Χειροπέδες στον εγκέφαλο Γιατί ο άνθρωπος αδυνατεί να αποφύγει την παγίδευσή του σε κάποιον εθισµό; Μπορούµε ακόµη να πιστεύουµε στη δυνατότητα του

Transcript

1 ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Χειροπέδες στον εγκέφαλο Γιατί ο άνθρωπος αδυνατεί να αποφύγει την παγίδευσή του σε κάποιον εθισµό; Μπορούµε ακόµη να πιστεύουµε στη δυνατότητα του ατόµου να επιλέγει; Ή µήπως οι εθισµοί εκτινάσσονται από τα βάθη του εγκεφάλου χωρίς να µας ρωτήσουν; ισεκατοµµύρια άνθρωποι ζουν παγιδευµένοι σε κάποιον από τους πολλούς εθισµούς: στο αλκοόλ στην καφεΐνη στη νικοτίνη στα «σκληρά» και «µαλακά» ναρκωτικά στη σοκολάτα στην «καζινολατρία» στο σεξ. Ακόµη και στην αγάπη! [ ] Είναι περίπου αποδεδειγµένο ότι αντικείµενα και συνήθειες που πολύ απέχουν από την κατανάλωση ναρκωτικών δεν παύουν να προκαλούν µια ανάλογη ισχυρή εξάρτηση και να λαµβάνουν τη µορφή ενός σοβαρού εθισµού. Είµαι σαφώς εξαρτηµένος, παρ' ότι το είδος των εθισµών µου δεν µε εµποδίζει να ζω φυσιολογικά. Αν όµως αποφασίσω να αντιταχθώ σ' αυτούς, τα εµπόδια θα εµφανιστούν. Βεβαίως δεν αντιµετωπίζω έντονη κοινωνική κριτική, αφού οι εθισµοί που στιγµατίζονται είναι οι εθισµοί της µειοψηφίας. εν θα συνέβαινε το ίδιο αν ζούσα στην Αµερική. Εκεί, π.χ., θα ήµουν ένας δακτυλοδεικτούµενος «νικοτινοµανής». Αντικειµενικά πάντως η εξάπλωση και η ευρύτερη αποδοχή ενός εθισµού δεν είναι κάτι που τον κάνει λιγότερο εθισµό. Τι είναι όµως «εθισµός»; Στην ουσία σήµερα αντιµετωπίζεται ως εθισµός σχεδόν κάθε συνήθεια που ακολουθείται εκτός µέτρου από ένα άτοµο το οποίο γνωρίζει ότι δυσκολεύεται ή αδυνατεί να την κατευνάσει και πολύ περισσότερο να της δώσει ένα τέλος. Στις ΗΠΑ και στη Βρετανία έχουν δηµιουργηθεί οµάδες ανάλογα µε το είδος της εξάρτησης, στις οποίες µπορεί να ενταχθεί ο εκάστοτε «πάσχων» εξασφαλίζοντας έναν δίαυλο επικοινωνίας µε τα άλλα µέλη. Ακολουθεί παράλληλα ένα πρόγραµµα απεξάρτησης το οποίο ενδεχοµένως θα τον οδηγήσει στην οριστική θεραπεία. Φυσικά αναφερόµαστε σε εξαρτήσεις όπως το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, το σεξ και η κατά κάποιον τρόπο παθολογική αγάπη, η οποία αποδίδεται σωστότερα µε τον όρο «συνεξάρτηση». Και φυσικά µιλάµε για οµάδες που παρ' όλα τα κατά καιρούς επώνυµα µέλη τους παραµένουν αυστηρά «ανώνυµες»: «Ανώνυµοι Αλκοολικοί», «Ανώνυµοι Σεξοµανείς», «Ανώνυµοι Τοξικοµανείς», «Ανώνυµοι Συνεξαρτηµένοι». Είναι σαφές ότι δεν έχουµε δει ακόµη την πρώτη συνάντηση των «Ανώνυµων Καφεϊνοµανών», π.χ. αν και µε δεδοµένη την αµερικανική εµµονή στην υπερβολή, τίποτε δεν αποκλείει ότι θα συµβεί κάποτε. Ίσως κάποιος θα µπορούσε να πει ότι µερικές από αυτές τις οµάδες αποτελούν απλώς «ανώνυµες εταιρείες». Ωστόσο δεν µπορεί να αµφισβητηθεί η αποτελεσµατικότητα κάποιων από αυτές, ειδικά απέναντι στα προβλήµατα του αλκοολισµού και των ναρκωτικών. Η αλήθεια είναι ότι η πρώτη συνάντηση των «Ανώνυµων Αλκοολικών» στην πόλη Ακρον του Οχάιο αποτελεί το πρότυπο λειτουργίας για τις χιλιάδες ανάλογες οµάδες που σήµερα υπάρχουν σε όλη τη Γη (και φυσικά και στην Αθήνα, όπου εκτός των «Ανώνυµων Αλκοολικών» δρα µε ευεργετικά αποτελέσµατα και η οµάδα των ελλήνων «Ανώνυµων Ναρκοµανών»). Τελικά, τι είναι αυτό που µας προσθέτει στην κατηγορία των εξαρτηµένων; Για µία ακόµη φορά η επιστήµη τολµά µια απλή απάντηση: Καθαρή χηµεία. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι όσον αφορά τους εθισµούς ο άνθρωπος βρίσκεται στο έλεος µιας ακόµη χηµικής ουσίας! Αναζητώντας την ντοπαµίνη Μπορεί οι συνήθειες ή οι ουσίες να ποικίλλουν, η υφή όµως της εξάρτησης παραµένει ίδια. Η επιστήµη υπέθεσε και απέδειξε ότι υπάρχει ένας συγκεκριµένος µηχανισµός που εξηγεί γιατί ο άνθρωπος είναι επιρρεπής στους εθισµούς. Παρ' ότι η λειτουργία αυτού του µηχανισµού παραµένει σκοτεινή σε µερικά σηµεία, µια πρωτοποριακή επιστηµονική έρευνα που δηµοσιεύθηκε στο περιοδικό «Nature» αποκαλύπτει την εξαιρετικά στενή σχέση ανάµεσα σε κάθε είδους εξάρτηση και στην ντοπαµίνη, µια χηµική ουσία που παράγεται στα βάθη του εγκεφάλου και συγκεκριµένα στην κοιλιακή καλύπτρα στον µέσο εγκέφαλο. Αφού παραχθεί εκχέεται στον πρόσθιο λοβό και στον επικλινή πυρήνα (αγγλιστί nucleus accumbens), ένα µέρος του µεταιχµικού συστήµατος το οποίο θεωρείται από τα αρχαιότερα τµήµατα του εγκεφάλου, λαµβάνοντας υπόψη ότι ο εγκέφαλος δεν δηµιουργήθηκε στιγµιαία αλλά αναπτύχθηκε ποσοτικά και ποιοτικά µέσα από την πάροδο εκατοµµυρίων ετών. Η ντοπαµίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής. Ενα χηµικό µόριο το οποίο έχει την ιδιότητα να µεταφέρει µηνύµατα από µια περιοχή του εγκεφάλου σε µιαν άλλη. Όταν λέµε «µηνύµατα» εννοούµε συναισθήµατα όπως η ευφορία και η ικανοποίηση συναισθήµατα στα οποία η ντοπαµίνη έχει «ειδικευτεί». Η ντοπαµίνη θα λέγαµε ότι λειτουργεί σαν διακόπτης. Αν είµαστε κατηφείς και απογοητευµένοι, η αύξηση της παραγωγής της είναι ικανή να µας µεταφέρει σε µια κατάσταση χαρούµενης έξαρσης. Ένα ερωτικό αγκάλιασµα, ένα φιλί, ένα µουσικό κοµµάτι, µια επιδοκιµασία, η επίτευξη ενός στόχου είναι τέλειες αιτίες για να ανοίξουν ανεπιφύλακτα οι κρουνοί της ντοπαµίνης. Αναπόφευκτα, ακριβώς το ίδιο µπορεί να προκληθεί µέσω της κατανάλωσης οινοπνευµατωδών, τσιγάρων ή ναρκωτικών ουσιών.

2 Επιπλέον υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η αύξηση της παραγωγής ντοπαµίνης συνδέεται και µε την κατανάλωση ουσιών που πολύ απέχουν από τα ναρκωτικά, όπως είναι η σοκολάτα ή ο καφές. Ωστόσο η παραγωγή της συγκεκριµένης χηµικής ένωσης δεν ενθαρρύνεται µόνο µέσω της κατανάλωσης κάποιων ουσιών. Προσέξτε: έχοντας µια γενική εικόνα της δράσης της ντοπαµίνης µπορούµε να ισχυρισθούµε ότι το ίδιο το πάθος το πάθος για οτιδήποτε δεν είναι παρά το «µεγάλο κυνήγι της ντοπαµίνης». Ή, για να το πούµε αλλιώς, οι ασχολίες, τα χόµπι και οι συνήθειές µας δεν είναι παρά οι τρόποι που έχουµε ανακαλύψει προκειµένου να παύει για λίγο η ντοπαµίνη να εκκρίνεται µε φειδώ. Το υπερβολικό πάθος για επιτυχία, για σεξ, για αναγνώριση δεν δείχνει παρά τον εθισµό µας στη συγκεκριµένη εγκεφαλική ουσία και στο αίσθηµα ευφορίας που «µεταφέρει» στη συνείδησή µας. Η ίδια η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισµού µπορεί ίσως να «µετρηθεί» σε τόνους παραγωγής ντοπαµίνης! Θα µπορούσε άψογα να υπάρξει ένας παγκόσµιος «δείκτης ντοπαµίνης», όπως ακριβώς υπάρχουν οι γνωστοί χρηµατιστηριακοί δείκτες σε διάφορες πρωτεύουσες της Γης. Γιατί ακριβώς η ντοπαµίνη δεν είναι απλώς το κλειδί του θησαυροφυλακίου της ικανοποίησης. «Αντιµετωπίστε την ντοπαµίνη» δήλωσε στο περιοδικό «Time» ο καθηγητής του Κέντρου Θεωρητικών Νευροεπιστηµών του Baylor College of Medicine στο Χιούστον των ΗΠΑ κ. Ρ. Read Montague «σαν ένα έπαθλο που ο εγκέφαλος προσφέρει σε δίκτυα νευρώνων ακριβώς γιατί κατόρθωσαν να δηµιουργήσουν επιλογές που ανταποκρίνονται στο ζητούµενο της επιβίωσης». Με έκπληξη έχει παρατηρηθεί ότι κάθε φορά που το αποτέλεσµα µιας προσπάθειας είναι καλύτερο από το αναµενόµενο οι νευρώνες που παράγουν την ντοπαµίνη γίνονται ξαφνικά αρκετά γενναιόδωροι! Συµπερασµατικά θα µπορούσαµε να πούµε ότι η ζωή όλων µας περιστρέφεται γύρω από αυτή την τόσο σηµαντική για την ίδια την ύπαρξη και την επιβίωσή µας φυσική ουσία. Το λεπτό σηµείο βρίσκεται στο τι κάνουµε σε ποια συχνότητα και µε ποιες συνέπειες για να πείσουµε τον εγκέφαλό µας να µας την προσφέρει περισσότερο απλόχερα. Κάτω απ' αυτό το πρίσµα, ακόµη και η εµµονή στο σεξ ή στην παθολογική αγάπη αντιµετωπίζεται ως εθισµός. Πόσο σωστό όµως είναι αυτό; [ ] Τελικά η σχέση µας µε τους εθισµούς κάθε είδους είναι κατά ένα µεγάλο µέρος µια σχέση καθαρής χηµείας ή, αν θέλετε, «καθαρού συµφέροντος». Ασφαλώς ο άνθρωπος δεν µπορεί ούτε πρέπει να απεξαρτηθεί από την ντοπαµίνη. εν µπορεί να απεξαρτηθεί από την ικανοποίηση, τον ενθουσιασµό, την έξαρση χαράς, την ευφορία. Είναι προφανές ότι στον εγκέφαλό µας υπάρχει η «υγρή δέσµευση» της ντοπαµίνης. Ο τρόπος µε τον οποίο την αντιµετωπίζουµε είναι εκείνο που µπορεί να την µετατρέψει από δέσµευση σε «δεσµά» ή σε φόρµουλα αυτοβελτίωσης, αυτοπραγµάτωσης και τελικά επιβίωσης! [ ] Ελληνικοί εθισµοί Νικοτίνη: Η Ελλάδα έχει τους περισσότερους καπνιστές σε όλη την Ευρώπη 60% των ανδρών, 26-30% των γυναικών, καθώς και τη µεγαλύτερη κατανάλωση τσιγάρων κατ' άτοµο. Το 1994 σε όλη την ελληνική επικράτεια άναψαν και έσβησαν τσιγάρα. Αν ήµασταν καπνιστές όλοι οι Ελληνες, θα αντιστοιχούσαν για ολόκληρο το τσιγάρα στον καθένα µας (σχεδόν µισό πακέτο την ηµέρα). Μια ευρωπαϊκή πρωτιά ασφαλώς! Βεβαίως οι εισπράξεις από τη φορολογία καπνού έφθασαν µέσα στο ίδιο έτος τα δραχµές, ποσοστό 6,4% του συνόλου των φόρων, κάτι που αποδεικνύει ότι δεν είµαστε µόνο εµείς εθισµένοι στη νικοτίνη αλλά και το ταµείο του κράτους µας! Αλκοόλ: Κατά µέσον όρο, κάθε Ελληνας και κάθε Ελληνίδα άνω των 15 ετών κατανάλωσε µέσα στο ,1 λίτρα καθαρού οινοπνεύµατος. Ναρκωτικά: εν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για τη χρήση της κάθε µιας από τις ναρκωτικές ουσίες. Επιπλέον, ο ακριβής αριθµός των εξαρτηµένων ατόµων παραµένει άγνωστος. Ωστόσο ο Οργανισµός κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) εκτιµά ότι υπάρχουν περίπου εξαρτηµένοι χρήστες. Καζίνο: Μόνο µέσα στο 1996, τα ετήσια ακαθάριστα έσοδα των ιδιωτικών καζίνων ανήλθαν στο ποσόν των δρχ., µια αύξηση 343,37% σε σχέση µε το προηγούµενο έτος. Τα κρατικά καζίνα παρέµειναν στα ίδια επίπεδα και για το ίδιο έτος παρουσίασαν ακαθάριστα έσοδα ύψους δρχ. Το συµπέρασµα είναι ότι ο εθισµός στα τυχερά παιχνίδια καλλιεργείται σωστότερα και αξιοποιείται άριστα µόνο από την ιδιωτική πρωτοβουλία! Τα στοιχεία έχουν δοθεί από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία. Παπαδόπουλος, Π. (1997, Αυγούστου 3). Χειροπέδες στον Εγκέφαλο. Εφηµερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, Το άλλο Βήµα, σελc10.

