ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΒΑΣΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΗΛΕΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ (Π.Μ.Σ.) «ΓΕΩΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» Κατεύθυνση: ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΒΑΣΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΗΛΕΙΑΣ ΙΑΤΡΙΒΗ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗ ΛΑΪΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ Γ. ΚΟΥΚΗΣ Ν.ΣΑΜΠΑΤΑΚΑΚΗΣ ΠΑΤΡΑ 2010

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διατριβή ειδίκευσης εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού προγράµµατος Σπουδών «Γεωεπιστήµες και περιβάλλον», κατεύθυνση «Εφαρµοσµένη και Περιβαλλοντική Γεωλογία» του τµήµατος Γεωλογίας της Σχολής Θετικών επιστηµών του Πανεπιστηµίου Πατρών κατά τα Ακαδηµαικά έτη Στο σηµείο αυτό θα ήθελα από µέρους µου να εκφράσω τις ευχαριστίες µου σε όλους τους καθηγητές του τµήµατος Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών για την στήριξη και την βοήθεια που µου προσέφεραν όλα αυτά τα χρόνια, κατά την διάρκεια των προπτυχιακού και µεταπτυχιακού κύκλου σπουδών µου. Ιδιαίτερα δε, στους καθηγητές Πανεπιστηµίου Πατρών κύριους ΚΟΥΚΗ Γεώργιο, ο οποίος είναι και ο υπεύθυνος του µεταπτυχιακού προγράµµατος σπουδών και ΣΑΜΠΑΤΑΚΑΚΗ Νικόλαο για την ευκαιρία που µου έδωσαν να παρακολουθήσω το µεταπτυχιακό πρόγραµµα αυτό, την υποστήριξη την οποία έλαβα από µέρους τους, δεδοµένων των ιδιαίτερων συνθηκών εργασίας µου, την εµπιστοσύνη που µου έδειξαν κατά την παρακολούθηση του προγράµµατος, καθώς και για τις πολύτιµες γνώσεις µε τις οποίες µε εφοδίασαν, όπως και στον καθηγητή του τµήµατος Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών κύριο ΠΑΠΑΘΕΟ ΩΡΟΥ Γ. για την συµµετοχή του στην εξεταστική επιτροπή. Επίσης, µε την ολοκλήρωση της εργασίας αυτής οφείλω να ευχαριστήσω όλους τους στενούς µου φίλους και συνεργάτες οι οποίοι µε βοήθησαν σε αυτή την επίπονη προσπάθεια, τον Γεωλόγο και Υποψήφιο ιδάκτορα του Πανεπιστηµίου Πατρών ΛΑΙΝΑ Σπυρίδωνα που χωρίς την βοήθεια του δεν θα είχε ολοκληρωθεί αυτή η εργασία, το προσωπικό του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.) για την άψογη συνεργασία που είχαµε και την προθυµία που επέδειξαν στο να µε βοηθήσουν και τέλος τους γονείς και τον αδελφό µου, για την υποστήριξη που µου προσέφεραν, στους οποίους και αφιερώνω την εργασία αυτή. 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αρχικά, γίνεται γενική αναφορά στις κατολισθητικές κινήσεις του Ελλαδικού χώρου, τα αίτια παραγωγής και γένεσης τους, τις συνέπειες από αυτό το αρκετά µεγάλο πρόβληµα της χώρας µας, καθώς επίσης και στη σηµασία των µέτρων προστασίας που πρέπει να λαµβάνει η πολιτεία και οι κατά περίπτωση αρµόδιοι φορείς, για την αποφυγή και την θεραπεία των συνεπειών των κατολισθήσεων. Επίσης, γίνεται προσπάθεια ταξινόµησης των κατολισθητικών κινήσεων σε σχέση µε τον τύπο κίνησης που εµφανίζουν αλλά και τον γεωλογικό σχηµατισµό στον οποίο εκδηλώνονται, λαµβανοµένων υπόψη των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούν στα δύο µεγάλα τεχνικογεωλογικά διαµερίσµατα του Ελληνικού χώρου (Ανατολικό- υτικό). Κατόπιν αυτού εξετάζονται συγκεκριµένα οι επι µέρους σχηµατισµοί που δοµούν την περιοχή µελέτης σχετικά µε το είδος των κατολισθητικών κινήσεων που εκδηλώνονται σε αυτούς. Στην συνέχεια,γίνεται προσπάθεια δηµιουργίας βάσης δεδοµένων κατολισθήσεων στις πυρόπληκτες από τις µεγάλες πυρκαγιές του 2007 περιοχές του Νοµού Ηλείας.Συγκεντρώθηκαν στοιχεία για 352 συνολικά κατολισθητικές κινήσεις στις εν λόγω περιοχές τα οποία και καταχωρήθηκαν σε βάση δεδοµένων που έχει σχεδιασθεί µε το λογισµικό Microsoft Access στο εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών. Τέλος,στα στοιχεία αυτά έγινε στατιστική επεξεργασία µε στόχο την εξαγωγή κρίσιµων συµπερασµάτων για την εκτίµηση της κατανοµής των κατολισθήσεων σε σχέση µε τα τεχνικογεωλογικά δεδοµένα της περιοχής αλλά και την επίδραση που είχαν τα φαινόµενα των πυρκαγιών στην εκδήλωση των κατολισθητικών φαινοµένων.ιδιαίτερη σηµασία δίνεται στα προτεινόµενα µέτρα προστασίας από τις κατολιθητικές κινήσεις των οποίων η επιλογή έχει γίνει µε βάση το χαµηλό κόστος κατασκευής και την µέγιστη δυνατή αποτελεσµατικότητα. 3

4 Περιεχόµενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΟΜΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Ζώνη Ωλονού-Πίνδου (Ρ) Ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως (G) Ιόνιος ζώνη(ι) OI METAΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Η ιστορία του όρου «κατολίσθηση» ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Ταξινόµηση κατά Varnes Καταπτώσεις (falls) Ανατροπές (topples) Ολισθήσεις(slides) Πλευρικές εξαπλώσεις (Lateral spreads) Ροές (flows) Σύνθετες µετακινήσεις πρανών (composite slides) Eνεργότητα κατολισθήσεων Καθεστώς ενεργότητας (state of activity) Κατανοµή ενεργότητας (distribution of activity) Τύπος ενεργότητας (style of activity) Ταχύτητα µετακίνησης ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑ ΙΚΟ ΧΩΡΟ Κατολισθητικές κινήσεις στην υτική και Κεντρική Ελλάδα Φλύσχης Στρωµατοειδείς κατολισθήσεις Ρεύµατα γαιών Ροή εδάφους Ερπυσµός Ολισθήσεις βραχωδών µαζών και καταπτώσεις βράχων

5 5.3 Nεογενείς σχηµατισµοί Αδροµερή ιζήµατα Λεπτοµερή ιζήµατα Μικτές φάσεις Σχηµατισµοί που συνιστούν τα λέπια της Πίνδου Στρωµατοειδείς κατολισθήσεις Ολισθήσεις βραχωδών µαζών Καταπτώσεις βράχων Ερπυσµός και ροή εδαφών Κατολισθητικές κινήσεις στην Ανατολική Ελλάδα ENΑΥΣΜΑ ΕΚ ΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Έντονη βροχόπτωση Γρήγορο λιώσιµο χιονιού Μεταβολές στη στάθµη του νερού Ηφαιστειακή δράση Σεισµική δραστηριότητα ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΟΜΑ ΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ( Κατά Varnes) Παράγοντες που συµβάλλουν στην αύξηση της διατµητικής τάσης Αφαίρεση της υποστήριξης Επιφόρτιση Παροδικές τάσεις Τοπική ανύψωση Πλευρική πίεση Παράγοντες που συµβάλλουν στην χαµηλή διατµητική αντοχή Λιθολογική σύσταση και υφή οµή των πετρωµάτων και γεωµετρία του πρανούς Παράγοντες που συµβάλλουν στην µείωση της διατµητικής αντοχής Αποσάθρωση και άλλες φυσικοχηµικές διαδικασίες Μεταβολές των ενεργών τάσεων λόγω του νερού των πόρων και των ρωγµών Μεταβολές της δοµής των πετρωµάτων Άλλοι παράγοντες O ρόλος του νερού στην θραύση των πετρωµάτων

6 7.2.1 Μεταβολή στο περιεχόµενο του νερού Επιδράσεις του υπόγειου νερού Επιδράσεις του παγετού Επίδραση των ασυνεχειών Βραχωδών Σχηµατισµών ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΑΣΥΝΕΧΕΙΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΚ ΗΛΩΣΗ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ Mέτρα προστασίας σε εδαφικά πρανή Αποφυγή του προβλήµατος Μείωση των δυνάµεων που προκαλούν µετακίνηση Αύξηση των δυνάµεων που αντιδρούν στην µετακίνηση Mέτρα προστασίας σε βραχώδη πρανή Ενίσχυση Εκσκαφές πρανών Προληπτικά µέτρα ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Αργιλοµιγή πετρώµατα Γεωτεχνική συµπεριφορά Μετακινήσεις µαζών Φλύσχης Γεωτεχνική συµπεριφορά Κατολισθητικά φαινόµενα Ανθρακικά πετρώµατα Τεχνική συµπεριφορά Kατολισθητικά φαινόµενα Σχιστοκερατολιθική διάπλαση Ε ΑΦΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Τεταρτογενείς σχηµατισµοί Κατολισθητικά φαινόµενα Nεογενή ιζήµατα Κατολισθητικά φαινόµενα ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ

7 9.6.2 ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΡΥΜΑΝΘΟΥ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΕΡΑΜΙ ΙΑΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΙΣ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΝΟΜΟΥ ΗΛΕΙΑΣ ANAΠΤΥΞΗ ΒΑΣΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Γενικά Συγκέντρωση και επεξεργασία στοιχείων ηµιουργία της βάσης δεδοµένων Περιγραφή της βάσης δεδοµένων ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΜΗ ΤΩΝ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΥΛΙΚΟΥ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΥΛΙΚΟΥ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΕΙ ΟΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ-ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Το φαινόµενο των κατολισθήσεων στην χώρα µας είναι αρκετά σύνηθες, γεγονός που οφείλεται στην πολυσύνθετη γεωλογική κατασκευή και την έντονη τεκτονική καταπόνηση των σχηµατισµών. Οι µεγαλύτερες κατολισθήσεις στον Ελληνικό χώρο έχουν εκδηλωθεί κατά κύριο λόγο την περίοδο του Πλειστοκαίνου, κατά την εξέλιξη της Αλπικής ορογένεσης. Οι πρόσφατες κατολισθητικές κινήσεις προκαλούνται κυρίως από τις ανθρώπινες δραστηριότητες στα πλαίσια της συνεχώς αυξανόµενης αστικοποίησης και επέκτασης των περιοχών δόµησης, οι οποίες λαµβάνουν χώρα χωρίς τις απαραίτητες τεχνικογεωλογικές µελέτες. Στην εκδήλωση των κατολισθητικών φαινοµένων συµβάλλουν αποφασιστικά οι ακανόνιστες σε έκταση, συχνότητα και ύψος βροχοπτώσεις, καθώς επίσης και ο υψηλός δείκτης σεισµικότητας της χώρας µας. Κατολισθήσεις εκδηλώνονται σε όλους τους γεωλογικούς σχηµατισµούς, αλλά ιδιαίτερα το φαινόµενο παρατηρείται στην υτική και Κεντρική Ελλάδα. Σε αυτό συµβάλλουν διάφοροι παράγοντες όπως η νεαρή ηλικία και η γεωλογική σύσταση των σχηµατισµών, η δράση των τεκτονικών δυνάµεων και η γεωµορφολογική εξέλιξη. Τα κατολισθητικά φαινόµενα είναι πολυάριθµα στα Τριτογενή ιζήµατα όπως ο φλύσχης,η µεταβατική προς τον φλύσχη σειρά καθώς και στις χαλαρές Τεταρτογενής αποθέσεις όπως κορήµατα κλιτύων και αλλουβιακοί σχηµατισµοί. Σε βραχώδεις σχηµατισµούς, κίνδυνος κατολισθήσεων υπάρχει όταν σκληρά πετρώµατα επίκεινται µαλακών και όταν έχουµε δυσµενή κατανοµή των επιφανειών ασυνέχειας, όπως ρήγµατα, διαρρήξεις, σχιστότητα, στρώση κ.λ.π. Τα προβλήµατα δε, τα οποία δηµιουργούνται ανάγονται σε τεχνικά, κοινωνικά και οικονοµικά, διότι οι κατολισθήσεις προκαλούν κατά κύριο λόγο καταστροφές σε επαρχιακά και Εθνικά οδικά δίκτυα, οδηγώντας σε δαπανηρούς επανασχεδιασµούς έργων καθώς επίσης και την µη βιωσιµότητα ολόκληρων οικιστικών περιοχών, λόγω επισφαλών συνθηκών θεµελίωσης. Τα άµεσα αποτελέσµατα των κατολισθητικών φαινοµένων είναι η καταστροφή περιουσιών και τεχνικών έργων(οικιών, οδών κ.λ.π),τα δε έµµεσα είναι η απόφραξη ρευµάτων 8

9 και ποταµών, η πλήρωση λεκανών-ταµιευτήρων,η αλλοίωση των ποταµών µε λάσπη και κορρήµατα και η καταστροφή αγροτικής γης. Ενδεικτικά µόνο αναφέρεται ότι κατά την περίοδο καταγράφηκαν από την πολιτεία 600 περίπου κατολισθαίνοντες οικισµοί, σε ορισµένες δε των περιπτώσεων, η σοβαρότητα της κατάστασης ήταν τέτοια που οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα χωριά τούς. Σήµερα, η ανάγκη ουσιαστικής έρευνας των κατολισθητικών φαινοµένων στην Ελλάδα είναι µεγάλη και επιβάλλεται από την αυξανόµενη διάνοιξη οδικών δικτύων. Επίσης µεγάλη είναι και η ανάγκη λήψης µέτρων προστασίας ή ακόµα και αποφυγής του προβλήµατος πράγµα που µπορεί να γίνει µε την επιστηµονική ανάλυση των παραγόντων που το συνθέτουν και την επιτυχή αντιµετώπιση µε τα µέτρα αναστολής που ενδείκνυνται σε κάθε περίπτωση. Συνοψίζοντας λοιπόν, οι αιτίες που οδηγούν στην συχνή εµφάνιση κατολισθήσεωνκαθιζήσεων στον Ελλαδικό χώρο είναι: Οι µεγάλες µορφολογικές κλίσεις σε πολλά σηµεία της χώρας. Η έντονη τεκτονική παραµόρφωση. Το σηµείο αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό και συνδέεται και µε την υψηλή σεισµικότητα της χώρας µας. εν είναι τυχαίο άλλωστε ότι µεγάλος αριθµός κατολισθήσεων συνδέεται µε σεισµικά γεγονότα π.χ. Κυλλήνη 1988, Μήλος 1992, Πύργος 1993, Γρεβενά 1995, Αθήνα Τα µικρά µεγέθη των γεωτεχνικών παραµέτρων των γεωλογικών σχηµατισµών. Οι υψηλές βροχοπτώσεις. Οι ανθρώπινες παρεµβάσεις οι οποίες συχνά γίνονται αλόγιστα και χωρίς µελέτη και προγραµµατισµό και οδηγούν στην αποψίλωση των δασών, στην άστοχη διαµόρφωση ή στην αφαίρεση της υποστήριξης των πρανών, στην υπεράντληση των υδροφόρων οριζόντων κ.α. Στα γενικά αυτά αίτια των κατολισθήσεων της χώρας µας, έρχονται να προστεθούν και οι καταστροφικές πυρκαγίες του 2007 στην περιοχή της Πελοποννήσου, οι οποίες εκτός από την τεράστια οικολογική καταστροφή που προκάλεσαν, αποτέλεσαν λόγω της αποψίλωσης το κινητήριο έναυσµα για µεγάλο αριθµό κατολισθητικών κινήσεων οι οποίες και εξετάζονται σε αυτή την εργασία. 9

10 1.1. ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΙΣ Η Ελλάδα ανήκει στον Μεσογειακό τύπο κλίµατος ο οποίος χαρακτηρίζεται από υψηλές βροχοπτώσεις και χαµηλές θερµοκρασίες την χειµερινή περίοδο και ανοµβρία µε υψηλές θερµοκρασίες τους θερινούς µήνες. Λόγω όµως της τοπογραφικής διαµόρφωσης και της συνεχούς εναλλαγής ξηράς και θάλασσας, παρουσιάζει µεγάλη ποικιλία κλίµατος, από πολύ υγρό µε δείκτη υγρασίας 60 και εξατµισοδιαπνοή mm (Κεντρ. Πελοπόννησος, Κέρκυρα, Κεντρ.- υτ. Ήπειρος), έως πολύ ξηρό προς ξηροθερµικό (Ανατ. Στερεά, Πελοπόννησος, υτ. Χαλκιδική, Λέσβος, Ν.Α. Κρήτη) µε δείκτη υγρασίας έως -20. Σηµαντικές είναι επίσης οι διακυµάνσεις στην κατανοµή των βροχοπτώσεων. Το ετήσιο ύψος βροχής ελαττώνεται από υτικά προς Ανατολικά, ενώ κάτι ανάλογο παρατηρείται από Βόρεια προς Νότια. Οι βροχοµετρικές καµπύλες ακολουθούν σε µεγάλο βαθµό το ανάγλυφο και την γενικότερη διάταξη των κύριων οροσειρών. Το ετήσιο ύψος βροχής µεταβάλλεται από έτος σε έτος ενώ η ένταση των βροχοπτώσεων µεταβάλλεται από περιοχή σε περιοχή, κατά την διάρκεια του έτους. Γεγονός πάντως είναι ότι σε πολλές περιοχές του Ελληνικού χώρου καταγράφεται µια τάση µείωσης του µέσου ετήσιου ύψους των βροχοπτώσεων µε ταυτόχρονη αύξηση της έντασης αυτών ειδικά την τελευταία δεκαετία, κυρίως λόγω της παρουσίας των έντονων καιρικών φαινοµένων. Αυτές οι σύντοµες και µεγάλης έντασης βροχοπτώσεις ιδίως τους θερινούς µήνες, αποτελούν σε αρκετές περιπτώσεις παράγοντα εναύσµατος εκδήλωσης των κατολισθήσεων. 10

11 Βροχοµετρικός χάρτης Ελλάδας, µε βάση στοιχεία της ΕΗ για την περίοδο (από ΙΓΜΕ) 11

12 1.2 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Η µορφολογική εικόνα του Ελληνικού χώρου είναι αρκετά πολύπλοκη λόγω των ορογενετικών κινήσεων που έχει υποστεί και συγκεκριµένα τον οριζόντιο και κατακόρυφο διαµελισµό της, λόγω της Αλπικής ορογένεσης. Στην µορφολογία του Ελληνικού χώρου περιλαµβάνονται η Ηπειρωτική χώρα και τα πολυάριθµα και µικρής έκτασης νησιά του. Όσον αφορά το ανάγλυφο, η Ελλάδα παρουσιάζει έντονο ορεινό χαρακτήρα. Οι πεδινές περιοχές, δηλαδή αυτές που έχουν υψόµετρο < 200m περιορίζονται στο 36%της συνολικής έκτασης, ενώ το ορεινό τµήµα της χώρας καταλαµβάνει το 64.4%. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα την ύπαρξη πολυάριθµων απόκρηµνων πρανών, τα οποία σε συνδυασµό µε την αποσάθρωση-διάβρωση αποτελούν περιοχές επιρρεπείς προς κατολίσθηση. Πρωταρχικό ρόλο στην µορφογένεση κατέχει η ενεργή τεκτονική δράση, καθώς οι ανοδικές κινήσεις προκαλούν ανύψωση του βασικού επιπέδου του τοπογραφικού δικτύου, µε αποτέλεσµα τους εντατικούς ρυθµούς διάβρωσης. Επιπλέον, πολύ σηµαντική είναι η συµβολή των εξωγενών παραγόντων στην διαµόρφωση του αναγλύφου της χώρας, όπως η δράση των παγετώνων στο Πλειστόκαινο, η διαβρωτική δράση των επιφανειακών νερών και η δράση της θάλασσας. Σήµερα, κύριο λόγο στην διαµόρφωση του ανάγλυφου κατέχουν οι επιφανειακές υδάτινες απορροές οι οποίες χαρακτηρίζονται από έντονο χειµαρρικό χαρακτήρα. 12

13 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΟΜΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ. Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται για την σύνθετη γεωλογική δοµή και την έντονη τεκτονική καταπόνηση των σχηµατισµών της, σαν αποτέλεσµα των επαλλήλων ορογενετικών κινήσεων που έλαβαν χώρα κατά την διάρκεια της Αλπικής ορογένεσης η οποία συνέβαλλε καθοριστικά στην σηµερινή διαµόρφωση του Ελληνικού χώρου µε τον έντονο οριζόντιο και κατακόρυφο διαµελισµό. Στη διαµόρφωση αυτή συνέβαλλαν αποφασιστικά και οι πρόσφατες κατακόρυφες µετακινήσεις του Τεταρτογενούς, µε την δηµιουργία απότοµων ακτών και την περαιτέρω εξέλιξη των τεκτονικών τάφρων του Νεογενούς,µε τις οποίες συνδέεται άµεσα και η έντονη σεισµικότητα. Με την ανάπτυξη της Νέας Παγκόσµιας Τεκτονικής και τα µοντέλα που προτάθηκαν για την γεωδυναµική εξέλιξη του Αλπικού συστήµατος το θέµα της διαίρεσης σε γεωτεκτονικές ζώνες στηρίζεται στην διάκριση της κάθε µίας µε βάση τον ρόλο της στο σύστηµα της γεωδυναµικής εξέλιξης και ο ρόλος αυτός µεταφράζεται ως ένα βαθµό σε κάποια συγκεκριµένη παλαιογεωγραφική θέση.ετσι,µε τις σήµερα επικρατούσες απόψεις κάθε γεωτεκτονική ζώνη συνίσταται από µία ορισµένη στρωµατογραφική διαδοχή των ιζηµάτων της,από τους ιδιαίτερους λιθολογικούς χαρακτήρες της και από την ιδιαίτερη τεκτονική της συµπεριφορά,στοιχεία γενικά που εξαρτώνται από την παλαιογεωγραφική της θέση.περιοχές που ανήκουν στην ίδια ζώνη έχουν τις παραπάνω έννοιες ταυτόσηµες ή παραπλήσιες. Ο Ελληνικός χώρος διακρίνεται σε επιµέρους γεωλογικές µονάδες(ζώνες) µε βάση την διαφοροποίηση που υπάρχει στη λιθολογική σύσταση των γεωλογικών σχηµατισµών και στις εξελικτικές τεκτονικές διεργασίες που υποβλήθησαν οι σχηµατισµοί αυτοί,σύµφωνα µε τα παραπάνω.η κατανοµή τους στο χώρο ακολουθεί βασικά τις οροσειρές της χώρας µας και στις περισσότερες περιπτώσεις στα µεταξύ των ζωνών όρια εντοπίζονται κύριες τεκτονικές δοµές(επωθήσεις,ρηξιγενείς ζώνες).η διακριτή λιθολογική σύσταση και η τεκτονική καταπόνηση της κάθε ζώνης έχει άµεσες επιδράσεις στην γενικότερη γεωµηχανική της συµπεριφορά,µε αποτέλεσµα η κάθε µια από αυτές να χαρακτηρίζεται από ένα γενικότερο πλαίσιο συµπεριφοράς,όσον αφορά τις τεχνικογεωλογικές συνθήκες. 13

14 Οι Ελληνικές γεωτεκτονικές ζώνες (ή Ελληνίδες ζώνες) όπως αυτές διαµορφώνονται σήµερα,έχουν ως εξής(από Ανατολικά προς υτικά): 1) Η µάζα της Ροδόπης(Rh) 2) Η Σερβοµακεδονική ζώνη(sm) 3) Η Περιροδοπική ζώνη(cr) 4) Η ζώνη Παιονίας 5) Η ζώνη Πάικου 6) Η ζώνη Αλµωπίας 7) Η Πελαγονική ζώνη(ρι) 8) Η Αττικο-Κυκλαδική ζώνη(αc) 9) Η Υποπελαγονική ζώνη ή ζώνη Ανατολικής Ελλάδας(Sp) 10) Η ζώνη παρνασσού-γκιώνας(pk) 11) Η ζώνη Ωλονού-Πίνδου(Ρ) 12) Η Ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης(G) 13) Η Αδριατικοιόνιος Ζώνη(Ι) 14) Η Ζώνη Παξών(Px) Μία βασική διάκριση των παραπάνω ζωνών της Ελλάδας είναι σε «Εξωτερικές Ελληνίδες» και σε «Εσωτερικές Ελληνίδες».Εσωτερικές Ελληνίδες θεωρούνται οι ζώνες:περιροδοπική,παιονίας,πάικου,αλµωπίας,πελαγονική,αττικοκυκλαδιτική,και Υποπελαγονική, ενώ Εξωτερικές Ελληνίδες θεωρούνται οι ζώνες :Παρνασσού-Γκιώνας,Ωλονού- Πίνδου,Γαβρόβου-Τρίπολης,Αδριατικοιόνιος και Παξών. Στις εσωτερικές ζώνες έχουν µεγάλη εξάπλωση τα µεταµορφωµένα πετρώµατα, που αντιπροσωπεύουν κυρίως προαλπικά πετρώµατα αλλά και Αλπικά ιζήµατα ηλικίας Τρυαδικού- Ιουρασικού, καθώς επίσης υπάρχει µεγάλη εξάπλωση πυριγενών πετρωµάτων τόσο Μεσοζωικής-Τριτογενούς,όσο και Παλαιοζωικής ηλικίας. Αντίθετα από τις εξωτερικές ζώνες απουσιάζουν τα µεταµορφωµένα πετρώµατα του προαλπικού υποβάθρου, µε µόνη εξαίρεση την ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης όπου αναφέρονται 14

15 ορισµένα φυλλιτικά πετρώµατα. Απουσιάζουν επίσης από τις εξωτερικές ζώνες και τα πυριγενή πετρώµατα,µε µόνη εξαίρεση ορισµένα σπάνια ηφαιστειακά υλικά που παρατηρούνται στη ζώνη Ωλονού-Πίνδου. Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί που δοµούν την ευρύτερη περιοχή της Β Πελοποννήσου διακρίνονται σε αλπικούς και µεταλπικούς.οι αλπικοί σχηµατισµοί αποτελούν το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής και έχουν µικρή επιφανειακή εξάπλωση,ενώ οι µεταλπικοί σχηµατισµοί (Νεογενή-Τεταρτογενή ιζήµατα) έχουν καλύψει το γεωλογικό υπόβαθρο και εµφανίζονται στην µεγαλύτερη έκταση της περιοχής. Στην υτική Ελλάδα έχουµε απλούστερες και νεότερες δοµές σε αντίθεση µε την Ανατολική Ελλάδα που εµφανίζονται αρχαιότερες,πολυπλοκότερες και πολυφασικές δοµές. Η Πελοπόννησος δοµείται από τους σχηµατισµούς των εξωτερικών γεωτεκτονικών ζωνών.οι ζώνες που µετέχουν στην δοµή της Πελοποννήσου όπως αυτές αναπτύσσονται από τα Ανατολικά προς τα υτικά,µε µία εφαπτόµενη κίνηση προς τα υτικά,είναι -Παρνασσού-Γκιώνας. Αναπτύσσεται κυρίως στην Στερεά Ελλάδα στις περιοχές του Παρνασσού και της Γκιώνας και την Ανατολική Πελοπόννησο. -Ωλονού-Πίνδου. Επεκτείνεται από τα Αλβανικά σύνορα,δοµεί την οροσειρά της Πίνδου στην Ηπειρωτική Ελλάδα και εκτείνεται ως την Κρήτη και τα ωδεκάνησα. -Γαβρόβου-Τριπόλεως. Εµφανίζεται στην Ήπειρο,την Στερεά Ελλάδα,την Πελοπόννησο και την Κρήτη. -Ιόνιος Η Ιόνια ενότητα αναγνωρίζεται στα Ιόνια νησιά,την Ήπειρο,την υτική Στερεά και την Βορειοδυτική και υτική Πελοπόννησο. -Παξών ή Προαπούλιος Καλύπτει µέρος των Ιόνιων νήσων. Τα βασικά γεωλογικά χαρακτηριστικά των επιµέρους γεωτεκτονικών ζωνών που δοµούν την περιοχή συγκεκριµένα του νοµού Ηλείας, καθώς και οι γενικότερες τεχνικογεωλογικές συνθήκες που υπαγορεύονται απο αυτά περιγράφονται παρακάτω. 15

16 2.1 Ζώνη Ωλονού-Πίνδου (Ρ) H ζώνη Ωλωνού-Πίνδου ξεκινάει από τα σύνορα µε την Αλβανία και κατευθύνεται στην οροσειρά της Πίνδου, στα Άγραφα, Αιτωλικό, Βαρδούσια και στην συνέχεια στην Πελοπόννησο στα όρη Παναχαικό και Ωλονό. Ως προς την λιθολογία, τα πρώτα αλπικά ιζήµατα σε όλη την έκταση της ζώνης είναι δολοµίτες και ασβεστόλιθοι Μέσου Τριαδικού.Από το Άνω Τριαδικό αρχίζουν οι πελαγικοί πλακώδεις ασβεστόλιθοι µε παρεµβολές κερατολίθων και αργιλοψαµµιτικών υλικών. Ακολουθούν τα ιζήµατα βαθιάς θάλασσας σε όλη τη διάρκεια του Ιουρασικού (άργιλοικερατόλιθοι-ραδιολαρίτες-ψαµµίτες και πυριτικοί ασβεστόλιθοι) γνωστά και ως σχιστοκερατολιθική διάπλαση µε κοκκινοπράσινα χρώµατα και πάχος γύρω στα 200m. Αυτή η διάπλαση προς τα πάνω εξελίσσεται σε µία σειρά ρυθµικών εναλλαγών από πελίτες,ψαµµίτες,µάργες,µικρολατυποπαγή,ραδιολαρίτες και πελαγικούς ασβεστόλιθους,που θυµίζει συµπεριφορά φλύσχη.αυτή η ανώτερη σειρά είναι ηλικίας Κάτω Κρητιδικού και αναφέρεται στην βιβλιογραφία ως «Πρώτος φλύσχης της Πίνδου». Η ιζηµατογένεση συνεχίστηκε στο Άνω Κρητιδικό χωρίς καµµία διακοπή µε την απόθεση πελαγικών πλακωδών ασβεστολίθων,µε ενστρώσεις πυριτικές και συνολικό πάχος 500m. Από τα τέλη του Κρητιδικού η ιζηµατογένεση τροποποιείται και γίνεται περισσότερο ασβεστοµαργαική µεταβατική προς τον φλύσχη, η απόθεση του οποίου από το άνιο συνεχίζεται στο Τριτογενές µέχρι το Άνω Ηώκαινο-Κάτω Ολιγόκαινο.Ο τριτογενής αυτός φλύσχης ονοµάζεται και «δεύτερος φλύσχης της Πίνδου» για διάκριση από τον Κάτω Κρητιδικό «Πρώτο φλύσχη».είναι ο κυρίως φλύσχης, ο πιο τυπικός και αντιπροσωπευτικός του Ελληνικού χώρου µε ρυθµικές εναλλαγές κροκαλοπαγών,ψαµµιτών,µαργών και ασβεστολίθων και χαρακτηριστική πτύχωση σε πολλές θέσεις. Πάνω από τον φλύσχη βρίσκονται σε ασυµφωνία µολασσικά ιζήµατα της Μεσοελληνικής Αύλακας (Ολιγόκαινο), τα οποία επικάθονται στα πτυχωµένα στρώµατα του, πιστοποιώντας το τέλος της απόθεσης του στο Ανώτερο-Τελικό Ηώκαινο. Η ζώνη αυτή εµφανίζεται έντονα τεκτονικά καταπονηµένη υπό την επίδραση των τάσεων που οφείλονται στις νεότερες µετακινήσεις του Πλειο-Πλειστόκαινου, ιδιαίτερα µάλιστα στις παράκτιες περιοχές. 16

17 Χαρακτηρίζεται από µεγάλη αστάθεια των σχηµατισµών της και ιδιαίτερα οι περιοχές που αποτελούνται από κορήµατα κλιτύων, την µεταβατική σειρά προς τον φλύσχη, από αργιλοµιγή ιζήµατα και έντονα τεκτονισµένους ασβεστόλιθους-κερατόλιθους,καθώς και από νεογενή ιζήµατα. Επίσης, επιρρεπείς σε κατολισθητικές κινήσεις είναι οι λεπιώσεις σκληρών πετρωµάτων στα µαλακά ιζήµατα του φλύσχη. Τεκτοορογενετική εξέλιξη. Τα στρώµατα της ζώνης Ωλονού-Πίνδου αναδύθηκαν µε την τελική φάση πτυχώσεων που ήταν η Ελβετική φάση στο Κάτω Ολιγόκαινο.Με την µοναδική αυτή φάση πτυχώσεων έγινε προς τα υτικά επώθηση της ζώνης Ωλονού-Πίνδου υπό µορφή καλύµµατος και ταυτόχρονα η λεπίωση των στρωµάτων της. Η ζώνη λοιπόν της Πίνδου αποτελεί ένα τεκτονικό κάλυµµα που έχει επωθηθεί προς τα υτικά πάνω στην ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως.Η επώθηση αυτή σε ορισµένες θέσεις υπολογίζεται ότι ξεπέρασε τα 100km.Τα τεκτονικά λέπια της Πίνδου εµφανίζονται επωθηµένα το ένα πάνω στο άλλο από Ανατολικά προς υτικά και πολλές φορές αυξάνουν το φαινοµενικό τους πάχος. Κατά την διάρκεια της πτύχωσης δηµιουργήθηκε σε όλη την έκταση της ζώνης µεγάλος αριθµός εγκάρσιων ρηγµάτων οριζόντιας µετατόπισης τα οποία διακόπτουν την επιµήκη σειρά των λεπίων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παλαιογεωγραφική θέση και η τεκτονική συµπεριφορά της ζώνης στην Πελοπόννησο. Όπως φαίνεται στον χάρτη των γεωτεκτονικών ζωνών της Ελλάδας, η ζώνη Ωλονού-Πίνδου περιλαµβάνει την ζώνη Τριπόλεως. Σήµερα έχει αποδειχθεί ότι η τωρινή θέση της ζώνης Ωλονού-Πίνδου οφείλεται στην επώθηση της υπό µορφή καλύµµατος από τα Ανατολικά προς τα υτικά πάνω στην ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως, που στην συνέχεια αποκαλύφθηκε ενδιάµεσα υπό µορφή πολλών τεκτονικών παραθύρων µικρής ή µεγάλης έκτασης, το σπουδαιότερο των οποίων είναι η περιοχή της Τρίπολης. Η εξήγηση του επωθηµένου τεκτονικού καλύµµατος της Πίνδου συµφωνεί µε την σύγχρονη αντίληψη για την επώθηση προς τα υτικά των Ελληνικών ζωνών, επιβεβαιώνεται δε από το παράθυρο του Ολύµπου, όπου αποκαλύπτεται επίσης η ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως. 17

