Γενικό Λύκειο Φαλάνης. Τμήμα Β 2. Ερευνητική Εργασία. Αστροφυσική, Μελέτη του Σύμπαντος, Διαστημικά Ταξίδια. Σχολικό Έτος

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Γενικό Λύκειο Φαλάνης. Τμήμα Β 2. Ερευνητική Εργασία. Αστροφυσική, Μελέτη του Σύμπαντος, Διαστημικά Ταξίδια. Σχολικό Έτος"

Transcript

1

2 Γενικό Λύκειο Φαλάνης Τμήμα Β 2 Ερευνητική Εργασία Αστροφυσική, Μελέτη του Σύμπαντος, Διαστημικά Ταξίδια Σχολικό Έτος

3 ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Με την ερευνητική εργασία χωριζόμαστε σε ομάδες μέσα στις οποίες μαθαίνουμε να συνεργαζόμαστε, ανταλλάσουμε απόψεις και να δεχόμαστε κάποιες από αυτές, ακόμη κι αν δε συμφωνούμε. Το ομαδικό πνεύμα προάγει την ευγενή άμιλλα και τη διαλλακτικότητα με αποτέλεσμα τη συλλογή πολλών διαφορετικών απόψεων που μας προσφέρουν σφαιρική και εμπεριστατωμένη γνώσεις σχετικά με το θέμα που ασχολούμαστε. Ο σκοπός της εργασίας μας πάνω στο θέμα της μελέτης του διαστήματος-αστροφυσικής συνδέεται άμεσα με τους σκοπούς που η ίδια υπηρετεί. Σχετικά με την Αστροφυσική θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε και να προσεγγίσουμε πως λειτουργεί το ποικιλόμορφο σύμπαν. Όσον αφορά τη μελέτη του διαστήματος θα προσεγγίσουμε και θα μελετήσουμε τα φυσικά φαινόμενα του πλανήτη μας και την επιρροή που ασκούν στην καθημερινότητά μας. Γενικότερα σκοπός είναι να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας σε θέματα μελέτης του διαστήματος και αστροφυσικής προσεγγίζοντάς το πολύπλευρα και αναλύοντάς το τμηματικά.

4 Μαθητές του Β 2 ΚΟΥΤΣΟΥΝΑΚΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΣΗΜΙΝΑ ΚΥΡΙΤΣΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΥΡΙΤΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΝΟΥ ΘΩΜΑΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ ΗΛΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ ΕΙΡΗΝΗ ΠΕΤΣΙ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ ΣΧΙΣΜΕΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ - ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΑΧΙΚΑ ΕΛΕΝΗ ΤΖΕΡΕΜΕΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΙΑΚΑΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ ΧΑΤΖΗ ΜΑΡΙΑ Υπεύθυνος καθηγητής Καρατζικάκης Μανώλης Σελιδοποίηση - Εξώφυλλο Ρούσσας Γιώργος

5 1 Το Ηλιακό Σύστημα Το Ηλιακό σύστημα περιλαμβάνει τον Ήλιο και όλα τα αντικείμενα τα οποία κινούνται σε τροχιά γύρω από αυτόν μέσα στο πεδίο βαρύτητάς του, είτε περιστρεφόμενα άμεσα γύρω από αυτόν είτε κινούμενα σε τροχιές γύρω από άλλα σώματα που κινούνται γύρω από τον Ήλιο. Βρίσκεται στο τοπικό διαστρικό Νέφος, το οποίο ανήκει στην Τοπική Φυσαλίδα, η οποία με τη σειρά της ανήκει στον βραχίονα του Ωρίωνα στο Γαλαξία, σε απόσταση ετών φωτός από το κέντρο του. Σχηματίστηκε πριν από 4, 6 δισεκατομμύρια έτη, από την βαρυτική κατάρρευση ενός γιγάντιου μοριακού νέφους. Τα αντικείμενα με τη μεγαλύτερη μάζα που περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο, ο οποίος συγκεντρώνει την κύρια μάζα του Ηλιακού συστήματος (99, 86%), είναι οι οκτώ πλανήτες που σχηματίζουν το πλανητικό σύστημα, των οποίων οι τροχιές είναι σχεδόν ελλειπτικές και βρίσκονται πάνω στο επίπεδο που ορίζει η εκλειπτική. Οι τέσσερις εσώτεροι, ο Ερμής, η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης αποτελούν τους λεγόμενους γήινους πλανήτες και αποτελούνται κυρίως από πετρώματα και μέταλλα. Οι τέσσερις εξώτεροι πλανήτες ονομάζονται αέριοι γίγαντες. Από αυτούς, οι δύο μεγαλύτεροι, ο Δίας και ο Κρόνος αποτελούνται από υδρογόνο και ήλιο και οι άλλοι δύο, ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας αποτελούνται από νερό, αμμωνία και μεθάνιο. Με εξαίρεση τον Ερμή και την Αφροδίτη οι υπόλοιποι πλανήτες διαθέτουν φυσικούς δορυφόρους, ενώ οι αέριοι γίγαντες διαθέτουν επιπλέον και δακτυλίους, οι οποίοι αποτελούνται από πάγο και σκόνη. Εκτός από τους πλανήτες, τους δορυφόρους τους και τους δακτυλίους τους, εντός του βαρυτικού πεδίου του Ήλιου συναντούνται διάφορα μικρότερα ουράνια αντικείμενα όπως αστεροειδείς και κομήτες. Οι δύο κύριες

6 2 ζώνες τέτοιων αντικειμένων στο Ηλιακό σύστημα είναι η Κύρια Ζώνη Αστεροειδών, μεταξύ των πλανητών Άρη και Δία, και η Ζώνη του Κάιπερ, πέρα από τη τροχιά του Ποσειδώνα. Η τελευταία, μαζί με τα Αντικείμενα Διασκορπισμένου Δίσκου και τα αντικείμενα του Νέφους του Όορτ σχηματίζουν την ομάδα των Μεταποσειδώνιων Αντικειμένων. Σε αυτές τις περιοχές, πέρα από τους δεκάδες χιλιάδες μικρούς αστεροειδείς, συναντώνται και πλανήτες νάνοι όπως η Δήμητρα, ο Πλούτωνας, η Χαουμέια, ο Μακεμάκε και η Έρις. Αστεροειδείς συναντώνται να κινούνται και σε άλλες περιοχές του Ηλιακού συστήματος όπως στην περιοχή εσωτερικά της τροχιάς του πλανήτη Άρη (γεωπλήσια αντικείμενα) ή παγιδευμένα στα δύο Λαγκρανζιανά σημεία της τροχιάς του Δία (Τρωικοί αστεροειδείς). Μεταξύ των διαφόρων περιοχών κινούνται, επίσης, ελεύθερα αντικείμενα όπως κομήτες, κένταυροι ή διαπλανητική σκόνη. Ήλιος Ο Ήλιος είναι ο αστέρας του ηλιακού μας συστήματος και το λαμπρότερο σώμα του ουρανού. Είναι σχεδόν μια τέλεια σφαίρα με διάμετρο 1, 4 εκατομμύρια χιλιόμετρα (109 φορές περισσότερο από τη Γη), και η μάζα του ( κιλά) αποτελεί το % της μάζας του ηλιακού συστήματος. Η φωτεινότητά του είναι τέτοια, ώστε κατά την διάρκεια της ημέρας να μην επιτρέπει, λόγω της έντονης διάχυσης του φωτός, σε άλλα ουράνια σώματα να εμφανίζονται (με εξαίρεση τη Σελήνη και σπανιότερα την Αφροδίτη). Ο Ήλιος είναι το κοντινότερο στη Γη άστρο, σε απόσταση 149, 6 εκατομμυρίων χιλιομέτρων (1 ΑΜ). Ο Ήλιος είναι ένας κίτρινος αστέρας νάνος που βρίσκεται στην κύρια ακολουθία, με φασματικό τύπο G2V. Ο φασματικός τύπος G2 υποδεικνύει ότι η επιφανειακή του θερμοκρασία είναι περίπου βαθμοί Κέλβιν. Ο Ήλιος ακολουθεί μία τροχιά μέσα στον Γαλαξία σε μία απόσταση με έτη φωτός από το κέντρο του, ολοκληρώνοντας μία περιφορά σε περίπου 226 εκατομμύρια έτη (Κοσμικό έτος). Η σημασία του Ήλιου στην εξέλιξη και την διατήρηση της ζωής στη Γη είναι καίρια, καθώς με τη θεμελιώδη διαδικασία της φωτοσύνθεσης προσφέρει την απαραίτητη ενέργεια για την ανάπτυξη των ζωντανών οργανισμών, και διατηρεί την επιφανειακή θερμοκρασία της Γης σε ανεκτά για τη ζωή επίπεδα, καθώς επίσης και προκαλεί τα μετεωρολογικά φαινόμενα. Η σημασία του ήταν γνωστή από τα προϊστορικά χρόνια, με απο-

7 τέλεσμα ο Ήλιος να λατρεύεται ως θεότητα. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, ατά τον Όμηρο και τον Ησίοδο, ήταν γιος του Τιτάνα Υπερίωνα. Φοίβος, φωτοβόλος δηλαδή, ήταν η προσωνυμία του Ηλίου, η ίδια με του θεού Απόλλωνα. Κατά την εξέλιξη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, οι ηλιακές ιδιότητες αποδόθηκαν στον θεό Απόλλωνα. Γη Η Γη (αρχαία ελληνικά: Γαῖα, λατινικά: Terra, αγγλικά: Earth) αποτελεί τον τρίτο πιο κοντινό πλανήτη στον Ήλιο, τον πιο πυκνό και τον πέμπτο μεγαλύτερο σε μάζα στο Ηλιακό Σύστημα, και ειδικότερα τον μεγαλύτερο ανάμεσα στους γήινους πλανήτες, δηλαδή τους πλανήτες με στερεό φλοιό, και το μοναδικό γνωστό ουράνιο σώμα που φιλοξενεί ζωή. Σύμφωνα με ενδείξεις μέσω ραδιομετρικής χρονολόγησης και άλλων πηγών, η Γη σχηματίστηκε περίπου πριν από περίπου 4, 54 δισεκατομμύρια έτη. Αλληλεπιδρά με τα άλλα αντικείμενα του χώρου μέσω βαρυτικών δυνάμεων, ιδιαίτερα με τον Ήλιο και τη Σελήνη, η οποία αποτελεί τον μοναδικό μόνιμο φυσικό δορυφόρο της. Η αλληλεπίδραση της Γης με το βαρυτικό πεδίο της Σελήνης δημιουργεί την παλίρροια των ωκεανών, σταθεροποιεί την κατεύθυνση του άξονα περιστροφής της Γης και σταδιακά μειώνει τον ρυθμό περιστροφής του πλανήτη μας. Κατά την διάρκεια μιας πλήρους περιστροφής γύρω από τον Ήλιο, η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της περίπου 366, 26 φορές, δημιουργώντας 365, 26 ηλιακές ημέρες ή ένα αστρικό έτος. Ο άξονας περιστροφής της Γης έχει κλίση 23, 4 με τον κάθετο στο επίπεδο τροχιάς της άξονα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εποχικές διαφορές στην επιφάνεια της Γης με περίοδο ενός τροπικού έτους (365, 24 ηλιακές μέρες). Η λιθόσφαιρα της Γης διαιρείται σε αρκετές άκαμπτες τεκτονικές πλάκες που μετακινούνται πάνω στην επιφάνεια του πλανήτη, σε περιόδους που διαρκούν πολλά εκατομμύρια έτη. Το 71% της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από νερό, με το υπόλοιπο να αποτελείται από διάφορες μορφές εδάφους όπως βουνά, έρημοι και πεδιάδες. Το θαλάσσιο σώμα της Γης μαζί με το νερό των λιμνών και των ποταμών στις ηπείρους και το νερό της ατμόσφαιράς της αποτελεί την υδρόσφαιρά της. Οι πολικές περιοχές της Γης καλύπτονται κατά κόρον με πάγο, συμπεριλαμβανομένου του στρώματος πάγου της Ανταρκτικής και του θαλάσσιου πάγου του Αρκτικού σώματος πάγου, η τροπική ζώνη γύρω από τον ισημερινό χαρακτηρίζεται από έντονες βροχοπτώσεις και πυκνή βλάστηση, ενώ στους παράλληλους κύκλους του τροπικού του Καρκίνου και του Αιγόκερω υπάρχουν αχανείς περιοχές ξηρών και άνυ- 3

8 δρων περιοχών. Το εσωτερικό της Γης παραμένει ενεργό με έναν στερεό εσωτερικό πυρήνα μετάλλου, έναν εξωτερικό πυρήνα σε υγρή κατάσταση που παράγει το μαγνητικό πεδίο της και τον μανδύα της που μετακινεί, σε περιόδους πολλών εκατομμυρίων χρόνων, τις τεκτονικές πλάκες της λιθόσφαιρας. Κατά την διάρκεια των πρώτων δισεκατομμυρίων ετών από την δημιουργία της, τους ωκεανούς της Γης εμφανίστηκε ζωή, η οποία άρχισε να επηρεάζει και να μεταβάλει την ατμόσφαιρα και την επιφάνειά της, ενισχύοντας τον γρήγορο πολλαπλασιασμό τόσο αερόβιων, όσο και αναερόβιων οργανισμών. Από εκείνη την περίοδο μέχρι σήμερα, ο συνδυασμός της απόστασής της από τον Ήλιο, των φυσικών ιδιοτήτων της και της γεωλογικής της ιστορίας, επέτρεψε στην ζωή να ακμάσει και να εξελιχθεί. Χωρίς μεγάλη αμφισβήτηση, οι πρώτοι έμβιοι οργανισμοί εμφανίστηκαν στην Γη τουλάχιστον 3, 5 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Φυσικές ενδείξεις για προγενέστερη ζωή συμπεριλαμβάνουν γραφίτη, μια ουσία παραγόμενη από ζωή, που βρέθηκε σε ιζηματογενή πετρώματα στην νοτιοδυτική Γροιλανδία, καθώς και «υπολείμματα βιοτικών υλικών» που βρέθηκαν σε βράχους ηλικίας 4, 1 δισεκατομμυρίων ετών στην Δυτική Αυστραλία. Η βιοποικιλότητα της Γης έχει αυξηθεί με συνεχή ρυθμό εκτός όταν διακόπτεται από μαζικές αφανίσεις. Παρόλο που οι ακαδημαϊκοί υπολογίζουν ότι περισσότερα από το 99% των ειδών ζωής (πάνω από 5 δισεκατομμύρια) που έχουν υπάρξει στην Γη έχουν εξαφανιστεί, υπάρχουν ακόμα περίπου εκατομμύρια σωζόμενα είδη, εκ των οποίων περί τα 1, 2 εκατομμύρια έχουν μελετηθεί από τον άνθρωπο, ενώ πάνω από το 86% δεν έχουν καν περιγραφεί. Στη Γη ζουν επίσης πάνω από 7, 5 δισεκατομμύρια άνθρωποι, οι οποίοι εξαρτιούνται από την βιόσφαιρα και τα ορυκτά της για την επιβίωσή τους. Ο ανθρώπινος πληθυσμός της Γης διαιρείται σε πλήθος κρατών που αλληλεπιδρούν μέσω διπλωματίας, διαμαχών, εμπορίου, μέσων επικοινωνίας και μετακινήσεων. Ο αστρονομικός συμβολισμός της γης αποτελείται από έναν περικυκλωμένο σταυρό, αναπαριστώντας έναν μεσημβρινό και έναν παράλληλο μία παραλλαγή, τοποθετεί τον σταυρό πάνω από τον κύκλο. Η ονομασία της Γης στην ελληνική γλώσσα προέρχεται από το όνομα της θεάς της ελληνικής μυθολογίας Γαίας. Αφροδίτη Η Αφροδίτη είναι ο δεύτερος σε απόσταση από τον Ήλιο πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος. Είναι το πιο λαμπρό αντικείμενο στον νυκτερινό ουρανό μετά τον Ήλιο και τη Σελήνη. Ονομάζεται από το λαό Αυγερινός ή Αποσπερίτης. Είναι παρόμοια στη Γη σε μέγεθος, αλλά πολύ διαφορετική σε φυσικά χαρακτηριστικά, καθώς καλύπτεται από πυκνά νέφη διοξειδίου του άνθρακα και διοξειδίου του θείου και η πίεση και θερμοκρασία στην επιφάνεια της είναι πολύ μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες της Γης. Η Αφροδίτη ονομάζεται "αδελφή της Γης", ως προς την ομοιότητα της με την Γη. Η Αφροδίτη ήταν γνωστή από τους αρχαίους χρόνους, καθώς είναι εύκολα ορατή 4

9 στον ουρανό. Στην αρχαιότητα ονομάζονταν Εωσφόρος ("αυτός που φέρνει την αυγη") όταν εμφανίζονταν το πρωί και Έσπερος το βράδυ. H θεά Αφροδίτη κατά τη μυθολογία ήτη της ομορφιάς και η προστάτιδα του έρωτα. Έτσι είναι προφανής ο λόγος που δόθηκε το όνομα της πιο λαμπερής θεάς στο συγκεκριμένο πλανήτη. Άρης Η ονομασία του πλανήτη Άρη προέρχεται από τον Ολύμπιο θεό του πολέμου της Ελληνικής Μυθολογίας τον Άρη. Οι ονομασίες των δύο δορυφόρων του δόθηκαν από τούς δύο γιους του μυθολογικού Άρη, τον Δείμο και τον Φόβο. Το αστρονομικό σύμβολο του πλανήτη Άρη είναι η "λογχοφόρος στρογγυλή ασπίδα". Ο Άρης είναι γνωστός ήδη από την προϊστορία, καθώς και ο πρώτος πλανήτης που παρατηρούμενος με τηλεσκόπιο αποκάλυψε, λόγω εγγύτητας, τα γενικά χαρακτηριστικά της μορφολογίας του, τα οποία θεωρήθηκαν (σωστά ως ένα βαθμό) ότι είναι παρόμοια με αυτά της Γης. Η ομοιότητα αυτή έδωσε βάση αφενός σε μια εκτεταμένη συζήτηση για την ύπαρξη ζωής σε αυτόν, αφετέρου σε σκέψεις μελλοντικής αποίκισής του. Ακόμα, είναι εύκολα προσεγγίσιμος από τις εξερευνητικές μας διαστημοσυσκευές, καθώς ένα ταξίδι προς τον Κόκκινο Πλανήτη απαιτεί (με την σημερινή τεχνολογία) χρόνο έξι μηνών όταν οι θέσεις Γης και Άρη είναι ευνοϊκές, κάτι που συμβαίνει ανά δυο χρόνια. Για τους λόγους αυτούς ο Άρης είναι ο καλύτερα εξερευνημένος πλανήτης έως σήμερα. Ο Άρης δημιουργήθηκε πριν από 4, 5 δισ. έτη από τον πλανητικό δίσκο στον οποίο δημιουργήθηκαν και οι υπόλοιποι πλανήτες. Σήμερα είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο Άρης, στα αρχικά στάδια εξέλιξής του, καλυπτόταν σε ορισμένα σημεία του από υγρό νερό βάθους τουλάχιστον μερικών μέτρων, ενώ υπάρχουν και ενδείξεις για την ύπαρξη ενός τουλάχιστον ωκεανού. Έτσι, υπάρχει το ενδεχόμενο ο Άρης να φιλοξενούσε ζωή σε μορφή μικροβίων (που όμως είναι σίγουρο ότι δεν εξελίχτηκε παραπάνω) και υποστηρίζεται η άποψη ότι σε μια τέτοια περίπτωση η ζωή στη Γη θα μπορούσε να έχει προέλθει από τον Άρη. Το μικρό μέγεθος του Άρη, που συνεπάγεται μικρή βαρύτητα, δεν του επέτρεψε να διατηρήσει ολόκληρη την ατμόσφαιρά του. Καθώς το μεγαλύτερο μέρος της ατμόσφαιρας διέφυγε στο διάστημα, έπεσε η ατμοσφαιρική πίεση και το υγρό νερό εν μέρει εξατμίστηκε και εν μέρει διέρρευσε στο υπέδαφος και στους πόλους του πλανήτη, υπό την μορφή παγετώνων. Έτσι ο Άρης έγινε 5

10 6 ένας ερημικός και άνυδρος πλανήτης με μία αραιή ατμόσφαιρα, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Ο Άρης βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση εδώ και τουλάχιστον 500 εκατομμύρια έτη. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, η «υγρή» περίοδος του Άρη αφορά μονάχα το αρχικό τμήμα της ιστορίας του. Κρόνος Ο Κρόνος είναι ο έκτος πλανήτης σε σχέση με την απόστασή του από τον Ήλιο και ο δεύτερος σε μέγεθος του Ηλιακού συστήματος μετά τον Δία, με διάμετρο στον ισημερινό του χιλιόμετρα και ανήκει στους λεγόμενους γίγαντες αερίων. Το όνομά του προέρχεται από τον Κρόνο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας και σχετίζεται με την λέξη χρόνος. Σχεδόν ταυτίζεται με τον θεό Saturnus των Ρωμαίων, απ' όπου προέρχονται και οι άλλες ευρωπαϊκές ονομασίες. Λόγω της μεγάλης μάζας του Κρόνου και της μεγάλης βαρύτητας, οι συνθήκες που παράγονται στον Κρόνο είναι ακραίες. Οι εσωτερικές πιέσεις και θερμοκρασίες είναι πέρα από οτιδήποτε μπορεί να αναπαραχθεί πειραματικά στη Γη. Το εσωτερικό του Κρόνου πιθανώς αποτελείται από έναν στερεό πυρήνα σιδήρου, νικελίου, πυριτίου και ενώσεις οξυγόνου και περιβάλλεται από ένα βαθύ στρώμα μεταλλικού υδρογόνου, ένα ενδιάμεσο στρώμα του υγρού υδρογόνου και υγρού ηλίου, καθώς και ένα εξωτερικό στρώμα αερίων. Το ηλεκτρικό ρεύμα μέσα στο στρώμα μεταλλικού υδρογόνου είναι πιθανό να δημιουργεί ένα πλανητικό μαγνητικό πεδίο, που είναι ελαφρώς πιο αδύναμο από το γήινο μαγνητικό πεδίο αν συγκριθούν στις επιφάνειες των πλανητών και περίπου το ένα εικοστό της ισχύος του πεδίου γύρω από τον Δία. Η εξωτερική ατμόσφαιρα έχει γενικά ήπια εμφάνιση, αν και μπορούν να εμφανιστούν χαρακτηριστικά μακράς διάρκειας ζωής. Η ταχύτητα του ανέμου στον Κρόνο μπορεί να φτάσει χλμ/ώρα, πολύ μεγαλύτερη από εκείνη στον Δία. Ο Κρόνος διαθέτει εννέα δακτυλίους, οι οποίοι αποτελούνται από σωματίδια σκόνης και πάγου, και 62 δορυφόρους, χωρίς να συνυπολογίζονται οι μικροί δορυφόροι και οι έλικες. Ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Κρόνου, ο Τιτάνας, είναι ο μόνος δορυφόρος στο Ηλιακό σύστημα με πυκνή ατμόσφαιρα. Για αιώνες τον θεωρούσαν τον τελευταίο (εξώτατο) πλανήτη του Ηλιακού συστήματος, καθώς είναι γνωστός από την αρχαιότητα. Πολλά από αυτά που σήμερα γνωρίζουμε για τον πλανήτη και τους δορυφόρους του, μας έγιναν γνωστά από την εξερεύνηση των Βόγιατζερ 1 και Βόγιατζερ 2 το Από το 2004 η διαστημική συσκευή Κασσίνι βρίσκεται σε τροχιά γύρω απ' τον πλανήτη, μελετώντας τον διεξοδικά.

11 Ουρανός Ο Ουρανός είναι ο έβδομος σε απόσταση από τον Ήλιο, ο τρίτος μεγαλύτερος και ο τέταρτος σε μάζα πλανήτης του Ηλιακού συστήματος. Το όνομα προέρχεται από την αρχαία ελληνική θεότητα του ουρανού, ο οποίος ήταν πατέρας του Κρόνου και παππούς του Δία. Δεν είναι ορατός με γυμνό μάτι από τη Γη, όπως οι άλλοι πλανήτες, καθώς έχει φαινόμενο μέγεθος +5, , 0, και αυτό σε συνδυασμό με την αργή κίνησή του δεν αναγνωρίστηκε στους αρχαίους χρόνους ως πλανήτης. Ο Ουίλιαμ Χέρσελ ανακοίνωσε την ανακάλυψή του τις 13 Μαρτίου 1781, επεκτείνοντας για πρώτη φορά στην ιστορία τα όρια του ηλιακού συστήματος. Ο Ουρανός ήταν ο πρώτος πλανήτης που ανακαλύφθηκε με τηλεσκόπιο. Ο Ουρανός είναι ένας μεγάλος πλανήτης, ένας από τους τέσσερις γίγαντες αερίων του ηλιακού μας συστήματος, αλλά στη δομή μοιάζει περισσότερο με τον Ποσειδώνα, παρά με τους άλλους δύο. Λόγω της μεγάλης απόστασής του από τη Γη, δεν είναι σχεδόν καθόλου ορατός με γυμνό μάτι. Το 1977 ανακαλύφθηκε ότι ο Ουρανός έχει ένα σύστημα από δακτυλίους και ο Βόγιατζερ 2, κατά τη διάρκεια της προσέγγισης του πλανήτη τον Ιανουάριο του 1986 μελέτησε τη δομή των δακτυλίων αυτών και ανακάλυψε 10 ακόμη δορυφόρους του, ανεβάζοντας τον αριθμό τους στους 15. Όλοι οι δακτύλιοι και οι δορυφόροι βρίσκονται σχεδόν στο ίδιο επίπεδο, το επίπεδο του Ισημερινού του πλανήτη. Έχει έναν πετρώδη πυρήνα, στο μέγεθος της Γης, που καλύπτεται από έναν βαθύ "ωκεανό" νερού και αμμωνίας, ο οποίος περιβάλλεται από μια ατμόσφαιρα που αποτελείται από υδρογόνο, ήλιο και μεθάνιο. Το χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τον Ουρανό από όλους τους άλλους πλανήτες του ηλιακού συστήματος είναι ότι ο άξονας περιστροφής γύρω από τον εαυτό του βρίσκεται σχεδόν πάνω στην εκλειπτική, το επίπεδο δηλαδή πάνω το οποίο βρίσκεται η τροχιά του γύρω από τον Ήλιο. Έτσι, καθώς ο Ουρανός περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο και τον εαυτό του, μοιάζει σαν να "κυλά" πάνω στην τροχιά του. Καθώς οι δορυφόροι και οι δακτύλιοί του περιστρέφονται κάθετα στον ισημερινό του πλανήτη, το όλο σύστημα μοιάζει σαν ένας "στόχος". Το αποτέλεσμα στο «ημερολόγιο» του Ουρανού είναι ότι κάθε πόλος έχει πολύ μεγάλη περίοδο νύχτας και μια πολύ μεγάλη περίοδο ημέρας, 21 γήινα έτη. Το χαρακτηριστικό αυτό του Ουρανού έχει επιπτώσεις και στη μαγνητόσφαιρά του, που μοιάζει με τιρμπουσόν που συστρέφεται στην πλευρά του πλανήτη που είναι στραμμένη μακριά από τον Ήλιο. Αυτή η απόκλιση από τα όσα ισχύουν για τους υπόλοιπους πλανήτες δεν έχει εξηγηθεί μέχρι σήμερα. Είναι πιθανό να είναι το αποτέλεσμα κάποιου συμβάντος πρόσκρουσης στο μακρινό παρελθόν του πλανήτη. Ερμής Ονομάστηκε με το όνομα του ελληνικού θεού Ερμή, γιος του Δία και μιας από τις κόρες του Άτλαντα, της νύμφη Μαία, ενώ οι Ρωμαίοι τον βάφτισαν με το όνομα του αντίστοιχου θεού τους Mercurius. Το αστρονομικό σύμβολό του είναι ένας κύκλος με ένα σταυρό από κάτω και ένα ημικύκλιο από επάνω. Συμβολίζει το κεφάλι του Θεού με το κερατοειδές κράνος του. Πριν από τον 5ο αιώνα π. Χ. ο πλανήτης είχε δύο ονόματα καθώς εμφανίζεται εναλλάξ και στις δύο πλευρές του Ήλιου. Το βράδυ ήταν ο Ερμής και το πρωί ο Απόλλων (θεός του ήλιου). Θεωρείται ότι πρώτος 7

12 ο Πυθαγόρας διατύπωσε την άποψη ότι πρόκειται για τον ίδιο πλανήτη. Η πρώτη καταγραφή του Ερμή έγινε από τον Τιμόχαρι τον Αλεξανδρινό. Ο Ερμής βρίσκεται τόσο κοντά στον Ήλιο ώστε είναι πολύ δύσκολο να τον διακρίνουμε καθαρά από τη Γη. Επί πλέον είναι και μικρός, ελάχιστα μόνο πιο μεγάλος από τη Σελήνη. Η ηλιακή του ημέρα (από ανατολή σε ανατολή) διαρκεί διπλάσιο χρόνο (176 γήινες ημέρες) απ ότι το έτος του, αν και μια πλήρης περιστροφή γύρω από τον άξονά του διαρκεί 59 γήινες ημέρες ενώ μια πλήρης περιφορά του γύρω από τον Ήλιο (με μέση ταχύτητα 48 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο) διαρκεί μόνο 88 γήινες ημέρες. Σε απόσταση μικρότερη των 70 εκατομμυρίων χιλιομέτρων ο πλησιέστερος αυτός πλανήτης στον Ήλιο καψαλίζεται συνεχώς από τις ακτίνες του. Είναι ένας χτυπημένος κατ επανάληψη μικρός κόσμος του οποίου οι κρατήρες οφείλονται κυρίως στη γειτνίασή του με τον Ήλιο, η τεράστια βαρύτητα του οποίου προσελκύει μικρούς και μεγάλους διαστημικούς βράχους με αποτέλεσμα ο Ερμής να βρίσκεται συνεχώς στο στόχαστρο των επερχόμενων εισβολέων. Η επιφάνειά του καλύπτεται από κρατήρες ανοιγμένους από μετεωρίτες που έπεσαν πάνω του πριν από αμνημόνευτους χρόνους. Ηλιακού Συστήματος σε διαστάσεις και μάζα. Είναι ο πέμπτος κατά σειρά πλανήτης ξεκινώντας από τον Ήλιο. Στην Αστρονομία έχει το σύμβολο. Είναι ένας γίγαντας αερίων με μάζα λίγο μικρότερη από το ένα χιλιοστό της ηλιακής, αλλά δυόμισι φορές μεγαλύτερη του αθροίσματος της μάζας των υπόλοιπων πλανητών του ηλιακού συστήματος. Ο Δίας, μαζί με τον Κρόνο, τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα, αναφέρονται ως αέριοι γίγαντες. Ο πλανήτης ήταν γνωστός από τους αστρονόμους της αρχαιότητας και συνδέθηκε με τη μυθολογία και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις πολλών πολιτισμών. Οι Ρωμαίοι ονόμασαν τον πλανήτη από το ρωμαϊκό θεό Δία (Jupiter). Όταν φαίνεται από την Γη, ο Δίας μπορεί να φτάσει σε φαινόμενο μέγεθος -2, 95, καθιστώντας τον κατά μέσο όρο, το τρίτο φωτεινότερο αντικείμενο στον ουρανό τη νύχτα μετά από τη Σελήνη και την Αφροδίτη. (Ο Άρης μπορεί να ταιριάξει σε σύντομα χρονικά διαστήματα τη φωτεινότητα του Δία σε συγκεκριμένα σημεία της τροχιάς του.) Ο Δίας αποτελείται κυρίως από υδρογόνο, με το ένα τέταρτο της μάζας να είναι ήλιο. Μπορεί επίσης να έχει βραχώδη πυρήνα που αποτελείται από βαρύτερα στοιχεία. Λόγω της ταχείας περιστροφής του, το σχήμα του Δία είναι αυτό ενός πεπλατυσμένου σφαιροειδούς (έχει μια μικρή, αλλά σημαντική διόγκωση γύρω από τον ισημερινό). Η εξωτερική ατμόσφαιρα είναι εμφανώς χωρισμένη σε διάφορες ζώνες σε διάφορα γεωγραφικά πλάτη, με αποτέλεσμα αναταραχή και καταιγίδες κατά 8 Δίας O Δίας είναι ο μεγαλύτερος πλανήτης του

