ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: «ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ, ΜΒΑ» Διπλωματική Εργασία: «Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Πάτρας ως Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2006: Μια Μελέτη Περίπτωσης». Επιβλέπων Καθηγητής: Κα Παπαδημητρίου Δήμητρα (Λέκτορας) Μέλη Επιτροπής: Κος Μαρούδας Λεωνίδας (Καθηγητής) Κος Πολυχρονίου Παναγιώτης (Επίκουρος Καθηγητής) Επιμέλεια: Μπαλαούρα Μαρία, (Α.Μ. 244) Πάτρα 2014

2 Ευχαριστίες Για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας, συνέβαλαν αρκετοί άνθρωποι τους οποίους οφείλω να ευχαριστήσω. Πρώτα από όλα θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την επιβλέπουσα καθηγήτρια, Κα Παπαδημητρίου Δήμητρα, για την ουσιαστική και πολύτιμη συνεισφορά της στην επιλογή του θέματος, αλλά και στην ολοκλήρωση της εργασίας ως σύνολο, καθώς και για τον πολύτιμο χρόνο που μου αφιέρωσε. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της επιτροπής, Κο Λεωνίδα Μαρούδα και τον Κο Παναγιώτη Πολυχρονίου για την ουσιαστική τους συμβολή. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου, Φίλιππο και Κωνσταντίνα, καθώς και την αδερφή μου Νίκη, που είναι πάντα αρωγοί και συμπαραστάτες σε κάθε μου εγχείρημα. Τέλος δε θα μπορούσα να μην ευχαριστήσω το φίλο μου, Γιώργο Τσάμη, για την πολύτιμη βοήθειά του. 2

3 Περιεχόμενα Ευχαριστίες. 2 Ευρετήριο Πινάκων 6 Ευρετήριο Σχημάτων. 7 Περίληψη 8 Abstract 9 Εισαγωγή 10 Στόχοι της εργασίας.. 12 Δομή της εργασίας Κεφάλαιο 1: Ανασκόπηση Ευρύτερης Βιβλιογραφίας Πολιτισμός & Πολιτιστικό γεγονός Η έννοια του Πολιτισμού Διάκριση μεταξύ πολιτισμού και κουλτούρας Φεστιβάλ Πολιτική Πρωτεύουσα της Ευρώπης Ελληνικές πόλεις και ο θεσμός Άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις και ο θεσμός Η Περίπτωση της Γλασκόβης, Μ.Β. (1990) Η Περίπτωση του Λίβερπουλ, Μ.Β. (2008) Η Περίπτωση της Κωνσταντινούπολης, Τουρκία (2010) Η Περίπτωση της Μασσαλίας, Γαλλία (2013) Συμπεράσματα.. 24 Κεφάλαιο 2: Πολιτιστική Κληρονομιά & τρόποι μέτρησής της Ποια είναι η έννοια της κληρονομιάς (legacy); Διάκριση μεταξύ «θετικής» και «αρνητικής» κληρονομιάς Τρόποι μέτρησης της κληρονομιάς Η προσέγγιση Benchmark Η Top down προσέγγιση 31 3

4 2.6. Η Bottom up προσέγγιση Συμπεράσματα κεφαλαίου Κεφάλαιο 3: Μεθοδολογία Εισαγωγή Επιλογή Ερευνητικής Στρατηγικής Διαδικασία συλλογής στοιχείων. 39 Κεφάλαιο 4: Προγραμματισμός του θεσμού Διεκδίκηση του θεσμού & Προγραμματισμός ( ) Εισαγωγή Οικονομικοί στόχοι και Αναπτυξιακές επιδιώξεις Συνολικός Προϋπολογισμός του θεσμού Πρόγραμμα Αναβάθμισης Πολιτιστικών χώρων Προγραμματισμός αναβάθμισης άλλων δημοτικών χώρων Συνοπτικό πολιτιστικό πρόγραμμα πολιτιστικές δράσεις Προσδοκίες των Πολιτικών Προσδοκίες των Πολιτών Συμπεράσματα Κεφαλαίου. 56 Κεφάλαιο 5: Υλοποίηση του θεσμού ( ) Υλοποίηση πολιτιστικών δράσεων πολιτιστικός τουρισμός Πολιτιστικές δράσεις που δεν υλοποιήθηκαν Προγραμματισμένα έργα που δεν τελείωσαν ή έμειναν αναξιοποίητα Κεφάλαιο 6: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

5 6.1.Συγκεντρωτικά στοιχεία «2006 Πάτρα Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα» Υλοποίηση των επιμέρους εκδηλώσεων, θέαση και εθελοντισμός Ενίσχυση των πολιτιστικών υποδομών της πόλης Εικόνα, επισκεψιμότητα & ενίσχυση των τουριστικών υποδομών Επιπτώσεις στον επιχειρηματικό τομέα της πόλης Ικανοποίηση των Πολιτών από το θεσμό 94 Συμπεράσματα. 97 Βιβλιογραφία.100 5

6 Ευρετήριο πινάκων Πίνακας 1: Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης ( ) Πίνακας 2:Προσέγγιση Benchmark 30 Πίνακας 3:Προϋπολογισμός. 46 Πίνακας 4: Πρόγραμμα ανακαίνισης χώρων πολιτισμού 47 Πίνακας 5: Πρόγραμμα αναβάθμισης άλλων δημοτικών χώρων.. 49 Πίνακας 6: Λοιπές πολιτιστικές υποδομές και αστικές παρεμβάσεις της πολιτιστικής 50 Πίνακας 7: Θεματικές ενότητες του προγράμματος και προϋπολογισμός:.. 51 Πίνακας 8: Ημέρες Έναρξη. 59 Πίνακας 9: Καρναβάλι 60 Πίνακας 10:Ποίηση & Μουσική. 62 Πίνακας 11: Νέα σκηνή Αρχαίου Δράματος 64 Πίνακας 12: «Ταξιδεύοντας...». 67 Πίνακας 13: Πολιτιστικό πρόγραμμα του δήμου Λεμεσού. 70 Πίνακας 14: Παιδική Τέχνη 71 Πίνακας 15: Θρησκεία & Τέχνη. 73 Πίνακας 16: Ημέρες Λήξης 75 Πίνακας 17: Εκδόσεις.. 77 Πίνακας 18: Διάφορα. 78 Πίνακας 19: Μη υλοποιήσιμες πολιτιστικές δράσεις. 79 Πίνακας 20: Μη υλοποιήσιμες εκδόσεις.. 80 Πίνακας 21: Συγκεντρωτικός Πίνακας. 86 Πίνακας 22: Συγκεντρωτικός πίνακας Πολιτιστικών δράσεων.. 86 Πίνακας 23: Συγκεντρωτικός πίνακας χώρων εκδηλώσεων 87 Πίνακας 24: Συγκεντρωτικός πίνακας άλλων χώρων 88 Πίνακας 25: Προβολή της πόλης. 89 Πίνακας 26:Αριθμός ξενοδοχείων και κλινών στο νομό Αχαΐας ( ). 91 Πίνακας 27: Πληρότητα ξενοδοχειακών καταλυμάτων στο νομό και την χώρα. 93 Πίνακας 28: Εγγραφές και διαγραφές επιχειρήσεων από τα έτη

7 Πίνακας 29: Γνώμη Πολιτών.. 95 Ευρετήριο Σχημάτων Σχήμα 1: Σας αφορά η Πολιτιστική Πρωτεύουσα;.. 54 Σχήμα 2: Ποιοι θα ωφεληθούν περισσότερο από την Πολιτιστική; 55 Σχήμα 3: Σημασία της Πολιτιστικής για τους πολίτες. 56 Σχήμα 4: Ποσοστιαία μεταβολή των διανυκτερεύσεων στην πόλη

8 Περίληψη Ο θεσμός της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά γεγονότα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Η πόλη της Πάτρας συμμετείχε στη διοργάνωση του θεσμού το 2006, θέτοντας στόχους τόσο στον πολιτιστικό όσο στον οικονομικό, τουριστικό και επιχειρηματικό τομέα της πόλης. Στόχος της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι ο προσδιορισμός και η καταγραφή της πολιτιστικής κληρονομιάς που επιτεύχθηκε από τη διοργάνωση του θεσμού στην πόλη της Πάτρας αξιοποιώντας δευτερογενή στοιχεία. Για την επίτευξη του ερευνητικού στόχου ο θεσμός μελετήθηκε αξιοποιώντας στοιχεία από αρθρογραφίες, μονογραφίες βιβλία, δημοσιευμένα κείμενα, δημοσιευμένες μελέτες, δεδομένα εμπορικού επιμελητηρίου και ΕΛ.ΣΤΑ καθώς και από μηχανές διαδυκτιακής αναζήτησης. Το υπό διερεύνηση θέμα είναι αρκετά σύνθετο και κρίθηκε ότι η πιο κατάλληλη μεθοδολογική προσέγγιση είναι η μελέτη περίπτωσης. Ο μόνος διαθέσιμος τρόπος άντλησης των δεδομένων είναι αποκλειστικά οι υπάρχουσες βάσεις δεδομένων. Τα αποτελέσματα της έρευνας τεκμηριώνουν την ύπαρξη σημαντικής πολιτιστικής κληρονομιάς ως απόρροια του συγκεκριμένου πολιτιστικού γεγονότος. Τα δεδομένα δείχνουν ότι δημιουργήθηκαν πλήθος πολιτιστικών χώρων, αυξάνοντας σε σημαντικό βαθμό τις πολιτιστικές υποδομές της πόλης. Ενισχύθηκε η διεθνής φήμη της πόλης, η πόλη αναπτύχθηκε τουριστικά και επιχειρηματικά, δημιουργήθηκε και εμπεδώθηκε μια νέα κουλτούρα εθελοντισμού. 8