18 2.2 Ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως (G) Η ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως βρίσκεται υτικά της ζώνης Πίνδου και προεκτείνεται µε διεύθυνση ΒΒ -ΝΝΑ από την Ήπειρο προς την Πελοπόννησο, όπου εµφανίζεται να περιβάλλεται τεκτονικά από την ζώνη Ωλονού-Πίνδου.Στον γεωγραφικό χώρο Ηπείρου-Στερεάς Ελλάδας η ζώνη κατέχει λωρίδα µήκους 250km περίπου και µέσου πλάτους εµφάνισης 10km.Στην Πελοπόννησο αντίθετα η έκταση των εµφανίσεων της ζώνης είναι πολύ µεγαλύτερη, µε τα βουνά Τύµφη, Γάβροβο, Χελµός, Μαίναλο, Πάρνων να περιλαµβάνονται σε αυτή. Το προαλπικό υπόβαθρο στο νότιο τµήµα της ζώνης συνίσταται από παλαιοζωικά ή ηµιµεταµορφωµένα πετρώµατα(σχιστόλιθοι, χαλαζίτες, φυλλίτες, σιπολίνες κ.α.) και αναφέρεται µόνο στην Πελοπόννησο και την Κρήτη.Η ιζηµατογένεση των Αλπικών σχηµατισµών άρχισε το Άνω Τριαδικό µε δολοµίτες και συνεχίστηκε αδιάκοπα όλο το µεσοζωικό και Τριτογενές µέχρι το Άνω Ηώκαινο αποκλειστικά µε ασβεστόλιθους νηριτικούς σκούρου χρώµατος και µερικές φορές λατυποπαγείς µε απολιθώµατα, δίνοντας µία σειρά ανθρακικών πετρωµάτων συνολικού πάχους 1800m. Από το Ανώτερο Ηώκαινο άρχισε η απόθεση του φλύσχη ο οποίος είναι κυρίως µαργαικός και αποτελείται από εναλλαγές κροκαλοπαγών(χαλαρών έως συνεκτικών), ψαµµιτών και ιλυολίθων, µε επικράτηση της αδροµερούς φάσης. Το συνολικό του πάχος υπολογίζεται στα 2000m, ενώ η απόθεση του έληξε στο τέλος του Ολιγοκαίνου. Ο φλύσχης καλύπτει σχεδόν εξ ολοκλήρου την Ηπειρωτική Ελλάδα. Στο βόρειο τµήµα στους σχηµατισµούς του φλύσχη επικρατούν εκτεταµένου µήκους συγκλινικές και αντικλινικές πτυχές µε διεύθυνση Β-Ν.Στο νότιο τµήµα κυριαρχούν µεγάλα ρήγµατα και µεταπτώσεις Β-Ν για την Πελοπόννησο και Α- σχεδόν για τα νησιά. Τα µεταλπικά ρήγµατα βαρύτητας που σχηµάτισαν τις τριτογενείς λεκάνες, συµπλήρωσαν την τεκτονική δοµή. Σχετικά µε τις τεχνικογεωλογικές συνθήκες, τα προβλήµατα εντοπίζονται κυρίως στο Βόρειο τµήµα και είναι ανάλογα µε αυτά της Ιονίου ζώνης. Στο νότιο τµήµα συνίστανται κυρίως σε θραύσεις και ολισθήσεις των σχιστολιθικών σχηµατισµών, των χαλαρών υλικών, των χαλαρών υλικών του µανδύα στο ηµιµεταµορφωµένο σύστηµα και στο φλύσχη, καθώς επίσης και καταπτώσεις βράχων στους νεώτερους Αλπικούς σχηµατισµούς. Tεκτονική δοµή και τεκτοορογενετική εξέλιξη. 18

19 Η ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης γενικά θεωρείται µία γεωτεκτονική ζώνη πάνω στην οποία έχει επωθηθεί σε µεγάλη κλίµακα το τεκτονικό κάλυµµα της ζώνης Πίνδου. Η ίδια ζώνη εµφανίζεται επωθηµένη πάνω στην Ιόνιο ζώνη. Η επώθηση της Πίνδου πάνω στην ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης φαίνεται σε όλο το µήκος της επαφής των δύο ζωνών, ιδιαίτερα εντυπωσιακή εµφανίζεται όµως στην Πελοπόννησο όπου κάτω από το κάλυµµα της Πίνδου αποκαλύπτεται η ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης υπο την µορφή τεκτονικών παραθύρων. Εκτός από το µεγάλης έκτασης τεκτονικό παράθυρο της Τρίπολης που καταλαµβάνει µεγάλο τµήµα της κεντρικής και νότιας Πελοποννήσου, έχουν ακόµα επισηµανθεί στη βόρεια Πελοπόννησο άλλα πολύ µικρής έκτασης τεκτονικά παράθυρα της ζώνης Γαβρόβου- Τρίπολης τα οποία είναι τα εξής -Το παράθυρο ηµητσάνας µε ασβεστόλιθους και δολοµιτικούς ασβεστόλιθους -Το παράθυρο των Λαγκαδίων µε ασβεστόλιθους και φλύσχη -Το παράθυρο της Βυτίνας µε ασβεστόλιθους Μέσου Κρητιδικού -Το παράθυρο της ορεινής µάζας του Χελµού µε ασβεστόλιθους -Το παράθυρο της λίµνης Στυµφαλίας µε ασβεστόλιθους Τριαδικού-Ηωκαίνου -Το παράθυρο των ερβενακίων µε ασβεστόλιθους Κρητιδικού και φλύσχη -Το παράθυρο του βουνού Κυλλήνη µε ασβεστόλιθους Ιουρασικού-Κρητιδικού Τα στρώµατα της ζώνης Γαβρόβου-Τρίπολης εµφανίζονται πτυχωµένα σε ανοιχτές πτυχές µε άξονες γενικής διεύθυνσης Β-Ν, που προκλήθηκαν κατά την τελική φάση πτυχώσεων ως αποτέλεσµα µιας συµπιεστικής τεκτονικής που έλαβε χώρα στο τελικό Ολιγόκαινο-Κάτω Μειόκαινο. Πτυχές µικρού µήκους κύµατος µε την ίδια αξονική διεύθυνση παρατηρούνται κυρίως στο µέτωπο της επώθησης της ζώνης πάνω στην Ιόνιο, γεγονός που δείχνει ότι τα επωθητικά φαινόµενα έλαβαν χώρα επίσης κατά την διάρκεια της τελικής φάσης των πτυχώσεων. Μετά το τέλος των επωθητικών κινήσεων των Εξωτερικών ζωνών και κατά το Πλειοτεταρτογενές, άρχισε η περίοδος εφελκυσµού του ευρύτερου Ελληνικού χώρου µε αποτέλεσµα τον τεµαχισµό των στρωµάτων της ζώνης Γαβρόβου-Τρίπολης από κανονικά 19

20 ρήγµατα που ακολούθησαν κυρίως την διεύθυνση Β-Ν των αξόνων των πτυχών.μία δεύτερη οµάδα ρηγµάτων µε διεύθυνση από 75 έως 90 περίπου εµφανίζεται, αλλά είναι λιγότερο διαδεδοµένη. 2.3 Ιόνιος ζώνη(ι) Χαρακτηριστικό αυτής είναι το έντονο ανάγλυφο στο βόρειο και κεντρικό τµήµα, ενώ στο νότιο τµήµα η µορφολογία είναι πλέον ήπια. Το γεωλογικό υπόβαθρο συνιστούν Τριαδική-Ιουρασικοί σχηµατισµοί(σειρά των εβαποριτών, ασβεστόλιθοι, δολοµίτες, δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι, σχιστόλιθοι, πυριτόλιθοι), ακολουθούν οι ασβεστόλιθοι µε ραδιολαρίτες του Κρητιδικού, ασβεστόλιθοι µε κονδύλους πυριτολίθων του Α.Κρητιδικού-Ηωκαίνου και τέλος ο φλύσχης. Το προαλπικό υπόβαθρο της ζώνης δεν εµφανίζεται. Ο φλύσχης συνίσταται κυρίως από µάργες, ψαµµίτες, ιλυόλιθους καθώς και κροκαλοπαγή σε περιορισµένη έκταση. Τα νεογενή είναι κυρίως µικτών φάσεων, έχουν µεγάλο πάχος και καλύπτουν τις επιµήκεις τεκτονικές τάφρους. Επίσης, οι πρόσφατες αποθέσεις µικτών κυρίως φάσεων, καλύπτουν εκτεταµένες περιοχές. Την τεκτονική χαρακτηρίζουν επωθήσεις µε διεύθυνση της γραµµής επωθήσεως Β- Ν.Επίσης οι µεγάλου µήκους πτυχώσεις έχουν διεύθυνση άξονα Β-Ν και τα ρήγµατα ανήκουν σε δύο συστήµατα µε διευθύνσεις Β -ΝΑ, ΒΑ-Ν. Τα γεωτεχνικά προβλήµατα είναι πάρα πολλά σε αυτή την ζώνη και παρουσιάζουν την µεγαλύτερη ένταση στο βόρειο τµήµα και ιδιαίτερα στα ιζήµατα του φλύσχη, τις νεογενείς αποθέσεις και τα χαλαρά τεταρτογενή. Οι σχηµατισµοί του φλύσχη διακρίνονται από έντονη καταπόνηση κατά µήκος των γραµµών επώθησης-εφίππευσης, όπου το πάχος των κορηµάτων είναι µεγάλο και οι υδρογεωλογικές συνθήκες ιδιάζουσες, µε αποτέλεσµα να ευνοούνται οι κατολισθητικές κινήσεις, οι οποίες γίνονται καταστροφικές κάτω από ισχυρή σεισµική φόρτιση. Επίσης, ιδιαίτερη αστάθεια παρουσιάζουν τα µικρού πάχους καλύµµατα σκληρών πετρωµάτων στους µαλακούς σχηµατισµούς του φλύσχη. 20

21 Για την Β Πελοπόννησο (Καµπέρης 1987) τα όρια µεταξύ Ιόνιας ζώνης και ζώνης Γαβρόβου-Τριπόλεως, περνούν από τις υτικές παρυφές της κωµόπολης Κάτω Αχαιά και του όρους Σκόλις και από τις υτικές παρυφές του βουνού Λάπιθας. Έτσι,η Ιόνιος ζώνη στην Πελοπόννησο εµφανίζεται µόνο Β µεταξύ Κυλλήνης και Αράξου, πράγµα που σηµαίνει ότι καµµία από τις κατολισθήσεις που εξετάζονται δεν ανήκει στην ζώνη αυτή. Γεωλογικές Ζώνες Ελλάδας (πηγή: Μουντράκης.) 21

22 3. OI METAΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Μετά την τελική παροξυσµική φάση των Αλπικών πτυχώσεων, που εκδηλώθηκε ως κύµα πτύχωσης από τα Ανατολικά προς τα υτικά και ανάδυσε τις Ελληνίδες ζώνες την µία µετά την άλλη, αποτέθηκαν στον Ελληνικό χώρο τα µεταλπικά ιζήµατα,είτε χερσαία (ποταµοχειµάρια και λιµναία) είτε σε κόλπους και ενδοκοιλώµατα ή παράκτια. Τα µεταλπικά ιζήµατα αποτέθηκαν ασύµφωνα πάνω στους πτυχωµένους Αλπικούς σχηµατισµούς. ύο κατηγορίες µεταλπικών ιζηµάτων διακρίνονται στον Ελλαδικό χώρο:1) Τα µολασσικά ιζήµατα η απόθεση των οποίων αρχίζει το Ηώκαινο και λήγει το µέσο Μειώκαινο και 2)Τα Νεογενή και τεταρτογενή ιζήµατα των λεκανών. Η δεύτερη κατηγορία των µεταλπικών ιζηµάτων, τα Νεογενή και Τεταρτογενή αποτίθενται σε τάφρους ή άλλες µη τεκτονικές λεκάνες που αναπτύσσονται πολύ πίσω από το µέτωπο της ορογένεσης, πίσω από την µολασσική αύλακα, και δεν συνδέονται ούτε µε το µέτωπο, ούτε µε την διαδικασία της ορογένεσης, αφού αποτίθονται αργότερα. Η διάταξη των Νεογενών και Τεταρτογενών τάφρων είναι δυνατόν να ακολουθεί τις παλιές (Αλπικές) τεκτονικές διευθύνσεις, είναι όµως δυνατόν και να είναι τελείως ανεξάρτητη. Τα ιζήµατα αυτά είναι θαλάσσια, λιµναία και ποταµοχειµάρια και από Θέτονται σε τεκτονικές λεκάνες που σχηµατίστηκαν από την Νεοτεκτονική δράση ή σε λεκάνες στις οποίες οι συνθήκες εναλλάσσονται από Θαλάσσιες σε χερσαίες. Πολλές από τις λεκάνες του Ελληνικού χώρου Βρίσκονται βυθισµένες στη θάλασσα, όπου συνεχίζεται και σήµερα η Θαλάσσια ιζηµατογένεση. Τα θαλάσσια ιζήµατα Νεογενούς-Τεταρτογενούς είναι: κροκαλοπαγή, Λατυποπαγή, ψαµµίτες, µάργες και ασβεστόλιθοι κυρίως οργανογενείς. Ανάλογα είναι και τα ιζήµατα της λιµναίας φάσης αλλά το σπουδαιότερο δηµιούργηµα των τελευταίων είναι οι λιγνίτες που σχηµατίζονται Κυρίως στα περιθώρια των λεκανών όπου υπήρχαν έλη και συσσωρευόταν ποσότητα οργανικής ύλης. Από τα χερσαία ποταµοχειµάρια ιζήµατα τα πιο συνήθη είναι τα κροκαλοπαγή, οι ψαµµίτες και τα ερυθροχώµατα. 22

23 Οι κυριότερες Νεογενείς-Τεταρτογενείς λεκάνες είναι οι εξής: -Λεκάνη Στρυµώνα-Σερρών -Λεκάνη Αξιού-Θεσσαλονίκης -Λεκάνη Φλώρινας-Πτολεµαίδας Οι τρείς παραπάνω λεκάνες της βόρειας Ελλάδας ακολουθούν την χαρακτηριστική ΒΒ - ΝΝΑ διεύθυνση που είναι παράλληλη µε τον ορογενετικό άξονα των Ελληνιδών. Την ίδια διέυθυνση και τοποθέτηση έχουν και οι Νεογενείς-Τεταρτογενείς λεκάνες της Πελοποννήσου και συγκεκριµένα: -Λεκάνη της υτικής Πελοποννήσου µεταξύ Πύργου και Κυλλήνης -Λεκάνη της Βορειοανατολικής Πελοποννήσου µεταξύ Άργους, Κορίνθου και Ξυλοκάστρου. Τέλος, εκτός από τις παραπάνω λεκάνες µε την ΒΒ -ΝΝΑ διεύθυνση υπάρχουν και λεκάνες Νεογενείς-Τεταρτογενείς µε διεύθυνση ΒΑ-Ν ή Α- σχεδόν κάθετα στον ορογενετικό άξονα. Οι κυριότερες από αυτές είναι η θαλάσσια λεκάνη του Κορινθιακού κόλπου, η κοιλάδα του Σπερχειού και Θεσσαλική πεδιάδα. 23

24 Χάρτης Κυριοτέρων Νεογενών Τεταρτογενών Λεκανών της Ελλάδας (κατά. Μουντράκη 1985).Με τους αριθµούς 1,2,3,4 και5 δείχνονται αντίστοιχα οι λεκάνες Στρυµώνα-Σερρών, Αξιού-Θεσσαλονίκης, Φλώρινας-Πτολεµαίδας, Βορειοανατολικής Πελοποννήσου και υτικής Πελλοποννήσου, οι οποίες διατάσσονται παράλληλα στον ορογενετικό άξονα των Ελληνιδών. 24

25 4. ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 4.1 ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Η ιστορία του όρου «κατολίσθηση» Ο όρος κατολίσθηση περιλαµβάνει την ολίσθηση (slide), την πτώση, την ανατροπή ή ακόµα και την ροή. Επιπλέον το φαινόµενο αυτό µπορεί να γίνεται όχι µόνο στην ξηρά, αλλά και µέσα σε ταµιευτήρες, λίµνες και θάλασσες. Με την γενική έννοια του όρου, κατολίσθηση είναι κάθε αλλαγή-µικρή ή µεγάλη-της επιφάνειας µιας κλιτύος, συνοδευόµενη από µετακίνηση υλικού, µε ρήξη ή όχι της συνέχειας της, που προέρχεται από δυνάµεις βαρύτητας και οφείλεται σε φυσικά ή τεχνητά αίτια. Η κατολίσθηση εκφράζει το αποτέλεσµα αναζήτησης µιας νέας κατάστασης ισορροπίας του εδάφους, στην οποία είναι δυνατή η ανθρώπινη επέµβαση για την πλήρη παύση ή την επιβράδυνση του φαινοµένου. Η αστοχία των φυσικών πρανών µε την µορφή των κατολισθήσεων είναι από τις σφοδρότερες φυσικές καταστροφές. Οι µετακινήσεις του εδάφους µπορούν εν γένει να πλήξουν: Ορεινά ή πεδινά χωριά έως και µεγάλες αστικές περιοχές Στοές µεταλλείων Οδοποιία και σήραγγες Φράγµατα αν η κατολίσθηση συµβεί στα αντειρίσµατα ή στον ταµιευτήρα του φράγµατος ίκτυα κοινής ωφέλειας και υποθαλάσσιες κατασκευές (σε περίπτωση αστοχίας πρανών κυρίως λόγω σεισµού, κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας). Σχετικά µε τον ορισµό του όρου «κατολίσθηση» και των διεργασιών που περιλαµβάνει σαν φαινόµενο έχουν κατά καιρούς προταθεί τα παρακάτω: 25

26 Ο TERZAGI (1950) ορίζει την κατολίσθηση σαν µια «γρήγορη κίνηση µάζας πετρώµατος, υπολειµµατικού (residual) εδάφους ή ιζήµατος ενός πρανούς, της οποίας το κέντρο βάρους µετακινείται προς τα κάτω και προς τα έξω. Οι ZARUBA and MENCL (1969) ορίζουν την κατολίσθηση σαν «µια γρήγορη κίνηση πετρωµάτων που οφείλεται στην ολίσθηση ενός τµήµατος πρανούς που διαχωρίζεται από το υπόλοιπο σταθερό τµήµα µε µια καλά καθορισµένη επιφάνεια. Ο COATES (1977) δίνει τους παρακάτω όρους-προυποθέσεις για την ταξινόµηση µιας εδαφικής κίνησης στις κατολισθήσεις: Η βαρύτητα είναι η δύναµη που κατέχει τον πρωτεύοντα ρόλο Η ταχύτητα της κίνησης πρέπει να είναι σχετικά µεγάλη ( ο ερπυσµός δεν µπορεί να συµπεριληφθεί στα κατολισθητικά φαινόµενα) Η κίνηση µπορεί να εκδηλώνεται µε πτώση, ολίσθηση ή ροή Η ζώνη ή το επίπεδο κίνησης δεν ταυτίζεται µε γεωλογικό ρήγµα Η κίνηση πρέπει να γίνεται προς τα κάτω και προς τα έξω µε δηµιουργία ελεύθερης επιφάνειας (µε την έννοια αυτή στις κατολισθήσεις δεν συµπεριλαµβάνονται οι καθιζήσεις) Το µετακινούµενο υλικό έχει καθορισµένα όρια και συνήθως αποτελεί περιορισµένο τµήµα µιας ορεινής ή λοφοειδούς έκτασης Το µετακινούµενο υλικό περιλαµβάνει µέρος του µανδύα αποσάθρωσης των πετρωµάτων ή µέρος του µητρικού πετρώµατος ή και τα δυο Οι ολισθήσεις που οφείλονται σε φαινόµενα παγετού, συνήθως δεν περιλαµβάνονται στις κατολισθήσεις. Ο VARNES (1978) στην έκδοση (Landslides: analysis and control) χρησιµοποιεί τον όρο «µετακίνηση µαζών» (mass movements) αντί του όρου κατολίσθηση και µε αυτόν περιλαµβάνει κάθε µετακίνηση τµήµατος πρανούς που οφείλεται σε ολίσθηση, κατάπτωση, ανατροπή, ροή και ερπυσµό. Με την έννοια αυτή δεν περιλαµβάνονται στις κατολισθήσεις φαινόµενα όπως οι καθιζήσεις, οι χιονοστιβάδες, και οι µετακινήσεις του πάγου. Από το έτος 1978 και µέχρι σήµερα έχει επικρατήσει γενικά ο παραπάνω ορισµός για τις κατολισθήσεις, ενώ οι καθιζήσεις και οι καταρρεύσεις δεν περιλαµβάνονται σε αυτές. Η ευρύτητα που αποδίδεται στον όρο αποδεικνύεται και από τον ορισµό που δίνει ο CRUDEN (1991) σαν πρόεδρος της οµάδας εργασίας της UNESCO για την διεθνή 26

27 καταγραφή των κατολισθήσεων (WP\WLI), ο οποίος ορίζει την κατολίσθηση σαν «την κίνηση µιας µάζας βράχου, εδάφους ή κορηµάτων προς τα κατάντη ενός πρανούς». 4.2 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Τα δυο γνωστότερα συστήµατα ταξινόµησης των κατολισθητικών κινήσεων είναι αυτά που προτάθηκαν από τον Sharpe 1939 και τον Varnes 1958 έχοντας ως βασικές παραµέτρους: Τον τύπο του υλικού κατολίσθησης Την περιεχόµενη υγρασία Τον τύπο της κίνησης (κατάπτωση, ολίσθηση, ροή) Την ταχύτητα της κίνησης Τα διάφορα συστήµατα ταξινόµησης των κατολισθήσεων που έχουν γενικά προταθεί κατά καιρούς, βασίζονται εκτός από τις παραπάνω, σε µία ή περισσότερες από τις ακόλουθες παραµέτρους: αίτιο κίνησης σχέση ολίσθησης, επιφάνεια ολίσθησης (επίπεδη-περιστροφική) γεωµετρία και µορφολογία µηχανισµός ολίσθησης κλιµατικές συνθήκες περιβαλλοντολογικό καθεστώς σχέση µε ενεργότητα και µέγεθος και σπουδαιότητα Ο Εrskine ταξινόµησε τις κατολισθήσεις µε βάση την ενεργότητα τους και τις επιπτώσεις που πιθανώς να έχουν στα διάφορα τεχνικά έργα, στις παρακάτω τέσσερις κατηγορίες: 1) σταθεροποιηµένες κατολισθήσεις (δεν έχουν ενδείξεις πρόσφατης ενεργοποίησης) 2) πρόσφατα ενεργές κατολισθήσεις (εκδηλώνονται µε πρόσφατες κινήσεις) 3)κατολισθήσεις που αντέδρασαν πρόσφατα (µετά από µια περίοδο σταθεροποίησης) και 4) ενεργές κατολισθήσεις (δείχνουν να µην έχουν σταθεροποιηθεί) 27

28 Οι Zaruba και Menkl ( ) διακρίνουν δύο µεγάλες κατηγορίες µετακίνησης πρανών: -τις µετακινήσεις του τεταρτογενούς καλύµµατος, οι οποίες είναι και οι πολυπληθέστερες -τις µετακινήσεις του προτεταρτογενούς υποβάθρου, οι οποίες υποδιαιρούνται ανάλογα µε τον τύπο της µετακίνησης και τον χαρακτήρα των πετρωµάτων. Ο Coates(1977) ταξινοµεί τις κατολισθήσεις µε βάση τις δυο παραπάνω παραµέτρους: 1) το υλικό µετακίνησης: Ι) βραχώδες υπόβαθρο, ΙΙ) µανδύας αποσάθρωσης-κορήµατα, ΙΙΙ) εδαφικοί σχηµατισµοί 2) τον τύπο της κίνησης: α) ολίσθηση, β) ροή, γ) κατάπτωση Ο Varnes(1978) πρότεινε ένα σύστηµα ταξινόµησης όλων των µετακινήσεων που θα µπορούσαν να παρατηρηθούν σε πρανή, εκτός βέβαια των καθιζήσεων. Η ταξινόµηση αυτή βασίζεται σε δύο κριτήρια: τον τύπο της µετακίνησης και το είδος του υλικού το οποίο µετακινείται. Έτσι, κάθε κατολίσθηση σύµφωνα µε το σύστηµα αυτό µπορεί να περιγραφεί µε δύο λέξεις : η πρώτη αναφέρεται στον τύπο της κίνησης και η δεύτερη στο υλικό που µετακινείται (π.χ. ροή κορηµάτων, ολίσθηση γαιών, ανατροπή βράχων κ.λ.π.) Από τις παραπάνω ταξινοµήσεις οι πλέον σηµαντικές είναι των Zaruba και Mencl και κυρίως του Varnes η οποία εµφανίζεται και ως αρκετά ευέλικτη και εύκολα προσαρµοζόµενη στις εκάστοτε συνθήκες που επικρατούν σε µία κατολίσθηση. Η ταξινόµηση κατά Varnes εφαρµόζεται διεθνώς και σε όλους τους σχηµατισµούς. 28

29 4.2.1 Ταξινόµηση κατά Varnes Τα βασικά κριτήρια για την ταξινόµηση είναι: Ι) ο τύπος της µετακίνησης και ΙΙ) το είδος του µετακινούµενου υλικού. Οι τύποι της µετακίνησης διακρίνονται σε πτώσεις, ανατροπές, ολισθήσεις, πλευρικές εξαπλώσεις και ροές, ενώ µια επιπλέον οµάδα περιλαµβάνει τις σύνθετες µετακινήσεις που αποτελούν συνδυασµό περισσοτέρων τύπων µετακίνησης. Ανάλογα τώρα µε το είδος του γεωλογικού υλικού που µετακινείται, διακρίνονται οι κινήσεις οι οποίες εκδηλώνονται: Α)στο βραχώδες υπόβαθρο και Β)στους εδαφικούς σχηµατισµούς οι οποίοι διακρίνονται σε κορήµατα και γαίες. Οι γαίες (earth) είναι εδαφικά υλικά τα οποία µε βάση την µηχανική τους ταξινόµηση, ποσοστό µεγαλύτερο του 80% της µάζας τους έχει µέγεθος κόκκων µικρότερο των 2mm (κλάσµα άµµου, ιλύος και αργίλου) και τα κορήµατα είναι εδαφικά υλικά που περιέχουν ποσοστό 20-80% χονδρόκοκκων υλικών µεγέθους µεγαλύτερου των 2mm (χαλίκια, κροκάλες, λατύπες, ογκόλιθοι) ενώ το υπόλοιπο ποσοστό τους είναι µικρότερο των 2mm.Η παραπάνω διάκριση αναφέρεται στα υλικά της µάζας της κατολίσθησης, πριν εκδηλωθεί το φαινόµενο. Σαν βραχώδες υπόβαθρο (bedrock) ορίζεται η µάζα εκείνη η οποία πριν την εκδήλωση της κατολίσθησης ήταν ένα σκληρό συνεκτικό πέτρωµα που βρισκόταν από γεωλογική άποψηστην φυσική του θέση, ενώ σαν έδαφος (soil) ορίζονται τα χαλαρά ή ασθενώς συνδεδεµένα συσσωµατώµατα ορυκτών και πετρωµάτων που έχουν προκύψει από αποσάθρωση, διάβρωση και µεταφορά προϋπαρχόντων πετρωµάτων ή από την επιτόπου αποσάθρωση τους Καταπτώσεις (falls). Στις καταπτώσεις, µία µάζα (κυρίως πετρώµατος, αλλά και συνεκτικού δάφους),αποσπάται από ένα απότοµο εδαφικό ή βραχώδες πρανές, χωρίς ή µε ελάχιστη διατµητική µετατόπιση και η πτώση γίνεται κυρίως ελεύθερα, µε αναπήδηση ή κύλιση στην επιφάνεια του πρανούς. Η µετακίνηση είναι πολύ µέχρι εξαιρετικά γρήγορη και είναι δυνατό να έχουν προηγηθεί αυτής 29

30 µικρότερες µετακινήσεις, που οδήγησαν στον προοδευτικό αποχωρισµό της µετακινούµενης µάζας από το µητρικό πέτρωµα. Το φαινόµενο των καταπτώσεων είναι συνηθισµένο στα απότοµα πρανή πολύ συνεκτικών εδαφών ή βράχων, τα οποία υποσκάπτονται από την ενέργεια θαλασσίων κυµάτων ή το ρεύµα ποταµών ή ακόµα και από ανθρωπογενείς παρεµβάσεις. Σε απότοµα πρανή µε κλίση µεγαλύτερη του 4:1 (ύψος:βάση) παρατηρούνται αστοχίες που εκδηλώνονται συνήθως µε ελεύθερη πτώση(free falling) της µάζας που αποκόπτεται από το πρανές. Σε ηπιότερα πρανή παρατηρείται αναπήδηση της µάζας πάνω στο πρανές και θραύση σε µικρότερα τεµάχη. Σε πρανή µε κλίση µικρότερη από1:1 η κύρια κίνηση των καταπτώσεων µετατρέπεται σε κύλιση (rolling). Οι πιο συχνές περιπτώσεις αναφέρονται σε: Εναλλαγές συµπαγών και λιγότερο συµπαγών πετρωµάτων. Είναι περίπτωση πολύ συχνή στον σχηµατισµό του φλύσχη (εναλλαγές ιλυολίθων-ψαµµιτών) ή και των νεογενών ιζηµάτων (εναλλαγές µαργών-ψαµµιτών και κροκαλοπαγών). Συµπαγή πετρώµατα µε δυσµενή γεωµετρία ασυνεχειών. Στην περίπτωση αυτή οι αποκολλήσεις-καταπτώσεις υποβοηθούνται από την παρουσία ρωγµών οι οποίες οφείλονται σε προϋπάρχουσες ασυνέχειες ή από την εκφόρτηση τάσεων του πετρώµατος. Σηµαντικός παράγοντας στην όλη διαδικασία είναι και η παρουσία νερών (υδροστατικές πιέσεις-παγετός) στις ασυνέχειες. Γενικά είναι φαινόµενο που παρατηρείται αρκετά συχνά στον Ελλαδικό χώρο και λόγω του αιφνιδίου της εκδήλωσης του, δηµιουργεί αρκετές φορές σηµαντικά προβλήµατα σε οδικούς άξονες και ορεινούς οικισµούς Ανατροπές (topples). Η κίνηση που συµβαίνει στις ανατροπές είναι µια προς τα έξω περιστροφή της αποσπώµενης µάζας από ένα βραχώδες κυρίως πρανές, γύρω από το σηµείο ή άξονα περιστροφής που βρίσκεται χαµηλότερα από το κέντρο βάρους της µετακινούµενης µάζας. Προκαλείται κυρίως από την βαρύτητα και από τις δυνάµεις που ασκούνται από τα γειτονικά 30

31 τεµάχη ή από την επίδραση του νερού(υδροστατικές πιέσεις-παγετός) που γεµίζει τις ασυνέχειες και ρωγµές. Η ανατροπή της µάζας εξελίσσεται συνήθως σε πτώση ή ολίσθηση ανάλογα µε την γεωµετρία του πρανούς και της µετακινούµενης µάζας. Η ταχύτητα µετακίνησης µπορεί να είναι εξαιρετικά αργή στα αρχικά στάδια και να µετατραπεί σε εξαιρετικά γρήγορη στα τελευταία στάδια. Γενικά η ανατροπή σαν κίνηση πλήττει κυρίως βραχώδη πρανή µε αρκετά πυκνό δίκτυο ασυνεχειών, ενώ η ανατροπή κορηµάτων και γαιών αποτελεί σπάνιο φαινόµενο που οφείλεται στην υποσκαφή της βάσης του πρανούς λόγω φυσικών διεργασιών(διάβρωση) ή ανθρωπογενών παρεµβάσεων (εκσκαφές, λατοµεία κ.λ.π.) Ολισθήσεις(slides). Στις ολισθήσεις, η µετακίνηση προϋποθέτει κυρίως διατµητική παραµόρφωση και µετατόπιση-θραύση του υλικού κατά µήκος µίας ή περισσοτέρων επιφανειών οι οποίες µπορεί να είναι ορατές ή όχι και να εκδηλώνονται µέσα σε µία σχετικά στενή ζώνη. Η µετακίνηση µπορεί να είναι προοδευτική, δηλαδή η διατµητική θραύση να µην συµβαίνει ταυτόχρονα σε όλη την επιφάνεια που θα αποτελέσει τελικά την επιφάνεια θραύσης, αλλά να επεκτείνεται διαδοχικά πέρα από την αρχική περιοχή τοπικής θραύσης. Η µάζα που µετατοπίζεται µπορεί να ολισθήσει προς τα κατάντη αποµακρυνόµενη από την αρχική επιφάνεια θραύσης. Στους βραχώδεις γεωλογικούς σχηµατισµούς η ολίσθηση µπορεί να συνίσταται από µετατόπιση πάνω σε καλά διαµορφωµένες επιφάνειες ασυνεχειών (στρώση, διακλάσεις, σχιστότητα κ.λ.π.) χωρίς να παρατηρείται πρωτογενείς θραύση του υλικού, οπότε και η επιφάνεια ολίσθησης να είναι σαφώς προκαθορισµένη. 31

32 Οι ολισθήσεις ανάλογα µε την µορφή της επιφάνειας ολίσθησης και τον µηχανισµό της µετακίνησης διακρίνονται στις δυο παρακάτω βασικές κατηγορίες: Α)Περιστροφικές ολισθήσεις(rotational slides) Οι περιστροφικές ολισθήσεις γίνονται συνήθως κατά µήκος κοίλων προς τα πάνω επιφανειών µε µικρή παραµόρφωση στο εσωτερικό της µετακινούµενης µάζας. Το ανώτερο τµήµα της µετακινούµενης µάζας κινείται σχεδόν κατακόρυφα προς τα κάτω µε µία µικρή κάµψη προς τα πίσω, λόγω περιστροφικής κίνησης, ενώ στην βάση της µετακινούµενης µάζας παρατηρείται ανύψωση. Η µορφή αυτή της περιστροφικής ολίσθησης είναι η πιο συνηθισµένη και αποδίδεται κυρίως µε τον όρο slump Οι περιστροφικές ολισθήσεις εκδηλώνονται κυρίως σε οµογενή εδαφικά υλικά και το µήκος τους είναι 3-7 φορές το βάθος τους. Επίσης µπορούν να εκδηλωθούν σε έντονα ασυνεχείς βραχοµάζες (µε πολλαπλά συστήµατα ασυνεχειών που κανένα δεν δηµιουργεί δυνητική αστάθεια) οι οποίες µπορούν να θεωρηθούν σαν «ισότροπες». Η αστοχία ενός πρανούς από επίπεδη ολίσθηση µπορεί να µεταπέσει σε περιστροφική όταν η απόσταση (spacing) µεταξύ των ασυνεχειών γίνει υπερβολικά µικρή. Οι πρώτες ενδείξεις πριν την εκδήλωση µιας περιστροφικής ολίσθησης είναι συνήθως η εµφάνιση τοξοειδών ρωγµών στο έδαφος, κατά µήκος των οποίων θα αναπτυχθεί η κύρια κατακρήµνιση µε την µέγιστη κατακόρυφη µετακίνηση της ολίσθησης. 32

