στον τομέα των μεταφορών»

Transcript

1 Ερευνητική εργασία «Εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών» Ταμιάκης Ιάσων Α.E.Μ. 387 Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή Α.Π.Θ. Επιβλέπων καθηγητής: Απόστολος Παπαγιαννάκης Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος

2 Ευχαριστίες Η παρούσα εργασία αποτελεί ερευνητική εργασία στα πλαίσια του προπτυχιακού διπλώματος του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.). Πριν την παρουσίαση του θέματος και της βιβλιογραφικής έρευνας, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή της ερευνητικής εργασίας, Δρ. Απόστολο Παπαγιαννάκη, Επίκουρο Καθηγητή του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του Α.Π.Θ., για την συνεργασία μας κατά τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας εργασίας. Στη συνέχεια, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον ερευνητή του Ινστιτούτου Μεταφορών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), Δρ. Ευάγγελο Μητσάκη, για την πολύτιμη συνεισφορά του και την καθοδήγηση του προς το πρόσωπο μου σχετικά με την ερευνητική μου δραστηριότητα. 2

3 Περίληψη Το αντικείμενο της εργασίας είναι η βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με την εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών, καθώς και η ανάλυση τους με σκοπό την κατανόηση της αλληλεπίδρασης του φαινομένου με τα συστήματα μεταφορών. Η αποτύπωση της ιστορικής εξέλιξης της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως και κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες με τις έντονες ανθρωπογενείς δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε όλον τον πλανήτη, καθώς και τα προβλεπόμενα μελλοντικά σενάρια της εξέλιξης του φαινομένου σε συνδυασμό με την ανάδειξη/επισήμανση των αιτιών που οδήγησαν σε αυτή, αποτελούν ένα πρώτο κομμάτι της εργασίας. Στην συνέχεια, μέσω της καταγραφής των επιπτώσεων στα μεταφορικά συστήματα σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής και ακραίων καιρικών φαινομένων ανά τον κόσμο, γίνεται αναφορά των μέτρων και των δράσεων που αποσκοπούν στον περιορισμό των αρνητικών συνεπειών στο μέλλον σε παγκόσμιο επίπεδο. Λέξεις Κλειδιά: κλιματική αλλαγή, μεταφορές, επιπτώσεις κλιματικής αλλαγής, εκτίμηση επιπτώσεων κλιματικής αλλαγής, ακραία καιρικά φαινόμενα 3

4 Abstract The aim of this literature review is to assess the impact of climate change on the transport sector, as well as to analyze them in order to understand their interaction with the transportation system. The depiction of the historical evolution of climate change globally and especially in the last few decades with the intense human activities across the globe, as well as the expected future scenarios of the development of the phenomenon in conjunction with highlighting the causes that led to it, form the first part of this project. Then, by recording the effects of climate change in transport systems and during extreme weather events all over the world, we are referring to the measures and actions that need to be taken worldwide and aim at the limitation of the negative consequences for the planet in the future. Keywords: climate change, transportation, impact of climate change, assessment of the impact of climate change, extreme weather events 4

5 Περιεχόμενα Περίληψη... 3 Abstract Εισαγωγή Κλιματική αλλαγή Ιστορική εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής Αίτια κλιματικής αλλαγής Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο επίπεδο Δείκτες που παρουσιάζουν την εμφάνιση της κλιματικής αλλαγής Σενάρια εξέλιξης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής Παγκόσμια κλιματικά σενάρια εκπομπών Βραχυπρόθεσμα Σενάρια κλιματικής αλλαγής (Έτος Στόχος 2030) Μακροπρόθεσμα Σενάρια κλιματικής αλλαγής (Έτος Στόχος ) Κλιματικά χαρακτηριστικά-υφιστάμενη κατάσταση στον ελληνικό χώρο Σενάρια εκτίμησης των κλιματικών μεταβολών για τον ελληνικό χώρο Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών Ανάλυση επιπτώσεων στα συστήματα μεταφορών Οδικές και Σιδηροδρομικές μεταφορές Θαλάσσιες μεταφορές Αεροπορικές μεταφορές Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών σε εθνικό επίπεδο Επιπτώσεις ανόδου της στάθμης της θάλασσας στα δίκτυα υποδομών Ποσοτικοποίηση των οικονομικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των Μεταφορών Στρατηγικές για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο επίπεδο

6 6. Δράσεις και μέτρα αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών Ευρώπη ΗΠΑ Συμπεράσματα Βιβλιογραφία

7 1. Εισαγωγή Η κλιματική αλλαγή αποτελεί μία θεματική ενότητα που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την κατανόηση και τον βαθμό επιρροής της στην πορεία εξέλιξης των ειδών του πλανήτη. Ως μέρος της πρακτικής μου άσκησης στο Ινστιτούτο Μεταφορών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), ήρθα σε επαφή με ερευνητικό πρόγραμμα, το οποίο εξέταζε το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και συγκεκριμένα την αλληλεπίδραση του φαινομένου με την λειτουργία των συστημάτων μεταφορών. Με την κλιματική αλλαγή σε εξέλιξη, η ανάγκη για διερεύνηση τους φαινομένου ως προς την εξέλιξη και τον βαθμό αλληλεπίδρασης με τα συστήματα υποδομών στον πλανήτη καθίσταται αναγκαία. Με τον τομέα των μεταφορών να είναι από τους άμεσα επηρεαζόμενους, η μελέτη των αλλαγών, των επιπτώσεων, αλλά κυρίως των μέτρων αντιμετώπισης σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο είναι ζωτικής σημασίας. Όλες οι πρόσφατες έρευνες και μελέτες τονίζουν τη σημασία της λήψης άμεσων μέτρων, χωρίς καμία καθυστέρηση, για την πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος. Συνεπώς, το θέμα της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών αποτέλεσε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα για την ερευνητική μου εργασία. Σκοπός της ερευνητικής εργασίας είναι η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, καθώς και των προβλεπόμενων μελλοντικών σεναρίων εξέλιξής του, όπως έχουν διατυπωθεί από τις εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή. Ακολουθεί ποιοτική και ποσοτική εκτίμηση των επιπτώσεων στον τομέα των μεταφορών και έπειτα γίνεται αναφορά στις πρακτικές αντιμετώπισης και μετριασμού των αρνητικών επιπτώσεων σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, ειδικοί στόχοι της εργασίας είναι: Η αποτύπωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, αναλύοντας την ιστορική εξέλιξη του, τις αιτίες που οδηγούν στην όξυνση του φαινομένου και τα μελλοντικά σενάρια εξέλιξης του Η ποιοτική και ποσοτική ανάλυση των επιπτώσεων του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής στα συστήματα μεταφορών (οδικά, σιδηροδρομικά, αεροπορικά, θαλάσσια) 7

8 Η αναφορά της προγραμματισμένης στρατηγικής αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής με σκοπό τον μετριασμό των επιπτώσεων της στα συστήματα μεταφορών όπως διατυπώνεται από τον οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, την Ευρωπαϊκή Ένωση και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Η παρουσίαση πρακτικών που ακολουθούνται από κράτη ανά τον κόσμο, με σκοπό την άμβλυνση των αρνητικών επιπτώσεων στα συστήματα μεταφορών Στο πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνεται η εξήγηση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με τα αίτια τα οποία οδήγησαν στην εξέλιξη της δίνοντας έμφαση στην αλληλεπίδραση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Επίσης, περιλαμβάνονται δείκτες οι οποίοι αποτυπώνουν την εμφάνιση και εξέλιξη της. Στη συνέχεια, στο δεύτερο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα σενάρια εξέλιξης του φαινομένου όπως αυτά έχουν διατυπωθεί από την διακυβερνητική επιτροπή για την κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, καθώς και παρουσίαση κλιματικών χαρακτηριστικών και παραμέτρων για τον ελληνικό χώρο. Έπειτα, στο τρίτο κεφάλαιο, αναλύονται οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών, με διαχωρισμό στους διάφορους τομείς και τα διάφορα μέσα μεταφορών λαμβάνοντας υπόψιν τα σενάρια εξέλιξης της κλιματικής αλλαγής και την εμφάνιση των ακραίων καιρικών φαινομένων. Στο τέταρτο κεφάλαιο, γίνεται καταγραφή των στρατηγικών για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και τέλος, στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο, γίνεται αποτίμηση διαφόρων δράσεων και μέτρων αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα συστήματα μεταφορών ανά τον κόσμο. 8

9 2. Κλιματική αλλαγή Οι ανθρώπινες δραστηριότητες στον πλανήτη επιδεινώνουν το φαινόμενο της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής μέσω των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τα οποία προέρχονται από δραστηριότητες όπως η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, οι αλλαγές των χρήσεων γης και κυρίως η αποψίλωση δασικών περιοχών και η αστικοποίηση, η γεωργία, καθώς και οι μεταφορές (Stern, 2006). Σύμφωνα με έρευνα του Stern πάνω στην οικονομία της κλιματικής αλλαγής (2006), απο τις αναφερόμενες αιτίες οι οποίες συντελούν στην επιδείνωση του προβλήματος της παγκόσμιας υπερθέρμανσης, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και οι μεταφορές είναι οι πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες. Εικόνα 1: Παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ανά πηγή Πηγή: Stern (2006) Η κλιματική αλλαγή κάνει την εμφάνιση της με την μορφή ακραίων καιρικών φαινομένων, συχνότερα και εντονότερα, παράλληλα με την άνοδο της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας. Το 33% των οικοσυστημάτων βρίσκεται σε κίνδυνο με πολλά είδη της πανίδας και της χλωρίδας να βρίσκονται υπό σοβαρό κίνδυνο εξαφάνισης. Το Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC, 2007) κατέληξε στο συμπέρασμα πως η υπερθέρμανση του πλανήτη τα τελευταία 50 χρόνια οφείλεται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες, με τον ρυθμό αύξησης να είναι ο μεγαλύτερος των τελευταίων χρόνων. 9

10 Σύμφωνα με την Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας των Ηνωμένων Πολιτειών, χαρακτηριστικές αλλαγές στην κλιματική κατάσταση του πλανήτη είναι η αυξανόμενη ένταση βρωχοπτώσεων και πλημμυρών, καθώς και η εμφάνιση συχνών κυμμάτων καύσωνα και ξηρασίας. Οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου έχουν την ίδια επίδραση στο κλίμα του πλανήτη ανεξαρτήτως του σημείου στο οποίο εκπέμπονται παρόλα αυτά οι επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής αποτυπώνονται με διαφορετικό τρόπο χωρικά πάνω στη γη, με τις φτωχότερες χώρες να είναι οι πιο ευάλωτες (Stern, 2006). Η αλλαγή του κλίματος θα έχει άμεσο αντίκτυπο στα αποθέματα νερού και τη γεωργία, ενώ το κόστος εξαιτίας του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής μπορεί να φτάσει στο 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ με περίπου 250 εκατομμύρια ανθρώπους να εκτιμάται πως θα χρειαστεί να μεταναστεύσουν λόγω των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (Baird et al., 1992). Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ενδέχεται να είναι πιο σοβαρές εξαιτίας της αλλαγής στην εμφάνιση των ακραίων καιρικών φαινομένων παρά εξαιτίας της αλλαγής στο κλίμα, διότι μια αλλαγή στο μέσο κλίμα μπορεί να επιφέρει μια δυσανάλογα μεγαλύτερη αλλαγή στα ακραία καιρικά φαινόμενα (WWF Ελλάς, 2009). Σύμφωνα με τις εκθέσεις του οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή, αναφέρεται πως οι αναπτυγμένες χώρες είναι οι κυρίαρχες πηγές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και χωρίς μια παγκόσμια στρατηγική καταπολέμησης του φαινομένου οι αρνητικές επιπτώσεις θα συνεχίσουν να αυξάνονται με απρόβλεπτους ρυθμούς. Oι ανθρώπινες παρεμβάσεις επηρεάζουν την εξελισσόμενη κλιματική αλλαγή του πλανήτη με την συνεχή εκπομπή ρύπων, καθώς και μέσω της μεταβολής του τοπίου, επηρεάζοντας εντονότερα την μεταβολή του κλίματος συγκριτικά με τις φυσικές διαδικασίες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η κλιματική αλλαγή δεν επηρεάζεται και από φυσικές διαδικασίες (Cubasch et al., 2013). Τι είναι όμως η κλιματική αλλαγή; Αρχικά, είναι σημαντικό να διατυπώσουμε την διαφορά της έννοιας του καιρού με το όρο κλίμα, καθώς ο καιρός περιγράφει τις καιρικές συνθήκες ενός μέρους σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή αναφερόμενος σε χαρακτηριστικά όπως η θερμοκρασία, η ατμοσφαιρική πίεση, η υγρασία, οι άνεμοι καθώς και σε κάποιες ακόμη μετεωρολογικές παραμέτρους όπως την ύπαρξη σύννεφων, βροχοπτώσεων, καταιγίδων κ.ά. Το κλίμα ορίζεται ως ο μέσος καιρός ή αλλιώς ως η στατιστική περιγραφή διαφόρων κλιματικών παραμέτρων σε μια περίοδο η οποία μπορεί να 10

11 διαφέρει από μήνες έως και εκατομμύρια χρόνια, με συνήθη επιλογή περιόδου εξέτασης τα 30 χρόνια όπως ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολόγων (IPCC, 2013). Ως κλιματική αλλαγή αναφέρεται μια αλλαγή στο κλίμα η οποία μπορεί να γίνει αντιληπτή και διαρκεί για μια περίοδο δεκαετιών ή και περισσότερο. Ως έντονο-ακραίο καιρικό φαινόμενο ορίζεται αυτό το οποίο συμβαίνει σε σπάνιο μέρος ή σπάνια στιγμή. Με τον όρο σπάνιο ορίζεται αυτό το οποίο διαφέρει από το 90% των παρατηρούμενων φαινομένων στην εκάστοτε περιοχή ή χρονική στιγμή (IPCC, 2013). Για κάποια εκ των χαρακτηριζόμενων ως έντονα καιρικά φαινόμενα, όπως π.χ. η ξηρασία, ο καύσωνας και οι πλημμύρες, δεν αρκεί να συμβούν σε μια περιοχή για να χαρακτηριστούν ως ακραία φαινόμενα, καθώς η διάρκεια και η ένταση τους καθορίζουν την σπανιότητά τους (Seneviratne, 2012) Ιστορική εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής Με τη χρήση της επιστήμης της παλαιοκλιματολογίας, η οποία σχετίζεται με την εξέταση των κλιματικών συνθηκών στις παλαιότερες γεωλογικές περιόδους με τη χρήση γεωλογικών εργαλείων (π.χ., εδαφικών στρωμάτων, κύκλων δέντρων, οστών), αναφέρεται πως πριν περίπου εκατομμύρια χρόνια η γη βρισκόταν υπό πλήρη κάλυψη της επιφάνειας της από μάζες πάγων, ποσοστό περίπου 30% της επιφάνειας της. Οι παγετώνες απλώθηκαν τόσο στο βόρειο όσο και στο νότιο ημισφαίριο. Το κλίμα της Γης πριν 55 εκατομμύρια έτη υπήρξε θερμό, περίπου 6-7 βαθμούς ψηλότερα από την υφιστάμενη κλιματική κατάσταση (Becker et al., 2010) και έπειτα ακολούθησε μια τάση μείωσης της μέσης θερμοκρασίας (Zachos et al., 2001). Πριν από περίπου 34 εκατομμύρια χρόνια δημιουργήθηκαν οι παγετώνες της Ανταρκτικής (Bartek et al., 1996) και τα τελευταία περίπου 2,5 εκατομμύρια χρόνια, περίοδος γνωστή και ως η τελευταία γεωλογική περίοδος του Τεταρτογενούς, οι κλιματικές μεταβολές χαρακτηρίζονται από εναλλαγές σύντομων μεσοπαγετώδων περιόδων. Κατά τις ψυχρές περιόδους δημιουργούνταν οι τεράστιοι παγετώνες του πλανήτη οι οποίοι στη συνέχεια έλειωναν αργά κατά τις θερμές μεσοπαγετώδεις περιόδους και νέοι πάγοι επικάθονταν στη συνέχεια δημιουργώντας νέα στρώματα πάγου (ΕΜΕΚΑ, 2011). 11

12 Εικόνα 2: Ιστορική κλιματική εξέλιξη Πηγή: Scotese (2007) 12

13 Στην νεότερη ιστορία των κλιματικών αλλαγών του πλανήτη, η εποχή του Ολοκαίνου, η οποία εξελίσσεται τα τελευταία περίπου χρόνια, αποτελεί την μεταβολή του πλανήτη στη σύγχρονη μορφή του, καθώς οι μέσες θερμοκρασίες συσχετίζονται με τις σημερινές. Σε αυτή την περίοδο, παρατηρείται ανοδική τάση της θερμοκρασίας της γης με εξαίρεση δύο περιόδους πριν από περίπου χρόνια και πριν από περίπου 400 χρόνια, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν από περιόδους παγετώνων. Εικόνα 3: Μεταβολή της θερμοκρασίας στον πλανήτη για το χρονικό διάστημα των τελευταίων ετών Πηγή: NOAA (no date) Η παρατηρούμενη αύξηση στην παγκόσμια μέση θερμοκρασία των τελευταίων περίπου 200 χρόνων οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες και κατά συνέπεια στις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου από αυτές. Κάθε ήπειρος, εκτός της Ανταρκτικής (IPCC, 2007), εμφανίζει αύξηση στην θερμοκρασία τα τελευταία 50 χρόνια, όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. Η παρατηρούμενη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας εμφανίζει μεγαλύτερη αύξηση στις χερσαίες επιφάνειες συγκριτικά με τις υδάτινες επιφάνειες. 13

