ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΗΜΕΡΙ Α ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΗΜΕΡΙ Α ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Αθήνα, 2 Νοεµβρίου 2004 Η σηµερινή Ηµερίδα πραγµατοποιείται ανήµερα µιας θλιβερής επετείου αναφορικά µε το πληµµυρικό πρόβληµα της Αττικής. Σαν σήµερα, πριν 27 χρόνια στις 2 Νοεµβρίου 1977 η Αθήνα, ο Πειραιάς και κυρίως οι δυτικοί δήµοι της Αττικής, βίωναν µια από τις χειρότερες µεταπολεµικές πληµµύρες, στη διάρκεια της οποίας έχασαν τη ζωή τους 36 άνθρωποι. εν ήταν η µόνη φονική πληµµύρα, είχαν προηγηθεί εκείνες του 1961 και του 1973 και ακολούθησαν εκείνες του Σε όλη τη διάρκεια των τελευταίων πενήντα χρόνων, οι πληµµύρες στην Αττική έχουν πάρει τη µορφή ενδηµικού φαινοµένου, µε συχνές και ανυπολόγιστες ζηµιές. Πολύ νωρίς από τα µέσα της δεκαετίας του 70 το Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας χαρακτήρισε την ελληνική πρωτεύουσα Ανοχύρωτη Πόλη, ως προς την αντιπληµµυρική της προστασία. Επισήµανε µε επιστηµονικές εκθέσεις, πραγµατογνωµοσύνες και αλλεπάλληλες Ηµερίδες - την αναγκαιότητα ενός συνολικού στρατηγικού σχεδιασµού και ταυτόχρονα µιας συστηµατικής υλοποίησης έργων, σε µια συστηµατικά ελεγχόµενη επέκταση της πόλης. Και αυτό γιατί: Από τη µια, τα αντιπληµµυρικά έργα είναι και δύσκολα και µεγάλου κόστους. Από την άλλη, η ανεξέλεγκτη επέκταση της πόλης ως προς την επιφάνεια, αλλά και το ύψος ακυρώνει τα αντιπληµµυρικά έργα που γίνονται. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία δέκα χρόνια και αφού καταγράφηκαν µερικές ακόµα καταστροφικές πληµµύρες στην Αττική δαπανήθηκαν σηµαντικές πιστώσεις (περίπου 725 εκατοµµύρια ευρώ, από πόρους του ΥΠΕΧΩ Ε) για αντιπληµµυρικά έργα.. Όµως, το πληµµυρικό φαινόµενο εξακολουθεί να επαναλαµβάνεται µε συχνότητα και πάντα προκαλώντας σηµαντικές ζηµιές και πολλές δυσλειτουργίες σ ολόκληρη την πόλη. 1

2 Οι πληµµύρες της περασµένης εβδοµάδας στην ελληνική πρωτεύουσα, µετά από µια όχι ισχυρή νεροποντή, αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Θα επαναλάβω την άποψη που πριν µερικά χρόνια διατύπωσε ο καθηγητής ΕΜΠ της υδραυλικής, µελετητής του προβλήµατος και σηµερινός υφυπουργός ΠΕΧΩ Ε, ο Θεµιστοκλής Ξανθόπουλος ότι ο θλιβερός απολογισµός σε ανθρώπινες ζωές τα τελευταία σαράντα χρόνια εξαιτίας πληµµυρών στη χώρα µας, είναι τραγικότερος απ τον αντίστοιχο των σεισµών. Μόνο που, ενώ στη χώρα µας η απειλή των σεισµών αποτελεί πλέον γενική συνείδηση και η αντισεισµική πολιτική πάγιο στόχο, οι πληµµύρες και η αντιπληµµυρική προστασία, όπως βέβαια και άλλα καταστροφικά φαινόµενα, εξακολουθούν να απασχολούν περιστασιακά αρµόδιους και Κοινή Γνώµη. Από αυτή την άποψη θεωρώ ότι η σηµερινή ηµερίδα δεν