9 Abstract The institution of the European Capital of Culture is one of the most important cultural events at European level. The city of Patras participated in the organization of the institution in 2006, setting targets both cultural as economic, tourist and business area of the city. The aim of this thesis is the identification and recording of cultural heritage achieved by the organization of the institution in the city of Patras utilizing secondary data. To achieve the research objectives, the institution studied utilizing data from columnists, monographs - books, published texts, published studies, data and EL.STA Chamber of Commerce and Networking by search engines. The issue under investigation is very complex and found that the most appropriate methodological approach is the case study. The only available way to raise data is only through existing databases. The survey results document the existence of significant cultural heritage as a result of this cultural event. The data show that numerous cultural sites were created, increasing considerably the cultural infrastructure of the city. Strengthened the international reputation of the city, the city developed in both the tourist and business sectors and created and embedded a new culture of volunteering. 9

10 Εισαγωγή Τα πολιτιστικά γεγονότα συνδέονται άμεσα με την αναπτυξιακή διαδικασία και αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο των αστικών πολιτιστικών πολιτικών των σύγχρονων πόλεων. Ειδικά τις δύο τελευταίες δεκαετίες παρουσιάζεται διεθνώς σημαντική αύξηση στον αριθμό των φεστιβάλ κάθε είδους και μεγέθους, τόσο στις μεγάλες όσο και στις μικρότερες πόλεις, με αποτέλεσμα να εντείνεται ο σχετικός ανταγωνισμός μεταξύ τους. Η αύξηση αυτή συνδέεται με την ιδιαίτερη βαρύτητα που δίνεται στον πολιτιστικό τουρισμό και την τάση των επισκεπτών να αναζητούν αυθεντικές και πρωτότυπες εμπειρίες. Οι εκδηλώσεις μεγάλης κλίμακας (mega events) και τα πολιτιστικά δρώμενα, αλλά και γενικότερα οι διαδικασίες πολιτιστικής παραγωγής και κατανάλωσης συνδέονται σήμερα με την ανάπτυξη των μεγαλύτερων αστικών κέντρων. Ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά δρώμενα, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι η ανάληψη του τίτλου της «Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης». Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης είναι μια πόλη που ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για περίοδο ενός χρόνου στη διάρκεια του οποίου δίνεται η ευκαιρία να προβάλει την πολιτιστική της ζωή και ανάπτυξη. Έτσι, η συμμετοχή της Πάτρας το 2006 στο θεσμό της «Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας», αποτέλεσε μια μεγάλη ευκαιρία, προκειμένου να προωθήσει την εικόνα της σε ευρωπαϊκό επίπεδο και φυσικά να δημιουργήσει τις απαραίτητες υποδομές για την περαιτέρω πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξή της. Η πόλη διεκδίκησε και ανέλαβε τη διοργάνωση του θεσμού το 1998, με στόχο (1) να αναδείξει αλλά και να επεκτείνει τις πολιτιστικές της δράσεις, (2) να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ένα φιλόδοξο καλλιτεχνικό πρόγραμμα, και (3) να ενισχύσει περαιτέρω την τουριστική ανάπτυξη αλλά και την τόνωση της τοπικής αγοράς (Νικολόπουλος & Τσακτσίρας, 2006). Η συναίνεση της τοπικής κοινωνίας, ήταν σίγουρα απαραίτητη, μιας και η λήψη των αποφάσεων απαιτούσε τη σύμφωνη γνώμη των Πατρινών πολιτών. Πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραμάτισαν η αυτοδιοίκηση και οι τοπικοί φορείς με τη δημιουργία του οργανισμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της 10

11 Ευρώπης, Πάτρα 2006 ΑΕ» και αρωγούς εκπρόσωπους του υπουργείου πολιτισμού. Κατά τους τοπικούς φορείς, η ανάληψη του τίτλου της «Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας» θεωρήθηκε μια σημαντική ευκαιρία αλλά και πρόκληση για την πολιτιστική και τουριστική βιομηχανία καθώς και γενικότερα για την εικόνα της πόλης. Ποτέ στο παρελθόν η Πάτρα δεν είχε τη δυνατότητα να προβληθεί τηλεοπτικά, αλλά και από άλλα ΜΜΕ, σε εθνικό και Ευρωπαικό επίπεδο. Όπως αναμένεται, το εν λόγω γεγονός δημιούργησε σημαντικές προσδοκίες για δημιουργία πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία θα στήριζε την περαιτέρω ανάπτυξη της πόλης. Η διεθνής βιβλιογραφία δεν διαθέτει σαφή ορισμό της έννοιας «κληρονομιάς» όσον αφορά στα πολιτιστικά γεγονότα (Preuss, 2007). Επίσης υπάρχουν λιγοστές μελέτες διεθνώς που εστιάζουν στην καταγραφή και αξιολόγηση της κληρονομιάς μεγάλων πολιτιστικών θεσμών, όπως η Πολιτιστική Πρωτεύουσα (Preuss, 2007). Στην περίπτωση της Πάτρας, παραμένει αδιευκρίνηστο κατά πόσον ο εν λόγω θεσμός ικανοποίησε τις προσδοκίες της πόλης, αλλά και των δημοτών όσον αφορά την κληρονομιά στον πολιτιστικό και οικονομικό τομέα. Η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να καλύψει αυτό το κενό στην βιβλιογραφία και πιο συγκεκριμένα εστιάζει στην συστηματική αποτίμηση της κληρονομιάς που συνδέεται με την υλοποίηση του θεσμού «Πάτρα, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». 11

12 Στόχοι της Εργασίας Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η συνολική διερεύνηση της κληρονομίας του πολιτιστικού της Πάτρας στο θεσμό της «Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας» το Η μελέτη ακολουθεί μια πολύ-επίπεδη προσέγγιση ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων από διάφορες βάσεις δεδομένων, για να απαντήσει τα παρακάτω επιμέρους ερωτήματα: Ποιο ήταν το συνολικό παραγόμενο πολιτιστικό έργο σε συνάρτηση με τον αρχικό προγραμματισμό του γεγονότος; Ποια ήταν η συμβολή του συγκεκριμένου γεγονότος στην δημιουργία νέων πολιτιστικών υποδομών στην πόλη; Ποια ήταν η συμβολή του συγκεκριμένου γεγονότος στην αναβάθμιση άλλων αστικών υποδομών της πόλη; Ποια ήταν η συμβολή του συγκεκριμένου γεγονότος στην δημιουργία νέας επιχειρηματικότητας στην ευρύτερη περιοχή της Αχαΐας; Καταγράφονται θετικές επιπτώσεις του γεγονότος στο τομέα του τουρισμού; Σε ποιο βαθμό η εν λόγω οργάνωση ενίσχυσε την συνολική εικόνα της πόλης ως τουριστικό προορισμό; Σε ποιο βαθμό το περιεχόμενου του συγκεκριμένου πολιτιστικού έργου ανταποκρίθηκε στις ανάγκες των πολιτών (ικανοποίηση) και δημιούργησε νέες ροές επισκεπτών στην πόλη; 12

13 Δομή της εργασίας Η εργασία προκειμένου να ανταποκριθεί στους παραπάνω ερευνητικούς στόχους, δομείται σε 6 κεφάλαια με το ακόλουθο περιεχόμενο: Στο πρώτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται κάποιοι βασικοί ορισμοί για τη βαθύτερη κατανόηση της «Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας» καθώς και παραδείγματα άλλων ελληνικών και ευρωπαϊκών πόλεων που έχουν συμμετάσχει στο θεσμό. Στο δεύτερο κεφάλαιο, γίνεται μια προσπάθεια να δοθεί ένας σαφής ορισμός της έννοιας της «κληρονομιάς». Στη συνέχεια, αναφέρονται οι βασικοί τρόποι μέτρησής της, με ιδιαίτερη έμφαση στην bottom up προσέγγιση. Το τρίτο κεφάλαιο, αναφέρεται στη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα εργασία. Δίδεται η τεκμηρίωση της επιλογής της συγκεκριμένης μεθοδολογικής προσέγγισης καθώς και η εξήγηση του λόγου που προτιμήθηκε η βιβλιογραφική αναφορά ως ενδεδειγμένος τρόπος έρευνας. Στο τέταρτο κεφάλαιο, αναφέρονται οι στόχοι της διεκδίκησης του θεσμού καθώς και ο προγραμματισμός του γεγονότος. Παρουσιάζονται αναλυτικά, ο συνολικός προϋπολογισμός του θεσμού, τα προγραμματισμένα έργα υποδομής, το καλλιτεχνικό πρόγραμμα και επιπλέον οι προσδοκίες των πολιτικών και των πολιτών από την διεκδίκηση του θεσμού της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Το κεφάλαιο πέντε, εστιάζει στην υλοποίηση του θεσμού. Παρουσιάζονται αναλυτικά σε πίνακες οι πολιτιστικές δράσεις χωρισμένες σε επτά θεματικές ενότητες. Επιπλέον, αναφέρονται οι προγραμματισμένες πολιτιστικές δράσεις που δεν υλοποιήθηκαν ή έμειναν ανολοκλήρωτες. Τέλος, στόχος του κεφαλαίου έξι, είναι να αποτιμηθεί η κληρονομιά που άφησε το πολιτιστικό γεγονός στην πόλη των Πατρών. Η κληρονομιά αφορά τόσο την πολιτιστική, την τουριστική και την επαγγελματική ανάπτυξη της πόλης. Επίσης, γίνεται μια προσπάθεια να εκτιμηθεί η εικόνα της πόλης μετά τη διέλευση του γεγονότος. 13