14 Εικόνα 4: Παγκόσμιες αλλαγές θερμοκρασίας Πηγή: IPCC (2007) Τον τελευταίο αιώνα η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της γης εχει εμφανίσει μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης, με τις μεταβολές στις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου και των αερολυμάτων, στις χρήσεις γης, καθώς και στην ηλιακή ακτινοβολία να επηρεάζουν το ενεργειακό ισοζύγιο του κλίματος του πλανήτη με αποτέλεσμα την μεταβολή του (IPCC, 2007). Οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί συγκριτικά με την προβιομηχανική εποχή, με την αύξηση να φτάνει στα επίπεδα του 70% στο διάστημα μεταξύ 1970 και Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται η εξέλιξη των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου λόγω ανθρωπογενών δραστηριοτήτων την περίοδο

15 Εικόνα 5: Παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από ανθρωπογενείς δραστηριότητες Πηγή: IPCC (2007) 2.2. Αίτια κλιματικής αλλαγής Σύμφωνα με έκθεση της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας των Ηνωμένων Πολιτειών (U.S. Environmental Protection Agency, 2016), τα αίτια της κλιματικής αλλαγής αποτελούν οι μεταβολές στην ηλιακή ενέργεια, η οποία φτάνει την ατμόσφαιρα της Γης, οι αλλαγές στην ικανότητα αντανάκλασης της γήινης ατμόσφαιρας και επιφάνειας, καθώς και οι αλλαγές στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και συνεπώς στην ικανότητα του πλανήτη να απορροφά και να εκπέμπει ενέργεια. Τα παραπάνω αίτια έχουν μεταβάλει πολλές φορές το κλίμα του πλανήτη κατά την εξέλιξη του και μέχρι περίπου τον 18 ο αιώνα, οι μεταβολές αυτές μπορούν να αιτιολογηθούν με φυσικές αλλαγές. Παρόλα αυτά οι πρόσφατες κλιματικές αλλαγές δεν μπορούν να αναλυθούν χωρίς την κατανόηση του μεγέθους των ανθρώπινων παρεμβάσεων (IPCC, 2013). Το κλίμα της Γης διαμορφώνεται από εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες (Bradley et al., 1999). Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι μια φυσική διαδικασία, απαραίτητη για την φυσική κλιματική εξέλιξη στην οποία λαμβάνει μέρος ο πλανήτης, καθώς μέρος των αερίων που συντελούν στο φαινόμενο αποκλείουν τμήμα της ακτινοβολίας η οποία εκπέμπεται από τη Γη να διοχετευτεί στο διάστημα. Συνεπώς, ο πλανήτης ως αποτέλεσμα της παραπάνω διαδικασίας είναι 15

16 θερμότερος συγκριτικά με την κατάσταση στην οποία θα ήταν χωρίς την παρουσία των αερίων αυτών (Humphrey, 2008). Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, η παρουσία των αερίων του θερμοκηπίου έχει αυξηθεί κατά 35% κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης ( ), με κύριες αιτίες την καύση ορυκτών καυσίμων και την αποψίλωση δασικών περιοχών (IPCC, 2007). Mε τη χρήση κλιματικών μοντέλων (Crowley, 2000) τα αποτελέσματα δείχνουν πως ποσοστό της τάξης του 41-64% του συνόλου των αλλαγών στη θερμοκρασία του πλανήτη πριν το έτος 1850, οφείλονταν σε φυσικές μεταβολές όπως η ηλιακή ακτινοβολία και τα ηφαιστειακά φαινόμενα. Επομένως, γίνεται αντιληπτό πως οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν μεταβάλλει τον ρυθμό της φυσικής κλιματικής μεταβολής. Εξωτερικά αίτια Εξωτερικές πιέσεις-αίτια που επηρεάζουν τον ρυθμό της κλιματικής αλλαγής είναι οι ηφαιστειακές εκρήξεις και η ηλιακή ακτινοβολία (Kiehl and Trenberth, 1997). Η ηλιακή ακτινοβολία επηρεάζεται από αλλαγές στον ήλιο καθώς και στην τροχιά της Γης. Οι αλλαγές στον ήλιο επηρεάζουν την ποσότητα θερμότητας η οποία φτάνει στην γη με μικρή παρόλα αυτά επίδραση στην θερμοκρασία της. Επιπλέον οι αλλαγές στην τροχιά της Γης, καθώς και στη θέση του άξονα της, επίσης επηρεάζουν την ποσότητα ηλιακής ακτινοβολίας η οποία φτάνει στην επιφάνεια της (Melillo et al., 2014). Εσωτερικά φυσικά αίτια Εσωτερικοί φυσικοί παράγοντες της κλιματικής αλλαγής είναι η ηφαιστειακή δραστηριότητα, οι διακυμάνσεις του όγκου των παγετώνων, τα θαλάσσια ρεύματα και οι συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου (Alverson et al., 2003). 16

17 Εικόνα 6: Εσωτερικά φυσικά αίτια της κλιματικής αλλαγής των τελευταίων 1000 ετών Πηγή: Crowley (2000) Εσωτερικά ανθρωπογενή αίτια Το διοξείδιο του άνθρακα είναι το πιο σημαντικό από τα ανθρωπογενή αέρια του θερμοκηπίου και αυτό το οποίο παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση στο ρυθμό εμφάνισης του στην ατμόσφαιρα με την αυξητική τάση να περιορίζεται λίγο μετά το έτος Οι παγκόσμιες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), μεθανίου (CH4) και αζώτου (Ν4Ο), αυξάνονται εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων από το έτος 1750 και σύμφωνα με έρευνες σε μάζες πάγων όπου απεικονίζουν την κατάσταση σχετικά με την ύπαρξη των παραπάνω αερίων στην ατμόσφαιρα στην προϊστορική εποχή, ποτέ ξανά στην ιστορία του πλανήτη δεν έχουν σημειωθεί παρόμοιες τιμές (IPCC, 2007). 17

18 Εικόνα 7: Συγκεντρώσεις Διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου τα τελευταία χρόνια Πηγή: IPCC (2007) Οι καύσεις ορυκτών καυσίμων όπως το πετρέλαιο είναι η κύρια αιτία σχετικά με την παγκόσμια αύξηση των ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα, με τις αλλαγές στις χρήσεις γης του πλανήτη να επηρεάζουν σε μικρότερο βαθμό. Η αύξηση στις συγκεντρώσεις μεθανίου οφείλεται κυρίως στις δραστηριότητες του γεωργικού τομέα και τη χρήση ορυκτών καυσίμων, παρόλα αυτά σημειώνεται μείωση του αυξητικού ρυθμού εκπομπής μεθανίου στην ατμόσφαιρα από το Τέλος, το νιτρικό οξύ και η παρουσία του στην ατμόσφαιρα οφείλεται στις γεωργικές δραστηριότητες (IPCC, 2007) Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο επίπεδο Η κλιματική αλλαγή, ανάλογα με τον βαθμό προσαρμογής και μετριασμού των επιπτώσεων, θα επιφέρει συγκεκριμένες αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο οι οποίες μπορούν να προβλεφθούν με σχετική ακρίβεια. Για παράδειγμα, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία αναμένεται να σημειώσει 18

19 αύξηση της τάξεως των 1,1-6,4 βαθμούς κελσίου, μέχρι το έτος 2100 με το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας και την Ευρωπαϊκή Ένωση να θεωρούν ως ανώτατο επιτρεπτό όριο αύξησης της μέσης θερμοκρασίας τους 2 βαθμούς κελσίου. Τα έτη 2014 και 2015 αντίστοιχα έχουν σημειώσει ιστορικά υψηλές θερμοκρασίες και χαρακτηρίζονται ως τα θερμότερα έτη της νεότερης εποχής με σημαντικότερες επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο στην περιοχή της Αρκτικής η οποία σημειώνει και την μεγαλύτερη αύξηση θερμοκρασίας. Σε συνέχεια της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας, οι ξηρασίες, οι καύσωνες και η πιθανότητα πυρκαγιών αναμένεται να σημειώσουν εντονότερη και συχνότερη εμφάνιση σε παγκόσμιο επίπεδο. Μέσω της εμφάνισης του φαινομένου του θερμοκηπίου το οποίο αποτελεί βασικό μοχλό της μεταβολής της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας, ο πλανήτης απορροφά ηλιακή ενέργεια και εκπέμπει μέρος της ενέργειας αυτής πίσω στο διάστημα. Με τον όρο Φαινόμενο του Θερμοκηπίου περιγράφεται η διαδικασία κατά την οποία οι υδάτινοι υδρατμοί, το διοξείδιο του άνθρακα και λοιπά αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, επηρεάζουν την διαδικασία η οποία επιτρέπει την αντανάκλαση μέρους της ενέργειας η οποία εισέρχεται στην Γη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την μεταβολή της μέσης θερμοκρασίας στον πλανήτη. Τα παραπάνω αέρια του θερμοκηπίου εγκλωβίζουν τμήμα της ενέργειας από το να διοχετευτεί στο διάστημα με αποτέλεσμα τα χαμηλότερα τμήματα της ατμόσφαιρας να θερμαίνονται και να επιστρέφουν μέρος της θερμότητας αυτής στην επιφάνεια της Γης. Το παραπάνω φυσικό φαινόμενο διατηρεί την θερμοκρασία της Γης περίπου στους 32 βαθμούς κελσίου συγκριτικά με την υποθετική θερμοκρασία χωρίς την επίδραση του παραπάνω φαινομένου (NOAA, no date). 19

20 Εικόνα 8: Γραφική απεικόνιση της διαδικασίας ενεργειακής ισορροπίας στον πλανήτη Πηγή: IPCC (2007) Μια ακόμη παράμετρος η οποία επηρεάζεται από την αλυσιδωτή εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής είναι οι βροχοπτώσεις οι οποίες παρουσιάζουν ανομοιογένεια, δεν χαρακτηρίζονται πλέον από ομαλή κατανομή κατά τη διάρκεια του έτους και εμφανίζονται σε μορφή ακραίων καιρικών φαινομένων. Σε παγκόσμιο επίπεδο ο αριθμός των ημερών με έντονη βροχόπτωση αναμένεται να αυξηθεί με κύρια επίπτωση του φαινομένου την εμφάνιση πλημμυρών κυρίως σε αστικά κέντρα. Ακόμη φαινόμενα όπως οι χιονοπτώσεις και οι παγετώνες αναμένονται να μειωθούν. Συγκεκριμένα, οι περίοδοι χιονοκάλυψης μειώνονται σε διάρκεια, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των παγετώνων είναι σε υποχώρηση, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί και στο μέλλον. Μία ακόμη σημαντική πλευρά των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής η οποία αναμένεται να επηρεάσει μεγάλο μέρος αστικών περιοχών και πληθυσμού είναι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η οποία σημειώνει ετήσια αύξηση και αναμένεται να συνεχιστεί σε εντονότερο ρυθμό, με τις προβλέψεις να αναφέρουν αύξηση της στάθμης της θάλασσας της τάξης των 0,30μ-2μ μέχρι το έτος Τέλος, η διάβρωση του εδάφους και κυρίως των ακτών αναμένεται να επηρεαστούν από φαινόμενα όπως οι βροχοπτώσεις, οι πλημμύρες και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας με 20

21 την πρόβλεψη όσο αναφορά τον ρυθμό διάβρωσης του εδάφους να μην είναι διαθέσιμες (ΕΕΑ, 2005). Στον παρακάτω χάρτη παρουσιάζονται οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αποτυπωμένες χωρικά στον ευρωπαϊκό χώρο: Εικόνα 9: Οι πιο ευάλωτες περιοχές της Ευρώπης Πηγή: ΕΕΑ (2005) 21

22 2.4. Δείκτες που παρουσιάζουν την εμφάνιση της κλιματικής αλλαγής Στοιχεία τα οποία κάνουν αισθητές τις μεταβολές σχετικά με το κλίμα είναι οι μετρήσεις μέσης θερμοκρασίας στην ατμόσφαιρα, καθώς και στις υδάτινες επιφάνειες της Γης, τιμές οι οποίες παρουσιάζουν αύξηση τα τελευταία 100 χρόνια, κάτι που συνδέεται με την αξιοσημείωτη αύξηση των ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων αερίων του θερμοκηπίου και συγκεκριμένα CO2 και Ν2Ο (Willis et al., 2010). Ακόμη, μετρήσεις από δορυφόρους δείχνουν τάσεις σημαντικής μείωσης των μαζών πάγου στη στεριά, καθώς και στα ύδατα το οποίο οδηγεί σε αύξηση του επιπέδου της στάθμης της θάλασσας (Cubasch et al., 2013). Μερικοί από τους δείκτες οι οποίοι κάνουν αισθητή την κλιματική αλλαγή είναι η θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης, οι υδρατμοί των υδάτινων πόρων στην ατμόσφαιρα, οι βροχοπτώσεις, οι παγετώνες καθώς και τα επίπεδα της στάθμης της θάλασσας (U.S. Environmental Protection Agency, 2016). Τέλος η κλιματική αλλαγή, είτε μέσω φυσικών διαδικασιών είτε μέσω ανθρώπινων παρεμβάσεων, θα οδηγήσει σε αλλαγές στην συχνότητα εμφάνισης καθώς και την ένταση ακραίων καιρικών φαινομένων ανά την υφήλιο (Seneviratne., 2012). Εικόνα 10: Ιστορική εξέλιξη της μέσης θερμοκρασίας βάση δημοσιευμένων μελετών Πηγή: IPCC (2007) 22

23 3. Σενάρια εξέλιξης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής 3.1. Παγκόσμια κλιματικά σενάρια εκπομπών Σύμφωνα με την 3 η έκθεση του IPCC (2007), αναπτύχθηκαν τέσσερα μελλοντικά σενάρια εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου βασισμένα σε προσομοιώσεις με τη χρήση μοντέλων. Τα σενάρια παρουσιάζονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα: Εικόνα 11: Παγκόσμια κλιματικά σενάρια Πηγή: IPCC (2007) Τα παραπάνω σενάρια εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου κατηγοριοποιούνται αναλυτικότερα σε βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα σενάρια, τα οποία αναλύονται παρακάτω: Βραχυπρόθεσμα Σενάρια κλιματικής αλλαγής (Έτος Στόχος 2030) Σύμφωνα με την έκθεση των Ηνωμένων Εθνών (IPCC, 2013), οι βραχυπρόθεσμες προβλέψεις-σενάρια για την κλιματική αλλαγή στο διάστημα των επόμενων χρόνων (Έτος στόχος 2030) χωρίζεται στις εξής κατηγορίες: Προβλέψεις για την μέση θερμοκρασία: Οι προβλεπόμενες μεταβολές στην μέση θερμοκρασία θα είναι μεταξύ των βαθμούς κελσίου με τις μεγαλύτερες μεταβολές να σημειώνονται στις περιοχές ξηράς από ότι στα ύδατα. Προβλέψεις για τον υδάτινο κύκλο: Ο ρυθμός των βροχοπτώσεων θα αυξηθεί στα υψηλά και μέσα γεωγραφικά πλάτη, δηλαδή σε περιοχές όπως η Αλάσκα, ο Καναδάς, οι 23

24 Σκανδιναβικές περιοχές, η Ν. Ζηλανδία, η Β. Γερμανία και η Πολωνία και πιθανώς να μειωθεί στις υποτροπικές περιοχές. Τα επίπεδα υγρασίας θα αυξηθούν σε περιοχές κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας χωρίς να παρουσιάσουν μεγάλη αλλαγή στην δομή του εδάφους και την επιφάνεια του. Προβλέψεις σχετικά με τους Ωκεανούς: Θα αυξηθεί η παγκόσμια επιφάνεια καλυπτόμενη από ωκεανούς καθώς και η μέση θερμοκρασία τους θα αυξηθεί βραχυπρόθεσμα. Ακόμη, περαιτέρω συρρίκνωση των μαζών πάγου της Αρκτικής προβλέπεται καθώς και περαιτέρω λιώσιμο των πάγων σε περιοχές που περιλαμβάνονται στα μέσα γεωγραφικά πλάτη, δηλαδή σε περιοχές όπως η Β. Γερμανία και η Πολωνία, η νότια Βρετανία. Προβλέψεις σχετικά με ακραία καιρικά φαινόμενα: Στις περιοχές ξηράς οι θερμές μέρες θα αυξηθούν ενώ οι κρύες θα μειωθούν, συνεπώς βραχυπρόθεσμα κύματα καύσωνα θα εμφανίζονται συχνότερα και εντονότερα. Ακόμη, η εμφάνιση φαινομένων όπως έντονες βροχοπτώσεις θα συμβαίνουν συχνότερα και με αισθητά μεγαλύτερη ένταση. Προβλέψεις σχετικά με την ποιότητα του αέρα: Η ποιότητα του αέρα και η μελλοντική της εξέλιξη επηρεάζεται περισσότερο από τις εκπομπές αερίων προερχόμενων από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, συγκριτικά με το κλίμα και τη μεταβολή του Μακροπρόθεσμα Σενάρια κλιματικής αλλαγής (Έτος Στόχος ) Σύμφωνα με την έκθεση των Ηνωμένων Εθνών (IPCC, 2013) οι μακροπρόθεσμες προβλέψεις-σενάρια για την κλιματική αλλαγή στο διάστημα των επόμενων χρόνων (Έτος στόχος ) χωρίζεται στις εξής κατηγορίες: Προβλέψεις για την μέση θερμοκρασία: Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία θα συνεχίζει να αυξάνεται κατά τη διάρκεια του 21 ου αιώνα εφόσον δεν μειωθούν δραστικά οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Τα σενάρια της μέσης θερμοκρασίας για την περίοδο θα έχουν άμεση σχέση με τα επίπεδα εκπομπής ρύπων και θα κυμαίνονται σε τιμές μεγαλύτερες κατά 0.3 στην καλύτερη περίπτωση και 3 βαθμούς στο χειρότερο πιθανό σενάριο. Παρόλα αυτά, οι αλλαγές στην θερμοκρασία δεν θα είναι ενιαίες χωρικά, καθώς στις περιοχές ξηράς θα παρατηρηθεί μεγαλύτερη άνοδος της θερμοκρασίας συγκριτικά με 24