13 μήκος των ορίων αλληλεπίδρασής τους. Ένα σημαντικό αποτέλεσμα είναι η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα, μια τεράστια καταιγίδα που είναι γνωστό ότι υπήρχε τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα, οπότε και παρατηρήθηκε για πρώτη φορά με τηλεσκόπιο. Γύρω από τον πλανήτη είναι ένα αχνό πλανητικό σύστημα δακτυλίων και μια ισχυρή μαγνητόσφαιρα. Περιβάλλεται επίσης από τουλάχιστον 67 φεγγάρια, συμπεριλαμβανομένων των τεσσάρων μεγάλων φεγγαριών του Γαλιλαίου, όπως ονομάζονται τα φεγγάρια που ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά από τον Γαλιλαίο το Ο Γανυμήδης, ο μεγαλύτερος από αυτά τα φεγγάρια, έχει διάμετρο μεγαλύτερη από εκείνη του πλανήτη Ερμή. Ποσειδώνας Ο Ποσειδώνας είναι ο όγδοος, κατά σειρά απόστασης από τον ήλιο, πλανήτης του Ηλιακού συστήματος. Δεν είναι ορατός με γυμνό μάτι, ενώ αν παρατηρηθεί με ισχυρό τηλεσκόπιο μοιάζει με πράσινο δίσκο. Στην αστρονομία συμβολίζεται με την τρίαινα Ανακαλυμμένος στις 23 Σεπτεμβρίου 1846, ο Ποσειδώνας ήταν ο πρώτος πλανήτης που βρέθηκε σύμφωνα με μαθηματική πρόβλεψη και όχι από εμπειρικές παρατηρήσεις. Οι απροσδόκητες μεταβολές στην τροχιά του Ουρανού οδήγησε τον Αλέξ Μπουβάρντ να συμπεράνει ότι η τροχιά του υπόκειται σε βαρυτική διαταραχή από έναν άγνωστο πλανήτη. Ο Ποσειδώνας στη συνέχεια παρατηρήθηκε από τον Γιόχαν Γκότφριντ Γκάλε σε απόσταση μικρότερη από μία μοίρα από τη θέση που προέβλεψε ο Ουρμπέν Λεβεριέ, και ο μεγαλύτερος δορυφόρος του, ο Τρίτωνας, ανακαλύφθηκε λίγο αργότερα, αν και κανένα των υπόλοιπων 12 δορυφόρων του πλανήτη δεν ανιχνεύτηκε τηλεσκοπικά μέχρι τον 20ο αιώνα. Τον Ποσειδώνα έχει επισκεφθεί ένα μόνο διαστημόπλοιο, το Βόγιατζερ 2, το οποίο πέταξε από τον πλανήτη στις 25 Αυγούστου Ο Ποσειδώνας έχει παρόμοια σύνθεση με τον Ουρανό, ενώ και οι δύο έχουν συνθέσεις που διαφέρουν από εκείνες των μεγαλύτερων γιγάντων αερίων, Δία και Κρόνου. Η ατμόσφαιρα του Ποσειδώνα, ενώ είναι παρόμοια με του Δία και του Κρόνου στο ότι αποτελείται κυρίως από υδρογόνο και ήλιο, μαζί με τα ίχνη υδρογονανθράκων και, ενδεχομένως, του αζώτου, περιέχει μεγαλύτερο ποσοστό των «πάγων», όπως νερό, αμμωνία και μεθάνιο. Οι αστρονόμοι κατηγοριοποιούν ενίοτε τους Ουρανό και Ποσειδώνα ως «γίγαντες πάγου», προκειμένου να τονίσουν τις διακρίσεις αυτές. Το εσωτερικό του Ποσειδώνα, όπως και του Ουρανού, αποτελείται κυρίως από πάγο και βράχους,. Ίχνη μεθανίου στις εξώτερες περιοχές του πλανήτη ευθύνονται εν μέρει για την μπλε εμφάνιση του πλανήτη. Σε αντίθεση με τη σχετικά ήρεμη ατμόσφαιρα του Ουρανού, η ατμόσφαιρα του Ποσειδώνα είναι αξιοσημείωτη για τα ενεργά και ορατά καιρικά φαινόμενα της. Όταν το Βόγιατζερ 2 προσέγγισε τον Ποσειδώνα, για παράδειγμα, στο νότιο ημισφαίριο του πλανήτη υπήρχε μία μεγάλη σκοτεινή κηλίδα, συγκρίσιμη με τη Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα στο Δία. Αυτές οι καιρικές συνθήκες καθοδηγούνται από τους ισχυρότερους συνεχείς ανέμους 9

14 10 κάθε πλανήτη στο ηλιακό μας σύστημα, καθώς καταγράφονται ταχύτητες ανέμου τόσο υψηλές όσο χιλιόμετρα ανά ώρα. Λόγω της μεγάλης απόστασης από τον Ήλιο, η εξωτερική ατμόσφαιρα του Ποσειδώνα είναι ένα από τα πιο κρύα μέρη στο ηλιακό σύστημα, με τη θερμοκρασία στις κορυφές σύννεφων να πλησιάζουν τους -218 C (55 K). Ωστόσο, η θερμοκρασία στο κέντρο του πλανήτη είναι περίπου Κ ( C). Ο Ποσειδώνας έχει ένα αχνό και κατακερματισμένο σύστημα δακτυλίων, οι οποίοι είχαν ανιχνευτεί κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, όμως, ήταν αναμφισβήτητα η ύπαρξή τους επιβεβαιώθηκε μόνο το 1989 από το Voyager 2.

15 11 Φυσικοί Δορυφόροι Φυσικός δορυφόρος ή φεγγάρι ονομάζεται κάθε φυσικό ουράνιο σώμα που περιφέρεται γύρω από έναν πλανήτη ή πλανήτη νάνο ή άλλο μικρότερο ουράνιο σώμα και υπακούει στους ίδιους νόμους της ουράνιας μηχανικής που ρυθμίζουν την κίνηση των πλανητών. Τους νόμους αυτούς προσδιόρισε ο Γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ. Οι φυσικοί δορυφόροι ονομάζονται επίσης δευτερεύοντες πλανήτες. Υπάρχουν 173 γνωστοί φυσικοί δορυφόροι γύρω από τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, καθώς και 9 σε τροχιά γύρω από τους πλανήτες νάνους. Μέχρι τον Νοέμβριο του 2016, 290 πλανητοειδείς με δορυφόρο έχουν ανακαλυφθεί, συνολικά 306 δορυφόροι. Υπάρχουν 125 γνωστά αντικείμενα στην Κύρια ζώνη αστεροειδών με δορυφόρους (οι επτά με δύο δορυφόρους), 4 Τρωικοί Αστεροειδείς του Δία με δορυφόρους, 59 αντικείμενα που βρίσκονται κοντά στη Γη με δορυφόρους (Γεωπλήσια αντικείμενα) και 21 αστεροειδείς με δορυφόρους που η τροχιά τους τέμνει την τροχιά του Άρη. Ακόμη υπάρχουν, 81 μεταποσειδώνια αντικείμενα με δορυφόρους, από τα οποία 2 με δύο δορυφόρους και 1 (Πλούτωνας) με πέντε. Παρακάτω αναφέρονται οι κυριότεροι δορυφόροι του ηλιακού μας συστήματος ανά πλανήτη (στην παρένθεση αναγράφονται οι ονομασίες των δορυφόρων) είναι οι: Γη (Σελήνη) Άρης (Δείμος και Φόβος) Δίας 67 φυσικούς δορυφόρους (οι μεγαλύτεροι είναι: Γανυμήδης, Καλλιστώ, Ιώ και Ευρώπη, και είναι ορατοί ακόμη και με μικρό τηλεσκόπιο. Ανακαλύφθηκαν από τον Γαλιλαίοτον Ιανουάριο του 1610) Κρόνος 62 φυσικούς δορυφόρους (καθώς και ένα σύστημα δακτυλίων που μπορεί να θεωρηθεί ως σύνολο μυριάδων μικροσκοπικών δορυφόρων. Οι μεγαλύτεροι δορυφόροι είναι: Τιτάνας, Ρέα, Ιαπετός, Διώνη, Τηθύς, Εγκέλαδος και Μίμας) Ουρανός 27 φυσικούς δορυφόρους (οι μεγαλύτεροι είναι: Τιτάνια, Όμπερον, Ουμβριήλ, Άριελ και Μιράντα) Ποσειδώνας 14 φυσικούς δορυφόρους (οι μεγαλύτεροι είναι: Τρίτωνας, Πρωτέας και Νηρηίδα) ο πλανήτης νάνος Πλούτωνας (Χάρων, Ύδρα, Νύχτα, Κέρβερος και Στύγα) ο πλανήτης νάνος Χαουμέια (Χιιάκα και Ναμάκα) ο πλανήτης νάνος Μακεμάκε (S/2015 (136472) 1) ο πλανήτης νάνος Έρις (Δυσνομία) Φορά και διάρκεια περιστροφής των δορυφόρων Ωστόσο, οι διαρκείς έρευνες των επιστημόνων οδηγούν σε νέες ανακαλύψεις. Οι περισσότεροι δορυφόροι κινούνται γύρω από τους πλανήτες κατά την «ορθή φορά», δηλαδή κατά τη φορά που περιφέρονται και οι πλανήτες γύρω από τον Ήλιο. Στον κανόνα όμως αυτόν υπάρχουν και αρκετές εξαιρέσεις. Από τους δορυφόρους με γνωστά στοιχεία, τέσσερις του Δία, ένας του Κρόνου, τέσσερις του Ουρανού και ένας του Ποσειδώνος, δηλαδή συνολικά οι 10 από τους 35 γνωστούς

16 δορυφόρους, κινούνται κατά την αναδρομή φορά γύρω από τον αντίστοιχο πλανήτη. Η διάρκεια της περιστροφής, στους λεγόμενους «κανονικούς» δορυφόρους, είναι ίση με τον χρόνο περιφοράς του δορυφόρου γύρω από τον πλανήτη. Δηλαδή, όπως ακριβώς και η Σελήνη, παρουσιάζουν προς τον πλανήτη πάντοτε την ίδια όψη. Μοναδική γνωστή εξαίρεση «κανονικού» δορυφόρου που ωστόσο η διάρκεια περιστροφής διαφέρει είναι ο Υπερίωνας του Κρόνου. Υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε ότι μερικοί από τους δορυφόρους των μεγάλων πλανητών (εκείνοι που βρίσκονται συνήθως μακριά από τον πλανήτη) είναι ουράνια σώματα που συνελήφθησαν οπό τον πλανήτη και υποχρεώθηκαν να στρέφονται γύρω του. Για ορισμένους από τους μη-κανονικούς και μακρινούς δορυφόρους έχει παρατηρηθεί ότι ο χρόνος περιστροφής και ο χρόνος περιφοράς διαφέρουν κατά πολύ. Σελήνη Η Σελήνη είναι ο μοναδικός φυσικός δορυφόρος της Γης και ο πέμπτος μεγαλύτερος φυσικός δορυφόρος του ηλιακού συστήματος. Πήρε το όνομά του από την Σελήνη, αρχαιοελληνική θεά του δορυφόρου αυτού. Λέγεται επίσης και «Φεγγάρι»στη δημοτική γλώσσα, λιγότερο επίσημα ή ποιητικά. Είναι το φωτεινότερο σώμα στην ουράνια σφαίρα μετά τον Ήλιο, επειδή είναι και το κοντινότερο στη Γη ουράνιο σώμα. Εξαιτίας αυτής της εγγύτητας, η Σελήνη ασκεί ισχυρή βαρυτική επίδραση στη Γη (παλιρροϊκή αλληλεπίδραση), προκαλώντας φαινόμενα όπως οι πλίρροιες, αλλά και επηρεάζοντας τον άξονα περιστροφής της. Η μέση απόσταση Γης - Σελήνης είναι χιλιόμετρα (παρατηρείται ότι αυτή η απόσταση αυξάνεται κατά περίπου 0, 32 εκατοστά το μήνα και αυτό συμβαίνει λόγω των παλιρροϊκών δυνάμεων). Η διάμετρος της σελήνης είναι χιλιόμετρα (περίπου το 1/4 της γήινης). Η βαρύτητα στην επιφάνεια της Σελήνης είναι σε ένταση το 1/6 περίπου αυτής της Γης. Περιστρέφεται στον ελαφρώς κεκλιμένο άξονά της σε 27 ημέρες 7 ώρες και 43 λεπτά, ακριβώς στον ίδιο χρόνο που διαρκεί η τροχιακή περιφορά της γύρω από τη Γη. Αυτός ο συντονισμός είναι και ο λόγος που από τη Γη είναι ορατή μόνο η μια πλευρά της Σελήνης, η οποία χαρακτηρίζεται από σκοτεινές ηφαιστειακές θάλασσες οι οποίες βρίσκονται ανάμεσα στα λαμπρά υψίπεδα και τους κρατήρες. Αν και φαίνεται λαμπρή, στην πραγματικότητα, η επιφάνεια της Σελήνης είναι αρκετά σκοτεινή, με ανακλαστικότητα παρόμοια με αυτή της ασφάλτου. Ανάλογα με τη θέση του Ήλιου, της Γης και της Σελήνης, διαφορετικό τμήμα της Σελήνης 12

17 φαίνεται να φωτίζεται, δημιουργώντας τις φάσεις της Σελήνης. Οι εκλείψεις Ηλίου προκαλούνται από τη Σελήνη, όταν αυτή περνά φαινομενικά μπροστά από το Ήλιο, σκιάζοντας μέρος της Γης, αντίθετα με τις εκλείψεις Σελήνης που προκαλούνται ομοίως από τον πλανήτη Γη. Λόγω της λαμπρότητας και των τακτικών της φάσεων, η Σελήνη έχει σημαντικό πολιτιστικό ρόλο από την αρχαιότητα. Το πρόγραμμα Λούνα της Σοβιετικής Ένωσης ήταν το πρώτο το οποίο έφτασε στη Σελήνη με μη επανδρωμένη διαστημοσυσκευή το Το αμερικανικό πρόγραμμα Απόλλο, της ΝΑΣΑ, είναι μέχρι σήμερα το μόνο το οποίο έχει στείλει επανδρωμένες αποστολές στη Σελήνη, αρχίζοντας με το Απόλλο 8 το 1968, το οποίο τέθηκε σε τροχιά γύρω από το φεγγάρι, ενώ έξι αποστολές προσεληνώθηκαν την περίοδο , αρχίζοντας με τον Απόλλων 11. Μετά το Απόλλων 17 το φεγγάρι έχουν επισκεφτεί μόνο μη επανδρωμένες αποστολές. Φόβος (Άρης) Ο Φόβος (αγγλικά: Phobos) ή Άρης I είναι ο μεγαλύτερος από τους δύο δορυφόρους του πλανήτη Άρη (ο άλλος είναι ο Δείμος). Ο Φόβος, που έλαβε το όνομά του από την Ελληνική μυθολογία και συγκεκριμένα από τη δέκατη πέμπτη ραψωδία της Ιλιάδας, περιφέρεται εγγύτερα στον πλανήτη του από κάθε άλλο φυσικό δορυφόρο στο Ηλιακό σύστημα. Ο Φόβος ανακαλύφθηκε από τον Αμερικανό αστρονόμο Έιζαφ Χωλ στις 17 Αυγούστου 1877, από παρατήρηση που έγινε από το Αστεροσκοπείο του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ (US Naval Observatory) στην πρωτεύουσα Ουάσινγκτον πριν την αυγή (4:14 τοπική ώρα). Το 2008 μετρήσεις από τη διαστημοσυσκευή Mars Express της ESA εκτίμησαν τη μάζα του Φόβου σε 1, 072x1016 κιλά, περίπου ένα δισεκατομμυριοστό της μάζας της Γης καθώς και τον όγκο του, υπολογίζοντας έτσι την πυκνότητά του σε περίπου 1, 85 gr/cm3. Αυτό σημαίνει ότι ο Φόβος είναι μάλλον ένας χαλαρός σωρός υλικών, όπως μερικοί αστεροειδείς, παρά ένα συμπαγές σώμα. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό του είναι ο μεγάλος κρατήρας Στίκνεϋ (Stickney crater), που προήλθε από σύγκρουση του δορυφόρου με θραύσμα από άλλη σύγκρουση στην επιφάνεια του Άρη. Ο κρατήρας αυτός φέρει το όνομα της γυναίκας του Χωλ. Άλλο γνωστό χαρακτηριστικό του είναι οι γραμμώσεις κατά μήκος της επιφάνειάς του, που προκλήθηκαν καθώς θραύσματα από μετεωρικές συγκρούσεις στην επιφάνεια του Άρη πέρασαν "ξυστά" από την επιφάνεια του Φόβου. Ο Φόβος περιφέρεται σε μικρή απόσταση γύρω από τον Άρη (σε σχέση με δορυφόρους άλλων πλανητών) και γι' αυτό σε μερικά εκατομμύρια χρόνια είτε θα πέσει στην επιφάνειά του, είτε, το πιθανότερο, μόλις ξεπεράσει το όριο Ρος (Roche) θα διασπαστεί από τη βαρύτητα του πλανήτη κι έτσι ο Άρης θα αποκτήσει έναν προσωρινό δακτύλιο. Ο Φόβος ήταν στόχος της ρωσικής αποστολής Fobos-Grunt, η οποία εκτοξεύθηκε στις 8 Νοεμβρίου Ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε η αποστολή να ξεκινήσει το

18 Η αποστολή θα προσεδαφιζόταν στο δορυφόρο, θα συνέλεγε δείγμα εδάφους και θα το επέστρεφε στη Γη. Αμέσως μετά την εκτόξευση, το σκάφος παρουσίασε προβλήματα στην εκκίνηση των κινητήρων που θα το προωθούσαν στο διαπλανητικό του ταξίδι και έμεινε κολλημένο σε γήινη τροχιά. Στις 12 Νοεμβρίου ανακοινώθηκε ότι δεν υπάρχει πλέον ελπίδα για τη διάσωση της αποστολής. Η αποστολή εισήλθε στη γήινη ατμόσφαιρα και καταστράφηκε στις 15 Ιανουαρίου του Καλλιστώ (Δίας) Η Καλλιστώ είναι πέμπτου μεγέθους (5, 7) και μπορεί να παρατηρηθεί με κιάλια, ως ο τέταρτος κατά σειρά λαμπρότητας μεταξύ των τεσσάρων μεγάλων δορυφόρων του Δία (Γανυμήδης, Ιώ, Ευρώπη και Καλλιστώ). Ο δορυφόρος αυτός φέρει διακριτικό σύμβολο ΙV επειδή στην αρχή όταν ανακαλύφθηκε πίστευαν ότι ήταν ο τέταρτος σε απόσταση. Κινείται σε απόσταση από τον Δία χιλιομέτρων και σε επίπεδο που σχηματίζει γωνία 2 43 με το επίπεδο του ισημερινού του Δία. Η πραγματική του διάμετρος ανέρχεται σε χλμ. και κινείται γύρω από τον Δία σε γήινο χρόνο 16 ημερών, 16 ωρών, 32 και 8, 6 της ώρας. Είναι ο λιγότερο ανακλαστικός από τους δορυφόρους του Δία αν και διαθέτει μεγάλες ποσότητες παγωμένου νερού Μίμος (Κρόνος) Ο Μίμας (αγγλικά: Mimas) είναι ένας φυσικός δορυφόρος του πλανήτη Κρόνου. Πήρε το όνομά του από τον γίγαντα Μίμα, γιο της Γαίας σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία. Η άλλη του σημερινή ονομασία είναι Κρόνος I (Saturn I). Ο Μίμας ανακαλύφθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου του 1789 από τον Ουίλιαμ Χέρσελ. Το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας του Μίμα καλύπτεται από κρατήρες πρόσκρουσης, εκ των οποίων ο μεγαλύτερος, με διάμετρο 130 χλμ., φέρει το όνομα του αστρονόμου που ανακάλυψε το δορυφόρο: Χέρσελ. Ο μη επανδρωμένος βολιστήρας Πάιονηρ 11 πέρασε από τον Κρόνο το 1979, και η κοντινότερή του προσέγγιση στον Μίμα ήταν στα χλμ., στις 1 Σεπτεμβρίου Το Βόγιατζερ 1 πέρασε κοντά σε αυτό το 1980 και το Βόγιατζερ 2 το έτος Το Κασσίνι- Χόιχενς έχει φωτογραφήσει τον Μίμα πολλές φορές από το 2004, οπότε και εγκαταστάθηκε σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο. Ένα από τα κοντινότερα περάσματά του πραγματοποιήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2010, όταν ο βολιστήρας πέρασε σε απόσταση χλμ. από τον Μίμαντα. Τηθύς (Κρόνος) Η Τηθύς (αγγλικά: Tethys) είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος φυσικός δορυφόρος του πλανήτη Κρόνου και ανακαλύφθηκε από τον Τζιοβάνι Ντομένικο Κασίνι στις 21 Μαρτίου Η Τηθύς έχει μέση διάμετρο χιλιόμετρα και απέχει από τον πλανήτη Κρόνο χλμ. Ονομάστηκε Τηθύς από την Τιτανίδα Τηθύς της ελληνικής μυθολογίας. Επίσης αναφέρεται και με την ονομασία Κρόνος III(Saturn III), επειδή είθισται στην Αστρονομία αντί του ονόματος του δορυφόρου να χρησιμοποιείται ο αύξων αριθμός εκάστου (κατά σειρά απόστασης από τον πλανήτη). Στην πραγματικότητα δεν είναι ο τρίτος στη σειρά, αλλά όταν ανακαλύφθηκε ήταν. Ο Κασσίνι ονόμασε τους τέσσερις δορυφόρους που ανακάλυψε (Τηθύς, Διώνη, Ρέα, Ιαπετός) Sidera Lodoicea, δηλαδή αστέρια του Λουδοβίκου προς τιμή του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ'. Το 1847 όμως ο Τζον Χέρσελ έδωσε σε αυτούς τους δορυφόρους ονόματα Τιτάνων, οι οποίοι ήταν αδέλφια του Κρόνου. Η Τηθύς είναι ένα ουράνιο σώμα που αποτελείται σχεδόν εξ' ολοκλήρου από πάγο. Στην παγωμένη επιφάνειά της διακρίνονται πολλοί κρατήρες. Ο μεγαλύτερος κρατήρας της βρίσκεται στο δυτικό της ημισφαίριο, ονομάζεται Οδυσσέας και έχει διάμετρο 400 χιλιόμετρα. Ένα άλλο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της επιφάνειάς της είναι το «Χάσμα της Ιθάκης», 14

19 ένα φαράγγι πλάτους εκατό χιλιομέτρων και βάθους πέντε, που διατρέχει τα 3/4 της περιφέρειας της Τηθύος (περίπου χιλιόμετρα). Εικάζεται ότι σχηματίστηκε όταν το νερό στο εσωτερικό του δορυφόρου πάγωσε, αυξάνοντας έτσι τον όγκο του και ραγίζοντας την επιφάνεια. Η θερμοκρασία στην επιφάνειά της είναι περίπου -187oC. Φοίβη (Κρόνος) Η Φοίβη (αγγλικά: Phoebe) στην Αστρονομία είναι ένας φυσικός δορυφόρος του πλανήτη Κρόνου, ο ένατος κατά σειρά ανακαλύψεως. Ανακαλύφθηκε από τον Ουίλλιαμ Χένρι Πίκερινγκ στις 17 Μαρτίου 1899 από φωτογραφικές πλάκες που είχαν ληφθεί από τις 16 Αυγούστου 1898 στην Αρεκίπα του Περού από τον DeLisle Stewart. Υπήρξε ο πρώτος δορυφόρος που ανακαλύφθηκε φωτογραφικά. Ο δορυφόρος Φοίβη πήρε το όνομά του από την Τιτανίδα Φοίβη στην ελληνική μυθολογία. Είναι γνωστός και με τα διακριτικά Saturn IX (Κρόνος ΙΧ) από τη σειρά ανακαλύψεως. Η ΔΑΕ έχει αποφασίσει τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά στην επιφάνεια της Φοίβης να ονομάζονται με τα ονόματα προσώπων του ελληνικού μύθου του Ιάσονα και των Αργοναυτών: Το 2005 η ΔΑΕ ονόμασε επίσημα 24 κρατήρες με τα ονόματα Άκαστος, Άδμητος, Αμφίων, Βούτης, Κάλαϊς, Κάνθος, Κλυτίος, Εργίνος, Εύφημος, Ευρυδάμας, Ευρυτίων, Εύρυτος, Ύλας, Ίδμων, Ίφιτος, Ιάσων, Μόψος, Ναύπλιος, Οϊλέας, Πηλεύς, Φλίας, Ταλαός, Τελαμών και Ζήτης. Ο Δρ. Τωβίας Όουεν του Πανεπιστημίου της Χαβάης, πρόεδρος της ομάδας εξωτερικού Ηλιακού συστήματος της IAU ανέφερε σχετικά: «Επιλέξαμε τον θρύλο των Αργοναυτών για τη Φοίβη καθώς απηχεί την εξερεύνηση του συστήματος του Κρόνου από την αποστολή Κασσίνι - Χόιχενς. Δεν μπορούμε να πούμε ότι οι συμμετέχοντες σε αυτή επιστήμονες περιλαμβάνουν ήρωες όπως τον Ηρακλή και την Αταλάντη, αλλά τουλάχιστον αντιπροσωπεύουν ένα ευρύ διεθνές φάσμα αξιόλογων ανθρώπων που ήταν πρόθυμοι να ριψοκινδυνεύσουν τη σταδιοδρομία τους με αυτή τη μακρινή αποστολή σε ένα απόμακρο βασίλειο, με την ελπίδα να αποκτήσουν μια μεγαλειώδη επιβράβευση.» Για πάνω από ένα αιώνα η Φοίβη ήταν ο μακρινότερος από τον πλανήτη γνωστός δορυφόρος του Κρόνου, μέχρι την ανακάλυψη πολλών μικρών δορυφόρων το Παραμένει ο μακρινότερος από τους 10 κυριότερους δορυφόρους του (οι υπόλοιποι είναι πολύ μικρότεροι), με τον επόμενο, τον Ιαπετό, να είναι 4 φορές πλησιέστερα στον Κρόνο. Η 15

20 Φοίβη συμπληρώνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Κρόνο σε 550 γήινες ημέρες, 13 ώρες, 33 λεπτά και 4, 55 δευτερόλεπτα, ακολουθώντας μία αρκετά έκκεντρη τροχιά (εκκεντρότητα 0, 15624). Η απόστασή της από τον Κρόνο κυμαίνεται μεταξύ και χλμ. (μέση χλμ). Η μέση ταχύτητα της περιφοράς περί τον Κρόνο είναι 6167 χιλιόμετρα την ώρα. Η τροχιά είναι ανάδρομη και η κλίση της ως προς την εκλειπτική είναι 173, 04, ενώ η κλίση ως προς το ισημερινό επίπεδο του Κρόνου είναι 151, 78. Η Φοίβη είναι σχεδόν σφαιρική με διαστάσεις 230 x 220 x 210 χλμ., ή το 1/15 της διαμέτρου της Σελήνης. Η Φοίβη περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της μία φορά κάθε 9 ώρες 16 λεπτά και 55, 2 δευτερόλεπτα. Η κλίση του άξονα περιστροφής ως προς το επίπεδο της τροχιάς της είναι 152, 14 μοίρες. Η θερμοκρασία στην επιφάνειά της είναι 75 K (-198 C). Η μάζα της Φοίβης ανέρχεται σε 8, 2920 ± 0, 0010 τετράκις εκατομμύρια τόνους, που αντιστοιχεί σε μέση πυκνότητα 1, 6 γραμμάριο ανά cm³. Η μέση επιτάχυνση της βαρύτητας στην επιφάνεια της Φοίβης είναι περί τα 0, 049 m/sec2, δηλαδή η βαρύτητα εκεί είναι 200 φορές ασθενέστερη από αυτή στην επιφάνεια της Γης. Η ταχύτητα διαφυγής είναι περίπου 100 m/sec. Ενώ οι περισσότεροι εσωτερικοί δορυφόροι του Κρόνου έχουν πολύ φωτεινές επιφάνειες, η Φοίβη έχει λευκαύγεια (άλβεδο) μόλις 0, 06, είναι δηλαδή σκοτεινόχρωμη όσο το φούμο. Η επιφάνειά της είναι έντονα σημαδεμένη από κρατήρες: ο μεγαλύτερος έχει διάμετρο 80 χιλιόμετρα και ένας άλλος έχει τοιχώματα ύψους 16 χιλιομέτρων. Το πολύ σκούρο χρώμα της Φοίβης αρχικώς οδήγησε στη θεωρία ότι ήταν αρχικώς αστεροειδής και αιχμαλωτίσθηκε από το βαρυτικό πεδίο του Κρόνου, καθώς έμοιαζε με τη διαδεδομένη κατηγορία των σκουρόχρωμων αστεροειδών τύπου C. Ωστόσο, εικόνες από το διαστημόπλοιο Κασσίνι - Χόιχενς δείχνουν ότι οι κρατήρες της Φοίβης διαφέρουν σημαντικά στη λευκαύγειά τους, γεγονός που υποδηλώνει την παρουσία μεγάλων ποσοτήτων πάγου κάτω από ένα λεπτό στρώμα σκούρων αποθέσεων πάχους 300 ως 500 μέτρων. Επιπλέον, έχει ανιχνευθεί παγωμένο διοξείδιο του άνθρακα στην επιφάνεια, κάτι που δεν έχει ποτέ ανακαλυφθεί σε αστεροειδή. Εκτιμάται ότι η Φοίβη αποτελείται κατά 50% από πετρώματα έναντι περίπου 35% των εσώτερων κρόνειων δορυφόρων. Για τους λόγους αυτούς, οι επιστήμονες τείνουν πλέον να θεωρούν ότι η Φοίβη είναι στην πραγματικότητα ένας «Κένταυρος», δηλαδή παγωμένος αστεροειδής από τη Ζώνη Κάιπερ που συνδυάζει ιδιότητες αστεροειδούς και κομήτη. Αν αυτό αληθεύει, η Φοίβη είναι το πρώτο τέτοιο ουράνιο σώμα του οποίου αποκτήθηκαν εικόνες που το δείχνουν ως εκτεταμένο σώμα και όχι ως σημείο. Υλικό που εκτινάχθηκε από την επιφάνεια της Φοίβης εξαιτίας προσκρούσεων μικρών μετεωροειδών ίσως να ευθύνεται για τη σκούρα επιφάνεια του Υπερίωνα. Το υλικό που εκτινάχθηκε από τις μεγαλύτερες προσκρούσεις άλλων σωμάτων στη Φοίβη ίσως να σχημάτισε τους άλλους δορυφόρους της ομάδας της Φοίβης, οι οποίοι έχουν διαστάσεις μικρότερες των 10 km. Τον Οκτώβριο του 2009 η NASA ανακοίνωσε ότι ανακάλυψε ένα νέο τεράστιο δακτύλιο του Κρόνου, στη περιοχή που κινείται η Φοίβη. Οι επιστήμονες πιστεύουν πως το υλικό του δακτυλίου αυτού προέρχεται από τη Φοίβη, η οποία κινείται μέσα σε αυτόν. Με βάση αυτή την ανακάλυψη, ίσως τελικά το υλικό αυτό να ευθύνεται και για τη σκούρα επιφάνεια του Ιαπετού, κάτι που μέχρι τότε δεν μπορούσε να αποδειχθεί. Το διαστημόπλοιο Βόγιατζερ 2 πέρασε σε απόσταση 2, 2 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Φοίβη τον Σεπτέμβριο 1981 και, έστω και από αυτή τη μεγάλη απόσταση, έδωσε τις πρώτες εικόνες της Φοίβης. Αλλά το Κασσίνι - Χόιχενς πέρασε πάνω από χίλιες φορές εγγύτερα, σε απόσταση χλμ. στις 11 Ιουνίου 2004, δίνοντάς μας πολλές λεπτομερείς εικόνες του δορυφόρου και της επιφάνειάς του. Από καθαρή τύχη η Φοίβη βρισκόταν στην καλύτερη θέση της τροχιάς της για τη μοναδική προσέγγιση από το Κασσίνι, καθώς αυτό πλησίαζε το σύστημα του Κρόνο. 16