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ανασκόπηση Ευρύτερης Βιβλιογραφίας 1.1 Πολιτισμός & πολιτιστικό γεγονός Στο πρώτο κεφάλαιο, αρχικά θα προσπαθήσουμε να παραδώσουμε κάποιους σαφής ορισμούς οι οποίοι είναι χρήσιμοι για την κατανόηση του θέματος της εργασίας. Πρώτον, θα παραθέσουμε την έννοια του πολιτισμού και τη διάκριση του από την έννοια της κουλτούρας. Βασικός στόχος του κεφαλαίου είναι να γίνει κατανοητή η έννοια της πολιτιστικής πρωτεύουσας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά, οι ελληνικές πόλεις που έχουν συμμετάσχει στο θεσμό, η Αθήνα το 1985, η πρώτη πόλη αυτού του πολιτιστικού γεγονότος, και ακολουθεί η Θεσσαλονίκη το Η περίπτωση της Πάτρας δεν αναλύεται σε αυτό το κεφάλαιο διότι αναλύεται εκτενώς στο δεύτερο μέρος και αποτελεί και το θέμα της παρούσας εργασίας. Τέλος, αναφέρονται περιληπτικά οι περιπτώσεις 4 άλλων Ευρωπαϊκών πόλεων που έχουν λάβει το συγκεκριμένο τίτλο. Δυο πόλεις της Μεγάλης Βρετανίας, η Γλασκόβη (1990) και το Λίβερπουλ (2008). Η Κωνσταντινούπολη (2010), η πρώτη πόλη εκτός Ε.Ε, που συμμετείχε στο θεσμό, και τέλος η Μασσαλία η οποία έλαβε τον τίτλο της «Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας» το 2013, το έτος όπου εκπονείται και η συγκεκριμένη εργασία. Στόχος της αναφοράς αυτών των πόλεων ήταν να κατανοηθεί καλύτερα αυτό το πολιτιστικό γεγονός καθώς και η συμβολή του στην πολιτιστική, οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη αυτών των πόλεων Η έννοια του πολιτισμού Λέγοντας πολιτισμό (<πολιτίζω< πόλις, η λέξη δόθηκε από τον Κοραή κατά μετάφραση του γαλλικού όρου civilisation) εννοούμε την αδιάκοπη προσπάθεια και τον αγώνα του ανθρώπου να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής του σε όλους τους τομείς, και να προοδεύσει (Βλιώρας, 2010). Στην 14

15 προσπάθειά του αυτή, ο άνθρωπος έχει πετύχει πολλά στον υλικό, ψυχοπνευματικό και ηθικό τομέα (Σπυρίδων Βλιώρας, 2010). Στην έννοια του πολιτισμού εντάσσονται οι τέχνες, η λογοτεχνία, τα κινήματα σκέψης, η πολιτιστική κληρονομιά (Αγραφιώτης, 1987) Η αστικοποίηση του ανθρώπου συνέτεινε στην ανάπτυξη του πολιτισμού, του συνόλου δηλαδή των τεχνικών και πνευματικών του επιτευγμάτων ανά την υφήλιο ( 21/4/ 13) Διάκριση μεταξύ πολιτισμού και κουλτούρας Σημαντικό είναι να διαχωρίζουμε την έννοια «πολιτισμός» από την έννοια «κουλτούρα». Πολλές φορές αυτές οι 2 έννοιες συγχέονται. Σύμφωνα με τον Lévi-Strauss, αναφερόμενοι στην έννοια του πολιτισμού συμπεριλαμβάνουμε πολλές και διαφορετικές κουλτούρες. Έτσι, ο όρος πολιτισμός (civilisation) σχετίζεται με μία υπερεθνική έννοια, ενώ ο όρος κουλτούρα (culture) χρησιμοποιείται κυρίως σε (ενδο)κοινωνικό επίπεδο και μπορεί να αναφέρεται σε μία ομάδα ή μια κατηγορία ανθρώπων. Υπό αυτό το πρίσμα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο πολιτισμός αντιπροσωπεύει την ενότητα και η κουλτούρα την διαφοροποίηση ( 21/4/ 13). Κάποια από τα βασικότερα πολιτιστικά γεγονότα είναι τα φεστιβάλ, οι γιορτές, οι παραστάσεις (μουσική, θέατρο) κλπ. Δεδομένου ότι η μελέτη αυτή εστιάζει σε πολιτιστικό θεσμό, παρατίθενται περισσότερα στοιχεία για τα πολιτιστικά γεγονότα με τη μορφή φεστιβάλ Φεστιβάλ Το ελληνικό λεξικό του Τεγόπουλου- Φυτράκη ορίζει το φεστιβάλ σαν μια «πανηγυρική καλλιτεχνική εκδήλωση ή σειρά εκδηλώσεων», (Τεγόπουλος & Φυτράκης, 2010, σελ.816), ενώ το International Dictionary of Event Management ορίζει την έννοια ως «ένα δημόσιο εορτασμό που μεταφέρει, μέσα από ένα καλειδοσκόπιο εκδηλώσεων, συγκεκριμένα- βέβαια νοήματα στους συμμετέχοντες και στους θεατές» (Goldblatt & Nelson 2001, σελ.78). 15

16 Μια πιο πρακτική προσέγγιση του όρου «φεστιβάλ» είναι ότι πρόκειται για «ένα δημόσιο θεματικό εορτασμό, που λαμβάνει χώρα συνήθως μια φορά τον χρόνο μέσα σε προαποφασισμένο χρονικό διάστημα» (Astous & Golbert, 2006, σελ.14). Μια πρώτη προσέγγιση θα μπορούσε να είναι η παραδοχή ότι τα φεστιβάλ σε παγκόσμιο επίπεδο είναι φαινόμενα κοινωνικά γεγονότα που εμφανίζονται σε όλους τους πολιτισμούς και τις κοινωνίες και που ο ορισμός τους χρησιμοποιείται χρόνια, περικλείοντας μια πλειάδα γεγονότων και σκοπών (Astous & Golbert, 2006). Τα φεστιβάλ, ως προς την εμβέλειά τους, διακρίνονται σε μεγάλα, όπως εκείνα των πρωτευουσών χωρών, έως και τοπικά, εκείνα δηλαδή των διάφορων μικρών ή μεγάλων πόλεων, που προσπαθούν να εκφράσουν και να αναδείξουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους (Allen, Tolle, McDonnel & Harris, 2005) Στη συνέχεια θα αναλύσουμε τον ευρωπαϊκό θεσμό με τίτλο «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης», ένα άλλο είδος πολιτιστικού γεγονότος. 1.2 Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης είναι μια πόλη που ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για περίοδο ενός χρόνου στη διάρκεια του οποίου της δίνεται η ευκαιρία να εκθέσει την πολιτιστική της ζωή και την πολιτιστική της ανάπτυξη. Αρκετές Ευρωπαϊκές πόλεις έχουν χρησιμοποιήσει το θεσμό αυτό της Πολιτιστικής Πόλης για να μεταμορφώσουν ολοκληρωτικά την πολιτιστική τους βάση, και κατ επέκταση την εικόνα τους στο διεθνή χώρο ( 6/4/ 13). Η έννοια της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αποτελεί έναν τρόπο αλληλοπροσέγγισης των Ευρωπαίων πολιτών και ξεκίνησε στις 13 16