25 τις υδάτινες περιοχές. Τέλος, οι περίοδοι καύσωνα θα αυξηθούν σε αντίθεση με τις περιόδους παγετώνων που θα μειωθούν. Προβλέψεις για τον υδάτινο κύκλο: Είναι βέβαιο πως μακροπρόθεσμα οι βροχοπτώσεις θα αυξηθούν με αποτέλεσμα την μεγέθυνση της συνολικής επιφάνειας υδάτων στον πλανήτη. Η αύξηση των βροχοπτώσεων είναι αναλογική της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας και αντιστοιχεί σε ποσοστό 1-3% για κάθε βαθμό κελσίου. Προβλέψεις σχετικά με τους Ωκεανούς: Σε όλα τα πιθανά σενάρια η θερμοκρασία των ωκεανών αυξάνεται κατά περίπου 0,6-2 στα 100μ. βάθος και 0,3-0,6 βαθμούς για βάθος μέχρι 1 χλμ Κλιματικά χαρακτηριστικά-υφιστάμενη κατάσταση στον ελληνικό χώρο Η Ελλάδα ανήκει στην περιοχή της Μεσογείου και παρουσιάζει «μεσογειακό τύπο» κλίματος, ο οποίος χαρακτηρίζεται από ήπιους και υγρούς χειμώνες και θερμά και ξηρά καλοκαίρια με μακρές περιόδους ηλιοφάνειας κατά τη διάρκεια του έτους (ΕΜΥ, 2015). Η τοποθεσία της Ελλάδας δημιουργεί περίπλοκες κλιματικές αντιθέσεις με αποτέλεσμα σε μικρές αποστάσεις το κλίμα να μεταβάλλεται από μεσογειακό σε αλπικό (ΕΜΕΚΑ, 2011). Επιπλέον, η μεγάλη ακτογραμμή που περιβάλλει την χώρα δημιουργεί ιδιαίτερα κλιματικά χαρακτηριστικά. Κλιματικές αντιθέσεις τέτοιας κλίμακας σε τόσο μικρές αποστάσεις συμβαίνουν σε ελάχιστες χώρες στον κόσμο (ΕΜΥ, 2015). Στον ελληνικό χώρο διαμορφώνονται τέσσερις διαφορετικοί τύποι κλιματικών χαρακτηριστικών: Ο Θαλάσσιος μεσογειακός τύπος στα δυτικά παράλια της Ελλάδος και στα Ιόνια νησιά με εύκρατο κλίμα Ο Χερσαίος μεσογειακός τύπος που περιλαμβάνει την ΝΑ Ελλάδα, τμήματα της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου και περιοχές του κεντρικού Αιγαίου και της Κρήτης με ξηρότερα καλοκαίρια και ψυχρότερους χειμώνες Ο Ηπειρωτικός τύπος που περιλαμβάνει τη Θράκη, την Μακεδονία και την Ήπειρο με χαρακτηριστικά ηπειρωτικού κλίματος Ο Ορεινός τύπος που περιλαμβάνει τους ορεινούς όγκους και μεγάλο τμήμα δασικών περιοχών με αλπικό κλίμα κατά τη διάρκεια του χειμώνα (Μαριολόπουλος, 1982) 25

26 Σύμφωνα με την έκθεση της Eπιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ, 2011) και τις επιπτώσεις της στον Ελληνικό χώρο, οι παράμετροι που επηρεάζουν την εγχώρια κλιματική κατάσταση είναι: Ηλιακή ακτινοβολία Νέφωση και ηλιοφάνεια Θερμοκρασία Υγρασία του αέρα Βροχή Εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος του τόπου, την εποχή του έτους καθώς και από τοπογραφικούς παράγοντες. Τα επίπεδα ηλιακής ακτινοβολίας επηρεάζονται από τη νέφωση, την υγρασία και τα ατμοσφαιρικά σωματίδια Η νέφωση είναι πιο έντονη στο εσωτερικό της χώρας εξαιτίας της κίνησης των ατμοσφαιρικών μαζών οι οποίες επηρεάζονται από τους ορεινούς όγκους, και ελαττώνεται προς τα παράλια της χώρας. Σχετικά με την ηλιοφάνεια, οι νησιωτικές και νότιες περιοχές εμφανίζουν την μεγαλύτερη ηλιοφάνεια και μειώνεται καθώς μετακινούμαστε προς το εσωτερικό της χώρας Η θερμοκρασία στην Ελλάδα επηρεάζεται κυρίως από το ανάγλυφο των περιοχών με τις θαλάσσιες περιοχές να εμφανίζουν ηπιότερο κλίμα σε αντίθεση με τους ορεινούς όγκους στο εσωτερικό της χώρας. Χαρακτηριστικά της μέσης θερμοκρασίας είναι η εμφάνιση ελάχιστου κατά τους μήνες Ιανουάριο-Φεβρουάριο και μέγιστου τους μήνες Ιούλιο- Αύγουστο Τα επίπεδα υγρασίας στον ελληνικό χώρο συσχετίζονται με την πορεία της μέση θερμοκρασίας με μέγιστες τιμές το καλοκαίρι και ελάχιστες τον χειμώνα. Η μέση ετήσια σχετική υγρασία στην χώρα βρίσκεται στα επίπεδα 60-75%. Η γεωγραφική θέση της χώρας, η ύπαρξη μεγάλων ορεινών όγκων και το γεγονός ότι περιβρέχεται από θάλασσα δημιουργεί μεγάλη ανομοιογένεια στη διανομή της βροχής. Στη Β. Ελλάδα η βροχή κατανέμεται ομαλότερα κατά τη διάρκεια του χρόνου εν αντιθέση με τις παράκτιες και νησιωτικές περιοχές. Χαρακτηριστικό των βροχοπτώσεων κατά τη θερινή περίοδο είναι η μικρή διάρκεια και η μεγάλη ένταση. 26

27 Άνεμοι Εξάτμιση Πάχνη Ομίχλη Χιόνι Χαλάζι Οι άνεμοι που επικρατούν στον ελληνικό χώρο είναι πολύπλοκοι και μεταβαλλόμενοι κατά τη διάρκεια της ψυχρής περιόδους του έτους ενώ κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου επικρατούν άνεμοι του βόρειου τομέα, δηλαδή ξηροί και δροσεροί άνεμοι. Είναι η ποσότητα ύδατος που μετατρέπεται σε υδρατμούς και εξαρτάται από τη θερμοκρασία καθώς και τον άνεμο. Ακολουθεί την ετήσια και ημερήσια πορεία της θερμοκρασίας του αέρα Η συμπύκνωση των υδρατμών του αέρα σε μορφή πάγου στην επιφάνεια και παρατηρείται μόνο την ψυχρή περίοδο του έτους Είναι η δημιουργία νέφους που τοποθετείται στο έδαφος μέσω της ψύξης και συμπύκνωσης των υδρατμών του αέρα που εφάπτεται στην επιφάνεια του εδάφους. Εμφανίζονται κυρίως στην Β. Ελλάδα. Οι χιονοπτώσεις εμφανίζονται εντονότερες στα βόρεια της χώρας και κυρίως στις ορεινές περιοχές με περιόδους εμφάνισης του φαινομένου από τέλος Σεπτεμβρίου μέχρι τέλος Μαΐου Το χαλάζι δημιουργείται κατά την εμφάνιση καταιγίδων και είναι εντονότερο στα παράλια κατά τη ψυχρή περίοδο ενώ κατά τη θερμή περίοδο είναι εντονότερο στο εσωτερικό της χώρας Πίνακας 1: Παράμετροι που επηρεάζουν την εγχώρια κλιματική κατάσταση Πηγή: EMEKA (2011) Σενάρια εκτίμησης των κλιματικών μεταβολών για τον ελληνικό χώρο Σύμφωνα με την έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος με τίτλο Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα (ΕΜΕΚΑ, 2011), η οποία εκπονήθηκε με σκοπό την εκτίμηση των κλιματικών μεταβολών για τον ελλαδικό χώρο, γίνεται διαίρεση της Ελλάδας σε περιοχές βάση των κλιματικών και γεωγραφικών κριτηρίων. Επιλέγονται 13 κλιματικές περιοχές (Δυτική Ελλάδα, Κεντρική και Ανατολική Ελλάδα, Δυτική και Κεντρική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, Δυτική Πελοπόννησος, Ανατολική Πελοπόννησος, Αττική, Κρήτη, Δωδεκάνησα, Κυκλάδες, Ανατολικό Αιγαίο, Βόρειο Αιγαίο, Ιόνιο) και παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: 27

28 Εικόνα 12: Κλιματικές περιοχές Ελλάδος Πηγή: ΕΜΕΚΑ (2011) Μέση θερμοκρασία αέρα Οι προσομοιώσεις των σεναρίων δείχνουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας για τις επόμενες δεκαετίες συγκριτικά με την περίοδο αναφοράς ( ) με χαρακτηριστική άνοδο της θερμοκρασίας στις ηπειρωτικές περιοχές της χώρας. 28

29 Εικόνα 13: Χρονική εξέλιξη της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας κατά την περίοδο για την Ελλάδα Πηγή: ΕΜΕΚΑ (2011) Βροχόπτωση Τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων με τη χρήση των μοντέλων RCMs του προγράμματος ENSEMBLES, δείχνουν πως τα επίπεδα του υετού κατά τη διάρκεια του έτους θα μειωθούν και για τα τρία σενάρια εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Σχετική υγρασία Η μέση ετήσια τιμή της σχετικής υγρασίας, σύμφωνα με την προσομοίωση των σεναρίων, εκτιμάται πως θα μειωθεί στην Ελλάδα σε όλες τις περιπτώσεις, με τις μεταβολές στις νησιωτικές περιοχές να είναι πολύ ηπιότερες συγκριτικά με τις ηπειρωτικές περιοχές. Νεφοκάλυψη Οι κλιματικές προσομοιώσεις εμφανίζουν αποτέλεσμα και στις 3 περιπτώσεις-σενάρια τη μείωση της νεφοκάλυψης στον ελλαδικό χώρο. Εισερχόμενη ολική μικρού μήκους κύματος ακτινοβολία στην επιφάνεια της γης 29

30 Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων τα επίπεδα εισερχόμενης μικρού μήκους κύματος ακτινοβολίας στην επιφάνεια της Γης θα αυξηθούν με σχετικά χαμηλό ρυθμό και υπάρχει άμεση συσχέτιση της αύξησης αυτής με την μείωση της νεφοκάλυψης στο μέλλον. Ταχύτητα ανέμου Η μέση τιμή της ταχύτητας του ανέμου σύμφωνα με τα αποτελέσματα των κλιματικών προσομοιώσεων με τη χρήση των μοντέλων για κάθε σενάριο δεν αναμένεται να αλλάξει για το σύνολο των περιοχών της χώρας. 4. Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών 4.1. Ανάλυση επιπτώσεων στα συστήματα μεταφορών Η κλιματική αλλαγή θα επιφέρει επιπτώσεις στη δομή και τη λειτουργία όλων τα παραγωγικών τομέων, γεγονός το οποίο χαρακτηρίζεται από τεράστια πολυπλοκότητα και δυσκολία στην ανάλυση και στην ακρίβεια πρόβλεψης του. Συνεπώς, οι επιπτώσεις που θα έχουν οι κλιματικές μεταβολές στον τομέα των μεταφορών και αναφέρονται έπειτα από εξέταση της βιβλιογραφίας στο παρών κεφάλαιο, είναι αδύνατο να συνυπολογίσουν τις αλλαγές σε τομείς όπως η γεωργία, ο τουρισμός, η αλυσίδα τροφίμων κ.ά., οι οποίες θα εμφανίσουν ισχυρές αλληλεπιδράσεις στην λειτουργία των συστημάτων. Επιπλέον, οι δράσεις προσαρμογής ή μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής είναι αδύνατο να δομηθούν έτσι ώστε να ενσωματωθούν στην διαδικασία εκτίμησης των μελλοντικών επιπτώσεων καθώς είναι άγνωστος ο βαθμός με τον οποίο θα δράσουν τα κράτη με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ο τομέας των μεταφορών αποτελεί σημαντικό κομμάτι για την οικονομική και κοινωνική λειτουργία. Την ίδια στιγμή οι μεταφορικές υποδομές και υπηρεσίες επηρεάζονται από τις καιρικές συνθήκες, συνεπώς γίνεται εύκολα αντιληπτό το πόσο σημαντική είναι η αποτίμηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ αυτών. Παρόλο που είναι γνωστό πως ο τομέας των μεταφορών εμφανίζει τρωτότητα στις καιρικές συνθήκες (Eddowes et al., 2003; IPCC 2007) υπάρχει σχετικά μικρή βιβλιογραφία έρευνας σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις, τις επιπτώσεις, τις στρατηγικές προσαρμογής και την εκτίμηση κόστους-οφέλους συγκριτικά με άλλους τομείς όπως η γεωργία και η ενέργεια (EEA, 2010). Η κύρια δυσκολία στις παραπάνω έρευνες, αφορά το γεγονός πως η 30

31 εκτίμηση των επιπτώσεων στις υποδομές και τη λειτουργία των δικτύων εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, περιορίζεται σε μεμονωμένα ακραία καιρικά φαινόμενα (ΕΕΑ, 2012). Η γενική κατάσταση όμως μπορεί να εκτιμηθεί καθώς φυσικές δραστηριότητες όπως η αύξηση της στάθμης της θάλασσας, οι καταιγίδες και τα κύματα αναμένεται να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τις παράκτιες περιοχές, συμπεριλαμβανομένων αυτών και τα αεροδρόμια, οδικά τμήματα και τις σιδηροδρομικές γραμμές. Ακόμη, οι πλημμύρες από τις αυξανόμενες βροχοπτώσεις και λοιπά σχετικά καιρικά συμβάντα, θα αυξήσουν την συχνότητα των διακοπών σε όλα τα μέσα μεταφοράς (Kazama et al., 2009). Τα κύματα καύσωνα θα περιορίσουν την λειτουργία των μεταφορικών δικτύων και θα προκαλέσουν υλικές ζημιές στις υποδομές και κυρίως στα ασφαλτοστρωμένα οδικά τμήματα και στις σιδηροδρομικές γραμμές, οδηγώντας στην αλλοίωση τους (Nemry and Demirel, 2012). Επιπλέον τροπικές καταιγίδες και τυφώνες θα οδηγήσουν σε περισσότερες ζημιές στις υποδομές και διακοπές της ομαλής λειτουργίας των δικτύων. Παρόλα αυτά, εκτός από τις αρνητικές επιπτώσεις τις οποίες αναμένεται να προκαλέσει η κλιματική αλλαγή στον τομέα των μεταφορών, υπάρχουν και ορισμένες θετικές. Για παράδειγμα, η μείωση των πάγων στην Ανταρκτική θα οδηγήσει σε επιμήκυνση της περιόδου κατά την οποία τίθεται δυνατή η λειτουργία θαλάσσιων μεταφορών στην περιοχή, με αντίθετες επιπτώσεις στις χερσαίες επιφάνειες της περιοχής, όπου τα αυξανόμενα κύματα θα προκαλέσουν περαιτέρω διάβρωση (Lantuit and Pollard, 2008). Σύμφωνα με τη μελέτη The potential impacts of climate change on U.S. transportation (TRB, 2008) οι μεταφορικές υποδομές τείνουν να παρουσιάζουν μεγαλύτερη τρωτότητα κατά τη διάρκεια ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως οι έντονες βροχοπτώσεις και τα κύματα καύσωνα, σε αντίθεση με τις επιπτώσεις της σταδιακής εξέλιξης της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον οι υπηρεσίες όπως η συντήρηση και η ασφάλεια είναι πιο ευαίσθητες συγκριτικά με τις υποδομές καθώς η καθυστέρηση ή προσωρινή αναστολή τους συμβαίνει συχνότερα και εντονότερα. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις μεταφορές διαφέρουν ανά περιοχή. Για παράδειγμα, οι σιδηροδρομικές μεταφορές στην Ευρώπη και ειδικότερα σε περιοχές όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Σκανδιναβία, αναμένεται να αντιμετωπίσουν τις εντονότερες επιπτώσεις του φαινομένου (EEA, 2012). Η κλιματική αλλαγή και ο ρυθμός με τον οποίο μεταβάλλεται προκαλεί επιπτώσεις σε όλους τους τομείς των παραγωγικών δραστηριοτήτων και στο σύνολο των οικοσυστημάτων του πλανήτη 31