21 17 Μιράντα (Ουρανός) Η Μιράντα (αγγλικά: Miranda) είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος φυσικός δορυφόρος του πλανήτη Ουρανού και ο δέκατος όγδοος, κατά σειρά μεγέθους, δορυφόρος του ηλιακού συστήματος. Ανακαλύφθηκε από τον Γκέραρντ Κάιπερ στις 16 Φεβρουαρίου 1948 και πήρε το όνομά του από την Μιράντα, η οποία ήταν η κόρη του Πρόσπερου στο έργο του Σαίξπηρ, «Η Τρικυμία». Η άλλη του σημερινή ονομασία είναι Ουρανός V (Uranus V, δηλαδή ο πέμπτος από τους δορυφόρους του Ουρανού που έχει ονομαστεί). Με διάμετρο μόλις 472 χιλιόμετρων, η Μιράντα είναι ένα από τα μικρότερα αντικείμενα στο ηλιακό μας σύστημα που είναι γνωστό ότι είναι σφαιρικό από τη βαρύτητά της. Επίσης η Μιράντα διαθέτει μία από τις πιο ακραίες και ποικίλες τοπογραφίες από κάθε άλλο αντικείμενο στο ηλιακό μας σύστημα. Μέχρι στιγμής, το σύστημα του Ουρανού έχει μελετηθεί από κοντά μόνο μία φορά, από το διαστημικό σκάφος Βόγιατζερ 2 τον Ιανουάριο του Εκείνη την περίοδο μόνο το νότιο ημισφαίριο της Μιράντας ήταν στραμμένο προς τον ήλιο, έτσι μόνο αυτό έχει φωτογραφηθεί. Τιτάνια (Ουρανός) Η Τιτάνια (αγγλικά: Titania) είναι ο μεγαλύτερος από τους 27 φυσικούς δορυφόρους του πλανήτη Ουρανού και ο όγδοος, κατά σειρά μεγέθους, δορυφόρος του ηλιακού συστήματος. Ανακαλύφθηκε από τον Ουίλιαμ Χέρσελ το 1787 και πήρε το όνομά του από την Τιτάνια, η οποία ήταν η βασίλισσα των ξωτικών στο έργο του Σαίξπηρ «Όνειρο Θερινής Νυκτός». Η άλλη του σημερινή ονομασία είναι Ουρανός III (Uranus III, δηλαδή ο τρίτος από τους δορυφόρους του Ουρανού που έχει ονομαστεί). Αρχικώς τον αποκαλούσαν απλώς «ο πρώτος δορυφόρος του Ουρανού». Το 1848 ο Λάσελ του έδωσε τα διακριτικά Uranus I. Η Τιτάνια αποτελείται από περίπου ίσες ποσότητες πάγου και πετρώματος, και είναι πιθανό να διακρίνεται σε έναν βραχώδη πυρήνα και ένα παγωμένο μανδύα. Ενώ μπορεί να υπάρχει και ένα στρώμα νερού στο όριο πυρήνα - μανδύα. Η επιφάνεια της Τιτάνιας η οποία είναι σχετικά σκοτεινή και με ελαφρώς κόκκινο χρώμα, φαίνεται να έχει διαμορφωθεί και από συγκρούσεις αλλά και από ενδογενείς διεργασίες. Είναι καλυμμένη με πολλούς κρατήρες που φθάνουν έως και τα 326 χιλιόμετρα σε

22 διάμετρο, παρ' όλα αυτά όμως έχει λιγότερους κρατήρες από τον πιο μακρινό Όμπερον και αυτό πιθανότατα οφείλεται στο ότι ίσως η Τιτάνια υπέστη πρώιμες ενδογενείς διεργασίες οι οποίες εξάλειψαν αρκετούς κρατήρες στην επιφάνειά της και δημιούργησαν ένα σύστημα τεράστιων φαραγγιών και γκρεμών. Υπέρυθρη φασματοσκοπία που διεξήχθη από το 2001 έως το 2005 αποκάλυψε την παρουσία παγωμένου νερού καθώς και παγωμένου διοξείδιο του άνθρακα στην επιφάνειά της το οποίο με τη σειρά του υποδηλώνει ότι η Τιτάνια μπορεί να διαθέτει μια αδύναμη ατμόσφαιρα διοξειδίου του άνθρακα. Το σύστημα του Ουρανού έχει μελετηθεί από κοντά μόνο μία φορά, από το διαστημικό σκάφος Βόγιατζερ 2 τον Ιανουάριο του Οι αρκετές εικόνες της Τιτάνιας που τράβηξε το Βόγιατζερ 2, βοήθησαν ώστε ώστε να χαρτογραφηθεί το 40% περίπου της επιφάνειας της. Η Τιτάνια ανακαλύφθηκε από τον Ουίλιαμ Χέρσελ στις 11 Ιανουαρίου του 1787, την ίδια μέρα ανακάλυψε και τον δεύτερο μεγαλύτερο δορυφόρο του Ουρανού, τον Όμπερον. Για σχεδόν πενήντα χρόνια μετά την ανακάλυψή τους, η Τιτάνια και ο Όμπερον δεν παρατηρήθηκαν από οποιοδήποτε άλλο μέσο εκτός από του Ουίλιαμ Χέρσελ, αν και μπορεί να φαίνονται από τη Γη με ένα σημερινό ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο τελευταίας τεχνολογίας. Όλοι οι δορυφόροι του Ουρανού έχουν πάρει τα ονόματά τους από χαρακτήρες που δημιουργήθηκαν από τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ και τον Αλεξάντερ Πόουπ. Το όνομα Τιτάνια δόθηκε από τη βασίλισσα των νεράιδων στο Όνειρο Θερινής Νυκτός. Τα ονόματα των τεσσάρων δορυφόρων του Ουρανού που ήταν τότε γνωστοί προτάθηκαν από τον γιο του Χέρσελ Τζον το 1852, κατόπιν αιτήματος του Ουίλιαμ Λάσελ, ο οποίος είχε ανακαλύψει τους άλλους δύο δορυφόρους, τον Άριελ και τον Ουμβριήλ, το προηγούμενο έτος. Η Τιτάνια αρχικά αναφερόταν ως «ο πρώτος δορυφόρος του Ουρανού», και το 1848 δόθηκε η ονομασία Ουρανός I από τον Ουίλιαμ Λάσελ, αν και μερικές φορές χρησιμοποιούνταν και η αρίθμηση του Ουίλιαμ Λάσελ (όπου η Τιτάνια και ο Όμπερον έχουν τους αριθμούς II και IV). Το 1851 ο Λάσελ αρίθμησε τελικά και τους τέσσερις γνωστούς δορυφόρους, σύμφωνα με την απόστασή τους από τον πλανήτη με λατινικούς αριθμούς, και από τότε η Τιτάνια έχει ορισθεί ως Ουρανός III. Το όνομα Τιτάνια έχει αρχαία ελληνική προέλευση, και σημαίνει «κόρη των Τιτάνων». Η Τιτάνια βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Ουρανό σε απόσταση περίπου χιλιομέτρων ( μίλια), και είναι ο δεύτερος πιο μακρινός δορυφόρος από τον πλανήτη μεταξύ των πέντε μεγάλων δορυφόρων του. Η τροχιά της Τιτάνιας έχει μια μικρή εκκεντρότητα και μία πολύ μικρή κλίση σε σχέση με τον ισημερινό του Ουρανού. Η περίοδος περιφοράς της είναι περίπου 8, 7 ημέρες και συμπίπτει με την περίοδο περιστροφής. Με απλά λόγια η Τιτάνια είναι συγχρονισμένη με τον Ουρανό, δηλαδή δείχνει πάντα την ίδια όψη προς τον πλανήτη. Η τροχιά της Τιτάνιας βρίσκεται πλήρως εντός της μαγνητόσφαιραςτου Ουρανού. Ο Ουρανός περιστρέφεται σχεδόν πάνω στην εκλειπτική, το επίπεδο δηλαδή πάνω στο οποίο βρίσκεται η τροχιά του γύρω από τον Ήλιο, μοιάζει δηλαδή σαν να «κυλά» πάνω στην τροχιά του. Επειδή οι δορυφόροι του περιστρέφονται κάθετα στον ισημερινό του πλανήτη, (συμπεριλαμβανομένων και της Τιτάνιας) υπόκεινται σε έναν ακραίο εποχιακό κύκλο. Έτσι κάθε πόλος βρίσκεται 42 χρόνια σε απόλυτο σκοτάδι, και έπειτα 42 χρόνια σε συνεχή φως του ήλιου, με τον ήλιο να ανατέλλει κοντά στο ζενίθ πάνω από έναν από τους πόλους σε κάθε ηλιοστάσιο. Η προσέγγιση του Βόγιατζερ 2 το 1986 συνέπεσε με το θερινό ηλιοστάσιο στο νότιο ημισφαίριο, όταν σχεδόν όλο το βόρειο ημισφαίριο ήταν αφώτιστο. Τρίτωνας (Ποσειδώνας) Τρίτωνας (αγγλικά: Triton) ονομάζεται ένας από τους φυσικούς δορυφόρους του πλανήτη Ποσειδώνα. Ανακαλύφθηκε στις 10 Οκτωβρίου του 1846 από τον Ουίλιαμ Λάσελ. Ο Τρίτωνας είναι ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Ποσειδώνα και ο έβδομος, κατά σειρά μεγέ- 18

23 θους, δορυφόρος του ηλιακού συστήματος. Επίσης είναι ο μοναδικός μεγάλος δορυφόρος του ηλιακού συστήματος ο οποίος έχει αντίθετη φορά από την φορά περιστροφής του πλανήτη του, του Ποσειδώνα. Λόγω της ανάδρομης τροχιάς του και του ότι η σύνθεση του είναι παρόμοια με του Πλούτωνα, πιστεύεται ότι ο Τρίτωνας ήταν σώμα της Ζώνης του Κάιπερ που πιάστηκε από την βαρύτητα του Ποσειδώνα. Το όνομά του προέρχεται από τον Τρίτωνα ο οποίος κατά την ελληνική μυθολογία ήταν μία θαλάσσια θεότητα και γιος του θεού Ποσειδώνα. Η άλλη σημερινή ονομασία του είναι Ποσειδώνας Ι (Neptune I). Ο Τρίτωνας είναι ένας από τους λίγους δορυφόρους στο Ηλιακό Σύστημα που είναι γνωστό ότι είναι γεωλογικά ενεργοί. Κύριο χαρακτηριστικό της επιφάνειας του Τρίτωνα είναι η παρουσία κρυοηφαιστείων αλλά και θερμοπιδάκων που εκτοξεύουν άζωτο. Έρευνες έχουν δείξει ότι ο Τρίτωνας μπορεί να συντηρεί ένα υπόγειο ωκεανού νερού σε υγρή μορφή. Κύριο συστατικό αυτού του ωκεανού είναι το νερό ενώ υπάρχουν μεγάλες συγκεντρώσεις αμμωνίας που δρα ως αντιπυκτική ουσία, επιτρέποντας στο νερό να παραμείνει υγρό στους -90 βαθμούς Κελσίου. Είναι ο πιο μακρινός από τον Ήλιο ωκεανός νερού στο Ηλιακό Σύστημα, όμως όχι και το πιο κρύο υγρό περιβάλλον, τίτλο που κατέχουν οι λίμνες υδρογονανθράκων του Τιτάνα. Ο Τρίτωνας ανακαλύφθηκε από τον Βρετανό αστρονόμο Ουίλιαμ Λάσελ στις 10 Οκτωβρίου 1846, μόλις 17 ημέρες μετά την ανακάλυψη του Ποσειδώνα. Όταν ο Τζον Χέρσελ έλαβε την είδηση της ανακάλυψης του Ποσειδώνα, έγραψε στο Λάσελ προτείνοντάς του να αναζητήσει πιθανούς δορυφόρους. Ο Λάσελ το έπραξε και μετά από οκτώ ημέρες ανακάλυψε τον Τρίτωνα. Ακόμη ισχυρίστηκε ότι είχε ανακαλύψει και δακτυλίους. Παρά το γεγονός ότι ο Ποσειδώνας επιβεβαιώθηκε αργότερα να διαθέτει δακτυλίους, είναι τόσο εξασθενημένοι και σκοτεινοί που είναι αμφίβολο ότι τους είδε στην πραγματικότητα. Ο Τρίτωνας πήρε το όνομά του από μία θαλάσσια θεότητα τον Τρίτωνα, ο οποίος ήταν γιος του Ποσειδώνα (αντίστοιχος της Ρωμαϊκής θεότητας Νεπτούνους). Το όνομα προτάθηκε για πρώτη φορά από τον Καμίγ Φλαμμαριόν το 1880 στο βιβλίο του «Λαϊκή Αστρονομία» (Astronomie Populaire), παρά το γεγονός ότι υιοθετήθηκε επίσημα πολλές δεκαετίες αργότερα. Μέχρι την ανακάλυψη του δεύτερου δορυφόρου του Ποσειδώνα, την Νηρηίδα το 1949, ο Τρίτωνας ήταν γνωστός ως απλά «ο δορυφόρος του Ποσειδώνα». 19

24 Ο Τρίτωνας είναι ένας ξεχωριστός δορυφόρος σε σύγκριση με τους άλλους δορυφόρους του Ηλιακού μας συστήματος λόγω της ανάδρομης τροχιάς του γύρω από τον Ποσειδώνα (δηλαδή έχει τροχιά με αντίθετη κατεύθυνση από την περιστροφή του πλανήτη). Οι περισσότεροι από τους εξωτερικούς δορυφόρους του Δία και του Κρόνου έχουν επίσης ανάδρομη τροχιά, όπως και μερικά από τα εξωτερικά φεγγάρια του Ουρανού. Ωστόσο, αυτά τα φεγγάρια είναι όλα πολύ πιο μακριά από τους πλανήτες τους και είναι και αρκετά πιο μικρά. Το μεγαλύτερο από αυτά (Φοίβη) έχει διάμετρο ίση με το 8 % της διαμέτρου (και 0, 03 % της μάζας) του Τρίτωνα. Επίσης είναι σε συγχρονισμένη περιστροφή με τον Ποσειδώνα, έχει δηλαδή πάντα μία όψη προσανατολισμένη προς τον πλανήτη. Ο Τρίτωνας είναι o έβδομος μεγαλύτερος δορυφόρος και το δέκατο έκτο μεγαλύτερο αντικείμενο στο ηλιακό σύστημα, είναι ελαφρώς μεγαλύτερος από τον Πλούτωνα και την Έρις. Αποτελεί περισσότερο από το 99, 5% του συνόλου της μάζας των αντικειμένων που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Ποσειδώνα, συμπεριλαμβανομένων των δακτυλίων του πλανήτη και των άλλων δεκατριών γνωστών δορυφόρων. Ενώ η ακτίνα, η πυκνότητα (2, 061 γραμμάρια ανά κυβικό εκατοστό), η θερμοκρασία και η χημική σύνθεση του είναι παρόμοια με εκείνα του Πλούτωνα. Όπως και στον Πλούτωνα, 55% της επιφάνειας του Τρίτωνα καλύπτεται με παγωμένο άζωτο, με παγωμένο νερό καλύπτεται το 15-35% και με ξηρό πάγο (παγωμένο διοξείδιο του άνθρακα) το υπόλοιπο 10-20%. Επίσης υπάρχουν ίχνη από μεθάνιο (0, 1%) και μονοξείδιο του άνθρακα (0, 05%). Η πυκνότητα του Τρίτωνα συνεπάγεται ότι είναι πιθανώς περίπου 30-45% παγωμένο νερό, και το υπόλοιπο βραχώδες υλικό. Η επιφάνεια του Τρίτωνα είναι 23 εκατομμύρια τχλμ., δηλαδή 4, 5% της επιφάνειας της Γης, ή 15, 5% της χερσαίας επιφάνειας της Γης. Ακόμη έχει σημαντικά υψηλή λευκαύγεια, αντανακλώντας έτσι το 60-95% του ηλιακού φωτός που φθάνει σε αυτόν. Για σύγκριση μόνο, η Σελήνη αντανακλά μόνο 11%. Η τροχιά του Τρίτωνα είχε οριστεί με μεγάλη ακρίβεια κατά τον 19ο αιώνα. Βρέθηκε να έχει ανάδρομη τροχιά, με πολύ μεγάλη γωνία κλίσης ως προς το επίπεδο της τροχιάς του Ποσειδώνα. Οι πρώτες λεπτομερείς παρατηρήσεις του Τρίτωνα δεν έγιναν μέχρι το Λίγα ήταν γνωστά για το δορυφόρο μέχρι που το Βόγιατζερ 2 έφτασε εκεί στο τέλος του 20ου αιώνα. Πριν από την άφιξη του Βόγιατζερ 2, οι αστρονόμοι υποψιάστηκαν ότι ο Τρίτωνας θα μπορούσε να έχει θάλασσες από υγρό άζωτο και μια ατμόσφαιρα αζώτου/μεθανίου με πυκνότητα ίσο με το 30% αυτής της Γης. Όπως και οι διάσημες υπερεκτιμήσεις της ατμοσφαιρικής πυκνότητας του Άρη, αυτό ήταν εντελώς εσφαλμένο. Η πρώτη προσπάθεια για τη μέτρηση της διαμέτρου του Τρίτωνα έγινε από τον Γκέραρντ Κάιπερ το 1954 ο οποίος την υπολόγισε γύρω στα χιλιόμετρα. Μεταγενέστερες προσπάθειες μέτρησης έφτασαν σε τιμές που κυμαίνονται από έως χλμ., ή ελαφρώς μικρότερη από ότι η Σελήνη σε σχεδόν με το ήμισυ της διαμέτρου της Γης. Τα στοιχεία από την προσέγγιση του Βόγιατζερ 2 με τον Ποσειδώνα στις 25 Αυγούστου του 1989, οδήγησαν σε μια πιο ακριβή εκτίμηση της διαμέτρου του Τρίτωνα ( χιλιόμετρα). Στη δεκαετία του 1990, διάφορες παρατηρήσεις που έγιναν από τη Γη χρησιμοποιώντας την απόκρυψη των κοντινών αστεριών, έδειξαν την παρουσία μιας ατμόσφαιρας και μιας εξωτικής επιφάνειας. Οι παρατηρήσεις αυτές δείχνουν ότι η ατμόσφαιρα είναι πυκνότερη από ότι είχαν δείξει οι μετρήσεις του Βόγιατζερ 2. Νηρηίδα (Ποσειδώνας) Νηρηίδα (αγγλικά: Nereid) ονομάζεται ένας από τους φυσικούς δορυφόρους του πλανήτη Ποσειδώνα. Ανακαλύφθηκε στις 1 Μαΐου του 1949 από τον Γκέραρντ Κάιπερ. Το όνομά της προέρχεται από τις Νηρηίδες οι οποίες κατά την ελληνική μυθολογία ήταν θαλάσσιες νύμφες. Η άλλη σημερινή ονομασία της Νηρηίδας είναι Ποσειδώνας ΙΙ (Neptune II). 20

25 21 Μέχρι την ανακάλυψη της Αλιμήδης και της Ψαμάθης, θεωρούνταν ο πλέον μακρινός φυσικός δορυφόρος του Ποσειδώνα. Είναι ο τρίτος σε μέγεθος φυσικός δορυφόρος του Ποσειδώνα με διάμετρο 340 χλμ.. Η τροχιά της Νηρηίδας είναι ιδιαίτερα εκκεντρική (συγκεκριμένη διαθέτει την πιο εκκεντρική τροχιά από όλους τους δορυφόρους του ηλιακού συστήματος) με μέση ακτίνα τα χλμ. και γενικότερο εύρος χλμ. έως χλμ.. Λόγω της περίεργης τροχιάς της εικάζεται ότι η Νηρηίδα είτε πρόκειται για αστεροειδή ή αντικείμενο της ζώνης του Κάιπερ που παγιδεύτηκε από το βαρυτικό πεδίο του Ποσειδώνα, είτε υπέστη αλλαγή τροχιάς έπειτα από την παγίδευση, του με διαφορά μεγαλύτερου φυσικού δορυφόρου του Ποσειδώνα, του Τρίτωνα. Κατά το πέρασμα από τον Ποσειδώνα το 1989, το σκάφος Βόγιατζερ 2 δεν βρέθηκε σε αρκετά κοντινή απόσταση από τη Νηρηίδα με αποτέλεσμα οι φωτογραφίες της που έστειλε πίσω στη Γη να μην αποτυπώνουν τα επιφανειακά χαρακτηριστικά της με ικανοποιητική ευκρίνεια. Κάτι που μπορεί να εξαχθεί από αυτές τις φωτογραφίες είναι το ιδιαίτερα ακανόνιστο σχήμα της Νηρηίδας. Η μεγάλη απόσταση του Ήλιου από τον Ποσειδώνα έχει ως συνέπεια να φτάνει ελάχιστο φως στην Νηρηίδα. Χάρων (Πλούτωνας) Χάρων (αγγλικά: Charon) ονομάζεται ο μεγαλύτερος φυσικός δορυφόρος του πλανήτη νάνου Πλούτωνα. Το όνομά του προέρχεται από τον Χάροντα, τον πορθμέα του Άδη ο οποίος μετέφερε με τη βάρκα του τους πρόσφατα αποθανόντες από τη μια όχθη του ποταμού Αχέροντα στην άλλη, όπου σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία βρισκόταν η είσοδος του Άδη και του δόθηκε στις 3 Ιανουαρίου του Η άλλη του σημερινή ονομασία είναι Πλούτωνας I (Pluto I). Ο Χάροντας ανακαλύφθηκε από τον αστρονόμο Τζέιμς Κρίστι του Ναυτικού Παρατηρητηρίου των ΗΠΑ, χρησιμοποιώντας ένα τηλεσκόπιο 1, 55 μέτρων και ανακοινώθηκε επίσημα από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση στις 7 Ιουλίου του 1978 με την αρχική προσωρινή ονομασία S/1978 P 1. Στις 22 Ιουνίου του

26 1978, ο Κρίστι εξετάζοντας μεγενθυμένες εικόνες του Πλούτωνα σε φωτογραφικές πλάκες παρατήρησε μια μικρή επιμήκυνση να εμφανίζεται περιοδικά. Αργότερα, η διόγκωση επιβεβαιώθηκε σε πλάκες που χρονολογούνταν από τις 29 Απριλίου του Οι επόμενες παρατηρήσεις του Πλούτωνα οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η διόγκωση οφείλεται σε ένα μικρότερο συνοδευτικό αντικείμενο. Δορυφόρος ή Πλανήτης-νάνος Ο Χάρων είναι μεγάλος για δορυφόρος σε σχέση με τον Πλούτωνα, καθώς έχει σχεδόν το μισό μέγεθός του και το 11, 6% της μάζας του. Επιπλέον, στην ουσία, δεν περιφέρεται γύρω από τον Πλούτωνα, αλλά και αυτός και ο Πλούρωνας περιφέρονται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους. Για αυτούς τους λόγους, πολλοί αστρονόμοι θεωρούν ότι ο Πλούτωνας και ο Χάροντας αποτελούν έναν διπλό πλανήτη ή ακόμα και ότι ο Χάρων θα έπρεπε να θεωρείται από μόνος του ένας πλανήτης-νάνος. Οι πρώτες φωτογραφίες που έδειχναν τον Πλούτωνα και τον Χάροντα ως δύο ξεχωριστούς δίσκους πάρθηκαν από το ΔΤΧ, κατά τη δεκαετία του Αργότερα, με την βελτίωση των προσαρμόσιμων οπτικών, έγινε δυνατή η παρατήρηση του Πλούτωνα και το Χάροντα ως δύο ξεχωριστοί δίσκοι και από επίγεια τηλεσκόπεια. Στη συνέχεια, τον Αύγουστο του 2014, το διαστημικό σκάφος Νέοι Ορίζοντες έλαβε διαδοχικές φωτογραφίες του συστήματος Πλούτωνα - Χάροντα. Οι εικόνες στην συνέχεια συνδυάστηκαν για να δημιουργηθεί μια εικόνα με κίνηση. Ήταν οι καλύτερες σε ανάλυση φωτογραφίες του Χάροντα έως τότε. Αργότερα, τον Ιανουάριο του 2015, το ίδιο σκάφος έλαβε φωτογραφίες και βίντεο τα οποία έδειχναν ξεκάθαρα πως ο Πλούτωνας και ο Χάροντας περιφέρονται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας του και τον Ιούλιο του ίδιου έτους έλαβε τις κοντινότερες και λεπτομερέστερες φωτογραφίες του Χάροντα που έχουν ληφθεί ως τώρα, καθώς πραγματοποιούσε το σχεδιασμένο κοντινό του πέρασμα από το σύστημα του Πλούτωνα. Κέρβερος (Πλούτωνας) O Κέρβερος (αγγλικά: Kerberos) είναι ένας φυσικός δορυφόρος του πλανήτη νάνου Πλούτωνα. Είναι ο τέταρτος δορυφόρος κατά σειρά απόστασης από τον πλανήτη, ανάμεσα στη Νύχτα και την Ύδρα και ο δεύτερος μικρότερος γνωστός φυσικός δορυφόρος του Πλούτωνα, μετά την Στύγα. Ανακαλύφθηκε σε φωτογραφίες του διαστημικού τηλεσκοπίου Χαμπλ από την Pluto Companion Search Team, στις 28 Ιουνίου του 2011 σε μια έρευνα των επιστημόνων για να εντοπίσουν δακτυλίους γύρω από τον Πλούτωνα. Η ανακάλυψή του ανακοινώθηκε επισήμως στις 20 Ιουλίου του 2011 και του δόθηκε η προσωρινή ονομασία S/2011 (134340) 1 και S/2011 P 1 ή ανεπίσημα P4. Αργότερα, έγινε αντιληπτό στους επιστήμονες ότι ο δορυφόρος απεικονιζόταν και στις φωτογραφίες τις 15ης Φεβρουαρίου του 2006 και τις 25ης Ιουνίου του Δεν απεικονιζόταν σε παλιές εικόνες του Πλούτωνα, επειδή ο χρόνος έκθεσης της κάθε απεικόνισης ήταν μικρότερος αυτού του 2011, που διήρκεσε 8 λεπτά. Ο Κέρβερος αποτελεί θραύσμα, όπως και οι άλλοι δορυφόροι του Πλούτωνα, μιας σύγκρουση του Πλούτωνα με ένα άλλο σώμα της Ζώνης του Κάιπερ. Οι πρώτες εικόνες του δορυφόρου πάρθηκαν από το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ (ΔΤΧ). Από αυτές δεν φαίνονται τα χαρακτηριστικά της επιφάνειας του. όμως, ο βολιστήρας Νέοι Ορίζοντες, που θα φτάσει στο σύστημα του Πλούτωνα τον Ιούλιο του 2015, θα πραγματοποιήσει κοντινά περάσματα από τον δορυφόρο και θα στείλει στην Γη φωτογραφίες της επιφάνειάς του. Το όνομα S/2011 P 1, είναι προσωρινό και υποδηλώνει πως ο δορυφόρος με αυτό το όνομα είναι ο πρώτος δορυφόρος του Πλούτωνα που ανακαλύφθηκε το έτος Είναι πιθανό να προταθεί στην ΔΑΕ ένα όνομα για τον δορυφόρο από την επιστημονική ομάδα που τον ανακάλυψε, λίγες εβδομάδες μετά την ανακάλυψή του. Σύμφωνα με τον επικεφαλής της ομάδας αυτής, θα δοθεί στον δορυφόρο 22

27 23 ένα όνομα που έχει σχέση με τον Άδη, από την Ελληνική μυθολογία. Τελικά με βάση ψηφοφορία επιλέχθηκε το όνομα Κέρβερος. Νύχτα (Πλούτωνας) Νύχτα (αγγλικά: Nix) ονομάζεται ένας από τους φυσικούς δορυφόρους του πλανήτη νάνου Πλούτωνα. Πήρε το όνομά του από τη Νύχτα, θεά του σκότους και της νύχτας κατά την Ελληνική μυθολογία και του δόθηκε στις 21 Ιουνίου του Η άλλη του σημερινή ονομασία είναι Πλούτωνας II (Pluto II), δηλαδή ο δεύτερος από τους δορυφόρους του Πλούτωνα που έχει ονομαστεί. Η Νύχτα ανακαλύφθηκε από το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ και την Pluto Companion Search Team, που αποτελείται από τους Hal A. Weaver, Alan Stern, Max J. Mutchler, Andrew J. Steffl, Marc W. Buie, William J. Merline, John R. Spencer, Eliot F. Young, and Leslie A. Young. Οι εικόνες ανακάλυψης ελήφθησαν στις 15 Μαΐου του 2005 και στις 18 Μαΐου του Η ανακάλυψη ανακοινώθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2005, αφού επιβεβαιώθηκε σε εικόνες από το 2002 και του δόθηκε η αρχική προσωρινή ονομασία S/2005 P 2.