17 Ιουνίου 1985, από το Συμβούλιο Υπουργών, με πρωτοβουλία της Ελληνίδας Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη. Από την εισαγωγή του, ο θεσμός αυτός έχει καταστεί όλο και περισσότερο επιτυχής μεταξύ των Ευρωπαίων κατοίκων, και έχει αποκτήσει έναν αυξανόμενο πολιτιστικό και κοινωνικό-οικονομικό αντίκτυπο με τους πολυάριθμους επισκέπτες που έχει προσελκύσει ( 6/4/13). Πρέπει να σημειωθεί, ότι μόνο πόλεις κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορούν να λάβουν τον τίτλο της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Παρόλα αυτά, μπορεί μια πόλη εκτός ΕΕ να λάβει τον τίτλο αν η απόφαση είναι ομόφωνη. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Κωνσταντινούπολη που φιλοξένησε το θεσμό το έτος 2010 ( 6/4/ 13). Στον παρακάτω πίνακα παρατίθεται οι πόλεις που έχουν λάβει ή θα λάβουν στο μέλλον τον τίτλο της «Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας» (από το έτος ). Άξιο λόγου είναι το γεγονός, ότι από το έτος τον τίτλο κατείχε μια και μόνο Ευρωπαϊκή πόλη για διάρκεια ενός έτους. Από το 2000 και έπειτα τον τίτλο μπορούσαν να μοιράζονται 2 ή και παραπάνω πόλεις. Καθώς επίσης, ξεχωριστή χρονιά υπήρξε το έτος 2010, όπου στο θεσμό συμμετείχε η Κωνσταντινούπολη. Πίνακας 1: Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης ( ). Πόλεις Χρονο λογία Αθήνα (Ελλάδα) 1985 Φλωρεντία (Ιταλία) 1986 Άμστερνταμ (Ολλανδία) 1987 Δυτικό Βερολίνο (Δυτική Γερμανία) 1988 Παρίσι (Γαλλία) 1989 Γλασκόβη (Ηνωμένο Βασίλειο) 1990 Δουβλίνο (Ιρλανδία) 1991 Μαδρίτη (Ισπανία) 1992 Αμβέρσα (Βέλγιο) 1993 Λισαβόνα (Πορτογαλία)

18 Λουξεμβούργο (Λουξεμβούργο) 1995 Κοπεγχάγη (Δανία) 1996 Θεσσαλονίκη (Ελλάδα) 1997 Στοκχόλμη (Σουηδία) 1998 Βαϊμάρη (Γερμανία) 1999 Ρέικιαβικ (Ισλανδία), Μπέργκεν (Νορβηγία), Ελσίνκι (Φινλανδία), Βρυξέλλες (Βέλγιο 2000 ), Πράγα (Τσεχία), Κρακοβία (Πολωνία), Σαντιάγο ντε Κομποστέλα (Ισπανία), Αβινιόν (Γαλλία), Μπολόνια(Ιταλία) Ρότερνταμ (Ολλανδία), Πόρτο (Πορτογαλία) 2001 Μπριζ (Βέλγιο), Σαλαμάνκα (Ισπανία) 2002 Γκρατς (Αυστρία) 2003 Γένοβα (Ιταλία), Λιλ (Γαλλία) 2004 Κορκ (Ιρλανδία) 2005 Πάτρα (Ελλάδα) 2006 Λουξεμβούργο (Λουξεμβούργο), Σιμπίου (Ρουμανία) 2007 Λίβερπουλ (Ηνωμένο Βασίλειο), Στάβανγκερ (Νορβηγία) 2008 Βίλνιους (Λιθουανία), Λιντς (Αυστρία) 2009 Έσσεν (Γερμανία), Πετς (Ουγγαρία), Κωνσταντινούπολη (Τουρκία) 2010 Τουρκού (Φινλανδία), Ταλίν (Εσθονία) 2011 Γκιμαράες (Πορτογαλία), Μαριμπόρ (Σλοβενία) 2012 Μασσαλία (Γαλλία), Κόσιτσε (Σλοβακία) 2013 Ούμεο (Σουηδία), Ρίγα (Λετονία) 2014 Μονς (Βέλγιο), Πίλζεν (Τσεχία) 2015 Σαν Σεμπαστιάν (Ισπανία), Βρότσλαβ (Πολωνία) 2016 Δανία, Πάφος (Κύπρος) 2017 Ολλανδία, Μάλτα 2018 Ιταλία, Βουλγαρία 2019 Ρουμανία, Σερβία, Ιρλανδία 2020 (Πηγή: 5/4/2013) 1.3 Ελληνικές πόλεις και ο θεσμός Οι Ελληνικές πόλεις που έχουν λάβει τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης είναι τρείς: η Αθήνα το 1985 η οποία ήταν και η πρώτη πόλη της Ευρώπης που συμμετείχε σε αυτόν τον θεσμό, η Θεσσαλονίκη το 1997 και τέλος η Πάτρα το

19 Η ανάληψη του θεσμού από την Αθήνα το 1985 συνέβαλε σημαντικά στην ανάδειξη της Ελληνικής Πρωτεύουσας στον ευρωπαϊκό πολιτιστικό χώρο. Μια από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις της εποχής πραγματοποιήθηκε στις 21/6/1985 στο Βράχο της Ακρόπολης. Στην εκδήλωση συμμετείχαν ο τότε Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Francois Mitterrand, ο Πρωθυπουργός της Ιταλίας Bettino Craxi καθώς πολλοί άλλοι ξένοι υπουργοί και αντιπρόσωποι ξένων χωρών ( 6/4/ 13). Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι από την πτώση της δικτατορίας της Αθήνα έως και το 1985 όπου η Αθήνα έγινε πολιτιστική πρωτεύουσα, η χώρα και η πόλη δεν είχε τη δυνατότητα να φιλοξενήσει συναυλίες ξένων συγκροτημάτων. Έτσι, το 1985, για πρώτη φορά επισκέφτηκαν την Ελλάδα πολλά ξένα συγκροτήματα και πιο συγκεκριμένα: The Cure, Depeche Mode, Culture Club, Stranglers και Nina Hagen (Πηγή: 13). Η δεύτερη Ελληνική πόλη που έλαβε τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης ήταν η Θεσσαλονίκη το Η Θεσσαλονίκη ήταν μια από τις πόλεις που σχολιάστηκαν περισσότερο για τη συμμετοχή της στο θεσμό. Η πόλη συμμετείχε στο θεσμό θέτοντας 6 στόχους. Αυτοί ήταν οι ακόλουθοι ( 6/4/ 13) : 1) Η επέκταση του μητροπολιτικού χώρου. 2) Η αναβάθμιση των πυλών της πόλης, με τη βελτίωση τόσο των οδικών αξόνων εισόδου στο πολεοδομικό συγκρότημα, όσο και η ανάπλαση και ο εκσυγχρονισμός του σιδηροδρομικού σταθμού και του Αεροδρομίου Μακεδονία. 3) Οι μείζονες αστικές αναπλάσεις, με πρόγραμμα ιδιαίτερα φιλόδοξο και προτεραιότητα στην αναβάθμιση και αποκατάσταση του αστικού δημόσιου χώρου. 4) Η ανάδειξη της ιστορικής φυσιογνωμίας της πόλης. 5) Η ανέγερση ή αποκατάσταση κτιρίων πολιτιστικής υποδομής για την κάλυψη των μουσικών, θεατρικών - κινηματογραφικών, συνεδριακών και εκθεσιακών αναγκών της πόλης. 19

20 6) Η διεξαγωγή 5 πανελλήνιων και 3 διεθνών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών (Πηγή: 9/4/ 13). Απολογιστικά φαίνεται να καταγράφεται ότι η πόλη δεν κατάφερε να επιτύχει τους στόχους της, με συνέπεια η ελληνική κοινωνία να αποκομίσει μια λιγότερη θετική εμπειρία για τη διοργάνωση του συγκεκριμένου θεσμού (Νικολόπουλος & Τσακτσίρας, 2006). 1.4 Άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και ο θεσμός Αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις έχουν κατά καιρούς διεκδικήσει με επιτυχία τον τίτλο της Ευρωπαικής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας με στόχο την δημιουργία οφελών σε διάφορους τομείς-οικονομικό, τουριστικό, πολιτιστικό, κοινωνικό. Παρακάτω παρατείθενται ενδεικτικά παραδείγματα 4 πόλεων και αναλύεται το περιεχόμενο της εφαρμογής τους. Ενδεικτικά θα παρατεθούν δεδομένα σχετικά με τις πόλεις Γλασκόβη (1990), Λίβερπουλ (2008) και Κωνσταντινούπολη (2010), η οποία παρουσιάζει ενδιαφέρον γιατί είναι η πρώτη πόλη εκτός ΕΕ που συμμετείχε στο θεσμό, και τέλος η Μασσαλία (2013) Η περίπτωση της Γλασκόβης, ΜΒ (1990) Η πρώτη πόλη του Ηνωμένου Βασιλείου που συμμετείχε στο θεσμό ήταν η Γλασκόβη το Η πόλη αυτή διεκδίκησε το θεσμό με κεντρικό στόχο την αναγέννηση της περιοχής μέσω των μακροπρόθεσμων οφελών, στον τομέα του πολιτισμού. Σε δημοσιευμένη έρευνα (Evans & Shaw, 2004) τα πολιτιστικά οφέλη της πόλης μετρήθηκαν με την χρήση κυρίως των «μαλακών» δομών όπως οι καταχωρήσεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι προσωπικές συζητήσεις. Επίσης, στη μελέτη αυτή διαχωρίστηκαν τα οικονομικά, φυσικά και κοινωνικά οφέλη από τα πολιτισμικά. Τα οφέλη της αναβάθμισης της πόλης καταγράφονται τόσο σε προσωπικό επίπεδο, μέσω 20

