Επίδραση του γενότυπου, της εποχής καλλιέργειας και του σταδίου ωρίμανσης στην ποιότητα καρπών τομάτας κατά τη διατήρησή τους

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ Επίδραση του γενότυπου, της εποχής καλλιέργειας και του σταδίου ωρίμανσης στην ποιότητα καρπών τομάτας κατά τη διατήρησή τους ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ Υπότροφος Ι.Κ.Υ. Επιβλέπων: ΠΑΥΛΟΣ ΤΣΟΥΒΑΛΤΖΗΣ Λέκτορας ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ Επίδραση του γενότυπου, της εποχής καλλιέργειας και του σταδίου ωρίμανσης στην ποιότητα καρπών τομάτας κατά τη διατήρησή τους ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΚΑΣΑΜΠΑΛΗΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ Υπότροφος Ι.Κ.Υ. Εξεταστική επιτροπή: Μαγδαληνή Κουκουρίκου-Πετρίδου, Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Κωνσταντίνος Ακουμιανάκης, Καθηγητής Γ.Π.Α. Παύλος Τσουβαλτζής, Λέκτορας Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΕΣ Ευχαριστίες 1 Περίληψη 2 Abstract 4 Εισαγωγή 6 Υλικά και Μέθοδοι 15 Αποτελέσματα 19 Συζήτηση 40 Συμπεράσματα 48 Βιβλιογραφία 49 Πίνακες και σχήματα 60 Εικόνες 84

4 Ευχαριστίες Αισθάνομαι την υποχρέωση να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον Λέκτορα Λαχανοκομίας της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ και επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Τσουβαλτζή Παύλο, για την ανάθεση της παρούσης διατριβής, την καθοδήγηση και την επιστημονική βοήθεια που μου προσέφερε κατά τη διάρκεια διεξαγωγής της έρευνας και τη συγγραφή της μεταπτυχιακής διατριβής. Εν συνεχεία, θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της τριμελούς εξεταστικής επιτροπής, την κ. Κουκουρίκου-Πετρίδου Μαγδαληνή, καθηγήτρια της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ και τον κ. Ακουμιανάκη Κωνσταντίνο, καθηγητή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον πολύτιμο χρόνο που διέθεσαν για να εξετάσουν την μεταπτυχιακή μου ερευνητική εργασία. Δεν πρέπει να παραλείψω να ευχαριστήσω τους συναδέλφους και φίλους μου για την συμπαράσταση και βοήθειά που μου παρείχαν κατά τη διεξαγωγή της έρευνας αυτής. Ευχαριστίες οφείλω επίσης, στο Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών για την υποτροφία που μου χορήγησε, διευκολύνοντας οικονομικά την διεκπεραίωση των μεταπτυχιακών μου σπουδών. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους γονείς μου Στέφανο και Μαρία και τον αδερφό μου Γιώργο για την αμέριστη συμπαράσταση και ψυχολογική υποστήριξη που μου προσέφεραν, συμβάλλοντας καθοριστικά στην εκπόνηση της εργασίας αυτής. Η διατριβή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του έργου Βελτιστοποίηση της ποιότητας των λαχανικών της Agris Taste που χρηματοδοτήθηκε από την εταιρεία AGRIS ΑΕ και η διαχείριση του οποίου έγινε από τον Ειδικό Λογαριασμό Κονδυλίων Έρευνας του ΑΠΘ, με επιστημονικά υπεύθυνο τον κ. Αθανάσιο Κουκουνάρα, λέκτορα του Εργαστηρίου Λαχανοκομίας.