28 24 Αστροφυσική Αστροφυσική είναι ο κλάδος εκείνος της αστρονομίας που ασχολείται με τη φυσική του Σύμπαντος, με τις φυσικές ιδιότητες των αστρονομικών αντικειμένων, π. χ. αστεριών και γαλαξιών, και με την αλληλεπίδρασή τους. Γενικά η αστροφυσική ερευνά και μελετά το σύνολο των διαφόρων διαδικασιών που εξελίσσονται έξω από την ατμόσφαιρα της Γης, δηλαδή στα ουράνια σώματα και στο διάστημα. Βασικό στοιχείο έρευνας στην αστροφυσική είναι η σπουδή της φυσικής κατάστασης και χημικής σύστασης των ουρανίων σωμάτων. Αυτή συνίσταται κυρίως στη φασματοσκοπικήεξέταση των αστέρων, τη φωτομετρική και οφθαλμοσκοπική μελέτη της επιφάνειάς τους ή τη μορφολογική εξέταση των συγκροτημάτων ουρανίων σωμάτων. Η μελέτη της κοσμολογίας αποτελεί θεωρητική αστροφυσική στη μέγιστη δυνατή κλίμακα. Ουράνια σώματα Θεωρώντας τον Ουρανό στην Αστρονομία ως αυτό τούτο το Σύμπαν μπορούμε επιστημονικά να ορίσουμε ότι ουράνια σώματα είναι όλα εκείνα τα οποία συνιστούν το Σύμπαν. Επομένως Aστέρες, Ήλιος, Πλανήτες κλπ είναι ουράνια σώματα. Τα «ουράνια σώματα» ανάλογα με τη φυσική τους κατάσταση, τη μορφή και τις διαστάσεις τους, τις κινήσεις και των εν γένει ιδιοτήτων τους διακρίνονται σε επτά κύριες και μεγάλες κατηγορίες: 1. Γαλαξίες 2. Νεφελώματα 3. Αστέρες 4. Πλανήτες 5. Δορυφόροι 6. Κομήτες και 7. Μετεωρίτες ή Μετέωρα Οι Γαλαξίες Οι γαλαξίες αποτελούν τεράστια βαρυτικά συστήματα αστέρων, γαλαξιακών αερίων, αστρικής σκόνης και (πιθανώς) αόρατης σκοτεινής ύλης. Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει άξονας από γάλα και αναφέρεται στον δικό μας Γαλαξία. Διαπιστώθηκε ότι στο Σύμπαν, εκτός των γαλαξιών, βρίσκεται και διασκορπισμένη αραιότατη ύλη, εξ αερίων και σκόνης - συχνά πολύ αραιότερη του «κενού» που επιτυγχάνεται πειραματικά. Έτσι η ύλη αυτή δύναται να θεωρηθεί ότι πληροί εν γένει τον χώρο του Σύμπαντος. Και επειδή ακόμη τέτοια ύλη καταλαμβάνει όλο τον «μεσογαλαξιακό» χώρο (διαγαλαξιακό διάστημα), δηλαδή το διάστημα μεταξύ των γαλαξιών, γι' αυτό και ονομάζεται μεσογαλαξιακή ή διαγαλαξιακή ύλη. Οι τυπικοί γαλαξίες αποτελούνται από 10 εκατομμύρια έως 1 τρις ( ) αστέρες, οι οποίοι βρίσκονται σε τροχιά γύρω από ένα βαρυτικό κέντρο. Εκτός από αστέρες, οι περισσότεροι γαλαξίες περιέχουν και ένα μεγάλο πλήθος αστρικών συστημάτων και αστρικών σμηνών όπως και διάφορους τύπους νεφελωμάτων. Οι περισσότεροι γαλαξίες έχουν διάμετρο από μερικές χιλιάδες έως μερικές εκατοντάδες χιλιάδες έτη φωτός και απέχουν μεταξύ τους εκατοντάδες χιλιάδες έως εκατομμύρια έτη φωτός. Ιστορικά, οι γαλαξίες ταξινομούνται ανά-

29 25 λογα με το φαινόμενο μέγεθός τους και τις μορφές τους. Αυτές οι μορφές είναι οι ελλειπτικοί γαλαξίες, οι οποίοι έχουν οπτικά ένα ελλειπτικό σχήμα, οι σπειροειδείς γαλαξίες που έχουν ένα δίσκο υλικών και οι ανώμαλοι γαλαξίες που δεν έχουν κανένα συγκεκριμένο σχήμα και είναι παράδειγμα βαρυτικής έλξης από τους γειτονικούς γαλαξίες. Αυτή οι αλληλεπίδραση μεταξύ γαλαξιών που έχει ως τελικό αποτέλεσμα τη συγχώνευσή τους, μπορεί να προκαλέσει έντονη αστρογόνο δραστηριότητα, δημιουργώντας αυτό που είναι γνωστό ως αστρογόνος γαλαξίας. Αν και η λεγόμενη σκοτεινή ύλη φαίνεται να αποτελεί ακόμα και το 90% της μάζας των περισσοτέρων γαλαξιών, η φύση αυτών των αόρατων στοιχείων δεν είναι πλήρως κατανοητή. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες μπορεί να υπάρχουν στο κέντρο των περισσότερων, αν όχι όλων των γαλαξιών. Το διαγαλαξιακό διάστημα, που βρίσκεται ανάμεσα στους γαλαξίες, περιέχει ύλη σε μορφή πλάσματος, με μέση πυκνότητα ενδεχομένως και κάτω από ένα σωματίδιο ανά κυβικό μέτρο. Κατά πάσα πιθανότητα, υπάρχουν περισσότεροι από 170 δισεκατομμύρια γαλαξίες στο ορατό σύμπαν. Νεφελώματα Νεφέλωμα (αρχ. ελλ. Νεφέλη, από τη λέξη Νέφος), στην αστρονομία είναι ένα διαστρικό σύννεφο σκόνης, υδρογόνου, ηλίου και άλλων ιονισμένων αερίων. Αρχικά, νεφέλωμα ήταν ένα όνομα για κάθε αστρονομικό αντικείμενο διάχυτου και χαμηλής έντασης φωτός, συμπεριλαμβανομένων των γαλαξιών πέρα από το Γαλαξία μας. Ο γαλαξίας της Ανδρομέδας, για παράδειγμα, ονομαζόταν «το Νεφέλωμα της Ανδρομέδας» (και οι σπειροειδείς γαλαξίες σε γενικές γραμμές «σπειροειδή νεφελώματα») πριν να επιβεβαιωθεί η αληθινή φύση των γαλαξιών στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Έντγουιν Χαμπλ και άλλους. Τα νεφελώματα είναι χώρος γέννησης άστρων. Οι κλασσικοί τύποι νεφελωμάτων είναι οι εξής: το διάχυτο νεφέλωμα (νεφέλωμα ανάκλασης, νεφέλωμα εκπομπής και σκοτεινό νεφέλωμα), η ευρύτερη κατηγορία νεφελωμάτων. Επίσης λέγεται και περιοχή ΗΙΙ, δηλαδή περιοχή με ιονισμένο υδρογόνο. το πλανητικό νεφέλωμα, είναι το νεφελώμα που δημιουργείται καθώς άστρο μικρής μάζας αποβάλλει τα εξωτερικά τοιχώματά του και μετατρέπεται σε λευκό

30 26 νάνο. Στην πραγματικότητα είναι και αυτά περιοχές ΗΙΙ, αλλά είναι πιο πυκνές και πιο συμπυκνωμένες από τα διάχυτα νεφελώματα. το κατάλοιπο υπερκαινοφανή, το οποίο δημιουργείται μετά από ένα υπερκαινοφανή αστέρα (σουπερνόβα). Αποτελεί ιδιαίτερο τύπο νεφελώματος. Αστέρες Στην Αστρονομία γενικά αστέρας ή απλανής (σε αντιδιαστολή με τον πλανήτη), ονομάζεται το κάθε ουράνιο σώμα που διατηρεί όλες εκείνες τις ιδιότητες του δικού μας Ηλίου πέριξ του οποίου περιστρέφεται η Γη. Συνεπώς όλοι οι αστέρες είναι Ήλιοι εκ των οποίων και παρατηρείται κατάστικτος ο ουράνιος θόλος. Κατά την Αστροφυσική ο κάθε αστέρας είναι ένα λαμπερό αέριο ουράνιο σώμα που παράγει ενέργεια από πυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης που συμβαίνουν στον πυρήνα του. Όταν η μάζα του σώματός του είναι μικρότερη από φορές της μάζας του ήλιου οι πιέσεις και οι θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στο κέντρο του, δεν επαρκούν προκειμένου να αρχίσουν οι πυρηνικές συντήξεις. Επομένως η μάζα όλων των αστέρων είναι μεγαλύτερη από την ανωτέρω ποσότητα. Οι αστέρες γεννιούνται σε νεφελώματα, όταν μία περιοχή καταρρεύσει από το βάρος της. Όταν το νεφέλωμα είναι αρκετά πυκνό, αρχίζουν οι πυρηνικές αντιδράσεις, καθώς το υδρογόνο μετατρέπεται σε ήλιο μέσω της πυρηνικής σύντηξης. Όσο το άστρο εκτελεί αυτή τη διαδικασία, βρίσκεται στην κύρια ακολουθία. Η εσωτερική πίεση αποτρέπει το άστρο από την κατάρρευση. Όταν τελειώσει αυτή η φάση, αστέρες με μάζα τουλάχιστον 0, 4 φορές όσο η ηλιακή μετατρέπονται σε ερυθρούς γίγαντες και συντήκουν βαρύτερα στοιχεία. Στη συνέχεια αστέρες σαν τον ήλιο απομακρύνουν την ατμόσφαιρά τους και μετατρέπονται σε λευκούς νάνους. Αστέρια δέκα ή περισσότερες φορές από τον ήλιο συντήκουν όλο και βαρύτερα στοιχεία, μέχρι σχηματιστεί σίδηρος. Τότε εκρήγνυνται ως υπερκαινοφανείς αστέρες και το αντικείμενο που μένει είναι απίστευτα συμπυκνωμένο. Αυτά τα αντικείμενα είναι οι αστέρες νετρονίων και οι μαύρες τρύπες. Παρατηρώντας κυρίως τη νύκτα, στον Ουράνιο θόλο, τους αστέρες διαπιστώνεται ότι αυτοί δεν κατανέμονται ομοιόμορφα σ

31 αυτόν, ενώ παρουσιάζουν κάποια ευδιάκριτα συμπλέγματα τα οποία και ονομάζονται αστερισμοί. Οι αστέρες βρίσκονται καταχωρημένοι σε καταλόγους. Από τη παρατήρηση των αστέρων αυτοί διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: 1. Αειφανείς αστέρες, που παρατηρούνται όλο το 24ωρο, πάνω από τον ορίζοντα. 2. Αφανείς αστέρες, που παραμένουν όλο το 24ωρο υπό τον ορίζοντα και η παρατήρησή τους δεν είναι εφικτή. 3. Αμφιφανείς αστέρες, που άλλοτε παρατηρούνται υπέρ τον ορίζοντα και άλλοτε όχι. Ονομασία αστέρων Από τους αστέρες μόνο οι 30 λαμπρότεροι φέρουν ο καθένας ιδιαίτερο όνομα, συνήθως ελληνικής προέλευσης όπως ο Αρκτούρος ή αραβικής όπως ο Αλτάιρ (= αετός ιπτάμενος). Τόσο όμως αυτοί οι 30 αστέρες, όσο και όλοι οι άλλοι οι ορατοί χωρίς τηλεσκόπιο, σε κάθε αστερισμό, έχουν καθορισθεί διεθνώς (ο καθένας) με ένα γράμμα (μικρό) του ελληνικού αλφαβήτου. Το γράμμα α έχει συνήθως ο λαμπρότερος αστέρας του αστερισμού, το β ο αμέσως αμυδρότερος κ. ο. κ. Έτσι λοιπόν ο Βέγας, ο λαμπρότερος αστέρας του βορείου ουράνιου ημισφαιρίου, στον αστερισμό της Λύρας, λέγεται και α Lyr (ή α της Λύρας). Εάν κάποιος αστερισμός έχει περισσότερους από 24 αστέρες (αρκετά σύνηθες) τότε αμέσως μετά τον ω (του ελληνικού αλφαβήτου) χρησιμοποιούνται τα γράμματα του λατινικού αλφαβήτου. Μετά το τέλος του λατινικού αλφαβήτου χρησιμοποιούνται οι αραβικοί αριθμοί. Προκειμένου δε περί των υπολοίπων αστέρων που είναι ορατοί μόνο με τηλεσκόπια, αντί ονόματος χρησιμοποιείται ο αριθμός με τον οποίο και έχουν καταχωρηθεί στους αστρικούς καταλόγους. Πλανήτες Πλανήτης, σύμφωνα με τον σύγχρονο ορισμό της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης (IAU), ονομάζεται κάθε ουράνιο σώμα που περιφέρεται γύρω από έναν (τουλάχιστον) αστέρα ή αστρικό υπόλειμμα και καλύπτει τις ακόλουθες πρόσθετες προϋποθέσεις: 1. Έχει αρκετή μάζα ώστε να είναι σφαιρικό με την επίδραση της δικής του βαρύτητας. 2. Δεν έχει αρκετή μάζα ώστε να προκληθεί πυρηνική σύντηξη. 3. Έχει καθαριστεί η γειτονική του περιοχή από πλανητικά θραύσματα. Το σώμα που καλύπτει τα πρώτα δύο κριτήρια αλλά όχι αυτό της κυριαρχίας στην τροχιά του, όταν δεν είναι δορυφόρος, λέγεται «πλανήτης νάνος». Η ετυμολογία της λέξης «πλανήτης» προέρχεται από την αρχαιοελληνική φράση «πλανῆτες ἀστέρες» (άστρα που περι-πλανιούνται), σε αντίθεση με τους ίδιους τους αστέρες που μοιάζουν ακίνητοι στον ουράνιο θόλο (εξ ου και η ονομασία «ἀπλανεῖς ἀστέρες»). Είναι παράγωγο της λέξης «πλάνης» που σημαίνει περιπλανώμενος, χωρίς μόνιμη διαμονή. Ο όρος «πλανήτης» είναι αρχαίος, με δεσμούς με την ιστορία, με την αστρολογία, με την επιστήμη, με τη μυθολογία και με τη θρησκεία. Αρκετοί πλανήτες στο ηλιακό σύστημα είναι ορατοί με «γυμνό» μάτι. Αυτοί θεωρήθηκαν από πολλούς πολιτισμούς ως θεότητες ή ως απεσταλμένοι θεοτήτων. Καθώς η επιστημονική γνώση προχωρούσε, η ανθρώπινη θεώρηση για τους πλανήτες άλλαξε, συμπεριλαμβάνοντας έναν αριθμό διακριτών (ουρανίων) αντικειμένων. Το 2006 η Διεθνής Αστρονομική Ένωση επίσημα υιοθέτησε μια απόφαση ορισμού των πλανητών μέσα στο ηλιακό μας σύστημα. Ο ορισμός αυτός είναι αμφισβητούμενος, γιατί απέκλεισε πολλά ουράνια αντικείμενα με (περίπου) πλανητική μάζα, με βάση πού ή γύρω από τι περιφέρονται. Παρόλο που τα οκτώ (8) πλανητικά ουράνια σώματα που ανακαλύφθηκαν πριν από το 1950 παρέμειναν ως πλανήτες και σύμφωνα με το σύγχρονο ορισμό, κάποια άλλα ουράνια σώματα, όπως η Δήμητρα, η Παλλάς, η Ήρα και η Εστία, που βρίσκονται όλα στην κύρια ζώνη των αστεροειδών, καθώς επίσης 27

32 28 και ο Πλούτωνας, που ήταν το πρώτο μεταποσειδώνιο αντικείμενο που ανακαλύφθηκε, κάποτε θεωρήθηκαν ως πλανήτες, αλλά σύμφωνα με το σύγχρονο ορισμό θεωρήθηκαν πλανήτες νάνοι. Οι πλανήτες θεωρούνταν από τον Πτολεμαίο ότι περιφέρονται γύρω από τη Γη με φερόμενες και επικυκλικές κινήσεις. Παρόλο που η ιδέα της περιφοράς γύρω από τον Ήλιο είχε προταθεί πολλές φορές (με παλαιότερη γνωστή διατύπωση από τον Αρίσταρχο το Σάμιο), χρειάστηκε να φθάσει ο 17ος αιώνας, με την υποστήριξη των πρώτων τηλεσκοπικώναστρονομικών παρατηρήσεων, που πραγματοποιήθηκαν από το Γαλιλαίο Γαλιλέι, για να τεκμηριωθεί η ηλιοκεντρική θεωρία. Μάλιστα, με την προσεκτική ανάλυση των δεδομένων αυτών των παρατηρήσεων από τον Γιοχάνες Κέπλερ βρέθηκε ότι οι πλανητικές τροχιές δεν είναι κυκλικές αλλά ελλειπτικές. Καθώς τα εργαλεία παρατήρησης εξελίσσονταν, οι Αστρονόμοι είδαν ότι εκτός από την ίδια τη Γη και άλλοι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από επικλινείς άξονες, και κάποιοι από αυτούς παρουσιάζουν φαινόμενα όπως τα πολικά παγοκαλύμματα και οι εποχές. Από την αυγή της Διαστημικής Εποχής, η κοντινή παρατήρηση με διαστημικούς βολιστήρες αποκάλυψε ότι η Γη και άλλοι πλανήτες μοιράζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, όπως η ηφαιστειότητα, οι τυφώνες, οι τεκτονικές πλάκες, ακόμη και η υδρολογία. Το αρχικό βήμα για τη δημιουργία των πλανητών είναι η βαρυτική συστολή ενός γιγάντιου νέφους αερίων. Καθώς αυτό συστέλλεται, λόγω περιστροφής πλαταίνει και σχηματίζει ένα δίσκο. Ένας αστέρας αρχίζει να σχηματίζεται στο κέντρο, που είναι και η θερμότερη περιοχή. Στον υπόλοιπο δίσκο η ύλη συμπυκνώνεται βαθμηδόν, για το σχηματισμό ολοένα μεγαλύτερων στερεών σωμάτων. Η «ανάφλεξη» του αστέρα προκαλεί την αποβολή της σκόνης και των αερίων που παρέμειναν. Οι πλανήτες δεν έχουν την απαιτούμενη μάζα για την έναρξη θερμοπυρηνικών αντιδράσεων όπως συμβαίνει με τα αστέρια, έτσι δεν έχουν την ικανότητα να εκπέμπουν ακτινοβολία. Το γεγονός της ορατότητας των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος κατά τη διάρκεια της νύχτας οφείλεται στην ανάκλαση του ηλιακού φωτός (ετερόφωτα σώματα).

33 Ιστορία Η ιδέα του πλανήτη έχει εξελιχθεί κατά την ύπαρξή του, από τους περιπλανώμενους αστέρες της αρχαιότητας στα γήινα αντικείμενα της επιστημονικής περιόδου. Η ιδέα έχει επεκταθεί για να περιλαμβάνει και αντικείμενα που δεν ανήκουν στο ηλιακό σύστημα, τους εξωηλιακούς πλανήτες. Οι πέντε κλασσικοί πλανήτες, που είναι ορατοί με γυμνό μάτι, είναι γνωστοί από την αρχαιότητα και είχαν σημαντικό αντίκτυπο στη μυθολογία και την αστρονομία. Στην αρχαιότητα, οι αστρονόμοι παρατήρησαν ότι κάποια συγκεκριμένα φωτεινά σώματα άλλαζαν θέση κατά μήκος του ουρανού σε σχέση με τα άλλα άστρα. Οι Αρχαίοι Έλληνες τα αποκάλεσαν πλανήτες αστέρες ή απλά πλανήτες. Από εκεί προέκυψε η σημερινή λέξη «πλανήτης». Στην αρχαία Ελλάδα, Κίνα και Βαβυλωνία και όλους τους προσύγχρονους πολιτισμούς, πιστευόταν σχεδόν καθολικά ότι η Γη ήταν το κέντρο του Σύμπαντος, και όλοι οι πλανήτες περιφέρονταν γύρω από τη Γη. Ο λόγος ήταν το γεγονός ότι οι πλανήτες έμοιαζαν να περιφέρονται γύρω από τη Γη κάθε μέρα και η κοινή αντίληψη ήταν ότι η Γη ήταν σταθερή Φυσικός Δορυφόρος Φυσικός δορυφόρος ή φεγγάρι ονομάζεται κάθε φυσικό ουράνιο σώμα που περιφέρεται γύρω από έναν πλανήτη ή πλανήτη νάνο ή άλλο μικρότερο ουράνιο σώμα και υπακούει στους ίδιους νόμους της ουράνιας μηχανικής που ρυθμίζουν την κίνηση των πλανητών. Τους νόμους αυτούς προσδιόρισε ο Γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ. Οι φυσικοί δορυφόροι ονομάζονται επίσης δευτερεύοντες πλανήτες. Υπάρχουν 173 γνωστοί φυσικοί δορυφόροι γύρω από τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, καθώς και 9 σε τροχιά γύρω από τους πλανήτες νάνους. Μέχρι τον Απρίλιο του 2016, 285 πλανητοειδείς με δορυφόρο έχουν ανακαλυφθεί, συνολικά 300 δορυφόροι. Υπάρχουν 121 γνωστά αντικείμενα στην Κύρια ζώνη αστεροειδών με δορυφόρους (οι έξι με δύο δορυφόρους), 4 Τρωικοί Αστεροειδείς του Δία με δορυφόρους, 59 αντικείμενα που βρίσκονται κοντά στη Γη με δορυφόρους (Γεωπλήσια αντικείμενα) και 21 αστεροειδείς με δορυφόρους που η τροχιά τους τέμνει την τροχιά του Άρη. Ακόμη υπάρχουν, 80 μεταποσειδώνια αντικείμενα με δορυφόρους, από τα οποία 2 με δύο δορυφόρους και 1 (Πλούτωνας) με πέντε. 29 Παρακάτω αναφέρονται οι κυριότεροι δορυφόροι του ηλιακού μας συστήματος ανά πλανήτη (στην παρένθεση αναγράφονται οι ονομασίες των δορυφόρων) είναι οι: Γη (Σελήνη) Άρης (Δείμος και Φόβος) Δίας 67 φυσικούς δορυφόρους (οι μεγαλύτεροι είναι: Γανυμήδης, Καλλιστώ, Ιώ και Ευρώπη, και είναι ορατοί ακόμη και με μικρό τηλεσκόπιο. Ανακαλύφθηκαν από τον Γαλιλαίοτον Ιανουάριο του 1610) Κρόνος 62 φυσικούς δορυφόρους (καθώς και ένα σύστημα δακτυλίων που μπορεί να θεωρηθεί ως σύνολο μυριάδων μικροσκοπικών δορυφόρων. Οι μεγαλύτεροι δορυφόροι είναι: Τιτάνας, Ρέα, Ιαπετός, Διώνη, Τηθύς, Εγ-

34 κέλαδος και Μίμας) Ουρανός 27 φυσικούς δορυφόρους (οι μεγαλύτεροι είναι: Τιτάνια, Όμπερον, Ουμβριήλ, Άριελ και Μιράντα) Ποσειδώνας 14 φυσικούς δορυφόρους (οι μεγαλύτεροι είναι: Τρίτωνας, Πρωτέας και Νηρηίδα) ο πλανήτης νάνος Πλούτωνας (Χάρων, Ύδρα, Νύχτα, Κέρβερος και Στύγα) ο πλανήτης νάνος Χαουμέια (Χιιάκα και Ναμάκα) ο πλανήτης νάνος Μακεμάκε (S/2015 (136472) 1) ο πλανήτης νάνος Έρις (Δυσνομία) Ωστόσο, οι διαρκείς έρευνες των επιστημόνων οδηγούν σε νέες ανακαλύψεις δορυφόρων. Κομήτες Οι κομήτες είναι ουράνια σώματα που σε αντίθεση με τους απλανείς αστέρες και τους πλανήτες παρουσιάζουν όψη νεφελώδη (κόμη), ενώ η ύλη από την οποία συνίστανται μερικές φορές επιμηκύνεται υπό μορφή μακριάς ουράς όταν διέρχονται κοντά από τον Ήλιο. Αυτά τα φαινόμενα παρατηρούνται εξαιτίας της δράσης της ηλιακής ακτινοβολίας και του ηλιακού ανέμου στον κομήτη. Όταν πλησιάζει τον Ήλιο η ηλιακή θερμότητα τον ζεσταίνει και χάνει τα πτητικά υλικά από τη επιφάνεια του, από σχισμές που δημιουργούνται καθώς τα υλικά εκτοξεύονται με μεγάλη ταχύτητα, γύρω στα 1000 μέτρα το δευτερόλεπτο. Έτσι εκτοξεύονται ιόντα νερού (που εξαχνώνονται από τον πάγο), διοξείδιο του άνθρακα, σκόνη, οργανικές ενώσεις και μικρά πετρώδη κομμάτια με αποτέλεσμα να δημιουργούνται στο διάστημα δυο ουρές, η ουρά σκόνης και η ουρά ιόντων που παρασύρει ο ηλιακός άνεμος. Οι διαστάσεις του πυρήνα του κομήτη κυμαίνονται από μερικά μέτρα μέχρι δεκάδες χιλιόμετρα και αποτελείται από χαλαρά συνδεδεμένο πάγο, σκόνη και πετρώματα. Οι κομήτες περιφέρονται γύρω από τα άστρα σε διάφορες τροχιές και έχουν τροχιακές περιόδους από λίγα μέχρι χιλιάδες χρόνια. Υπάρχουν δύο κύριες πηγές, το Νέφος του Όορτ και η Ζώνη του Κάιπερ. Το Νέφος του Όορτ βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από τον Ήλιο και θεωρείται ότι περιλαμβάνει περίπου ένα τρισεκατομμύριο πυρήνες κομητών. Ενίοτε, λόγω βαρυτικών αλληλεπιδράσεων με γειτονικά άστρα, μεσοαστρικά νέφη, τους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος ή με το σύνολο του Γαλαξία, οι πυρήνες αυτοί αρχίζουν να κατευθύνονται προς το κέντρο του Ηλιακού Συστήματος. Σπάνια, κομήτες με υπερβολική τροχιά κατευθύνονται προς τον Ήλιο και μετά απομακρύνονται τελείως από αυτόν, ενώ άλλοι λόγω αλληλεπιδράσεων με τους πλανήτες αποκτούν πολύ μικρότερες τροχιακές περιόδους. Υπάρχουν όμως και κομήτες με πολύ μικρές τροχιακές περιόδους. Η προέλευση αυτών των κομητών θεωρείται η Ζώνη του Κάιπερ, η οποία αρχίζει αμέσως μετά την τροχιά του Ποσειδώνα. Πρώτες παρατηρήσεις και θεωρίες Οι κομήτες είναι γνωστοί για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα στην ανθρωπότητα και συνήθως θεωρούνταν από τους ανθρώπους ως οιωνοί κακών ειδήσεων. Στο έπος του Γκιλγκαμές αναφέρεται ότι την εμφάνιση ενός κομήτη συνόδευσαν πλημμύρες, φωτιά και θειάφι. Η λέξη κομήτης στην αρχαία ελληνική γλώσσα κομήτης σήμαινε εκείνος που άφηνε μακριά μαλλιά, ο «καρηκομόων». Έτσι στην αρχαιότητα οι «κομήτες» ή οι «αστέρες κομόεντες», όπως λέγονταν από τους Έλληνες, λάμβαναν, πρόσθετα, διάφορα ονόματαεπίθετα ανάλογα της όψης τους, όπως: ξιφίαι, ακοντίοι, κερατίοι, πωγωνίοι, πυθίοι, δισκοειδείς, ίππειοι, κυπάρισσοι και λαμπαδίαι. Παρόλα αυτά, οι αρχαίοι Έλληνες, σε αντίθεση με τους Βαβυλώνιους και τους Κινέζους, δεν τηρούσαν αρχεία για την εμφάνιση και την τροχιά των κομήτων, και έτσι οι αναφορές που υπάρχουν είναι διάσπαρτες. Οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν τους κομήτες ένα είδος πλανήτη, ο οποίος ήταν σπάνια ορατός χαμηλά στον ορίζοντα πριν την ανατολή ή μετά τη δύση του Ηλίου. Ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος θεωρούσαν ότι οι κομήτες δημιουργούνταν από την ένωση δύο 30

35 31 πλανητών. Ο Αριστοτέλης στο έργο του Μετεωρολογία, θεωρούσε ότι οι κομήτες, μαζί με τον Γαλαξία και τους διάττοντες αστέρες, είναι στην πραγματικότητα ατμοσφαιρικά φαινόμενα. Θεωρούσε ότι οι κομήτες δημιουργούνταν από μια μάζα ζεστού αέρα που δημιουργείται από τη θέρμανση της Γης από τον Ήλιο. Μόλις φτάσει σε κατάλληλο ύψος, το αέριο αυτό αναφλέγεται και δημιουργεί τους κομήτες. Με αυτό τον τρόπο, η ουράνια περιοχή παρέμενε σε τάξη. Η θεωρία του Αριστοτέλη ήταν αποδεκτή για παραπάνω από μια χιλιετία. Ο Σενέκας ο Νεότερος στο έργο του Naturales quaestiones αναφέρει και άλλες απόψεις, π. χ. ότι είναι ξεχωριστά ουράνια σώματα, όπως ο Ήλιος και η Σελήνη. Ο ίδιος πίστευε ότι αποτελούνται από άυλη φωτιά. Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος στο έργο του Αλμαγέστη δεν αναφέρει τους κομήτες, αν και στο έργο του Τετράβιβλος τους αναφέρει ως ουράνια σώματα. Οι πρώτες αμφιβολίες για την ατμοσφαιρική φύση των κομήτων εκφράστηκαν από τους Θωμά Ακινάτη και τον Ρότζερ Μπέικον, στο έργο του Opus Tertium του Από το 1433 μέχρι το 1472, ο Πάολο Τοσκανέλλι πραγματοποίησε λεπτομερείς παρατηρήσεις κομητών, ανάμεσα στους οποίους και ο κομήτης του Χάλεϊ το Το 1577 ο Τύχο Μπράχε υπολόγισε με βάση την παράλλαξη ότι ένας λαμπρός κομήτης ορατός εκείνη τη περίοδο βρισκόταν τουλάχιστον τέσσερις φορές μακρύτερα από τη Γη σε σχέση με το φεγγάρι, αποδεικνύοντας ότι η θεωρία του Αριστοτέλη ήταν λάθος. Ο Μίκαελ Μάστλιν παρατηρώντας τον ίδιο κομήτη υπέθεσε ότι η τροχιά του ήταν κυκλική. Υπολογισμός τροχιάς Η παραβολική τροχιά που σχεδίασε ο Ισαάκ Νεύτων για τον Μέγα Κομήτη του 1680 στο έργο του Principia Η ανακάλυψη του τηλεσκοπίου έδωσε μεγάλη ώθηση στη μελέτη των κομητών. Ο πρώτος κομήτης που παρατηρήθηκε με τηλεσκόπιο ήταν ο πρώτος από τους τρεις λαμπρούς κομήτες του Πάνω στα τηλεσκόπια επίσης τοποθετήθηκαν μικρόμετρα, τα οποία βοήθησαν στον ακριβή εντοπισμό της θέσης των κομητών και των άλλων ουράνιων σωμάτων, γεγονός το οποίο βοήθησε τον υπολογισμό, μαζί με την χρήση των λογαρίθμων, των διαφορών μεγεθών των κομητών και τον τρόπο με τον οποίο αυτοί κινούνται στον ουρανό. Το 1610 ο Σερ Γουίλιαμ Λόουερ πρότεινε ότι οι κομήτες κινούνται σε πολύ επιμηκυσμένες ελλειπτικές τροχιές, ενώ οι Ρόμπερτ Χουκ και Τζιοβάνι Μπορέλι πρότειναν ότι κινούνται σε παραβολικές τροχιές. Από την άλλη ο Γιόχαν Κέπλερ και ο Γαλιλαίοςυποστήριζαν ότι οι κομήτες κινούνταν σε ευθείες γραμμές. Το θέμα επιλύθηκε από τον λαμπρό κομήτη που ανακαλύφθηκε από τον Γκότφριντ Κιρχ στις 14 Νοεμβρίου Ο κομήτης