32 (European Commission, 2017). Σύμφωνα με το Washington State Department of Ecology και με την δημοσιευμένη έκθεση Preparing for a changing climate: Washington State s Integrated Climate Response Strategy (2012), τα συνεχώς αυξανόμενα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων τα οποία έχουν την ιδιότητα να παγιδεύουν την θερμότητα, καθιστούν την υπερθέρμανση του πλανήτη αναπόφευκτο γεγονός με μεγάλο εύρος επιπτώσεων στον πλανήτη. Ενδεικτικά κάποιες επιπτώσεις είναι η αύξηση της στάθμης της θάλασσας, το λιώσιμο των πάγων, οι αυξανόμενοι καύσωνες, οι ξηρασίες, οι καταιγίδες και οι πλημμύρες. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, τα φαινόμενα θα ενταθούν στο μέλλον και θα έχουν άμεση επίπτωση στην ανθρώπινη υγεία, στις δασικές περιοχές, την γεωργία, την παροχή πόσιμου νερού, τις ακτογραμμές και συνεπώς και στον τομέα των μεταφορών. H ποιοτική και ποσοτική ανάλυση των επιπτώσεων των μελλοντικών σεναρίων της κλιματικής αλλαγής αποτελεί πολύπλοκο ζήτημα με αναμφίβολες υπολογιστικές ανακρίβειες. Στο παρών κεφάλαιο θα γίνει αναφορά των μελετών και ερευνών όπου παρουσιάζονται σχετικά αποτελέσματα για το σύνολο του συστήματος μεταφορών. Σύμφωνα με το IPCC (2001) η τρωτότητα του συστήματος μεταφορών ορίζεται ως The degree to which a system is susceptible to, and unable to cope with, adverse effects of climate change, including climate variability and extremes, δηλαδή ο βαθμός στον οποίο το σύστημα είναι ευαίσθητο ή ανίκανο να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Η τρωτότητα αποτελεί μια συνάρτηση του μεγέθους της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με την ευαισθησία του συστήματος και τις δυνατότητες προσαρμογής. Ως προσαρμογή ορίζεται η ρύθμιση του συστήματος ως απάντηση στις εξελισσόμενες ή προβλεπόμενες κλιματικές αλλαγές και τις επιπτώσεις τους με σκοπό τον μετριασμό των επιπτώσεων ή την εκμετάλλευση των θετικών. Σύμφωνα με την έκθεση Impacts of Climate Change on Transport: A focus on road and rail transport infrastructures (Nemry and Demirel, 2012), οι κλιματικές αλλαγές με άμεση ή έμμεση επίπτωση στον τομέα των μεταφορών και τη λειτουργία του, παρουσιάζονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα και βασίζονται σε δημοσιευμένες μελέτες των τελευταίων ετών. 32

33 Εικόνα 14: Είδη επιπτώσεων κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών Πηγή: Nemry and Demirel (2012) 33

34 Σύμφωνα με στοιχεία του προγράμματος WEATHER το σύνολο των επιπτώσεων των κλιματικών συνθηκών με τον υπολογισμό του κόστους σε εκατομμύρια ευρώ ανά έτος, αναλογεί ποσοστιαία σε κάθε μεταφορικό τομέα με τον οδικό να βρίσκεται στην 1 η θέση με ποσοστό περίπου 80% του συνόλου και ακολουθούν οι αεροπορικές μεταφορές με 16% και ο σιδηροδρομικός τομέας με 3%. Εικόνα 15: Κόστη ανά καιρικό φαινόμενο για τον τομέα των μεταφορών Πηγή: European Commission (2011) 34

35 Εικόνα 16: Σύνοψη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών Πηγή: UNECE (2013) 35

36 Οδικές και Σιδηροδρομικές μεταφορές Οι χερσαίες μεταφορές περιλαμβάνουν τα οδικά τμήματα, τα σιδηροδρομικά τμήματα τα οχήματα τα οποία κινούνται σε αυτά, καθώς επίσης και τους υπόγειους αγωγούς υδάτων. Η προβλεπόμενη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας αναμένεται να επηρεάσει το σύνολο των χερσαίων μεταφορών και οι επιπτώσεις είναι ήδη ορατές στην περιοχή της Αλάσκας, η οποία εμφανίζει μείωση των παγετώνων σε τμήματα των δικτύων, γεγονός το οποίο κατά την χειμερινή περίοδο δημιουργεί θετικές επιπτώσεις, καθώς ανοίγονται νέες επιλογές σε δίκτυα τα οποία μέχρι τώρα ήταν καλυμμένα από παγετό. Παρόλα αυτά, η Αλάσκα αποτελεί μια μεμονωμένη περίπτωση και διαφέρει από τις υπόλοιπες πολιτείες της Αμερικής από τις οποίες οι βορειότερες θα αντιμετωπίσουν και αυτές θετικές επιπτώσεις από τις θερμότερες περιόδους καθώς και μείωση του κόστους συντήρησης και διάνοιξης παγωμένων μεταφορικών τμημάτων. Παρόλα αυτά, οι αρνητικές επιπτώσεις εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας αναμένεται να είναι περισσότερες από τις θετικές, καθώς οι μεγαλύτερες και εντονότερες αλλαγές των θερμοκρασιών αναμένεται να δημιουργήσουν ρωγμές και διάβρωση στα δίκτυα τα οποία θα χρειάζονται συντήρηση, επισκευές και προσωρινούς αποκλεισμούς με σκοπό την επιδιόρθωση τους. Ακόμη, οι μεγαλύτερες περίοδοι καύσωνα θα αυξήσουν τις πυρκαγιές γεγονός που επιφέρουν έντονες μεταβολές στα οδικά κυρίως δίκτυα καθώς και διάβρωση των πεζοδρομίων, παραμόρφωση των σιδηροδρομικών γραμμών και διαστολή των γεφυρών τα οποία θα αυξήσουν το κόστος συντήρησης (Rosetti, 2002). Ακόμη, οι καύσωνες αποτελούν βασικό κίνδυνο για την αλλοίωση και καταστροφή των μεταφορικών υποδομών και της λειτουργίας των συστημάτων. Στην Γαλλία το σιδηροδρομικό δίκτυο ήταν αποδέκτης τεράστιων καθυστερήσεων και προσωρινών διακοπών λειτουργίας (Pascal, 2008), ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο το οδικό δίκτυο εμφάνισε τρομακτικές αλλοιώσεις στην επιφάνεια του (Standley et al., 2009). Η εμφάνιση τέτοιων φαινομένων οδηγεί σε αλλοίωση του οδοστρώματος (Field et al., 2007), καθώς και σε παραμόρφωση των σιδηροδρομικών γραμμών (Baker et al., 2010). Αντίθετα, τα αυξανόμενα κύμματα καύσωνα, συνεπώς και οι θερμότερες μέρες στο μέλλον, αναμένεται να επηρεάσουν θετικά συγκεκριμένες περιοχές οι οποίες αντιμετωπίζουν προβλήματα σχετικά με το χιόνι και τον πάγο, καθώς θα μειώσει το κόστος αποκατάστασης των δικτύων σε ανάλογες καταστάσεις και θα βελτιώσει την κινητικότητα και ασφάλεια των επιβατικών και εμπορευματικών μεταφορών (TRB, 2008). 36

37 Οι βροχοπτώσεις επηρεάζουν τον σχεδιασμό των οδικών και σιδηροδρομικών τμημάτων και συνεπώς οι αλλαγές στα μοτίβα και την ένταση των βροχοπτώσεων θα επιφέρουν αλλαγές και στον σχεδιασμό των παραπάνω δικτύων με σκοπό την καλύτερη αντιμετώπιση τους. Η ανάγκη προσαρμογής επιφέρει αύξηση στο συνολικό κόστος των συστημάτων. Η πιο άμεση επίπτωση των βροχοπτώσεων είναι οι αυξανόμενες πλημμύρες στις παράκτιες περιοχές καθώς και σε τμήματα τα οποία περιλαμβάνουν σιδηροδρομικές γραμμές. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με την αναμενόμενη αύξηση της στάθμης της θάλασσας θα επιφέρουν ακόμη μεγαλύτερες πλημμύρες στο εσωτερικό των ακτών (Τitus, 2002). Συνεπώς οι διακοπές στην λειτουργία τμημάτων των οδικών και σιδηροδρομικών δικτύων προβλέπονται σε συχνότερη βάση εξαιτίας των βροχοπτώσεων και των πλημμυρών. Συγκεκριμένο παράδειγμα αποτελεί οι πλημμύρες στο Σικάγο το 1999 όπου αποκλείστηκαν τα περισσότερα τμήματα των μεταφορικών δικτύων για 3 ημέρες και η πόλη ουσιαστικά ακινητοποιήθηκε με ανυπολόγιστο κόστος (Changnon and Kunkel, 1999). Ακόμη, οι υπόγειοι αγωγοί επηρεάζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις έντονες βροχοπτώσεις και τις πλημμύρες, καθώς προκαλούνται ζημιές στο δίκτυο και συνεπώς στην ομαλή λειτουργία τους. Οι έντονες βροχοπτώσεις επηρεάζουν κυρίως τα οδικά δίκτυα και τις σιδηροδρομικές γραμμές, την λειτουργία των λιμένων και των αεροδρομίων. Οι επιπτώσεις τους μπορούν να διακριθούν σε άμμεσες και έμμεσες, με τις άμμεσες επιπτώσεις να χρήζουν αντιμετώπισης κατά τη διάρκεια του φαινομένου ενώ οι έμμεσες αφορούν κυρίως την ακεραιότητα των υποδομών και την συντήρηση οδικών τμημάτων, γεφυρών κ.ά. (TRB, 2008). Η Εικόνα 17 παρουσιάζει τις προβλεπόμενες περιοχές οι οποίες θα είναι αποδέκτες των επιπτώσεων των πλημμύρων στην Ευρώπη (EEA, 2010). 37

38 Εικόνα 17: Προβλεπόμενες περιοχές-αποδέκτες των επιπτώσεων των πλημμύρων στην Ευρώπη Πηγή: EEA (2010) Σύμφωνα με την έκθεση PESETA, οι ζημιές οι οποίες θα προκληθούν από πλημμύρες σε ευρωπαικό επίπεδο αναμένεται να είναι εντονότερες στην δυτική και κεντρική ευρώπη, με αναμενόμενο ετήσιο κόστος για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. να αγγίζει το ποσό των 21 δις. ευρώ και τον ανθρώπινο πληθυσμό να φτάνει τις Συγκεκριμένα, χώρες όπως το Βέλγιο, η Δανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο προβλέπεται να εμφανίσουν την μεγαλύτερη συχνότητα τέτοιων φαινομένων. Οι αυξήσεις στην συχνότητα έντονων βροχοπτώσεων/πλημμύρων αναμένεται να προκαλέσουν περισσότερα ατυχήματα οχημάτων, υλικές ζημιές στα οδικά δίκτυα και κυκλοφοριακές διαταραχές (Dankers and Feyen, 2009). Το Βρετανικό σιδηροδρομικό δίκτυο αναμένεται να είναι αποδέκτης αρνητικών επιπτώσεων στο σύστημα των υποδομών, συμπεριλαμβανομένου των σιδηροδρομικών γραμμών (RSSB, 2010) Το κόστος επισκευής των επιπτώσεων στο σιδηροδρομικό σύστημα μεταφορών του Ηνωμένου Βασιλείου υπολογίζεται σε 50 εκ. λίρες και αναμένεται να αυξηθεί σε ποσό της τάξεως των 500 εκ. λιρών μέχρι το έτος 2040 (Baker et al., 2010). Επιπλέον, σύμφωνα με τους Arkell και Darch (2006) το κόστος της διακοπτόμενης λειτουργίας στα οδικά δίκτυα στο Ηνωμένο Βασίλειο υπολογίζεται 38

39 σε περίπου ευρώ για κάθε ώρα καθυστέρησης σε κάθε μεγάλο οδικό τμήμα το οποίο επηρεάζεται. Παράλληλα, το μεταφορικό σύστημα το οποίο σε συγκεκριμένες περιοχές επηρεάζεται ισχυρά από τις χιονοπτώσεις με διακοπές λειτουργίας ή με έντονη μείωση στις ταχύτητες των οχημάτων, αναμένεται να μεταβληθεί στον βαθμό με τον οποίο επηρεάζεται καθώς οι ήπιες χιονοπτώσεις αναμένεται να μειωθούν κατά μήκος της Ευρώπης, ενώ αντίθετα αναμένεται να αυξηθούν οι μέρες των έντονων χιονοπτώσεων (EEA, 2012). Παρόλα αυτά, ο ρυθμός χιονόπτωσης και το ποσοστό κάλυψης της επιφάνειας της γης από αυτό θα εξαρτηθεί πλήρως από τις μελλοντικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (Kjellström et al., 2011) Θαλάσσιες μεταφορές Οι θαλάσσιες μεταφορές περιλαμβάνουν τους λιμένες, τις βοηθητικές υποδομές και τα πλοία και λοιπά σκάφη τα οποία χρησιμοποιούν τις παραπάνω υποδομές. Οι προβλεπόμενες κλιματικές αλλαγές διαφέρουν για τις παράκτιες και θαλάσσιες μεταφορές. Οι αυξανόμενες θερμοκρασίες κατά την χειμερινή περίοδο αναμένεται να βελτιώσουν την ποιότητα και την ασφάλεια των θαλάσσιων μεταφορών. Η αυξανόμενη θερμοκρασία σε συνδυασμό με την μείωση των μαζών πάγου δημιουργούν νέες δυνατότητες καθώς ανοίγονται νέες διαδρομές και αποκτάται πρόσβαση σε καινούριες υποδομές κυρίως στις βορειότερες περιοχές. Σύμφωνα με το Arctic Climate Impact Assessment (ACIA, 2004) στο σύντομο μέλλον οι θαλάσσιες μεταφορές θα συναντήσουν διαφορετικές κλιματικές συνθήκες χρόνο με τον χρόνο γεγονός το οποίο θα οδηγήσει σε πολύ μεγαλύτερο κόστος προσαρμογής για τον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών. Επιπλέον, σύμφωνα με την έρευνα, εξαιτίας της μείωσης της στάθμης του νερού σε λίμνες και συγκεκριμένους ποταμούς αναμένεται να αυξηθεί το κόστος μεταφοράς καθώς τα πλοία τα οποία διασχίζουν τις συγκεκριμένες διαδρομές δεν θα είναι εφικτό να μεταφέρουν τόσο μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων (Millerd, 2005). Όσο αναφορά τις θαλάσσιες μεταφορές, οι παράκτιοι λιμένες θα επηρεαστούν από τις αυξανόμενες βροχοπτώσεις και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία θα επηρεάσει τις υποδομές λιμένων ανάλογα με το υψόμετρο στο οποίο βρίσκονται και κυρίως τους εμπορευματικούς λιμένες. Οι ελάχιστες επιπτώσεις των βροχοπτώσεων και της ανόδου της στάθμης 39

40 της θάλασσας θα είναι η καθυστέρηση σε χρόνους ταξιδιών και οι προσωρινές διακοπές εξαιτίας των καιρικών συνθηκών. Ακόμη, η πλωτότητα των θαλάσσιων διαδρομών αναμένεται να αλλάξει. Με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, κάποιες διαδρομές θα επεκταθούν, ενώ αντίθετα εξαιτίας τις μεταφοράς υδάτινων μαζών κάποιες άλλες διαδρομές θα περιοριστούν (ACIA, 2004). H κλιματική αλλαγή επιφέρει διάφορες επιπτώσεις σχετικές με τον τομέα των μεταφορών στις παράκτιες περιοχές. Μερικές εξ αυτών είναι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, οι αυξανόμενες θερμοκρασίες, η αυξανόμενη ένταση των κυκλώνων και των καταιγίδων και αλλαγές στα μοτίβα των κυμάτων. Τα παραπάνω καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν κυρίως τους λιμένες (Becker et al., 2013) καθώς και λοιπές παράκτιες μεταφορικές υποδομές. Η μακροπρόθεσμη άνοδος της στάθμης της θάλασσας και συνεπώς οι πλημμύρες σε παράκτιες περιοχές θα αποτελέσουν βασικό πρόβλημα στην λειτουργία των συστημάτων (McGranahan et al., 2007). Οι σοβαρότερες και εντονότερες επιπτώσεις θα προκληθούν από ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως τροπικές καταιγίδες, κυρίως σε περιοχές οι οποίες βρίσκονται κοντά σε δέλτα ποταμών, σε μικρά νησιά και σε μεγάλα παράκτια αστικά κέντρα (Dasgupta et al., 2009; Ebersole et al., 2010). Η λειτουργία των λιμένων αναμένεται να επηρεασθεί από τις αντίξοες συνθήκες οι οποίες θα προκληθούν από τις αλλαγές στα μοτίβα των κυμάτων, οδηγώντας είτε σε καθυστερήσεις είτε και σε προσωρινές διακοπές της ομαλής λειτουργίας των θαλάσσιων μεταφορών (Rossouw and Theron, 2012). Οι καταιγίδες και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αναμένεται να επηρεάσουν τους λιμένες και κυρίως αυτούς που παρουσιάζουν έντονη λειτουργία και δραστηριότητα καθώς αποτελούν υποδομές-κλειδιά για την οικονομική ανάπτυξη των περιοχών και συνεπώς η λειτουργία τους κρίνεται αναγκαία για μεγάλο χρονικό διάστημα στο μέλλον. Παρόλα αυτά, κατά τη διάρκεια της κατασκευής τους δεν λήφθηκαν υπόψιν οι προβλεπόμενες κλιματικές αλλαγές, γεγονός το οποίο θα εμφανίσει τα επίπεδα τρωτότητας εξαιτίας του σχεδιασμού τους (UNCTAD, 2011) και οι επιπτώσεις αυτές σε συνδυασμό με το κόστος προσαρμογής θα φτάσει σε ποσό δισεκατομμυρίων δολαρίων (Haverman and Shatz, 2006). Ο παρακάτω πίνακας περιλαμβάνει συνοπτικά τις επιπτώσεις εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής στους λιμένες: 40