5 Περίληψη Μεμονωμένοι καρποί συγκομίστηκαν από αυτόριζα φυτά των υβριδίων Viscondi F1 και Nemesis F1, καθώς και από φυτά του υβριδίου Viscondi F1 εμβολιασμένα στο υποκείμενο Protector που καλλιεργήθηκαν σε γυάλινο θερμαινόμενο θερμοκήπιο που βρίσκεται στις εγκαταστάσεις της εταιρίας Agris Α.Ε., στο Κλειδί Ημαθίας. Την περίοδο Φεβρουάριος- Δεκέμβριος 2013 πραγματοποιήθηκαν 2 διαδοχικές καλλιέργειες των φυτών και συγκεκριμένα τις περιόδους (ανοιξιάτικη καλλιέργεια) και (φθινοπωρινή καλλιέργεια). Πραγματοποιήθηκαν 2 συγκομιδές ανά καλλιέργεια, 98 ημέρες από τη μεταφύτευση (πρώιμη συγκομιδή) και 134 ημέρες από τη μεταφύτευση (όψιμη συγκομιδή) και στις 2 εποχές καλλιέργειας, αντίστοιχα. Σε κάθε συγκομιδή, συγκομίστηκαν καρποί οι οποίοι βρίσκονταν σε διαφορετικό στάδιο ωρίμανσης με βάση το χρώμα τους, όπως εκτιμήθηκε με το μάτι και τη χρήση χρωματομετρικού χάρτη, και συγκεκριμένα στο ώριμο κόκκινο στάδιο (στάδιο 10), στο κόκκινο (στάδιο 8), στο πορτοκαλί (στάδιο 6) και στο ώριμο πράσινο (στάδιο 4). Η συγκομιδή έγινε με το χέρι, με πίεση και απόσπαση του καρπού με τμήμα ποδίσκου από τη ζώνη αποκοπής. Οι καρποί των σταδίων 4, 6 και 8 διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C. Χρησιμοποιήθηκαν 6 καρποί ανά στάδιο ωρίμανσης σε κάθε συγκομιδή. Καθημερινά για τις πρώτες 10 ημέρες και κάθε 3 ημέρες μέχρι την 16 η ημέρα διατήρησης, προσδιοριζόταν το εξωτερικό χρώμα του κάθε καρπού, ενώ την 1 η και 16 η (τελευταία) ημέρα διατήρησης, μετρήθηκε και η αντίσταση της σάρκας στην πίεση και οι καρποί καταψύχθηκαν στους -20 ο C, ώστε να προσδιοριστούν τα κυριότερα διατροφικά τους χαρακτηριστικά (ξηρή ουσία, διαλυτά στερεά συστατικά, συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα, ολικές διαλυτές φαινόλες, λυκοπένιο, β-καροτένιο, συνολικά καροτενοειδή, ογκομετρούμενη οξύτητα και ph). Επιπρόσθετα, οι καρποί κάθε σταδίου της πρώιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας χωρίστηκαν σε 2 ομάδες. Οι καρποί της πρώτης ομάδας διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο (όπως αυτός αποσπάστηκε από το φυτό), ενώ στους καρπούς της δεύτερης ομάδας, ένα τμήμα του ποδίσκου αφαιρέθηκε με τομή με ψαλίδι. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν όμοια με παραπάνω. Από τις μετρήσεις του χρώματος των καρπών και των 2 υβριδίων (Viscondi F1 και Nemesis F1) κατά τη συγκομιδή τους και στις 2 εποχές καλλιέργειας, με τη χρήση κατάλληλου οργάνου, προέκυψε ότι καλύτερη διάκριση καρπών των 4 σταδίων ωρίμανσης επιτυγχάνεται με τις παραμέτρους h o και το λόγο a/b. Ο τραυματισμός που προκλήθηκε με αφαίρεση τμήματος του ποδίσκου κάτω από τη ζώνη 2

6 αποκοπής επηρέασε ελάχιστα τις μεταβολές που παρατηρήθηκαν στο χρώμα των καρπών της πρώιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας κατά τη διατήρηση και δεν είχε σημαντική επίδραση στην ωρίμανσή τους. Το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή επηρέασε τα περισσότερα (15 από τα 16) χαρακτηριστικά των καρπών και μάλιστα είχε τη σημαντικότερη επίδραση στο χρώμα (παράμετροι h o και a/b) (κατά 70-72%), όπως επίσης και στην αντίσταση της σάρκας στην πίεση (κατά 48%), στην ογκομετρούμενη οξύτητα (κατά 30%), στο ph (κατά 72%) και στο λόγο ΔΣΣ/Ο.Ο. (κατά 43%). Η εποχή καλλιέργειας των φυτών τομάτας (άνοιξη ή φθινόπωρο) επηρέασε σημαντικά τα περισσότερα (14 από τα 16) χαρακτηριστικά, με εξαίρεση την περιεκτικότητα των καρπών σε ολικά καροτενοειδή και λυκοπένιο αλλά είχε τη σημαντικότερη επίδραση μόνο στην ξηρή ουσία (κατά 47%) και στην περιεκτικότητα των καρπών σε διαλυτά στερεά συστατικά (κατά 55%). Η περίοδος συγκομιδής (πρώιμη ή όψιμη) επηρέασε επίσης τα περισσότερα (14 από τα 16) χαρακτηριστικά, αλλά δεν είχε τη σημαντικότερη επίδραση σε κανένα από τα χαρακτηριστικά της ποιότητας των καρπών που προσδιορίστηκαν. Η διάρκεια διατήρησης επηρέασε επίσης τα περισσότερα (15 από τα 16) χαρακτηριστικά που προσδιορίστηκαν και μάλιστα άσκησε τη σημαντικότερη επίδραση στην περιεκτικότητα των καρπών σε χρωστικές (χλωροφύλλη, ολικά καροτενοειδή, λυκοπένιο και β-καροτένιο) (κατά 77-80%). 3