3 Εξαρτησιογόνες Ουσίες Πρόκειται για ουσίες οι οποίες αν χρησιµοποιηθούν συστηµατικά οδηγούν σε ανοχή, εθισµό και εξάρτηση. Ανοχή ονοµάζεται η κατάσταση κατά την οποία ο χρήστης για να επιτύχει το ίδιο αποτέλεσµα πρέπει να αυξήσει τις δόσεις της εξαρτησιογόνου ουσίας. Ο εθισµός είναι µια ψυχική και σωµατική κατάσταση που δηµιουργεί µια όλο και λιγότερο ελεγχόµενη επιθυµία στο χρήστη να χρησιµοποιήσει την ουσία αυτή. Ο εθισµός οφείλεται στη µεταβολή της λειτουργίας των νευρικών κυττάρων του οργανισµού, που έχει ως αποτέλεσµα τα νευρικά κύτταρα να µην µπορούν πλέον να λειτουργήσουν χωρίς τη συνεχή λήψη των ουσιών αυτών. Όταν εµφανιστούν συµπτώµατα αντίθετα από τα αποτελέσµατα της ουσίας τότε υπάρχει σωµατική εξάρτηση. Τα εθισµένα άτοµα εκδηλώνουν συµπτώµατα στέρησης όταν διακόψουν τη χρήση (στερητικό σύνδροµο: έντονη διέγερση, έντονη εφίδρωση, µυϊκές συσπάσεις και ισχυροί πόνοι σε όλο το σώµα), γεγονός που καθιστά δύσκολη τη διακοπή λήψης των ουσιών αυτών. Κατασταλτικές Ουσίες Αλκοόλ Το αλκοόλ δεν είναι παρά η αιθυλική αλκοόλη ή αιθανόλη (CH 3 CH 2 OH). Το αλκοόλ θεωρείται ως κατευναστικό του κεντρικού νευρικού συστήµατος. Επηρεάζει την επικοινωνία των νευρικών κυττάρων µεταξύ τους και µε άλλα κύτταρα, καταστέλλοντας τις λειτουργίες των νευρικών οδών που είναι υπεύθυνες για τη διέγερση του οργανισµού και ενισχύοντας τη δράση των ανασταλτικών νευρικών οδών. Αυτό το επιτυγχάνει αλληλεπιδρώντας µε τους υποδοχείς µιας σειράς νευροδιαβιβαστών. Για παράδειγµα το αλκοόλ ενισχύει τη δράση του ανασταλτικού νευροδιαβιβαστή GABA. Παράλληλα το αλκοόλ εξασθενεί την επίδραση νευροδιαβιβαστών διέγερσης όπως το γλουταµινικό οξύ και η ακετυλοχολίνη. Το αποτέλεσµα είναι εµφανές στη συµπεριφορά: προκαλείται νωθρότητα και βραδύτητα στις κινήσεις. Ορισµένες από τις επιδράσεις του αλκοόλ στη νευροχηµεία του ανθρώπινου οργανισµού είναι: 1. αυξάνεται η ανακύκλωση νορεπινεφρίνης και ντοπαµίνης 2. µειώνεται η διάδοση µηνυµάτων στα συστήµατα που µεσολαβεί η ακετυλοχολίνη 3. αυξάνεται η διάδοση νευρικών µηνυµάτων σε συνάψεις όπου νευροδιαβιβαστής είναι το GABA 4. αυξάνεται η παραγωγή β-ενδορφίνης στον υποθάλαµο Χρόνιοι πότες µπορεί να οδηγηθούν σε εξάρτηση από το αλκοόλ και άλλα νευρολογικά προβλήµατα. Τυπικά συµπτώµατα του συνδρόµου στέρησης αλκοόλ είναι: δίψα, πονοκέφαλος, κόπωση, απώλεια όρεξης, τρέµουλο, προβλήµατα ύπνου και ναυτία. Επιπλέον ενισχύεται το άγχος, η κατάθλιψη και οι τύψεις. Σε σοβαρότερες περιπτώσεις αλκοολισµού είναι δυνατό να δηµιουργηθούν παραισθήσεις ή κρίσεις αποπληξίας. Τα συµπτώµατα αυτά οφείλονται στην προσπάθεια του νευρικού συστήµατος να αντισταθεί στην κατευναστική δράση του αλκοόλ µε αυξηµένη νευρική λειτουργία. Πέρα από τα παραπάνω συµπτώµατα, πολλές είναι και οι βλαβερές επιδράσεις στη φυσιολογία του ατόµου: Η αυξηµένη λειτουργία του ήπατος για τον καταβολισµό του αλκοόλ οδηγεί στη νέκρωση ηπατικών κυττάρων, η οποία συχνά καταλήγει σε κίρρωση ήπατος. Το αλκοόλ µπορεί να οδηγήσει στη νέκρωση νευρικών κυττάρων τα οποία δεν έχουν την ικανότητα αναγέννησης. Η συχνή χρήση αλκοόλ µπορεί να οδηγήσει σε έλκη, αφού καταστρέφει την προστατευτική στιβάδα προστασίας του στοµάχου και του εντέρου.