41 Εικόνα 18: Επιπτώσεις κλιματικής αλλαγής στους λιμένες Πηγή: Crist (2011) Εκτός από τους λιμένες, και άλλες παράκτιες μεταφορικές υποδομές εμφανίζονται τρωτές σε φαινόμενα σχετικά με πλημμύρες και άνοδο της στάθμης της θάλασσας, όπως οι γέφυρες (Robertson et al., 2011). Σύμφωνα με την μελέτη The potential impacts of climate change on U. S. trasportation systems (TRB, 2008), η άνοδος της στάθμης της θάλασσας της τάξεως των 1,2 μέτρων θα μπορούσε να πλημμυρίσει οριστικά περισσότερα από μίλια οδικών δικτύων, το 70% των ενεργών λιμένων, καθώς και περίπου το 9% των σιδηροδρομικών γραμμών. Σχετικά με την Ευρώπη και συγκεκριμένα για την Γαλλία, η μελέτη ONERC (2009) προβλέπει ανάλογες επιπτώσεις σε εθνικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας κατά ένα μέτρο θα κοστίσει στο Γαλλικό κράτος περίπου 2 δισεκατομμύρια ευρώ για την προσαρμογή και επιδιόρθωση των οδικών τμημάτων, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται στο ποσό τα τμήματα αυτοκινητοδρόμων. Επιπλέον, αποτελέσματα της παραπάνω μελέτης εκτιμούν πως οι πλημμύρες αναμένεται να καλύψουν περίπου το 3% των αυτοκινητοδρόμων, 1,7% του εθνικού δικτύου και 6,3% του σιδηροδρομικού δικτύου. 41

42 H κλιματική αλλαγή αναμένεται να επιφέρει και κάποιες θετικές επιπτώσεις στο παγκόσμιο σύστημα μεταφορών, καθώς για παράδειγμα το λιώσιμο των πάγων στην Ανταρκτική ανοίγει νέους εμπορικούς δρόμους με μείωση των αποστάσεων και συνεπώς μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (Drobot et al., 2008). Το παραπάνω φαινόμενο αποτελεί σημαντική παράμετρο στην εξέλιξη του βαθμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών και συγκεκριμένα των θαλάσσιων μεταφορών, καθώς αναμένεται να προκαλέσει κυρίως θετικές επιπτώσεις. Πιο συγκεκριμένα η επιμίκυνση της περιόδου κατά την οποία εκτελούνται εμπορευματικές μεταφορές καθώς και η διάνοιξη νέων εμπορικών διαδρομών σημειώνονται ως βασικές θετικές επιπτώσεις ενώ αντίθετα η περαιτέρω κλιματική επιβάρυνση στην περιοχή εξαιτίας της εντονότερης μεταφορικής δραστηριότητας μπορεί να επιφέρει πολλαπλάσια όξυνση του προβλήματος (ACIA, 2005). Συνοψίζοντας, οι εκτιμόμενες επιπτώσεις στις παράκτιες υποδομές αναμένεται να επηρεάσουν το παγκόσμιο εμπόριο καθώς περισσότερο από το 80% της μεταφοράς αγαθών γίνεται μέσω θαλάσσιων μεταφορών (UNCTAD, 2011). Όλες οι παράκτιες περιοχές θα εμφανίσουν σημάδια τρωτότητας, όμως ο βαθμός των επιπτώσεων θα διαφέρει από περιοχή σε περιοχή και ανάλογα με το μέσο μεταφοράς και την κατάσταση των μεταφορικών υποδομών (SREX, 2012) Αεροπορικές μεταφορές Οι αεροπορικές μεταφορές περιλαμβάνουν τα αεροδρόμια και τις λοιπές χερσαίες υποστηρικτικές υποδομές, καθώς και τα επιβατικά και εμπορευματικά αεροσκάφη και τα συστήματα ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας. Οι αυξανόμενες θερμοκρασίες και οι αναμενόμενες αυξήσεις στην εμφάνιση κυμάτων καύσωνα αναμένεται να επηρεάσουν την ποιότητα των αεροδιαδρόμων, τα οποία θα διαβρωθούν. Στις περιοχές οι οποίες έχουν έντονες χιονοπτώσεις και παγετώνες οι επιπτώσεις αναμένεται να είναι κυρίως θετικές εξαιτίας της μειωμένης χρήσης αλατιού και χημικών με σκοπό την διάνοιξη των αεροδιαδρόμων. Τα περισσότερα κύματα καύσωνα αναμένεται να είναι το πιο προβληματικό κομμάτι στην λειτουργία των αεροπορικών μεταφορών που θα δυσκολέψουν την πτήση και απογείωση των αεροσκαφών, ειδικότερα σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο. Συγκεκριμένα, μελέτη με τίτλο (TRB, 2008) για τα αεροδρόμια του Ντένβερ και του 42

43 Φοίνιξ προβλέπει μείωση 9-17% στην ποσότητα εμπορευμάτων τα οποία θα μπορούνε να μεταφέρουνε τα αεροσκάφη μέχρι το έτος 2030 εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Σχετικά με τις αεροπορικές μεταφορές, ο βαθμός στον οποίο θα επηρεαστούν οι αεροπορικές υποδομές εξαιτίας των βροχοπτώσεων και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας κρίνεται από την θέση των υποδομών συγκριτικά με την επιφάνεια της θάλασσας και το ανάγλυφο της περιοχής. Οι αεροδιάδρομοι παρουσιάζουν την μεγαλύτερη τρωτότητα εξαιτίας των πλημμυρών και μακροπρόθεσμα από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας θα παρουσιάσουν καθυστερήσεις και προσωρινές διακοπές στην ομαλή λειτουργία τους στο άμεσο μέλλον Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών σε εθνικό επίπεδο Στην έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος (ΕΜΕΚΑ, 2011) με σκοπό την αποτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής μεταβολής στον τομέα των μεταφορών διακρίνεται ο διαχωρισμός του συστήματος των μεταφορών ανά μέσο και για κάθε μέσο γίνεται προσπάθεια εκτίμησης των επιπτώσεων, αρνητικών και μη, σε συμφωνία με τα μελλοντικά σενάρια για την κλιματική μεταβολή, όπως αυτά έχουν οριστεί από την έκθεση του IPCC και σε πλήρη αρμονία με τα μελλοντικά σενάρια που περιλαμβάνονται και στο πρόγραμμα PESETA. Τα σενάρια είναι τα εξής (Εικόνα 19): Σενάριο 1 ο : Μη προσαρμογής Σενάριο 2 ο : Ήπιας Προσαρμογής Σενάριο 3 ο : Έντονης Προσαρμογής 43

44 Εικόνα 19: Σενάρια Πηγή: ΕΜΕΚΑ (2011) Επιπτώσεις ανόδου της στάθμης της θάλασσας στα δίκτυα υποδομών Ζώνη 1: Δυτική Ελλάδα Αποτελεί πύλη της Ελλάδας προς την Δυτική Ευρώπη και διαθέτει εκτεταμένο οδικό δίκτυο, με το εθνικό δίκτυο να υπολογίζεται σε 350χλμ και το επαρχιακό στα 1500χλμ, μέρος του οποίου ανήκει στα TEN-T διευρωπαϊκά δίκτυα. Επίσης, η περιοχή περιλαμβάνει τη γέφυρα Ρίου Αντιρρίου η οποία συνδέει την Πελοπόννησο με την Στερεά Ελλάδα, καθώς και σιδηροδρομικό δίκτυο 450 χλμ. Το σημαντικότερο λιμάνι είναι αυτό των Πατρών το οποίο εξυπηρετεί κυρίως συνδέσεις με την Ιταλία και τέλος περιλαμβάνει 2 αεροδρόμια στις περιοχές της Πάτρας και του Πύργου. Το ποσοστό του οδικού δικτύου το οποίο αναμένεται να επηρεαστεί από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας είναι 1,50% και αντίστοιχα του σιδηροδρομικού υπολογίζεται σε 2,5%. 44

45 Εικόνα 20: Σιδηροδρομικό δίκτυο Δ. Ελλάδας Εικόνα 21: Οδικό δίκτυο Δ. Ελλάδα Πηγή: ΕΜΕΚΑ (2011) Ζώνη 2: Κεντρική Ελλάδα Η ζώνη 2 περιλαμβάνει την Ανατολική και Κεντρική Μακεδονία καθώς και τη Θεσσαλία και κεντρική Πελοπόννησο. Το οδικό δίκτυο της ζώνης χαρακτηρίζεται από την Εγνατία οδό καθώς και από δίκτυο το οποίο εκτείνεται στον ορεινό όγκο της χώρας. Περισσότερα από 2.000χλμ οδικού δικτύου εκτείνονται στην περιοχή, εκ των οποίων 273χλμ εθνικού δικτύου και 1972χλμ επαρχιακού, σε συνδυασμό με 430χλμ σιδηροδρομικού δικτύου. Παρουσιάζεται έλλειψη σε αεροδρόμια, με την ύπαρξη μικρών αεροδρομίων στην Κοζάνη και στην Καστοριά. Εξαιτίας του μικρού αριθμού λιμένων η περιοχή δεν δείχνει σημαντικά σημάδια τρωτότητας εξαιτίας της στάθμης της θάλασσας και γενικότερα το σύστημα μεταφορών της εξεταζόμενης ζώνης αναμένεται να μην αντιμετωπίσει τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής καθώς μόλις το 0.70% του οδικού δικτύου βρίσκεται σε απόσταση 50μ από τη θάλασσα. Τέλος, η γενικότερη μείωση των χιονοπτώσεων αναμένεται να επηρεάσει θετικά αρκετές περιοχές της ζώνης 2. 45

46 Εικόνα 22: Σιδηροδρομικό δίκτυο Κ. Ελλάδα Εικόνα 23: Οδικό δίκτυο Κ. Ελλάδα Πηγή: ΕΜΕΚΑ (2011) Ζώνη 3: Ανατολική Ελλάδα Η ζώνη 3 περιλαμβάνει την Θράκη, παράκτιες περιοχές της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας και Θεσσαλίας, την Αττική, τη Βοιωτία και την Ανατολική Πελοπόννησο. Αποτελεί αναμφίβολα το σημαντικότερο τμήμα της χώρας από οικονομική και πληθυσμιακή σκοπιά, καθώς περιλαμβάνει τα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα και Θεσσαλονίκη). Η εξεταζόμενη ζώνη περιλαμβάνει τα δυο μεγαλύτερα αεροδρόμια της χώρας σε συνδυασμό με τα δύο μεγαλύτερα λιμάνια και πληθώρα περιφερειακών λιμένων. Τέλος, η περιοχή περιλαμβάνει τον κύριο οδικό άξονα της χώρας (ΠΑΘΕ) και τμήμα της Εγνατίας οδού καθώς και το μεγαλύτερο τμήμα του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας. Η ζώνη 3 περιλαμβάνει 1245χλμ εθνικού δικτύου εκ των οποίων το 1.53% βρίσκεται σε απόσταση 50μ από τη θάλασσα, και αντίστοιχα 3.741χλμ επαρχιακού δικτύου εκ των οποίων 1.92% βρίσκεται σε απόσταση 50μ από τη θάλασσα. Το σιδηροδρομικό δίκτυο εκτείνεται σε γραμμές 1.645χλμ με ποσοστό περίπου 0.60% να βρίσκεται σε επικίνδυνη απόσταση από τις θαλάσσιες ακτές, με σημαντικότερο πρόβλημα της ζώνης την ύπαρξη των δύο μεγαλύτερων αεροδρομίων τα οποία βρίσκονται σε επίπεδο θαλάσσης γεγονός το οποία τα καθιστά ευάλωτα και τρωτά στην επερχόμενη κλιματική αλλαγή. 46

47 Εικόνα 24: Οδικό δίκτυο Αν. Ελλάδας Εικόνα 25: Σιδηροδρομικό δίκτυο Αν. Ελλάδας Πηγή: ΕΜΕΚΑ (2011) Ζώνη 4: Νησιωτική Ελλάδα Η τελευταία εξεταζόμενη ζώνη περιλαμβάνει τα νησιά της Ελλάδας με κύρια χαρακτηριστικά την παρουσία μεγάλου συνόλου λιμένων (63), καθώς και την απουσία σιδηροδρομικού δικτύου. Η περιοχή διαθέτει 21 αερολιμένες οι οποίοι εξυπηρετούν μετακινήσεις κυρίως κατά την τουριστική θερινή περίοδο και χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα τρωτή από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το οδικό δίκτυο της ζώνης 4 χαρακτηρίζεται ως τρωτό καθώς ποσοστό της τάξεως του 6,5% βρίσκεται σε απόσταση 50μ από τη θάλασσα Ποσοτικοποίηση των οικονομικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των Μεταφορών Οδικές: Οι υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν αλλοιώσεις στο οδόστρωμα οι οποίες χρήζουν επισκευής με το κόστος συντήρησης να αυξάνεται κατά περίπου 20% για κάθε 2 βαθμούς αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας. Επιπλέον, εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας περιοχές με μικρή κλίση και αμμώδη σύσταση αναμένεται να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις του φαινομένου. Ως τέτοιες περιοχές χαρακτηρίζονται αυτές οι οποίες το οδικό δίκτυο έχει μικρότερη απόσταση από 50μ από τη θάλασσα, παρόμοιο υψόμετρο, και υπολογίζονται περίπου στο 4% του συνολικού οδικού δικτύου της χώρας. Το κόστος για την καταπολέμηση των παραπάνω επιπτώσεων περιλαμβάνει κόστος αναχάραξης εκτίμησης 1 δις ευρώ, καθώς και κόστη 47

48 απαλλοτριώσεων και μελετών της τάξης των 2-5,3 δις ευρώ. Ακόμη, εξαιτίας της αύξησης της συχνότητας και έντασης των πλημμυρών ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, το οδικό δίκτυο «απαιτεί» κόστος επιδιόρθωσης καθώς και αυξημένης συντήρησης από εκ. ευρώ, ανάλογα το σενάριο και τον χρονικό ορίζοντα. Εκτός όμως από τις αρνητικές επιπτώσεις των κλιματικών μεταβολών, εκτιμάται πως υπάρχουν και οφέλη εξαιτίας της μείωσης των χιονοπτώσεων. Πιο συγκεκριμένα, το κόστος διάνοιξης τμημάτων του δικτύου της χώρας, το οποίο ανέρχεται περίπου στα 100 εκ. ευρώ το χρόνο, με την αύξηση της θερμοκρασίας και την αναμενόμενη μείωση των χιονοπτώσεων, εκτιμάται πως θα μειωθεί 30-80% ανάλογα το σενάριο και τον χρονικό ορίζοντα. Σιδηροδρομικές: Όσον αναφορά το σιδηροδρομικό δίκτυο, εκτιμάται πως η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας θα προκαλέσει αύξηση του κόστους συντήρησης και ενδέχεται να προκαλέσει στρέβλωση των γραμμών, το οποίο συνεπάγεται και σε κόστος ανακατασκευής. Το σημερινό κόστος συντήρησης της σιδηροδρομικής υποδομής στην Ελλάδα υπολογίζεται περίπου στα 110 εκ. ευρώ το χρόνο και αναμένεται να αυξηθεί από 35-70% ανάλογα το σενάριο και τον χρονικό ορίζοντα. Σχετικά με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, περίπου το 4% του συνολικού σιδηροδρομικού δικτύου αναμένεται να επηρεαστεί από την κλιματική μεταβολή και τις επιπτώσεις της. Ανάλογα της περίπτωσης συντήρησης και ανακατασκευής του οδικού δικτύου, έτσι και στην περίπτωση του σιδηροδρομικού δικτύου σημειώνεται κόστος αναχάραξης νέας σιδηροδρομικής γραμμής. Σχετικά με τα οφέλη στο σιδηροδρομικό δίκτυο, εξαιτίας της μείωσης των χιονοπτώσεων, αναμένονται παρόμοια οφέλη με την περίπτωση του οδικού δικτύου. Λιμενικές: Οι λιμενικές υποδομές σε εθνικό επίπεδο επηρεάζονται κυρίως από την αύξηση της στάθμης της θάλασσας καθώς για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων και τον μετριασμό τους αναμένονται έργα ανύψωσης των κρηπιδωμάτων των λιμένων της χώρας, συνολικού κόστους περίπου 600 εκ. ευρώ ανεξαρτήτως σεναρίου (EMEKA, 2011). 48

