι η προστατευτική λειτουργία κατέχει πρωτεύοντα ρόλο και τα οποία τα χαρακτηρίστηκαν ως γενικά προστατευτικά δάση. 62

68 Εικόνα 4: Χάρτης Προστατευτικού δάσους με ειδική λειτουργία Για τον καθορισμό των ζωνών με ειδικό προστατευτικό ρόλο δημιουργήθηκαν (Analysis Tools Proximity Buffer) ζώνες επιρροής γύρω από το οδικό δίκτυο (πρωτεύον και δευτερεύον), τα ποτάμια και τις κατοικημένες περιοχές με περίμετρο 50m, 50m και 500m αντίστοιχα. Εν συνεχεία με τη βοήθεια της εντολής Clip εναποθέσαμε το αρχείο των δασικών εκτάσεων πάνω από τις ζώνες επιρροής που μόλις δημιουργήσαμε και στο αρχείο των κλίσεων που παρουσιάζουν κλίση πάνω από 21,8 μοίρες. Με τον τρόπο αυτό απομονώσαμε τις περιοχές που ταυτίζονται και οι οποίες πληρούν τα κριτήρια που καθορίσαμε, χαρακτηρίζοντας τες ως προστατευτικά δάση με ειδική λειτουργία και παρόχθια δάση. 63

69 Εικόνα 5: Χάρτης Παρόχθιου Προστατευτικού Δάσους ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΔΑΣΗ Όπως και προηγουμένως έτσι και εδώ βασικό κριτήριο για τον καθορισμό των συγκεκριμένων δασών είναι το όριο της κλίσης, το οποίο δεν πρέπει να είναι πάνω από 20% (11,3 μοίρες).έτσι λήφθηκε το αρχείο των κλίσεων, το οποίο ομαδοποιήθηκε σε δυο κατηγορίες (Properties Symbology Classified): 1) Μικρότερη των 11,3 μοιρών 2) Μεγαλύτερη των 11,3 μοιρών 64

70 Εικόνα 6: Χάρτης Αισθητικών Δασών Εν συνεχεία μέσω της επιλογής Analysis Tools Extract Clip εναποτέθηκε το αρχείο των δασικών εκτάσεων που απομονώσαμε πάνω από το αρχείο των κλίσεων που παρουσιάζουν κλίση μικρότερη από 11,3 μοίρες. Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν (Analysis Tools Proximity Buffer) ζώνες επιρροής γύρω από το οδικό δίκτυο (πρωτεύον και δευτερεύον) και τις κατοικημένες περιοχές με περίμετρο 60m και 500m αντίστοιχα. Τέλος μέσω της εντολής Clip εναποτέθηκε το αρχείο των δασικών εκτάσεων πάνω από τις ζώνες επιρροής που μόλις δημιουργήθηκε και το αρχείο των κλίσεων που παρουσιάζουν κλίση μικρότερη από 11,3 μοίρες. Με τον τρόπο αυτό απομονώθηκαν οι περιοχές που ταυτίζονται και οι οποίες πληρούν τα κριτήρια που καθορίσαμε, χαρακτηρίζοντας τες ως αισθητικά δάση. 65

71 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΑ ΔΑΣΗ Για τον καθορισμό της τελευταίας κατηγορίας μας απομονώθηκαν από το Corine οι δασικές εκτάσεις της περιοχής του Πολυγύρου και μέσω της εντολής Clip αφαιρέθηκαν από τις συγκεκριμένες εκτάσεις, όλες τις κατηγορίες δασών που δημιουργήθηκαν και περιγράφηκαν προηγουμένως. Με τον τρόπο αυτό απομονώθηκαν οι δασικές εκτάσεις που δεν αποτελούσαν τμήματα των προαναφερθέντων κατηγοριών, τις οποίες χαρακτηρίσαμε ως παραγωγικά δάση. Εικόνα 7: Χάρτης Παραγωγικού Δάσους Μετά τη χωρική ταξινόμηση των δασικών λειτουργιών, ακολούθησε η λήψη 20 δειγματοληπτικών επιφανειών έκτασης 500 m 2. Έγινε προσπάθεια, οι επιφάνειες αυτές να είναι ανάλογα κατανεμημένες μεταξύ των διαφορετικών δασικών λειτουργιών, ανάλογα με την έκταση της επιφάνειας που καλύπτει η κάθε δασική λειτουργία. 66