4 Αυξάνεται η πίεση του αίµατος, σε µια προσπάθεια του οργανισµού να αντιδράσει στη µείωση της πίεσης που προκαλεί το αλκοόλ. Μειώνεται η παραγωγή σπέρµατος λόγω της µειωµένης έκκρισης σεξουαλικών ορµονών. Η κατάχρηση αλκοόλ και η εξάρτηση από αυτό προκαλεί συναισθηµατικά και κοινωνικά προβλήµατα στους πότες. Οι αλκοολικοί συχνά έχουν έντονο άγχος, κατάθλιψη, ακόµη και τάσης αυτοκτονίας, µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται προβλήµατα τόσο στην επαγγελµατική όσο και στην κοινωνική τους ζωή. Βαρβιτουρικά Φάρµακα που καταστέλλουν τις λειτουργίες του νευρικού συστήµατος και δρουν ως κατευναστικά. Τα περισσότερα υπνωτικά χάπια ανήκουν στην κατηγορία των βαρβιτουρικών. Σε χαµηλές δόσεις τα βαρβιτουρικά µειώνουν το άγχος, µειώνουν την αναπνοή, την αρτηριακή πίεση και τον καρδιακό ρυθµό. Σε υψηλότερες δόσεις µπορούν να δράσουν ως διεγερτικά ή να οδηγήσουν σε νάρκωση, αναισθησία, κώµα, ακόµη και θάνατο. Τα βαρβιτουρικά µπορούν να προκαλέσουν εξάρτηση και εθισµό. Τα συµπτώµατα στέρησης στην περίπτωση των βαρβιτουρικών περιλαµβάνουν: άγχος, αϋπνία, κρίσεις αποπληξίας, ναυτία, στοµαχικά προβλήµατα και παραισθήσεις. Επιδράσεις των βαρβιτουρικών στον εγκέφαλο: Αν και ο ακριβής µηχανισµός δράσης των βαρβιτουρικών δεν έχει ακόµη διαλευκανθεί, πιστεύεται ότι τα βαρβιτουρικά προσδένονται σε κανάλια ιόντων νατρίου εµποδίζοντας τη ροή των ιόντων αυτών µέσα και έξω από το κύτταρο. Το γεγονός αυτό παρεµποδίζει την παραγωγή δυναµικού δράσης και εποµένως αναστέλλει τη νευρική επικοινωνία. Χηµική δοµή του 5- Επιπλέον θεωρείται ότι διεγείρουν τη δράση του κατασταλτικού αιθυλ-5-(1-µεθυλβουτυλ)-βαρβιτουρικού νευροδιαβιβαστή GABA. οξέος Το βαρβιτουρικό 5-αιθυλ-5-(1-µεθυλ-βουτυλ)-βαρβιτουρικό οξύ είναι γνωστό ως ο «ορός της αλήθειας». Η πραγµατική του δράση είναι ότι µειώνει τις αναστολές του ατόµου, βοηθώντας το να γίνει πιο οµιλητικό. Ναρκωτικά Τα ναρκωτικά είναι ουσίες που επιδρούν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστηµα και στον ψυχισµό του χρήστη. Αµφεταµίνες Πρόκειται για χηµικές ουσίες οι οποίες αρχικά παρασκευάστηκαν για τη θεραπεία του άσθµατος, διαταραχές του ύπνου και υπερδραστηριότητα. Κατά τη διάρκεια του δευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου αµφεταµίνες παρέχονταν στους στρατιώτες προκειµένου να παραµένουν σε εγρήγορση και για την καταπολέµηση του πόνου. Επιδράσεις των αµφεταµινών στο νευρικό σύστηµα:

5 Οι αµφεταµίνες είναι διεγερτικά του νευρικού συστήµατος. Η κύρια δράση τους συνίσταται στην αύξηση της συναπτικής δράσης της ντοπαµίνης και της νορεπινεφρίνης. Οι αµφεταµίνες µπορούν να: προκαλέσουν την απελευθέρωση ντοπαµίνης από τις απολήξεις των αξόνων, εµποδίσουν την επαναπρόσληψη της ντοπαµίνης από τα προσυναπτικά κύτταρα, εµποδίσουν την αποθήκευση της ντοπαµίνης σε συναπτικά κυστίδια, εµποδίσουν την καταστροφή της ντοπαµίνης από τα κατάλληλα ένζυµα. Όλες αυτές οι δράσεις έχουν ως αποτέλεσµα την αύξηση της συγκέντρωσης της ντοπαµίνης στη συναπτική σχισµή µε αποτέλεσµα την παράταση της λειτουργίας της. Η χρήση αµφεταµινών µπορεί να οδηγήσει σε εθισµό. Συµπτώµατα που εµφανίζονται στις αρχές της χρήσης αµφεταµινών περιλαµβάνουν: αυξηµένη πίεση αίµατος, µειωµένη όρεξη, αυξηµένη καρδιακή λειτουργία, διαστολή της κόρης, αισθήµατα ευδαιµονίας και ισχύος, µειωµένη κόπωση. Μακροχρόνια χρήση αµφεταµινών οδηγεί σε: αϋπνίες, ανησυχία, ψυχωτική παράνοια, παραισθήσεις, βίαιη και επιθετική συµπεριφορά, απώλεια βάρους και τρέµουλο. Κοκαΐνη Πρόκειται για µια φυτική ουσία που δρα ως τοπικό αναισθητικό και ως διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήµατος. Η χρήση κάνναβης ήταν γνωστή εδώ και χρόνια, κυρίως για τις επιπτώσεις τις στην ψυχική υγεία του ανθρώπου. Οι ιθαγενείς της Νοτίου Αµερικής µασούσαν φύλλα κόκας για να καταπολεµήσουν την κούραση. Γύρω στο 1650µ.