7 Abstract Individual fruits were harvested from self-rooted plants cvs. Viscondi F1 and Nemesis F1, as well as from grafted cv. Viscondi F1 plants on Protector rootstock, grown in glass heated greenhouse located in the facilities of Agris S.A., in Kleidi, Hmathia. During February-December, 2013 two consecutive crops were performed and particularly during (spring crop) and (autumn crop). Fruit samples were collected in two harvest periods per crop, 98 days after transplant (early harvest) and 134 days after transplant (late harvest) in both cultivation seasons, respectively. In each harvest, fruit were collected, while being at different maturity stage as determined subjectively by their color and the use of a colorimetric scale and in particular at the red ripe stage (stage 10), at the red stage (stage 8), at light red (orange) stage (stage 6) and at the mature green (stage 4). Fruit were harvested by hand, by pressing and detaching the fruit bearing a portion of the pedicel at the detachment zone. Fruits of stages 4, 6 and 8 were stored for 16 days at 12 o C. Six fruit per maturity stage in each crop were used. The color of the fruit was determined daily during the first 10 days and every 3 days until the last (16 th ) day of storage, while on the 1 st and 16 th day of storage, firmness was measured and fruits were placed in freezer (-20 ο C), in order to determine the main nutritional characteristics (dry matter, soluble solids, total antioxidant capacity, total soluble phenols, lycopene, β-carotene, total carotenoids, titratable acidity and ph). Moreover, fruits from the early harvest period of the spring season were sorted in two groups. Fruits of the first group were stored with intact pedicel (as detached from the plant), while in fruits of the second group, the pedicel was further trimmed with the use of a knife. Same measurements were performed as described above. According to the color measurements with the use of suitable colormeter, in fruits of both cultivars (Viscondi F1 and Nemesis F1) during harvest in both cultivation seasons, it was concluded that fruits of different (4) maturity stage can be accurately distinguished and sorted by taking into account h o and the ratio a/b parameters. Wounding caused by trimming of the pedicel below the detachment zone, only minimally affected color changes of fruits harvested in the early period of the spring and stored at 12 o C and did not affected significantly their maturation. Maturity stage at harvest affected most (15 out of 16) of the fruit characteristics and indeed had the most significant effect in changes of color (parameters h o and a/b) (by 70-72%), as well as in firmness (by 48%), in titratable acidity (TA) (by 30%), in ph (by 72%) and in the ratio soluble 4

8 solids/ta. (by 43%). Cultivation season of tomato plants (spring or autumn) significantly affected most (14 out of 16) of the characteristics, with the exception of total carotenoids and lycopene but had the most significant effect only in dry matter (by 47%) and soluble solids content (by 55%). Harvesting period (early or late) also affected most (14 out of 16) of the determined characteristics, but was not the main factor that affected any of the quality traits determined. Storage duration also affected most (15 out of 16) of the quality characteristic and indeed had the most significant effect in pigments content (chlorophyll, total carotenoids, lycopene and β-carotene) (by 77-80%). 5