33 Τυπική Περιστροφική Ολίσθηση Β) Μεταθετικές ολισθήσεις(translational slides) Στις µεταθετικές ολισθήσεις η µάζα που αποσπάται από το πρανές µετακινείται προς τα έξω ή προς τα κάτω και έξω, κατά µήκος µίας κατά προσέγγιση επίπεδης ή οµαλήςκυµατοειδούς επιφάνειας, µε πολύ µικρή ή καθόλου περιστροφική κίνηση ή κάµψη. Συνήθως η µετακινούµενη µάζα ολισθαίνει και µετακινείται παράλληλα πάνω στην επιφάνεια ολίσθησης. Σε πολλές µεταθετικές ολισθήσεις, η ολισθαίνουσα µάζα παραµορφώνεται έντονα και διαχωρίζεται σε πολλές ηµιανεξάρτητες µονάδες. Καθώς συνεχίζεται η αποσάθρωση και η παραµόρφωση και ιδιαίτερα καθώς αυξάνεται η περιεκτικότητα σε νερό, η µάζα που ολισθαίνει µπορεί να µεταπέσει σε εδαφική ροή. Οι µεταθετικές ολισθήσεις είναι πιο αβαθείς από τις περιστροφικές και συνήθως το µήκος τους υπερβαίνει το 10πλάσιο του βάθους τους (SKEMPTON-HATCHINSON 1969),ενώ η µετακίνηση όταν η επιφάνεια ολίσθησης έχει σηµαντική κλίση µπορεί να προχωρεί απεριόριστα, σε αντίθεση µε τις περιστροφικές ολισθήσεις που υπάρχει «εγγενής» τάση αποκατάστασης της ισορροπίας, όταν η επιφάνεια ολίσθησης στην περιοχή του πόδα κλίνει προς το πρανές. Μεταθετικές ολισθήσεις που συµβαίνουν κατά µήκος συγκεκριµένης ασυνέχειας σε ασυνεχείς βραχοµάζες ονοµάζονται ολισθήσεις τεµάχους ή επίπεδες ολισθήσεις. Στην περίπτωση δε που η ολίσθηση γίνεται πάνω σε δυο τεµνόµενες επιφάνειες ασυνεχειών και κατά µήκος της τοµής τους, καλείται σφηνοειδής ολίσθηση(wedge failure). 33

34 Πλευρικές εξαπλώσεις (Lateral spreads). Στις πλευρικές εξαπλώσεις η κίνηση που επικρατεί είναι η πλευρική διάσταση του υλικού που διευκολύνεται από διατµητικές ή εφελκυστικές ρωγµές. ιακρίνονται οι παρακάτω τρείς τύποι πλευρικών εξαπλώσεων: Εξάπλωση τεµαχών (block spreads) όπου βραχώδεις γεωλογικοί σχηµατισµοί που υπέρκεινται άλλων ασθενέστερων, διαχωρίζονται µε κατακόρυφες ρωγµές σε τεµάχη. Το υποκείµενο υλικό συνθλίβεται και συχνά καλύπτει τις ρωγµές που δηµιουργούνται. Η µετατόπιση είναι εξαιρετικά αργή αλλά η επιφάνεια που καλύπτει είναι κατά κανόνα πολύ µεγάλη(λωρίδες αρκετών χιλιοµέτρων). Οι καταγεγραµµένες περιπτώσεις(σιβηρία-αλγέρι) συνέβησαν σε σχηµατισµούς όπου ένα παχύ στρώµα συνεκτικού υλικού(ψαµµίτες και ασβεστόλιθοι αντίστοιχα) υπέρκειται µαλακών σχιστόλιθων και αργιλολίθων-µαργών. Το υποκείµενο στρώµα λόγω προσρόφησης νερού υπέστη πλαστική ροή σε κάποια έκταση, προκαλώντας έτσι στο υγιές υπερκείµενο συνεκτικό υλικό κερµατισµό σε τεµάχη τα οποία και αποχωρίστηκαν. -Εξαπλώσεις λόγω ρευστοποίησης (liquefaction spreads),που δηµιουργούνται κυρίως σε ευαίσθητες αργίλους και υλύες, οι οποίες παρουσιάζουν απώλεια της αντοχής τους όταν διαταραχθούν και αλλοιωθεί η αρχική τους δοµή. Η κίνηση γενικά αρχίζει αιφνίδια, χωρίς σηµαντική προειδοποίηση και εξελίσσεται µε µεγάλη έως πολύ µεγάλη ταχύτητα. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται και πλευρικές εξαπλώσεις λόγω ρευστοποίησης (µε την κανονική σηµασία του όρου «ρευστοποίηση») κορεσµένων, χαλαρών µη συνεκτικών εδαφικών στρώσεων, µετά από ισχυρές σεισµικές δονήσεις, στις οποίες λόγω της φόρτισης, µηδενίζεται η διατµητική τους αντοχή και συµπεριφέρονται πλέον σαν ρευστά. Θα πρέπει να τονιστεί ότι στους ισχυρούς σεισµούς οι κύριες καταστροφές προκαλούνται από ολισθήσεις του τύπου αυτού. -Σύνθετες πλευρικές εξαπλώσεις (complex spreads) Πρόκειται για µετακινήσεις που εκδηλώνονται ως έντονες παραµορφώσεις σε σχεδόν οριζόντια σκληρά και διερρηγµένα πετρώµατα που υπέρκεινται παχιών στρωµάτων σκληρών ρωγµατωµένων αργίλων ή µαλακών σχιστόλιθων, τα οποία µε την σειρά τους υπέρκεινται 34

35 κάποιου βραχώδους υποβάθρου. Οι µετακινήσεις του τύπου αυτού παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά στην Αγγλία κατά την κατασκευή φραγµάτων, και µπορούν να συµβούν και στο βραχώδες υπόβαθρο, χωρίς να έχει διευκρινιστεί ακόµη ο µηχανισµός της µετακίνησης αυτής Ροές (flows) Οι ροές, ξηρές ή υγρές, γρήγορες ή αργές, εκδηλώνονται κυρίως σε χαλαρά υλικά. Αντίθετα στο βραχώδες υπόβαθρο, οι αντίστοιχες µετακινήσεις περιλαµβάνουν τις πολύ αργές παραµορφώσεις που κατανέµονται ανάµεσα σε πολλές κοντινές ρωγµές-διακλάσεις, καθώς και εκείνες που παρατηρούνται µέσα στην µάζα του πετρώµατος και προέρχονται από κάµψη, πτύχωση ή διόγκωση. Οι αργές ροές ταξινοµούνται από τον Varnes και από πολλούς άλλους ερευνητές στον ερπυσµό (creep) που είναι µία αργή και όχι άµεσα ορατή κίνηση του επιφανειακού µανδύα του εδάφους ή του σαθρού καλύµµατος των πετρωµάτων. Μπορεί να θεωρηθεί σαν µια φυσική εξέλιξη της κλίσης της κλιτύος που οφείλεται σε διαµοριακές και όχι εξωτερικές τάσεις και υποβοηθείται από την βαρύτητα. Η µετατόπιση κατά κανόνα είναι δυσδιάκριτη, ενώ το φαινόµενο του ερπυσµού συντελείται στα παρακάτω τρία κύρια στάδια: Το πρωτογενές (επιβραδυνόµενη παραµόρφωση) Το δευτερογενές (σταθερή ταχύτητα παραµόρφωσης) Το τριτογενές (επιτάχυνση της παραµόρφωσης µέχρι την θραύση) Ο όρος ερπυσµός πρέπει γενικά να χρησιµοποιείται µε µεγάλη επιφύλαξη και να περιορίζεται στις αργές και συνεχείς στον χώρο παραµορφώσεις (Varnes 1976). O Ter Stepanian (1980) ορίζει σαν ερπυσµό την παραµόρφωση που υφίσταται η εδαφική µάζα σαν ένα ενιαίο (συνεχές) σώµα και αναφέρει ότι εµφανίζεται σε εδάφη στα οποία επικρατούν µεγάλες δυνάµεις επαφής µεταξύ των κόκκων. Εκδηλώνεται είτε στην περίπτωση που το όριο ερπυσµού είναι µικρό, είτε στην περίπτωση που ο λόγος της εφαρµοζόµενης διατµητικής τάσης προς την διατµητική αντοχή του υλικού (δηλ. ο βαθµός ενεργοποίησης της διατµητικής αντοχής) είναι µικρός. 35

36 Η πρώτη περίπτωση εµφανίζεται σε αβαθή στρώµατα όπου εξαιτίας της αποσάθρωσης, η διατµητική αντοχή του εδάφους δεν είναι µεγάλη, το όριο ερπυσµού είναι µικρό και ένα ενιαίο φαινόµενο υποεπιφανειακού ερπυσµού εκδηλώνεται. Η δεύτερη περίπτωση λαµβάνει χώρα σε βάθος όπου εξαιτίας του βάρους του ίδιου του πρανούς, προκύπτει συγκέντρωση διατµητικών τάσεων µε αποτέλεσµα ένα υψηλό βαθµό ενεργοποίησης της διατµητικής αντοχής (ερπυσµός βάθους). Έτσι, το βάθος της µετακίνησης είναι συνήθως της τάξεως των λίγων δεκάδων εκατοστών (cm), αλλά µερικές φορές όταν η βαρύτητα αποτελεί το βασικό αίτιο της µετακίνησης, φτάνει τα 2-3m βάθους (βαθύς ή συνεχής ερπυσµός). Ο ερπυσµός των πρανών αποτελεί µία αργή (µακράς διάρκειας) κινητικότητα που σε αρκετές των περιπτώσεων, προηγείται των κατολισθήσεων. Η δε διάκριση µεταξύ των αργών ολισθήσεων και ροών γίνεται µε την ύπαρξη καλά καθορισµένων λείων επιφανειών ολίσθησης που πολλές φορές φέρουν γραµµώσεις τριβής (slickensides), στοιχεία που δεν παρατηρούνται στις ροές, ενώ επιπρόσθετα στις ροές η µετακινούµενη µάζα υφίσταται έντονες παραµορφώσεις. Το φαινόµενο µακροσκοπικά αναγνωρίζεται από την κλίση δέντρων, στύλων ή ακόµα και από τη σχετική θέση των θραυσµάτων κάποιου χαρακτηριστικού γεωλογικού ορίζοντα. Ροές βραχώδους υποβάθρου Περιλαµβάνουν παραµορφώσεις της βραχοµάζας που κατανέµονται ανάµεσα σε πολλές και µικρές ή µεγάλες ρωγµές-διακλάσεις ή ακόµη και µικρορωγµές, χωρίς εντοπισµό της µετατόπισης κατά µήκος µιας συγκεκριµένης επιφάνειας. Οι µετακινήσεις είναι εξαιρετικά αργές και λίγο-πολύ σταθερές στο χρόνο. Τέτοιες µετακινήσεις προέρχονται από πτυχώσεις, κάµψεις (π.χ. κάµψεις κεφαλών στρωµάτων) διογκώσεις ή άλλες εκδηλώσεις πλαστικής παραµόρφωσης. Μετακινήσεις αυτού του είδους παρατηρούνται συχνότερα σε περιοχές µε έντονο ανάγλυφο. Η κάµψη της κεφαλής των στρωµάτων που θα πρέπει να θεωρείται και να αντιµετωπίζεται ως βαρυτικός ερπυσµός, οφείλει την δηµιουργία του στο γεγονός ότι τα στρώµατα των 36

37 πετρωµάτων (ιδιαίτερα στους σχιστόλιθους-πλακώδεις ασβεστόλιθους) είναι κατακόρυφα ή κλίνουν µε πολύ µεγάλες κλίσεις αντίθετα προς την κλίση του φυσικού πρανούς, οι δε κεφαλές τους γέρνουν προς την µεριά της τοπογραφικής κλίσης, πάνω στην οποία έρπουν. Η κίνηση αυτή πολλές φορές διευκολύνεται από την παρουσία επιφανειών ασυνέχειας, όπως η σχιστότητα και η στρώση, που επιτρέπουν την διαφορική ολίσθηση. Ροές κορηµάτων. Στα χαλαρά υλικά αντιθέτως, οι ροές αναγνωρίζονται αρκετά ευκολότερα από αυτές του βραχώδους υποβάθρου, καθόσον οι µετατοπίσεις είναι σηµαντικά µεγαλύτερες και πολύ πιο ευκρινείς. Το όριο ανάµεσα στη µετακινούµενη µάζα και στο υλικό που δεν παίρνει µέρος στην µετακίνηση είναι σαφές και εντοπίζεται σχετικά εύκολα. Στα χονδρόκοκκα υλικά είναι γνωστές ως ροές κορηµάτων στις οποίες υπάρχει γενικά µια πλήρης διαβάθµιση από ολίσθηση µέχρι ροή, ανάλογα µε την περιεκτικότητα σε νερό των υλικών, την κινητικότητα τους και τον χαρακτήρα της µετακίνησης. Ένα συνηθισµένο φαινόµενο στις ορεινές ζώνες είναι η ξηρή ροή κορηµάτων (βραχωδών θραυσµάτων) που είναι αποτέλεσµα της βαρύτητας σε απότοµες κλιτύες, χωρίς την παρουσία νερών. Μία ολίσθηση κορηµάτων µπορεί να µετατραπεί σε χιονοστιβάδα κορηµάτων, καθώς η µετακίνηση γίνεται συνεχώς πιο γρήγορη, λόγω της παρουσίας χαλαρών υλικών που συµπαρασύρονται, της µεγαλύτερης περιεκτικότητας νερού και γενικά της µεγαλύτερης κλίσης των πρανών. Ροές γαιών. Στα λεπτόκοκκα υλικά οι ροές που συµβαίνουν είναι γνωστές ως ροές γαιών, οι οποίες παρουσιάζουν µεγαλύτερη ένταση και έκταση όσο αυξάνεται το ποσοστό περιεκτικότητας αργιλικών ορυκτών. Αυτές διακρίνονται σε ροές αποσαθρωµάτων που συχνά αποκαλούνται και ροές λάσπης (mud flows) και αναφέρονται σε γαιώδη υλικά αρκετά διαβρεγµένα που ρέουν σχετικά γρήγορα µε περιεκτικότητα 50% σε άµµο, ιλύ και άργιλο. Συνήθως συµβαίνουν µετά από ασυνήθιστα 37

38 ισχυρή βροχόπτωση ή από λιώσιµο χιονιού και ευνοούνται από την παρουσία εδάφους σε απότοµες κλιτύες από τις οποίες έχει αφαιρεθεί η φυτοκάλυψη λόγω πυρκαγιών ή ανθρώπινης δραστηριότητας. Μία άλλη µορφή ροής γαιών είναι η εδαφική ροή (solifluktion) που παρατηρείται στις αρκτικές και στις υψηλές ορεινές περιοχές και είναι µια ειδική περίπτωση µετακίνησης και ροής των επιφανειακών στρωµάτων πάνω σε επίπεδο που κάτω από αυτό το έδαφος είναι παγωµένο. Η κίνηση αυτή οφείλεται στην µερική τήξη του πάγου του µανδύα κατά την διάρκεια του σύντοµου καλοκαιριού που έχει ως συνέπεια να καθίσταται κορεσµένο το έδαφος, το οποίο κινείται σαν πυκνή λάσπη, ακόµα και σε πρανή µε ήπια κλίση, πάνω στο παγωµένο ακόµα τµήµα του µανδύα. Από πλευράς περιεκτικότητας νερού, στην µία άκρη της κλίµακας βρίσκεται η ροή λάσπης που είναι το υδαρό µέλος της οικογένειας των ροών λεπτόκοκκων γαιών και στο άλλο άκρο βρίσκονται οι ξηρές άµµοι Σύνθετες µετακινήσεις πρανών (composite slides) Είναι ένας συνδυασµός τόσο των µετακινήσεων, όσο και των υλικών που περιγράφηκαν ως τώρα. Εκδηλώνονται είτε στα διάφορα τµήµατα της µετακινούµενης µάζας, είτε στα διάφορα στάδια της εξέλιξης της µετακίνησης. Σαν σύνθετες ολισθήσεις ταξινοµούνται αυτές στις οποίες διαφορετικού τύπου µετακινήσεις γίνονται σε διαφορετικές περιοχές της ολισθαίνουσας µάζας, µερικές φορές ταυτόχρονα (CRUDEN-VARNES 1996).Σηµειώνεται ότι ιδιαίτερα επικίνδυνες είναι οι εξαιρετικά γρήγορες πτώσεις και ολισθήσεις βράχων-ροές κορηµάτων που συχνά αναφέρονται και σαν «χιονοστιβάδα από καταπτώσεις βράχων», οι οποίες είναι πολύ συνηθισµένες στις ανώµαλες ορεινές περιοχές. 38

39 4.3 Eνεργότητα κατολισθήσεων Ένας από τους πλέον σηµαντικούς παράγοντες στην έρευνα και την µελέτη των κατολισθήσεων είναι ο προσδιορισµός της ενεργότητας τους (activity).η οµάδα εργασίας της UNESCO (WP\WLI,1993) πρότεινε τις παρακάτω παραµέτρους για τον προσδιορισµό της ενεργότητας των κατολισθήσεων: Το καθεστώς ενεργότητας που αναφέρεται στο χρονικό των µετακινήσεων. Την κατανοµή ενεργότητας µε την οποία περιγράφεται ποια τµήµατα της κατολίσθησης µετακινούνται. Τον τύπο ενεργότητας, µε τον οποίο καθορίζεται ο τρόπος που εκδηλώνονται οι διαφορετικές µετακινήσεις µέσα στην ίδια την µάζα της κατολίσθησης Καθεστώς ενεργότητας (state of activity). Ενεργές (active) χαρακτηρίζονται οι κατολισθήσεις οι οποίες παρουσιάζουν πρόσφατες µετακινήσεις. Οι ενεργές µετακινήσεις είναι συνήθως πρόσφατες, δηλαδή οι µορφολογικοί τους χαρακτήρες αναγνωρίζονται εύκολα και δεν έχουν αλλοιωθεί σηµαντικά από τις διεργασίες της επιφανειακής αποσάθρωσης και διάβρωσης. Από τις κατολισθήσεις αυτές άλλες εκδηλώνονται για πρώτη φορά και άλλες επανενεργοποιούνται µετά από ένα χρονικό διάστηµα κατά το οποίο είχαν σταθεροποιηθεί (επανενεργοποιηµένες-reactivated). Oι τελευταίες µετακινούνται συνήθως πάνω σε προϋπάρχουσες επιφάνειες ολίσθησης των οποίων η διατµητική αντοχή πλησιάζει την παραµένουσα (SKEMPTON 1970) Oι κατολισθήσεις που µετακινήθηκαν τον τελευταίο εποχικό κύκλο και οι οποίες κατά την παρούσα περίοδο δεν µετακινούνται, χαρακτηρίζονται ως παροδικά ανενεργές ή υπό αναστολή (suspended) Ως ανενεργές (inactive) αναφέρονται οι κατολισθήσεις οι οποίες παραµένουν σταθερές για περισσότερο από ένα έτος (κατά τον τελευταίο εποχικό κύκλο). 39

40 Αν τα αίτια που συντελούν στην εκδήλωση της κατολίσθησης παραµένουν, τότε η κατολίσθηση βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση (dormant).aν όµως αυτά έχουν εκλείψει, τότε πρόκειται για µη ενεργοποιήσιµη κατολίσθηση (abandoned). Σταθεροποιηµένη (stabilized) θεωρείται µία ανενεργή κατολίσθηση όταν έχουν ληφθεί µέτρα προστασίας και σταθεροποίησης. Τέλος, απολιθωµένη (relict) καλείται µία κατολίσθηση η οποία έχει αφήσει ανεξίτηλα τα ίχνη της στο πρανές για πάρα πολλά χρόνια, χωρίς να έχει επανενεργοποιηθεί. Επειδή σε ορισµένες περιπτώσεις η µακροσκοπική διάκριση των κατολισθήσεων από πλευράς ενεργότητας είναι δύσκολη, απαιτείται η εγκατάσταση τοπογραφικού δικτύου ή αποκλισιοµέτρων, για την συνεχή παρακολούθηση και καταγραφή των µετακινήσεων Κατανοµή ενεργότητας (distribution of activity). Περιγράφει το πώς µετακινούνται τα τµήµατα µιας κατολίσθησης. Σύµφωνα µε την κατανοµή ενεργότητας λοιπόν, µία κατολίσθηση µπορεί να είναι: -προωθούµενη (advancing) όταν παρατηρείται περαιτέρω επέκταση της προς τα κατάντη (δηλ. προς την κατεύθυνση της γενικότερης µετακίνησης). -ανάδροµη (retrogressive) όταν οι θραύσεις και η ολίσθηση επεκτείνονται προς τα ανάντη (αντίθετα της κατεύθυνσης της γενικότερης µετακίνησης). -διευρυνόµενη (widening) αν η επέκταση γίνεται σε µία ή σε δύο πλευρές της κατολίσθησης. -προοδευτική (progressive) αν γενικότερα η κατολίσθηση παίρνει συνεχώς µεγαλύτερες διαστάσεις (πλάτος, µήκος ή βάθος). -αποµειούµενη (diminishing) όταν ο όγκος των µετακινούµενων µαζών µειώνεται συνεχώς µε τον χρόνο. Στις περιπτώσεις των περισσότερων περιστροφικών ολισθήσεων και ανατροπών, ο ρυθµός εξέλιξης είναι συνεχώς αποµειούµενος µετά την κύρια εκδήλωση τους, εκτός αν το κύριο αίτιο 40

41 είναι η συνεχής διάβρωση και υποσκαφή του πόδα,οπότε η κυκλική επανενεργοποίηση είναι βέβαιη, αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα προστασίας και σταθεροποίησης Τύπος ενεργότητας (style of activity). Ο τύπος της ενεργότητας των κατολισθήσεων καθορίζεται από τον τρόπο που κατανέµονται οι πιθανές διαφορετικές µετακινήσεις µέσα στην ίδια την µάζα τους.έτσι: -σύνθετη (complex) κατολίσθηση είναι ο όρος που περιγράφει την µορφή κατολισθητικής κίνησης στην οποία γίνονται διαφορετικού τύπου µετακινήσεις σε διαφορετικές περιοχές της κατολισθαίνουσας µάζας, µερικές φορές ταυτόχρονα (π.χ. ολίσθηση και ανατροπή) {CRUDEN- VARNES 1996}. Επίσης µία κατολίσθηση που εµφανίζει επαναλαµβανόµενες κινήσεις του ιδίου τύπου µε επέκταση της επιφάνειας θραύσης καλείται πολλαπλή (multiple). Oι διαδοχικές (successive) κατολισθήσεις είναι παρόµοιες µε τις πολλαπλές, αλλά στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει επικάλυψη του υλικού της µιας κατολίσθησης µε το αντίστοιχο της άλλης, και η κάθε µία αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση -Τέλος µια απλή (single) κατολίσθηση, σε αντίθεση µε την σύνθετη εκδηλώνεται πάντα µε έναν τύπο µετακίνησης, χωρίς η µάζα που ολισθαίνει να διαχωρίζεται σε διάφορα µέρη κινούµενα µερικώς ανεξάρτητα µεταξύ τους. 4.4 Ταχύτητα µετακίνησης. Η ταχύτητα µετακίνησης µιας κατολίσθησης είναι παράµετρος που σχετίζεται άµεσα µε τον βαθµό επικινδυνότητας της, τις επιπτώσεις που έχει σε ανθρώπινες ζωές, βλάβες κτηρίων και έργων υποδοµής καθώς και σε απώλεια γης. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι συχνά είναι δύσκολος ο προσδιορισµός της ταχύτητας µιας κατολίσθησης, λόγω της διαφορετικής ταχύτητας που αναπτύσσει στα διάφορα στάδια εξέλιξής της ή ακόµα και στα διάφορα τµήµατα της ή ακόµα και λόγω της διαφορετικής ταχύτητας των 41

42 διάφορων τύπων µετακίνησης που αυτή περιλαµβάνει (στην περίπτωση των σύνθετων ολισθήσεων). Κατηγορία Περιγραφή Ταχύτητα mm\sec Tυπική ταχύτητα 7 Εξαιρετικά γρήγορη >5Χ10³ >5m\sec 6 Πολύ γρήγορη >5Χ10¹ >3m\min 5 Γρήγορη >5Χ10ˉ¹ >1,8m\hr 4 Μέτρια >5Χ10ˉ³ >13m\µήνα 3 Αργή >5Χ10ˉ5 >1,6m\έτος 2 Πολύ αργή >5Χ10ˉ7 >16mm\έτος 1 Εξαιρετικά αργή <5Χ10ˉ7 <16mm\έτος Οι επιπτώσεις που έχει µια κατολίσθηση αυξάνουν σηµαντικά µε την αύξηση της ταχύτητας µετακίνησης, αφού γενικά οι πολύ γρήγορες κατολισθήσεις προκαλούν µεγαλύτερες απώλειες σε ζωές και περιουσίες σε σχέση µε τις αργές. Ακόµα και µικρού µεγέθους «χιονοστιβάδες» κορηµάτων µπορεί να προκαλέσουν µεγάλες καταστροφές και απώλειες ανθρώπινων ζωών, ενώ αντίθετα ακόµα και πολύ εκτεταµένες κατολισθήσεις, οι οποίες όµως µετακινούνται πολύ αργά, δεν προκαλούν ανθρώπινα θύµατα, ενώ οι ζηµιές είναι δυνατό να ελεγχθούν µε λήψη κατάλληλων µέτρων προστασίας. Στον παρακάτω πίνακα δίνονται οι πιθανές βλάβες που µπορούν να προκληθούν από κατολισθήσεις που ανήκουν στις επτά διαφορετικές κατηγορίες µε βάση την ταχύτητα µετακίνησης τους. Ένα από τα σηµαντικότερα στοιχεία της ταξινόµησης του πίνακα είναι το όριο µεταξύ της κατηγορίας 6 (πολύ γρήγορης) και 7 (εξαιρετικά γρήγορης) µετακίνησης, που πλησιάζει την ταχύτητα ενός δροµέα (5m\sec), σε ότι αφορά την απώλεια ανθρώπινων ζωών και την δυνατότητα διαφυγής τους από την επικίνδυνη περιοχή. 42

43 Σχετικά µε τον ερπυσµό, που η ταχύτητα µετακίνησης είναι της τάξης των 10ˉ6mm\sec, είναι προφανές ότι αυτός εµπίπτει στην κατηγορία 1 ή 2 του πίνακα, λόγω της εξαιρετικά αργής ταχύτητας µετακίνησης, η οποία δεν είναι µακροσκοπικά προσδιορίσηµη. Κατηγορία ταχύτητας ΠΙΘΑΝΕΣ ΒΛΑΒΕΣ µετακίνησης. 7 Καταστροφές κτηρίων λόγω έντονων µετακινήσεων ή πρόσκρουσης της µετακινούµενης µάζας, πολλοί θάνατοι, απίθανη η ύπαρξη επιζώντων 6 Μερικοί θάνατοι, περιορισµένος χρόνος για την ασφαλή φυγή όλων των κατοίκων 5 υνατή η ασφαλής φυγή των κατοίκων. Σπίτια, εγκαταστάσεις και δίκτυα υποδοµής µε µεγάλες βλάβες ή τελείως κατεστραµµένα. 4 Μερικές από τις προσωρινές εγκαταστάσεις είναι δυνατό να διατηρηθούν 3 υνατή η λήψη µέτρων προστασίας κατά την ενεργοποίηση. Μερικές καλά σχεδιασµένες εγκαταστάσεις µπορεί να διατηρηθούν µε κατάλληλη συντήρηση, αν δεν υπάρξει ξαφνική επιτάχυνση της κίνησης. 2 Μερικές από τις µόνιµες κατασκευές παραµένουν ανέπαφες 1 Η µετακίνηση προσδιορίζεται µόνο µε ενόργανες µετρήσεις λόγω του µικρού µεγέθους της. Οι κατασκευές δεν υφίστανται βλάβες, όταν λαµβάνονται τα κατάλληλα µέτρα. 43

44 5. ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑ ΙΚΟ ΧΩΡΟ Οι γεωλογικές-τεκτονικές δοµές στον Ελληνικό χώρο που κατά κύριο λόγο ευνοούν την εκδήλωση κατολισθήσεων είναι οι εξής (Κούκης-Ρόζος 1982): -Μάζες πετρώµατος µεγαλύτερης αντοχής καλύπτουν σχηµατισµούς µε µικρότερη αντοχή. -Στρώµατα µε διαφορετικές φυσικές-µηχανικές ιδιότητες σε εναλλαγές µεταξύ τους -Ζώνες που χαρακτηρίζονται για την έντονη Νεοτεκτονοκή τους δραστηριότητα Η συχνότητα δε των κατολισθήσεων εξηγείται αν ληφθούν υπόψη οι εξής παράγοντες: -Γεωλογική σύσταση και δοµή των σχηµατισµών. Στην γεωλογική σύνθεση της Ελλάδας συµµετέχουν σε µεγάλο ποσοστό πετρώµατα επιδεκτικά ολισθήσεως όπως αργιλικά και αργιλοµαργαικά στρώµατα, κροκαλοπαγή εύκολα αποσαθρούµενα, µάργες, οφείτες, σχιστοκερατόλιθοι, µεταµορφωµένοι και µη σχιστόλιθοι, πλακώδεις ασβεστόλιθοι έντονα διερηγµένοι και υπερκείµενοι µαλακών σχηµατισµών. -Γεωµορφολογικές και κλιµατικές συνθήκες. Η γεωµορφολογία είναι πολύ σύνθετη µε µεγάλες αντιθέσεις υψοµέτρων και απότοµες κλίσεις, οι δε βροχοπτώσεις µεγάλου ύψους, ιδιαίτερα στην υτική Ελλάδα. -Ανθρώπινες δραστηριότητες µε την διάνοιξη του οδικού δικτύου, την κατασκευή µεγάλων τεχνικών έργων, την υπερβολική εκµετάλλευση των δασών, την υπερβόσκηση κ.λ.π. Οι περισσότερες κατολισθήσεις εκδηλώνονται σε ιζήµατα Κρητιδικής έως Τεταρτογενούς ηλικίας και οφείλονται οπωσδήποτε στην συνεπίδραση και άλλων παραγόντων όπως η σεισµική φόρτιση και η γεωµετρία των πρανών. Αναλύοντας τις τεχνικογεωλογικές συνθήκες που επικρατούν, σε συνδυασµό µε την κατανοµή των κατολισθήσεων, η Ελλάδα θα µπορούσε να διαχωριστεί σε δύο διαµερίσµατα: υτική-κεντρική Ελλάδα και Ανατολική Ελλάδα. 44

45 5.1 Κατολισθητικές κινήσεις στην υτική και Κεντρική Ελλάδα. Στην υτική Ελλάδα οι κατολισθήσεις είναι πολύ συχνότερες για τους παρακάτω λόγους: Σχηµατισµοί µε µεγάλη αντοχή υπέρκεινται σχηµατισµών µικρότερης αντοχής όπως π.χ. ασβεστόλιθοι, δολοµίτες, ψαµµίτες επίκεινται µαλακών σχηµατισµών όπως µάργες, άργιλοι κ.λπ. Επικρατούν κλαστικά λεπτοµερή πετρώµατα Οι σχηµατισµοί παρουσιάζουν εναλλαγές στρωµάτων π.χ. όπως ο φλύσχης. Οι κλιµατικές συνθήκες σε συνδυασµό µε την φύση των σχηµατισµών και την έντονη µορφολογία έχουν ευνοήσει την έντονη αποσάθρωση µε αποτέλεσµα την δηµιουργία µεγάλου πάχους υλικών που είναι επιρρεπή προς κατολίσθηση (µανδύας αποσάθρωσης, πλευρικά κορήµατα κ.λπ.) Τα πετρώµατα έχουν υποστεί έντονη τεκτονική καταπόνηση, µε αποτέλεσµα να διατρτέχονται από πυκνό δίκτυο ασυνεχειών. Ειδικότερα στην Β Ελλάδα οι κατολισθήσεις συνδέονται κυρίως µε τους σχηµατισµούς του φλύσχη οι οποίοι είναι πολύ επιρρεπείς προς ολίσθηση, ενώ ευνοικό στοιχείο της ζώνης αυτής είναι η µικρή σεισµικότητα. Αντιθέτως στην Β και Β Πελοπόννησο οι κατολισθήσεις συνδέονται µε τους σχηµατισµούς των Νεογενών, που παρουσιάζουν µικρές γενικές κλίσεις αλλά έχουν υποστεί έντονη τεκτονική διάρρηξη. Επιπλέον δε η περιοχή αυτή παρουσιάζει έντονη σεισµικότητα. Επίσης στη ορεινή Ελλάδα συχνές είναι οι κατολισθήσεις στους ασβεστόλιθους και ιδιαίτερα όταν είναι πλακώδεις και επίκεινται µαλακών σχηµατισµών. Γενικά, οι κατολισθητικές κινήσεις στην υτική και Κεντρική Ελλάδα εντοπίζονται ιδιαίτερα στις ενότητες του φλύσχη, των Νεογενών, των σχηµατισµών που συνιστούν τις λεπιώσεις της Πίνδου και των χαλαρών Τεταρτογενών αποθέσεων. Σπανιότερες είναι οι κινήσεις στους Παλαιοζωικούς και λοιπούς Μεσοζωικούς σχηµατισµούς, αλλά όταν συµβαίνουν αποκτούν επικίνδυνο χαρακτήρα. 45

46 5.2 Φλύσχης Πρόκειται για κυκλοθεµατικό σχηµατισµό που αποτελεί το πιο πρόσφατο ίζηµα του Αλπικού κύκλου. Συνίσταται από εναλλαγές ψαµµιτών- κροκαλοπαγών και ιλυολίθων-µαργών, µε επικράτηση της µίας ή της άλλης φάσεως κατά περιοχή ανάλογα µε το υλικό τροφοδοσίας και τον τρόπο διακίνησης αυτού. Η πλούσια τροφοδοσία των τάφρων που αποτέθηκε, από την διάβρωση των γύρω οροσειρών, είχε σαν αποτέλεσµα οι σχηµατισµοί του φλύσχη να αποκτήσουν µεγάλο πάχος. Κατόπιν, η δράση των παραγόντων αποσαθρώσεως-διαβρώσεως από το Παλαιογενές µέχρι σήµερα, σε συνδυασµό µε την εκτεταµένη εξάπλωση του σχηµατισµού και την µεταλπική τεκτονική, δηµιούργησαν απότοµα πρανή από φλύσχη που συνήθως καλύπτονται από παχύ µανδύα αποσαθρώσεως. Είναι δυνατό να λεχθεί ότι το 60 έως 70%των κατολισθήσεων στην Κεντρική και υτική Ελλάδα εντοπίζεται στους σχηµατισµούς του φλύσχη. Παρά τον µεγάλο αριθµό τους όµως, οι κινήσεις αυτές περιορίζονται στα υλικά του µανδύα αποσάθρωσης του φλύσχη ή και στα ανώτερα στρώµατα αυτού(ζώνη κερµατισµού) µε αποτέλεσµα να µην διαταράσσουν την ισορροπία των σχηµατισµών σε µεγάλο βαθµό. Οι κύριοι τύποι κατολισθήσεων που συµβαίνουν σε αυτούς τους σχηµατισµούς είναι οι εξής: Στρωµατοειδείς κατολισθήσεις Οι κατολισθήσεις αυτές βρίσκονται σε κατάσταση ηρεµίας την ξηρά περίοδο και δραστηριοποιούνται µε τις υψηλές βροχοπτώσεις ή µε το λιώσιµο του χιονιού. Αποτελούν τις πλέον συνήθεις µορφές κατολισθήσεων στους σχηµατισµούς του φλύσχη και ενεργοποιούνται ακόµα και όταν η κλίση των στρωµάτων δεν είναι σαφώς οµόρροπη προς το πρανές. Στις περιπτώσεις αυτές καθοριστικό ρόλο παίζουν ο κερµατισµός και η αποσάθρωση των επιφανειακών στρωµάτων. 46