72 Σε κάθε μία από αυτές τις επιφάνειες μετρήθηκαν για κάθε άτομο διαμέτρου>4 cm, το ύψος του δέντρου, το ύψος έναρξης της κόμης και η στηθιαία διάμετρος. Ακόμη έγινε εκτίμηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του κάθε ατόμου, μέσα σε κάθε επιφάνεια, σύμφωνα με το σύστημα κατάταξης IUFRO. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν, περάστηκαν σε φύλλα και επεξεργάστηκαν με τη βοήθεια του λογισμικού Microsoft Excel Στη φάση αυτή υπολογίστηκαν για κάθε άτομο, το μήκος κόμης, καθώς και ο βαθμός λυγερότητας. Έπειτα χωρίστηκαν οι δειγματοληπτικές επιφάνειες σε τέσσερις κατηγορίες, ανάλογα με την Ποιότητα Τόπου στην οποία ανήκαν. Για κάθε μία από τις τέσσερις ποιότητες τόπου, δημιουργήθηκαν πίνακες με τα στατιστικά των παραμέτρων δομής και των ποιοτικών χαρακτηριστικών τόσο για τον ανώροφο, όσο και για τον μεσώροφο. Ακόμη δημιουργήθηκαν διαγράμματα κατανομής των ατόμων κάθε Ποιότητας Τόπου κατά κλάσεις ύψους και στηθιαίας διαμέτρου. 67

73 7.2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΟΜΗΣ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΔΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΥ Ι ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ ΥΨΟΣ ΕΝΑΡΞΗ Κ. ΜΗΚΟΣ Κ. ΒΑΘΜ. ΛΥΓΕΡΟΤ. ΖΩΤ. ΕΞΕΛ. ΠΟΙΟΤ. ΑΝΩΡΟΦΟΣ ΜΕΣΟΡΟΦΟΣ ΜΟ 25, , ΜΙΝ 11, , ΜΑΧ 50, , Τ.Α. 7, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 16, , ΜΙΝ 10,7 9,7 ΜΑΧ 27 17,8 Τ.Α. 3, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 7, , ΜΙΝ 4,5 5,1 ΜΑΧ 9,5 8,3 Τ.Α. 0, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 9, , ΜΙΝ 4,3 3,3 ΜΑΧ 20 10,3 Τ.Α. 3, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 71, , ΜΙΝ 39, , ΜΑΧ 141,3 121, Τ.Α. 23, , Τ.Σ. 2, , ΜΟ 15, , ΜΙΝ ΜΑΧ ΜΟ 1, , ΜΙΝ 1 1 ΜΑΧ 3 3 ΜΟ 48, , ΜΙΝ ΜΑΧ Πίνακας 3: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΠΟΥ Ι 68

74 Οι συστάδες της Ι Ποιότητας Τόπου περιλαμβάνουν μεικτές συστάδες πλατύφυλλων ειδών, με κυρίαρχο είδος τις δρύες και συμμετοχή από λεύκες, αριές καθώς και μερικά άτομα πλατάνου στις περιοχές που βρίσκονται κοντά σε ρέματα. Ακόμη περιλαμβάνει και αμιγείς συστάδες μαύρης πεύκης, η οποία δεν είναι αυτοφυές είδος αλλά προέρχεται από αναδάσωση. Η συγκεκριμένη ποιότητα τόπου παρουσιάζει δύο σαφείς ορόφους, ανώροφο και μεσώροφο. Η πυκνότητα του πληθυσμού ανέρχεται στα 1460 άτομα/ha για τη συνολική επιφάνεια της Ποιότητας Τόπου Ι, συμπεριλαμβανομένων δηλαδή του ανωρόφου και του μεσωρόφου. Η πυκνότητα του πληθυσμού στον ανώροφο είναι 746 άτομα/ha ενώ η πυκνότητα του μεσωρόφου ανέρχεται στα 713 άτομα/ha. Εικόνα 8: Συστάδα Μαύρης Πεύκης, προερχόμενης από αναδάσωση στην Π.Τ.Ι 69