9 Εισαγωγή Ένας σημαντικός αριθμός επιδημιολογικών ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, επιβεβαιώνουν την ευεργετική επίδραση της κατανάλωσης λαχανικών στην ανθρώπινη υγεία και ιδιαίτερα στον τομέα της πρόληψης χρόνιων ασθενειών (Nicoli et al., 1999; Van Duyn and Pivonka, 2000), λόγω ορισμένων αντιοξειδωτικών ενώσεων που περιέχουν, όπως καροτενοειδή, ολικές διαλυτές φαινόλες και ασκορβικό οξύ (Kopsell and Kopsell, 2006). Η τομάτα καταλαμβάνει ένα πολύ σημαντικό ποσοστό στην καθημερινή διατροφή του ανθρώπου και αποτελεί μία πηγή σημαντικών ενώσεων για την προστασία της ανθρώπινης υγείας (Abushita et al., 1997). Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι η υψηλή κατανάλωση τομάτας σχετίζεται με μείωση του κινδύνου εκδήλωσης καρδιακών παθήσεων (Rao and Agarwal, 1999) καθώς και ορισμένων μορφών καρκίνου (Chan et al., 2005; Rao and Ali, 2007), αφού κατανάλωση καρπών τομάτας με υψηλή περιεκτικότητα σε λυκοπένιο μείωσε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη, του στομάχου και του παγκρέατος (Chan et al., 2005; Perera and Yen, 2007;). Στην τομάτα, ανιχνεύτηκαν επίσης ουσίες όπως φαινόλες, βιταμίνη Ε, φλαβονοειδή και ασκορβικό οξύ, τα οποία αποτελούν φυσικά αντιοξειδωτικά και συμβάλλουν και αυτά στην παρεμπόδιση της επιβλαβούς δράσης των οξειδωτικών ριζών (Blokhina et al., 2003). Η τομάτα (Lycopersicon esculentum Mill.) ανήκει στην οικογένεια Solanaceae, στο γένος Solanum και είναι ένα από τα πιο σημαντικά λαχανικά στον κόσμο μετά την πατάτα (FAO, 2005). Η παγκόσμια παραγωγή τομάτας το 2007 ανήλθε σε 126 εκατομμύρια τόνους, λόγος που αποδεικνύει την εξέχουσα θέση που κατέχει στην ανθρώπινη διατροφή (FAOSTAT, 2009). Από βοτανική σκοπιά, ο καρπός θεωρείται ράγα, δεδομένου ότι οι σπόροι σχηματίζονται μέσα σε ένα σαρκώδες μεσοκάρπιο και αποτελείται από την επιδερμίδα, το περικάρπιο, τον πλακούντα και τον κεντρικό άξονα (Βογιατζής και Κουκουρίκου-Πετρίδου, 2004; Rick, 1978). Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης του καρπού, λαμβάνουν χώρα διάφορες μεταβολές σε φυσιολογικό, βιοχημικό και μοριακό επίπεδο, που οδηγούν στη σύνθεση οργανικών ενώσεων οι οποίες προσδίδουν τα ιδιαίτερα οργανοληπτικά (χρώμα, σκληρότητα, γεύση, άρωμα) και διατροφικά χαρακτηριστικά (ξηρή ουσία, διαλυτά στερεά συστατικά, ολικές διαλυτές φαινόλες, συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα, χρωστικές όπως χλωροφύλλη, καροτενοειδή) στον καρπό, ανάλογα με τον καλλιεργούμενο γενότυπο. 6

10 Η τομάτα εκπροσωπείται από αρκετές εκατοντάδες ποικιλίες και υβρίδια τα οποία έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά μεταξύ τους (Leonardi, 1994). Εκτός από διαφορές στον αριθμό ταξιανθιών και καρπών ανά φυτό, διαφέρουν και στο βάρος των παραγόμενων καρπών (από μερικά έως εκατοντάδες γραμμάρια), στο σχήμα του καρπού (από το πεπλατυσμένο έως επίμηκες) (Ashrafuzzaman et al., 2010), όπως επίσης και στο χρώμα (από κίτρινο σε σκούρο κόκκινο) (Kacjan Maršić et al., 2011). αλλά και στα διατροφικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, η αντιοξειδωτική ικανότητα παρουσιάζει σημαντικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων γενοτύπων (George et al., 2004; Ilahy et al., 2011; Lenucci et al., 2006; Leonardi et al., 2000), αφού έχει αναφερθεί ότι επηρεάζεται από ορισμένα χαρακτηριστικά του καρπού, όπως το σχήμα, το βάρος και τα διαλυτά στερεά συστατικά του (Scalfi et al., 2000). Επίσης, διαφορές μεταξύ των ποικιλιών έχουν βρεθεί και στην περιεκτικότητα των καρπών σε λυκοπένιο, β-καροτένιο, ασκορβικό οξύ καθώς και σε φαινολικές ενώσεις (George et al., 2004; Gomez et al., 2001; Kacjan Maršić et al., 2011; Kuti, 2005; Lenucci et al., 2006; Luthria et al., 2006; Strazzullo et al., 2007). Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των καρπών τομάτας καθορίζονται επίσης σε μεγάλο βαθμό από τις περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν από την άνθηση έως και τη συγκομιδή. Υπάρχει ένα πλήθος επιστημονικών ερευνών που αναφέρεται στην επίδραση των κλιματικών συνθηκών στην ποιότητα και στην απόδοση της τομάτας (Dumas et al., 2003). Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος στo οποίo αναπτύσσονται οι καρποί αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Έχει αποδειχθεί ότι η χαμηλή ημερήσια θερμοκρασία οδηγεί σε υψηλή συγκέντρωση αντιοξειδωτικών ουσιών και χαμηλή περιεκτικότητα σε οργανοληπτικά χαρακτηριστικά (Riga et al., 2008). Υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια μιας καλλιεργητικής περιόδου, επιδρούν θετικά στην περιεκτικότητα σε φαινολικά συστατικά (Kacjan Maršić et al., 2011), ενώ καθοριστικός είναι ο ρόλος της θερμοκρασίας, στη βιοσύνθεση λυκοπενίου (Brandt et al., 2006; Kuti and Konuru, 2005). Πρωταρχικής σημασίας παράγοντας είναι και η ηλιακή ακτινοβολία η οποία ρυθμίζει τη βιοσύνθεση φαινολικών συστατικών (Luthria et al., 2006) και καροτενοειδών (Giuntini et al., 2005), ενώ η σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας σε συνδυασμό με τη θερμοκρασία επηρεάζουν την αντίσταση της σάρκας στην πίεση (Hertog et al., 2004). Το χρώμα αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ποιοτικά χαρακτηριστικά του καρπού της τομάτας που αντιλαμβάνεται άμεσα ο καταναλωτής. Η ωρίμανση του καρπού είναι εν μέρει συνυφασμένη με την μεταβολή του χρώματος της εξωτερικής επιφάνειάς του (Hertog et al., 2007), η οποία οφείλεται στην καταστροφή της χλωροφύλλης και στον 7

11 σχηματισμό καροτενοειδών και κυρίως λυκοπενίου (Brandt et al., 2006). Υπάρχουν διάφορα χρωματικά συστήματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την περιγραφή του χρώματος του καρπού. Το σημαντικότερα από αυτά είναι το χρωματικό μοντέλο CIE L*a*b* το οποίο αναπτύχθηκε το 1976 και ο καθορισμός του χρώματος με το συγκεκριμένο σύστημα, σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το χρώμα που αντιλαμβάνεται το ανθρώπινο μάτι. Όλα τα δυνατά χρώματα, βρίσκονται εντός μιας χρωματικής σφαίρας που ορίζεται από τρεις κάθετους άξονες, τον άξονα L*, ο οποίος αντιπροσωπεύει τη φωτεινότητα (lightness) του χρώματος και παίρνει τιμές από 0= λευκό έως 100= μαύρο, την παράμετρο a*, η οποία σε αρνητικές τιμές αντιπροσωπεύει το πράσινο και σε θετικές το κόκκινο χρώμα και την παράμετρος b*, που στην περιοχή των θετικών τιμών αντιπροσωπεύει το κίτρινο και στις αρνητικές τιμές το μπλε χρώμα (Heilderberg, 1999). Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης, καθώς ο καρπός αρχίζει και αποκτά το κόκκινο χρώμα, οι παράμετροι a* και b* λαμβάνουν θετικές τιμές (López Camelo and Gómez, 2004; Radzevičius et al., 2009). Όσον αφορά τη φωτεινότητα (L*), δεν φαίνεται να υφίσταται μεταβολές όταν το κυρίαρχο χρώμα στον καρπό είναι το πράσινο, αλλά μειώνεται σημαντικά καθώς ο καρπός ωριμάζει και έχει αποκτήσει κόκκινο χρώμα (Arias et al., 2000; López Camelo and Gómez, 2004; Radzevičius et al., 2009). Η μεταβολή του χρώματος μπορεί να εκφραστεί και με άλλες παραμέτρους, όπως η παράμετρος hue angle= [tan -1 (b*/a*)] (Choi et al., 1995; Shewfelt et al., 1987; Shewfelt