21 των κατοίκων της και της εικόνα που διαθέτουν για την πόλη τους, όσο και σε δράσεις διατήρησης των πολιτιστικών οφελών σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Μία ανασκόπηση 350 άρθρων από τον Ιανουάριο του 2002 έως τον Ιούνιο του 2003 (Garcia, 2004) που μιλούν για τη Γλασκόβη ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα του 1990 επικεντρώνονται κυρίως στην αλλαγή της εικόνας της πόλης, αναφέροντας παράλληλα θετικά αλλά γενικά οικονομικά αποτελέσματα όπως η αύξηση της τουριστικής κίνησης. Η αλλαγή της εικόνας της πόλης βοήθησε στην αύξηση του τουρισμού, την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και την αύξηση των εσωτερικών επενδύσεων (Garcia, 2004). Δεν παραλείπεται ότι το γεγονός αυτό είχε και κάποια «αρνητική» κληρονομιά. Η Γλασκόβη απέτυχε να λύσει το κοινωνικό της πρόβλημα, δηλαδή την οικονομική και κοινωνική ανισότητα που την χαρακτήριζε, συνεχίζοντας να δημιουργεί χαμηλόμισθη απασχόληση, ωφελώντας έτσι τα υψηλά κοινωνικά στρώματα (Garcia, 2004). Οι εφημερίδες Herald και Evening Times, από τις πιο γνωστές, που κάλυψαν πλήρως το γεγονός, παρέχοντας αναλύσεις που επικεντρώθηκαν στην εικόνα της πόλης, στον τουρισμό και την οικονομική αναβάθμιση ως κύρια κληρονομιά από το γεγονός. Αντιθέτως η κουλτούρα, οι τέχνες και η διεθνοποίηση θεωρήθηκαν ως δευτερεύοντα αποτελέσματα (Garcia, 2004) Η περίπτωση του Λίβερπουλ, ΜΒ (2008) Η δεύτερη πόλη του Ηνωμένου Βασιλείου που συμμετείχε στο θεσμό ήταν το Λίβερπουλ το Το Λίβερπουλ μέχρι το έτος αυτό θεωρείται μια από τις πιο φτωχές και υποβαθμισμένες πόλεις του Η.Β., με έντονη κοινωνική ανισότητα και ανεργία (Jones, Wilks- Heeg, 2004). Αναφέρεται ότι προηγούμενες συμμετοχές της πόλης σε πολιτιστικά δρώμενα (πχ Liverpool Garden Festival 1984) και το άνοιγμα της αποβάθρας Albert κατά το ίδιο έτος, δεν κατάφεραν να οφελήσουν σημαντικά την πόλη. Επίσης, 21

22 έως την διεκδίκηση του θεσμού, η τουριστική κίνηση της πόλης ήταν ελάχιστη (Jones, Wilks- Heeg, 2004). Μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1990 τα οικονομικά στοιχεία της Λίβερπουλ καθώς και τα επίπεδα της ανεργίας ήταν ιδιαιτέρως αρνητικά, δείχνοντας ότι η πόλη υπολείπεται των άλλων συγκρίσημων σε μέγεθος πόλεων του Ηνωμένου Βασιλείου (Jones, Wilks- Heeg, 2004). Το ενδιαφέρον όμως με την περίπτωση Λίβερμπουλ εστιάζεται στην επιτυχία αξιοποίησης του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2008 στη συνολική βελτίωση της πόλης. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η εικόνα αρχίζει να αλλάζει. Η συνολική απασχόληση και η τουριστική κίνηση αυξάνονται σημαντικά και η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά κεφαλή (Gross Value Added) αυξήθηκε κατά 6,3%, κλείνοντας το χάσμα μεταξύ των άλλων πόλεων της χώρας. Πιο συγκεκριμένα, η συμμετοχή του Λίβερπουλ στο θεσμό διαφημίστηκε πολύ στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως ένα γεγονός με μεγάλα οικονομικά οφέλη για την πόλη. Η εμπειρία αυτής της συγκεκριμένης περίπτωσης έδειξε ότι τέτοια γεγονότα μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της φτώχιας και της κοινωνικής ανισότητας (Jones, Wilks- Heeg, 2004) Η περίπτωση της Κωνσταντινούπολης, Τουρκία (2010) Η Κωνσταντινούπολη, όπως ήδη έχουμε αναφέρει παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί είναι η πρώτη πόλη εκτός ευρωπαϊκής ένωσης που συμμετείχε στο θεσμό. Το συμβούλιο της ΕΕ έχει τη δυνατότητα να ορίσει μια πόλη εκτός ΕΕ ως πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης για μια χρονιά, αρκεί η απόφαση να ληφθεί ομόφωνα ( 23/4/ 13). Στην περίπτωση της Κωνσταντινούπολης, οι έννοιες της διατήρησης και της αναβάθμισης της πολιτιστικής κληρονομιάς θεωρήθηκαν ως συμπληρωματικές. Κατά την διεκδίκηση του θεσμού, οι δύο όροι, από κοινού, λειτούργησαν ως κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη των αστικών κέντρων 22

23 εξαιτίας του αναγεννησιακού τους χαρακτήρα (Gunay, 2010). Η διατήρηση της κληρονομιάς στην περίπτωση αυτή αποτελούσε το κεντρικό στόχο, για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η Κωνσταντινούπολη προσέγγισε τη πολιτιστική κληρονομιά ώς ένα μαγικό εργαλείο για την τοπική και κεντρική κυβέρνηση, θεωρώντας τη ως μια ολοκληρωμένη διαδικασία σχεδιασμού και μεταμόρφωσης που αγνοεί τις κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις (Gunay, 2010). Συγκεκριμένα, ο θεσμός αυτός έδωσε στην πόλη την ευκαιρία να διαμορφώσει τα μέσα πολιτικής ώστε με την παρέμβασή τους να βοηθήσουν στον πολιτισμό και τις τέχνες (Gunay, 2010). Μελέτες δείχνουν ότι στην περίπτωση της Κωνσταντινούπολης, το πρόβλημα κυρίως ήταν η ισορροπία μεταξύ της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και της οικονομικής ανάπτυξης (Gunay, 2010). Πάραυτα, η συμμετοχή της πόλης στο θεσμό, ενίσχυσε την ικανότητα της να γίνει πρωτοπόρος στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και να δημιουργήσει, για πρώτη φορά στη σύγχρονη εποχή, μια ολοκληρωμένη μακροχρόνια πολιτιστική πολιτική (Gunay, 2010) Η περίπτωση της Μασσαλίας, Γαλλία (2013) Η Μασσαλία αποτελεί την τελευταία περίπτωση που θα αναλυθεί ως προς τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Η Μασσαλία φέτος στόχευει στην αναγέννηση της περιοχής μέσω της γνωστής βιομηχανίας καπνού (La Friche). Τα τελευταία χρόνια, η πόλη αυτή θεωρείται ως μια παρακμάζουσα βιομηχανική πόλη με υψηλά επίπεδα ανεργίας, έλλειψη ασφάλειας της περιοχής και υψηλή εγκληματικότητα (Andres, 2011). Η πόλη για πολλά χρόνια υποφέρει από έντονη περιφερειακή υποβάθμιση και κοινωνική εξαθλίωση (Andres, 2011). Προηγούμενες προσπάθειες για την αναβάθμιση της περιοχής απέτυχαν λόγω της μη ελκυστικότητας των αγορών. Το 2007 η La Friche χρησιμοποιήθηκε ως καταλύτης για την ανάπτυξη της περιοχής. Συμμετείχε στην βελτίωση της πόλης δίνοντας μια εναλλακτική διάσταση στην κουλτούρα και λαμβάνοντας περιφερειακές και προσωρινές πρωτοβουλίες θέτοντας ως 23

24 πρωταρχικό στόχο της, την πολιτική και αστική αναγέννηση της πόλης (Andres, 2011). Σε αντίθεση με άλλες πολιτιστικές εμπειρίες η La Friche αναμείχθηκε επιτυχώς στην ευρύτερη αναγέννηση της περιοχής διαμορφώνοντας διαρκή και αναγνωρισμένα προγράμματα υποστηριζόμενη από τις τοπικές αρχές (Andres, 2011). Πιο συγκεκριμένα, η επιτυχία του εγχειρήματος στηρίχθηκε στο Systeme Friche Theatre που χρησιμοποιήθηκε ως πολιτιστικό διαμεσολαβητή το οποίο κατόρθωσε να εξελιχθεί, να διαπραγματευθεί και να λάβει μια στρατηγική θέση (Andres, 2011). Μπορεί να περιγραφεί ως μια κίνηση με σκοπό τη δημιουργία δικτύων και τοπικών συμμαχιών που στόχο είχαν να κινητοποιήσουν φορείς από ποικίλα κοινωνικά στρώματα ώστε να δημιουργήσουν επιχειρηματικές πρωτοβουλίες και στρατηγικές (Andres, 2011). Σήμερα η πόλη έρχεται να διερύνει περαιτέρω τις δυνατότητες βελτίωσεις των οικονομικών και κοινωνικών διαστάσεων με την υλοποίηση του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. 1.5 Συμπεράσματα Από τα παραπάνω μεμονωμένα παραδείγματα, φαίνεται ότι έχει γίνει σαφές ότι η πολιτιστική κληρονομιά, και ο συγκεκριμένος θεσμός, αποτελεί ένα δυναμικό εργαλείο για την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στον πολιτισμικό, οικονομικό και τουριστικό τομέα (Garcia, 2004, Jones, Wilks- Heeg, 2004, Gunay, 2010, Andres, 2011). Μέσω της αξιοποίησης της, οι πόλεις διαμορφώνουν ευνοικές συνθήκες ανάπτυξης σε κοινωνικό, οικονομικό και αστικό επίπεδο, και σε κάποιες περιπτώσεις κατεφέρνουν να αναγεννηθούν (Garcia, 2004, Jones, Wilks- Heeg, 2004, Gunay, 2010, Andres, 2011). Η ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας οδηγεί στα εξής συμπεράσματα: Ο θεσμός της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης, ο οποίος αποτελεί έμπνευση της Ελληνίδας υπουργού πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, διαθέτει ιδιαίτερη άνθηση καθότι προσελκύει το ενδιαφέρον σημαντικών και μεγάλων πόλεων. 24