αφορά µόνο την Αττική. Πολύ περισσότερο η διαδοχή των προβληµάτων και ο τρόπος αντιµετώπισης τους στην Αττική είναι η επιεικής µορφή, όχι σε µέγεθος συνεπειών αλλά σε παραλείψεις, του προβλήµατος που παρουσιάζεται σε εκατοντάδες περιοχές της χώρας. Να σηµειωθεί ότι και σε παγκόσµια κλίµακα, οι πληµµύρες ξεπερνούν κατά πολύ σε ανθρώπινα θύµατα και ζηµιές τους σεισµούς. Θα µου επιτρέψετε να σταθώ σε ορισµένα επιµέρους ζητήµατα, που τεκµηριώνουν την άποψη ότι απαιτείται ένας συνολικός στρατηγικός σχεδιασµός και ένα σαφές χρονοδιάγραµµα χρηµατοδότησης και εκτέλεσης αντιπληµµυρικών έργων, έτσι ώστε να απαλλάξουµε την ελληνική πρωτεύουσα από το χρόνιο αυτό µείζον πρόβληµα. Η άποψη αυτή τεκµηριώνεται µέσα από τις πολύ καλές και θεµατολογικά µε πληρότητα κατανεµηµένες εισηγήσεις που παρουσιάζονται στη σηµερινή ηµερίδα αλλά και από όσα έχουν διατυπώσει πολλοί συνάδελφοι (αρκετοί είναι παρόντες) σε κείµενα που κατέθεσαν στο ΤΕΕ τα τελευταία τριάντα χρόνια και τα οποία, υπό τη µορφή συγκεκριµένων προτάσεων, υποβλήθηκαν στα αρµόδια υπουργεία. Κοινή διαπίστωση είναι ότι µε τα αντιπληµµυρικά έργα που εκτελέστηκαν τα προηγούµενα χρόνια δεν κατορθώσαµε να αντιµετωπίσουµε κατά τρόπο αποτελεσµατικό το πληµµυρικό πρόβληµα της πρωτεύουσας. Το µεταθέσαµε χωρικά, 2

3 από τη µια στην άλλη περιοχή στις περισσότερες περιπτώσεις ή δίνοντας µια κάποια λύση σε ένα σηµείο της Αττικής, δηµιουργήσαµε προϋποθέσεις πληµµύρας σε άλλη. Τα πληµµυρικά προβλήµατα, στην εποχή µας, οφείλονται στις ανθρώπινες παρεµβάσεις και τέτοιες, µεγάλης ή µικρής κλίµακας, είχαµε πολλές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των πλέον πρόσφατων αντιπληµµυρικών έργων: αντιµετωπίσαµε ικανοποιητικά το ζήτηµα της αντιπληµµυρικής προστασίας περιοχών και έργων στο Μοσχάτο, του Ρέντη, του Νέου Φαλήρου από τις υπερχειλίσεις του Κηφισού. Προστατεύσαµε τις Ολυµπιακές και άλλες παραλιακές εγκαταστάσεις στον Φαληρικό Όρµο. Αντιµετωπίσαµε τους κινδύνους πληµµυρών στην Αττική Οδό και το αεροδρόµιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». εν λύσαµε αν δεν οξύναµε και όλας τα προβλήµατα πληµµύρας π.χ. στις περιοχές εκατέρωθεν του ρέµατος Ραφήνας ή πέριξ του αεροδροµίου. Όπως δεν έχουµε επιλύσει τα προβλήµατα στην ευρύτερη παραλιακή ζώνη του Σαρωνικού (σε ορισµένες περιπτώσεις δηµιουργήσαµε νέες προϋποθέσεις, για παράδειγµα µε τα έργα κατασκευής του τραµ που δεν συνοδεύθηκαν από τα απαραίτητα και ανάλογα αντιπληµµυρικά έργα). εν αντιµετωπίσαµε παρά τα έργα που έγιναν ανάντη της εθνικής οδού Αθηνών-Κορίνθου το πληµµυρικό πρόβληµα στην Ελευσίνα. Η «Χαλυβουργική» µας το θυµίζει σε κάθε ισχυρή βροχόπτωση. Στις εισηγήσεις αναφέρονται πολλά ανάλογα παραδείγµατα. Αυτά αρκούν για να στηριχθεί η