36 αυτός ήταν επίσης ο πρώτος που ανακαλύφθηκε με τηλεσκόπιο. Οι αστρονόμοι σε όλη την Ευρώπη παρακολουθούσαν τη θέση του για αρκετούς μήνες. Στην αρχή υπήρχε η άποψη ότι ήταν δύο κομήτες, αλλά το 1681 ο Σάξονας πάστορας Γκέοργκ Σάμουελ Ντόερφελ παρουσίασε αποδείξεις του ότι ήταν ένας κομήτης που κινείται σε παραβολική ο Ήλιος είναι η εστία και παρατηρήθηκε πριν και μετά το περιήλιο. Κατόπιν ο Ισαάκ Νεύτων, στο Principia Mathematica του 1687, απέδειξε ότι ένα αντικείμενο που κινείται υπό την επίδραση του νόμου αντιστρόφου τετραγώνου της παγκόσμιας έλξης πρέπει να χαράξει μια τροχιά που έχει σχήμα μιας εκ των κωνικών τομώνκαι έδειξε πώς η πορεία ενός κομήτη στον ουρανό αντιστοιχεί σε μια παραβολική τροχιά, χρησιμοποιώντας τον κομήτη του 1680 ως παράδειγμα. Το 1705 ο Έντμουντ Χάλλεϋ εφάρμοσε τη μέθοδο του Νεύτωνα σε 23 εμφανίσεις κομητών που σημειώθηκαν μεταξύ του 1337 και Σημείωσε ότι τρεις από αυτούς, οι κομήτες του 1531, 1607 και 1682, είχαν πολύ όμοια τροχιακά στοιχεία και ήταν ακόμη σε θέση να πει ότι για τις μικρές διαφορές στις τροχιές τους οφείλονται οι βαρυτικές δυνάμεις από τον Δία και τον Κρόνο. Σίγουρος ότι οι τρεις εμφανίσεις ήταν του ίδιου κομήτη, είχε προβλέψει ότι θα εμφανιστεί και πάλι το Η προβλεπόμενη ημερομηνία επιστροφής που είχε υπολογίσει ο Χάλεϊ αργότερα τελειοποιήθηκε από μια ομάδα τριών Γάλλων μαθηματικών: Αλεξίς Κλαιρώ, Ζερόμ Λαλάντ και Νικολ-Ρεν Λεπώτ, οι οποίοι προέβλεψαν την ημερομηνία του περιηλίου του κομήτη το 1759 με την ακρίβεια ενός μηνός. Ο κομήτης ανακαλύφθηκε μέσω τηλεσκοπίου από τον Γιόχαν Πάλιτς τον Δεκέμβριο του Νωρίτερα, ο Ρόμπερτ Χουκ είχε συσχετίσει τον κομήτη του 1664 με αυτό του 1618, ενώ ο Τζιοβάνι Ντομένικο Κασίνι είχε υποπτευθεί ότι οι κομήτες του 1577, 1665 και 1680 ήταν στην πραγματικότητα ο ίδιος κομήτες. Και οι δύο ήταν λανθασμένοι. Η πρόοδος των επιστημών στον 18 ο αιώνα, τόσο στη φυσική όσο και στα μαθηματικά, βοήθησε την εξέλιξη της ουράνιας μηχανικής και κατ' επέκταση τον υπολογισμό των τροχιών των κομητών. Ο Πιέρ Σιμόν Λαπλάς συνυπολόγισε στις τροχιές των κομητών την επίδραση της βαρύτητας του Δία και του Κρόνου. Πιο απλές μέθοδοι υπολογισμών των τροχιών των ουράνιων αντικειμένων χρησιμοποιήθηκαν από τον Χάινριχ Βίλχελμ Όλμπερς και τον Καρλ Φρίντριχ Γκάους. Η μέθοδος του Γκάους απαιτούσε τη γνώση μόνο έξι σημείων για να υπολογιστεί η τροχιά του ουράνιου σώματος. Χρησιμοποιώντας αυτή την μέθοδο, ο Γιόχαν Ένκε υπολόγισε την τροχιά των κομητών του 1786, 1795, 1805 και 1818 και προέβλεψε επιτυχημένα την επιστροφή του κομήτη το Μέχρι το 1900 είχαν ανακαλυφθεί 17 περιοδικοί κομήτες. Μελέτη των φυσικών χαρακτηριστικών Ο Τύχο Μπράχε, αφού είχε δείξει ότι οι κομήτες είναι ουράνια σώματα και όχι ατμοσφαιρικά φαινόμενα, πρότεινε ότι αποτελούνται από ένα πορώδες υλικό το οποίο κινείται μέσα στον αιθέρα, ο οποίος βρίσκεται μακριά από τη Γη και την ατμόσφαιρά της. Το υλικό αυτό παγίδευε το φως του Ήλιου, αλλά μέσα από τους πόρους έβγαινε και δημιουργούσε την ουρά του κομήτη. Ο Κέπλερ το 1604 δημοσίευσε μια θεωρία στην οποία οι κομήτες ήταν κρυστάλλινες σφαίρες οι οποίες αντανακλούσαν το φως του Ηλίου που περνούσε από μέσα τους. Αυτή η θεωρία όμως δεν εξηγούσε την παρουσία των ουρών, αφού ο αιθέρας δεν αντανακλά το φως του Ήλιου, και άλλαξε τη θεωρία του. Πρότεινε ότι οι ακτίνες του Ηλίου απομακρύνουν μαζί τους κομμάτια από την κεφαλή του κομήτη, η οποία αποτελείται από νεφελώδη ύλη, και είναι αυτά στα οποία οι ακτίνες αντανακλώνται και σχηματίζουν την ουρά του κομήτη. Τελικά, όλη η κεφαλή καταναλώνεται και ο κομήτης σβήνει. Οι κομήτες σύμφωνα με τον Κέπλερ δημιουργούνταν από ακαθαρσίες μέσα στον αιθέρα. Αντίθετα, ο Γαλιλαίος πίστευε ότι ήταν οπτικά φαινόμενα χωρίς πραγματική υπόσταση, αλλά η κύρια συνεισφορά του σε αυτό το πεδίο ήταν ότι η θεωρία του διέφερε πολύ από αυτές οι είχαν ειπωθεί πριν 32

37 από αυτόν. Στο κόσμο του Καρτέσιου, οι κομήτες είναι νεκροί αστέρες που κινούνται ανάμεσα στις περιοχές των αστέρων, σε μεγάλη απόσταση από τους πλανήτες. Το 1755, ο Ιμμάνουελ Καντ υπέθεσε ότι οι κομήτες αποτελούνται από κάποια πτητική ουσία, της οποίας η εξάτμιση δημιουργεί το λαμπερό θέαμα κοντά στο περιήλιο. Το 1836 ο Γερμανός μαθηματικός Φρίντριχ Βίλχελμ Μπέσελ, μετά την παρατήρηση ενός πίδακα αερίου κατά την εμφάνιση του κομήτη του Χάλεϊ το 1835, πρότεινε ότι οι πίδακες αυτοί μπορούν να γίνουν αρκετά ισχυροί ώστε να μπορούν να αλλάξουν με τη δύναμη που ασκούν την τροχιά των κομητών, και υποστήριξε ότι οι μη βαρυτικές κινήσεις του κομήτη του Ένκε, ο οποίος έφθανε στο περιήλιο αργότερα από το αναμενόμενο, οφείλονται σε αυτό το φαινόμενο. Ο Μπέσελ πρότεινε επίσης ότι η ουρά δημιουργείται από κομμάτια του κομήτη που ωθούνται σε κατεύθυνση αντίθετη από αυτή του Ήλιου. Την ίδια πρόταση είχε κάνει και ο Όλμπερς το Ο Ρώσος Φίοντορ Μπρέντιτσιν συμπλήρωσε τη θεωρία και πρότεινε ότι το υλικό που αποσπάται από τον κομήτη διασπάται σε μόρια, με τα μικρότερα να παρασύρονται πιο εύκολα από τα μεγαλύτερα και με βάση αυτό το γεγονός ταξινόμησε τις ουρές των κομητών σε τύπου Ι, οι οποίες αποτελούνται από ελαφρύτερα μόρια, κυρίως υδρογόνο και είναι ευθείες, ΙΙ, που αποτελούνται από άνθρακα και άζωτο, και ΙΙΙ, που αποτελούνται από τα βαρύτερα μόρια, πχ. σίδηρο. Παρόλα αυτά, δεν ήταν γνωστή η φύση της απωθητικής δύναμης του Ηλίου που απομακρύνει τα σωματίδια. Το 1900 ο Σβάντε Αρρένιους πρότεινε ότι αυτή η δύναμη είναι η ακτινοβολία του Ήλιου. Το μοντέλο Μπέσελ-Μπρέντιτσιν συνέχισε να χρησιμοποιείται μέχρι τη δεκαετία του Την περίοδο , ο Ιταλός αστρονόμος Τζιοβάνι Σκιαπαρέλι υπολόγισε την τροχιά των μετεωροειδών που αποτελούν τη βροχή διαττόντων Περσείδες και βάση τα παρόμοια τροχιακά στοιχεία, υποστήριξε ορθά ότι είναι κομμάτια του κομήτη 109P/Σουίφτ-Τατλ. Η σύνδεση ανάμεσα στους κομήτες και τις βροχές διαττόντων επιβεβαιώθηκε θεαματικά το 1872, όταν παρατηρήθηκε μια πολύ μεγάλη βροχή διαττόντων όταν η Γη πέρασε την τροχιά του κομήτη Μπιέλα, ο οποίος είχε παρατηρηθεί να χωρίζεται σε δύο τμήματα το 1846 και δεν παρατηρήθηκε ποτέ μετά το Παράλληλα εμφανίστηκαν νέα μέσα παρατηρήσεις παρατήρησης των κομητών, η φωτογραφία και η φασματοσκοπία. Ο πρώ- 33

38 τος κομήτης που φωτογραφήθηκε ήταν ο λαμπρός κομήτης του Ντονάτι το Η πρώτη φασματοσκοπική παρατήρηση κομήτη έγινε από τον Τζιοβάνι Μπατίστα Ντονάτι το Οι επόμενες παρατηρήσεις έγιναν το 1866 στον κομήτη Τεμπλ από τον Γουίλιαμ Χάγκινς και τον Άντζελο Σέκι. Ο Χάγκινς βρήκε ότι το φάσμα του κομήτη είναι ίδιο με αυτό της φλόγας, βρίσκοντας στον κομήτη άνθρακα. Αργότερα βρέθηκε ότι ο άνθρακας αποτελεί σημαντικό συστατικό όλων των κομητών. Σύντομα η φασματοσκοπία έγινε βασική διαδικασία για τη μελέτη των κομητών. Το 1881 ανακαλύφθηκε στο φάσμα υδροκυάνιο (ένωση άνθρακα και αζώτου) και το 1882 ανακαλύφθηκαν νάτριο, σίδηρος, μαγνήσιο, μαγγάνιο και μόλυβδος. Το 1911 οι Σβάρτζιλντ και Κρον πρότειναν ότι η εκπομπή στην ουρά τύπου Ι στο κομήτη του Χάλεϊ οφείλεται σε φθορισμό (απορρόφηση και επανεκπομπή του φωτός). Ο Καρλ Βουρμ παρατήρησε τη δεκαετία του 1930 ότι πολλά από τα φασματικώς παρατηρούμενα συστατικά των κομητών είναι ασταθή και δημιουργούνται ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης σταθερότερων ενώσεων με το ηλιακό φως. Ο Πόλιντορ Σουίνγκς παρατήρησε την παρουσία CH2 και ΟΗ στο φάσμα των κομητών, και είπε ότι παράγονται από μεθάνιο και νερό αντίστοιχα. Ο πυρήνας των κομητών, η πηγή των αερίων και της σκόνης ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα ένα μυστήριο. Διαβάσεις κομητών μπροστά από τον Ήλιο δεν έδειξαν την παρουσία μιας σκούρας μορφής. Παρατηρήσεις από τη Γη έδειξαν ότι σε κάποιους υπήρχε μια κεντρική περιοχή φωτός με διάμετρο 10 με 100 χιλιόμετρα, που δεν μπορούσε να αναλυθεί. Οι παρατηρήσεις από τον Κομήτη Μπιέλα και κοντινά στη Γη περάσματα κομητών έδειξαν επίσης ότι έχουν μικρή μάζα, η οποία υπολογίστηκε σε κιλά, και κάποιοι πίστευαν ότι δεν υπήρχε καν κάποια στερεή μάζα στον πυρήνα. Προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα ενοποιήμενο μοντέλο για τον πυρήνα των κομήτων, ο Φρεντ Γουίπλ πρότεινε το 1950 το μοντέλο του παγωμένου συσσωματώματος, δηλαδή ένα πυρήνα ο οποίος ήταν ένα μείγμα πάγων, οι οποίοι εξαχνώνονται, και σκόνης μετεωριτών, η οποία απομακρύνεται από τον πυρήνα όταν οι πάγοι εξαχνώνονται. Το μοντέλο κέρδισε γρήγορα αποδοχή και βελτιώθηκε ακόμη περισσότερο στη συνέχεια. Άλλες δύο θεωρίες που αναπτύχθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1950 έλυσαν το θέμα της προέλευσης των κομητών και της απωθητικής δύναμης του Ήλιου που απομακρύνει το υλικό από τον κομήτη. Το ερώτημα αν υπήρχαν αρχικά υπερβολικές τροχιές κομήτων (που σημαίνει ότι οι κομήτες έχουν διαστρική προέλευση) απαντήθηκε στη δεκαετία του 1910 με απάντηση ότι οι υπερβολικές τροχιές που παρατηρούνται είναι αποτέλεσμα των βαρυτικών επιδράσεων των πλανητών και δεν υπάρχουν κομήτες με εξαρχής υπερβολικές τροχιές. Βασισμένος σε αυτές τις ιδέες, ο Γιαν Όορτ συνέλαβε την ιδέα μιας μακρινής πηγής κομητών, στα όρια του Ηλιακού Συστήματος, η οποία ονομάστηκε Νέφος του Όορτ. Ο Γκέραρντ Κάιπερ ασχολήθηκε με την προέλευση των κομητών μικρής περιόδου και πρότεινε την ύπαρξη μιας περιοχής έξω από την τροχιά του Ποσειδώνα η οποία ονομάστηκε Ζώνη του Κάιπερ. Τέλος, ο Λούτβιχ Μπίερμαν πρότεινε ότι οι ουρές τύπου Ι δημιουργούνται ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του κομήτη με τον ηλιακό άνεμο, ενώ για να εξηγήσει τις παρατηρούμενες πυκνότητες σωματιδίων σε αυτές τις ουρές, ο Χάνες Άλφβεν πρότεινε την ύπαρξη ενός διαπλανητικού μαγνητικού πεδίου το Η θεωρία αυτή επιβεβαιώθηκε από διάφορες διαστημοσυσκευές. Μετεωρίτες Μετεωρίτης είναι ένα ουράνιο σώμα που έλκεται από τη βαρύτητα της Γης και πέφτει στην επιφάνεια, χωρίς να διαλυθεί πλήρως στην ατμόσφαιρα. Κατά την είσοδο στην ατμόσφαιρα θερμαίνεται λόγω τριβής και αναφλέγεται, αφήνοντας πίσω μια λαμπρή γραμμή φωτός, γνωστή και ως «πεφταστέρι» ή διάττοντας αστέρας. Όταν οι μετεωρίτες εισέρχονται στη γήινη 34

39 35 ατμόσφαιρα, οι ταχύτητές τους κυμαίνονται από έως και χιλιόμετρα την ώρα. Στη συνέχεια επιβραδύνονται και η ταχύτητά τους μειώνεται σε μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα την ώρα, για να καταλήξουν στην επιφάνεια της Γης με ένα χαρακτηριστικό σάλπισμα. Εν τούτοις, τα πολύ μεγάλα κομμάτια επιβραδύνονται ελάχιστα και γι' αυτό δημιουργούν κρατήρες. Τα πετρώδη, φυσικά, μετεωροειδή, με διάμετρο μέχρι 10 μέτρα, εκρήγνυνται στη διάρκεια της πτώσης τους μέσα στη γήινη ατμόσφαιρα πριν φτάσουν στην επιφάνεια της Γης, αν και η ενέργεια που εκλύεται είναι ίση με την έκρηξη πέντε ατομικών βομβών τύπου Χιροσίμα. Αρκετές φορές κατά το απώτερο παρελθόν ιδιαίτερα μεγάλοι μετεωρίτες έχουν φτάσει στην επιφάνεια της Γης και έχουν προκαλέσει μεγάλες εκρήξεις. Ο μεγαλύτερος κρατήρας από ένα τέτοιο γεγονός είναι στο Βρέντεφορτ, στη Νότια Αφρική, με διάμετρο σχεδόν 300 χλμ, που πιθανολογείται ότι δημιουργήθηκε κατά την πρόσκρουση μετεωρίτη διαμέτρου 10 χλμ. Από πρόσκρουση μετεωρίτη κοντά στη χερσόνησο Γιουκατάν του Μεξικού θεωρείται πως εξαφανίστηκαν και οι δεινόσαυροι. Στους ιστορικούς χρόνους ελάχιστα τέτοια συμβάντα πρόσκρουσης είναι καταγεγραμμένα. Ένα πιθανό τέτοιο γεγονός συνέβη το 1908 στην περιοχή Τουνγκούσκα της Σιβηρίας, αν και δεν είναι εντελώς σίγουρο αν ήταν μετεωρίτης ή κομήτης. Μία παρόμοια έκρηξη παρατηρήθηκε πάνω από τον Καναδά στις αρχές του 2000 όπου ένας μετεωρίτης διαλύθηκε αφήνοντας πίσω του ένα σύννεφο σκόνης το οποίο ήταν ορατό επί αρκετές ώρες. Τα κομμάτια, όμως, των σιδηρούχων μετεωριτών, πολλές φορές φτάνουν μέχρι τη Γη. Για να επιβιώσει ένας μετεωρίτης από την τριβή με την ατμόσφαιρα της γης θα πρέπει να είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους. Πρακτικώς, η γήινη ατμόσφαιρα προστατεύει τον πλανήτη από την εισβολή αντικειμένων διαμέτρου έως και 50 μέτρων και έτσι τα περιστατικά προσκρούσεων είναι σχετικά σπάνια. Μια άλλη πηγή προστασίας για την Γη είναι οι μεγάλοι πλανήτες στις εξωτερικές τροχιές του ηλιακού συστήματος, ειδικότερα ο Δίας που με τα ισχυρά πεδία βαρύτητάς τους προσέλκουν τους τυχόν μετεωρίτες. Πρόσφατο παράδειγμα ήταν η επάνοδος του Κομήτη Σουμέηκερ-Λέβυ που έπεσε πάνω στον Δία.

40 36 Σέλας Το Σέλας είναι το φωτεινό ουράνιο φαινόμενο που λαμβάνει μέρος στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας της Γης, αλλά και στις ατμόσφαιρες άλλων πλανητών. Ονομάζεται και Πολικό Σέλας καθώς παρατηρείται κυρίως στις πολικές περιοχές τόσο στο Βόρειο όσο και στο Νότιο Ημισφαίριο, αποκαλούμενο ανάλογα Βόρειο Σέλας και Νότιο Σέλας. Το φαινόμενο αυτό είναι από τα ωραιότερα που προσφέρει η Φύση σε ποικιλία χρωμάτων και σχεδίων, με αιφνίδιες εμφανίσεις και με γρήγορες σχετικά μεταμορφώσεις. Η εμφάνιση του Σέλαος, αν και πολύ σπάνια για παραμεσόγειες χώρες, κίνησε το ενδιαφέρον των ανθρώπων από την αρχαιότητα και ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες. Πρώτος επιστημονικά παρατηρητής του φαινομένου φέρεται ο Αριστοτέλης που όπως αναφέρει στα Μετεωρολογικά του (Α', 5): «Φαίνεται δέ ποτε συνιστάμενα νύκτωρ αἰθρίας οὔσης πολλὰ φάσματα ἐν τῷ οὐρανῷ..., ἡμέρας μὲν οὖν ὁ ἥλιος κωλύει, νυκτὸς δ' ἔξω τοῦ φοινικοῦ (δηλαδή του ιώδους), τὰ ἄλλα δι' ὁμόχροιαν οὐ φαίνεται», που σημαίνει ότι πρέπει να είχε παρατηρήσει έντονα το φαινόμενο του Σέλαος κατά τη διάρκεια αίθριας νύκτας. Η φωτοβολία της ατμόσφαιρας, πάντα κατά τον Αριστοτέλη, δεν είναι ομοιογενής αλλά τα φάσματα του φαινομένου αυτού παρουσιάζουν χάσματα. Και είναι εκείνα που παρουσιάζουν ακριβώς το Σέλας ως κυματίζουσες «ουράνιες κουρτίνες» ή «ουράνιες μπαλαρίνες», όπως χαρακτηρίζεται το φαινόμενο από τους σύγχρονους παρατηρητές. Τέτοια φαινόμενα, τα οποία γενικά ονομάζονται aurorae, δημιουργούνται από τη σύγκρουση φορτισμένων σωματιδίων, κυρίως ηλεκτρονίων αλλά και πρωτονίων, προερχόμενα από το διάστημα που παγιδεύονται στο μαγνητικό πεδίο της Γης Στα σύγχρονα πειράματα εκτός εκείνο του καθηγητή Storner του Πανεπιστημίου του Όσλο που κατασκεύασε ειδική συσκευή για την απόδειξη της επικρατέστερης θεωρίας, το 1958 τότε που ακόμα δεν είχαν απαγορευθεί οι πυρηνικές δοκιμές, σχεδιάστηκε ένα πείραμα ακριβώς με χρήση τριών πυρηνικών εκρήξεων. Συγκεκριμένα το έτος εκείνο εκτοξεύθηκαν σε ύψος 500 χλμ. τρεις μικρές ατομικές βόμβες στο Νότιο Ατλαντικό ωκεανό0 στα γεωγραφικά πλάτη (νότια) 38 και 50. Αμέσως μετά τις εκρήξεις και σε χρόνο μόλις ενός πρώτου λεπτού της ώρας εμφανίσθηκε στο βόρειο ημισφαίριο, σε προκαθορισμένα γεωγραφικά πλάτη, άλλο Σέλας, που σήμαινε πως τα ηλεκτρόνια της έκρηξης, μετά από ένα

41 ταχύτατο ταξίδι σε ύψος 4000 χλμ πάνω από την επιφάνεια της Γης, ξαναγύρισαν και δημιούργησαν τεχνητό Σέλας σε απόσταση πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων από το σημείο της έκρηξης. Μάλιστα δε υπολογίσθηκε πως για αρκετές ώρες τα «τεχνητά» αυτά ηλεκτρόνια ταξίδευαν μέσα στο μαγνητικό πεδίο της Γης από τον Βόρειο στο Νότιο Πόλο και από τον Νότιο στον Βόρειο εκατομμύρια φορές. Το πείραμα αυτό εξ όσων έχουν δημοσιευθεί έχει επαναληφθεί με θεαματικότερα αποτελέσματα το Για το 2013, το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου του Όσλο οργάνωσε το STAR Project, μια ομάδα από 50 δορυφόρους σε μέγεθος συσκευασίας γάλακτος του ενός λίτρου. Οι δορυφόροι θα κινούνται σε διαφορετικά ύψη μεταξύ των 160 και 320 χιλιομέτρων, μέσα στην ιονόσφαιρα, μαζεύοντας στοιχεία και ύστερα από 3 με 8 εβδομάδες θα πέσουν στη Γη. Ο σκοπός της αποστολής είναι η μελέτη του σέλας και των μαγνητικών καταιγίδων όταν ο Ήλιος φθάσει στη μέγιστη δραστηριότητα στον 11ετή κύκλο του το Κομήτης του Χάλεϋ Ο κομήτης του Χάλεϋ είναι περιοδικός κομήτης που κάνει την εμφάνισή του στην περιοχή της Γης κάθε 75 με 76 χρόνια. Είναι ο μόνος κομήτης που μπορεί να παρατηρηθεί με γυμνό μάτι και δύο φορές σε μια ανθρώπινη ζωή. Άλλοι κομήτες είναι πολύ πιο φωτεινοί και θεαματικοί αλλά περνάνε κοντά στην γη ή είναι ορατοί από αυτήν μια φορά κάθε μερικές χιλιάδες χρόνια. Έχουν βρεθεί στην Κίνα καταγεγραμμένες παρατηρήσεις του κομήτη του Χάλεϋ από το 240 π. Χ., ενώ πιθανότατα καταγράφηκε από τους Αρχαίους Έλληνες το 466 π. Χ. Παρατηρήθηκε για πρώτη φορά και πήρε το όνομά του, το 1682, από τον Έντμουντ Χάλλεϋ, Άγγλο μαθηματικό και αστρονόμο, ο οποίος προσδιόρησε την τροχιά του. Έχει προταθεί ότι ο κομήτης Χάλεϋ ήταν το Άστρο που οδήγησε τους τρεις Μάγους στην Βηθλεέμ όταν γεννήθηκε ο Ιησούς. Είναι διάσημος για την εμφάνιση του το 1910, οπότε και πέρασε από τη Γη σε απόσταση μόλις χιλιομέτρων από την επιφάνειά της. Οι άνθρωποι είχαν πανικοβληθεί επειδή κυκλοφορούσε η φήμη ότι το υδροκυάνιο που είχε ανακαλυφθεί στην ουρά του κομήτη μπορεί να αφανίσει κάθε μορφή ζωής στο πλανήτη. Ο κομήτης εμφανίστηκε 75 χρόνια μετά, το 1986, που έγινε το προηγούμενο περιήλιό του. Οργανώθηκαν αποστολές ερευνητικών διαστημικών συσκευών για να παρατηρήσουν το κομήτη καθώς αυτός πλησίαζε προς τον Ήλιο, και μάλιστα μία από αυτές, το Giotto, κατάφερε να φωτογραφήσει τον πυρήνα του. Η επόμενη εμφάνισή του αναμένεται το

42 Κβάζαρ Ως κβάζαρ (quasar, προφορά στα αγγλικά «κουέιζαρ», σύντμηση από τη φράση QUASistellAR object ή QSO) στην Αστρονομία εννοείται κάθε εξαιρετικά λαμπρός και μακρινός ενεργός γαλαξιακός πυρήνας, που εμφανίζεται στο ορατό φως ως σημειακή πηγή (σαν αστέρας), παρά ως εκτεταμένο σώμα (όπως οι γαλαξίες). Από εκεί προέρχεται και η ονομασία των κβάζαρ, αφού quasi-stellar σημαίνει «παρόμοιος με αστέρα». Μάλιστα μία αρχική απόδοση του όρου στα ελληνικά, όταν πρωτοανακαλύφθηκαν περί το 1960, ήταν ημιαστέρας. Διακρίνονται από τους αστέρες (και έτσι ανακαλύφθηκαν) από τη μεγάλη μετατόπιση προς το ερυθρό που παρουσιάζουν τα φάσματά τους, ενώ ταυτοχρόνως αποτελούν και σημειακές ραδιοπηγές. Παρότι υπήρχε (μέχρι τη δεκαετία του 1990) κάποια αμφιβολία ως προς τη φύση τους, όλοι σχεδόν οι αστροφυσικοί συμφωνούν σήμερα ότι αυτό που βλέπουμε ως κβάζαρ είναι μία σχετικώς πυκνή άλως υλικού που περιβάλλει την κεντρική μαύρη τρύπα μεγάλης μάζας ενός νεαρού γαλαξία. Η ενέργεια των κβάζαρ πιστεύεται ότι παρέχεται από την πρόσπτωση υλικού σε μαύρες τρύπες στα κέντρα των φιλοξενούντων μακρινών γαλαξιών, πράγμα που τους καθιστά μια κατηγορία των ενεργών γαλαξιών ή «ενεργών γαλαξιακών πυρήνων» (AGN, Active Galactic Nuclei). Κανένας άλλος μηχανισμός που να είναι σε θέση να εξηγήσει την τεράστια εκπεμπόμενη ενέργεια και την ταχεία μεταβλητότητα δεν είναι σήμερα γνωστός. Πάνω από 100 χιλιάδες κβάζαρ έχουν ανακαλυφθεί. Η μετατόπιση των φασμάτων τους προς το ερυθρό είναι από 0, 06 μέχρι 6, 4. Επομένως ο κοντινότερος απέχει περί τα 780 εκατομμύρια έτη φωτός από εμάς, με τους περισσότερους να υπερβαίνουν τα τρία δισεκατομμύρια έτη φωτός. Οι μακρινότεροι εμφανίζονται όπως ήταν στη νεαρή ηλικία του Σύμπαντος. Ο απόλυτα λαμπρότερος κβάζαρ είναι ίσως ο APM που όταν ανακαλύφθηκε το 1998 το απόλυτο μέγεθος υπολογίσθηκε σε 32, 2, παρότι μεταγενέστερη απεικόνιση αποκάλυψε ότι η λαμπρότητά του ενισχύεται από βαρυτική εστίαση του φωτός κατά σχεδόν μία τάξη μεγέθους. Η λαμπρότητα των κβάζαρ μεταβάλλεται σε ποικιλία περιόδων. Κάποιοι εμφανίζουν μεταβολή σε κλίμακα μηνών, ενώ άλλοι σε λίγες ημέρες ή και μερικές ώρες. Οι πλέον δραστήριοι από αυτή την άποψη ονομάζονται OVV κβάζαρ (= Optically Violently Variable, Οπτικώς Βιαίως Μεταβλητοί). Οι κβάζαρ εμφανίζουν πολλές από τις ιδιότητες των ενεργών γαλαξιών: μη θερμική ακτινοβολία, ύπαρξη πιδάκων (jets) και λοβών όπως στους ραδιογαλαξίες. Μόλις ο ένας στους 10 κβάζαρ έχει ισχυρή εκπομπή στα ραδιοκύματα (οι λεγόμενοι radio-loud), ενώ οι υπόλοιποι είναι σχετικώς radio-quiet. Εκτός από το ορατό φως και τα ραδιοκύματα, οι κβάζαρ έχουν παρατηρηθεί και σε άλλες περιοχές του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, όπως το υπέρυθρο, το υπεριώδες, τις ακτίνες Χ, ακόμα και τις ακτίνες γ. Οι περισσότεροι είναι λαμπρότεροι (αν αφαιρεθεί η μετατόπιση προς το ερυθρό) στο εγγύς υπεριώδες (κοντά στη γραμμή εκπομπής Lyman α των 121, 6 nm), αλλά εξαιτίας των μεγάλων μετατοπίσεων προς το ερυθρό, αυτή η μέγιστη λαμπρότητα έχει παρατηρηθεί μέχρι και στα 900 n,στο εγγύς υπέρυθρο Η παραγωγή της ενέργειας των κβάζαρ Αφού οι κβάζαρ έχουν ιδιότητες κοινές σε όλους τους ενεργούς γαλαξίες, η ισχύς τους μπορεί να συγκριθεί με αυτή μικρότερων και πλησιέστερων ενεργών γαλαξιών που τροφοδοτούνται από μαύρες τρύπες στα κέντρα τους. Για μία εκπεμπόμενη ισχύ 1040 W (τυπική λαμπρότητα ενός κβάζαρ), μία μαύρη τρύπα θα πρέπει να καταναλώνει ύλη με ισοδύναμο ρυθμό 10 αστέρες ανά έτος. Οι λαμπρότεροι γνωστοί κβάζαρ πρέπει να καταναλώνουν χίλιες ηλιακές μάζες κάθε χρόνο. Επειδή είναι αδύνατο να τροφοδοτούνται με τόση μάζα επί αρκετά δισεκατομμύρια χρόνια, κάποτε η περιβάλλουσα ύλη (αέριο και σκόνη) τελειώνει και έχουμε ένα «συνηθισμένο» γαλαξία. Η μαύρη τρύπα βέβαια παραμένει, αλλά χωρίς την έντονη εκπομπή ενέργειας που χαρακτηρίζει έναν 38

43 39 κβάζαρ ακόμα και ο δικός μας Γαλαξίας μπορεί να φιλοξενεί μία μαύρη τρύπα στο κέντρο του. Οι κβάζαρ παρέχουν κάποιες ενδείξεις για μια φάση «επανιονισμού» μετά τη Μεγάλη Έκρηξη. Οι αρχαιότεροι κβάζαρ (Ζ > 4) εμφανίζουν στο φάσμα τους μία «τάφρο Gunn-Peterson» και έχουν περιοχές απορροφήσεως μπροστά τους, πράγμα που δείχνει πως το διαγαλαξιακό μέσο εκείνη την εποχή ήταν ουδέτερο αέριο. Πιο πρόσφατοι κβάζαρ δεν παρουσιάζουν περιοχές απορροφήσεως μπροστά τους, αλλά τα φάσματά τους περιέχουν γραμμές του «δάσους Λύμαν-άλφα». Αυτό υποδεικνύει ότι το διαγαλαξιακό μέσο ιονίσθηκε και πάλι σε πλάσμα, με το ουδέτερο αέριο να υπάρχει μόνο σε σχετικώς μικρά νέφη. Ενδιαφέρον χαρακτηριστικό των κβάζαρ είναι και το ότι τα φάσματά τους έχουν γραμμές εκπομπής από στοιχεία βαρύτερα του ηλίου, που μπορούν (πιστεύεται) να παραχθούν μόνο από τον θάνατο αστέρων. Φαίνεται λοιπόν ότι οι γαλαξίες πέρασαν από μία φάση μαζικής δημιουργίας αστέρων, παράγοντας αστέρες του αστρικού πληθυσμού III ανάμεσα στον χρόνο της Μεγάλης Εκρήξεως και τον χρόνο δημιουργίας των πρώτων κβάζαρ. Κοσμολογία Η κοσμολογία είναι κλάδος της αστροφυσικής που εξετάζει το πώς και γιατί γεννήθηκε το Σύμπαν (ή οποιοσδήποτε σχηματισμός το περικλείει), τι υπήρχε ενδεχομένως πριν από αυτό, την εξέλιξή του μέχρι την κατάληξή του και το αν θα υπάρχει τέτοια. Η κοσμολογία έγινε βαθμιαία πειραματική και παρατηρησιακή επιστήμη, αφού πρώτα πέρασε από πολλά στάδια. Ο αρχαίος άνθρωπος δημιούργησε την κοσμολογική μυθολογία δημιουργώντας μύθους πίσω από κάθε φαινόμενο της ζωής του, στην προσπάθειά του να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα. Με τη γέννηση και εξέλιξη της φιλοσοφίας, που είναι αποτέλεσμα της διανόησης των Ιώνων φυσικών φιλοσόφων, η μυθολογική κοσμολογία έπαψε να έχει οπαδούς και αντικαταστάθηκε από την επιστήμη. Οι φιλόσοφοι διέλυσαν τους μύθους από τον λόγο σχηματίζοντας τις επιστήμες, οι οποίες οδήγησαν στην ανάπτυξη της φιλοσοφίας παράλληλα προς τη γέννηση της κοσμολογίας. Αυτή η κοσμολογία μεταλαμπαδεύθηκε στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, κυρίως λόγω της πτώσης της Κωνσταντινούπολης στους Λατίνους, και εξελίχθηκε στη σημερινή μορφή της, ιδίως μετά την ανάπτυξη της φασματοσκοπίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Ελληνική Κοσμολογία Ορφικός Μύθος Το νερό για τον Ορφέα ήταν η αρχή των πάντων που κατακάθισε στη λάσπη δημιουργώντας ένα φίδι με κεφάλι λιονταριού και ανάμεσα τους το θεό Ηρακλή και Χρόνο. Ο Ηρακλής γέννησε ένα τεράστιο αυγό που από την τριβή έσκασε στα δύο, δημιουργώντας τον Ουρανό και τη Γη και από μέσα ξεπρόβαλε

44 ένας διπρόσωπος θεός. Και ο Ουρανός με τη Γη γέννησαν την Κλωθώ, τη Λάχεση και την Άτροπο (Τρεις Μοίρες). Θεογονία του Ησίοδου Στην αρχή ήταν το Χάος. Ύστερα εμφανίστηκε η Γαία και ο Έρως και το Χάος γέννησε το Έρεβος και τη Νύχτα που από την ένωση τους προήλθαν ο Αιθέρας και η Ημέρα. Τέλος η Γαία δημιούργησε τον έναστρο Ουρανό. Σύγχρονη Επιστημονική Κοσμολογία Κοσμολογική Αρχή Σύμφωνα με την κοσμολογική αρχή το Σύμπαν είναι ισότροπο, δηλαδή για έναν σχετικά ακίνητο παρατηρητή παρουσιάζει τα ίδια φυσικά χαρακτηριστικά προς όλες τις κατευθύνσεις, και ομογενές δηλαδή διέπεται από τους ίδιους φυσικούς νόμους στο σύνολο της έκτασης του. Η ισοτροπία αποδεικνύεται με την εξέταση της κατανομής των Γαλαξιών που παραμένει σταθερή σε κάθε διεύθυνση και της μόνιμης σταθερής έντασης Μικροκυμάτων και ακτινοβολίας Χ από κάθε κατεύθυνση του Σύμπαντος. Η Ομοιογένεια αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η κατανομή των σμηνών Γαλαξιών δεν παρουσιάζει σημαντική διαφορά στα δύο Γαλαξιακά ημισφαίρια, ούτε σημαντικές διαφορές συναρτήσει της απόστασης. Έχουμε ενδείξεις ομογένειας για κλίμακα της τάξεως των παρσέκ. Σύγχρονες Κοσμολογικές Θεωρίες Θεωρία Μεγάλης Έκρηξης Στην επιστήμη της Κοσμολογίας, Μεγάλη έκρηξη (Big Bang, προφέρεται Μπιγκ Μπανγκ) ονομάζεται η θεωρία σύμφωνα με την οποία το σύμπαν δημιουργήθηκε από μια υπερβολικά πυκνή και θερμή κατάσταση, πριν από περίπου 13, 7 δισεκατομμύρια χρόνια. Η θεωρία αυτή για τη δημιουργία του σύμπαντος είναι η πιο διαδεδομένη αυτή την στιγμή στην επιστημονική κοινότητα. Ο όρος Big Bang χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Φρεντ Χόιλ (Fred Hoyle) σε μια ραδιοφωνική εκπομπή του BBC, το κείμενο της οποίας δημοσιεύτηκε το Ο Χόιλ δεν χρησιμοποίησε τον όρο για να περιγράψει μια θεωρία, αλλά για να ειρωνευτεί τη νέα ιδέα. Παρόλα αυτά ο όρος έμεινε χάνοντας το ειρωνικό του περιεχόμενο. 40 Θεωρία της σχετικότητας και κοσμολογία Σύμφωνα με την θεωρία της σχετικότητας, ο χρόνος δεν θεωρείται ξεχωριστό μέγεθος αλλά συνδυάζεται με τον χώρο σε μια τετραδιάστατη ενότητα γνωστή ως χωρόχρονος μέσα στον οποίο εξελίσσεται το Σύμπαν.