Χ. ήταν γνωστή η χρήση φύλλων κάνναβης ως τοπικό αναισθητικό. Ο περίφηµος ψυχοθεραπευτής Ζ. Φρόιντ (Sigmund Freud) παρείχε κοκαΐνη για τη θεραπεία αλκοολικών και µορφινοµανών. Αργότερα αποδείχτηκε ότι και η ίδια η κοκαΐνη προκαλεί εθισµό. Το 19 ο Χηµική δοµή της κοκαΐνης αιώνα χρησιµοποιήθηκε για τη θεραπεία των ηµικρανιών. Αργότερα τον ίδιο αιώνα (το 1860) ανακαλύφθηκε ότι το ενεργό συστατικό ήταν η κοκαΐνη. Σήµερα οι ιατρικές χρήσεις της κάνναβης είναι κυρίως τέσσερις: η καταπολέµηση της ναυτίας και η αύξηση της όρεξης, η µείωση της ενδοοφθαλµικής πίεσης στο γλαύκωµα, η ελάττωση των µυϊκών σπασµών και η χρήση της ως αναλγητικό για χρόνιους πόνους. Η ελεύθερη χρήση κάνναβης είναι απαγορευµένη στις περισσότερες χώρες καθώς περιέχει ναρκωτικές ουσίες (κοκαΐνη). Επιδράσεις της κοκαΐνης στο νευρικό σύστηµα: Αρχικά η χρήση κοκαΐνης δηµιουργία ένα συναίσθηµα ευφορίας, ισχύος και ενεργητικότητας καθώς και µείωση της πείνας. Μετά από µία περίπου ώρα ωστόσο ακολουθεί µια περίοδος κατάθλιψης που οδηγεί τους χρήστες στην επιθυµία χρήσης και άλλης κοκαΐνης προκειµένου να απαλλαγούν από την κατάθλιψη. Η κοκαΐνη, όπως ήδη ειπώθηκε, προκαλεί εθισµό. Τα συµπτώµατα του στερητικού συνδρόµου περιλαµβάνουν: ζαλάδες και πονοκεφάλους, προβλήµατα κίνησης, άγχος, αϋπνία, κατάθλιψη και παραισθήσεις. Μεγάλες δόσεις κοκαΐνης αυξάνουν σηµαντικά την αρτηριακή πίεση, µπορεί να προκαλέσουν εγκεφαλικές αιµορραγίες και να οδηγήσουν ακόµη και στο θάνατο. Θάνατος µπορεί να προκληθεί και εξαιτίας προβληµάτων που προκαλεί η κοκαΐνη στην αναπνοή.

6 Η κοκαΐνη δρα παρεµποδίζοντας την επαναπρόσληψη των νευροδιαβιβαστών: ντοπαµίνη, νορεπινεφρίνη και σεροτονίνη από τα προσυναπτικά κύτταρα. Οι νευροδιαβιβαστές αυτοί παραµένουν µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα στη συναπτική σχισµή, µε αποτέλεσµα να παρατείνεται η διεγερτική δράση τους. Η αρχική συνταγή του περίφηµου αναψυκτικού Coca Cola περιείχε κοκαΐνη και καφεΐνη. Η κοκαΐνη αφαιρέθηκε από το αναψυκτικό το 1906 (έπειτα από 20 χρόνια χρήσης της). Χηµική Έκσταση Πρόκειται για τη χηµική ουσία 3,4-διµεθυλενο-διοξυ-Ν-µεθυλαµφεταµίνη (MIDMA), η οποία είναι συνθετικό παραισθησιογόνο. Παράχθηκε ως φάρµακο για τη θεραπεία διατροφικών διαταραχών. Τη δεκαετία του 1970 χρησιµοποιήθηκε από ψυχοθεραπευτές γιατί Χηµική δοµή της 3,4- διευκόλυνε τους ασθενείς τους να µιλούν για τα συναισθήµατά τους. Το 1986 απαγορεύθηκε η χρήση του µετά από µελέτες που έδειξαν ότι διµεθυλενο-διοξυ-ν- µεθυλ-αµφεταµίνης προκαλεί βλάβες στα εγκεφαλικά κύτταρα. Η χρήση του ecstasy µειώνει τις αναστολές του ατόµου και οδηγεί σε χαλάρωση. Επιπλέον δηµιουργεί συναισθήµατα χαράς, διεγείρει τον οργανισµό και συχνά προκαλεί παραισθήσεις. Το ecstasy φαίνεται να επιδρά µε διάφορους τρόπους στο νευρικό σύστηµα: ιεγείρει την απελευθέρωση του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη Εµποδίζει την επαναπρόσληψη σεροτονίνης από τον προσυναπτικό νευρώνα Μειώνει την ποσότητα