49 Συνοπτική παρουσίαση των ποσοτικών εκτιμήσεων κόστους συντήρησης και ανακατασκευής στο ελληνικό σύστημα μεταφορών: Εικόνα 26: Συνοπτική παρουσίαση των ποσοτικών εκτιμήσεων κόστους συντήρησης και ανακατασκευής στο ελληνικό σύστημα μεταφορών Πηγή: ΕΜΕΚΑ (2011) Συνοπτική παρουσίαση των ποσοτικών εκτιμήσεων κόστους λόγω καθυστερήσεων στο σύστημα Μεταφορών από ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω κλιματικής αλλαγής Εικόνα 27: Συνοπτική παρουσίαση των ποσοτικών εκτιμήσεων κόστους λόγω καθυστερήσεων στο σύστημα Μεταφορών από ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω κλιματικής αλλαγής Πηγή: ΕΜΕΚΑ (2011) 49

50 5. Στρατηγικές για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο επίπεδο Η διεθνής κοινότητα προσπαθεί το διάστημα των τελευταίων περίπου 30 ετών να οργανώσει και να συντονίσει μια συνολική προσπάθεια με σκοπό την καταπολέμηση του φαινομένου της έντονης κλιματικής αλλαγής και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων αυτής. Οι πιο αξιοσημείωτες προσπάθειες εξ αυτών ταξινομημένες χρονολογικά είναι το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, οι προσπάθειες του οργανισμού IPCC, τα Ηνωμένα Έθνη, το Πρωτόκολλο του Κιότο και τέλος το συνέδριο για την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι. Πρωτόκολλο Mοντρεάλ Το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ είχε ως κεντρικό θέμα συζήτησης την επίλυση του προβλήματος των ουσιών εκείνων που καταστρέφουν την στιβάδα του όζοντος και αποτελεί μια διεθνή συνθήκη, η οποία αποσκοπεί στην προστασία του στρώματος του όζοντος το οποίο περιβάλλει τον πλανήτη. Ο τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπιστεί το παραπάνω αρνητικό φαινόμενο είναι η καταπολέμηση και κατάργηση της παραγωγής των ουσιών εκείνων οι οποίες οδηγούν στην καταστροφή του. Το παραπάνω πρωτόκολλο συμφωνήθηκε το 1987, τέθηκε σε εφαρμογή τον Αύγουστο του 1989 και έκτοτε έχει υποστεί 8 τροποποιήσεις-ανανεώσεις (UNEP, 2014). Σύμφωνα με το United Nations Environmental Programme (UNEP, 2012), η παραπάνω διεθνής συμφωνία οδήγησε στην μείωση της τρύπας του όζοντος στην Ανταρκτική και εκτιμάται πως θα έχει ελαχιστοποιηθεί μέχρι το χρονικό διάστημα IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή δημιουργήθηκε το 1988 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας (WMO) και το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) με σκοπό προετοιμάσει επιστημονικές εκθέσεις που θα περιγράφουν συνολικά την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της με ανώτερο σκοπό την δημιουργία ρεαλιστικών πρακτικών αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων. Τα επιστημονικά στοιχεία τα οποία αναφέρθηκαν στην πρώτη έκθεση του Οργανισμού (1990) τόνισαν την σημασία της 50

51 κλιματικής αλλαγής και της πρόκλησης σχετικά με την αντιμετώπιση της και σύμφωνα με τον οργανισμό ήταν η αιτία για την δημιουργία της Σύμβασης-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UNECE, 2013). Έκτοτε η Επιτροπή έχει συντάξει και δημοσιοποιήσει, σε τακτά χρονικά διαστήματα, εκθέσεις σχετικά με την εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής. Η 2 η έκθεση του οργανισμού δημοσιοποιήθηκε το 1995 και χρησιμοποιήθηκε ως επιστημονική βάση στην σύνταξη του Πρωτόκολλου του Κιότο το Ακόμη, η 3 η έκθεση δημοσιοποιήθηκε το 2001 και η 4 η το 2007 με κάθε καινούρια έκθεση να περιλαμβάνει μεγαλύτερο αριθμό συγγραφέων και επιστημόνων από την προηγούμενη. Τέλος, η 5 η έκθεση του Οργανισμού δημοσιοποιήθηκε σε 4 τμήματα μεταξύ και η 6 η είναι προγραμματισμένη για ολοκλήρωση και δημοσίευση μέχρι το 2022 με σκοπό να είναι έτοιμη για τον απολογισμό της συμφωνίας του Παρισιού (IPCC, 2016). United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) Η Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή είναι μια διεθνής περιβαλλοντική συνθήκη η οποία πραγματοποιήθηκε στη Σύνοδο Κορυφής στο Ρίο Ντε Τζανέιρο το 1992 και τέθηκε σε ισχύ τον Μάρτιο του Στόχος της Σύμβασης-Πλαισίου είναι η σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδο το οποίο θα αποτρέπει την κλιματική μεταβολή εξαιτίας ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Η σύμβαση υπεγράφη από 194 χώρες και την Ε.Ε. με το παραπάνω πλαίσιο να μην είναι δεσμευτικό, καθώς δεν περιλαμβάνει μηχανισμούς επιβολής προστίμων για τις χώρες οι οποίες συμμετέχουν σε αυτό. Το γεγονός πως δεν ήταν δεσμευτικό, οδήγησε τη διεθνή κοινότητα στη σύνταξη του Πρωτοκόλλου του Κιότο (UNECE, 2013). Πρωτόκολλο του Κιότο Το Πρωτόκολλο του Κιότο είναι μια διεθνής σύμβαση η οποία είναι προέκταση της Σύμβασης-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, και πραγματοποιήθηκε το 1997 με σκοπό να δεσμεύσει τις συμμετέχοντες χώρες στη μείωση και καταγραφή των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε εθνικό επίπεδο. Τέθηκε σε ισχύ τον Φεβρουάριο του 2005 με 192 συμμετέχοντες χώρες και βασίζεται στην αρχή πως οι βιομηχανικές χώρες είναι αυτές οι οποίες πρέπει να πρωτοστατήσουν στην μείωση των ρυπογόνων ουσιών (UNFCCC, 2014). 51

52 Συνέδριο του Παρισιού Τον Δεκέμβριο του 2015, 195 κράτη προχώρησαν στη συμφωνία του Παρισιού με σκοπό την πρώτη Παγκόσμια, νομικά δεσμευτική, συμφωνία για την Κλιματική Αλλαγή. Η συμφωνία περιλαμβάνει ένα παγκόσμιο σχέδιο δράσης με σκοπό την αποφυγή των επικίνδυνων αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε λιγότερο από 2 βαθμούς Κελσίου. Η παραπάνω συμφωνία είναι προγραμματισμένη να τεθεί σε εφαρμογή το έτος 2020 και περιλαμβάνει ως σημεία κλειδιά τις εξής ενότητες: Μείωση της εκπομπής ρυπογόνων ουσιών: με σκοπό την διατήρηση της αύξησης της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας σε επίπεδα μικρότερα των 2 βαθμών Κελσίου Διαφάνεια και παγκόσμιο απολογισμό: να υπάρχει διεθνής ενημέρωση σχετικά με την πρόοδο των επιμέρους κρατών Προσαρμογή: να προχωρήσουν σε δράσεις σχετικά με την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της επερχόμενης κλιματικής αλλαγής και να παρέχουν υποστήριξη στις αναπτυσσόμενες χώρες Ο ρόλος των πόλεων, των περιφερειών και των τοπικών αρχών: με σκοπό την ενεργοποίηση όλων των φορέων (τοπικών αρχών, ιδιωτικού τομέα, κοινωνία) οι οποίο μπορούν να επηρεάσουν το συνολικό αποτέλεσμα της προσπάθειας χωρίς να έχουν άμεση συμμετοχή στην συμφωνία Υποστήριξη: Η Ε.Ε. και άλλες ανεπτυγμένες χώρες να συνεχίσουν να υποστηρίζουν δράσεις σχετικά με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες στην πραγματοποίηση τους (European Commission, 2017) 52

53 6. Δράσεις και μέτρα αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών H κλιματική αλλαγή και τα χαρακτηριστικά της, όπως η αυξανόμενη μέση θερμοκρασία καθώς και η μείωση της διαθεσιμότητας των φυσικών πόρων, θα μεγαλώσουν την πίεση προς τον τομέα των μεταφορών έτσι ώστε να προσαρμοστεί στις μελλοντικές ανάγκες (Government of Canada, 2003). H αυξανόμενη στάθμη της θάλασσας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα συνιστούν άμεση απειλή στην ομαλή λειτουργία του μεταφορικού συστήματος. Σύμφωνα με την έκθεση Adapting to climate change a guide for the transportation industry (BSR, 2009) τρεις είναι οι τομείς του μεταφορικού συστήματος οι οποίοι θα διαταραχθούν από την κλιματική αλλαγή και τις αρνητικές επιπτώσεις: Η διατάραξη της λειτουργίας των υπηρεσιών του συστήματος μεταφορών, καθώς θα προκληθούν καθυστερήσεις ή ακόμη και προσωρινοί αποκλεισμοί τμημάτων των δικτύων Απειλή προς τις υποδομές Αλλαγές στις ήδη διαμορφωμένες αγορές και στις αλυσίδες εφοδιασμού Η προσαρμογή στις μελλοντικές ανάγκες περιλαμβάνει μείωση του ρίσκου και της τρωτότητας καθώς τα κράτη, οι περιφέρειες, οι πόλεις, ο ιδιωτικός τομέας και οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μέσω δράσεων (Tompkins et al., 2010). Με τον όρο τρωτότητα δίνεται έμφαση στην ευαισθησία του συστήματος στους κινδύνους συνυπολογίζοντας το ρίσκο και την πιθανότητα των αρνητικών επιπτώσεων (IPCC, 2007). 53

54 H προσαρμογή, σύμφωνα με την έκθεση του IPCC (2007), μπορεί να γίνει με τους εξής τρόπους: Κατηγορία Φυσικές αλλαγές Κοινωνικές Θεσμικές Παράδειγμα Δομημένο περιβάλλον/υποδομές Παράκτια έργα προστασίας Τεχνολογία Τεχνολογίες προστασίας υδάτων Οικοσύστημα Αναδάσωση περιοχών Υπηρεσίες Εδραίωση κρατικών υδριμάτων κοινωνικής προστασίας Εκπαιδευση Ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής προστασίας στα συστήματα εκπαίδευσης Ενημέρωση Συστήματα πληροφορίας και ενημέρωσης για έγκαιρη ενημέρωση Συμπεριφορά Σύνταξη σχεδίων εκκένωσης Οικονομική Παροχή οικονομικών κινήτρων Νομικό πλαίσιο κανονισμοί σχετικά με την μελλοντική δημιουργία υποδομών Κυβερνητικές πρακτικές Εθνικά σχέδια προσαρμογής Πίνακας 2: Προσαρμογή στις μελλοντικές ανάγκες Πηγή: IPCC (2007) Οι τάσεις σχετικά με τον τομέα των μεταφορών και της ανάπτυξης του, σύμφωνα με την έκθεση του IPCC (2013), είναι πως ο δείκτης ιδιοκτησίας οχημάτων αναμένεται να διπλασιαστεί στις επόμενες δεκαετίες (ΙΕΑ, 2009) με την αύξηση να αναμένεται κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ζήτηση για αεροπορικές μεταφορές αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται στις αναπτυγμένες χώρες όπως και οι σιδηροδρομικές μεταφορές (Park and Ha, 2006). Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό πως ο τομέας των μεταφορών πρέπει να προσαρμοστεί στις μελλοντικές κλιματικές ανάγκες με σκοπό των μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων. Τα μέτρα προσαρμογής αναμένεται να αυξήσουν το κόστος των μεταφορικών υποδομών (Hamin and Gurran, 2009) και ως αποτέλεσμα θα επηρεάσουν τις μελλοντικές επιλογές έργων καθώς και θα απορροφήσουν οικονομικούς πόρους οι οποίοι σε αντίθετη περίπτωση θα μπορούσαν να διατεθούν στην επέκταση των υπαρχόντων δικτύων (Larsen et al., 2008). 54

55 6.1. Ευρώπη Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή είναι να δημιουργήσει ένα πιο ελαστικό σύστημα ως προς τις κλιματικές μεταβολές. Αυτό σημαίνει να αυξήσει τον βαθμό ετοιμότητας και τις δυνατότητες αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω μια συνεκτικής προσέγγισης και μέσω οργανωμένου συντονισμού. Οι δράσεις με σκοπό την επίτευξη των παραπάνω στόχων χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: Προώθηση δράσεων μεταξύ των κρατών-μελών Οργανωμένη διαδικασία αποφάσεων Θωρακισμό της περιφέρειας από τις κλιματικές επιπτώσεις Πιο αναλυτικά, η προώθηση δράσεων μεταξύ των κρατών-μελών περιλαμβάνει την ενθάρρυνση των κρατών μελών να υιοθετήσουν στρατηγικές προσαρμογής και αντιμετώπισης, την παροχή οικονομικών πόρων με σκοπό την προσαρμογή των υποδομών στις μελλοντικές συνθήκες και την σύσταση ενός Σύμφωνου-Πλαισίου μεταξύ των Δήμων (Mayors Adapt, 2017). Σχετικά με την οργανωμένη διαδικασία αποφάσεων περιλαμβάνει δράσεις πληροφόρησης και εκπαίδευσης με σκοπό την μείωση του κενού γνώσεως καθώς και την ανάπτυξη ενός τμήματος κλιματικής αλλαγής και προσαρμογής όπου θα διαχειρίζεται τις σχετικές πληροφορίες. Τέλος, η θωράκιση των περιφερειών περιλαμβάνει την ενσωμάτωση των κλιματικών αναγκών στην ΚΑΠ, την πολιτική συνοχής καθώς και στην κοινή αλιευτική πολιτική, και την εξασφάλιση ανθεκτικών υποδομών προωθώντας την ασφάλεια με σκοπό την προσέλκυση επενδύσεων. Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σκοπό της προσαρμογή των διευρωπαϊκών δικτύων στις μελλοντικές κλιματικές μεταβολές επισημοποιήθηκε το 2013 και αναφέρει πως τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφοράς πρέπει να λάβουν υπόψη την κλιματική αλλαγής και τις επιπτώσεις της και να ενσωματώσει τις πληροφορίες στον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την λειτουργία των μεταφορικών δικτύων. Ειδικοί στόχοι της προσπάθειας αυτής είναι η εκπόνηση μελετών με θέμα την ανάλυση κόστους οφέλους των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων λαμβάνοντας υπόψιν τις κλιματικές επιπτώσεις. Κατά τη διάρκεια σχεδιασμού υποδομών τα κράτη-μέλη πρέπει να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα με σκοπό την αύξηση της συνοχής του συστήματος σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ακόμη, να δίνεται προτεραιότητα σε μέτρα απαραίτητα για 55

56 την βελτίωση και συντήρηση της ποιότητας των υποδομών όσον αναφορά την ασφάλεια και την απόδοση του συστήματος. Τέλος, η Ε.Ε. ζητά από τα κράτη μέλη την εκπόνηση εθνικών σχεδίων με θέμα την ανάλυση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την πρόταση μέτρων προσαρμογής. Νορβηγία Η Νορβηγία το 2010 προχώρησε στην εκπόνηση εθνικού σχεδίου δράσης με σκοπό την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Η έκθεση με τίτλο Adapting to a changing climate Norway s vulnerability and the need to adapt to the impacts of climate change (NOU, 2010) περιέχει κλιματικές προβλέψεις σε εθνικό επίπεδο, εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής ανά παραγωγικό τομέα και προτάσεις για την προσαρμογή στις μελλοντικές ανάγκες των συστημάτων της χώρας. Συγκεκριμένα παραδείγματά για τον τομέα των μεταφορών σχετικά με την προσαρμογή τους στην ενδεχόμενη κλιματική αλλαγή αναφέρονται παρακάτω. To Norwegian Public Roads Administration (NRPA) μέσω της εξέτασης των μελλοντικών σεναρίων και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και κυρίως, φαινομένων όπως πλημμύρες, κατολισθήσεις, έντονες βροχοπτώσεις και ανόδους της στάθμης της θάλασσας δημιούργησε οδηγίες και εγχειρίδια τα οποία αφορούν τον σχεδιασμό και την κατασκευή νέων οδικών τμημάτων και γεφυρών καθώς και σχέδια ετοιμότητας για έκτακτες καταστάσεις. Συγκεκριμένα, για την λειτουργία και συντήρηση των δικτύων κρίθηκε πως πριν από την εμφάνιση έντονων καιρικών φαινομένων πρέπει να ελέγχονται τα συστήματα απόφραξης και απορρόφησης των υδάτων με σκοπό την επιβεβαίωση της σωστής λειτουργίας τους. Ακόμη, σχέδια με σκοπό την εξασφάλιση της ομαλής λειτουργίας των οδικών τμημάτων εκπονήθηκαν στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας. Τέλος, τέσσερα εγχειρίδια προτάθηκαν και εκπονήθηκαν στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας σχετικά με τις κατολισθήσεις και τις χιονοπτώσεις στο οδικό δίκτυο της χώρας (NPRA, 2013). Η Νορβηγία προχώρησε στη δημιουργία ενός διαδικτυακού εργαλείου με τίτλο xgeo, το οποίο αποτελεί εργαλείο με σκοπό την εκτίμηση κινδύνου και την ετοιμότητα, την παρακολούθηση και πρόβλεψη πλημμυρών κατολισθήσεων και χιονοστιβάδων. Αναπτύχθηκε από το NPRA και το υπουργείο ενέργειας και υδάτων σε συνεργασία με επιστημονική ομάδα μετεωρολόγων και το national rail administration. Η κίνηση αυτή πραγματοποιήθηκε έπειτα από μια μεγάλης κλίμακας 56