47 5.2.2 Ρεύµατα γαιών Πρόκειται για µεγάλης έκτασης ροές οι οποίες εκδηλώνονται στην περίπτωση που οι µαζες που µετακινήθηκαν σε µία στρωµατοειδή κατολίσθηση διαβραχούν σε µεγάλο βαθµό. Η κίνηση γίνεται προς τα κατάντη υπό µορφή ρεύµατος, ενώ το µήκος της οριζόντιας συνιστώσας της µετακίνησης είναι πολύ µεγάλο σε σχέση µε το πλάτος. Αυτό µπορεί να συµβεί και τοπικά στην περιοχή µιας στρωµατοειδούς κατολίσθησης, ιδιαίτερα εκεί που ο µανδύας έχει µεγάλο πάχος και η διαβροχή είναι πλέον έντονη(π.χ. ύπαρξη πηγής κ.α.) Ροή εδάφους Εκδηλώνεται συνήθως σε υψηλές ορεινές περιοχές και σε θέσεις που η λεπτοµερής φάση έχει δώσει παχύ µανδύα αποσαθρώσεως. Στα σηµεία αυτά λόγω της ύπαρξης πηγών επαφής µεταξύ των φάσεων του φλύσχη ή υψηλών βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων, η λεπτοµερής φάση λόγω της περιεχόµενης υγρασίας φθάνει τα όρια πλαστικότητας ή ακόµα και υδαρότητας Ερπυσµός Εκδηλώνεται στα υλικά του µανδύα αποσαθρώσεως του φλύσχη και αποτελεί την πιο συνηθισµένη µορφή κατολισθητικής κίνησης σε αυτά. εν παρατηρείται επιφάνεια ολισθήσεως, παρά µόνο µικροθραύσεις στην περιοχή εκδήλωσης του φαινόµενου. 47

48 5.2.5 Ολισθήσεις βραχωδών µαζών και καταπτώσεις βράχων Ευνοούνται στις περιπτώσεις όπου η αδροµερής φάση επικρατεί της λεπτοµερούς και καταλαµβάνει τα ανώτερα στρώµατα των πρανών. 5.3 Nεογενείς σχηµατισµοί Συνίστανται από άµµους, αργιλοιλύες, µε διαφορετικό βαθµό διαγένεσης, µάργες, ψαµµίτες, κροκαλοπαγή και ψηφιτοπαγή καθώς επίσης και από µαργαικούς ασβεστόλιθους. ιαχωρίζονται δε σε τρείς φάσεις: Αδροµερή, λεπτοµερή και µεικτές φάσεις, µε επικρατέστερη την τρίτη από αυτές. Εν τούτοις στην υτική κυρίως Ελλάδα υπάρχουν περιοχές που επικρατεί η µία φάση σε βάρος της άλλης, µε αποτέλεσµα να εκδηλώνονται λόγω των διαφορετικών γεωτεχνικών συνθηκών, διάφοροι τύποι κατολισθήσεων, όπως αυτοί περιγράφονται παρακάτω Αδροµερή ιζήµατα Λόγω της φύσεως των σχηµατισµών (αυξηµένη αντοχή, αντίσταση στην διάβρωση και µικρή αποσάθρωση) πρωταρχικό ρόλο όσον αφορά τις κατολισθήσεις παίζουν η διάρρηξη των σχηµατισµών και το έντονο ανάγλυφο της µεταλπικής τεκτονικής. Έτσι στα απότοµα πρανή των τεκτονικών τάφρων που συνίστανται από αδροµερείς νεογενείς σχηµατισµούς, σηµειώνονται κατά θέσεις καταπτώσεις βραχωδών τεµαχών, γενικά όµως δεν παρουσιάζουν έντονα προβλήµατα Λεπτοµερή ιζήµατα Συνίστανται κυρίως από µάργες, αργιλοιλύες καιαργιλοαµµώδεις σχηµατισµούς. Η µέτρια διαγένεση σε συνδυασµό µε την έντονη αποσάθρωση που παρατηρείται σε πολλές θέσεις, έχουν σαν αποτέλεσµα την εκδήλωση συχνών κατολισθητικών κινήσεων, στις θέσεις που οι σχηµατισµοί αυτοί συνιστούν πρανή ακόµα και µε ήπιες κλίσεις. 48

49 Οι κύριοι τύποι κατολισθητικών κινήσεων που επικρατούν είναι ρεύµατα γαιών (των οποίων η ένταση αυξάνει αυξανοµένου και του ποσοστού αργιλικών υλικών) ροές εδαφών, ερπυσµοί που αναφέρονται στον µεγάλου πάχους µανδύα αποσαθρώσεως και κατολισθήσεις µε κυκλοειδή γενικά επιφάνεια ολισθήσεως, οι οποίες περιλαµβάνουν εκτός από τον εδαφικό µανδύα και τα βαθύτερα στρώµατα των αργιλοµαργαικών σχηµατισµών. Ο τελευταίος αυτός τύπος είναι πολύ συνήθης, οι δε διαστάσεις των κατολισθήσεων είναι περιορισµένες στην περίπτωση τεχνητής διαταραχής των πρανών, ενώ πολλές φορές σηµαντικές όταν υπάρχει υποσκαφή από τα νερά ποταµών, θαλάσσιο κυµατισµό κ.λπ Μικτές φάσεις Στους σχηµατισµούς αυτούς εκδηλώνονται όλοι οι τύποι κατολισθήσεων που αναφέρονται παραπάνω, ανάλογα µε το πια φάση επικρατεί στους ανώτερους ορίζοντες. Επίσης στην περίπτωση που οι αδροµερείς σχηµατισµοί εµφανίζονται στα ανώτερα στρώµατα του πρανούς µε οµόροπη κλίση προς αυτό, είναι δυνατή η εκδήλωση στρωµστοειδούς κατολισθήσεως, εφόσον και άλλοι φυσικοί ή τεχνητοί παράγοντες συνεργήσουν. Σε πολλές από τις παραπάνω περιπτώσεις η κίνηση είναι εκτεταµένη, µε αποτέλεσµα να διαγράφονται δυσµενείς συνθήκες θεµελιώσεως ακόµα και για ολόκληρους οικισµούς. 5.4 Σχηµατισµοί που συνιστούν τα λέπια της Πίνδου. Τα στρώµατα της ζώνης Ωλονού-Πίνδου αναδύθηκαν µε την τελική φάση πτυχώσεως η οποία ήταν η Ελβετική φάση στο Κάτω Ολιγόκαινο. Με την µοναδική αυτή φάση πτυχώσεων έγινε προς τα δυτικά επώθηση της ζώνης υπό µορφή καλύµµατος και ταυτόχρονα η λεπίωση των στρωµάτων της. Τα τεκτονικά λέπια της Πίνδου εµφανίζονται επωθηµένα το ένα απάνω στο άλλο, µε κατεύθυνση από Α προς και δηµιουργούν συνεχείς επαναλήψεις των στρωµάτων της ζώνης. Μία συνεχής σειρά από ένδεκα τέτοια λέπια, αναφέρεται για την οροσειρά της Πίνδου, µε γενική διεύθυνση Β-Ν ως ΒΒ -ΝΝ και κλίση Α. Κατά την διάρκεια της πτύχωσης δηµιουργήθηκε επίσης σε όλη την έκταση της ζώνης µεγάλος αριθµός εγκαρσίων ρηγµάτων οριζόντιας µετατόπισης, τα οποία διακόπτουν την επιµήκη συνέχεια των λεπιών. 49

50 Από πλευράς λιθολογίας, τα λέπια της Πίνδου συνίστανται από ανθρακικά πετρώµατα του Ιουρασικού και Τριαδικού, καθώς και από σχιστοκερατόλιθους που είναι επωθηµένοι µε την µορφή λεπιών πάνω στον φλύσχη. Γενικά καταλαµβάνουν σηµαντική έκταση στην κεντρική Ελλάδα και παρουσιάζουν συχνά σηµαντικά προβλήµατα λόγω κατολισθήσεων. Οι λόγοι οι οποίοι συνηγορούν στην εκδήλωση κατολισθητικών κινήσεων είναι η τεκτονική καταπόνηση των σχηµατισµών, το µαλακό και πολλές φορές χαλαρό υπόβαθρο εδράσεως τους, τα µεγάλου πάχους κορήµατα που δηµιουργούνται και οι ιδιάζουσες κλιµατικές συνθήκες, µε σοβαρές συνέπειες σε οικισµούς και τεχνικά έργα. Οι πιο συνηθισµένοι τύποι κατολισθητικών κινήσεων είναι οι ακόλουθοι: Στρωµατοειδείς κατολισθήσεις Εµφανίζονται στις θέσεις όπου το πέτρωµα βρίσκεται σε κατάσταση κερµατισµού και αποσαθρώσεως ή εκεί που αναπτύσσονται σηµαντικού πάχους κορήµατα Ολισθήσεις βραχωδών µαζών Στην εκδήλωση αυτών συµβάλλουν οι οµόρροπες προς το πρανές επιφάνειες ασυνέχειας (διακλάσεις, ρήγµατα κ.λ.π.) και η ύπαρξη πυκνού δικτύου αλληλοτεµνόµενων διαρήξεων σε συνδιασµό µε τους παράγοντες αποσαθρώσεως, την ισχυρή πτύχωση, την ανοµοιογένεια στην λιθολογική σύσταση κ.α Καταπτώσεις βράχων Η έντονη τεκτονική διάρρηξη και οι κλιµατολογικές συνθήκες σε συνδυασµό µε τους διαβρωσιγενείς παράγοντες που δρούν επιλεκτικά κατά µήκος των επιφανειών ασυνέχειας, καθιστούν πολύ συχνή την εκδήλωση των καταπτώσεων αυτών Ερπυσµός και ροή εδαφών Είναι πολύ συνήθη φαινόµενα στον µεγάλου πάχους µανδύα των σχιστοκερατολίθων. 50

51 5.6 Κατολισθητικές κινήσεις στην Ανατολική Ελλάδα. Η συχνότητα των κατολισθητικών κινήσεων που παρατηρείται στην Ανατολική Ελλάδα είναι σαφώς µικρότερη από αυτή του υτικού διαµερίσµατος. Αυτό οφείλεται τόσο στις κλιµατικές συνθήκες οι οποίες είναι ήπιες, όσο και στην φύση των γεωλογικών σχηµατισµών. Επίσης, δεν παρατηρείται µεγάλη τεκτονική καταπόνηση λόγω της µειωµένης δράσεως της Αλπικής ορογένεσης. Γενικά οι ισχυρές κατολισθητικές κινήσεις εντοπίζονται στους σχηµατισµούς του φλύσχη, της µολάσσας, των Νεογενών και των Τεταρτογενών, ενώ µε µικρότερο αριθµό αναφέρονται στους βραχώδεις σχηµατισµούς Το 80-85% των µελετηµένων κατολισθήσεων στην Ανατολική Ελλάδα, εντοπίζονται στα Νεογενή ιζήµατα., οι περισσότερες δε από αυτές εκδηλώνονται στην Χαλκιδική και στην νήσο Εύβοια. 51

52 6. ENΑΥΣΜΑ ΕΚ ΗΛΩΣΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, η εκδήλωση των κατολισθήσεων µπορεί να οφείλεται σε πολλά αίτια τα οποία αναφέρονται κυρίως σε γεωλογικούς, γεωµορφολογικούς, κλιµατικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες. Το έναυσµα µετακίνησης (trigering factor) όµως για την εκδήλωση τους τις περισσότερες φορές αποτελεί κάποιο συγκεκριµένο γεγονόςπαράγοντας.οι παράγοντες αυτοί µπορεί να είναι συνήθως µία παρατεταµένη και έντονη βροχόπτωση, το γρήγορο λιώσιµο του χιονιού, ένας σεισµός ή η έκρηξη ενός ηφαιστείου και η απότοµη µεταβολή της στάθµης του νερού. Από πλευράς ανθρωπογενούς δράσης το έναυσµα για την εκδήλωση µιας κατολίσθησης µπορεί να είναι η εκσκαφή πρανών ή ορυγµάτων για την κατασκευή ενός δρόµου καθώς και η ανεξέλεγκτη απόθεση υλικών εκσκαφής. 6.1 Έντονη βροχόπτωση Σε πολλές περιοχές οι πολύ έντονες βροχοπτώσεις που διαρκούν πολύ λίγο ή οι µέτριας έντασης που διαρκούν για µερικές ηµέρες, έχουν σαν αποτέλεσµα την εκδήλωση σοβαρών κατολισθητικών φαινοµένων µε µεγάλες κοινωνικο-οικονοµικές επιπτώσεις. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η γρήγορη κατείσδυση του νερού της βροχής, προκαλεί κορεσµό του εδάφους και αύξηση του βάρους της εδαφικής µάζας καθώς και αύξηση της πίεσης του νερού των πόρων µε αποτέλεσµα τη µείωση της διατµητικής αντοχής του εδάφους και την εκδήλωση των κατολισθήσεων. Επιπρόσθετα, οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές καταστρέφουν τα δάση και την βλάστηση. Αυτό έχει σαν συνέπεια τη δραµατική αύξηση της διάβρωσης κατά την χειµερινή περίοδο και την άµεση δράση του νερού της βροχής που δηµιουργεί κατά τις έντονες βροχοπτώσεις εδαφικές ροές και επιφανειακές ολισθήσεις. Το ανωτέρω φαινόµενο παρατηρείται κυρίως σε περιοχές µε έντονο µορφολογικό ανάγλυφο. Πρόσφατο παράδειγµα αποτελούν οι πυρκαγιές του νοµού Ηλείας το 2007 οι οποίες αποτέφρωσαν τεράστιες εκτάσεις από πευκοδάση και που οδήγησαν στην λήψη έκτακτων µέτρων προστασίας(κατασκευή αναβαθµών) για την αποφυγή εδαφικών ροών κατά την χειµερινή περίοδο. 52

53 6.2 Γρήγορο λιώσιµο χιονιού Το γρήγορο λιώσιµο του χιονιού προκαλείται συνήθως από διαλείµµατα ηλιοφάνειας και αύξηση της θερµοκρασίας ή από βροχοπτώσεις που ακολουθούν τις χιονοπτώσεις. Το νερό από το λιώσιµο του πάγου τροφοδοτεί πολύ γρήγορα την ζώνη αποσάθρωσης των πετρωµάτων ή τους εδαφικούς σχηµατισµούς, µε αποτέλεσµα την εκδήλωση µετακινήσεων. 6.3 Μεταβολές στη στάθµη του νερού Η απότοµη πτώση της στάθµης του νερού λιµνών, ταµιευτήρων, ποταµών κ.λπ. που διαβρέχουν ένα πρανές, προκαλεί αύξηση της διατµητικής τάσης και πιθανή εκδήλωση αστάθειας. Το φαινόµενο αυτό παρουσιάζεται συχνά στους ταµιευτήρες φραγµάτων, όταν οι γεωλογικοί σχηµατισµοί είναι χαµηλής διαπερατότητας άργιλοι ή πετρώµατα αργιλικής σύστασης. Επίσης η απότοµη άνοδος της στάθµης του υπογείου νερού στα πρανή λόγω βροχοπτώσεων ή λόγω της ανόδου της στάθµης των ποταµών και των λιµνών,έχουν σαν αποτέλεσµα την αύξηση της πίεσης του νερού των πόρων, την µείωση της διατµητικής αντοχής των εδαφικών σχηµατισµών των πρανών και την πιθανή εκδήλωση νέων κατολισθήσεων ή την ενεργοποίηση παλιών ή ακόµα και την επιτάχυνση της κίνησης κάποιων εξαιρετικά αργών κατολισθήσεων οι οποίες δεν έχουν εντοπιστεί στο παρελθόν. 6.4 Ηφαιστειακή δράση Οι ηφαιστειακές εκρήξεις είναι δυνατόν να προκαλέσουν κατολισθήσεις λόγω: -Των ηφαιστειακών υλικών που αποτίθενται στις απότοµες κλιτύες και τα οποία συνήθως γρήγορα διαβρώνονται και δηµιουργούν λασποροές και ροές κορηµάτων µετά από έντονες βροχοπτώσεις. -Των δονήσεων που δηµιουργούνται µε την έκρηξη και την ενεργοποίηση καταπτώσεων βράχων και ολισθήσεων κορηµάτων από τις κλιτύες του ηφαιστείου 53

54 -Το λιώσιµο του χιονιού και του πάγου, όταν η έκρηξη γίνεται κατά την χειµερινή περίοδο που πολλές φορές έχει σαν αποτέλεσµα την εκδήλωση καταστροφικής ροής κορηµάτων και λάσπης. 6.5 Σεισµική δραστηριότητα Οι ισχυρές σεισµικές δονήσεις διαταράσσουν την ισορροπία των πρανών µε την µεταβολή των τάσεων(λόγω δηµιουργίας ελαστικών κυµάτων διαφορετικής συχνότητας στα γεωλογικά υλικά)και αποτελούν το έναυσµα πολλές φορές για την εκδήλωση κατολισθήσεων. Στα απότοµα πρανή εκδηλώνονται συνήθως καταπτώσεις βράχων και ολισθήσεις κορηµάτων και βράχων, ενώ στα ηπιότερα πρανή εκδηλώνονται συνήθως περιστροφικές και µεταθετικές ολισθήσεις καθώς και πλευρικές εξαπλώσεις. Φαινόµενο το οποίο συνδέεται άµεσα µε την µετάδοση των σεισµικών κυµάτων µέσα από τα στρώµατα ενός εδαφικού σχηµατισµού και µπορεί να επιφέρει σηµαντικές βλάβες σε κτήρια, πρανή και αντιστηρίξεις, είναι και η ρευστοποίηση (liquefaction) εδαφών κορεσµένων άµµων και ευαίσθητων αργίλων. Η παράµετρος που σχετίζεται µε τις κατολισθητικές κινήσεις και που έχει κατά καιρούς µελετηθεί και επεξεργαστεί στατιστικά στον Ελλαδικό χώρο είναι η µέγιστη σεισµική ένταση ή επικεντρική ένταση (Ι0) που συνδέεται µε το µέγεθος ενός σεισµού (Μ) µε στατιστικές σχέσεις της µορφής Ι0 = α + βμ. Για τους επιφανειακούς σεισµούς στον Ελληνικό χώρο βρέθηκε ότι α = -0,93 και β = 1,43 (Παπαζάχος-Παπαιωάννου 1997). Γενικά ο ρόλος της µέγιστης σεισµικής έντασης µπορεί να θεωρηθεί υποβαθµισµένος, διότι και µικρότερες εντάσεις µπορούν να προκαλέσουν αστάθεια στα πρανή. Άλλωστε, µεγάλες σεισµικές εντάσεις έχουν µετρηθεί σε όλα τα σηµεία της χώρας αλλά ο µεγαλύτερος αριθµός κατολισθήσεων παρατηρείται στον χώρο της Κεντρικής και της υτικής Ελλάδας. Οι κατολισθήσεις που προκαλούνται από σεισµικές δονήσεις, είναι οι πλέον καταστροφικές, κυρίως λόγω της µεγάλης ταχύτητας εξέλιξης του φαινοµένου. 54

55 7. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ Απαραίτητο στοιχείο για την πρόληψη των κατολισθήσεων, όπως και για την λήψη προστατευτικών µέτρων είναι η γνώση των παραγόντων οι οποίοι δηµιουργούν οριακές συνθήκες για την κατάσταση ισορροπίας σε ένα πρανές, καθώς επίσης και των παραγόντων που προκαλούν το έναυσµα της κίνησης (triggering factors). Γενικά, επειδή οι κατολισθήσεις δεν αποτελούν µονοσήµαντο φαινόµενο, αλλά η εκδήλωση τους οφείλεται συνήθως σε συνεπίδραση περισσότερων από έναν παραγόντων, η ακριβής εκτίµηση και ανάλυση αυτών κρίνεται επιτακτική τόσο για την εκτίµηση του κινδύνου όσο και για τον προσδιορισµό των απαραίτητων προστατευτικών µέτρων που πρέπει να ληφθούν κατά περίπτωση. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ευστάθεια των πρανών αναλύονται παρακάτω: 7.1 ΟΜΑ ΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ( Κατά Varnes) Παράγοντες που συµβάλλουν στην αύξηση της διατµητικής τάσης Αφαίρεση της υποστήριξης. Η αφαίρεση της πλευρικής υποστήριξης-αντιστήριξης του πόδα των πρανών είναι ο πιο συνηθισµένος από όλους τους παράγοντες που οδηγούν σε αστάθεια. Η αφαίρεση της υποστήριξης µπορεί να προκληθεί από τις παρακάτω δράσεις: α) επιφανειακή διάβρωση από: ρεύµατα ποταµών, ροή χειµάρρων κ.λ.π. Με την υποσκαφή διαµορφώνονται πρανή που υπόκεινται σε µετακίνηση. 55

56 Παγετώνες που προκαλούν την δηµιουργία βαθιών και απότοµων χαραδρών στις ορεινές περιοχές. Πολλές µεγάλες ολισθήσεις και ροές αποσαθρωµάτων ξεκίνησαν από τέτοιες θέσεις. Κύµατα και παλιρροϊκά ρεύµατα. Ατµοσφαιρική αποσάθρωση, διαβροχή και ξήρανση. Ιδιαίτερα σηµαντικές θεωρούνται οι εναλλαγές υγρών και ξηρών περιόδων, καθώς και η δράση του παγετού και ιδιαίτερα το πάγωµα του νερού στις ρωγµές των πετρωµάτων. β) υπόγεια διάβρωση και διάλυση, ιδιαίτερα των διαλυτών γεωλογικών υλικών, µε παράλληλη αποκόµιση των υλικών της διάλυσης, όπως π.χ. τα ανθρακικά πετρώµατα (CaCO3), το ορυκτό αλάτι (NaCl), οι εβαπορίτες καθώς και η απόπλυση κοκκώδους υλικού όπως π.χ. αµµώδους στρώµατος που βρίσκεται ανάµεσα σε πιο ανθεκτικά υλικά. γ) σύνθλιψη του υποκείµενου πλαστικού υλικού. ) ανθρώπινες δραστηριότητες όπως: Υποσκαφή στο πόδι των πρανών από ανάπτυξη λατοµείων, εκσκαφές ορυγµάτων, καναλιών, δρόµων σιδηροτροχιών κ.λπ. Αφαίρεση ή καταστροφή τοίχων, πασσάλων και άλλων έργων αντιστήριξης ηµιουργία λιµνών και ταµιευτήρων οι οποίοι παρουσιάζουν κατακόρυφες διακυµάνσεις στην στάθµη τους Επιφόρτιση Η επιφόρτιση είναι αποτέλεσµα τόσο της φυσικής όσο και της ανθρώπινης δράσης και γενικά, όσο πιο γρήγορα αυτή επιβάλλεται στα πρανή τόσο πιο επικίνδυνη γίνεται για την ευστάθεια τους. 56

57 Α) Επιφόρτιση προκαλούµενη από φυσική δράση Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ένας ή περισσότεροι από τους παρακάτω παράγοντες: To βάρος που προσθέτει στα γεωλογικά υλικά το χιόνι, το νερό των βροχοπτώσεων και της απορροής. Η συγκέντρωση πλευρικών κορηµάτων πάνω σε υλικά που ολισθαίνουν Η κατάρρευση συγκεντρωµένων ηφαιστειακών υλικών που δηµιουργούν <<χιονοστιβάδες>> και ροές αποσαθρωµάτων Η βλάστηση, σε µερικές περιπτώσεις, όπως π.χ. στα άκρα απότοµων πρανών ηµισυνεκτικών πετρωµάτων προκαλεί αύξηση του βάρους. Η πίεση του διηθούµενου νερού. Β)Επιφόρτιση προκαλούµενη από ανθρώπινες δραστηριότητες Κατασκευή επιχωµατώσεων Χώρος απόθεσης µεταλλευµάτων ή λατοµικών προϊόντων Σκουπιδότοποι σε πρανή Το βάρος από οικοδοµές, κατασκευές, σιδηροτροχιές κ.λ.π. Το βάρος του νερού από απώλειες αγωγών, βόθρων, υπονόµων και δεξαµενών Παροδικές τάσεις Στην κατηγορία των παροδικών τάσεων(transitory stresses) εντάσσονται κυρίως οι σεισµικές δονήσεις που διεγείρουν πολλές και σηµαντικές µετακινήσεις πρανών, συχνά πολύ καταστροφικών. Η δράση τους είναι σύνθετη καθόσον: -προκαλούν αύξηση της διατµητικής τάσης καθώς οι οριζόντιες επιταχύνσεις µπορεί να µεταβάλλουν σηµαντικά το καθεστώς των τάσεων στα υλικά που αποτελούν το πρανές. 57

58 -σε µερικές περιπτώσεις προκαλούν µείωση της διατµητικής αντοχής, λόγω µείωσης της συνεκτικότητας ή πυκνότητας των υλικών. Επίσης άλλες δυναµικές φορτίσεις όπως δονήσεις από εκρήξεις, λειτουργία βιοµηχανικών συγκροτηµάτων, έµπηξη πασσάλων, δυναµική συµπύκνωση για βελτίωση εδαφών, κυκλοφορία βαριών οχηµάτων κ.λπ. προκαλούν παροδικές τάσεις σε πολύ µικρότερη όµως κλίµακα Τοπική ανύψωση Η τοπική ανύψωση(uplift or tilting) κυρίως οφείλεται σε τεκτονικές κινήσεις και σε ηφαιστειακή δραστηριότητα Η τεκτονική ανύψωση προκαλεί γενικά µεταβολές των γεωµετρικών στοιχείων των φυσικών πρανών(ύψος, κλίση),σε συνδυασµό πάντα µε τις διεργασίες της συνεχιζόµενης διάβρωσης. Συγκεκριµένα η τεκτονική ανύψωση µεταβάλλει την απορροή και την διάβρωση των πετρωµάτων και συνακόλουθα επιδρά τόσο στην ιζηµατογένεση όσο και στην γεωµορφολογία.αυτή η γενική αρχή τροποποιείται στη µικρή κλίµακα από τρείς παράγοντες: -τη θέση της κάθε περιοχής προς µια δοµή -το ρυθµό διαφορικής ανύψωσης και -τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Στη µικρή λοιπόν κλίµακα και στην περίπτωση για παράδειγµα των ρηγµάτων οι τεκτονικά ελεγχόµενες γεωµορφολογικές διεργασίες διαφοροποιούνται στα δυο ρηξιγενή τεµάχη. Έτσι αναγνωρίζονται µία περιοχή έντονης διάβρωσης στο ανυψούµενο τέµαχος και µια περιοχή ήπιας διάβρωσης στο βυθιζόµενο τέµαχος. Ο λόγος ανύψωσης\βύθισης ελέγχει το ρυθµό διάβρωσης. Επίσης η τεκτονική σε συνδυασµό µε την λιθολογία της περιοχής που διαβρώνεται, το κλίµα και την φυτοκάλυψη, ελέγχουν το ρυθµό ιζηµατογένεσης και το µέγεθος της λεκάνης ιζηµατογένεσης. Είναι γενικά διαδικασίες αργές τα αποτελέσµατα των οποίων είναι ορατά σε επίπεδο γεωλογικού χρόνου. Αντίθετα η µεταβολή των τάσεων στις ηφαιστειακές δοµές και στα τοιχώµατα κρατήρων ηφαιστείων, η οποία ακολουθεί την γενική διαστολή που οφείλεται στη διόγκωση ή συρρίκνωση 58

59 των µαγµατικών σωµάτων, στη διακύµανση της στάθµης της λάβας και στην αύξηση των αρµονικών δονήσεων, µπορεί να γίνει µε ρυθµούς αρκετά ταχύτερους Πλευρική πίεση Η πλευρική πίεση µπορεί να προκληθεί από: Την παρουσία νερού σε ρωγµές και κοιλότητες πετρωµάτων Το πάγωµα του νερού στις ρωγµές Τη διόγκωση των αργίλων ή του ανυδρίτη σαν συνέπεια της ενυδάτωσης του Παράγοντες που συµβάλλουν στην χαµηλή διατµητική αντοχή. Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται οι ενδογενείς κυρίως παράγοντες οι οποίοι προέρχονται από την αρχική κατάσταση ή τα συγγενικά χαρακτηριστικά του γεωλογικού υλικού (εδαφικός σχηµατισµός ή βραχοµάζα),όπως η υφή και η σύσταση του και γενικότερα η φυσική του κατάσταση Λιθολογική σύσταση και υφή Πρόκειται για σχηµατισµούς οι οποίοι παρουσιάζουν πρωτογενώς µικρή αντοχή, ή ακόµα παρατηρείται µείωση της αντοχής τους που οφείλεται στην επίδραση κάποιου εξωτερικού παράγοντα (π.χ. λόγω µεταβολής της περιεκτικότητας τους σε νερό).στην κατηγορία αυτή υπάγονται: Tα οργανικά υλικά, οι ιζηµατογενείς σχιστόλιθοι, οι άργιλοι, τα αποσαθρωµένα πετρώµατα, οι ηφαιστειακοί τόφφοι που µπορούν να εξαλλοιωθούν σε αργιλούχα ορυκτά (µπετονιτοποίηση, καολινιτίωση) και πετρώµατα που αποτελούνται κατά κύριο λόγο από φυλλώδη ορυκτά (µαρµαρυγία, τάλκη, σερπεντίνη κ.λ.π.) και ιδιαίτερα οι µεταµορφωµένοι σχιστόλιθοι, οι οφιόλιθοι και τα πρασινοπετρώµατα. Γεωλογικά υλικά που παρουσιάζουν χαµηλή ανθεκτικότητα σε χαλάρωση (αργιλικοί σχιστόλιθοι, µαργόλιθοι, ιλυόλιθοι, µαργαικοί ασβεστόλιθοι κ.λπ.) καθώς και άργιλοι µε υψηλή ευαισθησία (St) όπου St=Su1\Su2. 59

60 Άµµοι µικρής σχετικά πυκνότητας οµή των πετρωµάτων και γεωµετρία του πρανούς. Στην κατηγορία των παραγόντων αυτών περιλαµβάνονται: Ασυνέχειες, ρήγµατα, επίπεδα στρώσης, η φυλλώδης διάταξη των ορυκτών στους σχιστολίθους, η σχιστότητα, οι ρωγµές, οι καθρέφτες των ρηγµάτων και οι ζώνες έντονου τεκτονισµού. Η παρουσία συµπαγών στρωµάτων πάνω σε ασθενέστερους ή µαλακούς σχηµατισµούς Κλίση στρωµάτων οµόρροπη µε το πρανές. Όταν η κλίση των στρωµάτων είναι µικρότερη από την κλίση του πρανούς, τα στρώµατα στερούνται υποστήριξης στο πόδι τους. Η εναλλαγή διαπερατών στρωµάτων π.χ. άµµου ή ψαµµίτη και λιγότερο διαπερατών π.χ. άργιλοι ή σχιστόλιθοι. Ο προσανατολισµός του πρανούς και η κλίση του. Το µέγιστο της συχνότητας παρατηρείται σε πρανή µε βόρεια έκθεση λόγω της έντονης αποσάθρωσης-διάβρωσης Παράγοντες που συµβάλλουν στην µείωση της διατµητικής αντοχής. Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται εξωγενείς κυρίως παράγοντες που επιδρούν στα γεωλογικά υλικά και τείνουν να µειώσουν σηµαντικά την διατµητική τους αντοχή. Ειδικότερα: Αποσάθρωση και άλλες φυσικοχηµικές διαδικασίες. Η αποσάθρωση των υλικών καθώς και διάφορες φυσικοχηµικές αντιδράσεις µπορεί να οδηγήσουν στις πιο κάτω µεταβολές: Μείωση της διατµητικής αντοχής των ρωγµατωµένων αργίλων Φυσική αποσύνθεση χονδρόκοκκων πετρωµάτων όπως π.χ. γρανίτες, ψαµµίτες κ.λ.π. λόγω της δράσης του παγετού ή της θερµικής διόγκωσης. Ενυδάτωση των αργιλικών ορυκτών µε τις παρακάτω διαδικασίες και συνέπειες: 60

61 -το νερό απορροφάται από τα αργιλικά ορυκτά, οπότε η υψηλή περιεκτικότητα νερού ελαττώνει τη συνοχή του αργιλικού εδάφους. -στις µοντµοριλονιτικές άργιλους προκαλείται διόγκωση και µείωση της συνοχής τους -η αιολική γη (ασβεστούχος πηλός-loss) υφίσταται στερεοποίηση µε τον διαποτισµό της λόγω της καταστροφής των δεσµών που αναπτύσσουν τα αργιλικά σωµατίδια και οι κόκκοι ιλύος. Βασικές ανταλλαγές ιόντων στις αργίλους π.χ. (απασβέστωση µε την συνδροµή ιόντων Na) µε αποτέλεσµα την επίδραση των ιόντων της ανταλλαγής πάνω στις φυσικές ιδιότητες των αργίλων. Μετανάστευση του νερού προς το µέτωπο της αποσάθρωσης κάτω από την επίδραση ηλεκτρικού δυναµικού (ηλεκτροώσµωση) Ξήρανση των αργίλων που οδηγεί σε πρόκληση ρωγµών σε αυτές και απώλεια της συνοχή, επιτρέποντας έτσι στο νερό να διηθηθεί προς την κύρια µάζα τους. Ξήρανση των αργιλικών σχιστόλιθων που δηµιουργούν ρωγµές στη στρώση καθώς και επίπεδα διάτµησης, προκαλώντας έτσι την απολέπιση και τον κερµατισµό τους. Αποµάκρυνση λόγω διάλυσης του συνδετικού υλικού των ψαµµιτών κ.λπ Μεταβολές των ενεργών τάσεων λόγω του νερού των πόρων και των ρωγµών. Η πίεση του νερού των πόρων µειώνει την ενεργή τάση στα αργιλικά κυρίως εδάφη, ενώ η υδροστατική πίεση που αναπτύσσεται στις ασυνέχειες των πετρωµάτων έχει γενικά δυσµενή αποτελέσµατα για την ευστάθεια των βραχωδών πρανών. Μεταβολές στην πίεση των πόρων των εδαφών και στην υδροστατική πίεση στις ασυνέχειες των πετρωµάτων µπορούν να συµβούν λόγω φυσικής δράσης, όπως η βροχόπτωση και το λιώσιµο του χιονιού και λόγω διαφόρων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όπως εκτροπή υδρορευµάτων, δηµιουργία ταµιευτήρων, άρδευση και αποψίλωση. 61