σεροτονίνης στον εγκέφαλο Μειώνει έµµεσα τη συγκέντρωση του νευροδιαβιβαστή ντοπαµίνη. LSD Πρόκειται για µια συνθετική χηµική ουσία το διαιθυλαµίδιο του λυσεργικού οξέος, η οποία επηρεάζει τη διάθεση, την αντίληψη και τις σκέψεις του χρήστη. Το LSD έχει ψυχεδελικές επιδράσεις: προκαλεί παραισθήσεις, απώλεια της αίσθησης του τόπου και του χρόνου, σύγχυση, πανικό, ψύχωση, άγχος και συναισθηµατικές αντιδράσεις όπως φόβο, ευτυχία ή δυστυχία. Οδηγεί γρήγορα σε εξάρτηση και εθισµό. Η δράση του οφείλεται στην οµοιότητα της δοµής του µε το νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη. Η σεροτονίνη επηρεάζει λειτουργίες Χηµική δοµή του LSD όπως η αισθητική αντίληψη, η ρύθµιση της θερµοκρασίας του σώµατος, ο ύπνος, η συνείδηση και τα συναισθήµατα. Πιστεύεται ότι το LSD ενεργοποιεί τους υποδοχείς σεροτονίνης, αν και ο ακριβής µηχανισµός δράσης του δεν είναι ακόµη γνωστός. Παραισθησιογόνα Μανιτάρια Πρόκειται για µανιτάρια που παράγουν χηµικές ουσίες οι οποίες αλλοιώνουν τις αισθήσεις ή προκαλούν ψεύτικες αντιλήψεις εικόνων, ήχων, γεύσεων, οσµών ή άλλων αισθήσεων. Τα παραισθησιογόνα µανιτάρια χρησιµοποιούταν σε θρησκευτικές τελετές των ιθαγενών της Κεντρικής και Νοτίου Αµερικής. Η δράση των χηµικών ουσιών που παράγουν τα παραισθησιογόνα µανιτάρια οφείλεται στην οµοιότητα της δοµής τους µε το νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη. Οι χηµικές αυτές ουσίες αλληλεπιδρούν µε τον υποδοχέα της Το παραισθησιογόνο µανιτάρι Amanita muscaria

7 σεροτονίνης εµποδίζοντας την επαναπρόσληψή της από τον προσυναπτικό νευρώνα, γεγονός που ενισχύει τη δράση του νευροδιαβιβαστή. Οπιοειδή Στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσµίου Πολέµου η µορφίνη χρησιµοποιούταν ως αναλγητικό για τους τραυµατισµένους στρατιώτες, γεγονός που οδήγησε στον εθισµό περισσότερων από ατόµων. Η αναγκαιότητα να βρεθεί ένα υποκατάστατο που θα µπορούσε να θεραπεύσει τον εθισµό ήταν τόσο µεγάλη, ώστε όταν αυτό ανακαλύφθηκε του αποδόθηκε ένα «ηρωικό» όνοµα, το υποκατάστατο ήταν η ηρωίνη. Αυτό που οι επιστήµονες δεν είχαν τότε διαπιστώσει ήταν ότι η ηρωίνη προκαλεί ακόµη µεγαλύτερο εθισµό από τη µορφίνη. Χηµική δοµή της Η ηρωίνη ανήκει στα οπιοειδή τα οποία πέρα από την ηρωίνη µορφίνης περιλαµβάνουν τη µορφίνη και το όπιο. Στην αρχαία Ελλάδα (αλλά και στην Αίγυπτο) ήταν γνωστή η χρήση του οπίου για την ανακούφιση από τον πόνο. Συχνά επίσης το χρησιµοποιούσαν για τη θεραπεία της αρθρίτιδας και πονοκεφάλων, για την αντιµετώπιση της δυσεντερίας και ορισµένων τύπων βήχα. Το όνοµά του προέρχεται από την ελληνική λέξη οπός που σηµαίνει χυµός (και αυτό γιατί το όπιο δεν είναι παρά το αποξηραµένο γαλακτώδες υγρό που βγαίνει όταν χαράξουµε τις κάψες της παπαρούνας µήκωνος της υπνοφόρου). Το 1806 ανακαλύφθηκε ότι το δραστικό συστατικό του οπίου ήταν η µορφίνη. Η µορφίνη πήρε το όνοµά της από τον Μορφέα, που σύµφωνα µε τους αρχαίους Έλληνες ήταν ο θεός του ύπνου και ο οποίος θεωρείτο ότι ανακάλυψε την ικανότητα της παπαρούνας να προκαλεί ύπνο και να απαλύνει τον πόνο. Σε µικρές δόσεις το όπιο δρα ως διεγερτικό, ιδέες ρέουν και ο Πίνακας που αναπαριστά χρήστης βιώνει µεγάλη ευφορία και µεγάλη ικανότητα για δράση και το Μορφέα αντοχή. Ωστόσο ακολουθεί απώλεια πνευµατικής και φυσικής δύναµης, µια ακατανίκητη επιθυµία για ύπνο και εξάρτηση. Η χρήση ηρωίνης προκαλεί αναλγησία (δηλαδή µειώνει τον πόνο), σύντοµη αίσθηση