75 Οι συστάδες αυτές παρουσιάζουν στον ανώροφο μέγιστο ύψος που φτάνει τα 27m, μέσο ύψος τα 16,81m και μέγιστη διάμετρο τα 50,96cm. Το μέσο ύψος στον ανώροφο ανέρχεται στα 16,81m, η μέση στηθιαία διάμετρος στα 25,18 cm ενώ το μέσο μήκος της κόμης φτάνει τα 9,19m. Το μέσο ύψος έναρξης της κόμης ανέρχεται στα 7,61m και συνεπώς το άκλαδο τμήμα του κορμού αποτελεί το 54,7% του συνολικού ύψους των δέντρων. Η ζωτικότητα των ατόμων του ανωρόφου είναι πάρα πολύ καλή, με μέση τιμή το 15,89, η τάση εξέλιξης είναι αρκετά καλή, με μέσο όρο το 1,9 και η ποιότητα κορμού κυμαίνεται σε υψηλά σχετικά επίπεδα (48,57). Ο μέσος βαθμός λυγερότητας (71,8) οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο βαθμός σταθερότητας του ανωρόφου βρίσκεται σε ικαοποιητικό επίπεδο. Όσον αφορά το μεσώροφο, το μέγιστο ύψος που παρατηρείται ανέρχεται στα 17,8m, ενώ η μέγιστη διάμετρος είναι τα 46,82cm. Το μέσο ύψος για τον μεσώροφο υπολογίστηκε στα 12,6m, η μέση στηθιαία διάμετρος στα 17,47cm και το μέσο μήκος κόμης στα 5,89m. Το μέσο ύψος έναρξης της κόμης ανέρχεται στα 6,76m. Η ζωτικότητα των ατόμων του μεσωρόφου είναι αρκετά καλή (19,72), η τάση εξέλιξης παρουσιάζεται πολύ καλή με μέση τιμή το 1,79. Η ποιότητα του κορμού κυμαίνεται σε αρκετά καλά επίπεδα, με μέσο όρο 49,81. Η σταθερότητα του μεσωρόφου είναι αρκετά ικανοποιητική με μέσο όρο του βαθμού λυγερότητας το 75,98. 70

76 ΑΡΙΘΜΌΣ ΑΤΌΜΩΝ Κατανομή ατόμων κατά κλάσεις ύψους ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΥΚΕΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΔΡΥΣ ΑΡΙΕΣ ΠΕΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΥΨΟΥΣ Σχ.5: Διάγραμμα κατανομής ατόμων κατά κλάσεις ύψους στην Ποιότητα Τόπου Ι 71

77 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ Κατανομή ατόμων κατά κλάσεις διαμέτρων ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΥΚΕΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΔΡΥΣ ΑΡΙΕΣ ΠΕΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ 0 Σχ6: Διάγραμμα κατανομής ατόμων κατά κλάσεις διαμέτρου στην Ποιότητα Τόπου Ι 72

78 ΚΥΚΛΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Π.Τ Α Δ Λ Π ΠΛ ΣΥΝΟΛΟ ΣΧ.7 Κυκλική επιφάνεια ανά είδος στην Ποιότητα Τόπου Ι ΚΥΚΛΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Π.Τ.1 10% 2% 29% 47% 12% Α Δ Λ Π ΠΛ ΣΧ. 8: Ποσοστιαία κυκλική επιφάνεια ανά είδος στην Ποιότητα Τόπου Ι. 73