62 Μεταβολές της δοµής των πετρωµάτων Τέτοιες µεταβολές µπορεί να προκληθούν από ρωγµάτωση των σχιστολίθων και προστερεοποιηµένων αργίλων, καθώς και από ρωγµάτωση και χαλάρωση των πετρωµάτων στα πρανή ή λόγω απώλειας κατακόρυφης ή πλευρικής φόρτισης στα απότοµα πρανή χαραδρών ή ορυγµάτων Άλλοι παράγοντες Άλλοι παράγοντες που συντελούν στην µείωση της διατµητικής αντοχής είναι: Η εξασθένηση των πετρωµάτων λόγω ερπυσµού ή ροής Η δράση του ριζικού συστήµατος των δέντρων που συχνά προκαλούν µηχανικό κατακερµατισµό των πετρωµάτων Η δράση των ζώων. 7.2 O ρόλος του νερού στην θραύση των πετρωµάτων. Στο στερεό φλοιό της γης είναι πολύ συχνή η ύπαρξη ρευστών είτε µέσα στο κρυσταλλικό πλέγµα των ορυκτών είτε ανάµεσα στους κόκκους των κλαστικών πετρωµάτων. Τα ρευστά που υπάρχουν στον στερεό φλοιό της γης είναι το νερό κατά κύριο λόγο, υδροθερµικά υγρά και σε σπανιότερες περιπτώσεις οι υδρογονάνθρακες. Η επίδραση των ρευστών στην αντοχή των πετρωµάτων είναι συνήθως καθοριστική αφού τα πειραµατικά αποτελέσµατα έδειξαν ότι η αντοχή των διαβρεγµένων κρυστάλλων ή πετρωµάτων µειώνεται σηµαντικά σε σχέση µε την αντοχή δοκιµίων στα οποία δεν υπάρχει νερό. Αναλύοντας τον τρόπο της αλληλεπίδρασης ρευστού-πετρώµατος, πιστοποιείται ότι η αντοχή των υλικών µειώνεται επειδή τα ρευστά λιπαίνουν τις επιφάνειες ασυνέχειας (ατέλειες κρυσταλλικού πλέγµατος) υποβοηθώντας τις κινήσεις επ αυτών. Εκτός όµως από τον µηχανισµό αυτό, αποδείχθηκε ότι τα ρευστά υποβοηθούν την κίνηση προκαλώντας χηµικές αλλοιώσεις στα πετρώµατα π.χ. τοπική διάλυση. 62

63 Η υγρή φάση, η οποία συντελεί στις παραµορφώσεις αυτές είναι προσροφηµένη στο µεσοδιάστηµα των κόκκων των πετρωµάτων. Για να γίνει πλήρως αντιληπτός ο ρόλος της ρευστής φάσης στην παραµόρφωση των πετρωµάτων, πρέπει να αναλυθεί η έννοια της ενεργού τάσης (effective stress).ως ενεργός τάση ορίζεται η διαφορά µεταξύ της εξωτερικής τάσης που εφαρµόζεται στο πέτρωµα και της πίεσης της ρευστής φάσης που περιέχεται σε αυτό. Η εξίσωση που εκφράζει αυτή τη µεταφορά εξωτερικών τάσεων στο εσωτερικό του διαβρεγµένου δοκιµίου γράφεται ως: σ= σο p όπου σο η αρχική τάση, p η πίεση της ρευστής φάσης και σ η ενεργός τάση. Η φυσική σηµασία της ενεργού τάσης είναι η µείωση που υφίσταται η εξωτερική πίεση λόγω της ρευστής φάσης. Έτσι για ένα σώµα που δέχεται εξωτερική τάση σ1 υπό συνθήκες οριζόντιας πίεσης σ3 η ορθή τάση που µεταφέρεται στο εσωτερικό επίπεδο θραύσης ισούται µε: σ1=σο1-p και σ3=σο3-p (1) Σύµφωνα λοιπόν µε τον κύκλο του Μοhr ορθή και η διατµητική τάση για κάθε µία από τις διευθύνσεις προκύπτει ότι είναι: σn=(σ1+σ3\2)+(σ1-σ3\2)cos2θ και τr=(σ1-σ3\2)sin2θ 63

64 Από την σχέση (1) όµως, αντικαθιστώντας τα σ1 και σ3 προκύπτει ότι η εξωτερική πίεση που εφαρµόσθηκε στο πέτρωµα µειώνεται στο εσωτερικό του δοκιµίου λόγω της πίεσης της ρευστής φάσης και ο κύκλος του Μοhr που θα προκύψει από την νέα διαφορά πιέσεων «σύρεται» προς την αρχή των αξόνων (ανωτέρω σχήµα). Η πρακτική σηµασία της ολίσθησης του κύκλου του Mohr επί του άξονα της ορθής τάσης είναι ότι το πέτρωµα θραύεται πιο εύκολα όταν µέσα στην µάζα του υπάρχει ρευστή φάση. Αυτό οφείλεται στο ότι η ακτίνα του κύκλου παραµένει σταθερή, αλλά το κέντρο του κύκλου πλησιάζει την αρχή των αξόνων. Πιο απλά, τα παραπάνω δείχνουν ότι σε πολλές περιπτώσεις όπου µια διαφορά τάσεων δεν είναι ικανή να θραύσει το πέτρωµα, το πετυχαίνει όταν αυτό είναι διαβρεγµένο, γεγονός που πρέπει να λαµβάνεται σοβαρά υπόψη τόσο στην πρόληψη κατολισθητικών κινήσεων-ειδικά στις περιοχές που είναι πυρόπληκτες όσο και στην κατασκευή τεχνικών έργων (υπόγεια έργα, φράγµατα κ.λ.π.) Μεταβολή στο περιεχόµενο του νερού. Η αυξηµένη συχνότητα κατολισθήσεων που παρατηρείται σε περιόδους ισχυρών βροχοπτώσεων και παρατεταµένων χιονοπτώσεων σχετίζεται άµεσα µε την µεταβολή στο περιεχόµενο νερό των σχηµατισµών για τους παρακάτω λόγους: ηµιουργία υδροστατικών πιέσεων στο πέτρωµα από το κατερχόµενο διαµέσω των ρωγµών νερό και την αύξηση της πιέσεως των πόρων (στα εδάφη) µε αποτέλεσµα την µείωση της διατµητικής αντοχής, όπως αναλύθηκε παραπάνω. Οι ηλεκτρωσµοτικές διαδικασίες οδηγούν στην αύξηση της περιεχόµενης υγρασίας στην επαφή των δύο στρωµάτων, όπου δηµιουργείται επιφάνεια ολισθήσεως, µε αποτέλεσµα την αύξηση της κινητικότητας στο πρανές. Η µεταβολή στην κατάσταση κορεσµού των αργιλικών εδαφών (µακρές περίοδοι ξηρασίας) διευκολύνει την κατείσδυση του νερού, µε αποτέλεσµα την ελάττωση της συνοχής. 64

65 7.2.2 Επιδράσεις του υπόγειου νερού. Απότοµες µεταβολές της στάθµης του υπόγειου νερού όπως π.χ. σε ταµιευτήρες, αυξάνει την πίεση των πόρων στα πρανή και αυτό µπορεί να οδηγήσει σε υγροποίηση αµµωδών εδαφών. Στις λεπτοµερείς άµµους και ιλύες,η ροή του υπόγειου νερού αποπλύνει το συγκολητικό υλικό (π.χ. αργιλοµαργαικό) και το συµπαρασύρει, µε αποτέλεσµα την δηµιουργία κενών και την ελάττωση της συνοχής των σχηµατισµών που οδηγεί σε γενική χαλάρωση του υλικού και µείωση της ευστάθειας των πρανών. Αρτεσιανοί ορίζοντες ή αποµονωµένοι φακοί νερού εξασκούν πιέσεις στα υποκείµενα στρώµατα Επιδράσεις του παγετού. Η δηµιουργία πάγου λόγω των χαµηλών θερµοκρασιών της χειµερινής περιόδου και η µεταβολή αυτού σε νερό στις ρωγµές των βράχων, οι οποίοι λόγω των διαρρήξεων παρουσιάζουν ελαττωµένη συνοχή, προκαλεί περιοδικά την άσκηση θλιπτικών και εφελκυστικών τάσεων, µε τελικό αποτέλεσµα την χαλάρωση του πετρώµατος. Στις αργίλους και τα αργιλοαµµώδη εδάφη, η τήξη του πάγου δηµιουργεί αύξηση του νερού στην επιφάνεια, η πήξη του οποίου εµποδίζει την αποστράγγιση του πρανούς, έτσι ώστε έχουµε ανύψωση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και διατάραξη τελικά της ισορροπίας. 7.3 Επίδραση των ασυνεχειών Βραχωδών Σχηµατισµών. Η ευστάθεια της βραχοµάζας στις θεµελιώσεις, στις υπαίθριες και υπόγειες εκσκαφές εξαρτάται σε πολύ µεγάλο βαθµό από την ύπαρξη και τον προσανατολισµό των γεωλογικών ασυνεχειών. Σαν ασυνέχεια (discontinuity) θεωρείται κάθε επίπεδο αδυναµίας της βραχοµάζας που διαχωρίζει τα τεµάχια του ακέραιου πετρώµατος και η οποία έχει πολύ µικρή ή µηδενική αντοχή σε εφελκυσµό. 65

66 Οι γεωλογικές ασυνέχειες είναι συνήθως οι παρακάτω: -Επίπεδο στρώσης που παρουσιάζεται συστηµατικά στα ιζηµατογενή πετρώµατα και διαχωρίζει τα ιδιαίτερα στρώµατα τους. στρωσιγενή -Σχισµός που είναι η τάση του πετρώµατος να αποχωρίζεται κατά διακεκριµένα παράλληλα, πυκνής διάταξης επίπεδα. -Φύλλωση που είναι το αποτέλεσµα του προσανατολισµού των διαφορετικών ορυκτών σε παράλληλα επίπεδα ή της διάταξης ενός πυκνού δικτύου παράλληλων µικρορωγµών στα λεπτόκοκκα πετρώµατα. -Σχιστότητα που είναι µία φύλλωση που απαντάται σε χονδρόκοκκα κυρίως πετρώµατα. - ιάκλαση που είναι ένα επίπεδο θραύσης της βραχοµάζας κατά µήκος του οποίου οι κινήσεις που παρατηρούνται είναι από ελάχιστες έως µηδενικές. -Ρήγµα(Fault) που είναι ένα επίπεδο θραύσης κατά µήκος του οποίου έχει σηµειωθεί σχετική κίνηση. Ενδεικτικά για την σηµασία των παραπάνω παραµέτρων, σχετικά µε τις διακλάσεις, µπορούµε να αναφέρουµε τα εξής: Οι διακλάσεις σχηµατίζονται σε όλα τα πετρώµατα από την µικροσκοπική έως την µεγασκοπική κλίµακα και η δηµιουργία τους αρχίζει συχνά από τα πρώτα στάδια σχηµατισµού των πετρωµάτων. Μία από τις δράσεις των διακλάσεων είναι η τροποποίηση της διαπερατότητας των πετρωµάτων, η οποία αυξάνει τις διόδους των ρευστών µέσα από τα πετρώµατα. Αυτή η αύξηση της ταχύτητας κίνησης του νερού µέσα από εκρηξιγενή ή µεταµορφωµένα πετρώµατα µπορεί να δηµιουργήσει υδροφόρους ορίζοντες και συνθήκες αστάθειας πρανών. Η διατήρηση και η κατασκευή ενός δρόµου εξαρτάται πολλές φορές και σε µεγάλο βαθµό από τα συστήµατα των διακλάσεων επί του άξονα χάραξης του δρόµου. Η παρουσία των διακλάσεων στον οδικό άξονα µπορεί να προκαλεί µετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του δρόµου, µόνιµα προβλήµατα συντήρησης του οδικού δικτύου. 66

67 Έτσι, περιστροφικές ολισθήσεις, πτώσεις βράχων και καθήσεις του οδοστρώµατος συχνά οφείλονται σε διακλάσεις. Εκτός όµως από τα παραπάνω, η µελέτη των διακλάσεων συµβάλλει στην αποσαφήνιση της εντατικής κατάστασης που επικρατεί σε µία περιοχή ή των ιδιοτήτων των πετρωµάτων κατά την περίοδο ανάπτυξης των διακλάσεων. Ταξινοµούνται µε βάση την κινηµατική τους σε τρεις τύπους: -τύπος Ι που χαρακτηρίζονται από κίνηση των εκατέρωθεν τοιχωµάτων κάθετα στο επίπεδο της διάρρηξης. -τύπος ΙΙ που χαρακτηρίζεται από κίνηση που γίνεται πάνω στο επίπεδο της διάρρηξης και κάθετα προς την ακµή της διάρρηξης και -τύπος ΙΙΙ που χαρακτηρίζεται από κινήσεις που λαµβάνουν χώρα πάνω στο επίπεδο της ρωγµής και παράλληλα προς την ακµή της διάκλασης. Οι διακλάσεις συνήθως αναπτύσσονται κάθετα στη στρώση των ιζηµατογενών πετρωµάτων και έχουν συνήθως ποικίλη µορφολογία ώστε να διακρίνονται σε επίπεδες, καµπύλες και ακανόνιστες διακλάσεις. Στην περίπτωση των επιπέδων διακλάσεων χρησιµοποιείται ο όρος συστηµατικές διακλάσεις. Στα µαγµατικά πετρώµατα αναπτύσσεται µία άλλη κατηγορία διακλάσεων οι οποίες διαφέρουν από αυτές των γειτονικών πετρωµάτων και χαρακτηρίζονται από µεγάλη πυκνότητα και πολλαπλές διευθύνσεις αναάπτυξης. Η αιτία σχηµατισµού τους είναι κυρίως η διαφορά θερµότητας ανάµεσα στο µάγµα και το περιβάλλον πέτρωµα, κατά την διαδικασία κρυστάλλωσης που ακολουθεί τη διείσδυση του µάγµατος στα ανώτερα τµήµατα του φλοιού της γης. 67

68 ιακρίνονται σε διακλάσεις απολέπινσης, κατακόρυφες και χιαστί (πλουτονίτης της Ξάνθης) καθώς επίσης και στηληοηδείς κατατµήσεις. Όσον αφορά το υλικό πλήρωσης ανάµεσα στις διακλάσεις, από άποψη ηλικίας σχηµατισµού, αυτές που παραµένουν κενές ορυκυών συνήθως είναι οι νεώτερες. Τα ορυκτά πλήρωσης των διακλάσεων σε υψηλές θερµοκρασίες µπορεί να περιλαµβάνουν πλαγιόκλαστα και χαλαζία και να συγκροτούν πηγµατιτικές ή απλιτικές φλέβες. Αντίθετα τα ορυκτά πλήρωσης των διακλάσεων σε χαµηλές θερµοκρασίες περιλαµβάνουν χαλαζία, ασβεστίτη ή δολοµίτη, χλωρίτη και επίδοτο. 7.4 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΑΣΥΝΕΧΕΙΩΝ Επιγραµατικά και µόνο αναφέρονται οι παράµετροι οι οποίες προτείνονται και προδιαγράφονται για την ηµιποσοτική περιγραφή των ασυνεχειών, από την ιεθνή Ένωση Βραχοµηχανικής (I.S.R.M. 1981): 1.Προσανατολισµός (orientation) 2,Απόσταση (spacing) 3.Εξάπλωση-Συνέχεια (persistence-continuity) 4.Αντοχή τοιχωµάτων (wall strength) 5.Τραχύτητα (roughness) 6.Άνοιγµα (aperture) 7.Υλικό πλήρωσης (filling) 8.Συνθήκες υπογείου νερού (seepage) 68

69 Η µελέτη των παραπάνω γίνεται µε επιτόπου έρευνα σε συνδυασµό µε εργαστηριακή εξέταση δειγµάτων ερευνητικών γεωτρήσεων. Επίδραση των πυρκαγιών και γενικότερα της αποψίλωσης. Τα τελευταία χρόνια ο Ελλαδικός χώρος πλήττεται σε ετήσια βάση από πυρκαγιές µεγάλης έκτασης, οι οποίες καταστρέφουν χιλιάδες στρέµµατα χορτολιβαδικών και δασικών εκτάσεων. Εκτός αυτού, η υπερβόσκηση των υπεράριθµων κοπαδιών αιγοπροβάτων που γίνεται στις ορεινές και ηµιορεινές περιοχές της χώρας µας, έχουν σαν αποτέλεσµα την εξαφάνιση κυριολεκτικά της βλάστησης και την απογύµνωση των πρανών τα οποία στο τέλος κάθε καλοκαιριού µοιάζουν µε βοµβαρδισµένα τοπία. Συνέπεια όλων αυτών είναι καταρχάς η αύξηση της επιφανειακής απορροής των σχηµατισµών που µαστίζονται από τέτοιου είδους φαινόµενα. Οι κόµες των δένδρων και η βλάστηση γενικότερα, λειτουργούν ως ένα πρώτο εµπόδιο το οποίο µετριάζει την ροή του νερού, ενώ παράλληλα απορροφούν και µέρος της ποσότητας του νερού που πέφτει ως ατµοσφαιρικό κατακρήµνισµα. Νερό απορροφά και το ριζικό σύστηµα των φυτών, το οποίο επιπλέον επιδρά θετικά και στην διήθηση των κατακρηµνισµάτων, αφού διασωληνώνει το έδαφος. Παράλληλα οι πυρκαγιές επιδρούν έµµεσα αλλά εξίσου σηµαντικά στην υδρολογία µιας λεκάνης, αλλάζοντας την δοµή του εδάφους και αυξάνοντας τον ρυθµό διάβρωσης. Τα παραπάνω συνδέονται µε αυξηµένη πιθανότητα πλυµµυρικών φαινοµένων, αλλά και µε µείωση του χρόνου που απαιτείται ως το µέγιστο της πλυµµυρικής παροχής. Επιπλέον αυξάνουν την πιθανότητα εκδήλωσης ροών λάσπης (mud flows) ιδίως σε απότοµες κλιτύες µετά από από παρατεταµένες και ισχυρές βροχοπτώσεις. Ως λύση δε προτείνονται τα ήπια αντιδιαβρωτικά και αντιπλυµµυρικά έργα (προµελέτη διευθέτησης ρευµάτων, αναβαθµοί κ.λ.π.). 69

70 7.5 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΚ ΗΛΩΣΗ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Σπάνια µπορεί να αποδοθεί µια κατολίσθηση σε ένα και µοναδικό αίτιο. Για να εκδηλωθεί µια κατολίσθηση, πρέπει να πραγµατοποιηθεί µια αλληλουχία γεγονότων τα οποία επηρεάζουν την ισορροπία του πρανούς και προκαλούν την διατάραξη του µε τελικό αποτέλεσµα την θραύση και µετακίνηση αυτού. Αυτά τα γεγονότα χαρακτηρίζονται ως αίτια της κατολίσθησης (landslide causes)και όταν συνδυάζονται θέτουν την µάζα σε οριακή κατάσταση ισορροπίας. Ο τελικός παράγοντας που αποτελεί την αφορµή µετακίνησης της οριακά σταθερής µάζας χαρακτηρίζεται ως έναυσµα µετακίνησης (triggering factor). Από πλευράς φυσικής κατάστασης και ευστάθειας, ένα πρανές διέρχεται από τρία στάδια: Σταθερό (stable):το πλαίσιο ευστάθειας του πρανούς είναι αρκετά υψηλό ώστε να αντιστέκεται σε όλες τις δυνάµεις αποσταθεροποίησης. Οριακά σταθερό (marginary stable):το πλαίσιο ευστάθειας είναι πλέον σηµαντικά µειωµένο και αναµένεται κάποια στιγµή, η εκδήλωση αστάθειας από την επίδραση των δυνάµεων αποσταθεροποίησης. Το πρανές βρίσκεται ήδη σε κάποιο στάδιο ενεργότητας. Ενεργά ασταθές (actively stable):οι δυνάµεις αποσταθεροποίησης προκαλούν συνεχείς ή περιοδικές µετακινήσεις. Με βάση τα αποτελέσµατα της επίδρασης τους, οι παράγοντες που προκαλούν κατολισθήσεις ταξινοµούνται ως εξής: Προκαταρκτικοί παράγοντες (preparatory casual factors) που συντελούν προοδευτικά στην αστάθεια του πρανούς, το οποίο µε την πάροδο του χρόνου γίνεται επιρρεπές στην ολίσθηση, χωρίς όµως να έχουµε έναρξη της µετακίνησης. Απλά µε την επίδραση τους δηλαδή δηµιουργούνται συνθήκες ενός οριακά σταθερού πρανούς. Παράγοντες εναύσµατος µετακίνησης (triggering causal factors) που προκαλούν την έναρξη της µετακίνησης. Οι παράγοντες αυτοί συντελούν στη µετατροπή ενός πρανούς από οριακά σταθερό σε ενεργά ασταθές. 70

71 Με βάση τα παραπάνω η οµάδα εργασίας της UNESCO(WP\WLI 1994) πρότεινε την ταξινόµηση των παραγόντων που προκαλούν κατολισθήσεις ανάλογα: 1.Με το αποτέλεσµα και το βαθµό επίδρασης τους σε α) προκαταρκτικούς και β) εναύσµατος µετακίνησης και 2.Με την προέλευσή τους στους παράγοντες που αναφέρονται: α) στις εδαφικές συνθήκες, β) στις γεωµορφολογικές διεργασίες, γ) στις φυσικές διεργασίες και δ) στις ανθρώπινες διεργασίες. Οι εδαφικές συνθήκες(ground conditions)αφορούν παράγοντες που αναφέρονται στα γενικά χαρακτηριστικά των εδαφικών σχηµατισµών ή της βραχοµάζας και µπορούν να αποτυπωθούν επιφανειακά µε χαρτογράφηση και να διερευνηθούν υπεδαφικά µε την εκτέλεση δειγµατοληπτικών γεωτρήσεων. Οι παράγοντες της κατηγορίας αυτής εξελίσσονται αργά στον χρόνο (πχ. αποσάθρωση) και δεν εµπεριέχουν κάποια λειτουργία εναύσµατος µετακίνησης. Οι γεωµορφολογικές συνθήκες (geomorphological processes) αναφέρονται στις µεταβολές της γεωµορφολογίας του εδάφους και µπορούν να αναγνωριστούν από προϋπάρχοντες χάρτες και αεροφωτογραφίες. Οι φυσικές διεργασίες(physical processes) αναφέρονται στους παράγοντες που αφορούν τον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο και µπορούν να εκτιµηθούν µε την εγκατάσταση οργάνων όπως πιεζόµετρα, σεισµογράφοι, βροχόµετρα κ.λπ. Οι ανθρωπογενείς διεργασίες(man made processes) αφορούν παράγοντες που µπορούν να εκτιµηθούν από επιτόπου παρατηρήσεις και καταγραφές της ανθρωπογενούς επίδρασης στην ευρύτερη περιοχή όπως κατασκευές τεχνικών έργων, εκσκαφές κ.λπ. 71

72 8. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ Τα µέτρα προστασίας (remedial measures) περιλαµβάνουν γενικά εργασίες και κατασκευές τεχνικών έργων που έχουν σαν βασικό σκοπό την πρόληψη των φαινοµένων (προληπτικά µέτρα) ή την αποκατάσταση και σταθεροποίηση µιας εδαφικής µετακίνησης (µέτρα αποκατάστασης ή σταθεροποίησης). Επειδή ακριβώς, σπάνια µπορεί να αποδοθεί µία κατολίσθηση σε ένα και µοναδικό αίτιο και για να εκδηλωθεί πρέπει να πραγµατοποιηθεί µια αλληλουχία γεγονότων που επηρεάζουν την ισορροπία του πρανούς και προκαλούν την διατάραξη αυτού, είναι σαφές ότι ο σχεδιασµός των κατάλληλων µέτρων προϋποθέτει συστηµατική έρευνα της κατολισθαίνουσας (ή επικίνδυνη προς κατολίσθηση) περιοχής η οποία πρέπει να περιλαµβάνει υπαίθριες έρευνες, εκτέλεση επιτόπου και εργαστηριακών δοκιµών, αναλύσεις ευστάθειας κ.λπ. Το ζητούµενο κάθε φορά είναι η συγκέντρωση όλων των απαραιτήτων στοιχείων καθώς και οι αναλυτικές τεχνικές, ώστε να επιτευχθεί η πιο ασφαλής και οικονοµική λύση σχετικά µε την σταθεροποίηση των πρανών. Η βασική διαφοροποίηση των µέτρων προστασίας και σταθεροποίησης, είναι ο χρονικός παράγοντας που αυτά υλοποιούνται, δηλαδή πριν ή µετά την εκδήλωση του φαινοµένου αντίστοιχα. Πέραν αυτού, το είδος και η σκοπιµότητα των µέτρων προστασίας-ασχέτως αν αυτά είναι προληπτικά ή σταθεροποίησης-είναι πρακτικά η ίδια. Πάντως το καλύτερο είναι αυτά να λαµβάνονται πριν την εκδήλωση του φαινοµένου (προληπτικά), καθόσον µε τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η λειτουργικότητα του έργου (π.χ. οδικού άξονα) ή της περιοχής (π.χ. οικιστική ζώνη) και ταυτόχρονα αποφεύγονται παρεπόµενες και αρκετές φορές δαπανηρές συνέπειες, από την εκδήλωση µιας κατολίσθησης. Τα µέτρα προστασίας και σταθεροποίησης που λαµβάνονται, διαχωρίζονται σε αυτά για τα εδαφικά και αυτά για τα βραχώδη πρανή. 72

73 8.1 Mέτρα προστασίας σε εδαφικά πρανή. Τα µέτρα προστασίας σε εδαφικά πρανή ταξινοµούνται ανάλογα µε την συνεισφορά τους στην ευνοϊκή-από πλευράς ευστάθειας-µεταβολή των ενεργητικών ή παθητικών δυνάµεων που υπεισέρχονται στο φαινόµενο, καθώς επίσης και ανάλογα µε το είδος και την κατηγορία των προβλεπόµενων τεχνικών έργων Αποφυγή του προβλήµατος. Στο πλαίσιο της γεωλογικής αναγνώρισης εντοπίζονται όλα τα πιθανά προβλήµατα αστάθειας λόγω περιορισµένης επιφανειακής αποστράγγισης, εµφάνισης νερού στην επιφάνεια των υπαρχόντων φυσικών πρανών, φαινοµένων ερπυσµού σε λοφώδη πρανή και ύπαρξης παλαιών κατολισθήσεων. Ειδικά για τις παλιές κατολισθήσεις οποιαδήποτε αλλαγή στις συνθήκες αποστράγγισης των επιφανειακών νερών ή και η επιφόρτιση τους, µπορεί να τις επανενεργοποιήσει µε απρόβλεπτες πολλές φορές συνέπειες. Έτσι, η αποφυγή του προβλήµατος θεωρείται πολύ σηµαντική αν προταθεί κατά την φάση της αναγνωριστικής γεωλογικής µελέτης και γίνεται µε τις παρακάτω µεθόδους: Παραλλαγή ή αλλαγή χάραξης, ώστε η οδός να αποµακρυνθεί από την επικίνδυνη περιοχή. Γεφύρωση (bridging) η οποία αποτελεί εναλλακτική λύση, σε περιπτώσεις που η σταθεροποίηση των µετακινούµενων υλικών σε πολύ απότοµα και στενά πρανή, είναι πρακτικά ανέφικτη και δαπανηρή. Τα ακρόβαθρα θεµελιώνονται εκτός της µετακινούµενης ζώνης. 73

74 8.1.2 Μείωση των δυνάµεων που προκαλούν µετακίνηση. Επειδή οι δυνάµεις που τείνουν να προκαλέσουν την µετακίνηση των πρανών είναι κατά κύριο λόγο οι δυνάµεις βαρύτητας που οφείλονται στο βάρος της ασταθούς µάζας και του νερού που περιέχει, ο πιο απλός τρόπος µείωσης τους είναι η µείωση του βάρους της ασταθούς µάζας. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε: Εργασίες εκσκαφής και διαµόρφωσης των πρανών µε σκοπό την µείωση της κλίσης τους (π.χ. δηµιουργία αναβαθµών) ή την µερική αποµάκρυνση ολισθηµένων υλικών. Αποστράγγιση του εδάφους στην περιοχή της κατολισθαίνουσας ζώνης. Η αποστράγγιση είναι το πιο σηµαντικό µέτρο προστασίας, διότι συµβάλλει στην µείωση του βάρους της εδαφικής µάζας που τείνει να µετακινηθεί και παράλληλα αυξάνει την διατµητική αντοχή των εδαφικών υλικών του πρανούς, λόγω της µείωσης της πίεσης του νερού των πόρων. Μπορεί να είναι επιφανειακή (τάφροι παροχέτευσης) ή και υπόγεια (στραγγιστήρια, αποστραγγιστικές στοές ή φρέατα).στις περιπτώσεις που το υπόβαθρο είναι ανοµοιογενές, για να έχουµε αποτελέσµατα θα πρέπει οι οριζόντιες αποστραγγιστικές στοές να συνδυάζονται µε κατακόρυφες (κατολίσθηση Παναγοπούλας) Αύξηση των δυνάµεων που αντιδρούν στην µετακίνηση. Η αύξηση των δυνάµεων που αντιδρούν στην µετακίνηση µπορεί να γίνει µε τους παρακάτω τρόπους: Με την εφαρµογή µιας δύναµης αντίστασης στην ζώνη του πόδα της κατολίσθησης. Αυτό επιτυγχάνεται µε την κατασκευή έργων αντιστήριξης όπως τοίχοι αντιστήριξης, συρµατοκιβώτια µε κροκάλες, πετάσµατα, πρίσµατα και αντηρίδες, οπλισµένη γή και µεταλλικοί πάσσαλοι που µπαίνουν κάθετα στο έδαφος και προχωρούν κάτω από την επιφάνεια ολίσθησης. Με την αύξηση της αντοχής των εδαφών του κυρίου σώµατος της κατολίσθησης το οποίο επιτυγχάνεται µε έργα βελτίωσης της συµπεριφοράς του εδάφους όπως: -φυτοκάλυψη, λόγω της θετικής συµβολής της στην ενίσχυση του εδάφους.η επιλογή της βλάστησης γίνεται µε βάση την τοπογραφία της περιοχής, την κλίση του πρανούς, το είδος της 74

75 τοπικής πανίδας και το είδος του εδάφους. Γενικά, χρησιµοποιούνται ελαφριά, βαθύριζα, υδροβόρα και γρήγορα αναπτυσσόµενα φυτά (σπάρτα-ακακίες) µε κατακόρυφο ριζικό σύστηµα. Η φυτοκάλυψη δίνει αποτελέσµατα για επιφανειακές κατολισθήσεις εδαφικών σχηµατισµών. Αντιθέτως, σε απόκρηµνα πρανή βραχωδών σχηµατισµών, τα δένδρα θα πρέπει να κόβονται, λόγω των εφελκυστικών τάσεων που δηµιουργούν οι ρίζες τους στο εσωτερικό των πετρωµάτων. -ενέµατα στήριξης που είναι συνήθως τσιµεντενέσεις που έχουν σκοπό την σταθεροποίηση της ολισθαίνουσας µάζας. -χηµικά διαλύµατα τα οποία προκαλούν αντικατάσταση κατιόντων των αργιλικών ιόντων, µε τελικό αποτέλεσµα την αύξηση της διατµητικής αντοχής. -ηλεκτρόσµωση που γίνεται µε εισαγωγή ηλεκτροδίων στο κορεσµένο έδαφος και διοχέτευση ηλεκτρικού ρεύµατος, µε σκοπό την µετακίνηση του νερού από την άνοδο στην κάθοδο και την αποµάκρυνση του. -ψύξη εδάφους (ground freezing) η οποία επιτυγχάνεται µε χρήση χηµικών διαλυµάτων τα οποία ψύχουν το έδαφος, οπότε αυξάνεται η αντοχή και µειώνεται η διαπερατότητά του. Χρησιµοποιείται για προσωρινή σταθεροποίηση εκσκαφών και σηράγγων, αλλά το κόστος αυτής όπως και της προηγούµενης µεθόδου είναι πολύ µεγάλο. 75

76 8.2 Mέτρα προστασίας σε βραχώδη πρανή Ενίσχυση Αγκυρώσεις. Οι αγκυρώσεις συµβάλλουν γενικά στην αύξηση της διατµητικής αντοχής της βραχοµάζας κυρίως µε την αύξηση των καθέτων δυνάµεων που επενεργούν στις κρίσιµες επιφάνειες αδυναµίας (ασυνέχειες). Τα αγκύρια που χρησιµοποιούνται έχουν µήκος 5-50m και µεταβιβάζουν δυνάµεις απο kn και ορισµένες φορές µέχρι και 10000kN.Τα µικρού µήκους αγκύρια ονοµάζονται κοχλίες ή µπουλόνια (µέχρι 6m) και χρησιµοποιούνται για την συγκράτηση της ζώνης αποσάθρωσης των πετρωµάτων ( πάχους 2-3m). Από πλευράς εντατικής κατάστασης διακρίνονται σε: -ενεργά ή προεντεταµένα τα οποία προεντείνονται στην τελική φάση κατασκευής τους και επιβάλλουν µία καινούρια δύναµη που συµβάλλει στην σταθεροποίηση -παθητικά,που δεν παρεµβάλλουν καµία δύναµη µε την εγκατάστασή τους, αλλά ενεργοποιούνται όταν αρχίσει η παραµόρφωση. Τοίχοι. Πρόκειται για κατασκευές που σκοπό έχουν την επένδυση της βάσης ή άλλου τµήµατος του πρανούς το οποίο αποτελείται από χαµηλής αντοχής υλικά, η χαλάρωση των οποίων µπορεί να προκαλέσει καταπτώσεις. Εκτοξευόµενο σκυρόδεµα (shotcrete).eίναι είδος σκυροδέµατος το οποίο αποτελείται από µείγµα τσιµέντου, άµµου και λεπτόκοκκου αδρανούς υλικού µε νερό, και εκτοξεύεται υπό πίεση στο βραχώδες πρανές και προσκολλάται πάνω σε αυτό. Συµβάλλει στην αύξηση της διατµητικής αντοχής του πρανούς και στην προστασία του από την διάβρωση. Συχνά συνοδεύεται και από την τοποθέτηση µεταλλικού πλέγµατος, για µεγαλύτερη ενίσχυση. Αποστράγγιση. Πρόκειται για επιφανειακή και υπόγεια αποστράγγιση, αντίστοιχα µε τα εδαφικά πρανή. 76