25 Η χώρα μας έχει διεκδικήσει και λάβει τρείς φορές τον εν λόγω θεσμό (Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα). Στην περίπτωση της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, ο θεσμός φαίνεται να αξιοποιήθηκε ως ένα βαθμό για την προβολή των πόλεων και την ενίσχυση της πολιτιστικής τους ταυτότητας. Η περίπτωση της Πάτρας αποτελεί κεντρικό θέμα της παρούσας εργασίας. Η ανάληψη του θεσμού από βρετανικές πόλεις (Γλασκόβη, Λίβερπουλ) φαίνεται να παραδίδει μαθήματα καλής πρακτικής για την αξιοποίηση του θεσμού ως εργαλείου οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Η περίπτωση της Κωνσταντινούπολης, αποτελεί επίσης ένα ακόμη παράδειγμα βέλτιστης πρακτικής του θεσμού, αφού η υλοποίηση του θεσμού παραδίδει στην διεθνή κοινότητα ένα πρότυπο ολοκληρωμένο πρόγραμμα πολιτιστικής αναβάθμισης που επιδρά καταλυτικά στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης. Η περίπτωση της Μασσαλίας, φαίνεται πως λειτούργησε ως κινητήριος δύναμη για όλα τα κοινωνικά στρώματα με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν επιχειρηματικές και στρατηγικές πρωτοβουλίες. Η συμμετοχή της πόλης στο θεσμό αναμένεται να βελτίωσει περαιτέρω τις δυνατότητες των οικονομικών και κοινωνικών διαστάσεων της. 25

26 Κεφάλαιο 2: Πολιτιστική κληρονομιά & τρόποι μέτρησής της 2.1 Ποια είναι η έννοια της κληρονομιάς (legacy); Αρχικά θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη βιβλιογραφία που να δίνει ένα σαφή ορισμό της κληρονομιάς για πολιτιστικά γεγονότα (Preuss, 2007). Για αυτό το λόγο δανειστήκαμε στοιχεία από την αθλητική βιβλιογραφία. Αν και κατά καιρούς έχουν γραφτεί πολλά σχετικά με την έννοια της κληρονομιάς, εντούτοις δεν υπάρχει ένας σαφής ορισμός της εν λόγω έννοιας. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα τελευταία 10 χρόνια, οι ακαδημαϊκές αναλύσεις έχουν αυξηθεί σημαντικά προκειμένου να δώσουν ένα σαφή ορισμό της έννοιας (Ulrich, 2002, Preuss, 2007). Έτσι, προσπάθησαν να προσεγγίσουν τον όρο από διάφορες οπτικές όπως του τουρισμού, του αθλητισμού, των οικονομικών κλπ. Καμιά όμως από αυτές τις προσεγγίσεις δε μπόρεσαν να δώσουν έναν τεκμηριωμένο και σαφή ορισμό. Σύμφωνα με τον Preuss (Preuss 2007, σελ. 209), μια αιτιολόγηση της έλλειψης ορισμού μπορεί να είναι «...ότι κληρονομιά είναι κάτι το αυτονόητο γι αυτό δεν είναι απαραίτητο να θεσπίσουμε ένα σαφή ορισμό». Ετυμολογικά, η λέξη σημαίνει: «η περιουσία που θα μείνει» από την διοργάνωση ενός γεγονότος (Preuss, 2007). Αυτός ο ορισμός όμως δεν είναι ικανοποιητικός για δύο λόγους: πρώτον, η περιουσία ανήκει σε κάποιον, ενώ η κληρονομιά που αφήνει ένα γεγονός είναι κτήμα όλων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα δημόσιο αγαθό. Δεύτερον, η κληρονομιά μπορεί να μην αφορά ευρύτερα κοινωνικά στρώματα κατά την «αριστερή» κοινή βούληση. Για παράδειγμα, η κοινωνικά άδικη διανομή του δημόσιου χρήματος. Τα μεγάλα γεγονότα αφήνουν κληρονομιά η οποία μπορεί να μην έχει προβλεφθεί, όπως όλες οι εξωτερικότερες. Επομένως, καταλήγουμε ότι η 26

27 ετυμολογία της λέξεως δεν τεκμηριώνει αποτελεσματικά την έννοια της κληρονομιάς (Preuss, 2007). Ένας άλλος περιορισμένος ορισμός που έχει δοθεί από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή είναι ότι κληρονομιά νοείται ως η αξία των αθλητικών εγκαταστάσεων και των δημόσιων βελτιώσεων που παραδόθηκαν στην κοινωνία ή τους αθλητικούς οργανισμούς μετά το πέρας των Ολυμπιακών Αγώνων (Preuss, 2007). Τέλος, ο Gashman (2005) προσθέτει ότι η ετυμολογία της λέξεως «κληρονομιά» είναι μια φτωχή, ασύλληπτη, προβληματική και ίσως επικίνδυνη προσέγγιση. Ο ίδιος κατηγοριοποιεί τις διαστάσεις της σε πεδία όπως: του αθλητισμού, των οικονομικών, των υποδομών, της πληροφορίας και της εκπαίδευσης, της δημόσιας ζωής, των πολιτικών και της κουλτούρας και των συμβόλων της μνήμης και της ιστορίας. Μια παρόμοια κατηγοριοποίηση έχει γίνει και από τον Chappelet (2006), ο οποίος διαχωρίζει τις διαστάσεις σε αθλητική κληρονομιά, οικονομική, υποδομές, την προαστιακή και κοινωνική κληρονομιά. Λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω κατηγοριοποιήσεις, o Preuss (2007, σελ ) προτείνει έναν ποιοτικότερο ορισμό με ευρύτερες προοπτικές και εφαρμογές, παραθέτοντας πέντε διαστάσεις της κληρονομιάς: 1. Ο βαθμός της σχεδιασμένης/μη- σχεδιασμένης δομής. Για παράδειγμα, ο προγραμματισμός των έργων υποδομής, ενώ μια βομβιστική επίθεση είναι κάτι απρογραμμάτιστο και μπορεί να καταστρέψει την εικόνα του τουρισμού στη συγκεκριμένη περιοχή. 2. Ο βαθμός των θετικών/αρνητικών δομών. Η διάσταση αυτή είναι αρκετά αμφίσημη. Για παράδειγμα, μια «θετική» κληρονομιά για την τουριστική βιομηχανία μπορεί να είναι «αρνητική» για το περιβάλλον. 3. Ο βαθμός των υλικών/άυλων δομών. Για παράδειγμα, ο αυξημένος αριθμός θεατρικών παραστάσεων είναι κάτι απτό, ενώ η τουριστική εικόνα της πόλης είναι κάτι μη- απτό. 27

28 4. Η διάρκεια και ο χρόνος μιας μεταβαλλόμενης δομής. Κάποιες δομές και τα αποτελέσματα των γεγονότων μπορεί να επηρεάσουν για μακρό χρονικό διάστημα την πόλη διεξαγωγής του γεγονότος ή για πολύ μικρό διάστημα όσο κρατούν τα δρώμενα. 5. Ο χώρος που επηρεάζεται από την αλλαγμένη δομή. Για παράδειγμα, η πόλη που φιλοξενεί ένα γεγονός συνήθως ωφελείται περισσότερο στην εικόνα και στην εκ νέου αστικοποίηση σε σύγκριση με τις άλλες περιοχές της πόλης ή της χώρας. (Πηγή: Preuss, 2007, p ) 2.2 Διάκριση μεταξύ «θετικής» και «αρνητικής» κληρονομιάς Παρά την ισχύουσα θεωρητική σύγχυση σχετικά με τον ορισμό της κληρονομιάς, οι πόλεις συνεχίζουν να συναγωνίζονται μεταξύ τους προκειμένου να διεκδικήσουν επιτυχώς ένα μεγάλο γεγονός. Αυτό συμβαίνει, γιατί αντιλαμβάνονται ότι θα δημιουργήσουν «θετική» κληρονομιά στην πόλη τους, αγνοόντας ή παραβλέποντας πολλές φορές τις αρνητικές επιπτώσεις που συνοδεύουν τα εν λόγω γεγονότα. Στη θετική κληρονομιά, κατατάσσονται οι εξής προσδοκίες για την πόλη: γενικότερο πνεύμα αισιοδοξίας, δημιουργία οράματος, προσέλκυση εξωγενών πόρων και επιτάχυνση της ανάπτυξης της πόλης. (Preuss, 2007). Μερικές αναγνωρισμένες πτυχές της «θετικής» κληρονομιάς είναι ο αστικός σχεδιασμός, η αστική αναβάθμιση και οι υποδομές. Ενώ κάποιες μηαναγνωρισμένες πτυχές είναι η ενίσχυση της διεθνούς φήμης, η αύξηση του τουρισμού, η αύξηση της δημόσιας ευημερίας, η μείωση της ανεργίας, οι αυξημένες επιχειρηματικές ευκαιρίες, η ανανέωση του κοινοτικού πνεύματος, η αύξηση των ευκαιριών για εκπαίδευση, η δημιουργία κουλτούρας, η διεθνής μνήμη, η συναισθηματική εμπειρία και η επιπλέον γνώση (Preuss, 2007). Κάποια από τα αποτελέσματα της «αρνητικής» κληρονομιάς είναι: τα κόστη της κατασκευής υποδομών, το υψηλό κόστος ευκαιρίας (opportunity cost), η δημιουργία μη χρήσιμων υποδομών, η απώλεια των μόνιμων 28