79 ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΥ ΙΙ ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ ΥΨΟΣ ΕΝΑΡΞΗ Κ. ΜΗΚΟΣ Κ. ΒΑΘΜ. ΛΥΓΕΡΟΤ. ΖΩΤ. ΕΞΕΛ. ΠΟΙΟΤ. ΑΝΩΡΟΦΟΣ ΜΕΣΟΡΟΦΟΣ ΜΟ 20, , ΜΙΝ 9, , ΜΑΧ 91, , Τ.Α. 7, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 12, , ΜΙΝ 8,3 4,3 ΜΑΧ 20,2 13,2 Τ.Α. 2, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 4, , ΜΙΝ 1,3 1,2 ΜΑΧ 10 8,1 Τ.Α. 1, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 8, , ΜΙΝ 1,3 2 ΜΑΧ 16,1 10,4 Τ.Α. 2, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 67, , ΜΙΝ 11, , ΜΑΧ 160, , Τ.Α. 21, , Τ.Σ. 1, , ΜΟ 16, , ΜΙΝ ΜΑΧ ΜΟ 1, , ΜΙΝ 1 1 ΜΑΧ 3 3 ΜΟ 47, , ΜΙΝ ΜΑΧ Πίνακας 4: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΠΟΥ ΙΙ 74

80 ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΥ ΙΙ Οι συστάδες αυτής της ποιότητας τόπου εμφανίζουν δύο ορόφους. Η συγκεκριμένη ποιότητα τόπου περιλαμβάνει τόσο αμιγείς συστάδες δρυός, όσο και μεικτές συστάδες μαύρης πεύκης-δρυός, ενώ διάσπαρτα βρίσκουμε και μεμονωμένα άτομα πλατάνου. Η πυκνότητα του πληθυσμού της ΙΙ Ποιότητας Τόπου, στο σύνολο της επιφάνειας που καταλαμβάνει είναι 1776 άτομα/ha. Όσον αφορά τον ανώροφο έχουμε πληθυσμιακή πυκνότητα που φτάνει τα 1406 άτομα/ha ενώ στον μεσώροφο 370 άτομα/ha. Το μέγιστο ύψος που παρατηρείται στη συγκεκριμένη Ποιότητα Τόπου είναι 20,2m, ενώ η μέγιστη στηθιαία διάμετρος ανέρχεται στα 91,40cm. Εικόνα 9: Αμιγής συστάδα δρυός στην Π.Τ. ΙΙ Το μέσο ύψος του ανωρόφου ανέρχεται στα 12,81m και η μέση στηθιαία διάμετρος στα 20,43cm ενώ το μέσο μήκος κόμης ανέρχεται στα 8,50m. Το μέσο ύψος έναρξης της κόμης είναι τα 4,31m. Η ζωτικότητα των ατόμων του πληθυσμού του ανωρόφου είναι πολύ καλή με μέσο όρο 16,64, η τάση εξέλιξης αρκετά καλή με μέσο όρο 1,81 ενώ η ποιότητα κορμού κυμαίνεται σε αρκετά καλά έως μέτρια επίπεδα (47,73). Ο μέσος βαθμός λυγερότητας (68,88) φανερώνει ότι η σταθερότητα των συστάδων βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο. 75

81 Όσον αφορά τον μεσώροφο, το μέσο ύψος του ανέρχεται στα 8,24m, η μέση στηθιαία διάμετρος στα 14,39cm ενώ το μέσο μήκος κόμης υπολογίζεται στα 5,49m. Το μέσο ύψος έναρξης κόμης είναι τα 2,75m. Όσον αφορά τη ζωτικότητα των ατόμων του μεσωρόφου, αυτή κυμαίνεται στο 27,45, γεγονός που σημαίνει ότι είναι αρκετά κακή, η τάση εξέλιξης εκτιμάται στο 2,75 και η ποιότητα κορμού στο 56,22. Τα νούμερα αυτά φανερώνουν πως ο μεσώροφος που υπάρχει, αποτελείται κυρίως από υπολειπόμενα άτομα. Ο μέσος βαθμός λυγερότητας είναι σε καλό επίπεδο (61,12). Τα αναλυτικά στατιστικά στοιχεία των συστάδων παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Η επεξεργασία των στοιχείων έγινε με το Microsoft Office Excel. Εικόνα 10: Μεικτή συστάδα Μαύρης πεύκης- Δρυός στην Π.Τ.ΙΙ 76