and Prussia, 1993; Thai et al., 1990), η οποία μειώνεται καθώς ο καρπός πλησιάζει το ώριμο κόκκινο χρώμα (Radzevičius et al.,, 2009) και η παράμετρος chroma, η οποία αυξάνεται κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης, αλλά δεν αποτελεί καλό δείκτη ωρίμανσης της τομάτας (Thai et al., 1990). Τέλος, ο λόγος a*/b*, ο οποίος αυξάνεται κατά την ωρίμανση του καρπού, θεωρείται επίσης ως αξιόπιστος δείκτης μεταβολής του χρώματος (Babbitt et al., 1973; Gormley and Egan, 1978; McDonald et al., 1999; Yang and Chinnan, 1987), ενώ έχει χρησιμοποιηθεί και με επιτυχία για τον διαχωρισμό ποικιλιών τομάτας (Gomez et al., 2001). Πρωταρχικής σημασίας ποιοτικό χαρακτηριστικό για τα νωπά οπωροκηπευτικά προϊόντα, αποτελεί η σκληρότητα ή αντίσταση της σάρκας στην πίεση (ΑΣΠ) των καρπών και ιδιαίτερα κατά τη μετασυλλεκτική διατήρησή τους (Gross et al., 2002). Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ΑΣΠ είναι η διάρκεια, η θερμοκρασία και η σχετική υγρασία του περιβάλλοντος διατήρησης. Η ΑΣΠ σχετίζεται με τη δομή του κυτταρικού τοιχώματος του περικαρπίου (Brett and Waldron, 1996), το οποίο αποικοδομείται λόγω της δράσης συγκεκριμένων ενζύμων, όπως η πολυγαλακτουρονάση, η πηκτινεστεράση και η β-γαλακτοσιδάση καθώς ο καρπός ωριμάζει (Chung et al., 2006; Wakabayashi, 2000) με 8

12 συνέπεια η ΑΣΠ να μειώνεται κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης (Hertog et al., 2004; Jackman et al., 1990;). Η ξηρή ουσία είναι το στερεό συστατικό των καρπών, αυτό που ουσιαστικά απομένει όταν όλο το νερό απομακρύνεται, και αποτελείται από υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες, βιταμίνες, μέταλλα, και αντιοξειδωτικά. Το μεγαλύτερο ποσοστό της ξηρής ουσίας αποτελείται από τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης που παράγονται στα φύλλα και μεταφέρονται στον καρπό ως σακχαρόζη (Guichard et al., 2001). Επηρεάζεται σημαντικά από τον τύπο της τομάτας (De Koning and De Ruiter, 1991) και το γενότυπο (Davies and Hobson, 1981), όπως επίσης και από τις συνθήκες περιβάλλοντος κατά την καλλιέργεια. Σε σχέση με την εποχή καλλιέργειας, παρατηρήθηκε διακύμανση στην ξηρή ουσία των καρπών, με υψηλότερη περιεκτικότητα το καλοκαίρι σε σχέση με συγκομιδές που πραγματοποιήθηκαν την άνοιξη και το φθινόπωρο (Adams and Winsor, 1977; De Koning, 1994). Οι Bertin et al. (1998) αναφέρουν ότι αν και η ξηρή ουσία καρπών τομάτας ήταν υψηλότερη στο τέλος Ιουνίου, σε σχέση με το Σεπτέμβριο, η περιεκτικότητα σε σάκχαρα ήταν υψηλότερη στους καρπούς που συγκομίστηκαν το Σεπτέμβριο σε σύγκριση με εκείνους που συγκομίστηκαν Ιούνιο- Ιούλιο. Κάποιοι ερευνητές (Ho et al., 1995) έχουν προτείνει ότι η αύξηση της ξηρής ουσίας που παρατηρείται το καλοκαίρι πιθανόν να οφείλεται σε ελαφρά καταπόνηση του φυτού από έλλειψη νερού που επάγει τη μείωση της περιεκτικότητα νερού στον καρπό. Η περιεκτικότητα σε ξηρή ουσία επηρεάζεται και από το στάδιο ωρίμανσης στο οποίο συγκομίζεται ο καρπός. Καρποί που συγκομίστηκαν σε ανώριμο στάδιο παρουσίασαν χαμηλότερη συγκέντρωση σε ξηρή ουσία σε σχέση με αυτούς που συγκομίστηκαν ώριμοι κόκκινοι (Triglia et al., 1998), όπως επίσης, καρποί που συγκομίστηκαν ανώριμοι και ωρίμασαν κατά τη διάρκεια της διατήρησης μετασυλλεκτικά περιείχαν χαμηλότερο ποσοστό ξηρής ουσίας (Arias et al., 2000; Wold et al., 2004). Ο De Koning (1994), απέδειξε ότι κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης η περιεκτικότητα του καρπού σε ξηρή ουσία μειώνεται σε αντίθεση με άλλους ερευνητές (Raffo et al., 2002), οι οποίοι παρατήρησαν ότι αυξάνεται. Τα ολικά διαλυτά στερεά συστατικά (ΔΣΣ) αποτελούν το σύνολο των σακχάρων (σακχαρόζη και εξόζες) και των οξέων (κιτρικό και μηλικό) που περιέχονται στον καρπό της τομάτας αλλά και σε μικρότερο ποσοστό, δευτερεύουσας σημασίας ενώσεων όπως είναι οι φαινόλες, τα αμινοξέα, οι διαλυτές πηκτίνες, το ασκορβικό οξύ και τα ανόργανα στοιχεία (Balibrea et al., 2006; Kader, 2008). Η περιεκτικότητα καρπών τομάτας σε διαλυτά συστατικά επηρεάζεται σημαντικά από τις συνθήκες περιβάλλοντος που επικρατούν κατά την καλλιεργητική περίοδο αλλά και τις καλλιεργητικές πρακτικές που 9