77 8.2.2 Εκσκαφές πρανών. Αλλαγή κλίσης-αποφόρτιση. Η βασική διαφορά µε τα εδαφικά πρανή, είναι ότι στα ψηλά βραχώδη πρανή είναι συνηθισµένη η διαµόρφωση αναβαθµών ανά 10m περίπου ύψους πρανούς. Οι αναβαθµοί έχουν πλάτος τουλάχιστον 5m και στην άκρη τους (βάση του πρανούς) φέρουν τάφρο παροχέτευσης. Ξεσκάρωµα βράχων. Γίνεται αποµάκρυνση των επικίνδυνων για κατάπτωση βράχων από το µέτωπο του πρανούς. Ειδικές µέθοδοι εκσκαφής. Οι εκσκαφές στα βραχώδη πρανή γίνονται κυρίως µε την ελεγχόµενη χρήση εκρηκτικών (ελεγχόµενη λατόµευση) καθόσον αυτή έχει σαν αποτέλεσµα : Την µείωση της ρωγµάτωσης και συνεπώς της χαλάρωσης της βραχοµάζας. Την µείωση των υπερεκσκαφών. Την µείωση των παραγόµενων δονήσεων. Αυτό επιτυγχάνεται µε την διάνοιξη δύο σειρών διατρηµάτων, εκ των οποίων η πρώτη αποτελεί το µέτωπο της εκσκαφής και τα διατρήµατα της γοµώνονται κανονικά και η δεύτερη (αυτή που είναι πιο κοντά στο πρανές), της οποίας τα διατρήµατα γοµώνονται µε ασθενή εκρηκτικά, και η οποία λειτουργεί κατά την στιγµή της έκρηξης σαν διαχωριστική επιφάνεια µεταξύ του µετώπου και του πετρώµατος που είναι πίσω της, λόγω της ανάκλασης του κρουστικού κύµατος της κύριας έκρηξης πάνω της (µέθοδος γραµµικής διάτρησης). Εκτός αυτής, χρησιµοποιείται και η µέθοδος πρότµησης, κατά την οποία υπάρχει χρονική καθυστέρηση µεταξύ των πυροδοτήσεων των διατρηµάτων πρότµησης και κύριας εκσκαφής Προληπτικά µέτρα. Πρόκειται για κατασκευές που σκοπό έχουν την προστασία οικισµών, οδικών αξόνων κ.λπ. από την πτώση βραχωδών τεµαχίων και κυρίως είναι οι παρακάτω: πλατύσµατα-τάφροι αναχαίτισης πέλµατα συγκράτησης τοίχοι αναχαίτισης 77

78 φράκτες συγκράτησης φράκτες προειδοποίησης σκέπαστρα και σήραγγες 78

79 9. ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ. 9.1 Αργιλοµιγή πετρώµατα. Γεωτεχνική ταξινόµηση Από γεωτεχνική άποψη τα πετρώµατα αυτά ταξινοµούνται σε δύο κατηγορίες: Τα πετρώµατα που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία των συµπαγών σχηµατισµών (cemented shales) όπως είναι οι µάργες παρουσιάζουν χαρακτηριστικά βραχώδους υλικού, ασθενέστερου από άλλα πετρώµατα, αλλά µε µηχανικά χαρακτηριστικά της τάξης του σκυροδέµατος και χωρίς την τάση να αποσυντίθενται πάρα µόνο µετά από παρατεταµένη έκθεση στην επιφάνεια του εδάφους. Στα πετρώµατα αυτά η διαγένεση έχει προκαλέσει την λιθοποίηση του ιζήµατος όχι µόνο µε τη συµπίεση του αλλά και µε την ενσωµάτωση σε αυτό πυριτικών και ασβεστιτικών αλάτων και µε την µετατροπή των αργιλικών σε άλλα ανθεκτικότερα ορυκτά. Η δεύτερη κατηγορία των συµπυκνωµένων αργιλικών σχηµατισµών (compacted shales) περιλαµβάνει πετρώµατα που συµπεριφέρονται µάλλον σαν συνεκτικά υλικά παρά σαν βραχώδεις µάζες.tα πετρώµατα αυτά αποσυντίθενται µόλις έρθουν στην επιφάνεια, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις µπορεί να εµφανίσουν φαινόµενα συµπύκνωσης όταν παραλάβουν φορτία κατασκευών. Επίσης είναι πιθανό να παρεµβάλλονται σε αυτά στρώµατα υλικού µικρής αντοχής σε διάτµηση, γεγονός που δηµιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για κατολίσθηση τµηµάτων των υπερκείµενων σχηµατισµών, ενώ η αντοχή τους µειώνεται δραστικά όταν διαβρέχονται. 79

80 9.1.1 Γεωτεχνική συµπεριφορά Τα προβλήµατα που παρουσιάζονται στους αργιλοµιγείς σχηµατισµούς οφείλονται στην τάση που έχουν τα πετρώµατα αυτά να αποσυντίθενται µε την αποκάλυψη τους(slaking) και στις φυσικοχηµικές ιδιότητες που παρουσιάζει η άργιλος. Σηµαντικό ρόλο στη συµπεριφορά των πετρωµάτων αυτών παίζει η παρουσία νερού. Για τον λόγο αυτόν, θα πρέπει κατά την δειγµατοληψία των σχηµατισµών να λαµβάνονται µέτρα για την διατήρηση της φυσικής υγρασίας των δειγµάτων (κάλυψη των δειγµάτων µε σελοφάν, τοποθέτηση σε νάιλον σάκους, παραφίνωση κ.λ.π). Ο κατακερµατισµός(slaking) είναι η αποσύνθεση του πετρώµατος που προκαλείται όταν αυτό αποκαλυφθεί στην επιφάνεια µετά από εκσκαφές. Η διαδικασία αυτή µπορεί να αρχίσει σχεδόν αµέσως, µε ρωγµές να ανοίγουν στη µάζα του πετρώµατος. Εάν το πέτρωµα είναι αργιλικός σχιστόλιθος, οι ρωγµές ανοίγουν σαν τα φύλλα ενός βιβλίου. Εάν το πέτρωµα είναι ιλυόλιθος, οι ρωγµές διατέµνουν το πέτρωµα σχηµατίζοντας ένα πυκνό δίκτυο ασυνεχειών µε τελικό αποτέλεσµα τον διαχωρισµό του πετρώµατος σε µικρότερες δοµικές µονάδες. Ο κατακερµατισµός είναι µία διαδικασία που εξαρτάται από την παρουσία νερού στο περιβάλλον και διογκώσιµων αργιλικών υλικών µέσα στο πέτρωµα. Καθώς τα ορυκτά της αργίλου προσροφούν νερό και διογκώνονται, θραύεται ο δεσµός µεταξύ των ορυκτών συστατικών του πετρώµατος, χάνεται η συνοχή του και το πέτρωµα αποσυντίθεται. Η ταχύτητα της αποσύνθεσης είναι συνάρτηση της υδροπερατότητας του πετρώµατος. Όσο η διαδικασία εξελίσσεται, νέες ρωγµές εµφανίζονται στο πέτρωµα, µε αποτέλεσµα το νερό να φτάνει σε βαθύτερα σηµεία και να έρχεται σε επαφή µε µεγαλύτερη επιφάνεια του πετρώµατος, επιταχύνοντας την αποσύνθεση του. Τα αργιλοµιγή πετρώµατα θεωρητικά είναι αδιαπέρατα από το νερό. Παρόλα αυτά, επειδή µερικές φορές παρουσιάζουν δευτερογενές πορώδες είναι δυνατόν σε εξαιρετικές περιπτώσεις να εµφανίσουν υδροπερατότητα. Σε µια τέτοια περίπτωση, το γεγονός αυτό θα είναι ενδεικτικό του µεγάλου βαθµού διάρρηξης του πετρώµατος και θα σηµαίνει ότι υπάρχουν µέσα στην βραχοµάζα περιοχές κατακερµατισµένου και αποσαθρωµένου πετρώµατος. Σε κάθε περίπτωση λοιπόν, επειδή τα αργιλοµιγή πετρώµατα παρουσιάζουν κακή τεχνική συµπεριφορά, η ποιότητά τους θα πρέπει να ελέγχεται σχολαστικά. 80

81 9.1.2 Μετακινήσεις µαζών Οι µετακινήσεις µαζών στους σχηµατισµούς αυτούς είναι συνηθισµένο φαινόµενο. Η φύση των πετρωµάτων σε συνδυασµό µε τα φτωχά µηχανικά τους χαρακτηριστικά και την γεωµετρία τους, δηµιουργούν συχνά ευνοϊκές συνθήκες για κατολισθήσεις ή καταπτώσεις τεµαχών βράχων. Ανάλογα µε τη γεωµετρία και το πάχος των στρώσεων των αργιλοµιγών σχηµατισµών σε συνδυασµό µε τα µηχανικά τους χαρακτηριστικά, οι αστοχίες που εµφανίζονται είναι ολισθήσεις κατά µήκος επιφανειών επαφής µε υποκείµενους σχηµατισµούς, ανατροπές και καταπτώσεις τεµαχών ή ακόµα και περιστροφικές ολισθήσεις που συµβαίνουν φυσιολογικά, µόνο σε σχηµατισµούς µε φτωχά µηχανικά χαρακτηριστικά και µεγάλη ικανότητα διόγκωσης παρουσία νερού. Μία πολύ συνηθισµένη περίπτωση αστοχίας σε αυτού του είδους τους σχηµατισµούς είναι η ολίσθηση του επιφανειακού ελουβιακού µανδύα κατά µήκος της επαφής του µε το υποκείµενο αργιλοµιγές πέτρωµα. Η διαδικασία αυτή ενεργοποιείται συνήθως από την άνοδο της στάθµης υπογείων νερών ή από την κατείσδυση µετεωρικού νερού κατά την διάρκεια ραγδαίας βροχόπτωσης. Σε εκσκαφές σε υπερεστερεοποιηµένα σκληρά αργιλικά εδάφη (π.χ. µάργες), έχουµε µείωση της συνοχής λόγω διόγκωσης, µε αποτέλεσµα να συµβαίνει προοδευτική θραύση σε 1 µε 2 χρόνια µετά από την διάνοιξη του πρανούς. 81

82 9.2 Φλύσχης Με τον όρο φλύσχη, εννοούµε ένα γεωλογικό σχηµατισµό ο οποίος αποτελείται από εναλλασσόµενα στρώµατα κλαστικών ιζηµάτων (κροκαλοπαγών, ψαµµιτών, µαργών, ιλυολίθων και αργιλικών σχιστολίθων) και µερικές φορές ασβεστόλιθων. Κατά θέσεις είναι δυνατόν να επικρατεί ένας από τους ανωτέρω ορίζοντες και µάλιστα µε σηµαντικό πάχος, οπότε και χαρακτηρίζεται ως «αργιλικός» ή «ψαµµιτικός». Παρουσιάζει µεγάλη εξάπλωση στην Κεντρική και υτική Ελλάδα, όπου καταλαµβάνει συνήθως εκτεταµένες περιοχές Γεωτεχνική συµπεριφορά Η γεωτεχνική συµπεριφορά του φλύσχη και των φλυσχοειδών σχηµατισµών εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, των οποίων οι κυριότεροι είναι: -Λιθολογική σύσταση (ορίζοντες που συµµετέχουν στη δοµή του, το είδος της συνδετικής ύλης στους ψαµµίτες, το ποσοστό και το είδος των αργιλικών ορυκτών στις µάργες και στους αργιλικούς σχιστόλιθους). -Βαθµός αποσαθρώσεως -Πάχος των στρωµάτων και τρόπος που αυτά εναλλάσσονται - ιεύθυνση και κλίση στρωµάτων -Τεκτονική καταπόνηση -Υδρολογικό καθεστώς -Μορφολογία. Η κακή συµπεριφορά των αργιλοµιγών σχηµατισµών µπορεί να γίνει ακόµα χειρότερη, όταν αυτοί βρίσκονται σε επαφή ή εναλλάσσονται µε στρώµατα κροκαλοπαγών ή ψαµµιτών(όπως συµβαίνει µε τον φλύσχη).στις περιπτώσεις αυτές τα υπόγεια νερά, που είναι µια σηµαντικότατη παράµετρος για την τεχνική συµπεριφορά των αργιλοµιγών σχηµατισµών, 82

83 κινούνται αποκλειστικά µέσω των ψαµµιτών. Με τον τρόπο αυτό η ταχύτητα ροής τους είναι σχετικά µεγάλη, µε αποτέλεσµα την ταχύτερη εσωτερική διάβρωση του πετρώµατος, τη χαλάρωση της µάζας του και τη δηµιουργία µικρών και µεγάλων εγκοίλων, εξαιτίας των οποίων προκαλούνται καθιζήσεις των υπερκείµενων σχηµατισµών. Επιπλέον, τα διαφορετικά µηχανικά χαρακτηριστικά των δύο πετρωµάτων και κυρίως η µεγαλύτερη δυσκαµψία των ψαµµιτών σε αντίθεση µε την ευκαµψία που χαρακτηρίζει τα αργιλοµιγή πετρώµατα, έχουν ως συνέπεια την έντονη διάρρηξη των ψαµµιτών. Το γεγονός αυτό προκαλεί ακόµη µεγαλύτερη υδροπερατότητα και χαλάρωση της µάζας του πετρώµατος Κατολισθητικά φαινόµενα Οι παράγοντες που έχουν άµεση σχέση µε την συχνότητα εκδήλωσης κατολισθητικών φαινοµένων σε περιοχές φλύσχη είναι πέρα από την λιθολογική σύσταση, τη δοµή και την µορφολογία του πρανούς, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η διεύθυνση και η κλίση των στρωµάτων. Το µηχανισµό εναύσεως συνιστούν η διατάραξη της υφιστάµενης ευστάθειας από ανθρωπογενείς παρεµβάσεις(ορύγµατα-επιχώµατα) και η µεταβολή των υδρολογικών συνθηκών. Αναλυτικότερα οι παράγοντες που ευνοούν τη δηµιουργία κατολισθητικών κινήσεων έχουν ως παρακάτω: Παράταξη των στρωµάτων. Κλίσεις οµόρροπες προς το πρανές ευνοούν τις κατολισθήσεις, ιδιαίτερα όταν δεν είναι ισχυρές και η διεύθυνση των στρωµάτων συµπίπτει µε την διεύθυνση του οδικού άξονα. Οι κατολισθήσεις είναι αναπόφευκτες όταν η κλίση των πρανών (φυσικών ή τεχνητών) είναι µεγαλύτερη από την κλίση των στρωµάτων. Τεκτονική δοµή. Οι σχηµατισµοί του φλύσχη είναι επιρρεπείς προς κατολίσθηση, όταν είναι τεκτονικά καταπονηµένοι, όταν συµπαγείς σχηµατισµοί όπως ασβεστόλιθοι, σχιστοκερατόλιθοι είναι επώθηµένοι σε αυτούς καθώς και όταν πλευρικά κορήµατα µεγάλου πάχους τους φορτίζουν. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι συχνές οι αποκολλήσεις και οι καταπτώσεις ή ακόµα και οι ολισθήσεις τεµαχών. Λιθολογική σύσταση. Είναι γεγονός ότι οι πηλίτες, µάργες, άργιλοι είναι περισσότερο ευπαθείς στις κατολισθητικές κινήσεις, ιδιαίτερα στις περιοχές που λείπουν εντελώς οι ψαµµιτικοί πάγκοι. Στις περιοχές αυτές είναι εύκολη η αποσάθρωση και ενεργοποίηση του 83

84 µανδύα, µε κίνηση προς τα κατάντη, µε την µορφή ρευµάτων γαιών, στρωµατοειδών κατολισθήσεων κ.λπ. Ιδίως αν η λεπτοµερής αργιλοιλυώδης φάση εναλλάσσεται µε λεπτές στρώσεις ψαµµιτών ή όταν ο φλύσχης είναι έντονα καταπονηµένος από τεκτονικά αίτια, η αποσάθρωση σε βάθος είναι πλέον εύκολη,ακλουθώντας τις επιφάνειες ασυνέχειας (στρώση, διακλάσεις κ.λπ.). Πάχος των στρωµάτων. Τα παχιά στρώµατα παρουσιάζουν µεγάλη αντοχή σε σχέση µε τα λεπτότερα. Επιπλέον, δυσµενής συνθήκη είναι και η εµφάνιση του σχηµατισµού του φλύσχη µε εναλλαγές στους ορίζοντες(δηλαδή στις οµάδες στρωµάτων)από τις οποίες αποτελείται. Όσον αφορά την σεισµική δράση, θεωρούνται γενικά ακίνδυνοι σχηµατισµοί, πλην όµως οι ανωτέρω συνθήκες δηµιουργούν πολλές φορές αστάθεια η οποία ενισχύεται µε τις σεισµικές δονήσεις. Συµπερασµατικά στους σχηµατισµούς του φλύσχη δεν παρατηρούνται εκτεταµένες βαθιές κατολισθήσεις, αλλά αβαθείς, γενικά του τύπου των στρωµατοειδών και ρευµάτων. Κατά θέσεις σηµειώνονται και καταπτώσεις βράχων. Οι σχηµατισµοί του φλύσχη που συναντώνται στις περιοχές κατολισθήσεων είναι αυτοί της ενότητας Γαβρόβου-Τρίπολης. Γενικά είναι αδιαπέρατοι σχηµατισµοί που ευνοούν την επιφανειακή απορροή. Κατά θέσεις έχουµε επικράτηση της αργιλικής φάσεως ενώ το υλικό της ολίσθησης αποτελείται κυρίως από εξαλοιωµένο φλυσχικό υλικό. Φαινόµενα κατολισθήσεων επίσης συµβαίνουν εντός του κλαστικού σχηµατισµού του Κρητιδικού της ενότητας Πίνδου γνωστού και ως πρώτου φλύσχη.πρόκειται για σχηµατισµό ποικίλλης σύστασης ο οποίος περιλαµβάνει µάργες ασβεστόλιθους και κυανούς ή τεφρούς λεπτόκοκκους ψαµµίτες. Αίτια των κατολισθήσεων είναι κατά κύριο λόγο η αδιαπέρατη φύση των γεωλογικών σχηµατισµών σε συνδυασµό µε τις υψηλές µορφολογικές κλίσεις και την αποτεφρωµένη βλάστηση. Η ύπαρξη ψαµµιτικών πάγκων σε ορισµένες περιπτώσεις τροφοδοτεί το φαινόµενο των καταπτώσεων. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις παρατηρείται κλίση στρωµάτων αντίθετη από αυτή των πρανών, οπότε και δεν αναµένονται µεγάλου εύρους κατολισθήσεις. 84

85 9.3.Ανθρακικά πετρώµατα. Ως ανθρακικά πετρώµατα θεωρούν όσα αποτελούνται στο µεγαλύτερο µέρος τους από ανθρακικό ασβέστιο (CaCO3). Τέτοια πετρώµατα είναι οι ασβεστόλιθοι και οι δολοµίτες. Αντίστοιχη τεχνική συµπεριφορά παρουσιάζουν µερικές φορές και οι ψαµµίτες µε ασβεστιτικό συνδετικό υλικό. Τα ανθρακικά πετρώµατα που εµφανίζονται στις περιοχές κατολισθήσεων της παρούσας µελέτης είναι οι ασβεστόλιθοι του Κρητιδικού της ενότητας Ωλονού-Πίνδου και οι κερατολιθικές σειρές που αποτελούνται από ραδιολαρίτες-ασβεστόλιθους-ψαµµίτες. Γενικά χαρακτηρίζονται από πολύ ικανοποιητικά µηχανικά χαρακτηριστικά και θεωρούνται από σεισµικής πλευράς σχηµατισµοί µε µεγάλη στατική και δυναµική σταθερότητα. Για τον λόγο αυτόν αποτελούν σταθερό σχηµατισµό για την θεµελίωση δρόµων-οικισµών κ.λπ. Σε ορισµένες σπάνιες περιπτώσεις όµως εκδηλώνονται σε αυτούς κατολισθητικά φαινόµενα τα οποία µπορούν να αποκτήσουν πολύ επικίνδυνο χαρακτήρα Τεχνική συµπεριφορά Τα γεωτεχνικά προβλήµατα που εµφανίζονται σε ανθρακικά πετρώµατα συνδέονται µε την διαδικασία της καρστικής διάβρωσης τους και µε την αυξηµένη για αυτό τον λόγο, υδροπερατότητά τους. Το µεγαλύτερο µέρος του µετεωρικού νερού που πέφτει σε µια περιοχή που δοµείται από τέτοια πετρώµατα, κατεισδύει στο υπέδαφος και τροφοδοτεί τους υδροφόρους ορίζοντες που αναπτύσσονται στο εσωτερικό τους. Η στάθµη των υδροφόρων αυτών οριζόντων παρουσιάζει συνεπώς, σηµαντική εποχιακή διακύµανση µε αποτέλεσµα κατά περιόδους να είναι ιδιαίτερα αυξηµένη. Στην περίπτωση αυτή, τα υπόγεια νερά µπορεί να ενεργοποιήσουν κατολισθήσεις σε επιρρεπείς γεωλογικούς σχηµατισµούς που βρίσκονται σε επαφή µε τα ανθρακικά πετρώµατα. Ένα άλλο σηµαντικό πρόβληµα στα ανθρακικά πετρώµατα πηγάζει από την παρουσία µικρών και µεγάλων εγκοίλων καθώς και πλήθους ασυνεχειών που διατρέχει την µάζα τους. 85

86 Η παρουσία εγκοίλων σε µικρό βάθος από την επιφάνεια, κάνει πιθανή την εµφάνιση καθιζήσεων, εξαιτίας της υποχώρησης της οροφής τους από το βάρος των υπερκειµένων σχηµατισµών. Το πρόβληµα επιτείνεται στην περίπτωση του καλυµµένου κάρστ όπου οι ανθρακικοί σχηµατισµοί καλύπτονται από ελλουβιακό ή αλλουβιακό µανδύα µικρού πάχους. Στην περίπτωση αυτή, είναι πολύ δύσκολο να διαπιστωθεί η παρουσία εγκοίλων από επιτόπου παρατηρήσεις και απαιτείται ειδική έρευνα του υπεδάφους Kατολισθητικά φαινόµενα. Τα ανθρακικά πετρώµατα καταλαµβάνουν συνήθως περιοχές µε έντονο µορφολογικό ανάγλυφο και παρουσιάζουν ισχυρή τεκτονική διάρρηξη. Ανάλογα µε τα τεχνικογεωλογικά τους χαρακτηριστικά, µπορούν να διακριθούν σε ασβεστόλιθους Κρητιδικού και Ιουρασικού- Τριαδικού και σε δολοµιτικούς ασβεστόλιθους και δολοµίτες. Σε πολλές περιπτώσεις, οι ασβεστολιθικές µάζες παρουσιάζονται επωθηµένες σε νεώτερους σχηµατισµούς, κυρίως στο φλύσχη, όπως π.χ. στην Κεντρική Ελλάδα, γεγονός που δηµιουργεί δυσµενείς συνθήκες ευστάθειας, λόγω των καταπτώσεων βράχων,της σεισµικότητας και ιδιαίτερα όταν τα ασβεστολιθικά καλύµµατα είναι µικρού πάχους και εµφανίζουν απότοµα πρανή. Τα συχνότερα κατολισθητικά φαινόµενα που συµβαίνουν σε αυτά έχουν συνήθως πολύ επικίνδυνο χαρακτήρα και εµφανίζονται π.χ. όταν: -Συνιστούν απότοµα πρανή και είναι έντονα διερρηγµένοι. -Είναι επικείµενοι-και ιδιαίτερα οι πλακώδεις ασβεστόλιθοι-µαλακών σχηµατισµών (σχιστολίθων-φλύσχη)περίπτωση που είναι συνήθης στην ορεινή Ελλάδα. -Παρεµβάλλονται εντός αργιλικών πετρωµάτων. Στην περίπτωση αυτή αποτελούν φυσικούς αγωγούς του υπογείου νερού, εντός του αργιλικού περιβάλλοντος. -Είναι σε εναλλαγή ζωνών µε µαλακά πετρώµατα, µε αποτέλεσµα τη διάβρωση και εκσκαφή των χειµάρρων και ποταµών στις ζώνες των µαλακών στρωµάτων. Η υπονοµευτική δράση των ρευµάτων ενισχύεται από την καταστροφή των δασών. 86

87 Σαν αίτια για την ενεργοποίηση βραχωδών ασβεστολιθικών πρανών, πέρα από την τεκτονική και λιθολογική δοµή, δύναται να θεωρηθούν: Η τεχνική ή φυσική υπερφόρτιση των κλιτύων. Η υποσκαφή των κατωτάτων τµηµάτων κλιτύων των κοιλάδων ή ακτών. Η έντονη διαβρωτική ενέργεια των χειµάρρων. Οι σεισµοί Γενικά πάντως, σαν µεγάλες ενότητες οι σχηµάτισµοί αυτοί από σεισµικής πλευράς θεωρούνται στατικά και µηχανικά σταθεροί, µε ικανοποιητικά γεωµηχανικά χαρακτηριστικά, ενώ οι περιπτώσεις αστάθειας που αναφέρθηκαν ανωτέρω, εντάσσονται συνήθως στα δευτερογενή αποτελέσµατα των σεισµών(π.χ. ολισθήσεις ή αποκολλήσεις βράχων). Οι τιµές σε ανεµπόδιστη θλίψη για συµπαγή και οµοιογενή δοκίµια κυµαίνονται Από Κg\cm2 και ο λόγος του Poisson κυµαίνεται από 0,25 έως 0,3. Οι ασβεστόλιθοι Κρητιδικού στους οποίους παρατηρούνται φαινόµενα κατολισθήσεων είναι έντονα τεκτονισµένοι και παραµορφωµένοι σχηµατισµοί οι οποίοι τέµνονται ή διαρρηγνύονται από πλήθος ασυνεχειών (στρώση-διακλάσεις-ρήγµατα),τροφοδοτώντας έτσι το υλικό κατάπτωσης. Συνήθως δε,είναι καλυµένοι µε κορήµατα πάχους 1 έως 3 µέτρα,ενώ πηλίτες και ραδιολαρίτες εµφανίζονται κατά θέσεις. Εµφανίζονται επίσης Ανωκρητιδικοί λεπτο έως µεσοστρωµατώδεις ασβεστόλιθοι µε ενδιαστρώσεις κερατολίθων της ενότητας Πίνδου,έντονα πτυχωµένοι και µε σύστηµα διακλάσεων µε αποτέλεσµα τον τεµαχισµό τους σε τεµάχη που φτάνουν τα 2 µέτρα και δεν διατηρούν καµµία γεωµετρία. Γενικά είναι πλακώδεις, πολυπτυχωµένοι και κατακερµατισµένοι ασβεστόλιθοι εκτός από αυτούς στην περιοχή του Καιάφα οι οποίοι είναι συµπαγείς και παχυστρωµατώδεις. Σαν αίτια των κατολισθήσεων µπορούν να θεωρηθούν οι µεγάλες µορφολογικές κλίσεις,η ύπαρξη ρηξιγενών ζωνών και η εκτεταµένη αποψίλωση λόγω της πυρκαγιάς σε συνδυασµό µε την επιφανειακή απορροή. 87

88 9.4 Σχιστοκερατολιθική διάπλαση Πρόκειται για τον πιο βασικό σχηµατισµό της Υποπελαγονικής Ζώνης, η απόθεση της οποίας κράτησε όλο το Ιουρασικό. Συνίσταται από κόκκινους, πράσινους, µαύρους αργιλικούς σχιστόλιθους, ραδιολαριτικούς κερατόλιθους, µάργες, λεπτόκοκκους ψαµµίτες, πηλίτες και παρεµβολές ασβεστολιθικών ενστρώσεων. Τα ιζήµατα αυτά βρίσκονται σε συνεχείς εναλλαγές και συγκροτούν µία σειρά µεγάλου πάχους που αντιπροσωπεύει πελαγική-ωκεάνια ιζηµατογένεση. Μέσα στην σχιστοκερατολιθική διάπλαση βρίσκονται συχνά παρεµβαλλόµενασυµπυχωµένα µικρά και µεγάλα οφειολιθικά σώµατα, γι αυτό και το σύνολο ονοµάζεται «σχιστοκερατολιθική διάπλαση µε οφειόλιθους» Οι πιο µεγάλες εµφανίσεις της ανωτέρω διάπλασης βρίσκονται επωθηµένες επί του φλύσχη στην περιοχή της βόρειας Πίνδου και στις περιοχές Όθρυ, Βουρίνου, Καστοριάς, Λοκρίδας, οµοκού, κεντρικής Εύβοιας, καθώς και στο κεντρικό και δυτικό τµήµα της οροσειράς των Αγράφων. Στην ζώνη Ωλονού-Πίνδου το πάχος της διάπλασης υπολογίζεται γύρω στα m και υπόκειται των ανωκριτιδικών ασβεστόλιθων. Σχετικά µε τους κερατόλιθους, αυτοί σχηµατίζονται στο βυθό της θάλασσας από την καθίζηση λεπτόκοκκων ιζηµάτων χαλαζιακής κυρίως σύστασης. Αποτελούνται από χαλαζία, χαλκηδόνιο και οπάλιο. Συνήθως έχουν πράσινο ή κόκκινο(λόγω προσµξεων αιµατίτη) χρώµα και είναι ιδιαίτερα ανθεκτικοί στην αποσάθρωση. Γενικά οι σχιστοκερατόλιθοι παρουσιάζουν ικανοποιητικές τιµές στα γεωµηχανικά τους χαρακτηριστικά. Εντοπίζονται κυρίως σε περιοχές µε έντονη µορφολογία και παρουσιάζουν πυκνό δίκτυο διαρρήξεων και διακλάσεων, ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι σχηµατισµοί αυτοί είναι καταπονηµένοι από τις τεκτονικές (επωθητικές) κινήσεις όπως π.χ. στην Κεντρική Ελλάδα. Το γεγονός αυτό σε συνδυασµό µε την σύσταση και την δοµή τους (εναλλαγές αργιλικών σχιστολίθων, κερατολίθων και ασβεστολίθων), την δηµιουργία δυσµενών υδρογεωλογικών συνθηκών και το έντονο ανάγλυφο, ευνοούν την διαδικασία της αποσάθρωσης και καθιστούν τους σχηµατισµούς αυτούς επιρρεπείς σε κατολισθητικές κινήσεις (ολισθήσεις ή αποκολλήσεις βράχων). 88

89 Συγκεκριµένα, είναι δυνατόν να έχουµε αστάθεια πρανών στο µανδύα αποσάθρωσης στην επιφανειακή ρωγµατωµένη ζώνη ή σε ζώνες διάρρηξης και στην περίπτωση που αυτοί εναλλάσσονται µε οφειολίθους, αστάθεια παρατηρείται στα σηµεία που η βραχοµάζα είναι σερπεντινιωµένη µε λείες και ολισθηρές επιφάνειες. Ερπυσµός και ροή εδαφών είναι αρκετά συνήθη φαινόµενα στον µεγάλου πάχους µανδύα σχιστοκερατολίθων της Πίνδου. 9.5 Ε ΑΦΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Οι σχηµατισµοί αυτοί, ανάλογα µε τον τρόπο γένεσης, το βαθµό συνεκτικότητας, τη φάση που επικρατεί (λεοτοµερής-αδροµερής) και τις υδρολογικές-υδρογεωλογικές συνθήκες, διακρίνονται σε ιζήµατα Νεογενή και Τεταρτογενή. Αποτελούν δε, τους Μεταλπικούς σχηµατισµούς του Ελληνικού χώρου οι οποίοι αποτέθηκαν µετά την τελική παροξυσµική φάση των αλπικών πτυχώσεων, είτε χερσαία (ποταµοχειµάρια και λιµναία)είτε θαλάσσια σε κόλπους και ενδοκοιλώµατα και κάθε οµάδα τους µπορεί να διακριθεί σε επιµέρους υποδιαιρέσεις ανάλογα µε την επικρατούσα κάθε φορά φάση. Η υψοµετρική θέση στην οποία εντοπίζονται, το µέγεθος των υλικών και ο τρόπος απόθεσης τους βοηθούν σηµαντικά στον προσδιορισµό των Νεοτεκτονικών κινήσεων Τεταρτογενείς σχηµατισµοί. Καταλαµβάνουν σηµαντική έκταση του Ελληνικού χώρου και εντοπίζονται κυρίως στις χαµηλές περιοχές (αλλουβιακές αποθέσεις-αποσαθρώµατα), στις παράκτιες απόθέσεις και στα πρανή(κορήµατα κλυτίων συγκολληµένα ή όχι, υλικά αναβαθµίδων). Χαρακτηριστικές Τεταρτογενείς αποθέσεις είναι: Ποταµοχειµάρια ή δελταικά κροκαλοπαγή, άµµοι, χαλίκια, τυρφοχώµατα, άργιλοι, τραβερτίνες και κώνοι κορρηµάτων. Αντιπροσωπεύονται δηλαδή κυρίως από χαλαρούς σχηµατισµούς ποικίλου πάχους και σύστασης Κατολισθητικά φαινόµενα 89

90 Η χαλαρότητα γενικά των σχηµατισµών αυτών και η εύκολη κατείσδυση και κυκλοφορία του νερού, ενεργοποιούν τους σχηµατισµούς αυτούς, µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία, ακόµα και σε πρανή µε ήπια κλίση, κατολισθήσεων, συνήθως στρωµατοειδούς µορφής και µορφής ρευµάτων γαιών ή κορηµάτων. Επίσης, τα πρανή σε αµµοχάλικα ιδιαίτερα όταν αυτά αποτελούν στρώµατα µεγάλου πάχους(>5m) είναι ασταθή και εµφανίζουν προβλήµατα ολισθήσεων ή µικροκαταπτώσεων µε τη µορφή ροής υλικού Nεογενή ιζήµατα Καταλαµβάνουν σηµαντικό τµήµα του Ελληνικού χώρου και διαχωρίζονται σε τρείς κύριες φάσεις: τα λεπτοµερή, τα αδροµερή και τις µεικτές φάσεις (άργιλοι, µάργες, άµµοι, ψαµµίτες, κροκαλοπαγή, µαργαικοί ασβεστόλιθοι). Γενικά, τα συνηθισµένα ιζηµατογενή πετρώµατα του Ανωτέρω Νεογενούς είναι ασβεστόλιθοι (θαλάσσιοι και λιµναίοι), δολοµίτες, δολοµιτικοί ασβεστόλιθοι, µάργες, µαργαικοί ασβεστόλικθοι, άργιλοι, τραβερτίνες, άµµοι, χαλαρά και συνεκτικά κροκαλοπαγή και λατυποπαγή καθώς και εβαπορίτες (αλάτι και γύψος). Η µηχανική τους συµπεριφορά εξαρτάται από την φάση που επικρατεί, τη µορφολογία τον τεκτονισµό και τις υδρογεωλογικές συνθήκες. Γενικά, οι λιθολογικοί αυτοί τύποι απαντούν υπό µορφή εναλλαγών και συνιστούν έντονα διερρηγµένους σχηµατισµούς η µηχανική συµπεριφορά των οποίων δεν κρίνεται ικανοποιητική, ιδιαίτερα δε όταν διαβραχούν µε νερό. Τα λεπτοµερή µέλη (µάργες-άργιλοι) παρουσιάζουν προβλήµατα αστάθειας που κυρίως εξαρτάται από τον βαθµό κορεσµού και τον τρόπο φόρτισης. Επίσης, λόγω της παρουσίας διογκούµενων αργιλικών ορυκτών, εµφανίζουν προβλήµατα διόγκωσης και συρρίκνωσης σε συχνή επανάληψη, µε τελικό αποτέλεσµα την χαλάρωση ή την καταστροφή της δοµής του υλικού. Γενικά, χαρακτηρίζονται από µικρή πυκνότητα και µικρή αντοχή η οποία εξαρτάται από τον τρόπο φόρτισης και τον βαθµό κορεσµού. Πρέπει να σηµειωθεί ακόµα ότι πολλές φορές επίπεδες περιοχές που καταλαµβάνονται από Τεταρτογενείς-Νεογενείς σχηµατισµούς µπορεί να παρουσιάζουν τεράστια προβλήµατα, σε σύγκριση µε ορεινές περιοχές, όσον αφορά την κατασκευή και την συντήρηση του οδικού δικτύου. 90