57 καταιγίδα στην περιοχή του Τροντχαιμ το 2006, συμβάν το οποίο οδήγησε σε μεγάλες διαταράξεις της λειτουργίας των μεταφορικών δικτύων της περιοχής. Με την χρήση ιστορικών καιρικών στοιχείων και σε συνδυασμό με τις προβλέψεις των κλιματικών μοντέλων το εργαλείο αποσκοπεί στην πρόβλεψη και συνεπώς στην έγκαιρη αντιμετώπιση, ακραίων καιρικών φαινομένων όπως πλημμύρες, κατολισθήσεις και χιονοστιβάδες (Statham, 2014). Σουηδία Στην Σουηδία αναπτύχθηκε το 2005 ένα πλαίσιο οδηγιών με σκοπό την δημιουργία μιας ενιαίας μεθοδολογίας με σκοπό την ταυτοποίηση και ανάλυση οδικών τμημάτων τα οποία εμφανίζουν υψηλή τρωτότητα σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών. Η διαδικασία αυτή γίνεται μέσω μιας αναλυτικής μελέτης ανάλυσης ρίσκου για το οδικό δίκτυο, δίνοντας έμφαση στις φυσικές καταστροφές και συγκεκριμένα για περιπτώσεις κατολισθήσεων, πλημμυρών καθώς και ατυχημάτων εν μέσω ακραίων καιρικών φαινομένων. Συγκεκριμένα, ο κίνδυνων πλημμυρών αποτέλεσαν το πιο βαθιά εξεταζόμενο θέμα της παραπάνω προσπάθειας. Η Αρχή Διαχείρισης των Σουηδικών Μεταφορών (STA) χρησιμοποίηση διαφορετικές προσεγγίσεις για την επίλυση των προβλημάτων με πιο σημαντική εξ αυτών να είναι η μεθοδολογία των μελανών σημείων (blue spot method). Τα αποτελέσματα της χρήσης της μεθόδου blue spot ήταν η ανάδειξη τμημάτων του οδικού δικτύου τα οποία είναι τα πιο επιρρεπή στις αρνητικές επιπτώσεις των πλημμυρών και πρακτικά τα επόμενα χρόνια μέσα από παρόμοια συμβάντα, τα τμήματα εκείνα τα οποία δέχτηκαν τις μεγαλύτερες επιπτώσεις ταίριαζαν με τα προβλεπόμενα από το μοντέλο τμήματα του οδικού συστήματος (Climate-ADAPT, 2010). Γαλλία H Γαλλία έχει αναπτύξει εθνικό σχέδιο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε εθνικό επίπεδο το οποίο ολοκληρώθηκε το 2008 και στη συνέχεια το 2011 προχώρησε στην εκπόνηση σχεδίου δράσης για την κλιματική αλλαγή. Μέρος του σχεδίου δράσης, σχετικά με τον τομέα των μεταφορών, αποτελεί η πιλοτική εφαρμογή ερευνητικού προγράμματος στο αεροδρόμιο της Νίκαιας και η ολοκληρωμένη μελέτη για το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας με γνώμονα την κλιματική αλλαγή. 57

58 Η γαλλική σιδηροδρομική εταιρεία SNCF προχώρησε στην εκπόνηση μελέτης για το σύνολο του σιδηροδρομικού συστήματος μεταφοράς με την συμμετοχή ειδικών επιστημόνων οι οποίοι προέρχονται από διάφορους τομείς εργασίας με σκοπό της πλήρη κατανόηση και ανάλυση του φαινομένου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τρία βασικά μέρη: πρώτον, την αναγνώριση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, έπειτα την δημιουργία σχεδίου προτεραιότητας των μέτρων προσαρμογής και τέλος, την εκτίμηση των μέτρων και της επιλογής τους. Η λογική της μελέτης περιλαμβάνει εφαρμογή μέτρων χαμηλού κόστους με σκοπό την θετική οικονομική επίπτωση ανεξαρτήτως του βαθμού της κλιματικής αλλαγής. Τα μέτρα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: Δημιουργία υπόβαθρου γνώσης με σκοπό την δημιουργία μεθοδολογίας η οποία θα εκτιμά την σκοπιμότητα και το κόστος των τεχνικών μέτρων Δημιουργία εργαλείων με σκοπό την διαχείριση κρίσεων καθώς και την διευκόλυνση της διαδικασίας λήψης επιχειρηματικών αποφάσεων Την κινητοποίηση όλων των ενδιαφερόμενων φορέων Χαρακτηριστικό του παραπάνω έργου είναι πως δεν συγκεντρώνεται μονομερώς στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο δίκτυο και την λειτουργία του καθώς λαμβάνει υπόψιν μακροπρόθεσμες αλλαγές όπως διαφοροποίηση στη ζήτηση των μετακινήσεων με σκοπό την ψυχαγωγία ή τον τουρισμό (ONERC, 2014). Μία ακόμη εξελισσόμενη πρακτική στην Γαλλία είναι η ανάπτυξη μεθοδολογιών με σκοπό την εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των αεροπορικών μεταφορών. Η μεθοδολογία η οποία αναπτύχθηκε εφαρμόστηκε πιλοτικά στο αεροδρόμιο της Νίκαιας και παρέχει πληροφορίες σε μορφή πινάκων σχετικά με την πιθανότητα να συμβούν ακραία καιρικά φαινόμενα τα οποία θα επηρεάσουν την ομαλή λειτουργία του αεροδρομίου. Η διαδικασία αυτή απαιτεί γνώση των αεροπορικών υποδομών και των καιρικών συνθηκών της τοπικής περιοχής, μέρος του προγράμματος στο οποίο συμμετέχουν διάφοροι εργαζόμενοι του αεροδρομίου οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν εμπειρικά κυρίως από τη γνώση προηγούμενων παρόμοιων συμβάντων. Η πρακτική εφαρμογή του παραπάνω προγράμματος έδειξε πως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αποτελεί το πιο απειλητικό καιρικό φαινόμενο, καθώς ενδέχεται να προκαλέσει αλλοίωση των αεροδιαδρόμων και δυσλειτουργία των υπόγειων συστημάτων υδάτων. Στο τελικό στάδιο εκτίμησης της τρωτότητας του αεροδρομίου τα στοιχεία έδειξαν πως το μεγαλύτερο τμήμα του αεροδρομίου χαρακτηρίζεται από χαμηλά επίπεδα τρωτότητας, ενώ μεσαία τρωτότητα έδειξε το 58

59 τμήμα της διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας. Τέλος, οι αεροδιάδρομοι χαρακτηρίστηκαν ως υψηλού κινδύνου ως προς τα καιρικά φαινόμενα και την επίδραση τους στην ομαλή λειτουργία. Μία ακόμη πρακτική αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των μεταφορών, σε εθνικό επίπεδο στη Γαλλία είναι ανάπτυξη της πλατφόρμας WIKLIMAT, η οποία αποσκοπεί στην διάδοση της γνώσης μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και αναπτύχθηκε κατά την εκπόνηση του εθνικού σχεδίου προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και επιτρέπει στους φορείς να συνεισφέρουν συλλογικά στην εθνική προσαρμογή. Η παραπάνω πλατφόρμα χωρίζεται στις εξής κατηγορίες σχετικά με τον τομέα των μεταφορών: σχεδιασμό πλοίων, οικονομική των μεταφορών, διαχείριση των υποδομών πλοήγησης, υποδομές-περιβάλλονασφάλεια και ηλεκτρονική πλοήγηση (Wiklimat, 2015). Γερμανία Το 2008 η Γερμανία προχώρησε στην ανάπτυξη σχεδίου προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή για κάθε παραγωγικό τομέα σε εθνικό επίπεδο. Το σχέδιο αυτό περιλαμβάνει σενάρια κλιματικών αλλαγών και ανάλυση των προβλεπόμενων επιπτώσεων ανά τομέα καθώς και διατύπωση εθνικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση τους. Ακόμη, το 2011 προχώρησε σε εκπόνηση σχεδίου δράσης προτείνοντας συγκεκριμένες δράσεις και μέτρα με σκοπό την επίτευξη του κοινού στόχου αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων. Ενδεικτικές δράσεις προσαρμογής για τον τομέα των μεταφορών αποτελεί η συνολική και οργανωμένη προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής στο σιδηροδρομικό δίκτυο υπηρεσιών της χώρας καθώς και η ανάπτυξη ενός πλαισίου συνεργασίας και πληροφόρησης για τις θαλάσσιες μεταφορές (Climate-ADAPT, 2017). Η Deutsche Bahn (DB), η οποία αποτελεί την κύρια εταιρεία παροχής σιδηροδρομικών υπηρεσιών στην Γερμανία, συγκεντρώνει τις δράσεις προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε τέσσερις τομείς. Αρχικά, με την συνεργασία του GERMAN STANDARDISATION INSTITUTE (DIN) αποσκοπεί στην τυποποίηση για την τεχνολογική ανάπτυξη εφαρμογών, οι οποίες σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Έπειτα, προχωρά στην αναθεώρηση πρωτοκόλλων και σχεδίων σχετικά με τα ακραία καιρικά φαινόμενα και στην έρευνα σχετικά με τις στρατηγικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. 59

60 Μία ακόμη σημαντική κίνηση σχετικά με την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών στον τομέα των μεταφορών σε εθνικό επίπεδο στην Γερμανία αποτελεί το πρόγραμμα KLIWAS (Klimawandels auf Wasserstraßen und Schifffahrt), το οποίο αποτελεί ένα πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ των φορέων που συμμετέχουν στις θαλάσσιες μεταφορές και προωθεί τις καινοτόμες λύσεις. Τέσσερις ομοσπονδιακοί οργανισμοί δημιούργησαν ένα επιστημονικό δίκτυο με σκοπό να παρέχουν ένα επιστημονικό υπόβαθρο σχετικά με την μελλοντική κατάσταση στις θαλάσσιες μεταφορές στο άμεσο μέλλον. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της προσπάθειας δεν αναμένονται σημαντικές αλλαγές στο άμεσο μέλλον, καθώς όμως οι επιπτώσεις αναμένεται να αυξηθούν, αποφασίστηκε η συνέχιση των προσπαθειών με σκοπό την εξέλιξη του δικτύου πληροφόρησης. Το πιο σημαντικό κομμάτι του παραπάνω έργου θεωρείται πως είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ ερευνητών και εμπλεκόμενων φορέων καθώς υπήρχε άμεση επαφή μεταξύ τους, γεγονός το οποίο οδήγησε σε μια διαδικασία επικοινωνίας η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για κάθε παρόμοια προσπάθεια. Μέσω μια σειράς συνεδριάσεων και συζητήσεων μεταξύ ερευνητών και φορέων, αναπτύχθηκε καλύτερη κατανόηση με αποτέλεσμα μετά την ολοκλήρωση του έργου το 2013, να συνεχιστεί η συνεργασία μεταξύ ερευνητών και φορέων και στο μέλλον. Σύμφωνα με τους ερευνητές του προγράμματος, το βασικό μάθημα ήταν πως οι φορείς οι οποίοι παίρνουν αποφάσεις πλέον είναι ενημερωμένοι για την διάσταση της κλιματικής αλλαγής και το επίπεδο των επιπτώσεων στα συστήματα μεταφορών και είναι διατεθειμένοι να λάβουν μέτρα για να προσαρμοστούν στις επερχόμενες αλλαγές (Moser, 2012). Μεγάλη Βρετανία Η αγγλική πολιτεία η οποία πρωτοστατεί στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε εθνικό επίπεδο, προχώρησε στην εκπόνηση ολοκληρωμένης επιστημονικής μελέτης το 2008 με αντικείμενο την κλιματική αλλαγή με προβλέψεις για την εξέλιξη της και εκτίμηση των επιπτώσεων ανά τομέα. Η έκθεση με τίτλο Climate Change ACT 2008 (UK Legislation, 2008) εξελίχθηκε σε αναθεωρημένη έκδοση το 2013 με τη δημιουργία Εθνικού Σχεδίου Δράσης με στόχο να καταστήσει την χώρα ανθεκτική και ευέλικτη στην κλιματική αλλαγή. Μεγάλη έμφαση δώθηκε στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας το οποίο αποτελεί από τους σημαντικότερους κινητήριους τροχούς της οικονομίας της Αγγλίας. 60

61 Η συνεργασία Tomorrow s Railway and Climate Change Adaptation (ΤRaCCa) αναπτύχθηκε στην Μ. Βρετανία μεταξύ σιδηροδρομικών εταιρειών και του Met office. Το βασικό σιδηροδρομικό δίκτυο της Βρετανίας είναι ένα απο τα παλαιότερα στον κόσμο και στην σημερινή του μορφή βρίσκεται υπό την κατοχή και λειτουργία πολλαπλών φορέων. Το 2010 η εταιρεία Network Rail και η RSSB ανέθεσαν στο Met Office να εκπονήσει μελέτη σχετικά με την εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο σιδηροδρομικό δίκτυο σε συνεργασία με ειδικούς του τομέα των σιδηροδρομικών μεταφορών. Μέσω της δημιουργίας μια λίστας πιθανών προβλημάτων σχετικά με την κλιματική αλλαγή καθώς και εκπόνησης μελέτης στην οποία επιλέχθηκαν τμήματα του δικτύου τα οποία χαρακτηρίστηκαν υψηλής προτεραιότητας, όπως η αλλοίωση των γραμμών και οι πλημμύρες σε υποδομές. Πιο συγκεκριμένα, επισημάνθηκε η αλλοίωση των σιδηροδρομικών γραμμών εξαιτίας της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας, η οποία σε περίπτωση που δεν λάβουν προαιρετικά μέτρα θα επηρέαζε σχεδόν το σύνολο του δικτύου στο μέλλον (Palin et al., 2013). Η παραπάνω συνεργασία επισήμανε την ανάγκη για συνεργασία μεταξύ των φορέων με σκοπό την έγκαιρη πληροφόρηση και την συντονισμένη διαδικασία λήψης αποφάσεων (RSSB, 2014). Μία ακόμη πρακτική προσαρμογής στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που δοκιμάστηκε στην Μ. Βρετανία είναι η τυποποίηση των συστημάτων αποστράγγισης των υδάτων κατά μήκος των σιδηροδρομικών δικτύων. Η αποτελεσματική διαχείριση των υδάτων είναι σημαντική για την ασφάλεια και διαχείριση των σιδηροδρομικών υποδομών καθώς μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα στις ταχύτητες των τρένων καθώς και προσωρινούς αποκλεισμούς τμημάτων της σιδηροδρομικής γραμμής. Για να είναι αποτελεσματικά τα συστήματα διαχείρισης των υδάτων πρέπει να ακολουθούν συγκεκριμένη διαδικασία σχεδιασμού, συντήρησης και όταν κρίνεται απαραίτητο, έργα βελτίωσης. Για αυτό το λόγο, το 2010 to Network Rail, ο εθνικός φορέας λειτουργίας των σιδηροδρομικών υπηρεσιών στην Μ. Βρετανία προχώρησε στην έκδοση του Railway Drainage Systems Manual (Network Rail, 2010) το οποίο με τη σειρά του οδήγησε σε πρακτικές αλλαγές σε πολλαπλά τμήματα του σιδηροδρομικού δικτύου με σκοπό την προσαρμογή στις μελλοντικές κλιματικές ανάγκες. Δανία Στην Δανία εκπονήθηκε το εθνικό πρόγραμμα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή με τίτλο How to manage cloudburst and rain water (The government, 2012) και στοχεύει στην δημιουργία 61

62 ενός πλαισίου συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων φορέων, στην διάδοση της γνώσης μεταξύ αυτών και σε συντονισμένη προσπάθεια αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Πιο συγκεκριμένα και μέσω της εθνικής προσπάθειας αυτής, παραδείγματα προσαρμογής σχετικά με την κλιματική αλλαγή στον τομέα των μεταφορών αναλύονται παρακάτω. Το αεροδρόμιο της Κοπεγχάγης, το οποίο αποτελεί ένα απο τα μεγαλύτερα και πιο σημαντικά αεροδρόμια της Ευρώπης, προχώρησε στην δημιουργία σχεδίου αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογής σε αυτή. Οι αρχές του αεροδρομίου εξέτασαν τις πιθανές κλιματικές αλλαγές στην περιοχή του αεροδρομίου, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας, οι αλλαγές στις βροχοπτώσεις και τα επίπεδα ανέμου. Μία ακόμη παράμετρος σχετική με την λειτουργία του αεροδρομίου η οποία δεν εντάχθηκε αρχικά στην παραπάνω μελέτη αλλα κρίθηκε σημαντική, είναι το σύστημα απορρόφησης των υδάτων σε περιπτώσεις πλημμύρας καθώς στην περίπτωση του Ιουλίου 2011 όπου οι αυτοκινητόδρομοι οι οποίοι συνδέουν το αεροδρόμιο με την πόλη της Κοπεγχάγης πλημμύρησαν με αποτέλεσμα την διακοπή της ομαλής μετάβασης των επιβατών του αεροδρομίου σε αυτό. Συνεπώς, κρίνεται αναγκαία η συνεργασία μεταξύ των γειτονικών εμπλεκόμενων φορέων με σκοπό την καταπόλεμηση των επιπτώσεων τέτοιων φαινομένων. Η βασική ανάγκη του αεροδρομίου είναι η διατύπωση ενός σχεδίου επείγουσας επέμβασης, το οποίο θα αναλαμβάνει δράση σε περιπτώσεις έντονων βροχοπτώσεων. Το παραπάνω σχέδιο λειτουργεί ταυτοποιώντας τις περιοχές του αεροδρομίου, οι οποίες αναμένεται να παρουσιάσουν επιπτώσεις με αποτέλεσμα την διακοπή της ομαλής λειτουργίας. Ως αποτέλεσμα της παραπάνω διαδικασίας, το σχέδιο παρέχει συγκεκριμένες οδηγίες για τους εργαζομένους και διαχειριστές των εκτάκτων καταστάσεων με σκοπό την αποτελεσματική διαχείριση της έκτακτης κρίσης (Klimatilpasning, 2014). Μία ακόμη πρακτική προσαρμογής στην Δανία αφορά τις αστικές μεταφορές και συγκεκριμένα το μετρό της πόλης της Κοπεγχάγης. Με στόχο την μείωση των πιθανών κινδύνων σε καταστάσεις πλημμύρας και έντονων βροχοπτώσεων το μετρό της Κοπεγχάγης σχεδιάστηκε εξ αρχής με γνώμονα την ασφάλεια σε τέτοιες περιπτώσεις. Παρόλα αυτά, με την κλιματική αλλαγή και τον ρυθμό της να μεταβάλλεται νέα μέτρα και δράσεις κρίνονται απαραίτητα με σκοπό την ομαλή λειτουργία του συστήματος στο μέλλον. Συγκεκριμένα οι σκάλες, οι έξοδοι εκτάκτου ανάγκης, καθώς και τα συστήματα εξαερισμού επανατοποθετήθηκαν ψηλότερα προς αποφυγή της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Οι 17 νέοι σταθμοί του μετρό στην Κοπεγχάγη σχεδιάστηκαν 62