βασική σκέψη ότι: Στο βαθµό που τα αντιπληµµυρικά έργα δεν σχεδιαστούν και υλοποιηθούν µε βάση ένα στρατηγικό σχέδιο και σε χρόνο σχετικά σύντοµο, θα εξακολουθήσουµε να γινόµαστε µάρτυρες καταστροφικών πληµµυρών, δίνοντας την αίσθηση στην Κοινή Γνώµη ότι τα έργα που εκτελούνται είναι αν όχι άχρηστα, προβληµατικά. Για παράδειγµα η λογική που πολλές φορές επικράτησε τα προηγούµενα χρόνια και ήθελε τα αντιπληµµυρικά έργα να ξεκινούν ανάντη των τελικών αποδεκτών αντί του ορθού κατάντη ακυρώνει στην πράξη την προστασία της πόλης και του πληθυσµού που επιδιώκουµε. Είναι προφανές ότι πρέπει να αναθεωρήσουµε ουσιαστικά πλέον αυτή τη στάση µας. 3

4 Σε συνάρτηση µε το αναγκαίο master plan για το σύνολο των αντιπληµµυρικών έργων υπάρχουν µερικά ακόµη ζητήµατα, καθοριστικής σηµασίας. Αποσπασµατικά θα αναφερθώ σ αυτά, καθώς αναλύονται στις εισηγήσεις. Μια σειρά από αντιπληµµυρικά έργα που κατασκευάστηκαν στην πρωτεύουσα πριν από χρόνια, στην πράξη έχουν σήµερα ακυρωθεί ή έχουν περιορισµένη ικανότητα αντιµετώπισης του προβλήµατος. Και αυτό γιατί, ενώ µελετήθηκαν και κατασκευάστηκαν για παροχές πεντηκονταετίας άρα µε επάρκεια η αλόγιστη επέκταση της πόλης κατέστησε τα έργα αυτά ανεπαρκή, ακόµη και για παροχές εικοσαετίας. Οφείλουµε να επισηµάνουµε και να συνειδητοποιήσουµε ότι έως πρότινος τα αντιπληµµυρικά έργα στην Αττική γίνονταν µε µελέτες-προβλέψεις και φυσικά τεχνικές προδιαγραφές της περιόδου Ακόµη δυσµενέστερη είναι η εικόνα που παρουσιάζουν τα έργα που κατασκευάστηκαν την περίοδο , καθώς οι µελέτες τους βασίστηκαν σε στατιστικά και άλλα δεδοµένα της δεκαετίας του 30. Το υπάρχον δίκτυο αντιπληµµυρικών έργων χρειάζεται να αναβαθµιστεί ή να συνδυαστεί µε νέα έργα, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις σηµερινές απαιτήσεις της ελληνικής πρωτεύουσας. Όµως, αυτή η αναβάθµιση και φυσικά όλα τα νέα έργα, πρέπει να υπόκεινται πλέον σε ένα σύγχρονο και αξιόπιστο σύστηµα µέτρησης βροχών, παροχών υδατορεµµάτων, έγκυρων υδρολογικών, γεωλογικών, εδαφοτεχνικών, σεισµολογικών, χαρτογραφικών στοιχείων. Η απουσία ενός επιστηµονικά αποδεκτού συστήµατος οδηγεί αναπόφευκτα σε λαθεµένες παραδοχές τους µελετητές. Συνακόλουθο κατά µια ευρύτερη θεώρηση είναι και το πρόβληµα των ρευµάτων, που αλόγιστα έχουν µπαζωθεί είτε µε υποκατάστασή τους από κλειστούς αγωγούς, είτε όχι έχουν οικοπεδοποιηθεί ή και έχουν µετατραπεί σε δρόµους. Η εξαφάνιση, αντί της σαφούς οριοθέτησης, των ρευµάτων που η φύση δηµιούργησε σε διάστηµα αιώνων και λειτούργησαν ως αντιπληµµυρικά έργα είναι από τα µεγαλύτερα περιβαλλοντικά εγκλήµατα που έχει συντελεστεί (και δυστυχώς συνεχίζεται) στην Αττική. 4