91 Κατολισθητικά φαινόµενα Κάθε δραστηριότητα σε αυτούς τους εδαφικούς σχηµατισµούς, διαταράσσει το καθεστώς των τάσεων και δηµιουργεί αστάθεια πρανών, εάν η κλίση είναι σχετικά µεγάλη(15-20 ).Οι κλειστές νεογενείς λεκάνες αποτελούνται από παχιά στρώµατα Νεογενών ιζηµάτων και Τεταρτογενών αποθέσεων. Στις τεκτονικές αυτές τάφρους οι οποίες επηρεάζονται ακόµα και σήµερα από τις Νεοτεκτονικές κινήσεις, η σύσταση και η δοµή των σχηµατισµών αυτών, οι ιδιάζουσες υδρογεωλογικές συνθήκες και η αυξηµένη πολλές φορές σεισµική δραστηριότητα δηµιουργούν αστάθεια πρανών ακόµα και µε κλίσεις Τέλος, η σεισµική επικινδυνότητα στους σχηµατισµούς αυτούς, όπως και στα Τεταρτογενή εξαρτάται από το πάχος, τη σύσταση και τις επιµέρους φυσικές και µηχανικές ιδιότητες. Γενικά η ταχύτητα µεταδόσεως των επιµηκών σεισµικών κυµάτων στους σχηµατισµούς αυτούς (Vp) κυµαίνεται από 300 έως 2150m\sec.Στις µικρότερες τιµές ανταποκρίνονται και οι πλέον πρόσφατες Τεταρτογενείς αποθέσεις. 9.6 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΗΛΕΙΑΣ. Οι σχηµατισµοί ιδιαίτερης σύστασης που εµφανίζονται στις περιοχές που εκδηλώνονται αρκετά από τα κατολισθητικά φαινόµενα είναι οι παρακάτω ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ. Συνίσταται από εναλλαγές άµµων, µαργών, ιλυολίθων, ψαµµιτών και αργίλων µε κάποιες ενδιαστρώσεις κροκαλοπαγών στα περιθώρια της λεκάνης. Ο σχηµατισµός αυτός χαρακτηρίζεται από µια πολύπλοκη στρωµατογραφική ακολουθία τόσο κατά την κατακόρυφη έννοια µε εναλλαγές υλικών ποικίλης κοκοµετρικής και λιθολογικής σύστασης,όσο και κατά την οριζόντια έννοια. Η απόθεση του εν λόγω σχηµατισµού έγινε στο διάστηµα Ανώτερο Πλειόκαινο-Κατώτερο Πλειστόκαινο. Οι αποσφηνώσεις,οι πλευρικές εξελίξεις και οι µικροασυµφωνίες αποτελούν την συνήθη εικόνα εµφάνισης του σχηµατισµού. Πρόκειται για σχηµατισµό µέγιστου πάχους πάνω από 1000m που αποτέθηκε σε ταχέως εναλλασσόµενο περιβάλλον. 91

92 9.6.2 ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΡΥΜΑΝΘΟΥ. Πρόκειται για έναν αδρόκοκκο σχηµατισµό που συνίσταται κυρίως από πολύµικτα κροκαλοπαγή χερσαίας προέλευσης τα οποία συνδέονται µε ερυθροπυριτικό χαλαρό λεπτοµερή σχηµατισµό. Η απόθεση του έχει γίνει σε χερσαίο περιβάλλον υψηλής ενέργειας κατά το Πλειστόκαινο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΕΡΑΜΙ ΙΑΣ. Περιλαµβάνει αµµούχους και ιλυούχους αργίλους µπλέ χρώµατος µε κάποιες ενδιαστρώσεις αδρόκοκκων υλικών που αποτέθηκαν σε λιµναίο έως λιµνοθαλάσσιο περιβάλλον. Το µέγιστο πάχος του σχηµατισµού υπερβαίνει τα 400m και σύµφωνα µε δεδοµένα γεωτρήσεων φτάνει τα 750m. Χάρτης 1: Λιθολογία των πυρόπληκτων περιοχών που εµφανίστηκαν κατολισθήσεις. 92

93 10. ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΙΣ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΝΟΜΟΥ ΗΛΕΙΑΣ ΟΙ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΤΟΥ Οι εκτεταµένες πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007 αποτελούν ένα ιδιαίτερα µεγάλης σηµασίας καταστροφικό γεγονός που έπληξε τον Ελλαδικό χώρο,µε τεράστιες επιπτώσεις στο περιβάλλον και ανυπολόγιστες συνέπειες στον κοινωνικο και οικονοµικό τοµέα της χώρας. ΣΥΝΟΛΙΚΑ -Οι ανθρώπινες απώλειες ανήλθαν σε 65 -Τα κατεστραµµένα χωριά είναι 160 -Ο αριθµός των ανθρώπων που υπέστησαν βλάβη είναι µεγαλύτερος από Το συνολικό κόστος των απωλειών υπολογίζεται σε 3,5 δις ευρώ είναι -Η συνολική καµµένη έκταση ανέρχεται σε στρέµµατα από τα οποία 56% ασικές εκτάσεις 42% Γεωργικές καλλιέργειες 2% ιάφορες επιφάνειες(οικισµοί κ.λπ.) Πρόκειται για την τέταρτη µεγαλύτερη από άποψη θανάτων δασική πυρκαγιά σε παγκόσµιο επίπεδο και την τρίτη µεγαλύτερη καταστροφή της Πελοποννήσου στην ιστορία της. Η χαρακτηριστική ιδιοµορφία των προσφάτων πυρκαγιών δεν έγκειται µόνο στην υποβάθµιση του περιβάλλοντος µε την καταστροφή του δασικού πλούτου (το 22.3% των καµµένων εκτάσεων ανήκε στις προστατευόµενες περιοχές του προγράµµατος NATURA 2000), αλλά αποτέλεσε και το κυρίαρχο αίτιο µίας συνολικής περιβαλλοντικής καταστροφής, συντελώντας στην υποβάθµιση όλων των βασικών παραµέτρων που συνιστούν την έννοια του περιβάλλοντος. 93

94 Οι συνέπειες εκδηλώνονται όχι µόνο στις πληγείσες περιοχές, αλλά εξαπλώνονται και επιδρούν στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο, άµεσα, βραχυπρόθεσµα, µεσοπρόθεσµα και µακρυπρόθεσµα. Ειδικότερα οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αφορούν και τα τέσσερα στοιχία του περιβάλλοντος, τον αέρα, το έδαφος, το υπέδαφος και το υδατικό στοιχείο. -Στην ατµόσφαιρα για παράδειγµα, τα προβλήµατα µεταξύ των άλλων αφορούν τις διαφορροποιήσεις στο µικροκλίµα και µακροκλίµα, τις βροχοπτώσεις και την ξηρασία, τους θυελλώδεις ανέµους, την άπνοια, την υψηλή θερµοκρασία το καλοκαίρι και τον παγετό τον χειµώνα, την ρύπανση του αέρα και την υποβάθµιση της ποιότητάς του. -Στο έδαφος, η απογύµνωση σε ακραίο βαθµό οδηγεί σε αύξηση της ταχύτητας της επιφανειακής απορροής κατά 15% περίπου και µείωση της ικανότητας κατείσδυσης, φαινόµενα που οδηγούν στην αύξηση της διαβρωτικής ικανότητας του νερού και την έντονη κατά βάθος διάβρωση. Επίσης έχουµε έντονα αποσαθρωτικά φαινόµενα απο την καταστροφή των ριζικών συστηµάτων των φυτών και της βλάστησης γενικότερα. Φαινόµενα που οδηγούν µε την σειρά τους στην αστάθεια των εδαφικών µαζών και σε κατολισθήσεις, σε αυξηµένη στερεοπαροχή σε ρέµατα και ποτάµια, σε σηµαντική αύξηση της επικινδυνότητας για φαινόµενα λασπορροώνπληµµυρών και σε φαινόµενα ερηµοποίησης τα οποία αναµένεται να αλλάξουν συνολικά την εικόνα της περιοχής. Εκτός από αυτά όµως, έχουµε την εγκατάλειψη πολλών χρήσεων γης (γεωργία-κτηνοτροφία) και γενικότερα την υποβάθµιση των οικοτόπων. -Στο υπέδαφος έχουµε µείωση των υπογείων αποθεµάτων νερού, υποβάθµιση της ποιότητας του και υφαλµυρώσεις. Ακόµα,οι έντονες γεωτεκτονικές ανακατατάξεις θα συµβάλλουν καθοριστικά στην περιβαλλοντική υποβάθµιση. -Τέλος στο υδάτινο στοιχείο οι αρνητικές µεταβολές θα είναι ιδιαίτερα έντονες, δεδοµένω ότι οι ποταµοί,οι θάλασσες και οι λίµνες αποτελούν αποδέκτες όλων των αρνητικών επιπτώσεων που δέχτηκαν ο αέρας, το έδαφος και το υπέδαφος. Ειδικότερα αναµένεται µόλυνση από ρυπαντές των υπολειµµάτων της καύσης αλλά και µεγάλες στερεοπαροχές στους ποταµούς, καταστρέφοντας έτσι το οικοσύστηµα. 94

95 Ακόµα, αναµένεται να επηρεαστεί µελλοντικά το υδρολογικό ισοζύγιο των λεκανών του Αλφειού και Πηνειού ποταµού. Η περιοχή της έρευνας στην παρούσα εργασία καθορίστηκε από την έκταση της καταστροφής και εντοπίστηκε ειδικότερα στους δήµους και τα δηµοτικά διαµερίσµατα που κηρύχθηκαν πυρόπληκτα. Αρχικά έγινε καταγραφή σε βάση δεδοµένων 352 κατολισθητικών φαινοµένων που εκδηλώνονται σε περιοχές ιδιαίτερου ενδιαφέροντος όπως οικιστικοί χώροι, οδικοί άξονες, δηµόσια έργα και χώροι µε ιδιαίτερο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον. Στη συνέχεια έγινε αξιολόγηση των φαινοµένων σε 3 επίπεδα µε χαµηλό, µέσο και υψηλό κίνδυνο, ενώ ανάλογα µε τις αναµενόµενες επιπτώσεις προσδιορίστηκε ανά φαινόµενο και η επικινδυνότητα σε χαµηλή, µέση και υψηλή. Ακολουθεί η στατιστική θεώρηση των φαινοµένων ανάλογα µε την γεωτεκτονική ζώνη που παρουσιάζονται, το είδος της εδαφικής κίνησης, την λιθολογία της περιοχής και το είδος αυτής (οικιστική-γεωργική-δασική). Ιδιαίτερη σηµασία τέλος, δίνεται στο είδος των προτεινόµενων επεµβάσεων τα οποία θα πρέπει να έχουν χαµηλό κόστος, να είναι αποτελεσµατικά και να εντάσσονται στις περιβαλλοντικές συνθήκες της περιοχής. Για ιδιαίτερες περιπτώσεις υψηλής επικινδυνότητας γίνονται προτάσεις για περαιτέρω έρευνες, οι οποίες δεν µπορούν να ενταχθούν στην συγκεκριµένη έρευνα και χρειάζονται ειδική προσέγγιση. 95

96 Οι πυρόπληκτες περιοχές της Πελοποννήσου, όπως αυτές απεικονίζονται δορυφορικά. Οι πυρόπληκτες περιοχές του Νοµού Ηλείας όπου εκδηλώθηκαν κατολισθήσεις. 96

97 Πυρόπληκτες περιοχές της Πελοποννήσου από τις πυρκαγιές του

98 11. ANAΠΤΥΞΗ ΒΑΣΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ 11.1 Γενικά. Λόγω του µεγάλου αριθµού κατολισθητικών φαινοµένων που σηµειώθηκαν την περίοδο στις πυρόπληκτες περιοχές του νοµού Ηλείας, κρίθηκε αναγκαία η ανάπτυξη µίας ολοκληρωµένης Βάσης εδοµένων Κατολισθήσεων, η οποία να επιτρέπει την καταχώρηση και επεξεργασία παλιών και νέων δεδοµένων. Πρόκειται για ένα σύστηµα διαχείρισης δεδοµένων κατολισθήσεων µε καταχώρηση σε Γεωγραφικό Πληροφοριακό Σύστηµα που έχει δηµιουργηθεί στο Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών και αποβλέπει στην καταχώρηση πραγµατικών περιστατικών κατολισθήσεων στις πυρόπληκτες περιοχές µε τέτοιον τρόπο που τα περιγραφικά στοιχεία της κάθε περίπτωσης να καταχωρούνται ξεχωριστά για κάθε µια από αυτές Συγκέντρωση και επεξεργασία στοιχείων. Τα στοιχεία των κατολισθήσεων που καταχωρήθηκαν στην βάση δεδοµένων αντλήθηκαν από το αρχείο του τµήµατος Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών, την Νοµαρχία Ηλείας, το Ι.Γ.Μ.Ε. και το τµήµα Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Αυτά περιλαµβάνουν όλες τις παραµέτρους που υπεισέρχονται στο πρόβληµα και αναφέρονται γενικότερα στο γεωγραφικό, γεωλογικό και τοπογραφικό περιβάλλον της περιοχής. Η κωδικοποίηση των παραµέτρων έγινε µε βάση τα διεθνώς αποδεκτά περιγραφικά στοιχεία κατολισθήσεων που αναφέρονται στο βιβλίο ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ των Γ.Κούκη και Ν.Σαµπατακάκη. Αναλυτικότερα καθορίζονται. Το όνοµα του οικισµού και γενικότερα της κατολισθαίνουσας θέσης, ο δήµος ή η κοινότητα, το δηµοτικό διαµέρισµα και ο νοµός στον οποίο ανήκει αυτή σύµφωνα µε το πρόγραµµα «Καποδίστριας 1991». Οι συντεταγµένες της συγκεκριµένης θέσης. Πληροφορίες για το είδος της περιοχής και των τεχνικών έργων που επλήγησαν. 98

99 Γεωλογικές συνθήκες της περιοχής. Τοπογραφικό ανάγλυφο της περιοχής. Υδρογεωλογικές συνθήκες. Τύπος µετακίνησης και γεωµετρικά στοιχεία αυτής. Αίτια και έναυσµα εκδήλωσης. Επιπτώσεις της κατολισθητικής κίνησης. Πληροφορίες για τα τεχνικά έργα που επλήγησαν. Μέτρα προστασίας και θεραπείας της κατολισθητικής κίνησης. Σύντοµη περιγραφή του φαινοµένου, στο τέλος κάθε καταγραφής. Έγινε συνολικά καταγραφή 352 κατολισθήσεων στην βάση δεδοµένων που αφορούν την περίοδο και σηµειώθηκαν στις πυρόπληκτες περιοχές του νοµού Ηλείας. Οι ονοµασίες των περιοχών δίνονται στον παρακάτω πίνακα. Συνολικός πίνακας κατολισθητικών φαινόµενων πυρόπληκτων περιοχών Νοµού Ηλείας. Α/Α ΘΕΣΗ ήµος- ΗΜΟΤΙΚΟ ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ 1 ΠΕΡ ΙΚΟΒΡΥΣΗ ΑΜΑΛΙΑ ΟΣ-.. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 2 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ ΑΜΑΛΙΑ ΟΣ-.. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 3 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ ΑΜΑΛΙΑ ΟΣ-.. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 4 ΑΕΤΟΦΩΛΙΑ ΑΜΑΛΙΑ ΟΣ-.. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 5 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ ΙΑΡ ΑΝΟΥ-.. ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ 6 ΦΡΑΓΓΟΠΗ ΗΜΑ-ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗΣ ΙΑΡ ΑΝΟΥ-.. ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ 99

100 7 Ο..ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ- ΦΡΑΓΓΟΠΗ ΗΜΑΤΟΣ ΙΑΡ ΑΝΟΥ-.. ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ 8 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ ΙΑΡ ΑΝΟΥ-.. ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ 9 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ ΙΑΡ ΑΝΟΥ-.. ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ 10 Ο..ΒΡΟΧΙΤΣΑ-ΚΟΡΥΦΗ ΙΑΡ ΑΝΟΥ-.. ΒΡΟΧΙΤΣΗΣ 11 Ο..ΒΡΟΧΙΤΣΑ-ΚΟΡΥΦΗ ΙΑΡ ΑΝΟΥ-.. ΒΡΟΧΙΤΣΗΣ 12 Ο..ΒΡΟΧΙΤΣΑ-ΚΟΡΥΦΗ ΙΑΡ ΑΝΟΥ-.. ΒΡΟΧΙΤΣΗΣ 13 Ο..ΒΡΟΧΙΤΣΑ-ΚΟΡΥΦΗ ΙΑΡ ΑΝΟΥ-.. ΒΡΟΧΙΤΣΗΣ 14 ΜΠΟΡΣΙ-''ΚΛΙΚΕΡΙ'' ΛΕΧΑΙΝΩΝ-.. ΜΕΛΙΣΣΗΣ 15 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓ.ΑΝ ΡΕΑΣ ΛΕΧΑΙΝΩΝ-.. ΜΕΛΙΣΣΗΣ 16 Ο..ΛΑΓΑΝΑ-ΡΟ ΙΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-. ΛΑΓΑΝΑ 17 ΥΤΙΚΑ ΟΡΙΑ.ΑΝΘΩΝΟΣ ΠΗΝΕΙΑΣ-. ΛΑΓΑΝΑ 18 Ο..ΡΟ ΙΑ-ΛΟΥΚΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΝΘΩΝΩΣ 19 Ο..ΡΟ ΙΑ-ΛΟΥΚΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΝΘΩΝΩΣ 20 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΛΟΥΚΑ 21 ΜΑΖΙ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΛΟΥΚΑ 22 Ο..ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΑΛΟ ΠΑΙ Ι ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΛΟΥΚΑ 23 ΚΑΛΟ ΠΑΙ Ι ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ 24 Ο..ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΑΛΟ ΠΑΙ Ι ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΝΘΩΝΩΣ 25 ΑΝΘΩΝ-''ΝΤΟΥΦΕΚΙΑΡΗΣ'' ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΝΘΩΝΩΣ 26 ΚΑΛΟ ΠΑΙ Ι ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΝΘΩΝΩΣ 27 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 28 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΝΑΝΤΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΝΑΝΤΩΝ 29 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΝΑΝΤΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΝΑΝΤΩΝ 30 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΝΑΝΤΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΝΑΝΤΩΝ 31 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΝΑΝΤΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΝΑΝΤΩΝ 32 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΟΙΝΟΗ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΟΙΝΟΗΣ 33 ΕΝ ΡΟΡΑΧΗ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΒΑΛΜΗΣ 34 ΚΟΡΟΝΩΒΡΑΧΟΣ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΟΙΝΟΗΣ 35 ΚΟΝΤΡΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΟΙΝΟΗΣ 36 Ο..ΣΙΜΟΠΟΥΛΟ-ΛΑΤΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ 37 ΡΕΜΑ ''ΜΠΙΚΙΖΑ'' ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ 38 Ο..ΣΙΜΟΠΟΥΛΟ-ΜΑΖΑΡΑΚΙ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ 39 Ο..ΣΙΜΟΠΟΥΛΟ-ΜΑΖΑΡΑΚΙ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ 40 Ο..ΣΙΜΟΠΟΥΛΟ-ΜΑΖΑΡΑΚΙ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ 41 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΑΖΑΡΑΚΙ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ 42 Ο..ΛΑΤΑ-ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙΟΥ 43 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙΟΥ 44 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙΟΥ 45 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙΟΥ 46 ΚΟΤΡΩΝΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙΟΥ 47 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΒΑΛΜΗ ΠΗΝΕΙΑΣ

101 ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙΟΥ 48 ΑΓΡΑΠΙ ΟΡΡΑΧΗ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙΟΥ 49 ΑΓΡΑΠΙ ΟΡΡΑΧΗ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙΟΥ 50 ΑΓΡΑΠΙ ΟΡΡΑΧΗ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΑΓΡΑΠΙ ΟΧΩΡΙΟΥ 51 Ο..ΛΑΤΑ-ΑΠΙ ΟΥΛΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ 52 Ο..ΛΑΤΑ-ΑΠΙ ΟΥΛΑ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΜΑΖΑΡΑΚΙΟΥ 53 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟ ΠΗΝΕΙΑΣ-.. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ 54 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΝΕΡΑΙ Α ΦΟΛΟΗΣ-.. ΝΕΡΑΪ ΑΣ 55 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΝΕΡΑΙ Α ΦΟΛΟΗΣ-.. ΝΕΡΑΪ ΑΣ 56 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΝΕΡΑΙ Α ΦΟΛΟΗΣ-.. ΝΕΡΑΪ ΑΣ 57 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΗΛΙΕΣ ΦΟΛΟΗΣ-.. ΜΗΛΙΩΝ 58 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΗΛΙΕΣ ΦΟΛΟΗΣ-.. ΜΗΛΙΩΝ 59 ΛΑΚΚΑ ΠΑΠΟΥΛΙΑ ΦΟΛΟΗΣ-.. ΜΗΛΙΩΝ 60 ΝΕΑ ΠΕΡΣΑΙΝΑ ΦΟΛΟΗΣ-.. ΠΕΡΣΑΙΝΑΣ 61 ΝΕΑ ΠΕΡΣΑΙΝΑ ΦΟΛΟΗΣ-.. ΠΕΡΣΑΙΝΑΣ 62 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΝΕΑ ΠΕΡΣΑΙΝΑ ΦΟΛΟΗΣ-.. ΠΕΡΣΑΙΝΑΣ 63 ΟΛΥΜΠΙΑ-ΒΟΥΛΙΑΡΑ-ΒΟΥΖΙΑΝΗΣ ΦΟΛΟΗΣ-.. ΦΟΛΟΗΣ 64 ΦΟΥΡΚΑ-ΠΑΠΑΡΟΥΝΤΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΠΕΥΚΗΣ 65 Ο..ΠΕΥΚΗ-ΚΛΙΝ ΙΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΠΕΥΚΗΣ 66 Ο..ΠΕΥΚΗ-ΚΛΙΝ ΙΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΛΙΝ ΙΑΣ 67 ΠΑΝΑΓΙΤΣΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΠΕΥΚΗΣ 68 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΕΥΚΗ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΠΕΥΚΗΣ 69 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓ.ΑΝΝΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΑΓ. ΑΝΝΗΣ 70 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓ.ΑΝΝΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΑΓ. ΑΝΝΗΣ 71 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓ.ΑΝΝΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΑΓ. ΑΝΝΗΣ 72 Ο..ΑΓ.ΑΝΝΑ-ΜΟΥΖΑΚΙ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΑΓ. ΑΝΝΗΣ 73 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΓΟΥΜΕΡΟ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΓΟΥΜΕΡΟΥ 74 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΓΟΥΜΕΡΟ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΓΟΥΜΕΡΟΥ 75 'ΠΕΥΚΙ''ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 76 'ΠΕΥΚΙ''ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 77 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΓΟΥΜΕΡΟ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΓΟΥΜΕΡΟΥ 78 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 79 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 80 Ο..ΠΑΝΟΠΟΥΛΟ-ΚΑΡΥΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΑΡΥΑΣ 81 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΡΥΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΑΡΥΑΣ 82 ΣΙΤΟΧΩΡΙ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΑΡΥΑΣ 83 ΣΙΤΟΧΩΡΙ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΑΡΥΑΣ 84 ΣΙΤΟΧΩΡΙ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΑΡΥΑΣ 85 'ΚΑΚΟ ΠΛΑ'' ΩΛΕΝΗΣ-.. ΑΓ. ΑΝΝΗΣ 86 'ΚΑΤΣΙΚΑ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ'' ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 87 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 88 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 89 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 101

102 90 ΝΗΠΕΙΑΓΩΓΕΙΟ- ΗΜ.ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 91 'ΤΡΥΠΙΟ ΛΙΘΑΡΙ'' ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 92 ΑΓ.ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 93 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 94 ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 95 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 96 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 97 Ο ΙΚΑ ΠΡΑΝΗ ΥΤΙΚΑ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 98 Ο ΙΚΑ ΠΡΑΝΗ ΥΤΙΚΑ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 99 Ο..ΠΥΡΓΟΥ-ΟΙΝΟΗΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 100 ΣΜΕΡΤΙΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΑΡΑΤΟΥΛΑ 101 Ο..ΠΥΡΓΟΣ-ΧΕΙΜΑ ΙΟ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΧΕΙΜΑ ΙΟΥ 102 ΠΡΑΝΕΣ ΥΤΙΚΑ ΧΕΙΜΑ ΙΟΥ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΧΕΙΜΑ ΙΟΥ 103 ΠΡΑΝΕΣ ΥΤΙΚΑ ΧΕΙΜΑ ΙΟΥ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΧΕΙΜΑ ΙΟΥ 104 ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΤΖΟΙΟΥ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΛΑΤΖΟΪΟΥ 105 ΧΕΙΜΑ ΙΟ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΧΕΙΜΑ ΙΟΥ 106 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΧΕΙΜΑ ΙΟ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΧΕΙΜΑ ΙΟΥ 107 ΩΛΕΝΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΩΛΕΝΗΣ 108 ΩΛΕΝΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΩΛΕΝΗΣ 109 ΩΛΕΝΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΩΛΕΝΗΣ 110 Ο..ΚΑΡΑΤΟΥΛΑ-ΩΛΕΝΗΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΩΛΕΝΗΣ 111 ΙΤΙΑ ΛΑΤΖΟΙΟΥ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΛΑΤΖΟΪΟΥ 112 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓ.ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΛΑΤΖΟΪΟΥ 113 Ο..ΑΡΒΑΝΙΤΗ-ΧΑΡΙΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΑΡΒΑΝΙΤΗ 114 ΣΚΑΛΑΚΙ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΧΑΡΙΑΣ 115 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΧΑΡΙΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΧΑΡΙΑΣ 116 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΧΑΡΙΑ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΧΑΡΙΑΣ 117 'ΜΙΣΟΡΑΧΙΑ'' ΩΛΕΝΗΣ-.. ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 118 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 119 Ο..ΠΥΡΓΟΥ-ΟΙΝΟΗΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 120 Ο..ΠΥΡΓΟΥ-ΟΙΝΟΗΣ ΩΛΕΝΗΣ-.. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 121 ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ 07 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ 102

103 128 ΠΛΑΤΑΝΟΣ 08 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ 129 ΠΛΑΤΑΝΟΣ 09 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ 130 ΠΛΑΤΑΝΟΣ 10 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΛΑΤΑΝΟΥ 131 ΜΙΡΑΚΑ 01 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΙΣΣΑΣ 132 ΜΙΡΑΚΑ 02 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΙΣΣΑΣ 133 ΜΙΡΑΚΑ 03 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΙΣΣΑΣ 134 ΜΙΡΑΚΑ 04 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΙΣΣΑΣ 135 ΚΛΑ ΕΟΣ 01 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΛΑ ΑΙΟΥ 136 ΚΛΑ ΕΟΣ 02 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΛΑ ΑΙΟΥ 137 ΚΛΑ ΕΟΣ 03 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΛΑ ΑΙΟΥ 138 ΠΕΛΟΠΙΟ 01 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΕΛΟΠΙΟΥ 139 ΠΕΛΟΠΙΟ 02 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΕΛΟΠΙΟΥ 140 ΗΡΑΚΛΕΙΑ 01 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ 141 ΗΡΑΚΛΕΙΑ 02 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ 142 ΚΑΥΚΙΩΝΑΣ 01(ΕΚΚΛΗΣΙΑ) ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΑΥΚΩΝΙΑΣ 143 ΚΑΥΚΙΩΝΑΣ 02 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΑΥΚΩΝΙΑΣ 144 ΚΑΥΚΙΩΝΑΣ 03 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΑΥΚΩΝΙΑΣ 145 ΚΑΥΚΙΩΝΑΣ 04 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΑΥΚΩΝΙΑΣ 146 ΑΡΧ.ΟΛΥΜΠΙΑ-ΛΑΛΑΣ 04 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΛΑ ΑΙΟΥ 147 Ο..ΟΛΥΜΠΙΑΣ-ΛΑΛΑ 01 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΙΣΣΑΣ 148 Ο..ΟΛΥΜΠΙΑΣ-ΛΑΛΑ 02 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΙΣΣΑΣ 149 Ο..ΟΛΥΜΠΙΑΣ-ΛΑΛΑ 05 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΠΕΥΚΩΝ 150 Ο..ΠΥΡΓΟΥ-ΤΡΙΠΟΛΗΣ 01 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΟΣΚΙΝΑ 151 Ο..ΠΥΡΓΟΥ-ΤΡΙΠΟΛΗΣ 02 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΚΟΣΚΙΝΑ 152 Ο..ΟΛΥΜΠΙΑΣ-ΛΑΛΑ 03 ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ-.. ΜΑΓΕΙΡΑ 153 ΑΝΤΡΩΝΙ 01 ΛΑΣΙΩΝΟΣ-.. ΑΝΤΡΟΝΙΟΥ 154 ΑΝΤΡΩΝΙ 02 ΛΑΣΙΩΝΟΣ-.. ΑΝΤΡΟΝΙΟΥ 155 ΑΝΤΡΩΝΙ 03 ΛΑΣΙΩΝΟΣ-.. ΑΝΤΡΟΝΙΟΥ 103

104 156 ΑΝΤΡΩΝΙ 04 ΛΑΣΙΩΝΟΣ-.. ΑΝΤΡΟΝΙΟΥ 157 ΑΝΤΡΩΝΙ Ο5 ΛΑΣΙΩΝΟΣ-.. ΑΝΤΡΟΝΙΟΥ 158 ΑΝΤΡΩΝΙ 06 ΛΑΣΙΩΝΟΣ-.. ΑΝΤΡΟΝΙΟΥ 159 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ 01 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 160 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ Ο2 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 161 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ Ο3 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 162 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ Ο4 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 163 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ Ο5 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 164 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ Ο6 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 165 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ Ο7 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 166 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ Ο8 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 167 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ Ο9 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 168 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ 10 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 169 ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ 11( ΙΑΣΤΑΥΡ.ΣΑΛΜΩΝΗΣ) ΠΥΡΓΟΥ-.. ΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 170 ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ 01 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 171 ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ 02 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 172 ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ 03 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 173 ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ 04 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 174 ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑ 05 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΑΛΑΙΟΒΑΡΒΑΣΑΙΝΑΣ 175 ΕΛΑΙΩΝΑΣ 01 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΕΛΑΙΩΝΑ 176 ΕΛΑΙΩΝΑΣ 02 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΕΛΑΙΩΝΑ 177 ΕΛΑΙΩΝΑΣ 04 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΕΛΑΙΩΝΑ 178 ΕΛΑΙΩΝΑΣ 04 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΕΛΑΙΩΝΑ 179 ΕΛΑΙΩΝΑΣ 05 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΕΛΑΙΩΝΑ 180 ΕΛΑΙΩΝΑΣ 07 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΕΛΑΙΩΝΑ 181 ΕΛΑΙΩΝΑΣ 09 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΕΛΑΙΩΝΑ 182 ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ 01 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΑΜΠΕΛΩΝΑ 183 ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ 02 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΑΜΠΕΛΩΝΑ 184 ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ 03 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΑΜΠΕΛΩΝΑ 185 ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ 04 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΑΜΠΕΛΩΝΑ 186 ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ 05 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΑΜΠΕΛΩΝΑ 187 ΚΟΛΙΡΙ 01 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΚΟΛΙΡΙΟΥ 188 ΚΟΛΙΡΙ 02 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΚΟΛΙΡΙΟΥ 189 ΚΟΛΙΡΙ 03(ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ) ΠΥΡΓΟΥ-.. ΚΟΛΙΡΙΟΥ 190 ΚΟΛΙΡΙ 04 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΚΟΛΙΡΙΟΥ 191 ΚΟΛΙΡΙ 05 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΚΟΛΙΡΙΟΥ 192 ΛΑΜΠΕΤΙ 01 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΥΡΓΟΥ 193 ΛΑΜΠΕΤΙ 02 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΥΡΓΟΥ 194 ΛΑΜΠΕΤΙ 03 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΥΡΓΟΥ 195 ΛΑΜΠΕΤΙ 04 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΥΡΓΟΥ 196 ΛΑΜΠΕΤΙ 05 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΥΡΓΟΥ 104

105 197 ΛΑΜΠΕΤΙ 06 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΥΡΓΟΥ 198 ΛΑΜΠΕΤΙ 07 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΠΥΡΓΟΥ 199 ΑΙ ΓΙΩΡΓΗΣ 01 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ 200 ΑΙ ΓΙΩΡΓΗΣ 02 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ 201 ΑΙ ΓΙΩΡΓΗΣ 03 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ 202 ΣΑΛΜΩΝΗ 01 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΣΑΛΜΩΝΗΣ 203 ΣΑΛΜΩΝΗ 02 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΣΑΛΜΩΝΗΣ 204 ΣΑΛΜΩΝΗ 03 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΣΑΛΜΩΝΗΣ 205 ΣΑΛΜΩΝΗ 04 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΣΑΛΜΩΝΗΣ 206 ΣΑΛΜΩΝΗ 05 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΣΑΛΜΩΝΗΣ 207 ΣΑΛΜΩΝΗ 06 ΠΥΡΓΟΥ-.. ΣΑΛΜΩΝΗΣ 208 ΟΥΚΑΣ 01 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΟΥΚΑ 209 ΟΥΚΑΣ 02 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΟΥΚΑ 210 ΜΗΛΙΕΣ 01 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΜΗΛΕΩΝ 211 ΜΗΛΙΕΣ 02 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΜΗΛΕΩΝ 212 ΜΗΛΙΕΣ 03 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΜΗΛΕΩΝ 213 ΜΗΛΙΕΣ 04 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΜΗΛΕΩΝ 214 ΜΗΛΙΕΣ 05 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΜΗΛΕΩΝ 215 ΜΗΛΙΕΣ 06 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΜΗΛΕΩΝ 216 ΠΕΡΣΑΙΝΑ 03 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΠΕΡΣΑΙΝΑΣ 217 Ο..ΟΛΥΜΠΙΑ-ΛΑΛΑ 06 ΦΟΛΟΗΣ-.. ΛΑΛΑ 218 Ο..ΚΑΛΛΙΘΕΑ-ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΑΜΥΓ ΑΛΕΩΝ 219 Ο..ΠΡΟΣ ΚΕΡΑΜΙ Ι ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΑΜΥΓ ΑΛΕΩΝ 220 Ο..ΠΡΟΣ ΛΙΒΑ ΑΚΙ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΑΜΥΓ ΑΛΕΩΝ 221 Ο..ΡΑΠΤΗ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΛΙΒΑ ΑΚΙΟΥ 222 Ο..ΡΑΠΤΗ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 223 Ο..ΡΑΠΤΗ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 224 Ο..ΡΑΠΤΗ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 225 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 226 Ο..ΚΑΛΛΙΘΕΑ-ΠΛΑΤΙΑΝΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 227 Ο..ΠΡΟΣ ΡΑΠΤΗ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΛΙΒΑ ΑΚΙΟΥ 228 Ο..ΒΡΕΣΤΟ-ΜΥΡΩΝΙΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΜΥΡΩΝΙΩΝ 229 Ο..ΒΡΕΣΤΟ-ΜΥΡΩΝΙΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΜΥΡΩΝΙΩΝ 230 Ο..ΓΡΥΛΛΟΣ-ΠΛΟΥΤΟΧΩΡΙ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 231 Ο..ΓΡΥΛΛΟΣ-ΠΛΟΥΤΟΧΩΡΙ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 232 Ο..ΓΡΥΛΛΟΣ-ΠΛΟΥΤΟΧΩΡΙ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 233 Ο..ΓΡΥΛΛΟΣ-ΠΛΟΥΤΟΧΩΡΙ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 234 Ο..ΓΡΥΛΛΟΣ-ΠΛΟΥΤΟΧΩΡΙ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 235 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ-.. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 236 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΥΛΟΙ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ 237 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΣΥΚΕΑ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΣΥΚΕΑ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ 105