82 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ Κατανομή ατόμων κατά κλάσεις Υψους ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΥΚΕΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΔΡΥΣ ΑΡΙΕΣ ΠΕΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΥΨΟΥΣ (ΣΕ ΜΕΤΡΑ) Σχ. 9: Διάγραμμα κατανομής ατόμων κατά κλάσεις ύψους στην Ποιότητα Τόπου ΙΙ 77

83 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ Κατανομή ατόμων κατά κλάσεις διαμέτρων ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΥΚΕΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΔΡΥΣ ΑΡΙΕΣ ΠΕΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ Σχ. 10: Διάγραμμα κατανομής ατόμων κατά κλάσεις διαμέτρου στην Ποιότητα Τόπου ΙΙ 78

84 ΚΥΚΛΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Π.Τ Α Δ Λ Π ΠΛΑΤ ΣΥΝΟΛΟ ΣΧ.11: Κυκλική επιφάνεια ανά είδος στην Ποιότητα Τόπου ΙΙ. ΚΥΚΛΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Π.Τ.2 0% 1% 41% 57% 1% Α Δ Λ Π ΠΛΑΤ ΣΧ. 12: Ποσοστιαία κυκλική επιφάνεια ανά είδος στην Ποιότητα Τόπου ΙΙ 79

85 ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΥ ΙΙΙ ΑΝΩΡΟΦΟΣ ΜΕΣΟΡΟΦΟΣ ΜΟ 15, , ΜΙΝ 7, , ΜΑΧ 31, , Τ.Α. 4, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 9, , ΜΙΝ 6,4 6,4 ΜΑΧ 14,2 10,1 Τ.Α. 1, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 3, , ΜΙΝ 1,4 1,5 ΜΑΧ 7,5 4,3 Τ.Α. 1, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 5, , ΜΙΝ 3,3 3 ΜΑΧ 9,7 7 Τ.Α. 1, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 61, , ΜΙΝ 29,202 35, ΜΑΧ 116, , Τ.Α. 10, , Τ.Σ. 0, , ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ ΥΨΟΣ ΕΝΑΡΞΗ Κ. ΜΗΚΟΣ Κ. ΒΑΘΜ. ΛΥΓΕΡΟΤ. ΖΩΤ. ΕΞΕΛ. ΠΟΙΟΤ. ΜΟ 17, , ΜΙΝ ΜΑΧ ΜΟ 1, , ΜΙΝ 1 2 ΜΑΧ 3 3 ΜΟ 49, , ΜΙΝ ΜΑΧ Πίνακας 5: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΥΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΠΟΥ ΙΙΙ 80

86 ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΥ ΙΙΙ Οι συστάδες της ΙΙΙ Ποιότητας Τόπου περιλαμβάνουν αμιγείς συστάδες δρυός, καθώς και αμιγείς συστάδες μαύρης πεύκης, η οποία προέρχεται από αναδάσωση. Η συγκεκριμένη ποιότητα τόπου παρουσιάζει δύο ορόφους, ανώροφο και μεσώροφο, με τον ανώροφο συγκριτικά κατά πολύ μεγαλύτερο από τον μεσώροφο. Η πυκνότητα του πληθυσμού ανέρχεται στα 1546 άτομα/ha για τη συνολική επιφάνεια της Ποιότητας Τόπου ΙΙΙ. Η πυκνότητα του πληθυσμού στον ανώροφο είναι 1403 άτομα/ha ενώ η πυκνότητα του μεσωρόφου ανέρχεται μόλις στα 140 άτομα/ha. Εικόνα 11: Συστάδα Δρυός με διάσπαρτα λίγα άτομα Μαύρης πεύκης στην Π.Τ.ΙΙΙ Οι συστάδες αυτές παρουσιάζουν στον ανώροφο μέγιστο ύψος που φτάνει τα 14,2m, μέσο ύψος τα 9,16m και μέγιστη διάμετρο τα 31,85cm. Το μέσο ύψος στον ανώροφο ανέρχεται στα 9,16m, η μέση στηθιαία διάμετρος στα 15,55 cm ενώ το μέσο μήκος της κόμης φτάνει τα 5,49m. Το μέσο ύψος έναρξης της κόμης ανέρχεται στα 3,66m και συνεπώς το άκλαδο τμήμα του κορμού αποτελεί το 60% του συνολικού ύψους των δέντρων. Η ζωτικότητα των ατόμων του ανωρόφου είναι πολύ καλή, με μέση τιμή το 17,6, η τάση εξέλιξης είναι αρκετά καλή, με μέσο όρο το 1,89 και η 81