45 Κοσμολογία της Συνεχούς Δημιουργίας Κοσμολογική θεωρία που υποστηρίζει ότι στο Σύμπαν γεννιέται συνεχώς ύλη από το μηδέν. Είναι γνωστή και ως θεωρία Σταθερής Κατάστασης. Εισηγητές της θεωρίας ήταν το 1948 οι Φρεντ Χόυλ, Χέρμαν Μπόντι και Τόμας Γκολντ, όταν σε ξεχωριστές εργασίες τους υποστήριξαν ότι εκτός της Κοσμολογικής Αρχής πρέπει το Σύμπαν να είναι και σταθερής πυκνότητας. Αυτό ονομάστηκε τέλεια Κοσμολογική Αρχή. Δεδομένης όμως της πειραματικά διαπιστωμένης διαστολής του Σύμπαντος για να παραμείνει σταθερή η πυκνότητά του θα έπρεπε να δημιουργείται ύλη από το μηδέν. Η θεωρία προχώρησε με την διατύπωση του Σερ Φρέντ Χόυλ που υποστήριξε ότι η δημιουργία από την ανυπαρξία ενός ατόμου υδρογόνου ανά κυβική παλάμη κάθε έτη είναι δυνατή και ικανή να κρατήσει την Πυκνότητα του Σύμπαντος σταθερή. Μολονότι δημιουργείται νέα ύλη από το μηδέν, το μοντέλο κατορθώνει να διατηρήσει την συνολική ποσότητα ενέργειας στο Σύμπαν σταθερή, με την ενέργεια αδράνειας της δημιουργούμενης ύλης να παρέχεται από την βαρυτική ενέργεια διαστολής του σύμπαντος. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί διότι η βαρυτική δυναμική ενέργεια έχει αρνητικό πρόσημο και εξισορροπεί έτσι την θετική ενέργεια που περικλείεται στην δημιουργούμενη ύλη. Το μοντέλο κατορθώνει έτσι να είναι συμβατό με τις θεμελιώδεις αρχές διατήρησης της Φυσικής. Θεωρία Λίντε Τα αναπάντητα ερωτήματα της θεωρίας της Μεγάλης Έκρηξης προσπάθησαν να απαντήσουν δύο επιστήμονες: Ο Αμερικανός αστροφυσικός, καθηγητής του ΜΙΤ Άλαν Γκουθ προσπάθησε να δώσει μια απάντηση στο πρώτο ερώτημα προσθέτοντας στην θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης την ιδέα ότι στην αρχή της δημιουργίας του Σύμπαντος η διαστολή γινόταν με ταχύτητα μεγαλύτερη από του φωτός. Ο Ρώσος φυσικός Αντρέι Λίντε διατύπωσε τη θεωρία ότι θα μπορούσαμε να έχουμε διαστολή του Σύμπαντος χωρίς την προϋπόθεση της κοινής αρχής από σημείο μεγάλης πυκνότητας και θερμοκρασίας. Εξέφρασε την ιδέα ενός αυτοαναπαραγόμενου και διαστελλόμενου Σύμπαντος το οποίο αναπτύσσεται σαν φράκταλ. Σχηματικά παρουσίασε το Σύμπαν σαν φυσαλίδα της οποίας η οποιαδήποτε διαταραχή δημιουργεί νέα συμπαντική φυσαλίδα. Οι φυσαλίδες περιορίζονται αρχικά και ύστερα επεκτείνονται με ταχύτητες κοντά στην ταχύτητα του φωτός. Άρα στο μοντέλο αυτό το Σύμπαν μας δεν είναι παρά μια φυσαλίδα σε ένα Υπερσύμπαν φυσαλίδων. Αυτή η θεωρία είναι γνωστή ως Θεωρία Λίντε. Θεωρία Brans-Dicke Θεωρία στηριγμένη στην Αρχή του Μαχ βάσει της οποίας η αδράνεια κάθε σώματος και η μάζα του εξαρτώνται από την επίδραση του συνόλου της συμπαντικής ύλης πάνω του. Εισηγητές της θεωρίας είναι οι αστροφυσικοί Brans και Robert Dicke. Σύμφωνα με τις απόψεις τους εφόσον το Σύμπαν διαστέλλεται τότε οι αποστάσεις μεγαλώνουν, η πυκνότητα του Σύμπαντος μικραίνει και ως εκ του αποτελέσματος η επίδραση του συνόλου της συμπαντικής ύλης πάνω στα σώματα μικραίνει. Αυτό συμπερασματικά σύμφωνα με την αρχή του Μαχ μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι όσο περνάει ο χρόνος η αδράνεια και η μάζα των σωμάτων μικραίνει πράγμα που οδηγεί στην μείωση της τιμής της Σταθεράς Παγκόσμιας Έλξης (G). Η θεωρία προβλέπει αρχική μεγάλη έκρηξη άρα συμβαδίζει με την θεωρία του Big Bang. 41

46 42 Διαστημικά Ταξίδια Η εξερεύνηση του διαστήματος είναι η φυσική εξερεύνηση των ουράνιων σωμάτων και γενικά οτιδήποτε περιλαμβάνει τις τεχνολογίες, την επιστήμη, και την πολιτική σχετικά με τις διαστημικές προσπάθειες. Στις 4 Οκτωβρίου 1957 δόθηκε μία μεγάλη ώθηση στον συγκεκριμένο τομέα με την εκτόξευση του Σπούτνικ 1, του πρώτου ανθρώπινου κατασκευάσματος που μπήκε σε τροχιά, η οποία έδωσε το έναυσμα για τον διαστημικό αγώνα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης. Δύο άλλα διάσημα επιτεύγματα της πρώιμης αυτής περιόδου ήταν ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα, ο Γιούρι Γκαγκάριν με το Βοστόκ 1 στις 12 Απριλίου 1961 (πάλι από την ΕΣΣΔ), και οι πρώτοι άνθρωποι στο φεγγάρι, οι Νηλ Άρμστρονγκ και Μπαζ Ώλντριν με το Απόλλων 11 μαζί με τον Μάικλ Κόλλινς (από τις ΗΠΑ). Μετά από 30 έτη ανταγωνισμού η εστίαση των προσπαθειών άρχισε να μετατοπίζεται από τις μεμονωμένες πτήσεις στο ανανεώσιμο υλικό (όπως το αμερικανικό διαστημικό λεωφορείο και το αντίστοιχο σοβιετικό Buran) και από τον ανταγωνισμό στη συνεργασία, όπως στο διεθνή διαστημικό σταθμό. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια ο ανταγωνισμός αναζοπυρώθηκε, αφού η Κίνα πραγματοποίησε επανδρωμένες αποστολές στο διάστημα, δημιούργησε μια μεγάλη βιομηχανία δορυφόρων και έφτιαξε σύστημα εξολόθρευσης δορυφόρων. Ύστερα από αυτές τις ενέργειες ήρθε αντίδραση από τις ΗΠΑ και την Ρωσία. Οι ΗΠΑ έφτιαξαν κι αυτές σύστημα εξολόθρευσης δορυφόρων και άλλαξαν το διαστημικό τους πρόγραμμα σχεδιάζοντας να δημιουργήσουν νέες διαστημικές κάψουλες μέχρι το 2012 και να ξαναπάνε στη Σελήνη το Η Ρωσία έθεσε σχέδιο δημιουργίας νέας διαστημικής κάψουλας και ανακοίνωσε πως σκοπεύει μέχρι το 2013 να έχει δημιουργήσει δικό της κοσμοδρόμιο (το οποίο θα έχει τη δυνατότητα πραγματοποίησης επανδρωμένων διαστημικών αποστολών) στις ανατολικές ακτές της Ασίας, εγκαταλείποντας το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ το οποίο νοικιάζει από το Καζακστάν. Οι άνθρωποι-κλειδί στην πρώιμη διαστημική εξερεύνηση Το όνειρο του να βγούμε έξω από την γήινη ατμόσφαιρα βασίστηκε στην εξέλιξη της τεχνολογίας πυραύλων. Ο γερμανικός V2 ήταν ο πρώτος πύραυλος που ταξίδεψε στο διάστημα, και που υπερνίκησε προβλήματα ώθησης και αστοχίας υλικών. Κατά τη διάρκεια των τελικών ημερών του Β' παγκόσμιου πολέμου αυτή η τεχνολογία κλάπηκε και από τους Αμερικανούς και από τους Σοβιετικούς. Η αρχική κατευθυντήρια δύναμη ήταν ένας αγώνας εξοπλισμών για τα διηπειρωτικά βαλλιστικά βλήματα (ICBM), ως μεγάλης ακτίνας φορείς πυρηνικών όπλων, αλλά το 1961 όταν δηλώθηκε πως η ΕΣΣΔ έστειλε τον πρώτο άνθρωπο στο διάστημα, οι ΗΠΑ δήλωσαν πως εμπλέκονται σε διαστημικό αγώνα με τη Ρωσία. Οι Κωνσταντίν Τσιολκόφσκι, Ρόμπερτ Γκοντάρ, Χέρμαν Όμπερθ και Ράινχολντ Τίλλινγκ εργάστηκαν τα πρώτα έτη του 20ού αιώνα πάνω στην τεχνολογία των πυραύλων. Ο Βέρνερ φον Μπράουν ήταν αρχιμηχανικός

47 κατά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο στο πυραυλικό πρόγραμμα της ναζιστικής Γερμανίας, υπεύθυνος μεταξύ άλλων και για την ανάπτυξη των πυραύλων V-2. Μετά από τον πόλεμο (μαζί με πολλούς άλλους γερμανούς πυραυλικούς επιστήμονες αλλά και δείγματα πυραύλων) μεταφέρθηκε κρυφά στις ΗΠΑ για να εργαστεί στο αμερικανικό διαστημικό πρόγραμμα. Πήρε την αμερικανική υπηκοότητα και οδήγησε την ομάδα στη δημιουργία του Εξερευνητή Ι (Explorer I), του πρώτου αμερικανιού δορυφόρου τροχιάς. Ο φον Μπράουν διηύθυνε την ομάδα της NASA στο Κέντρο Διαστημικής Πτήσης, όπου ανέπτυξε τον Κρόνο V (Saturn V), τον πύραυλο φορέα για την αποστολή στο φεγγάρι. Ο αγώνας για το διάστημα οδηγήθηκε συχνά από τον Ρώσο Σεργκέι Κορολιόβ, του οποίου η κληρονομιά περιλαμβάνει τον πύραυλο R7 και το διαστημόπλοιο Σογιούζ, τα οποία αποτέλεσαν τη βάση του ρώσικου διαστημικού προγράμματος μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα. Ο Κορολιόβ ήταν ο εγκέφαλος πίσω από τον πρώτο δορυφόρο, τον πρώτο άνδρα (και την πρώτη γυναίκα) σε τροχιά και τον πρώτο διαστημικό περίπατο. Μέχρι το θάνατό του η ταυτότητά του ήταν πολύ καλά φρουρούμενο κρατικό μυστικό. Ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα Η πρώτη επανδρωμένη πτήση στο διάστημα έγινε με το Βοστόκ 1, φέρνοντας τον 27χρονο κοσμοναύτη Γιούρι Γκαγκάριν, κατά την ιστορική ημερομηνία της 12ης Απριλίου 1961, σε τροχιά γύρω από την υδρόγειο. Αυτή η ημερομηνία γιορτάζεται ως "Ημέρα του Κοσμοναύτη" στη Ρωσία ή ως "Νύχτα του Γιούρι" παγκοσμίως Η πτήση του Γκαγκάριν αντήχησε σε όλη την υδρόγειο όχι μόνο επειδή πα- 43

48 ρουσίαζε την ανωτερότητα του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος αλλά επειδή άνοιγε εξ ολοκλήρου μια νέα εποχή στη διαστημική εξερεύνηση και στις επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις. Οι ΗΠΑ θα εκτόξευαν τον πρώτο πολίτη τους στο διάστημα μέσα σε έναν μήνα από την πτήση Γκαγκάριν. Εντούτοις, θα χρειαζόταν στις ΗΠΑ σχεδόν ένα πλήρες έτος για να τοποθετήσουν έναν άνθρωπο σε τροχιά. Η πρώτη τροχιακή πτήση Σπούτνικ Η πρώτη επιτυχής τροχιακή εκτόξευση ήταν η αποστολή του σοβιετικού τηλεκατευθυνόμενου δορυφόρου Σπούτνικ 1, στις 4 Οκτωβρίου Ο Σπούτνικ 1 (Спутник-1, Sputnik 1) ήταν ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος στην ιστορία. Εκτοξεύτηκε από τη Σοβιετική Ένωση και αποτελεί το πρώτο αποφασιστικό βήμα της ανθρωπότητας στην εξερεύνηση του διαστήματος. Ο Σπούτνικ 1 (στα Ρωσικά Σπούτνικ σημαίνει συνοδός, ενώ το επίσημο όνομά του ήταν Τεχνητός Δορυφόρος της Γης ή ISZ στα Ρώσικα) εκτοξεύτηκε από το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζακστάν, με έναν πύραυλο R-7. Κατασκευάστηκε και εκτοξεύτηκε από τη Σοβιετική Ένωση ως συμβολή στο Διεθνές Γεωφυσικό Έτος Ήταν ο πρώτος μιας σειράς δέκα δορυφόρων με το ίδιο όνομα. Ο επόμενος Σπούτνικ 2 μετέφερε τον πρώτο ζωντανό οργανισμό στο διάστημα, τη σκυλίτσα Λάικα, ενώ ο Σπούτνικ 3 ήταν ένα πολύ μεγαλύτερο τροχιακό εργαστήριο και οι Σπούτνικ 4-10 ήταν σκάφη τύπου Βοστόκ που μετέφεραν ζώα και ένα ανθρώπινο ομοίωμα. Ο δορυφόρος ζύγιζε περίπου 83 κιλά. Είχε δύο ραδιοσυσκευές αποστολής σημάτων (20 και 40 MHz), σήματα τα οποία μπορούσαν να ακουστούν από κάθε ραδιόφωνο σε όλη την υδρόγειο και είχε μπει σε τροχιά σε ένα ύψος περίπου 250 χμ (150 μίλια). Η ανάλυση των ραδιοσημάτων χρησιμοποιήθηκε για να συγκεντρώσει τις πληροφορίες για την πυκνότητα των ηλεκτρονίων της ιονόσφαιρας. Η θερμοκρασία και η πίεση κωδικοποιήθηκαν στη συχνότητα των ραδιοηχητικών σημάτων. Ο Σπούτνικ 1 εκτοξεύθηκε από έναν πύραυλο R-7. Αποτεφρώθηκε κατά την επανείσοδό του στην ατμόσφαιρα, στις 4 Ιανουαρίου Αυτή η επιτυχία οδήγησε σε μια κλιμάκωση του αμερικανικού διαστημικού προγράμματος που είχε μια ανεπιτυχή τροχιακή εκτόξευση 2 μήνες αργότερα και την πρώτη επιτυχή τροχιακή έναρξή του 4 μήνες μετά από τον Σπούτνικ. Στο μεταξύ, ένας σοβιετικός σκύλος, η Λάικα, έγινε το πρώτο ζώο σε τροχιά στις 3 Νοεμβρίου 1957 (το ζώο πέθανε πέντε με επτά ώρες μετά την έναρξη της πτήσης, μέσα στον Σπούτνικ 2 από υπερθέρμανση). Ο Σπούτνικ 3 ήταν ένα πολύ μεγαλύτερο τροχιακό εργαστήριο και οι Σπούτνικ 4-10 ήταν σκάφη τύπου Βοστόκ που μετέφεραν ζώα και ένα ανθρώπινο ομοίωμα. 44

49 Πρώτο ταξίδι στη Σελήνη Η αποστολή Απόλλων 11 ήταν μέρος του Προγράμματος Απόλλων της NASA, που τελικό του στόχο είχε την προσεδάφιση ανθρώπων στη Σελήνη. Ο στόχος αυτός έγινε πραγματικότητα με τη συγκεκριμένη αποστολή, όταν ο Νηλ Άρμστρονγκ έγινε ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στη Σελήνη στις 21 Ιουλίου Η αποστολή εκτοξεύτηκε από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι στις 16 Ιουλίου 1969, στις 13:32 UTC με έναν πύραυλο Κρόνος V και τριμελές πλήρωμα αποτελούμενο από τους Νηλ Άρμστρονγκ, Μπαζ Όλντριν και Μάικλ Κόλινς. Λίγο αργότερα μπήκε σε πορεία προς τη Σελήνη και μετά από ένα ταξίδι τριών ημερών τέθηκε σε τροχιά γύρω από το δορυφόρο της Γης. Μετά από μερικές περιφορές γύρω από τη Σελήνη προκειμένου να εντοπιστεί κατάλληλο μέρος για την προσελήνωση, οι Όλντριν και Άρμστρονγκ μπήκαν στη σεληνάκατο Eagle (Αετός) και αποχωρίστηκαν από το όχημα διακυβέρνησης Columbia στο οποίο παρέμεινε ο τρίτος αστροναύτης, Μάικλ Κόλλινς. Η κάθοδος της σεληνακάτου, που κράτησε περίπου 12 λεπτά, δυσκόλεψε λόγω προβλημάτων στον υπολογιστή του σκάφους αλλά και όταν διαπιστώθηκε ότι η τοποθεσία που είχε επιλεγεί δεν ήταν αρκετά ομαλή. Έτσι ο Άρμστρονγκ ανέλαβε το χειροκίνητο έλεγχο της πτήσης, επιλέγοντας επί τόπου άλλο σημείο προσελήνωσης. Τελικά ο Αετόςπροσεληνώθηκε στη Θάλασσα της Ηρεμίας, στις 20:17 UTC της 20ης Ιουλίου. Τα πρώτα λόγια που μεταδόθηκαν από την επιφάνεια της Σελήνης ήταν: Houston, Tranquility Base here. The Eagle has landed. Ακολούθησαν προετοιμασίες για την έξοδο από το σκάφος, που κράτησαν περίπου έξι ώρες. Στις 2:56 UTC της 21ης Ιουλίου, ο Νηλ Άρμστρονγκ έγινε ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στην επιφάνεια ενός ουράνιου σώματος, λέγοντας τα διάσημα πλέον λόγια That's one small step for (a) man, one giant leap for mankind (Ένα μικρό βήμα για έναν άνθρωπο, ένα γιγαντιαίο άλμα για την ανθρωπότητα), που είχε από πριν προετοιμάσει για την περίσταση. Τα πρώτα βήματα στη Σελήνη μεταδόθηκαν ζωντανά στη Γη, μέσω μιας κάμερας που υπήρχε στο εξωτερικό της σεληνακάτου, και υπολογίζεται ότι τα παρακολούθησαν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Τον Άρμστρονγκ ακολούθησε ο Όλντριν, και οι δυο τους έμειναν στην επιφάνεια της Σελήνης περίπου δυόμισι ώρες, στήνοντας ιστό με την αμερικανική σημαία, παίρνοντας περίπου είκοσι κιλά δειγμάτων εδάφους, βράχων και σκόνης και τοποθετώντας εξοπλισμό για επιστημονικά πειράματα (ένα σεισμογράφο και έναν ανακλαστήρα λέιζερ για τη μέτρηση της απόστασης της Σελήνης από τη Γη). Μετά από μερικές ώρες ξεκούρασης για τους αστροναύτες, το τμήμα ανόδου της σεληνακάτου άφησε την επιφάνεια της Σελήνης και συναντήθηκε σε τροχιά με το όχημα διακυβέρνησης, στο οποίο πέρασαν οι δύο. Κατόπιν η σεληνάκατος αποσυνδέθηκε (θα παρέμενε σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη για μερικούς μήνες πριν συντριβεί στην επιφάνειά της) και οι τρεις αστροναύτες ξεκίνησαν το τριήμερο ταξίδι της επιστροφής τους. Στην επιφάνεια της Σελήνης, εκτός από την αμερικανική σημαία και τα πειράματα, έμεινε και μια αναμνηστική πλάκα (στο τμήμα καθόδου της σεληνακάτου) με την επιγραφή Here Men From The Planet Earth First Set Foot Upon the Moon, July 1969 A. D. We Came in Peace For All Mankind (Εδώ Άνθρωποι Από Τον Πλανήτη Γη Πάτησαν Πρώτη Φορά στη Σελήνη, Ιούλιος 1969 μ.χ. Ήρθαμε εν Ειρήνη Για Όλη την Ανθρωπότητα), μια απεικόνιση της Γης και τις υπογραφές των τριών αστροναυτών και του Αμερικανού προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον. Οι αστροναύτες του Απόλλων 11 προσθαλασσώθηκαν στον Ειρηνικό Ωκεανό, κοντά στη νήσο Ουέηκ, στις 24 Ιουλίου Αμέσως μετά την περισυλλογή τους τοποθετήθηκαν σε καραντίνα επί τρεις εβδομάδες, για το φόβο ύπαρξης τυχόν άγνωστων μικροβίων που μπορεί να έφεραν από τη Σελήνη στη Γη. Μετά την έξοδό τους τιμήθηκαν σε πολλές πόλεις των ΗΠΑ όσο και σε ξένες χώρες στις οποίες περιόδευσαν. Η επιτυχία του Απόλλων 11 έβαλε τέλος στην κούρσα του διαστήματος 45

50 46 ανάμεσα στις δυο υπερδυνάμεις της εποχής: λίγο καιρό μετά την προσεδάφιση των Αμερικανών, οι Σοβιετικοί ουσιαστικά εγκατέλειψαν το δικό τους σεληνιακό πρόγραμμα. Οι Αμερικανοί θα πραγματοποιούσαν άλλες πέντε αποστολές στη Σελήνη μέσα στα επόμενα χρόνια. Η κάψουλα επιστροφής του Απόλλων 11 εκτίθεται σήμερα στο Εθνικό μουσείο αεροναυτικής και διαστήματος στην Ουάσιγκτον. Διαστημικό λεωφορείο Το Διαστημικό Λεωφορείο της NASA, που επίσημα λέγεται «Διαστημικό Σύστημα Μεταφορών» (Space Transportation System-STS), είναι ιστορικός φορέας εκτόξευσης πληρωμάτων και φορτίου των ΗΠΑ. Συνολικά, κατασκευάστηκαν επτά διαστημικά λεωφορεία, απ'τα οποία τρία αποσύρθηκαν (Ντισκάβερι, Ατλαντίς, Εντέβορ), δυο καταστράφηκαν σε ατυχήματα, το Challenger και το Columbia, το 1986 και 2003 αντίστοιχα, ενώ ένα χρησιμοποιήθηκε για δοκιμαστικές πτήσεις στη γήινη ατμόσφαιρα κι όχι για διαστημικές αποστολές, το Space Shuttle Enterprise (το πρώτο διαστημικό λεωφορείο της ΝΑΣΑ), και τέλος το Space Shuttle Pathfinder, το οποίο αποτελεί εξομοιωτή διαστημικού λεωφορείου. Το διαστημικό λεωφορείο εκτοξευόταν κάθετα, φέρνοντας συνήθως πέντε έως επτά αστροναύτες (αν και έχουν μεταφερθεί και οκτώ) και μέχρι περίπου κιλά ( λίβρες) ωφέλιμου φορτίου σε χαμηλή γήινη τροχιά. Όταν η αποστολή του τελείωνε, επέστρεφε μέσα στην γήινη ατμόσφαιρα, πετούσε σαν ανεμοπλάνο και προσγειωνόταν οριζοντίως σε προκαθορισμένους διαδρόμους προσγείωσης. Το διαστημικό λεωφορείο ήταν το πρώτο τροχιακό διαστημικό σκάφος που σχεδιάστηκε με μερική ικανότητα επαναχρησιμοποίησης. Ήταν επίσης το πρώτο επανδρωμένο διαστημικό σκάφος με φτερά που έχει επιτύχει να εκτοξευθεί σε τροχιά και να προσγειωθεί. Μετέφερε μεγάλα ωφέλιμα φορτία σε διάφορες τροχιές, χρησίμευσε σαν πορθμείο για την μεταφορά πληρωμάτων προς και από το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS), και εκτέλεσε αποστολές συντήρησης και επισκευών. Το όχημα μπορούσε επίσης να ανακτήσει δορυφόρους και άλλα ωφέλιμα φορτία από την τροχιά τους και να τα επιστρέψει στη γη, αλλά αυτή η ικανότητα δεν χρησιμοποιήθηκε συχνά. Εντούτοις, αυτή η ικανότητα χρησιμο-

51 ποιήθηκε για να επιστρέψει μεγάλα φορτία στη γη από το διεθνή διαστημικό σταθμό, δεδομένου ότι το ρωσικό σκάφος Σογιούζ έχει περιορισμένη ικανότητα επιστροφής φορτίων. Κάθε διαστημικό λεωφορείο σχεδιάστηκε με προβλεπόμενη διάρκεια ζωής 100 εκτοξεύσεων ή 10 ετών λειτουργικής ζωής. Εν τέλει η μέση διάρκεια ζωής αποδείχτηκε πως ήταν 19 πτήσεις για τα Challenger και Columbia, 32 πτήσεις για τα αποσυρθέντα οχήματα Endeavour, Atlantis, και Discovery, και 5 πτήσεις για το δοκιμαστικό όχημα Enterprise. Η NASA ανακοίνωσε το 2004 ότι το διαστημικό λεωφορείο θα αποσυρθεί το 2010 και θα αντικατασταθεί από το όχημα Orion και τον πυραυλικό φορέα Άρης Ι. Τελικά, η τελευταία αποστολή διαστημικού λεωφορείου πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2011 (STS- 135). Το πρόγραμμα άρχισε προς το τέλος της δεκαετίας του '60 και έχει μονοπωλήσει το πρόγραμμα επανδρωμένων πτήσεων της NASA από τα τέλη της δεκαετίας του '70, οπότε και τερματίστηκε το Πρόγραμμα Απόλλο για την εξερεύνηση της Σελήνης. Η πρώτη εκτόξευση έγινε στις 12 Απριλίου 1981 με το Columbia. Σύμφωνα με το «όραμα για τη διαστημική εξερεύνηση», το νέο πρόγραμμα της NASA για την επιστροφή στη Σελήνη και την εξερεύνηση του Άρη, η χρήση του διαστημικού λεωφορείου στράφηκε στην ολοκλήρωση της συναρμολόγησης του ISS ως το 2011, οπότε και τερματίστηκε. Ατλαντίς (33η) πραγματοποιήθηκε τελικά τον Ιούλιο του Το Ατλαντίς πραγματοποίησε την πρώτη του πτήση τον Οκτώβριο του 1985, με μια αποστολή το περιεχόμενο της οποίας χαρακτηρίστηκε ως στρατιωτικό απόρρητο, κάτι που επαναλήφθηκε τέσσερις ακόμα φορές. Το 1989 το Ατλαντίς εξαπέλυσε δύο πλανητικές διαστημοβολίδες Magellan και Galileo, ενώ το 1991 εξαπέλυσε το Παρατηρητήριο Ακτίνων Γάμμα Κόμπτον (Compton Gamma Ray Observatory). 47 Διαστημικό Λεωφορείο Ατλαντίς: Το Διαστημικό Λεωφορείο Ατλαντίς (Κωδικός Τροχιακού Οχήματος: OV-104) είναι ένα από τα τρία επιχειρησιακά διαστημικά λεωφορεία του στόλου της NASA. Όταν πρωτοπέταξε το 1985, το Ατλαντίς έγινε το τέταρτο επιχειρησιακό διαστημικό λεωφορείο. Στις αρχές του 2007, οι αξιωματούχοι της NASA αναίρεσαν προηγούμενη απόφασή τους με την οποία το Ατλαντίς θα συνέχιζε τις διαστημικές πτήσεις μέχρι το 2010, οπότε και θα τερματιζόταν το πρόγραμμα των διαστημικών λεωφορείων. Αργότερα όμως άλλαξαν ξανά την απόφασή τους. Η τελευταία πτήση για το