29 τουριστών λόγω της όχλησής τους από την έλευση προσωρινών τουριστών, η αύξηση της περιουσίας ενοικίασης και η κοινωνικά άδικη αναδιανομή. (Holger 2007, p ). 2.3 Τρόποι μέτρησης της κληρονομιάς Η έλλειψη συμφωνίας σχετικά με την έννοια της κληρονομιάς δημιουργεί προβλήματα στη μέτρησή της. Πολύ συχνά οι ερευνητές επικεντρώνονται στην οικονομική επίδραση ή σε ότι σχετίζεται με τα οικονομικά προκειμένου να μετρήσουν τον όρο (Baade, 2006; Preuss, 2009). Άλλες έρευνες εστιάζουν στην εργασιακή επίδραση και την προαστιακή ανάπτυξη (Matheson, 2011), ή στην περιβαλλοντική και κοινωνική επίδραση (Wong, 2005). Η μέτρηση της κληρονομιάς περιλαμβάνει όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του γεγονότος (Preuss, 2009). Πολύ συχνά χρησιμοποιείται η οικονομική επίδραση γιατί είναι απτή και προπάντων χρησιμεύει για την πολιτική τεκμηρίωση των δαπανών κάποιων περιορισμένων πόρων για το γεγονός. Έχοντας λοιπόν καθορίσει τη φύση της κληρονομιάς, παρακάτω θα αναφέρουμε τις 3 πιο συχνές προσεγγίσεις για την καταγραφή της: την προσέγγιση benchmark, την top- down προσέγγιση και την Bottom-up προσέγγιση. 2.4 Η προσέγγιση Benchmark Η βιβλιογραφία δείχνει ότι η κληρονομιά είναι πολύπλευρη, δυναμική και εξαρτάται από τοπικούς και παγκόσμιους παράγοντες. Συνεπώς, αυτή η πολυπλοκότητα του γεγονότος καθώς και η μοναδικότητα αξίζουν τη μελέτη προηγούμενων γεγονότων ως καλύτερη πρακτική για τη μέτρηση της κληρονομιάς (Preuss, 2007, p ). Παρακάτω παρουσιάζεται, μια 29

30 μήτρα των πιθανών συγκρίσεων, παρόλα αυτά καθεμία από τις παρακάτω συγκρίσεις είναι προβληματική όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα: Πίνακας 2: Προσέγγιση Benchmark (Πηγή:Preuss, 2007, p ) Συνεπώς: Η Benchmark προσέγγιση εξετάζει ένα γεγονός από 3 πλευρές: 1. Το ίδιο γεγονός να συμβεί για δεύτερη φορά στην ίδια πόλη Όταν ένα γεγονός συμβαίνει στην ίδια πόλη για δεύτερη φορά, απαιτεί διαφορετική υποδομή. Αυτό συμβαίνει γιατί η φύση του γεγονότος αλλάζει με την πάροδο του χρόνου καθώς και το περιβάλλον. Η επιταχυνόμενη ανάπτυξη και οι παγκόσμιες επιδράσεις αλλάζουν και τις πόλεις και τις υποδομές. 2.Διαφορετικά γεγονότα στην ίδια πόλη 30

31 Διαφορετικά γεγονότα δημιουργούν διαφορετική κληρονομιά όταν διοργανώνονται στην ίδια πόλη. Κάθε γεγονός δημιουργεί μοναδική κληρονομιά. 3. Το ίδιο γεγονός σε διαφορετικές πόλεις Το ίδιο γεγονός δημιουργεί διαφορετική κληρονομιά σε διαφορετικές πόλεις. Εξαρτάται από τις υποδομές της πόλης και τους πολιτικούς στόχους. Συνεπώς, αυτά τα θέματα υπογραμμίζουν ότι η μοναδικότητα και η πολυπλοκότητα των γεγονότων σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον καθιστούν δύσκολη την benchmark προσέγγιση για τη μέτρηση της κληρονομιάς (Preuss, 2007, p ). 2.5 Η Top- down προσέγγιση Όπως έχουμε αναφέρει και νωρίτερα, ένα μεγάλο γεγονός δημιουργεί μια ισχυρή οικονομική επίδραση αλλά δε δημιουργεί απαραίτητα και κληρονομιά. Ωστόσο, η ζήτηση για ένα γεγονός μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στην προσφορά της τοπικής οικονομίας. Το ερώτημα είναι πότε ένα γεγονός σχετίζεται με αλλαγές στην προσφορά που θα οδηγήσουν σε επιπλέον οικονομική ανάπτυξη; Ο Mills (1992) συνοψίζει τα μοντέλα που εξηγούν τη μητροπολιτική οικονομική ανάπτυξη. Αυτά τα μοντέλα βασίζονται σε θεωρίες όπως η εξαγωγική βάση, η νεοκλασική ανάπτυξη ή η ανισόρροπη δυναμική προσαρμογή. Όλα αυτά τα μοντέλα χρησιμοποιούν οικονομικές μεταβλητές για να παρατηρήσουν την ανάπτυξη. Ωστόσο αυτά τα μοντέλα δεν είναι κατάλληλα για τη μέτρηση της επίδρασης μεγάλων γεγονότων ή της κληρονομιάς, επειδή τα μεγάλα γεγονότα μπορούν να θεωρηθούν ως μικρές επιχειρήσεις συγκρινόμενες με τη συνολική οικονομία των περισσοτέρων χωρών. Η κληρονομιά είναι πιο δύσκολο να ανιχνευτεί επειδή έχει πολύ μικρή επίδραση. 31

32 Θεωρητικά, οι οικονομικοί δείκτες της πόλης φιλοξενίας πρέπει να συγκριθούν με τους δείκτες μιας πόλης όπου δε φιλοξενείται το γεγονός. Δηλαδή, το γεγονός της κληρονομιάς είναι η διαφορά μεταξύ της «υπόθεση γεγονότος» (event case) και «χωρίς την υπόθεση» (without case). Αυτή είναι μια στατιστική προσέγγιση (Preuss, 2007). Μια καλύτερη μέθοδος είναι να σκεφτούμε την εναλλακτική ανάπτυξη που θα είχε η πόλη αν δε διοργανωνόταν το γεγονός. Σε αυτή την προσέγγιση, η κληρονομιά είναι η διαφορά μεταξύ της «υπόθεσης γεγονότος» (event case) και της «υπόθεσης ελέγχου» (control case). Στην πράξη, η χρήση αυτής της προσέγγισης δεν είναι εύκολη γιατί το μέλλον της περιφερειακής ανάπτυξης είναι άγνωστο στην περίπτωση που δε λάβει χώρα το γεγονός (Preuss, 2007). Παρόλα αυτά, υπάρχουν 2 μέθοδοι που συχνά χρησιμοποιούνται για να υπολογίσουν την «υπόθεση ελέγχου». 1. Στην πρώτη μέθοδο, συγκεντρώνονται στοιχεία από πόλεις που έχουν περίπου την ίδια οικονομική δυνατότητα και δομή με την πόλη που διεξάγεται το γεγονός. Το στατιστικό αυτό εργαλείο καλείται «διαφορά στη διαφορά» (DD). Αυτά τα στοιχεία συγκρίνονται με την πόλη που διεξάγει το γεγονός, πριν τη διεξαγωγή του γεγονότος, κατά τη διάρκεια, και μετά το πέρας του γεγονότος. Ωστόσο, για την περίπτωση της μέτρησης της κληρονομιάς, υπάρχει ένα επιπλέον πρόβλημα. Σπάνια είναι διαθέσιμα στοιχεία για τη σύγκριση. 2. Η δεύτερη μέθοδος για την πρόβλεψη της «υπόθεσης ελέγχου» είναι να κοιτάξουμε τη μακροχρόνια ανάπτυξη της πόλης διεξαγωγής του γεγονότος. Τέλος, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, τα μεγάλα γεγονότα είναι πολυδιάστατα και εξυπηρετούν πολλούς σκοπούς. Έτσι, αυτά τα γεγονότα κληρονομιάς μπορεί έμμεσα να βοηθήσουν την ανάπτυξη της οικονομίας μακροχρόνια και δεν πρέπει να εξετάζονται απομονωμένα από τη γενική ανάπτυξη (Preuss, 2007,). 32