106 239 Ο..ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-ΣΕΚΟΥΛΑΣ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ 240 Ο..ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-ΣΕΚΟΥΛΑΣ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ 241 Ο..ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-ΣΕΚΟΥΛΑΣ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ 242 Ο..ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-ΣΕΚΟΥΛΑΣ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ 243 Ο..ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-ΣΕΚΟΥΛΑΣ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ 244 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΡΟΒΙΑ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΡΟΒΙΩΝ 245 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΑΤΕΣΙ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΜΑΤΕΣΙΟΥ 246 Ο..ΜΑΤΕΣΙ-ΘΕΙΣΟΑ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΘΕΙΣΟΑΣ 247 Ο..ΜΑΤΕΣΙ-ΘΕΙΣΟΑ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΘΕΙΣΟΑΣ 248 Ο..ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑ-ΜΑΤΕΣΙ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΡΟΒΙΩΝ 249 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΦΑΝΑΡΙ ΑΝ ΡΙΤΣΑΙΝΑΣ-.. ΦΑΝΑΡΙΟΥ 250 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΓΡΥΛΛΟΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΥΛΛΟΥ 251 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΓΡΑΙΚΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΑΙΚΑ 252 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΓΡΑΙΚΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΑΙΚΑ 253 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΓΡΑΙΚΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΑΙΚΑ 254 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΓΡΑΙΚΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΑΙΚΑ 255 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΓΡΑΙΚΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΑΙΚΑ 256 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΓΡΑΙΚΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΑΙΚΑ 257 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΓΡΑΙΚΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΑΙΚΑ 258 Ο..ΠΡΟΣ ΓΡΑΙΚΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΑΙΚΑ 259 Ο..ΠΡΟΣ ΙΑΣΕΛΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 260 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΙΑΣΕΛΛΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΙΑΣΕΛΩΝ 261 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΙΑΣΕΛΛΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΙΑΣΕΛΩΝ 262 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΠΛΑΤΙΑΝΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 263 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΠΛΑΤΙΑΝΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 264 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 265 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 266 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΑΙ ΑΚΙ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ ΕΞΑΜΕΝΕΣ ΛΥΜΑΤΩΝ ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 268 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΤΡΥΠΗΤΗΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΤΡΥΠΗΤΗΣ 269 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΤΡΥΠΗΤΗΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 270 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΤΡΥΠΗΤΗΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 271 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΤΡΥΠΗΤΗΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΤΡΥΠΗΤΗΣ ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 106

107 273 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΣΚΑΛΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΙΑΣΕΛΩΝ 274 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΦΡΙΞΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΦΡΙΞΗΣ 275 Ο..ΠΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟ ΦΡΙΞΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΟΥΤΟΧΩΡΙΟΥ 276 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΦΡΙΞΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΦΡΙΞΗΣ 277 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΝΕΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΙΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΣΚΥΛΛΟΥΝΤΙΑΣ 278 Ο..ΦΡΙΞΑ ΠΡΟΣ ΓΡΥΛΛΟΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΦΡΙΞΗΣ 279 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΥΛΛΟΥ 280 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΓΡΥΛΛΟΥ 281 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 282 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 283 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 284 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 285 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 286 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 287 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 288 Ο..ΚΡΕΣΤΕΝΑ-ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ-.. ΠΛΑΤΙΑΝΑΣ 289 Ο..ΓΙΑΝΝΙΤΣΟΧΩΡΙ-ΠΡΑΣΙ ΑΚΙ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΠΡΑΣΙ ΑΚΙΟΥ 290 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΡΑΣΙ ΑΚΙΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΠΡΑΣΙ ΑΚΙΟΥ 291 Ο..ΓΙΑΝΝΙΤΣΟΧΩΡΙ-ΠΡΑΣΙ ΑΚΙ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΠΡΑΣΙ ΑΚΙΟΥ 292 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΗΛΙΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΓ. ΗΛΙΑ 293 Ο..ΘΟΛΟΥ-ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 294 Ο..ΘΟΛΟΥ-ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 295 ΚΟΙΤΗ ΘΟΛΟΥ ΡΕΜΑΤΟΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 296 Ο..ΘΟΛΟΥ-ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 297 Ο..ΘΟΛΟΥ-ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 298 Ο..ΘΟΛΟΥ-ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 299 ΓΕΦΥΡΑ ΣΤΟ Ο..ΘΟΛΟΥ-ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ 300 ΕΙΣΟ ΟΣ ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 301 ΣΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 302 ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 303 Ο..ΛΕΠΡΕΟΥ-ΦΥΓΑΛΕΙΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 304 ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΡΕΒΕΛΕΙΚΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 305 ΓΕΦΥΡΑ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΥ ΡΕΒΕΛΕΙΚΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 306 ΙΑΣΤΑΥΡΩΣΗ ΠΡΟΣ ΑΡΧ.ΧΩΡΟ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 307 ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΛΕΠΡΕΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 308 ΓΕΦΥΡΑ Ε..ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ-ΠΥΡΓΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ 107

108 309 ΡΕΜΑ ΑΝΗΛΙΟΥ-ΘΕΣΗ "ΜΠΟΥΡΜΠΟΥΛΑΣ" ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΝΗΛΙΟΥ 310 Ο..ΠΥΡΓΟΥ ΠΡΟΣ ΚΑΛΙ ΟΝΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΚΑΛΙ ΟΝΗΣ 311 Ο..ΠΥΡΓΟΥ ΠΡΟΣ ΚΑΛΙ ΟΝΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΚΑΛΙ ΟΝΗΣ 312 Ο..ΠΥΡΓΟΥ ΠΡΟΣ ΣΧΙΝΟΥΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΣΧΙΝΩΝ 313 ΕΙΣΟ ΟΣ ΣΧΙΝΩΝ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΣΧΙΝΩΝ 314 Ο..ΣΧΙΝΩΝ-ΡΟ ΙΝΩΝ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΡΟ ΙΝΩΝ 315 Ο..ΣΧΙΝΩΝ-ΡΟ ΙΝΩΝ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΡΟ ΙΝΩΝ 316 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΡΟ ΙΝΩΝ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΡΟ ΙΝΩΝ 317 Ο..ΡΟ ΙΝΩΝ-ΑΡΗΝΗΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΡΟ ΙΝΩΝ 318 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΡΗΝΗ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΗΝΗΣ 319 ΑΡΗΝΗ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΗΝΗΣ 320 ΑΡΗΝΗ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΗΝΗΣ 321 Ο..ΑΡΗΝΗΣ-ΜΗΛΕΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΗΛΕΑΣ 322 ΕΙΣΟ ΟΣ ΜΗΛΕΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΗΛΕΑΣ 323 Ο..ΜΗΛΕΑΣ-ΜΙΝΘΗΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΗΛΕΑΣ 324 Ο..ΜΗΛΕΑΣ-ΜΙΝΘΗΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΧΡΥΣΟΧΩΡΙΟΥ 325 Ο..ΜΗΛΕΑΣ-ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΧΡΥΣΟΧΩΡΙΟΥ 326 Ο..ΜΗΛΕΑΣ-ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΧΡΥΣΟΧΩΡΙΟΥ 327 Ο..ΜΗΛΕΑΣ-ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΧΡΥΣΟΧΩΡΙΟΥ 328 ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΑΚΙΣΤΟΥ 329 ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΑΚΙΣΤΟΥ 330 Ο..ΜΑΚΙΣΤΟΥ-ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΑΚΙΣΤΟΥ 331 Ο..ΜΑΚΙΣΤΟΥ-ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΑΚΙΣΤΟΥ 332 Ο..ΜΑΚΙΣΤΟΥ-ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΑΚΙΣΤΟΥ 333 Ο..ΜΑΚΙΣΤΟΥ-ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 334 Ο..ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ-ΣΜΕΡΝΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 335 Ο..ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ-ΣΜΕΡΝΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 336 Ο..ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ-ΣΜΕΡΝΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 337 Ο..ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ-ΣΜΕΡΝΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 338 Ο..ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ-ΣΜΕΡΝΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 339 Ο..ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ-ΣΜΕΡΝΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 340 Ο..ΣΜΕΡΝΑΣ-ΞΗΡΟΧΩΡΙΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΣΜΕΡΝΑΣ 341 Ο..ΜΑΚΙΣΤΟΥ-ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΑΚΙΣΤΟΥ 342 Ο..ΜΑΚΙΣΤΟΥ-ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΜΑΚΙΣΤΟΥ 343 Ο..ΜΑΚΙΣΤΟΥ-ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 344 ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 345 ΑΡΤΕΜΙ Α ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΑΡΤΕΜΙ ΑΣ 346 Ο..ΣΜΕΡΝΑΣ-ΒΡΙΝΑΣ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΣΜΕΡΝΑΣ 347 Ο..ΣΜΕΡΝΑΣ-ΞΗΡΟΧΩΡΙΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΣΜΕΡΝΑΣ 348 Ο..ΣΜΕΡΝΑΣ-ΞΗΡΟΧΩΡΙΟΥ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΣΜΕΡΝΑΣ 349 ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΙΑΦΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΞΗΡΟΧΩΡΙΟΥ 350 ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΙΑΦΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΞΗΡΟΧΩΡΙΟΥ 351 ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΙΑΦΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΞΗΡΟΧΩΡΙΟΥ 352 ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΡΕΒΕΛΕΙΚΑ ΖΑΧΑΡΩΣ-.. ΛΕΠΡΕΟΥ 108

109 Οι καταγραφές από 1 µέχρι 120 αφορούν τις περιοχές Αµαλιάδος-Πηνείας-Φολόης- Ωλένης, οι από 121 µέχρι και 217 τις περιοχές Πύργου-Αρχαίας Ολυµπίας-Φολόης, οι από 218 µέχρι και 288 τις περιοχές Αλιφείρας-Σκιλλούντος-Ανδρίτσαινας και οι περιοχές από την καταγραφή 288 µέχρι και την 352 τις περιοχές Ζαχάρως. 109

110 Χάρτης µε τις θέσεις κατολισθήσεων στις πυρόπληκτες περιοχές του Νοµού Ηλείας ηµιουργία της βάσης δεδοµένων. Μία βάση δεδοµένων σε υπολογιστικό περιβάλλον είναι το αντίστοιχο µίας οργανωµένης λίστας πληροφοριών. Η λίστα αυτή έχει οργανωθεί σε έναν πίνακα γραµµών και στηλών που ονοµάζονται εγγραφές και πεδία αντίστοιχα, σύµφωνα µε την ορολογία των βάσεων δεδοµένων. Για παράδειγµα στον πίνακα «περιοχές κατολισθήσεων» τα πεδία περιέχουν τον τύπο της πληροφορίας (ονοµασία-δήµοςνοµός), ενώ κάθε εγγραφή αφορά και διαφορετική περιοχή κατολίσθησης. Για την ανάπτυξη της βάσης δεδοµένων έχει χρησιµοποιηθεί το λογισµικό Microsoft Access πο διαθέτει ενσωµατωµένα τα αντικείµενα µε τα οποία επιτυγχάνεται η εισαγωγή, επεξεργασία και ανάκτηση δεδοµένων στην βάση. Τα αντικείµενα αυτά είναι -Πίνακες Είναι µια συλλογή δεδοµένων που περιλαµβάνει οµοειδή στοιχεία και αποτελεί τον πυρήνα της βάσης. -Φόρµες Είναι ένας εύκολος και άµεσος τρόπος για την καταχώρηση και επεξεργασία των δεδοµένων µας. Μία φόρµα συνδέεται άµεσα µε έναν ή περισσότερους πίνακες και µας βοηθάει στην συγκεντρωτική εµφάνιση των στοιχείων κάθε εγγραφής. -Ερωτήµατα πληροφοριών ίνουν έναν εναλλακτικό τρόπο αναζήτησης και εντοπισµού -Εκθέσεις Αναλύουµε τα δεδοµένα και τα προβάλλουµε στην οθόνη του υπολογιστή σε εκτυπώσιµη µορφή, για επιπλέον επεξεργασία Περιγραφή της βάσης δεδοµένων. Κάθε πίνακας της Βάσης εδοµένων περιέχει τόσες εγγραφές όσες είναι και τα περιστατικά των κατολισθήσεων, όταν φυσικά τα δεδοµένα είναι µοναδικά για κάθε 110

111 περιστατικό. Σε αντίθετη περίπτωση, όπου δηλαδή τα δεδοµένα δεν είναι µοναδικής φύσης, οι εγγραφές ξεπερνούν το πλήθος των περιστατικών. Κάθε περιστατικό από τα 352 αποτελεί και µία ξεχωριστή εγγραφή µε τον δικό της αύξων αριθµό (ΑΑ). ηλαδή έχουµε συνολικά 352 εγγραφές που χαρακτηρίζονται από τον αύξον αριθµό τους. Κάθε εγγραφή αποτελείται από κατακόρυφες στήλες που λέγονται πεδία και περιέχουν συγκεκριµένες πληροφορίες για την εγγραφή αυτή. Το όνοµα κάθε πεδίου προσδιορίζει και το είδος της πληροφορίας που παρέχει. Οι άµεσες σχέσεις του πίνακα «Περιοχές Κατολισθήσεων» µε τους υπόλοιπους πίνακες. Κάθε πίνακας πρέπει να περιέχει ένα πρωτεύον κλειδί, δηλαδή ένα πεδίο µε µοναδικό περιεχόµενο για την κάθε εγγραφή (περιορισµός της Access). Στην παρούσα εργασία ως πρωτεύον κλειδί χρησιµοποιείται το πεδίο µε τον αύξοντα αριθµό κατολίσθησης (ΑΑ). Το λογισµικό Access χρησιµοποιεί το πρωτεύον κλειδί και δηµιουργεί σχέσεις µεταξύ των 111

112 πινάκων ώστε να είναι δυνατή η σύνδεση των πληροφοριών που βρίσκονται καταχωρηµένες σε διαφορετικούς πίνακες για την κάθε εγγραφή. Οι σχέσεις µεταξύ των πινάκων µας διευκολύνουν στην δηµιουργία της φόρµας η οποία διαχειρίζεται δεδοµένα µε προέλευση από περισσότερους του ενός πίνακες. Στην φόρµα έχουµε µία αναλυτική και συγκεντρωτική παρουσίαση όλων των δεδοµένων που σχετίζονται µε κάθε περιστατικό κατολίσθησης. Για την δηµιουργία της φόρµας επιλέγουµε µόνοι µας τους πίνακες που θα χρησιµοποιήσουµε και ποια πεδία τους θα περιέχονται σε αυτή, από τον οδηγό φορµών. Στην Βάση εδοµένων της παρούσας εργασίας χρησιµοποιούµε για κάθε οµάδα πληροφοριών διαφορετικές βάσεις, οι οποίες έχουν ενσωµατωθεί στην κύρια βάση, έτσι ώστε να έχουµε µία πιο συγκεντρωτική απεικόνιση της κάθε καταγραφής. Συγκεντρωτική απεικόνιση της κύριας φόρµας. 112

113 12. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Από τις 352 κατολισθήσεις οι 140 έγιναν σε οικιστικές περιοχές,οι 87 σε γεωργικές και οι 125 σε δασικές περιοχές.πρέπει να τονιστεί ότι οι κατολισθήσεις σε δασικές περιοχές αφορούν το επαρχιακό οδικό δίκτυο. 113

114 12.2 ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΜΗ ΤΩΝ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΥΛΙΚΟΥ. Από τις 352 περιπτώσεις οι 280 ανήκουν στα νεογενή, 5 στα τεταρτογενή, 31 στις αποθέσεις του φλύσχη, 34 στα ανθρακικά πετρώµατα, και 2 στους σχιστοκερατόλιθους της Πίνδου. ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΥΛΙΚΟΥ ΝΕΟΓΕΝΗ 280 ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΗ 5 ΦΛΥΣΧΗΣ 31 ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ-ΚΕΡΑΤΟΛΙΘΟΙ 34 ΣΧΙΣΤΟΚΕΡΑΤΟΛΙΘΟΙ 2 ΣΥΝΟΛΟ

115 ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΥΛΙΚΟΥ. Α).ΒΡΑΧΩ ΕΙΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ 29 ΚΕΡΑΤΟΛΙΘΟΙ 5 ΦΛΥΣΧΗΣ 31 ΣΧΙΣΤΟΚΕΡΑΤΟΛΙΘΟΙ 2 ΣΥΝΟΛΟ

116 Β)ΧΟΝ ΡΟΚΟΚΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΡΟΚΑΛΟΠΑΓΗ-ΠΥΚΝΑ ΑΜΜΩ Η 21 ΚΡΟΚΑΛΟΠΑΓΗ-ΑΜΜΟΙ 17 ΑΜΜΟΙ 18 ΑΠΟΣΑΘΡΩΜΕΝΟΣ ΜΑΝ ΥΑΣ 3 ΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΛΑΤΥΠΟΠΑΓΗ 1 ΣΥΝΟΛΟ 60 Γ).ΛΕΠΤΟΚΟΚΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΡΓΙΛΟΠΗΛΟΙ 5 ΑΡΓΙΛΟΥΧΕΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ 8 ΑΡΓΙΛΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ 27 ΙΛΥΟΥΧΕΣ ΑΡΓΙΛΟΙ 18 ΙΛΕΙΣ-ΑΡΓΙΛΟΙ-ΜΑΡΓΕΣ 5 ΜΑΡΓΕΣ 2 ΣΥΝΟΛΟ

117 ).ΕΝΑΛΛΑΓΕΣ ΧΟΝ ΡΟΚΟΚΚΩΝ-ΛΕΠΤΟΚΟΚΚΩΝ Ε ΑΦΩΝ ΕΝΑΛΛΑΓΕΣ ΑΜΜΩΝ-ΜΑΡΓΩΝ- ΙΛΥΟΛΙΘΩΝ-ΨΑΜΜΙΤΩΝ ΑΜΜΟΙ-ΑΡΓΙΛΟΙ-ΚΡΟΚΑΛΟΠΑΓΗ ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΑΜΜΩΝ-ΑΡΓΙΛΩΝ ΣΥΝΟΛΟ Ανάλογα λοιπόν µε το υλικό µετακίνησης έχουµε τα παρακάτω ποσσοστά %. ΒΡΑΧΩ ΕΣ ΥΛΙΚΟ 67 19% ΧΟΝ ΡΟΚΟΚΚΟ ΥΛΙΚΟ 60 17% ΛΕΠΤΟΚΚΟΚΟ ΥΛΙΚΟ 65 18,45% ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΧΟΝ ΡΟΚΚΟΚΟΥ ,45% ΛΕΠΤΟΚΟΚΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Παρατηρούµε λοιπόν ότι το µεγαλύτερο ποσσοστό των κινήσεων συµβαίνει στις περιοχές που δοµούνται από εναλλαγές χονδρόκκοκων-λεπτόκοκκων εδαφών. 117

118 ιάγραµµα ποσσοστού % ανάλογα µε το υλικό µετακίνησης όπου 1.Βραχώδεις σχηµατισµοί γεωλογικού υποβάθρου 2.Χονδρόκοκκο υλικό 3.Λεπτόκοκκο υλικό 4.Εναλλαγή λεπτόκοκκων-χονδρόκοκκων εδαφών. 118

119 12.3 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΙΝΗΣΗΣ. Οι επιπτώσεις των 352 κατολισθητικών κινήσεων µπορούν να διακριθούν ως εξής 1.Έµµεσος κίνδυνος σε οικισµό 74 περιπτώσεις (21,022%) 2.Καθιζήσεις-ρωγµές οδοστρώµατος 95 περιπτώσεις (26,98%) 3.Ρωγµές σε τοίχους-δάπεδα κτηρίων 18 περιπτώσεις (5,11%). 4.Αποκοπή επαρχιακού δρόµου 15 περιπτώσεις (4,26%) 5.Αποκοπή αγροτικού δρόµου 25 περιπτώσεις (7,1%) 6.Κατολισθήσεις-καταπτώσεις-ροές και επικλύσεις άµµων σε επαρχιακό δρόµο 70 περιπτώσεις (19,88%). 7.Ζηµιες σε αγρούς 12 περιπτώσεις (3,4%) 8.Καταστροφή έργων σταθεροποίησης 25 περιπτώσεις (7,1%) εκ των οποίων οι 6 αφορούν στραγγιστήρια και οι 19 τοίχους αντιστήριξης. 9.Μπάζωµα κοίτης υδρορευµάτων 12 περιπτώσεις (3,4%) 10.Καταστροφή τεχνικών έργων 6 περιπτώσεις (1,7%) εκ των οποίων οι 3 αφορούν γέφυρες,1 νεκροταφείο,1 υδραγωγείο και 1 σύστηµα δεξαµενών. 119

120 12.4 ΕΙ ΟΣ ΚΙΝΗΣΗΣ. Ανάλογα µε το είδος της κίνησης που λαµβάνει χώρα,οι 352 κατολισθήσεις µπορούν να διακριθούν ως εξής 1.Ροή γαιών-ερπυσµός εδάφους 157 περιπτώσεις (44,6%) 2.Σύνθετη λεπτόκοκου υλικού 66 περιπτώσεις (18,75%) 3.Σύνθετη χονδρόκοκκου υλικού 14 περιπτώσεις (3,97%) 4.Κατάπτωση κορηµάτων 21 περιπτώσεις (5,96%) 5.Κατάπτωση βράχων 14 περιπτώσεις (3,97%) 6.Σύνθετη βραχώδους υλικού 11 περιπτώσεις (3,125%) 7.Ροή-ερπυσµός βραχώδους υποβάθρου 6 περιπτώσεις (1,7%) 8.Ροή κορηµάτων-ερπυσµός εδάφους 40 περιπτώσεις (11,36%) 9.Περιστροφική ολίσθηση γαιών 8 περιπτώσεις (2,27%) 10.Κατάπτωση γαιών 12 περιπτώσεις (3,4%) 11.Περιστροφική ολίσθηση κορηµάτων 3 περιπτώσεις (0,85%) 120

121 Βλέπουµε λοιπόν ότι η µορφή κίνησης που κυριαρχεί είναι η ροή γαιών-ερπυσµός εδαφών (44,6%), πράγµα το οποίο ήταν ανάµενόµενο λόγω της γενικής σύστασης των εδαφών και των σχετικά υψηλών κλίσεων σε συνδιασµό µε την αποψίλωση από τις πυρκαγιές. Ακολουθεί η σύνθετη λεπτόκοκκου υλικού µε 18,75%, ενώ Τρίτη έρχεται η ροή κορηµάτων-ερπυσµός εδάφους µε 11,36%. Το γεγονός ότι έχουµε µόνο 3,97% καταπτώσεις βράχων οφείλεται στο ότι στην παρούσα µελέτη, οι πυρόπληκτες περιοχές που εξετάζονται και δοµούνται από βραχώδες υλικό είναι µόνο 38, πράγµα το οποίο φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα. Κλιση πρανων Μέτρια-οµαλή( ) 11 Μέτρια ( ) 66 Μετρια µεγαλη ( ) 74 Μετρια ισχυρη ( ) 67 Πολύ µεγάλη ( ) 84 Κατακόρυφη (>75 0 ) 50 Συνολο

122 12.5 ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ. Τα µέτρα προστασίας από τις κατολισθήσεις τα οποία µπορούν να συσταθούν είναι τα ακόλουθα. Υπενθυµίζεται ότι για την επιλογή τους έχει ληφθή υπόψη το κατά το δυνατόν χαµηλότερο κόστος, η αποτελεσµατικότητα τους και φυσικά η βιωσιµότητά τους στο περιβάλλον για το οποίο προτείνονται. 1.Επιφανειακή αποστράγγιση µε επενδεδυµένο στραγγιστήριο σε 98 περιπτώσεις (27,84%) 2.Φυτοκάλυψη σε 88 περιπτώσεις (25%) 3.Τοποθέτηση συρµατοκιβωτίων σε 35 περιπτώσεις (9.94%) 4.Τοίχοι αντιστήριξης σε 63 περιπτώσεις (17,89%) 5.Μείωση της κλίσης σε 26 περιπτώσεις (7,38%) 6.Αφαίρεση ασταθών υλικών σε 12 περιπτώσεις (3,4%) 7.Τοποθέτηση πλεγµάτων συγκράτησης σε 15 περιπτώσεις (4,26%) 8.Επαναχάραξη τµήµατος δρόµου σε 10 περιπτώσεις (2,84%) 9.Μεταφορά έργου σε µία περίπτωση που αφορά δεξαµενές ύδρευσης (0,28%) 122

123 10.Μεταφορά µέρους οικισµού σε 2 περιπτώσεις (0,56%) 11.Παραλλαγή χάραξης γέφυρας σε 2 περιπτώσεις (0,56%) Στον τοµέα των µέτρων προστασίας λοιπόν κυριαρχούν η επιφανειακή αποστράγγιση µε 27,84%, η φυτοκάλυψη µε 25% και η κατασκευή τοίχων αντιστήριξης µε 17,89%. ιευκρινίζεται ότι σε πολλές περιπτώσεις για την αύξηση της αποτελεσµατικότητας των µέτρων, η φυτοκάλυψη µπορεί να συνδυαστεί µε την επιφανειακή αποστράγγιση, τα έργα αντιστήριξης και την τοποθέτηση συρµατοκιβωτίων. Επίσης, σε αρκετές περιοχές είναι αναγκαία η τοποθέτηση κορµοδεµάτων, όπου η µορφολογία και η γεωλογία του εδάφους τα καθιστούν ικανά να περιορίσουν την επιφανειακή ροή του νερού της βροχής. Τα µέτρα των περιπτώσεων από 1 έως 8 (που δεν αφορούν επαναχάραξη και µεταφορά έργου) µπορούν να ταξινοµηθούν στις παρακάτω τρείς κατηγορίες 1.Έργα αποστράγγισης. Επιφανειακή αποστράγγιση µε επενδεδυµένη τάφρο 98 περιπτώσεις (27,84%) 2.Έργα αντιστήριξης-συγκράτησης. -Τοίχοι αντιστήριξης από οπλισµένο σκυρόδεµα 63 περιπτώσεις (9,94%) -τοποθέτηση συρµατοκιβωτίων 35 περιπτώσεις (9,94%) -Πλέγµατα συγκράτησης 15 περιπτώσεις (4,21%) Συνολικά αφορούν 113 περιπτώσεις (32,10%). 3.Έργα διαµόρφωσης-προστασίας πρανών. -Ανάπτυξη νέας βλάστησης 88 περιπτώσεις (25%) -Εκσκαφή-διαµόρφωση-εξοµάλυνση πρανών 38 περιπτώσεις (10.78%) Συνολικά αφορούν 126 περιπτώσεις (35,8%). 123

124 124

125 13. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ-ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Όπως έγινε φανερό, οι κατολισθήσεις στις πυρόπληκτες περιοχές του νοµού Ηλείας προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις στην ζωή του τόπου. Η µεγαλύτερη συχνότητα των κατολισθητικών κινήσεων παρατηρείται στο ορεινό και ηµιορεινό τµήµα του νοµού, µε καταστροφικά πολλές φορές αποτελέσµατα τόσο σε οικιστικές ζώνες, όσο και σε καλλιεργήσιµες γαίες και δασικές εκτάσεις. Στις παραπάνω περιοχές βρίσκεται το τµήµα του πληθυσµού εκείνο το οποίο εκτός από την δοκιµασία που υπέστη λόγω των πυρκαγιών του 2007,καλείται τώρα να αντιµετωπίσει και το σοβαρό πρόβληµα των κατολισθήσεων. Εκτός όµως από τα παραπάνω, σηµαντικές είναι και οι ζηµιές που προκαλούνται στον οδικό άξονα του νοµού και στην λειτουργία των διάφορων τεχνικών έργων. Από τις επιπτώσεις οι περισσότερο σηµαντικές είναι οι εδαφικές ρωγµές, οι ρωγµές σε τοίχους, οι καθιζήσεις οδοστρωµάτων και τα προβλήµατα θεµελίωσης κτιρίων -τεχνικών έργων. Τα µέτρα που ως επί το πλείστον προτείνονται σε τεχνικές εκθέσεις είναι η επιφανειακή αποστράγγιση, αντιδιαβρωτικά έργα (φυτοκάλυψη-τοποθέτηση κορµοδεµάτων) και τα έργα αντιστήριξης-συγκράτησης των ασταθών µαζών (τοίχοι αντιστήριξης και τοποθέτηση συρµατοκιβωτίων). Τα παραπάνω προβλήµατα δυστυχώς αντιµετωπίζονται περιστασιακά στην χώρα µας και πάντα εκ των υστέρων, λόγω έλλειψης προγραµµατισµού αλλά και έλλειψης σχεδιασµού εκ µέρους της πολιτείας. Χαρακτηριστικό είναι το φαινόµενο του ότι από τα µέτρα που έχουν κατά καιρούς προταθεί, ελάχιστα εφαρµόζονται και το ότι µεγάλο µέρος από τεχνικογεωλογικές εκθέσεις δεν λαµβάνεται υπόψη, ούτε στην περίπτωση των κατολισθήσεων αλλά ούτε και κατά τον σχεδιασµό µεγάλων τεχνικών έργων. Η σωστή αντιµετώπιση εκ µέρους της πολιτείας και των αρµοδίων υπηρεσιών για την θεραπεία των επιπτώσεων αλλά και τα µέτρα προστασίας από τις κατολισθήσεις, πρέπει οπωσδήποτε να περιλαµβάνει συνδυασµό µέτρων πρόληψης και υπεύθυνου σχεδιασµού, προϋποθέτει δε την συνεργασία µεταξύ των υπηρεσιών αλλά και την σωστή ενηµέρωση των 125

126 εκάστοτε αρµοδίων και των κατοίκων των περιοχών που έχουν ήδη πληγεί ή βρίσκονται σε κίνδυνο. Ιδιαίτερα δε, για την περίπτωση των πυρόπληκτων περιοχών του νοµού Ηλείας, η ανταπόκριση της πολιτείας πρέπει να είναι άµεση τόσο για την αποκατάσταση του ορεινού οδικού δικτύου στο οποίο οι κατολισθήσεις και οι καθιζήσεις είναι συνεχείς, µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται σοβαρός κίνδυνος για την ασφάλεια των διερχοµένων, όσο και για την προστασία των οικισµών που βρίσκονται σε έµµεσο ή και άµεσο κίνδυνο από τα κατολισθητικά φαινόµενα. 126

127 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Χάρτης 4: Οι θέσεις των πυρόπληκτων περιοχών στις οποίες εµφανίστηκαν κατολισθήσεις σε συνδυασµό µε την λιθολογία. 127

128 Συνολικός πίνακας κατολισθήσεων µε συντεταγµένες, χρόνο και περιοχή εκδήλωσης. Α/Α Συντεταγμένη Χ Συντεταγμένη Υ ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ 128

129 ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ 129

130 ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ 130

131 ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ 131

132 ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ 132

133 ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ 133

134 ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ+ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ 134

135 ΝΕΑ+ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΝΕΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΝΕΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΕΑ+ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΑΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ 135

136 ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ 136

137 Φωτογραφία 1 :Ερπυστικά και κατολισθητικά φαινόµενα στον δρόµο από Παλαιοχώρι προς Μάκιστο. Φωτογραφία 2 : Ερπυσµός και κατολισθήσεις στον δρόµο Μηλέας-Παλαιοχωρίου (.Ζαχάρως). 137

138 Φωτογραφία 3 : Κατολίσθηση ανάντη τµήµατος του οδικού δικτύου από Θολό προς Λέπρεο (.Ζαχάρως). Κροκαλοπαγή-ψαµµίτες και µάργες σε εναλλαγή. 138

139 Φωτογραφία 4 : Επιφανειακές ολισθήσεις-διαβρώσεις σε αγροτική οδό στον ήµο Αλιφείρας. Φωτογραφία 5 : Κορµοδέµατα ανάντη οικισµού Γραίκα. 139

140 Φωτογραφία 6 : Οδός προς Ι.Μ. Φραγκοπηδήµατος (Βούναργο). 140

141 Φωτογραφία 7 :Οδικό δίκτυο Βροχίτσα-Κορυφή. 141

142 Φωτογραφία 8 : Οδικό δίκτυο Περιστέρι-Οινόη. 142

143 Φωτογραφία 9 :Πανοραµική άποψη του Γούµερου. 143

144 Φωτογραφία 10 : Πανοραµική άποψη του πυρόπληκτου οικισµού Πλατιάνα. Φωτογραφία 11 : Οδικό δίκτυο προς Τρυπητή. 144

145 Φωτογραφία 12 :Πτώση βράχου στο οδόστρωµα ( ήµος Αλιφείρας). 145

146 Λάιος Νικόλαος Φωτογραφία 12 : ηµοτικό σχολείο Κουτσοχέρας. 146 Φωτογραφία 13 : Οικισµός Φρίξα.

147 Φωτογραφία 14 : Επαρχιακή οδός Ζαχάρως-Αρτέµιδας. 147

148 Φωτογραφία 15 : Ρωγµές στο οδόστρωµα περιφερειακά του Αγραπιδοχωρίου. 148

149 Φωτογραφία 16 : Οδός Μάκιστος-Παλαιοχώρι. 149

150 Φωτογραφία 17 : Οδός Παλαιοχωρίου Χρυσοχωρίου. 150

151 Φωτογραφία 18 : Αστοχία τοίχου αντιστήριξης (Οικισµός Σχίνοι). 151

152 Φωτογραφία 19 : Ροδινά-Σχίνοι (αστοχία επιχώµατος). Φωτογραφία 20 : Απότοµο πρανές στον οικισµό Νεράιδα (Φολόη). 152