5 Παραγνωρίζοντας αυτό το µείζον πρόβληµα, κάποιοι διατείνονται ότι τα τελευταία χρόνια έχουµε συχνότερες και εντονότερες βροχοπτώσεις στην Αττική. Άποψη λανθασµένη. Τα στατιστικά δεδοµένα αποδεικνύουν ότι οι βροχές, σε συχνότητα και ποσότητα, δεν διαφέρουν ουσιαστικά από αυτές που έπεφταν πάντα στην περιοχή της πρωτεύουσας. Απλώς σήµερα δεν διαθέτουµε τα ρεύµατα για να παροχευτευτεί η ποσότητα των νερών και να οδηγηθεί µε φυσική ταχύτητα προς τους τελικούς αποδέκτες. Αντιθέτως, έχουµε τσιµεντοστρωµένες ή ασφαλτοστρωµένες επιφάνειες, µε συνέπεια να επιταχύνεται η απορροή από τις ανάντη προς τις κατάντη περιοχές και να παρατηρούνται µε µεγαλύτερη συχνότητα τα πληµµυρικά φαινόµενα. Συχνότητα που επιτείνεται και από το γεγονός της ραγδαίας επέκτασης της αστικοποίησης της Αττικής, δίχως µελέτη και δίχως κατασκευή των βασικών έργων υποδοµής, κυρίως των αντιπληµµυρικών έργων. Ο δραστικός περιορισµός των ελεύθερων χώρων επιδρά ιδιαίτερα στα µεγέθη των πληµµυρών. Ο χρόνος συρροής σε µια αστική λεκάνη είναι µικρότερος όταν αυτή είναι πυκνά δοµηµένη, οδηγώντας τακτικότερα σε υψηλότερες αιχµές. Είναι ενδεικτικό ότι η µέση τιµή του συντελεστή απορροής κυµαίνεται µεταξύ 0,25 και 0,30 για εξωαστικές λεκάνες και από 0,90 έως 0,95 για πυκνά δοµηµένες αστικές λεκάνες. ηλαδή, τριπλάσια. εν θα πρέπει να προβλέπεται επέκταση των σχεδίων πόλης χωρίς προηγούµενα να έχουν µελετηθεί και ενταχθεί στο συνεχώς επικαιροποιούµενο συνολικό σχέδιο τα αντιπληµµυρικά έργα. Ενα ζήτηµα που για έχει µεγάλη σηµασία, και που δεν το συναντάµε µόνο στα θέµατα αντιπληµµυρικής πολιτικής: πρόκειται για το πρόβληµα της διοικητικής σύγχυσης που επικρατεί στον τοµέα των αντιπληµµυρικών έργων, αλλά και στη λειτουργία και τη συντήρηση των δικτύων. ΥΠΕΧΩ Ε, ΕΥ ΑΠ, Περιφερειακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση, έχουν αρµοδιότητες σε σχέση µε τη µελέτη και την κατασκευή αντιπληµµυρικών έργων, αλλά παρά τις όποιες προσπάθειες έγιναν τα προηγούµενα χρόνια για σαφή διαχωρισµό των αρµοδιοτήτων, η κατάσταση δεν έχει διαφοροποιηθεί στην πράξη σηµαντικά σε σχέση µε το απώτερο παρελθόν. Κάτι που ουσιαστικά συνοµολογήθηκε στις πρόσφατες ανακοινώσεις του Υπουργού ΠΕΧΩ Ε. 5

6 Μελετώντας κανείς το θέµα της αντιπληµµυρικής προστασίας, στη σηµερινή του διάσταση, αλλά και στην ιστορική του εξέλιξη, διασταυρώνεται µε συνολικότερες θεωρήσεις και προβληµατισµούς του ΤΕΕ. Στην µεταολυµπιακή εποχή έργα στην Αθήνα ή στην περιφέρεια; Τα έργα (πχ συγκοινωνιακά, που τα περισσότερα τέµνουν κάθετα τις µισγάγγειες) που έγιναν επιβάλουν να γίνουν άλλα (αντιπληµµυρικά) έργα. Στην ίδια την Αττική οι πιο υποβαθµισµένες περιοχές παραµένουν οι βυθισµένες περιοχές: Βοτανικός, Κεραµεικός, Πλ. Βάθης, Πλ. Αττικής. Είµαστε µάρτυρες το τελευταίο διάστηµα των συνεχών διαµαρτυριών των κατοίκων