52 Ξεκινώντας το 1995, το Ατλαντίς πραγματοποίησε επτά ταξίδια στον Ρωσικό Διαστημικό Σταθμό Μιρ. Κατά το δεύτερο ταξίδι στον Μιρ παρέδωσε μία μονάδα σύνδεσης και στις επόμενες πτήσεις πραγματοποιήθηκαν ανταλλαγές αστροναυτών. Από τον Νοέμβριο του 1997 έως τον Ιούλιο του 1999, στα πλαίσια ενός προγράμματος αναβάθμισης, έγιναν 165 τροποποιήσεις στο Ατλαντίς, περιλαμβανόμενης της εγκατάστασης του Συστήματος Ηλεκτρονικής Απεικόνισης Πολλαπλών Χρήσεων (Multifunction Electronic Display System ή αλλιώς Γυάλινο Κόκπιτ). Από τότε πραγματοποίησε έξι πτήσεις, οι οποίες αφορούσαν τη συναρμολόγηση του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού. Τον Οκτώβριο του 2002 το Ατλαντίς, με εξαμελές πλήρωμα, πραγματοποίησε μία ενδεκαήμερη αποστολή στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό ή οποία περιλάμβανε τρεις διαστημικούς περιπάτους. Η προγραμματισμένη 27η αποστολή του Ατλαντίς για τον Σεπτέμβριο του 2005, μεταξύ 9 και 24 Σεπτεμβρίου, δεν πραγματοποιήθηκε καθώς κρίθηκε ότι δεν ήταν ασφαλές λόγω των επιπλοκών που παρουσιάστηκε κατά την εκτόξευση του Ντισκάβερι στα πλαίσια της αποστολής STS-114. Το πρόβλημα με τον μονωτικό αφρό της εξωτερικής δεξαμενής καυσίμων που είχε προκαλέσει την Τραγωδία του Κολούμπια δεν είχε λυθεί σε ικανοποιητικό βαθμό και έτσι η NASA αποφάσισε να αναβάλλει όλες τις μελλοντικές πτήσεις των διαστημικών λεωφορείων. Το Ατλαντίς είχε επιλεγεί ως το σκάφος διάσωσης (στα πλαίσια της αποστολής STS-300) για την αποστολή STS-114. Το Ατλαντίς είχε επιλεγεί επίσης για την αποστολή STS-121 στην οποία όμως χρησιμοποιήθηκε το Ντισκάβερι. Μετά την τετραετή παύση των διαστημικών πτήσεων, συνέπεια της τραγωδίας του Κολούμπια, το Ατλαντίς επέστρεψε στο διάστημα με εξαμελές πλήρωμα στα πλαίσια της αποστολής STS-115, μεταφέροντας τα τμήματα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού P3/P4 και ηλιακούς συλλέκτες. Η δεκατετραήμερη αποστολή STS-117 ήταν η μεγαλύτερη σε διάρκεια αποστολή του Ατλαντίς. Διαστημικό Λεωφορείο Ντισκάβερι: Το Διαστημικό Λεωφορείο Ντισκάβερι (Κωδικός Τροχιακού Οχήματος: OV-103) είναι ένα από τα τρία επιχειρησιακά διαστημικά λεωφορεία του στόλου της NASA. Όταν πρωτοπέταξε το 1984, το Ντισκάβερι έγινε το τρίτο επιχειρησιακό διαστημικό λεωφορείο και προσγειώθηκε για τελευταία φορά στις 9 Μαρτίου 2011 αφού ολοκλήρωσε την αποστολή STS133. Το Ντισκάβερι έχει πραγματοποιήσει τόσο ερευνητικές αποστολές όσο και αποστολές συναρμολόγησης του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (International Space Station - ISS). Το Ντισκάβερι ήταν το διαστημικό λεωφορείο που εκτόξευσε το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ και τέλεσε τη δεύτερη και τρίτη συντήρησή του. Εξαπέλυσε επίσης τη διαστημοβολίδα Ulysses και τρεις δορυφόρους TDRS. Το Ντισκάβερι επιλέχθηκε δύο φορές να πραγματοποιήσει την πρώτη πτήση σε τροχιά, πρώτα το 1988, μετά από το δυστύχημα του Τσάλλεντζερ το 1986, και στη συνέχεια τον Ιούλιο του 2005 και τον Ιούλιο του 2006, πραγματοποιώντας τις δύο πρώτες αποστολές μετά την τραγωδία του Κολούμπια το Το Ντισκάβερι ήταν εκείνο που μετέφερε στο διάστημα τον αστροναύτη Τζον Γκλεν, που συμμετείχε στο πρόγραμμα Μέρκιουρι, κατά την διάρκεια της αποστολής STS-95 στις 29 Οκτωβρίου 1998, καθιστώντας τον γηραιότερο άνθρωπο που μετείχε σε διαστημική αποστολή, σε ηλικία 77 ετών. Την 1 Οκτωβρίου 2007 το Ντισκάβερι μεταφέρθηκε στo συγκρότημα εκτοξεύσεων LC- 39A σε προετοιμασία της αποστολής STS-120. Οι τελικές δοκιμές προ της εκτοξεύσεως πραγματοποιήθηκαν από τις 7 έως τις 10 Οκτωβρίου, ενώ ημερομηνία εκτόξευσης ορίστηκε η 23 Οκτωβρίου. Το διαστημικό λεωφορείο επέστρεψε οριστικά στο Διαστημικό Κέντρο Κένεντι της Φλόριντα, μετά την εκτέλεση της τελευταίας αποστολής του, που ήταν η παράδοση μιας νέας μονάδας αποθήκευσης, καθώς και του ανθρωποειδούς ρομπότ R-2, στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS). 48

53 49 Διαστημικός σταθμός Διαστημικός σταθμός ονομάζεται κάθε διαστημόπλοιο ικανό να φέρει πλήρωμα αστροναυτών και να παραμένει στο διάστημα για μεγάλες χρονικές περιόδους (συνήθως περισσότερο από ένα έτος), ενώ διαθέτει αποβάθρες από τις οποίες μπορούν να προσδεθούν και να αναχωρήσουν άλλα διαστημόπλοια. Προκειμένου να παραμένει στο διάστημα χωρίς δαπάνη καυσίμων, ο διαστημικός σταθμός πρέπει να βρίσκεται σε τροχιά γύρω από κάποιο ουράνιο σώμα, π. χ. τη Γη ή τον Ήλιο, και για τον λόγο αυτό αποκαλείται και τροχιακός σταθμός (orbital station). Μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα έχει κατορθώσει να δρομολογήσει διαστημικούς σταθμούς μόνο σε χαμηλή τροχιά γύρω από τη Γη (χαμηλή περιγήινη τροχιά, L. E. O.). Οι διαστημικοί σταθμοί διακρίνονται από τα άλλα επανδρωμένα διαστημόπλοια από την έλλειψη ισχυρών προωθητικών μηχανισμών ή συστημάτων για προσεδάφιση: Φορτία και άνθρωποι μεταφέρονται προς και από τους σταθμούς με άλλα διαστημικά σκάφη. Σήμερα (2014) δύο διαστημικοί σταθμοί βρίσκονται σε τροχιά: ο μεγάλος Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, που κατοικείται μόνιμα, και ο κινεζικός Τιάν-γκονγκ 1, που εκτοξεύθηκε το 2011 αλλά παραμένει ακατοίκητος τον περισσότερο χρόνο. Προηγούμενοι ιστορικοί διαστημικοί σταθμοί υπήρξαν τα προγράμματα Σαλιούτ και Σκάιλαμπ, και μεταγενέστερα ο Μιρ. Οι σύγχρονοι διαστημικοί σταθμοί είναι ερευνητικές βάσεις που χρησιμοποιούνται για να μελετηθούν οι επιπτώσεις της μακρόχρονης παραμονής στο διάστημα πάνω στο ανθρώπινο σώμα, να διεξαχθούν περισσότερα και πιο μακρόχρονα επιστημονικά πειράματα από όσα μπορούν να γίνουν μέσα σε άλλα διαστημικά σκάφη και τέλος να αποτελέσουν εξέδρες για την κατασκευή και εκτόξευση επανδρωμένων σκαφών προς άλλους πλανήτες. Μέχρι σήμερα, όλοι οι σταθμοί έχουν σχεδιασθεί έτσι ώστε να μπορούν να εναλλάσσονται στο εσωτερικό τους διαφορετικά πληρώματα, με το καθένα μέλος πληρώματος να παραμένει εκεί επί αρκετές εβδομάδες ή μήνες, σπανίως όμως περισσότερο από ένα γήινο έτος. Οι μεγαλύτερες επιδόσεις συνεχούς παραμονής ανθρώπου στο διάστημα έχουν όλες επιτευχθεί μέσα σε σοβιετικούς ή ρωσικούς διαστημικούς σταθμούς. Η μέγιστη διάρκεια παραμονής στο διάστημα σε μία μόνο αποστολή είναι 437, 7 ημέρες (24ωρα) και επι-

54 τεύχθηκε από τον Βαλερί Πολιακόφ πάνω στον διαστημικό σταθμό Μιρ το Μέχρι σήμερα, τρεις αστροναύτες έχουν ολοκληρώσει μεμονωμένες αποστολές με διάρκεια μεγαλύτερη του ενός γήινου έτους, όλοι πάνω στον Μιρ. Διαστημικοί σταθμοί έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς. Ο τελευταίος τέτοιος σταθμός ήταν ο Σαλιούτ 5, που χρησιμοποιήθηκε από το πρόγραμμα Αλμάζτης ΕΣΣΔ το 1976 και το Η πρώτη προσπάθεια «ανάγνωσης» DNA στο διάστημα Φορητό εξοπλισμό για τον προσδιορισμό της αλληλουχίας γενετικού υλικού θα έχουν στις «αποσκευές» τους οι τρεις αστροναύτες οι οποίοι στις 24 Ιουνίου θα εκτοξευθούν με ένα διαστημόπλοιο Σογιούζ από το Κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ, με προορισμό τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Ο λόγος είναι πως, ανάμεσα στα υπόλοιπα πειράματα που θα πραγματοποιήσουν στον Σταθμό, περιλαμβάνεται και η πρώτη προσπάθεια «ανάγνωσης» DNA στο διάστημα. Υπεύθυνη για το συγκεκριμένο πείραμα είναι η 37χρονη Αμερικανίδα Κέιτ Ρούμπινς, ειδική στη μελέτη ιών η οποία εργαζόταν στο Ινστιτούτο Βιοϊατρικών Ερευνών Whitehead στη Μασαχουσέτη μέχρι το 2009, όταν έγινε δεκτή στο πρόγραμμα αστροναυτών της NASA και ξεκίνησε να εκπαιδεύεται για το «ταξίδι» της στον Σταθμό. Μέλη της τριμελούς ομάδας είναι επίσης ο Ρώσος κοσμοναύτης Ανατόλι Ιβανίσιν και ο Ιάπωνας Τακούγια Ονίσι, οι οποίοι όπως και η Ρούμπινς θα παραμείνουν στον Σταθμό περίπου 4 μήνες. Αν και η 37χρονη επιστήμονας θα είναι η πρώτη που θα προσπαθήσει να «διαβάσει» DNA στο διάστημα, ο δρόμος για την πραγματοποίηση του πειράματος άνοιξε το περασμένο φθινόπωρο. Τότε, ερευνητές του πανεπιστημίου Johns Hopkins, οι οποίοι επέβαιναν μέσα σε αεροπλάνο που πετούσε σε παραβολική τροχιά για να δημιουργήσει συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, δοκίμασαν τον εξοπλισμό για την ανάλυση γενετικού υλικού στις σύντομες «βουτιές» του αεροπλάνου. Έτσι προέκυψαν οι πρώτες βάσιμες ενδείξεις πως η συγκεκριμένη τεχνική δεν λειτουργεί μόνο στη Γη. Τα πειράματα της Ρούμπινς στον Διαστημικό Σταθμό, όπου επικρατούν μόνιμα συνθή- 50

Αφροδίτη, Κρόνος, Ερμής, Ουρανός, Δίας, Ποσειδώνας, Άρης

Αφροδίτη, Κρόνος, Ερμής, Ουρανός, Δίας, Ποσειδώνας, Άρης Αφροδίτη, Κρόνος, Ερμής, Ουρανός, Δίας, Ποσειδώνας, Άρης Το χρώμα της Αφροδίτη είναι κίτρινο προς κόκκινο. Το μέγεθός της είναι 9,38-10 χλ. Η απόσταση από τη γη είναι 41.400.000 χλ. Δεν είναι αρκετή απόσταση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ! ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΤΣΙΑΒΑ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΜΑΝΗ

ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ! ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΤΣΙΑΒΑ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΜΑΝΗ ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ! ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΤΣΙΑΒΑ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΜΑΝΗ ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ως Ηλιακό Σύστημα θεωρούμε τον Ήλιο και όλα τα αντικείμενα που συγκρατούνται σε τροχιά γύρω του χάρις στη βαρύτητα, που σχηματίστηκαν

Διαβάστε περισσότερα

Η Γη είναι ένας πλανήτης που κατοικούν εκατομμύρια άνθρωποι, αλλά και ο μοναδικός πλανήτης στον οποίο γνωρίζουμε ότι υπάρχει ζωή.

Η Γη είναι ένας πλανήτης που κατοικούν εκατομμύρια άνθρωποι, αλλά και ο μοναδικός πλανήτης στον οποίο γνωρίζουμε ότι υπάρχει ζωή. Το Ηλιακό Σύστημα. Ήλιος Ο Ήλιος είναι ο αστέρας του Ηλιακού μας Συστήματος και το λαμπρότερο σώμα του ουρανού. Είναι μια τέλεια σφαίρα με διάμετρο 1,4 εκατομμύρια χμ. Η σημασία του Ήλιου στην εξέλιξη

Διαβάστε περισσότερα

Ιανουάριος Δευτέρα Τρίτη Τετάρτη Πέμπτη Παρασκευή Σάββατο Κυριακή

Ιανουάριος Δευτέρα Τρίτη Τετάρτη Πέμπτη Παρασκευή Σάββατο Κυριακή ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΕΝΙΔΙΟΥ Ε - ΣΤ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2015 Στην ελληνική μυθολογία ο Ήλιος ήταν προσωποποιημένος ως θεότητα που οδηγούσε το πύρινο άρμα του στον ουρανό. Σαν πλανήτης είναι ο αστέρας του ηλιακού συστήματος

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. ΉΛΙΟΣ Βρίσκεται στο κέντρο του Ηλιακού Συστήματος, ένα κίτρινο αστέρι της κύριας ακολουθίας ηλικίας περίπου 5 δισεκατομμυρίων χρόνων.

ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. ΉΛΙΟΣ Βρίσκεται στο κέντρο του Ηλιακού Συστήματος, ένα κίτρινο αστέρι της κύριας ακολουθίας ηλικίας περίπου 5 δισεκατομμυρίων χρόνων. ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ως ηλιακό σύστημα θεωρούμε τον Ήλιο και όλα τα αντικείμενα που συγκροτούνται σε τροχιά γύρω του χάρης στη βαρύτητα, που σχηματίστηκαν όλα πριν 4,6 δις έτη σε ένα γιγάντιο μοριακό νέφος.

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Κοσμάς Γαζέας Το Ηλιακό Σύστημα Το Ηλιακό Σύστημα αποτελείται κυρίως από τον Ήλιο και τους πλανήτες που περιφέρονται γύρω από αυτόν. Πολλά και διάφορα ουράνια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ. Νικολέτα Δριγκάκη Ευαγγελία Δαβίλλα Θέλξη Κιμπιζή ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤHΜΑ.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ. Νικολέτα Δριγκάκη Ευαγγελία Δαβίλλα Θέλξη Κιμπιζή ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤHΜΑ. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ Νικολέτα Δριγκάκη Ευαγγελία Δαβίλλα Θέλξη Κιμπιζή ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤHΜΑ. Το Ηλιακό Σύστημα. Το ηλιακό σύστημα δημιουργήθηκε από την κατάρρευση ενός τεράστιου μοριακού νέφους

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Ευέλικτης Ζώνης Θέμα: Το ηλιακό μας σύστημα

Πρόγραμμα Ευέλικτης Ζώνης Θέμα: Το ηλιακό μας σύστημα Πρόγραμμα Ευέλικτης Ζώνης Θέμα: Το ηλιακό μας σύστημα Αφορμή για την επιλογή του θέματος υπήρξε η ενότητα «Το ηλιακό μας σύστημα» του κεφαλαίου «Μαθαίνουμε για τη Γη» από το μάθημα της Γεωγραφίας. Οι μαθητές

Διαβάστε περισσότερα

15 ος Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισµός Αστρονοµίας και Διαστηµικής 2010 Θέµατα για το Γυµνάσιο

15 ος Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισµός Αστρονοµίας και Διαστηµικής 2010 Θέµατα για το Γυµνάσιο 15 ος Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισµός Αστρονοµίας και Διαστηµικής 2010 Θέµατα για το Γυµνάσιο 1.- Από τα πρώτα σχολικά µας χρόνια µαθαίνουµε για το πλανητικό µας σύστηµα. Α) Ποιος είναι ο πρώτος και

Διαβάστε περισσότερα

Ρωμέση Χριστιάνα Τσιγγέλη Δήμητρα

Ρωμέση Χριστιάνα Τσιγγέλη Δήμητρα Ρωμέση Χριστιάνα Τσιγγέλη Δήμητρα Ηλιακό σύστημα Ως Ηλιακό Σύστημα θεωρούμε τον Ήλιο και όλα τα αντικείμενα που συγκρατούνται σε τροχιά γύρω του χάρις στη βαρύτητα, που σχηματίστηκαν όλα πριν 4,6 δις έτη

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το ηλιακό μας σύστημα απαρτίζεται από τον ήλιο (κεντρικός αστέρας) τους 8 πλανήτες, (4 εσωτερικούς ή πετρώδεις: Ερμής, Αφροδίτη, Γη και Άρης, και 4 εξωτερικούς: Δίας,

Διαβάστε περισσότερα

18 ος Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής 2013 Φάση 3 η : «ΙΠΠΑΡΧΟΣ»

18 ος Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής 2013 Φάση 3 η : «ΙΠΠΑΡΧΟΣ» Θέμα 1 ο (Σύντομης ανάπτυξης): 18 ος Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής 2013 Φάση 3 η : «ΙΠΠΑΡΧΟΣ» Θέματα του Γυμνασίου (Α) Ποιοι πλανήτες ονομάζονται Δίιοι; (Β) Αναφέρατε και

Διαβάστε περισσότερα

Παχνίδης Άγγελος Περιβολάρη Ναταλία Πετρολέκα Γεωργία Πετρουτσάτου Σταυρίνα Σαμαρά Ελένη Σκορδαλάκη Μαρίνα Βθ1 Σχ.έτος: Ερευνητική εργασία:

Παχνίδης Άγγελος Περιβολάρη Ναταλία Πετρολέκα Γεωργία Πετρουτσάτου Σταυρίνα Σαμαρά Ελένη Σκορδαλάκη Μαρίνα Βθ1 Σχ.έτος: Ερευνητική εργασία: Παχνίδης Άγγελος Περιβολάρη Ναταλία Πετρολέκα Γεωργία Πετρουτσάτου Σταυρίνα Σαμαρά Ελένη Σκορδαλάκη Μαρίνα Βθ1 Σχ.έτος:2015-16 Ερευνητική εργασία: Διάστημα ΑΣΤΕΡΙΑ Τα αστέρια ειναι : Κυρίως ήλιοι άλλων

Διαβάστε περισσότερα

AΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ Ι: H ΣΕΛΗΝΗ

AΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ Ι: H ΣΕΛΗΝΗ AΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ Ι: H ΣΕΛΗΝΗ 1. Η Σελήνη μας είναι ο πέμπτος σε μέγεθος δορυφόρος του Ηλιακού μας συστήματος (εικόνα 1) μετά από τον Γανυμήδη (Δίας), τον Τιτάνα (Κρόνος), την Καλλιστώ (Δίας) και

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Τα μέλη του Ομίλου: ΑΝΤΩΝΑΡΑΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΙΑΚΟΥΜΟΓΛΟΥ ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΓΙΑΠΑΝΤΖΗ ΦΩΤΕΙΝΗ ΔΡΙΖΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ-ΜΑΡΙΑ ΖΕΡΒΑΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Μέρος 8ο (Πλανήτες) Ν. Στεργιούλας ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ Γη Άρης Αφροδίτη Ερμής Πλούτωνας ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ Δίας Κρόνος Ουρανός Γη Ποσειδώνας Πλούτωνας ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ Ήλιος Γη Δίας Πλούτωνας

Διαβάστε περισσότερα

2. Η παρακάτω φωτογραφία δείχνει (επιλέξτε τη µοναδική σωστή απάντηση):

2. Η παρακάτω φωτογραφία δείχνει (επιλέξτε τη µοναδική σωστή απάντηση): 1 ος Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισµός Αστρονοµίας για µαθητές Δηµοτικού 1. Το διαστηµικό τηλεσκόπιο Χάµπλ (Hubble) πήρε πρόσφατα αυτή την φωτογραφία όπου µπορείτε να διακρίνετε ένα «χαµογελαστό πρόσωπο».

Διαβάστε περισσότερα

Ήλιος. Αστέρας (G2V) με Ζ= Μάζα: ~ 2 x 1030 kg (99.8% του ΗΣ) Ακτίνα: ~700,000 km. Μέση απόσταση: 1 AU = x 108 km

Ήλιος. Αστέρας (G2V) με Ζ= Μάζα: ~ 2 x 1030 kg (99.8% του ΗΣ) Ακτίνα: ~700,000 km. Μέση απόσταση: 1 AU = x 108 km Το Ηλιακό Σύστημα Ήλιος Αστέρας (G2V) με Ζ=0.012 Μάζα: ~ 2 x 1030 kg (99.8% του ΗΣ) Ακτίνα: ~700,000 km Μέση απόσταση: 1 AU = 1.496 x 108 km Τροχιές των πλανητών Οι νόμοι του Kepler: Ελλειπτικές τροχιές

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Κοσμάς Γαζέας Το Ηλιακό Σύστημα Οι τέσσερις εσωτερικοί πλανήτες, ο Ερμής, η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης αποτελούν τους λεγόμενους γήινους πλανήτες και αποτελούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΠΛΑΝΗΤΙΚΟ ΜΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ. Οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Αφροδίτη

ΤΟ ΠΛΑΝΗΤΙΚΟ ΜΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ. Οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Αφροδίτη ΤΟ ΠΛΑΝΗΤΙΚΟ ΜΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ Οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος Αφροδίτη Η Αφροδίτη, ο δεύτερος πλανήτης από τον Ήλιο, είναι ο θερμότερος κόσμος του ηλιακού μας συστήματος (μαζί με τον δορυφόρο του Δία

Διαβάστε περισσότερα

Μ αρέσει να κοιτάω ψηλά. Αλλά τι είναι αυτό που βλέπω;;

Μ αρέσει να κοιτάω ψηλά. Αλλά τι είναι αυτό που βλέπω;; Μ αρέσει να κοιτάω ψηλά Αλλά τι είναι αυτό που βλέπω;; Ο ουρανός από πάνω μας : Η ανάλυση Όποιος έχει βρεθεί μακριά από τα φώτα της πόλης κοιτώντας τον νυχτερινό ουρανό αισθάνεται δέος μπροστά στο θέαμα

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι η σελήνη; Πως Δημιουργήθηκε; Ποιες είναι οι κινήσεις της; Σημάδια ζωής στη σελήνη. Πόσο απέχει η σελήνη από την γη; Τι είναι η πανσέληνος;

Τι είναι η σελήνη; Πως Δημιουργήθηκε; Ποιες είναι οι κινήσεις της; Σημάδια ζωής στη σελήνη. Πόσο απέχει η σελήνη από την γη; Τι είναι η πανσέληνος; Τι είναι η σελήνη; Πως Δημιουργήθηκε; Ποιες είναι οι κινήσεις της; Σημάδια ζωής στη σελήνη. Πόσο απέχει η σελήνη από την γη; Τι είναι η πανσέληνος; Μαγνητικό πεδίο. Κρατήρες. Ο πρώτος άνθρωπος που πήγε

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΑΧΑΝΕΣ ΣΥΜΠΑΝ. Απόσταση 0 1 1.52 5.2 9.54 30 55 50,000 267,000 Κλιμακούμενη 10 cm 1 mm 16.3 m 56 m 102 m 321 m 600 m 540 km 3,000 km

ΤΟ ΑΧΑΝΕΣ ΣΥΜΠΑΝ. Απόσταση 0 1 1.52 5.2 9.54 30 55 50,000 267,000 Κλιμακούμενη 10 cm 1 mm 16.3 m 56 m 102 m 321 m 600 m 540 km 3,000 km ΤΟ ΑΧΑΝΕΣ ΣΥΜΠΑΝ Αν υποθέσουμε ότι ο Ήλιος αναπαριστάται με σφαίρα (μεγέθους) διαμέτρου 10 cm, τότε η Γη τοποθετείται περίπου 11 μέτρα μακριά και έχει μέγεθος μόλις 1 mm (χιλιοστό). Ο Ερμής και η Αφροδίτη

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ήλιος, το Ηλιακό Σύστηµα και η δηµιουργία του Ηλιακού Συστήµατος! Παρουσίαση Βαονάκη Μαρία Βασιλόγιαννου Βασιλική

Ο Ήλιος, το Ηλιακό Σύστηµα και η δηµιουργία του Ηλιακού Συστήµατος! Παρουσίαση Βαονάκη Μαρία Βασιλόγιαννου Βασιλική Ο Ήλιος, το Ηλιακό Σύστηµα και η δηµιουργία του Ηλιακού Συστήµατος! Παρουσίαση Βαονάκη Μαρία Βασιλόγιαννου Βασιλική Εισαγωγή Η πιο κάτω παρουσίαση είναι η αρχή του δρόµου στη µακριά λεωφόρο της γνώσης

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΤΑ STEM. Μάθημα 2. Μοντέλο Ηλιακού Συστήματος

ΜΑΘΗΜΑΤΑ STEM. Μάθημα 2. Μοντέλο Ηλιακού Συστήματος ΜΑΘΗΜΑΤΑ STEM Μάθημα 2 Μοντέλο Ηλιακού Συστήματος 2 Ένα μοντέλο του Ηλιακού μας Συστήματος Εισαγωγή Το ηλιακό μας σύστημα απαρτίζεται από τον ήλιο (κεντρικός αστέρας) τους 8 πλανήτες, (4 εσωτερικούς ή

Διαβάστε περισσότερα

"Στην αρχή το φως και η πρώτη ώρα που τα χείλη ακόμα στον πηλό δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου." (Οδυσσέας Ελύτης)

Στην αρχή το φως και η πρώτη ώρα που τα χείλη ακόμα στον πηλό δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου. (Οδυσσέας Ελύτης) "Στην αρχή το φως και η πρώτη ώρα που τα χείλη ακόμα στον πηλό δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου." (Οδυσσέας Ελύτης) Το σύμπαν δεν υπήρχε από πάντα. Γεννήθηκε κάποτε στο παρελθόν. Τη στιγμή της γέννησης

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ: Cassini Scientist for a Day Essay. Για µαθητές από ετών

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ: Cassini Scientist for a Day Essay. Για µαθητές από ετών ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2010 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ: Cassini Scientist for a Day Essay. Για µαθητές από 10-18 ετών Καλωσορίσατε στην 9η έκδοση του παγκόσµιου διαγωνισµού ''Επιστήµονας του Κασίνι για µια µέρα'' (Cassini-Scientist

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Ευσταθία - Λευκοθέα Παπαδιαμάντη... 2 Αθηνά Πανταζή - Σταύρος Τζίκας... 4

Περιεχόμενα. Ευσταθία - Λευκοθέα Παπαδιαμάντη... 2 Αθηνά Πανταζή - Σταύρος Τζίκας... 4 Περιεχόμενα Ευσταθία - Λευκοθέα Παπαδιαμάντη... 2 Αθηνά Πανταζή - Σταύρος Τζίκας... 4 Όνομα: Ευσταθία - Λευκοθέα Παπαδιαμάντη Σχολείο: 5ο Γενικό Λύκειο Βύρωνα Τάξη: Β Στην αρχή υπήρχε μόνο σκοτάδι. Έπειτα

Διαβάστε περισσότερα

ηλιακού μας συστήματος και ο πέμπτος σε μέγεθος. Ηρακλή, καθώς και στην κίνηση του γαλαξία

ηλιακού μας συστήματος και ο πέμπτος σε μέγεθος. Ηρακλή, καθώς και στην κίνηση του γαλαξία Sfaelos Ioannis 1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ Η Γη είναι ο τρίτος στη σειρά πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος και ο πέμπτος σε μέγεθος. έ θ Η μέση απόστασή της από τον Ήλιο είναι 149.600.000 km.

Διαβάστε περισσότερα

από τη μάζα του Ήλιου μετατρέπονται σε 650 εκατομμύρια τόνους ηλίου που συνεχίζουν να αποτελούν μάζα του Ήλιου. Από τη διαφορά αυτή 4,6 εκατομμύρια τό

από τη μάζα του Ήλιου μετατρέπονται σε 650 εκατομμύρια τόνους ηλίου που συνεχίζουν να αποτελούν μάζα του Ήλιου. Από τη διαφορά αυτή 4,6 εκατομμύρια τό Ο άνθρωπος πάντα ήθελε να ταξιδεύει μακριά, να γνωρίζει νέους τόπους και να κατακτά όλο και πιο μακρινούς ορίζοντες. Το ταξίδι στο διάστημα ήταν πάντα μια μακρινή μεν, αλλά μεγάλη του επιθυμία και η εξερεύνηση

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ Α. Μια σύντοµη περιγραφή της εργασίας που εκπονήσατε στο πλαίσιο του µαθήµατος της Αστρονοµίας. Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ Για να απαντήσεις στις ερωτήσεις που ακολουθούν αρκεί να επιλέξεις την ή τις σωστές

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΠΛΑΝΗΤΙΚΟ ΜΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΤΟ ΠΛΑΝΗΤΙΚΟ ΜΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟ ΠΛΑΝΗΤΙΚΟ ΜΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑ Το ηλιακό ή πλανητικό μας σύστημα αποτελείται από: τον Ήλιο, που συγκεντρώνει το 99,87% της συνολικής μάζας του, τους 9 μεγάλους πλανήτες, που συγκεντρώνουν το υπόλοιπο 0,1299

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Ξύλου και Επίπλου. Αβραμούλη Δήμητρα ΤΟ ΗΛΙΑΚΌ ΜΑΣ ΣΎΣΤΗΜΑ

Τμήμα Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Ξύλου και Επίπλου. Αβραμούλη Δήμητρα ΤΟ ΗΛΙΑΚΌ ΜΑΣ ΣΎΣΤΗΜΑ 2016 Τμήμα Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Ξύλου και Επίπλου Αβραμούλη Δήμητρα ΤΟ ΗΛΙΑΚΌ ΜΑΣ ΣΎΣΤΗΜΑ 31 Οκτωβρίου 2016 [ΤΟ ΗΛΙΑΚΌ ΜΑΣ ΣΎΣΤΗΜΑ] ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΩΝ Εισαγωγή 4 Σύντομη περιγραφή 5 Ήλιος 5 Ερμής

Διαβάστε περισσότερα

ΘΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ

ΘΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ ΘΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ Μέλη ομάδας Οικονόμου Γιώργος Οικονόμου Στέργος Πιπέρης Γιάννης Χατζαντώνης Μανώλης Χαυλή Αθηνά Επιβλέπων Καθηγητής Βασίλειος Βαρσάμης Στόχοι: Να μάθουμε τα είδη των

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αστρονομία τι θα κάνουμε δηλαδή??? Ήλιος, 8 πλανήτες και πάνω από 100 δορυφόροι τους. Το πλανητικό μας σύστημα Οι πλανήτες

Διαβάστε περισσότερα

Μαθαίνω και εξερευνώ: ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Μαθαίνω και εξερευνώ: ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ Μαθαίνω και εξερευνώ: ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ Μαθαίνω και εξερευνώ: ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ Περιεχόμενα Τι είναι το Διάστημα;... 2 Το ηλιακό σύστημα... 4 Οι πλανήτες... 6 Ο Ήλιος... 10 Η Σελήνη... 12 Αστέρια και κομήτες... 14

Διαβάστε περισσότερα

= 2, s! 8,23yr. Απαντήσεις Γυμνασίου 21 ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας Διαστημικής 2016

= 2, s! 8,23yr. Απαντήσεις Γυμνασίου 21 ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας Διαστημικής 2016 Απαντήσεις Γυμνασίου 21 ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας Διαστημικής 2016 1. Αστρική μέρα ονομάζουμε: (α) τον χρόνο από την ανατολή μέχρι τη δύση ενός αστέρα (β) τον χρόνο περιστροφής ενός αστέρα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ-ΠΛΑΝΗΤΕΣ. Ονόματα ομάδας: Χρι στί να Δανατσοπούλου Στέλλα Αμι λήτου. Ελεωνόρα Αργυροπούλου Βασί λης Ζησι όπουλος.

ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ-ΠΛΑΝΗΤΕΣ. Ονόματα ομάδας: Χρι στί να Δανατσοπούλου Στέλλα Αμι λήτου. Ελεωνόρα Αργυροπούλου Βασί λης Ζησι όπουλος. ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ-ΠΛΑΝΗΤΕΣ Ονόματα ομάδας: Χρι στί να Δανατσοπούλου Στέλλα Αμι λήτου Ελεωνόρα Αργυροπούλου Βασί λης Ζησι όπουλος Είμαστε η ομάδα πλανήτες δορυφόροι και επιλέξαμε αυτό το θέμα γιατί μας φάνηκε αρκετά

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΗ ΣΑΝ ΠΛΑΝΗΤΗΣ. Γεωγραφικά στοιχεία της Γης Σχήµα και µέγεθος της Γης - Κινήσεις της Γης Βαρύτητα - Μαγνητισµός

Η ΓΗ ΣΑΝ ΠΛΑΝΗΤΗΣ. Γεωγραφικά στοιχεία της Γης Σχήµα και µέγεθος της Γης - Κινήσεις της Γης Βαρύτητα - Μαγνητισµός Η ΓΗ ΣΑΝ ΠΛΑΝΗΤΗΣ Γεωγραφικά στοιχεία της Γης Σχήµα και µέγεθος της Γης - Κινήσεις της Γης Βαρύτητα - Μαγνητισµός ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Γεωγραφικά στοιχεία της Γης Η Φυσική Γεωγραφία εξετάζει: τον γήινο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΚΡΑ ΣΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ

ΜΙΚΡΑ ΣΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ ΜΙΚΡΑ ΣΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Ιωάννη. Χατζηδηµητρίου Καθηγητή του Φυσικού Τµήµατος του Α.Π.Θ. 1. Το εσωτερικό Ηλιακό Σύστηµα. Η ζώνη των αστεροειδών Η ζώνη των αστεροειδών

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρητική Εξέταση. 23 ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής η φάση: «ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ»

Θεωρητική Εξέταση. 23 ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής η φάση: «ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ» 23 ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής 2018 4 η φάση: «ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ» Θεωρητική Εξέταση 23 ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Αστρονομίας 2018 4 η φάση Θεωρητική Εξέταση 1 Παρακαλούμε, διαβάστε

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΗΣ. www.meteo.gr - 1 -

ΟΙ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΗΣ. www.meteo.gr - 1 - ΟΙ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΗΣ H Γη είναι ένας πλανήτης από τους οκτώ συνολικά του ηλιακού μας συστήματος, το οποίο αποτελεί ένα από τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια αστρικά συστήματα του Γαλαξία μας, ο οποίος με την

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόβλεψη της ύπαρξης και η έµµεση παρατήρηση των µελανών οπών θεωρείται ότι είναι ένα από τα πιο σύγχρονα επιτεύγµατα της Κοσµολογίας.

Η πρόβλεψη της ύπαρξης και η έµµεση παρατήρηση των µελανών οπών θεωρείται ότι είναι ένα από τα πιο σύγχρονα επιτεύγµατα της Κοσµολογίας. Η πρόβλεψη της ύπαρξης και η έµµεση παρατήρηση των µελανών οπών θεωρείται ότι είναι ένα από τα πιο σύγχρονα επιτεύγµατα της Κοσµολογίας. Παρ' όλα αυτά, πρώτος ο γάλλος µαθηµατικός Λαπλάςτο 1796 ανέφερε

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήσεις Γυμνασίου 22 ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας Διαστημικής 2017

Ερωτήσεις Γυμνασίου 22 ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας Διαστημικής 2017 ΠΡΟΣΟΧΗ: Δεν θα συμπληρώσετε τίποτα πάνω σε αυτό το έγγραφο, ούτε θα το αποστείλετε ηλεκτρονικά (μέσω e-mail). Απλά το αναρτήσαμε για την δική σας διευκόλυνση. Μόλις βρείτε τις απαντήσεις που γνωρίζετε,

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ Η τροχιά της Σελήνης γύρω από τη Γη δεν είναι κύκλος αλλά έλλειψη. Αυτό σηµαίνει πως η Σελήνη δεν απέχει πάντα το

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ Η τροχιά της Σελήνης γύρω από τη Γη δεν είναι κύκλος αλλά έλλειψη. Αυτό σηµαίνει πως η Σελήνη δεν απέχει πάντα το ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ Η τροχιά της Σελήνης γύρω από τη Γη δεν είναι κύκλος αλλά έλλειψη. Αυτό σηµαίνει πως η Σελήνη δεν απέχει πάντα το ίδιο από τη Γη. Τα δύο σηµεία που έχουν ενδιαφέρον

Διαβάστε περισσότερα

β. ίιος πλανήτης γ. Ζωδιακό φως δ. ορυφόρος ε. Μετεωρίτης στ. Μεσοπλανητική ύλη ζ. Αστεροειδής η. Μετέωρο

β. ίιος πλανήτης γ. Ζωδιακό φως δ. ορυφόρος ε. Μετεωρίτης στ. Μεσοπλανητική ύλη ζ. Αστεροειδής η. Μετέωρο 1. Αντιστοίχισε τα χαρακτηριστικά, που καταγράφονται στη αριστερή στήλη με τα αντικείμενα ή φαινόμενα, που παρατηρούνται στο ηλιακό σύστημα και περιέχονται στην δεξιά στήλη Α. Κινείται σε ελλειπτική τροχιά.

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Πέμπτη, 03 Ιανουάριος :40 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 03 Ιανουάριος :02

Συντάχθηκε απο τον/την ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Πέμπτη, 03 Ιανουάριος :40 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 03 Ιανουάριος :02 Η Κίνα σημείωσε ένα ιστορικό διαστημικό επίτευγμα, καθώς έγινε η πρώτη χώρα που πρώτη «πάτησε» τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, όπου προσεληνώθηκε το ρομποτικό σκάφος της Chang'e-4. 1 / 6 Το σκάφος, που

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήσεις Λυκείου 21 ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας Διαστημικής 2016

Ερωτήσεις Λυκείου 21 ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας Διαστημικής 2016 ΠΡΟΣΟΧΗ: Αυτό το έγγραφο ΔΕΝ θα το αποστείλετε ηλεκτρονικά (μέσω e-mail). Απλά το αναρτήσαμε για την δική σας διευκόλυνση. Μόλις βρείτε τις απαντήσεις που γνωρίζετε και τις σημειώσετε σ αυτό το έντυπο,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΚΙΝΗΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΚΙΝΗΣΕΙΣ 2.1 Περιγραφή της κίνησης Ο κλάδος της Φυσικής που ασχολείται με την περιγραφή της κίνησης των σωμάτων χωρίς να αναζητά τα αίτια που την προκαλούν, ονομάζεται κινηματική. Ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Κοσμάς Γαζέας Το Ηλιακό Σύστημα Το Ηλιακό Σύστημα αποτελείται κυρίως από τον Ήλιο και τους πλανήτες που περιφέρονται γύρω από αυτόν. Πολλά και διάφορα ουράνια

Διαβάστε περισσότερα

βαρυτικά συστήματα αστέρων, γαλαξιακών αερίων, αστρικής σκοτεινής ύλης. Η ετυμολογία της λέξης αναφέρεται στον δικό μας

βαρυτικά συστήματα αστέρων, γαλαξιακών αερίων, αστρικής σκοτεινής ύλης. Η ετυμολογία της λέξης αναφέρεται στον δικό μας Οι γαλαξίες αποτελούν τεράστια βαρυτικά συστήματα αστέρων, γαλαξιακών αερίων, αστρικής σκόνης και (πιθανώς) αόρατης σκοτεινής ύλης. Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει άξονας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΞΩΗΛΙΑΚΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ Κ.Ν. ΓΟΥΡΓΟΥΛΙΑΤΟΣ

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΞΩΗΛΙΑΚΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ Κ.Ν. ΓΟΥΡΓΟΥΛΙΑΤΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΞΩΗΛΙΑΚΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ Κ.Ν. ΓΟΥΡΓΟΥΛΙΑΤΟΣ ΩΡΙΩΝ, 9/1/2008 Η ΘΕΣΗ ΜΑΣ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Γη, ο τρίτος πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος Περιφερόμαστε γύρω από τον Ήλιο, ένα τυπικό αστέρι της κύριας ακολουθίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΟΝΑ ΗΛΙΑΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

ΕΝΤΟΝΑ ΗΛΙΑΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΕΝΤΟΝΑ ΗΛΙΑΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Διαστημικός καιρός. Αποτελεί το σύνολο της ηλιακής δραστηριότητας (ηλιακός άνεμος, κηλίδες, καταιγίδες, εκλάμψεις, προεξοχές, στεμματικές εκτινάξεις ηλιακής μάζας) που επηρεάζει

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ. Πρόγραμμα βραδιών παρατηρήσεων Μάιος 2009 7 Μαΐου 14 Μαΐου 21 Μαΐου 28 Μαΐου

ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ. Πρόγραμμα βραδιών παρατηρήσεων Μάιος 2009 7 Μαΐου 14 Μαΐου 21 Μαΐου 28 Μαΐου ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Πρόγραμμα βραδιών παρατηρήσεων Μάιος 2009 7 Μαΐου 14 Μαΐου 21 Μαΐου 28 Μαΐου www.ea.gr/ep/cosmos www.discoveryspace.net Οι βραδιές παρατήρησης υποστηρίζονται από τα

Διαβάστε περισσότερα

Πλειάδες στην αστρονομία, ή Πούλια, ονομάζεται μια «ανοικτή συστροφή» αστέρων, δηλαδή ένα ανοικτό αστρικό σμήνος που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου.

Πλειάδες στην αστρονομία, ή Πούλια, ονομάζεται μια «ανοικτή συστροφή» αστέρων, δηλαδή ένα ανοικτό αστρικό σμήνος που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου. Πλειάδες στην αστρονομία, ή Πούλια, ονομάζεται μια «ανοικτή συστροφή» αστέρων, δηλαδή ένα ανοικτό αστρικό σμήνος που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου. Από τους αστέρες του σμήνους των Πλειάδων είναι ορατοί

Διαβάστε περισσότερα

Έκλειψη Ηλίου 20ης Μαρτίου 2015

Έκλειψη Ηλίου 20ης Μαρτίου 2015 Έκλειψη Ηλίου 20ης Μαρτίου 2015 Πληροφοριακό υλικό Κέντρο Επισκεπτών Ινστιτούτο Αστρονομίας Αστροφυσικής Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ) Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών Την Παρασκευή 20 Μαρτίου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗ 24.11.2005 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ MILANKOVITCH

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗ 24.11.2005 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ MILANKOVITCH TZΕΜΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Α.Μ. 3507 ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗ 24.11.2005 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ MILANKOVITCH Όλοι γνωρίζουμε ότι η εναλλαγή των 4 εποχών οφείλεται στην κλίση που παρουσιάζει ο άξονας περιστροφής

Διαβάστε περισσότερα

ºΚåεÝίµåεîνïο ΑæφÜήçγèηóσèη ς

ºΚåεÝίµåεîνïο ΑæφÜήçγèηóσèη ς I. ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ Ατενίζοντας τον έναστρο ουρανό από την Γη, δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε την θαυμαστή πολυπλοκότητα του Σύμπαντος. Ο Γαλαξίας μας μόνο κρύβει μέσα του δισεκατομμύρια πλανητικά

Διαβάστε περισσότερα

4/11/2018 ΝΑΥΣΙΠΛΟΙΑ ΙΙ ΓΈΠΑΛ ΚΑΡΑΓΚΙΑΟΥΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ. ΘΕΜΑ 1 ο

4/11/2018 ΝΑΥΣΙΠΛΟΙΑ ΙΙ ΓΈΠΑΛ ΚΑΡΑΓΚΙΑΟΥΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ. ΘΕΜΑ 1 ο ΝΑΥΣΙΠΛΟΙΑ ΙΙ ΓΈΠΑΛ 4/11/2018 ΚΑΡΑΓΚΙΑΟΥΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΘΕΜΑ 1 ο 1) Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΣΤΕΡΩΝ

ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΣΤΕΡΩΝ ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΣΤΕΡΩΝ Πολυχρόνης Καραγκιοζίδης Mcs χημικός www.polkarag.gr Μετά τη δημιουργία του Σύμπαντος 380.000 έτη 6000 ο C Τα ηλεκτρόνια μπορούν να συνδεθούν με τα πρωτόνια ή τους άλλους

Διαβάστε περισσότερα

Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΚΤΟΣ. Τα κυριότερα αντικείμενα της Μ. Άρκτου ALIOTH. Μπλε γίγαντας ορατός με γυμνό μάτι. Απόσταση : 82 ε.φ. Διάμετρος : 6 εκ. χιλιόμετρα.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΚΤΟΣ. Τα κυριότερα αντικείμενα της Μ. Άρκτου ALIOTH. Μπλε γίγαντας ορατός με γυμνό μάτι. Απόσταση : 82 ε.φ. Διάμετρος : 6 εκ. χιλιόμετρα. Αστρονομία Μπιρσιάνης Γιώργος Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΚΤΟΣ Τα κυριότερα αντικείμενα της Μ. Άρκτου ALIOTH Μπλε γίγαντας ορατός με γυμνό μάτι. Απόσταση : 82 ε.φ. Διάμετρος : 6 εκ. χιλιόμετρα. Λαμπρότητα : 100 φορές τη

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Κοσμάς Γαζέας Σφαιρικό Τρίγωνο Σφαιρικό τρίγωνο λέγεται το μέρος της σφαίρας, το οποίο περικλείεται μεταξύ των τόξων τριών μέγιστων κύκλων, με την προϋπόθεση

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχεία Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας. Μαρία Γεραγά Γεώργιος Ηλιόπουλος

Στοιχεία Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας. Μαρία Γεραγά Γεώργιος Ηλιόπουλος Στοιχεία Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας Μαρία Γεραγά Γεώργιος Ηλιόπουλος Ατμόσφαιρα Μοναδική μεταξύ των πλανητών Λόγω βαρύτητας Απορροφά ανεπιθύμητα φάσματα ακτινοβολίας Επιδρά στους ωκεανούς και χέρσο

Διαβάστε περισσότερα

ΦΩΣ ΚΑΙ ΣΚΙΑ. Πως δημιουργείτε η σκιά στη φυσική ;

ΦΩΣ ΚΑΙ ΣΚΙΑ. Πως δημιουργείτε η σκιά στη φυσική ; ΦΩΣ ΚΑΙ ΣΚΙΑ Πως δημιουργείτε η σκιά στη φυσική ; Λόγω της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός, όταν μεταξύ μιας φωτεινής πηγής και ενός περάσματος παρεμβάλλεται ένα αδιαφανές σώμα, δημιουργείτε στο πέρασμα

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονική Υπεύθυνη: Αποστολία Γαλάνη, Επ.Καθηγήτρια, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ Συνεπικούρηση: Κωνσταντίνα Στεφανίδου, Δρ., ΕΔΙΠ, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ

Επιστημονική Υπεύθυνη: Αποστολία Γαλάνη, Επ.Καθηγήτρια, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ Συνεπικούρηση: Κωνσταντίνα Στεφανίδου, Δρ., ΕΔΙΠ, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ Επιστημονική Υπεύθυνη: Αποστολία Γαλάνη, Επ.Καθηγήτρια, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ Συνεπικούρηση: Κωνσταντίνα Στεφανίδου, Δρ., ΕΔΙΠ, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ Πιστεύω ότι η μελέτη του Σύμπαντος πρέπει να τοποθετηθεί στην πρώτη θέση

Διαβάστε περισσότερα

διατήρησης της μάζας.

διατήρησης της μάζας. 6. Ατομική φύση της ύλης Ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι η ύλη αποτελείται από δομικά στοιχεία ήταν ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Δημόκριτος. Το πείραμα μετά από 2400 χρόνια ήρθε και επιβεβαίωσε την άποψη αυτή,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ: απειλή από σκόνη

ΑΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ: απειλή από σκόνη ΑΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ: απειλή από σκόνη Το πέρασμα ενός δίδυμου αστεροειδούς από τη γειτονιά της Γης αποκάλυψε το μυστικό του: δεν ήταν παρά ένα σύννεφο σκόνης... Η διαπίστωση είναι κάθε άλλο παρά καθησυχαστική:

Διαβάστε περισσότερα

Κατακόρυφη πτώση σωμάτων. Βαρβιτσιώτης Ιωάννης Πρότυπο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Αγίων Αναργύρων Μάιος 2015

Κατακόρυφη πτώση σωμάτων. Βαρβιτσιώτης Ιωάννης Πρότυπο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Αγίων Αναργύρων Μάιος 2015 Κατακόρυφη πτώση σωμάτων Βαρβιτσιώτης Ιωάννης Πρότυπο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Αγίων Αναργύρων Μάιος 2015 Α. Εισαγωγή Ερώτηση 1. Η τιμή της μάζας ενός σώματος πιστεύετε ότι συνοδεύει το σώμα εκ κατασκευής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΟΧΗ: Διαβάστε προσεκτικά τις κάτωθι Οδηγίες για την συμμετοχή σας στην 1 η φάση «Εύδοξος»

ΠΡΟΣΟΧΗ: Διαβάστε προσεκτικά τις κάτωθι Οδηγίες για την συμμετοχή σας στην 1 η φάση «Εύδοξος» ΠΡΟΣΟΧΗ: Διαβάστε προσεκτικά τις κάτωθι Οδηγίες για την συμμετοχή σας στην 1 η φάση «Εύδοξος» Για να θεωρηθεί έγκυρη η συμμετοχή σας στην 1 η φάση, θα πρέπει απαραίτητα να έχετε συμπληρώσει τον πίνακα

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Κοσμάς Γαζέας Η γέννηση της Αστροφυσικής Οι αστρονόμοι μελετούν τα ουράνια σώματα βασισμένοι στο φως, που λαμβάνουν από αυτά. Στα πρώτα χρόνια των παρατηρήσεων,

Διαβάστε περισσότερα

Ερμής Ερμής Μέση απόσταση από τον Ήλιο: 57,9 εκατομμύρια km Απόσταση από τη Γη: Ελάχιστη: 91,7 εκατομμύρια km Μέγιστη: 218,9 εκατομμύρια km Μάζα: 0,05

Ερμής Ερμής Μέση απόσταση από τον Ήλιο: 57,9 εκατομμύρια km Απόσταση από τη Γη: Ελάχιστη: 91,7 εκατομμύρια km Μέγιστη: 218,9 εκατομμύρια km Μάζα: 0,05 Ηλιακό Σύστημα 1 Ερμής Ερμής Μέση απόσταση από τον Ήλιο: 57,9 εκατομμύρια km Απόσταση από τη Γη: Ελάχιστη: 91,7 εκατομμύρια km Μέγιστη: 218,9 εκατομμύρια km Μάζα: 0,055 φορές της γήινης Διάμετρος: 4.879

Διαβάστε περισσότερα

AΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΙΙ: Ο ΗΛΙΟΣ

AΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΙΙ: Ο ΗΛΙΟΣ AΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΙΙ: Ο ΗΛΙΟΣ 1. Ο Ήλιος μας είναι ένας από τους μεγαλύτερους αστέρες της περιοχής μας, του Γαλαξία μας αλλά και του σύμπαντος (NASA Science, εικόνα 1), όντας ο μοναδικός στο ηλιακό

Διαβάστε περισσότερα

ΚΙΝΗΣΗ ΠΛΑΝΗΤΩΝ - ΛΟΞΩΣΗ

ΚΙΝΗΣΗ ΠΛΑΝΗΤΩΝ - ΛΟΞΩΣΗ ΚΙΝΗΣΗ ΠΛΑΝΗΤΩΝ - ΛΟΞΩΣΗ Η κίνηση των πλανητών είναι το αποτέλεσμα της σύνθεσης 2 κινήσεων: μίας περιστροφής γύρω από τον Ήλιο, η περίοδος της οποίας μας δίνει το έτος κάθε πλανήτη, και πραγματοποιείται

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήσεις Γυμνασίου 23 ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας Διαστημικής 2018

Ερωτήσεις Γυμνασίου 23 ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστρονομίας Διαστημικής 2018 ΠΡΟΣΟΧΗ: Δεν θα συμπληρώσετε τίποτα πάνω σε αυτό το έγγραφο, ούτε θα το αποστείλετε ηλεκτρονικά (μέσω e-mail). Απλά το αναρτήσαμε για την δική σας διευκόλυνση. Μόλις βρείτε τις απαντήσεις που γνωρίζετε,

Διαβάστε περισσότερα

Το Ηλιακό Σύστημα Σχολικό Έτος

Το Ηλιακό Σύστημα Σχολικό Έτος Το Ηλιακό Σύστημα Σχολικό Έτος 2013-2014 Το Ηλιακό Σύστημα 2 Περιεχόμενα 1. Το Ηλιακό Σύστημα... 1.1 Εισαγωγή... 1.2 Οι Πλανήτες... 1.3 Σχηματισμός και Εξέλιξη... 1.4 Η Ζώνη του Kuiper Πλούτωνας... 1.5

Διαβάστε περισσότερα

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ):

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μιχάλης Βραχνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2 ΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΓΗ ΚΑΙ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ 1.1. Γενικά 1.2. Στρώματα ή περιοχές της ατμόσφαιρας

Διαβάστε περισσότερα

Φύλλο Εργασίας. Μάθημα 2: Το Ηλιακό Σύστημα. Σχολείο: Τάξη: Ημερομηνία:.

Φύλλο Εργασίας. Μάθημα 2: Το Ηλιακό Σύστημα. Σχολείο: Τάξη: Ημερομηνία:. Φύλλο Εργασίας Μάθημα 2: Το Ηλιακό Σύστημα Σχολείο: Τάξη: Ημερομηνία:. Δραστηριότητα 1: Προβολή βίντεο (3 λεπτά) Δραστηριότητα 2: Ερωτήματα μαθητών (2 λεπτά) Να διατυπώσετε τα ερωτήματα σας με βάση την

Διαβάστε περισσότερα

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Β' ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΦΑΕΛΟΣ Ε. ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΑ Ποια είναι η ηµερήσια κίνηση του ήλιου ως ρος ένα ε ίγειο αρατηρητή; Ο ήλιος φαίνεται να διαγράφει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ 1 η ΟΜΑΔΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Κεφάλαιο 2 ο Συστήματα αστρονομικών συντεταγμένων και χρόνος ΑΣΚΗΣΗ 1 η (α) Να εξηγηθεί γιατί το αζιμούθιο της ανατολής και της δύσεως του Ηλίου σε ένα τόπο,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΘΕΜΑ: ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΙΤΑΚΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΥΡΑΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΓΕΝΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ- ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 Περιεχόμενα ΕΝΟΤΗΤΑ Α : ΧΑΡΤΕΣ Α1.4 Ποιον χάρτη να διαλέξω;. 3 Α1.3 Η χρήση των χαρτών στην καθημερινή

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Αστροφυσική

Εισαγωγή στην Αστροφυσική Εισαγωγή στην Αστροφυσική Ενότητα: Ασκήσεις Ξενοφών Μουσάς Τμήμα: Φυσικής Σελίδα 2 1. Ασκήσεις... 4 Σελίδα 3 1. Ασκήσεις Άσκηση 1 α. Τι είναι οι κηλίδες; β. Πώς δημιουργούνται; Αναπτύξτε την σχετική θεωρία

Διαβάστε περισσότερα

Ινστιτούτο Αστρονομίας & Αστροφυσικής, ΕΑΑ

Ινστιτούτο Αστρονομίας & Αστροφυσικής, ΕΑΑ Παιχνίδια Προοπτικής στο Σύμπαν Ελένη Χατζηχρήστου Ινστιτούτο Αστρονομίας & Αστροφυσικής, ΕΑΑ Όταν δυο ουράνια αντικείμενα βρίσκονται στην ίδια περίπου οπτική γωνία αν και σε πολύ διαφορετικές αποστάσεις

Διαβάστε περισσότερα

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο /Ελληνικός χώρος Τα ελληνικά βουνά (και γενικότερα οι ορεινοί όγκοι της

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κεφάλαιο 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 130 Κεφάλαιο 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. Απαντήσεις στις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. α, β 2. γ 3. ε 4. β, δ 5. γ 6. α, β, γ, ε Β. Απαντήσεις στις ερωτήσεις συµπλήρωσης κενού 1. η αρχαιότερη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΙΡΙΟΣ Β - ΠΡΟΚΥΩΝ Β H ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΝΑΝΩΝ

ΣΕΙΡΙΟΣ Β - ΠΡΟΚΥΩΝ Β H ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΝΑΝΩΝ 2018 2027 ΣΕΙΡΙΟΣ Β - ΠΡΟΚΥΩΝ Β H ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΝΑΝΩΝ Σείριος Β Προκύων Β Τα επόμενα έτη 2018-2027 οι δύο διασημότεροι, εγγύτεροι, αλλά και δυσκολότεροι, για τα ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, λευκοί νάνοι

Διαβάστε περισσότερα

Φύλλο Εργασίας 1: Μετρήσεις μήκους Η μέση τιμή

Φύλλο Εργασίας 1: Μετρήσεις μήκους Η μέση τιμή Φύλλο Εργασίας 1: Μετρήσεις μήκους Η μέση τιμή Φυσικά μεγέθη: Ονομάζονται τα μετρήσιμα μεγέθη που χρησιμοποιούμε για την περιγραφή ενός φυσικού φαινομένου. Τέτοια μεγέθη είναι το μήκος, το εμβαδόν, ο όγκος,

Διαβάστε περισσότερα

Voyager 1. Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά Σχολικό έτος Εργασία Φυσικής Υπεύθυνη καθηγήτρια: Σ.

Voyager 1. Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά Σχολικό έτος Εργασία Φυσικής Υπεύθυνη καθηγήτρια: Σ. Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά Σχολικό έτος 2012-2013 Εργασία Φυσικής Υπεύθυνη καθηγήτρια: Σ. Παπανδρέου Voyager 1 Τάξη: Α Τμήμα: 3 Μαθήτρια: Παυλοπούλου Καλλιόπη- Έλλη Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Ένα μέτριο αστέρι και γύρω οι πλανήτες, κάπου πριν 5-6 δις έτη...

Ένα μέτριο αστέρι και γύρω οι πλανήτες, κάπου πριν 5-6 δις έτη... Ένα μέτριο αστέρι και γύρω οι πλανήτες, κάπου πριν 5-6 δις έτη... Αυξανόμενης της απόστασης από τον ήλιο, μειώνεται η ταχύτητα των πλανητών... Η Γη απέχει από τον ήλιο 1A.U. 1,5 10 11 m Ηλιακός άνεμος

Διαβάστε περισσότερα

Όνομα: Χριστιάνα Κεφαλωνίτη

Όνομα: Χριστιάνα Κεφαλωνίτη Περιεχόμενα Όνομα: Χριστιάνα Κεφαλωνίτη... 2 Όνομα: Δανάη Λεβή... 4 Ονόματα: Ιωάννα Μιχαλέλη, Ελένη Πίτσικου... 6 Όνομα: Γιάννης Μπαρτσώτας... 7 Όνομα: Αιμιλία Χιώτη... 8 Ονομα: Δημήτριος Βασιλείου...

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΜΗΤΕΣ. Μάθηµα: Τεχνολογία Τάξη: Α2 Ονοµατεπώνυµο: Λαγαρός Παναγιώτης

ΚΟΜΗΤΕΣ. Μάθηµα: Τεχνολογία Τάξη: Α2 Ονοµατεπώνυµο: Λαγαρός Παναγιώτης Μάθηµα: Τεχνολογία Τάξη: Α2 Ονοµατεπώνυµο: Λαγαρός Παναγιώτης ΚΟΜΗΤΕΣ Γενικά: Οι κοµήτες είναι από τα πιο εντυπωσιακά ουράνια σώµατα, τόσο λόγω του µεγέθους τους, που µπορεί να καταλαµβάνει 30 ο της ουράνιας

Διαβάστε περισσότερα

Γίνε επιστήµονας του Κασίνι για µια µέρα (Cassini Scientist for a Day Essay)

Γίνε επιστήµονας του Κασίνι για µια µέρα (Cassini Scientist for a Day Essay) ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2012 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ: Γίνε επιστήµονας του Κασίνι για µια µέρα (Cassini Scientist for a Day Essay) Για µαθητές από 10-18 ετών Καλωσορίσατε στην 3 η Ελληνική έκδοση και 11 η διεθνή του µαθητικού διαγωνισµού

Διαβάστε περισσότερα

Oι Κατηγορίες Κλιμάτων :

Oι Κατηγορίες Κλιμάτων : ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Oι Κατηγορίες Κλιμάτων : Κατηγορία Α : Τροπικά κλίματα Στην πρώτη κατηγορία, που συμβολίζεται με το κεφαλαίο Α, εντάσσονται όλοι οι τύποι του Τροπικού κλίματος. Κοινό χαρακτηριστικό

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Πολιτισμικής Πληροφορικής

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Πολιτισμικής Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Πολιτισμικής Πληροφορικής Θέμα: Σχεδιασμός παιχνιδιού με κάρτες για το Ηλιακό Σύστημα Μάθημα: Σχεδιασμός Ψηφιακών Εκπαιδευτικών Εφαρμογών ΙΙ Δήμητρα Μισιτζή 1 (ΑΜ:131/2008092)

Διαβάστε περισσότερα

Υπολογιστικά Συστήματα της Αρχαιότητας. Μηχανισμός των Αντικυθήρων Άβακας Κλαύδιος Πτολεμαίος Ήρωνας Αλεξανδρινός Το Κόσκινο του Ερατοσθένη

Υπολογιστικά Συστήματα της Αρχαιότητας. Μηχανισμός των Αντικυθήρων Άβακας Κλαύδιος Πτολεμαίος Ήρωνας Αλεξανδρινός Το Κόσκινο του Ερατοσθένη Υπολογιστικά Συστήματα της Αρχαιότητας Μηχανισμός των Αντικυθήρων Άβακας Κλαύδιος Πτολεμαίος Ήρωνας Αλεξανδρινός Το Κόσκινο του Ερατοσθένη Μηχανισμός των Αντικυθήρων Κατασκευή μηχανισμού : 2 ος 1 ος αιώνας

Διαβάστε περισσότερα

4.4 Οι μεγάλοι πλανήτες ΠΛΑΝΗΤΗΣ

4.4 Οι μεγάλοι πλανήτες ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ Πολλές φορές οι επιστήμονες από το παρελθόν έως σήμερα έχουν προσπαθήσει να δώσουν απάντηση στο ερώτημα «τι είναι πλανήτης» και ποια είναι εκείνα τα κριτήρια πάνω στα οποία βασιζόμαστε για να

Διαβάστε περισσότερα

Μερικές αποστάσεις σε έτη φωτός: Το φως χρειάζεται 8,3 λεπτά να φτάσει από τον Ήλιο στη Γη (απόσταση που είναι περίπου δεκάξι εκατομμυριοστά του

Μερικές αποστάσεις σε έτη φωτός: Το φως χρειάζεται 8,3 λεπτά να φτάσει από τον Ήλιο στη Γη (απόσταση που είναι περίπου δεκάξι εκατομμυριοστά του ΦΩΣ Το έτος φωτός είναι μονάδα μέτρησης μήκους - απόστασης (και όχι χρόνου). Ορίζεται ως η απόσταση που θα ταξιδέψει ένα φωτόνιο, κινούμενο στο κενό, μακριά από μάζες και ηλεκτρομαγνητικά πεδία, σε ένα

Διαβάστε περισσότερα

Ο όρος αστρονομία Αστρονομία

Ο όρος αστρονομία Αστρονομία Ο όρος αστρονομία Η Αστρονομία είναι η επιστήμη που ερευνά και εξετάζει όλα τα ουράνια σώματα καθώς και τις σχέσεις, κινήσεις και δυναμική αυτών. Αναφέρεται στην παρατήρηση και την ερμηνεία των φαινομένων

Διαβάστε περισσότερα