63 και κατασκευάστηκαν για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις των πλημμυρών της περιοχής, λαμβάνοντας υπόψιν το χειρότερο κλιματικό σενάριο (Klimatilpasning, 2014). Ελλάδα Ως αποτέλεσμα της οδηγίας της United Nations Economic Commission for Europe (UNECE) με σκοπό την ανάπτυξη εθνικών σχεδίων στρατηγικής για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, η Ελλάδα προχώρησε στην ανάπτυξη σχεδίου εθνικής στρατηγικής με τίτλο Εθνική στρατηγική για την προσαρμογή στη κλιματική αλλαγή (ΥΠΕΚΑ, 2015) και τέθηκε προς διαβούλευση τον Οκτώβρη του Πιο αναλυτικά, περιλαμβάνει διατύπωση της στρατηγικής, ανάλυση της επικινδυνότητας και της τρωτότητας σε περιφερειακό επίπεδο, αναφορά τομεακών πολιτικών προσαρμογής και αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων-δράσεων. Η παραπάνω έκθεση χωρίζει τις δράσεις σχετικά με την προσαρμογή του μεταφορικού συστήματος στην προβλεπόμενη κλιματική αλλαγή στις εξής κατηγορίες: Δράση 1: Οργάνωση και Διαδικασία Λήψης Αποφάσεων Δράση 2: Τεχνικό Περιεχόμενο Δράση 3: Νομοθετικό Περιεχόμενο Δράση 4: Ροή Πληροφοριών και Χρήση Τεχνολογιών Επικοινωνίας και Πληροφορικής Η Δράση 1 με τίτλο Οργάνωση και διαδικασία λήψης αποφάσεων χωρίζεται ανά μέσο μεταφοράς και περιλαμβάνει τα εξής μέτρα: - Οδικές μεταφορές: Ρύθμιση και εφαρμογή διεθνών προτύπων για πληροφορίες δελτίων καιρού και έκτακτης ανάγκης, δημιουργία δικτύων αστικών, περιφερειακών και εθνικών ενδιαφερόμενων φορέων εταιριών μεταφορών, αρχών και χρηστών, έκδοση εκπαιδευτικού και ενημερωτικού υλικού για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, και διενέργεια δημόσιων εκστρατειών για την ενημέρωση της κοινής γνώμης σχετικά με την κατάσταση του κινδύνου σε τοπικό επίπεδο. - Σιδηροδρομικές μεταφορές: Σχεδιασμός διαδρομών έκτακτης ανάγκης ή εκτροπές λόγω αποκοπής δικτύων 63

64 - Αεροπορικές μεταφορές: Ένταξη των πτυχών της κλιματικής αλλαγής στο ρυθμιστικό σχέδιο αεροδρομίων ΑΤΜ, βελτίωση της χωρητικότητας του εξοπλισμού περιστολής, σχεδιασμός διαδρομών έκτακτης ανάγκης ή εκτροπές λόγω αποκοπής δικτύων - Πλωτές και Θαλάσσιες μεταφορές: Δημιουργία Ευρωπαϊκής ποτάμιας μηχανικής για την αντιμετώπιση των επιδράσεων, ανάπτυξη συστήματος διαχείρισης ναυσιπλοΐας, δημιουργία τμήματος για τους σκοπούς της ταχείας αντίδρασης σε περιπτώσεις σοβαρών διαταραχών στην πλοήγηση εξαιτίας μετεωρολογικών φαινομένων, λειτουργία ενός ολοκληρωμένου ευφυούς δικτύου πλωτών οδών σε όλη την Ευρώπη, αύξηση της ευαισθητοποίησης των ενδιαφερόμενων μερών σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην πλωτή ναυσιπλοΐα, συνεργασία μεταξύ υπηρεσιών καιρού, ωκεανογραφικών ινστιτούτων και άλλων φορέων Η Δράση 2 με τίτλο Τεχνικό Περιεχόμενο χωρίζεται ανά μέσο μεταφοράς και περιλαμβάνει τα εξής μέτρα: - Οδικές μεταφορές: Κατασκευή φραγμάτων και δημιουργία αντιπλημμυρικών φραγμάτων, βελτιωμένη αποχέτευση σε διασταυρώσεις, ανύψωση των παράκτιων οδικών δικτύων, σχεδιασμός και επενδύσεις σε νέα υλικά με δυνατότητα γρήγορης αποκατάστασης, παροχή καταφυγίων για μη μηχανοκίνητα μέσα μεταφοράς, προετοιμασία για επαρκή αποθέματα αλατιού και διαθεσιμότητα εξοπλισμού εκκαθάρισης οδικού δικτύου, ανάπτυξης σχεδίων έγκαιρης επικοινωνίας και συντονισμού με συμμετοχή των ενδιαφερόμενων φορέων και εταιρειών εμπορευματικών μεταφορών, σχεδιασμό νέων ασφαλτικών μιγμάτων ανθεκτικών στη θερμότητα, νέα ασφαλτικά μείγματα που βοηθούν στην ταχύτερη αποστράγγιση των υδάτων, ενίσχυση της οδικής διαστρωμάτωσης για την πρόληψη πλημμυρών, νέα σχεδιαστικά πρότυπα που αφορούν στα συστατικά του οδικού δικτύου για την ενίσχυση της προστασίας των χρηστών, τακτικό καθαρισμός πεζοδρομίων και ποδηλατοδρόμων κατά τη χειμερινή περίοδο - Σιδηροδρομικές μεταφορές: Κατασκευή αναχωμάτων για την προστασία από τα ύδατα, βελτίωση του αερισμού στους υπόγειους σταθμούς, νέο σχεδιασμό με σκοπό την ελάχιστη πίεση στο οδόστρωμα, προτίμηση στις συνεχείς συγκολλημένες γραμμές, τακτική αντικατάσταση των υλικών βάσης του σιδηροδρόμου λόγω τήξης, εγκατάσταση λωρίδων έκτακτης ανάγκης, δημιουργία περισσότερων αποχετευτικών λάκκων, μέτρα προστασίας 64

65 κατά της καθίζησης των πρανών γύρω από τα σιδηροδρομικά δίκτυα για την αποφυγή αποκοπής σιδηροδρομικών τμημάτων, προστασία των υπαίθριων σιδηροδρομικών υποδομών από τους ανέμους, σύστημα κυκλώματος διακόπτη για γραμμές που κινούνται μέσα σε αστικό περιβάλλον - Αεροπορικές μεταφορές: Κατασκευή φραγμάτων για την προστασία των υποδομών στα παράκτια αεροδρόμια από τις πλημμύρες, κατασκευή μακρύτερων διαδρόμων για να διευκολύνουν τα αεροσκάφη που προσγειώνονται σε υψηλής πυκνότητας αέρα, μετεγκατάσταση διαδρόμων που κατασκευάστηκαν πάνω σε επιφάνειες που επηρέαζονται από την τήξη, κατασκευή διαδρόμων με ασφαλτόμιγμα που επιταχύνει την αποστράγγιση του στάσιμου νερού, επανευθυγράμμιση διαδρόμων λόγω μεταβαλλόμενων πλευρικών ανέμων, ανάπτυξη των επαναδιευθετήσεων των ταξιδιών και δαπανών για ταξίδια, σε περίπτωση ακύρωσης πτήσεων λόγω κλιματικών φαινομένων - Πλωτές και Θαλάσσιες μεταφορές: Νέα προτυπα σχεδιασμού πλοίων για προστασία από μεγαλύτερα κύματα, μετεγκατάσταση, επανασχεδιασμός και ενίσχυση των κυματοθραυστών για την προστασία των λιμανιών, παροχή επαρκών θέσεων ελλιμενισμού, αγκυροβολίων και εξοπλισμού ακτής για το χειρισμό μεγαλύτερου αριθμού σκαφών, παροχή επαρκών συστημάτων προφύλαξης, απομάκρυνση ιζημάτων από τον βυθό της θάλασσας, πρόβλεψη κάθετων αποβάθρων για να διευκολύνουν τη μεταφόρτωση σε συνθήκες εξαιρετικά χαμηλή στάθμης νερού Η Δράση 3 με τίτλο Νομοθετικό Περιεχόμενο χωρίζεται ανά μέσο μεταφοράς και περιλαμβάνει τα εξής μέτρα: - Οδικές μεταφορές: Αυστηρή επιβολή ορίου ταχύτητας κατά τη διάρκεια καταιγίδων, επανεξέταση συμβάσεων διαδικασιών συντήρησης ώστε να καταστούν ευέλικτες και αποτελεσματικές ακόμα και κάτω από ταχέως μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες - Σιδηροδρομικές μεταφορές: Σύσταση για μειωμένα όρια ταχύτητας κατά τη διάρκεια καταιγίδων - Αεροπορικές μεταφορές: Αναθεώρηση κωδικών δόμησης γύρω από τα αεροδρόμια, αποκλεισμός των περιοχών υψηλού κινδύνου πλημμυρών από οποιαδήποτε αναπτυξιακή δραστηριότητα, απαγόρευση κατασκευών κοντά σε περιοχές υψηλού κινδύνου 65

66 - Πλωτές και Θαλάσσιες μεταφορές: Ασφάλιση των υποδομών για την αντιστάθμιση πιθανών ζημιών, δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου εσωτερικής ναυσιπλοΐας με ελάχιστα διοικητικά εμπόδια, ανάπτυξη καινοτόμων, προσαρμοσμένων, αποτελεσματικών και φιλικών προς το περιβάλλον σκαφών, τεχνολογική καινοτομία για τον εκσυγχρονισμό και τη λειτουργία του στόλου, του λιμανιού και των τερματικών σταθμών, έκδοση κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας Η Δράση 4 με τίτλο Ροή Πληροφοριών και Χρήση Τεχνολογιών Επικοινωνίας και Πληροφορικής χωρίζεται ανά μέσο μεταφοράς και περιλαμβάνει τα εξής μέτρα: - Οδικές μεταφορές: Ανάπτυξη βιώσιμων επιχειρηματικών μοντέλων για την παροχή συστημάτων πληροφοριών έκτακτης ανάγκης, ανάπτυξη ευφυών συστημάτων ανάδρασης στα οχήματα για να επικοινωνούν τις ανάγκες των χρηστών, υιοθέτηση επιχειρησιακής, φυσικής, τεχνικής διαδικαστικής και θεσμικής ενσωμάτωσης των υπηρεσιών ελέγχου καιρού και κυκλοφορίας, τυποποίηση των πληροφοριών καιρού και των προειδοποιήσεων κινδύνου, εγκατάσταση πινακίδων που προειδοποιούν τον οδηγό/πεζό σχετικά με επικείμενο πλημμυρισμένο δίκτυο - Σιδηροδρομικές μεταφορές: Ενσωμάτωση διαφόρων τύπων παρακολούθησης δεδομένων σχετικών με την κίνηση των τραίνων, συστήματα παρακολούθησης-προειδοποίησης θερμοκρασίας σε υπόγειες υποδομές - Αεροπορικές μεταφορές: Ανάπτυξη συστήματος μέτρησης για την αξιολόγηση και σύγκριση της ευπάθειας των αερολιμένων και του εναέριου χώρου, ενίσχυση της διαφάνειας κατά τη σύγκριση των επιπτώσεων των γεγονότων που προκαλούν διαταραχές, βελτίωση πρόβλεψης τοπικών καιρικών συνθηκών και διαταραχών - Πλωτές και Θαλάσσιες μεταφορές: Επέκταση λειτουργιών και ολοκλήρωση συστημάτων River Information Services, συνεχής παρακολούθηση των θερμοκρασιών περιβάλλοντος των έργων υποδομής, συλλογή, καταγραφή, απεικόνιση και ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με το βάθος του νερού, ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας σε νέες τεχνολογίες, αισθητήρες για την πρόβλεψη του καιρού Μία ακόμη σημαντική κίνηση η οποία δεν προγραμματίζεται σε εθνικό επίπεδο, παρόλα αυτά περιλαμβάνει τα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα της χώρας, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, είναι το πρόγραμμα 100 Resilient Cities το οποίο αποσκοπεί στη δημιουργία ενός δικτύου μεταξύ των 66

67 πόλεων με σκοπό την μετατροπή των πόλεων σε ανθεκτικές και συνεκτικές ως προς τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις του μέλλοντος με κύριο εργαλείο τον στρατηγικό σχεδιασμό. Η διαδικασία μπορεί να χωριστεί σε τρία επιμέρους στάδια: προετοιμασία και κατανόηση των ζητημάτων αστικής ανθεκτικότητας, διαμόρφωση του στρατηγικού σχεδιασμού αστική ανθεκτικότητας, και τέλος το στάδιο υλοποίησης και εφαρμογής του στρατηγικού σχεδίου και των επιμέρους Σχεδίων Δράσης ΗΠΑ To Συμβούλιο για την Περιβαλλοντική Ποιότητα, του Λευκού Οίκου (CEQ) συντονίζει τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες με σκοπό την ανάπτυξη περιβαλονικών πολιτικών. Ως κύριος σκοπός του Συμβουλίου είναι η ανάπτυξη καθώς και η διατύπωση προτάσεων σχετικά με επιλογές εθνικής στρατηγικής με στόχο την βελτίωση της περιβαλλοντικής ποιότητας σε όλους τους τομείς δραστηριοτήτων. Ως μέρος αυτής της προσπάθειας το U.S. Department of Transportation προχώρησε σε αναθεωρημένη ανάπτυξη εθνικού σχεδίου προσαρμογής στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (DOT, 2014). To παραπάνω σχέδιο περιλαμβάνει οδηγίες και κατευθυντήριες γραμμές για όλες τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες (FHWA, FAA, FTA,FRA, MARAD κτλ) με σκοπό την εκπόνηση σχεδίων προσαρμογή για κάθε τομέα ξεχωριστά με σκοπό την ακριβέστερη και ορθότερη αντιμετώπιση των αρνητικών κλιματικών επιπτώσεων. Σε συνέχεια της οδηγίας του υπουργείου μεταφορών, το FHWA (Federal Highway Administration) προχώρησε στην ανάπτυξη σχεδίου με τίτλο Strategy for Adaptation to Climate Change Effects (FHWA, 2010) και στην δημιουργία επιστημονικής ομάδας με σκοπό την προώθηση της επικοινωνίας και της διάδοσης γνώσης μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων. Μερικές ακόμη ενέργειες με σκοπό την αντμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής είναι: Προσαρμογή του οδικού δικτύου της ανατολικής ακτής στην κλιματική αλλαγή (Adapting the nations refuge roads system to climate change for east coast) Εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις μεταφορικές υποδομές (Assessing the impact of climate variability on transportation infrastructure of west coast) Συνεργασία με τίτλο Pacific Northwest climate change collaboration 67

68 Σύμφωνα με την επιτροπή για την προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις Η.Π.Α και την έκθεση America s Climate Choices: Adapting to the Impacts of Climate Change (National Research Council, 2010), προτεινόμενα μέτρα-δράσεις είναι: Εικόνα 28: Ενδεικτικά μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή για τον τομέα των μεταφορών Πηγή: National Research Council (2010) Εξαιτίας του μεγέθους και της μεγάλης διαφοροποίηση των κλιματικών μελλοντικών προβλέψεων ανά πολιτείες στις ΗΠΑ, εξελίσσονται προσπάθειες με πιο τοπικό χαρακτήρα συγκριτικά με τα εθνικά σχέδια αντιμετώπισης των επιπτώσεων και προσαρμογής. Στο παρών κεφάλαιο αναφέρονται ενδεικτικά δράσεις για επιλεγμένες και οικονομικά σημαντικές πολιτείες οι οποίες εκτιμάται πως θα αντιμετωπίσουν εκτενείς επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή και συνεπώς κρίνεται απαραίτητη η προσαρμογή τους στις μελλοντικές ανάγκες. 68