13 εφαρμόζονται (Dorais et al., 2008). Οι μετασυλλεκτικοί χειρισμοί όπως ο χρόνος συγκομιδής και η θερμοκρασία συντήρησης επηρεάζουν επίσης την περιεκτικότητα των διαλυτών στερεών συστατικών (Kader, 1986). Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης καθώς και μεταξύ των διαφόρων σταδίων ωρίμανσης των καρπών κατά τη συγκομιδή, βρέθηκαν σημαντικές διαφορές στην περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά. H περιεκτικότητά τους αυξάνει κατά την ωρίμανση των καρπών (Carrari et al., 2006), καθώς έχει αναφερθεί ότι καρποί που συγκομίστηκαν στο ώριμο πράσινο στάδιο περιείχαν λιγότερα ΔΣΣ, σε σχέση με αυτούς που συγκομίστηκαν στο ώριμο κόκκινο (Getinet et al., 2008; Kaur et al., 2006; Seymour et al., 1993). Ένας άλλος χρήσιμος δείκτης της γεύσης της τομάτας είναι η τιτλοδοτούμενη οξύτητα, διότι τα οξέα που περιέχονται στον καρπό επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την αίσθηση της γλυκύτητας (Hernández Suárez et al., 2008). Τα δύο κύρια οξέα που ανιχνεύονται στον καρπό τομάτας είναι το κιτρικό και το μηλικό οξύ. Ο λόγος ολικά διαλυτά στερεά προς τιτλοδοτούμενη οξύτητα αποτελεί επίσης ένα σημαντικό δείκτη της ποιότητας των καρπών τομάτας, ο οποίος διαφοροποιείται ανάμεσα στα στάδια ωρίμανσης του καρπού, εφόσον η τιτλοδοτούμενη οξύτητα μειώνεται κατά την ωρίμανση με συνέπεια ο λόγος ολικά διαλυτά στερεά προς τιτλοδοτούμενη οξύτητα να αυξάνεται (Bertin et al., 2000). Ένας μεγάλος αριθμός επιδημιολογικών ερευνών, έχει δείξει ότι η πρόσληψη τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικές ουσίες, σχετίζεται με την πρόληψη καρδιοαγγειακών παθήσεων (Kritchevsky, 1999; Riboli and Norat, 2003) και ορισμένων μορφών καρκίνου (Franceschi et al., 1994; Giovannucci, 1999). Τα αντιοξειδωτικά είναι ενώσεις που καθυστερούν ή αναστέλουν την οξείδωση των λιπιδίων και άλλων μορίων, με αναστολή της έναρξης των αλυσιδωτών οξειδωτικών αντιδράσεων (Velioglu et al.,1998). Η τομάτα περιέχει διάφορες κατηγορίες αντιοξειδωτικών, όπως είναι τα καροτενοειδή, το ασκορβικό οξύ και οι φαινολικές ενώσεις (Abushita et al.,1997), η περιεκτικότητα των οποίων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, κυρίως όμως από τον καλλιεργούμενο γενότυπο και το περιβάλλον καλλιέργειας (Hart and Scott, 1995). Επίσης το στάδιο ωρίμανσης επηρεάζει σημαντικά την αντιοξειδωτική ικανότητα των καρπών, καθώς βρέθηκε ότι ώριμοι πράσινοι καρποί έχουν μικρότερη αντιοξειδωτική ικανότητα από τους ώριμους κόκκινους (Wold et al., 2004). Περισσότερες από 8000 φαινολικές ενώσεις έχουν προσδιοριστεί σε φυτικά υλικά. Οι ενώσεις αυτές, έχουν κατηγοριοποιηθεί σε διαφορετικές ομάδες, όπως φλαβονοειδή, τανίνες, φαινολικά οξέα και κουμαρίνες. Τα φαινολικά οξέα μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο ομάδες, παράγωγα κινναμωμικού οξέος και παράγωγα βενζοϊκού οξέος. Η ποσότητα 10