33 2.6 Η Bottom -up προσέγγιση Οι δύο προηγούμενες προσεγγίσεις (benchmark και top-down), διαθέτουν αρκετά μειονεκτήματα στο να μετρήσουν την κληρονομιά με ακρίβεια (Preuss, 2007). Έτσι, προτείνεται μια πιο κατανοητή και εναλλακτική μέθοδος η Bottom -up προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή επιχειρεί να καταγράψει όλες τις αλλαγές στη δομή της πόλης εξαιτίας ενός γεγονότος. Βασίζεται στα μακροχρόνια σχέδια ανάπτυξης της πόλης και αντιπροσωπεύει την «χωρίς υπόθεση» (without case), δηλαδή ποια θα ήταν η ανάπτυξη της πόλης αν δε διεξαγόταν το γεγονός (Preuss, 2007, p ). Βασιζόμενοι στις υπάρχουσες δομές, η φιλοξενία ενός γεγονότος για τις περισσότερες πόλεις δημιουργεί ποικίλες αλλαγές. Τα μεγάλα γεγονότα απαιτούν «σκληρές» και «μαλακές» δομές. Ο Bolter (1990) ορίζει τις «σκληρές» δομές ως «κάθε απτό αντικείμενο που έχει τις ιδιότητες ενός υλικού». Αναφορικά, υπάρχουν 2 είδη «μαλακών» δομών: η εικόνα και τα συναισθήματα (Preuss, 2007). Αυτά τα 2 είδη αλλάζουν την ποιότητα των τοπικών παραγόντων. Αναφορικά με την εικόνα, η διοργάνωση ενός γεγονότος έχει μεγάλη σημασία για τη σταθεροποίηση της εικόνας της χώρας. Η εικόνα μιας χώρας μπορεί να αλλάξει εντελώς ύστερα από τη διέλευση του γεγονότος, όπως έγινε στη Γερμανία το 2006 με την οργάνωση του παγκόσμιου κυπέλλου FIFA. Όσον αφορά τα συναισθήματα που εμπλέκονται με τη διοργάνωση μεγάλων γεγονότων αυτά είναι ποικίλα. Για παράδειγμα, οι πολιτικοί έχουν την αίσθηση ότι αποκτούν διεθνή αναγνώριση, οι πολίτες βλέπουν τη διοργάνωση ενός γεγονότος κάτω από συναισθηματικό πρίσμα και η ιδιωτική βιομηχανία καλωσορίζει γεμάτη ελπίδες κάθε μοναδικό και παγκόσμια αναγνωρισμένο γεγονός. Η τιμή της φιλοξενίας ενός τέτοιου γεγονότος δημιουργεί τοπική 33

34 αναγνώριση, οράματα και κίνητρα. Για παράδειγμα η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στη Σεούλ το 1988, δημιούργησαν το αίσθημα της εθνικής προοπτικής, της ζωτικότητας, της συμμετοχής και της αναγνώρισης καθώς της εθνικής αντίληψης ότι είναι μια χώρα σύγχρονη και τεχνολογικά προηγμένη (Preuss, 2007). 2.7 Συμπεράσματα κεφαλαίου Από τα παραπάνω, έχει καταστεί πλέον σαφές ότι είναι πολύ δύσκολο να δώσουμε έναν τεκμηριωμένο ορισμό για την έννοια της κληρονομιάς. Αυτή η έλλειψη ορισμού οδηγεί και στη δυσκολία μέτρησής της. Για αυτό το λόγο προσεγγίσαμε την έννοια δανειζόμενοι στοιχεία από την αθλητική βιβλιογραφία. Η ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας οδηγεί στα παρακάτω αποτελέσματα: Η έννοια προσεγγίστηκε από διάφορες οπτικές όπως του τουρισμού, του αθλητισμού, των οικονομικών κλπ, προκειμένου να δοθεί ένας σχετικός ορισμός. Ετυμολογικά σημαίνει «η περιουσία που θα μείνει», αλλά και η ετυμολογία δεν προσεγγίζει κατά πολύ την πραγματικότητα. Άλλοι ορισμοί έχουν δοθεί από τη διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή από τον Gashman και τον Preuss. Όπως έχει αναφερθεί, η μέτρηση της κληρονομιάς είναι αρκετά σύνθετη. Η Bottom up προσέγγιση μπορεί να θεωρηθεί ως η πιο σταθερή μέθοδος μέτρησης σε σύγκριση με τις άλλες δύο (Benchmark & top down) αλλά και αυτή έχει να αντιμετωπίσει 3 εμπόδια (Preuss, 2007). Το πρώτο είναι η δυσκολία μέτρησης της «καθαρής» (net) κληρονομιάς από την «χονδρική» (gross) κληρονομιά. Οι περιορισμένοι πόροι θα μπορούσαν να είχαν επενδυθεί αλλού αν δεν διοργανωνόταν το γεγονός. Αυτή η εναλλακτική επένδυση θα μπορούσε να δημιουργήσει άλλη κληρονομιά. Αυτό το εναλλακτικό κόστος είναι ενδιαφέρων όταν έχουμε να κάνουμε με πολιτικές διαφωνίες. Επιπρόσθετα, το 34

35 αποτέλεσμα του συνωστισμού θα πρέπει να περιλαμβάνεται σε κάποιο μοντέλο κληρονομιάς. Το δεύτερο εμπόδιο είναι η δυσκολία του διαχωρισμού του πότε η κληρονομιά έχει θετική ή αρνητική αξία. Το πρόβλημα είναι ότι το ίδιο το γεγονός της κληρονομιάς μπορεί να έχει θετικό και αρνητικό χαρακτήρα ταυτόχρονα. Το τρίτο πρόβλημα είναι η μέτρηση της κληρονομιάς στη διάρκεια του χρόνου. Ενώ η bottom-up προσέγγιση είναι ικανή να ανιχνεύει το γεγονός της κληρονομιάς, της είναι δύσκολο να εκτιμήσει τα αποτελέσματά της κατά τη διάρκεια του χρόνου. Μακροχρόνια τα αποτελέσματα της κληρονομιάς δε μπορούν να απομονωθούν από τη γενικότερη ανάπτυξη της πόλης. Για παράδειγμα, είναι αδύνατο να υπολογίσουμε τι ποσοστό των σημερινών συμμετεχόντων στις συνεδριάσεις των διεθνών οργανισμών επισκέπτονται τη Βαρκελώνη εξαιτίας της φιλοξενίας των Ολυμπιακών Αγώνων το Είναι αδύνατο να καθορίσουμε πόσο ελκυστική έγινε η Βαρκελώνη για τους διεθνείς οργανισμούς εξαιτίας των Ολυμπιακών Αγώνων ούτε τι εναλλακτικά προγράμματα θα αναλάμβανε αν δεν είχε διοργανώσει τους Ολυμπιακούς (Preuss, 2007). Στην παρούσα εργασία θα χρησιμοποιήσουμε την Bottom up προσέγγιση προκειμένου να μετρήσουμε την επίδραση της διοργάνωσης του γεγονότος της «Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας» στην πόλη της Πάτρας. 35

36 Κεφάλαιο 3: Μεθοδολογία 3.1 Εισαγωγή Ο προσδιορισμός της μεθοδολογίας στην οποία βασίζεται η διεξαγωγή της επιστημονικής έρευνας συνιστά μια από τις βασικότερες παραμέτρους για την πληρότητα και την εγκυρότητα της αλλά παράλληλα και το δομικό πλαίσιο για την αξιοπιστία και την χρηστική αξία (Παρασκευόπουλος, 1993). «Η επιστημονική ερευνητική μέθοδος είναι μια συστηματική και καλώς σχεδιασμένη διαδικασία για την επίλυση προβλημάτων με βάση την εμπειρική πραγματικότητα» (Παρασκευόπουλος, 1993, σελ. 41). Η μεθοδολογία εστιάζει σε ζητήματα θεωρητικής υποστήριξης της έρευνας, συλλογής πρωτογενών δεδομένων, ανάλυσης και εξαγωγής συμπερασμάτων. Στη παρούσα έρευνα η μεθοδολογία που ακολουθείται είναι η μελέτη περίπτωσης (case study). Η ανάλυση ενός case study αποτελείται από τη συστηματική συλλογή δεδομένων, ανάλυση των πληροφοριών και σύνταξη έκθεσης με τα εξαγόμενα συμπεράσματα (Παρασκευόπουλος, 1993). Τα χαρακτηριστικά της ερευνητικής μεθόδου είναι τα ακόλουθα: Στηρίζεται στην επιστημονική μελέτη της εμπειρικής πραγματικότητας. Ασχολείται με την ανακάλυψη νέων γνώσεων. Χρησιμοποιεί για τη συλλογή των απαιτούμενων εμπειρικών δεδομένων νέα μέσα. Στηρίζεται στην απρόσωπη αντικειμενική ανάλυση. Δίνει έμφαση στην ανακάλυψη γενικών αρχών και στη διατύπωση θεωριών. Τα ευρήματα της επιστημονικής έρευνας δεν είναι τελεσίδικη γνώση. Καταλήγει σε μια γραπτή μελέτη. Απαιτεί υπομονή (Παρασκευόπουλος, 1993 σελ. 44). Την επιστημονική έρευνα μπορούμε να τη διαχωρίσουμε στα εξής είδη: 36