ευφορίας η οποία όµως ακολουθείται από ναυτία, υποθερµία και αναπνευστικά προβλήµατα που συχνά οδηγούν σε κώµα και πιθανόν στο θάνατο. Μακροχρόνια χρήση ηρωίνης προκαλεί εξάρτηση και εθισµό. Το στερητικό σύνδροµο χαρακτηρίζεται από έντονη εφίδρωση, πυρετό, µυϊκές κράµπες, διάρροια και ρίγη. Τα συµπτώµατα αυτά µπορεί να διαρκέσουν ακόµη και 7 µε 10 ηµέρες. Τα οπιοειδή δρουν ενεργοποιώντας ένα «σύστηµα ευχαρίστησης» του εγκεφάλου. Αυτό το επιτυγχάνουν επιδρώντας στη δράση του νευροδιαβιβαστή ντοπαµίνη αλλά και των φυσικών οπιοειδών (εγκεφαλίνες και ενδορφίνες). Τα οπιοειδή προσδένονται στους υποδοχείς των µετασυναπτικών νευρώνων εµποδίζοντας την πρόσδεση των νευροδιαβιβαστών σε αυτούς. Με τον τρόπο αυτό παρεµποδίζουν τη µετάδοση µηνυµάτων πόνου. Σήµερα έχουν ανακαλυφθεί ουσίες όπως η ναλοξόνη (naloxone), που αποκαλούνται ανταγωνιστές οπιοειδών και οι οποίες παρεµποδίζουν τη δράση των οπιοειδών χωρίς οι ίδιες να εµφανίζουν ναρκωτική δράση. Οι ουσίες αυτές αλληλεπιδρούν µε τους υποδοχείς των οπιοειδών, τους οποίους παραµορφώνουν, µε αποτέλεσµα οι τελευταίοι να µην είναι σε θέση να αλληλεπιδράσουν µε τα οπιοειδή (τόσο τα φυσικά όσο και τα συνθετικά). Ηρωίνη

8 ΕΝ ΟΡΦΙΝΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΙΝΕΣ Τα φυσικά οπιοειδή, οι εγκεφαλίνες και οι ενδορφίνες, είναι πεπτίδια που χρησιµοποιούνται από τον εγκέφαλο για να µετριάζουν τον πόνο. Οι ενδορφίνες, που αποτελούνται από αµινοξέα, φαίνεται ότι καταστέλλουν το φυσικό πόνο. Ο εγκέφαλος όταν δέχεται ερεθίσµατα πόνου εκκρίνει χηµικές ουσίες όπως οι ενδορφίνες οι οποίες συνδέονται µε υποδοχείς οπιοειδών σε νευρικά κύτταρα µετάδοσης της αίσθησης του πόνου. Οι ενδορφίνες επηρεάζουν τη δράση της ντοπαµίνης, διευκολύνοντας τη δράση της. Η ντοπαµίνη φτάνει µε µεγαλύτερη ευκολία στον εγκέφαλο, µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται ένα ευχάριστο συναίσθηµα που υπερνικά το αίσθηµα του πόνου. Οι ενδορφίνες φαίνεται να είναι υπεύθυνες για την µείωση του πόνου σε ορισµένες περιπτώσεις βελονισµού. Οι εγκεφαλίνες είναι πενταπεπτίδια και µάλλον έχουν µεγαλύτερη επίδραση στις νευρικές περιοχές που σχετίζονται µε τη συναισθηµατική µνήµη. Όλα τα ναρκωτικά δρουν παρεµβαίνοντας στη βιοχηµεία του ανθρώπινου οργανισµού. Το LSD στοχεύει τη σεροτονίνη, εµποδίζοντάς τη να φτάσει σε ορισµένους εγκεφαλικούς νευρώνες µε αποτέλεσµα να εντείνεται η δράση της σε άλλα νευρικά κύτταρα που είναι υπεύθυνα για τη δηµιουργία παραισθήσεων. Η νικοτίνη µιµείται την ακετυλοχολίνη και προκαλεί το άνοιγµα καναλιών νατρίου. Το σπιντ και η κοκαΐνη παρεµποδίζουν την επαναπρόσληψη νορεφεδρίνης µε αποτέλεσµα η τελευταία να συνεχίζει τη δράση της. Τα ναρκωτικά που ανήκουν στην κατηγορία των οπιοειδών προσδένονται στους υποδοχείς των φυσικών οπιοειδών και παράγουν το ίδιο αίσθηµα ευφορίας. Με την πρόσδεση αυτή όχι µόνο παρεµποδίζουν την πρόσδεση των φυσικών οπιοειδών αλλά επιπλέον προκαλούν τέτοιες τροποποιήσεις στους υποδοχείς ώστε αυτοί να µην µπορούν πλέον να προσδέσουν φυσικά οπιοειδή και να είναι απαραίτητη η κατανάλωση ναρκωτικών ουσιών για να προκληθεί το αίσθηµα ευφορίας. Ουσίες που ενώνονται µε τους υποδοχείς των εγκεφαλινών και των ενδορφινών παράγονται και κατά το µεταβολισµό του αλκοόλ. Όταν ο χρήστης επιχειρεί να διακόψει τη λήψη της ουσίας το σύστηµα παραγωγής ενδορφινών αδυνατεί να επανενεργοποιηθεί, µε αποτέλεσµα την εκδήλωση ισχυρότατων πόνων.