της Ανατολικής Αττικής, όπου η πρώτη σχετική µελέτη έγινε µόλις το 1990, αλλά που τα έργα που έγιναν άλλαξαν τελείως το τοπίο. Αν τα έργα τώρα γεννούν έργα, πριν τα γεννούσαν οι καταστροφές. Στην επιλογή των αντιπληµµυρικών έργων έχουµε έναν επαναλαµβανόµενο κύκλο: καταστροφή, λαϊκή αγανάκτηση, λαϊκά δικαστήρια µε εισαγγελείς τα µέσα ενηµέρωσης, κυνήγι µαγισσών µε διώξεις χωρίς επιστηµονική βάση, ακόµα και αλλαγή του ποινικού δίκαιου γιατί αυτό είναι εξόχως λαϊκιστικό και καθόλου δαπανηρό αλλά ούτε βέβαια και δίκαιο, πολιτικές αποφάσεις που δεν στηρίζονται στη νηφαλιότητα που απαιτεί η επιστηµονική προσέγγιση. Τι γίνεται µε τη χρηµατοδότηση των έργων; εν αρκεί να ιεραρχήσουµε τις παρεµβάσεις µας µόνο στα αντιπληµµυρικά έργα. Αυτά συνδέονται µε πολεοδοµικές παρεµβάσεις (αυθαίρετα, αναπλάσεις παραλιακής ζώνης, ραγδαία οικιστική ανάπτυξη, τουριστικές εκµεταλλεύσεις, χωρίς µελέτη κατασκευή τοπικών δικτύων), µε οικολογικές και περιβαλλοντικές δράσεις (ανεξέλεγκτες και ραγδαίες µεταβολές των χρήσεων γης, των δασικών εκτάσεων, της γεωργικής γης, των ακτών, µεταφορά ρύπων που επηρεάζουν ακόµα και τη δοµική κατάσταση των αγωγών), µε τα έργα οδοποιίας (βασικός επισπεύδων παράγοντας για µεγάλης κλίµακας αντιπληµµυρικά έργα). Αρα έχουµε ανάγκη ένα συνολικό σχεδιασµό µε πρόβλεψη για πόρους και την χρονική κατανοµή τους, που πρέπει να γίνεται µε ουσιαστικό διάλογο, όχι πια αποσπασµατικά και όχι µόνο στα γραφεία των υπηρεσιακών παραγόντων. Και βεβαίως σε µια τέτοια συζήτηση για πόρους θα τεθούν όλοι οι δυνατοί τρόποι που δεν εναντιώνονται στο δηµόσιο συµφέρον. Ας µην µας διαφεύγει πως µια σειρά αναγκαίων µελετών πάγωσαν σαν συνέπεια της µετοχοποίησης της ΕΥ ΑΠ. 6

7 είγµατα υποβάθµισης της ανάγκης και σηµασίας των µελετών θα ακουστούν πολλά σήµερα. Όµως στη σηµερινή µας Ηµερίδα ευτυχούµε να έχουµε εισηγητές πολλούς από τους καλύτερους µελετητές και κατασκευαστές αντιπληµµυρικών έργων στη χώρα µας. Ανθρώπους µε µακρά δηµιουργική ενασχόληση και εµπειρία, υπερήφανους για τη δουλειά τους. Ας θεωρήσουµε ότι η σηµερινή ηµερίδα εντάσσεται στην εκστρατεία για την ανάδειξη του έργου των ελλήνων µελετητών και κατασκευαστών. Αναγκαία προϋπόθεση για µια διαδοχή µε ευρύτητα αντιλήψεων και πνεύµατος. Υπάρχει και άλλη καλή συγκυρία: στην πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΧΩ Ε βρίσκεται µεταξύ άλλων ένας κατεξοχήν ειδικός στα θέµατα που συζητάµε εδώ σήµερα: εξαιρετικός επιστήµων-µελετητής στα αντιπληµµυρικά έργα Είναι εύλογο, λοιπόν, να περιµένει κανείς, εφόσον απευθύνεται σε ανθρώπους µε µεγάλη γνώση (όσον αφορά την πολιτική ηγεσία), την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των προτάσεων που θα γίνουν στη διάρκεια αυτής της Ηµερίδας. 7