87 ποιότητα κορμού κυμαίνεται σε υψηλά σχετικά επίπεδα (49,7). Ο μέσος βαθμός λυγερότητας (61,56) οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο βαθμός σταθερότητας του ανωρόφου βρίσκεται σε πάρα πολύ καλό επίπεδο επίπεδο. Όσον αφορά το μεσώροφο, το μέγιστο ύψος που παρατηρείται ανέρχεται στα 10,1m, ενώ η μέγιστη διάμετρος είναι τα 23,89cm. Το μέσο ύψος για τον μεσώροφο υπολογίστηκε στα 7,02m, η μέση στηθιαία διάμετρος στα 10,36cm και το μέσο μήκος κόμης στα 4,49m. Το μέσο ύψος έναρξης της κόμης ανέρχεται στα 2,52m. Η ζωτικότητα των ατόμων του μεσωρόφου είναι αρκετά κακή (27,86), η τάση εξέλιξης παρουσιάζεται κακή με μέση τιμή το 2,83. Η ποιότητα του κορμού κυμαίνεται σε όχι καλά επίπεδα, με μέσο όρο 57,38. Από το γεγονός ότι τα άτομα του μεσωρόφου είναι πολύ λίγα αναλογικά με αυτά του ανωρόφου, καθώς και από τα χαμηλού επιπέδου ποιοτικά χαρακτηριστικά φαίνεται ότι ο μεσώροφος της Ποιότητας Τόπου ΙΙΙ αποτελείται από άτομα υπολειπόμενα και κακής ποιότητας. 82

88 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ Κατανομή ατόμων κατά κλάσεις ύψους ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΥΚΕΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΔΡΥΣ ΑΡΙΕΣ ΠΕΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΥΨΟΥΣ (ΣΕM) Σχ.13: Διάγραμμα κατανομής ατόμων κατά κλάσεις ύψους στην Ποιότητα Τόπου ΙΙΙ 83

89 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ Κατανομή ατόμων κατά κλάσεις διαμέτρου ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΥΚΕΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΔΡΥΣ ΑΡΙΕΣ ΠΕΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ (ΣΕ CM) Σχ.14: Διάγραμμα κατανομής ατόμων κατά κλάσεις διαμέτρου στην Ποιότητα Τόπου ΙΙΙ 84

90 ΚΥΚΛΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Π.Τ Δ Π ΣΥΝΟΛΟ ΣΧ. 15: Κυκλική επιφάνεια ανά είδος της Ποιότητας Τόπου ΙΙΙ. ΚΥΚΛΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Π.Τ.3 Δ 38% Π 62% ΣΧ 16: Ποσοστιαία κυκλική επιφάνεια ανά είδος στην Ποιότητα Τόπου ΙΙΙ. 85

91 ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΥ IV ΔΙΑΜΕΤΡΟΣ ΥΨΟΣ ΕΝΑΡΞΗ Κ. ΜΗΚΟΣ Κ. ΒΑΘΜ. ΛΥΓΕΡΟΤ. ΖΩΤ. ΕΞΕΛ. ΠΟΙΟΤ. ΑΝΩΡΟΦΟΣ ΜΕΣΟΡΟΦΟΣ ΜΟ 14, , ΜΙΝ 9, , ΜΑΧ 20, , Τ.Α. 2, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 7, , ΜΙΝ 3,8 3,2 ΜΑΧ 10,3 6,7 Τ.Α. 1, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 2, , ΜΙΝ 1,5 1,2 ΜΑΧ 4,1 3,5 Τ.Α. 0, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 5, , ΜΙΝ 1,3 0,4 ΜΑΧ 7,4 4,7 Τ.Α. 0, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 55, , ΜΙΝ 24, , ΜΑΧ 101, , Τ.Α. 10, , Τ.Σ. 0, , ΜΟ 16, , ΜΙΝ ΜΑΧ ΜΟ 1, , ΜΙΝ 1 1 ΜΑΧ 3 3 ΜΟ 48, , ΜΙΝ ΜΑΧ ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΠΟΥ IV 86

92 Οι συστάδες αυτής της ποιότητας τόπου εμφανίζουν δύο ορόφους. Η συγκεκριμένη ποιότητα τόπου περιλαμβάνει εξ ολοκλήρου αμιγείς συστάδες δρυός. Η πυκνότητα του πληθυσμού της ΙV Ποιότητας Τόπου, στο σύνολο της επιφάνειες που καταλαμβάνει είναι 2340 άτομα/ha. Όσον αφορά τον ανώροφο έχουμε πληθυσμιακή πυκνότητα που φτάνει τα 973 άτομα/ha ενώ στον μεσώροφο 1366 άτομα/ha. Το μέγιστο ύψος που παρατηρείται στην συγκεκριμένη Ποιότητα Τόπου είναι 10,3m, ενώ η μέγιστη στηθιαία διάμετρος ανέρχεται στα 20,1cm. Το μέσο ύψος του ανωρόφου ανέρχεται στα 7,65m και η μέση στηθιαία διάμετρος στα 14,22cm ενώ το μέσο μήκος κόμης ανέρχεται στα 5,04m. Το μέσο ύψος έναρξης της κόμης είναι τα 2,62m. Η ζωτικότητα των ατόμων του πληθυσμού του ανωρόφου είναι πολύ καλή με μέσο όρο 16,37, η τάση εξέλιξης πολύ καλή με μέσο όρο 1,51 ενώ η ποιότητα κορμού κυμαίνεται σε αρκετά καλά έως μέτρια επίπεδα (48,3). Ο μέσος βαθμός λυγερότητας (55,15) φανερώνει ότι η σταθερότητα των συστάδων βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο. Εικόνα 12: Αμιγής συστάδα Δρυός στην Π.Τ.IV Όσον αφορά τον μεσώροφο, το μέσο ύψος του ανέρχεται στα 5,14m, η μέση στηθιαία διάμετρος στα 11,07cm ενώ το μέσο μήκος κόμης υπολογίζεται στα 3,02m. Το μέσο ύψος έναρξης κόμης είναι τα 2,11m. Όσον αφορά τη ζωτικότητα των ατόμων 87

93 του μεσωρόφου, αυτή κυμαίνεται στο 23,51, γεγονός που σημαίνει ότι είναι μέτρια, η τάση εξέλιξης εκτιμάται στο 2,32 και η ποιότητα κορμού στο 54,39. Ο μέσος βαθμός λυγερότητας είναι σε καλό επίπεδο (54,39). Εικόνα 13: Αμιγής συστάδα Δρυός στην Π.T. IV 88

94 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ Κατανομή ατόμων κατά κλάσεις ύψους ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΥΚΕΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΔΡΥΣ ΑΡΙΕΣ ΠΕΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΎΨΟΥΣ (ΣΕ Μ) Σχ.17: Διάγραμμα κατανομής ατόμων κατά κλάσεις ύψους στην Ποιότητα Τόπου IV 89

95 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ Κατάταξη ατόμων κατά κλάσεις διαμέτρου ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΥΚΕΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΔΡΥΣ ΑΡΙΕΣ ΠΕΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ (ΣΕ CM) Σχ.18: Διάγραμμα κατανομής ατόμων κατά κλάσεις διαμέτρου στην Ποιότητα Τόπου IV 90

96 ΚΥΚΛΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Π.Τ.4 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Δ ΣΥΝΟΛΟ ΣΧ. 19: Κυκλική επιφάνεια ανά είδος στην Ποιότητα Τόπου IV. Δ 100% 1 ΣΧ. 20: Ποσοστιαία κυκλική επιφάνεια ανά είδος στην Ποιότητα Τόπου IV. 91