14 και η σύνθεση των φαινολικών ενώσεων που περιέχονται στα νωπά προϊόντα επηρεάζεται από το γενότυπο (Howard et al., 2003), τις συνθήκες διατήρησης (Asami et al., 2003) και τις συνθήκες περιβάλλοντος κατά την καλλιέργεια (Caldwell et al., 2005; Robinson and Britz, 2000). Ένας επίσης σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη σύνθεση των φαινολικών ουσιών είναι το στάδιο ωρίμανσης του καρπού κατά τη συγκομιδή. Έχει αποδειχθεί ότι καρποί τομάτας που συγκομίστηκαν στο ώριμο πράσινο στάδιο και διατηρήθηκαν έως την ωρίμανση τους, είχαν χαμηλότερη περιεκτικότητα σε ολικές διαλυτές φαινόλες, σε σχέση με καρπούς που συγκομίστηκαν στο ώριμο κόκκινο στάδιο (Giovanelli et al.,1999; Salunkhe et al., 1974). Το πράσινο χρώμα των καρπών τομάτας οφείλεται στην χλωροφύλλη, που είναι η κυρίαρχη χρωστική και αποτελείται από ένα μίγμα της χλωροφύλλης α και της χλωροφύλλης β (Edwards and Reuters, 1967). Κατά την ωρίμανση των καρπών τομάτας οι χλωροπλάστες μετατρέπονται σε χρωμοπλάστες (Gillaspy et al., 1993), με αποτέλεσμα η περιεκτικότητα σε χλωροφύλλη να μειώνεται και ταυτόχρονα επάγεται η βιοσύνθεση των καροτενοειδών (κυρίως λυκοπενίου και β-καροτενίου) οπότε και το χρώμα της τομάτας μεταβάλλεται από πράσινο σε κόκκινο (Grierson and Kader, 1986; Rabinowitch et al.,1975). Στο τελικό ώριμο κόκκινο στάδιο οι καρποί περιέχουν ελάχιστη ποσότητα χλωροφύλλης (Brandt et al., 2006; Kirk and Tilney-Basset, 1978; Kozukue and Friedman, 2003). Οι τομάτες αποτελούν μια σημαντική πηγή καροτενοειδών στη διατροφή του ανθρώπου. Περισσότερα από 700 καροτενοειδή έχουν ταυτοποιηθεί (Britton et al., 2004) και έχει αποδειχθεί ότι αναστέλλουν ενεργές ρίζες οξυγόνου οι οποίες σχετίζονται με ένα σημαντικό αριθμό ασθενειών του ανθρώπου (Clinton, 1998). Τα δύο σημαντικότερα καροτενοειδή στον καρπό της τομάτας είναι το λυκοπένιο και το β-καροτένιο (Nguyen and Schwartz, 1999), τα οποία είναι κυρίως υπεύθυνα για το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα των ώριμων καρπών. Πλήθος παραγόντων επηρεάζει τη συγκέντρωση αυτών των ουσιών στον καρπό, ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνονται ο γενότυπος, οι εδαφοκλιματικοί παράγοντες και οι καλλιεργητικές τεχνικές (Dumas et al., 2003). Η περιεκτικότητα των καρπών σε καροτενοειδή αυξάνεται κατά την ωρίμανση (Kozukue et al., 1994; Radzevičius et al., 2009), επισημαίνοντας έτσι τη σημαντική επίδραση που έχει το στάδιο ωρίμανσης του καρπού μεταξύ των υπολοίπων παραγόντων. Το λυκοπένιο αποτελεί μια φυσική, κόκκινη χρωστική ουσία, η οποία ανιχνεύτηκε σε πολλά φρούτα και λαχανικά και κυρίως στην τομάτα και τα προϊόντα αυτής. Είναι ένα από τα δύο κύρια καροτενοειδή που ανιχνευτήκαν στην τομάτα, παρουσιάζει άκυκλη δομή με 11

15 έντεκα γραμμικά διατεταγμένους διπλούς δεσμούς και έχει συσχετιστεί με τη μειωμένη συχνότητα εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου (Clinton, 1998). Η συγκέντρωση του λυκοπενίου στον καρπό της τομάτας, καθορίζεται από γενετικούς παράγοντες, τις καλλιεργητικές πρακτικές που εφαρμόζονται, από τις συνθήκες περιβάλλοντος που επικρατούν κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας, καθώς και από το στάδιο ωρίμανσης του καρπού. Η άριστη θερμοκρασία για τη σύνθεση του λυκοπενίου είναι o C, ενώ σε υψηλότερη θερμοκρασία αυτή αναστέλλεται (Dumas et al., 2003). Κατά τη διάρκεια ωρίμανσης του καρπού αυξάνεται η σύνθεση λυκοπενίου (Giovanelli et al., 1999). Επίσης, καρποί που συγκομίστηκαν στο ώριμο κόκκινο στάδιο περιείχαν υψηλότερη ποσότητα λυκοπενίου σε σχέση με καρπούς που συγκομίστηκαν σε προγενέστερο στάδιο ωρίμανσης (Bilton et al., 2001; Dumas et al., 2003; Meredith and Purcell, 1966). Το β-καροτένιο ανήκει επίσης στην ομάδα των καροτενοειδών και είναι υπεύθυνο για το πορτοκαλί χρώμα των καρπών. Συγκαταλέγεται στις πιο αντιπροσωπευτικές αντιοξειδωτικές ενώσεις του καρπού της τομάτας και αποτελεί την πρόδρομη ένωση της βιταμίνης Α. Έχει αποδειχθεί ότι προστατεύει τα λιπίδια από αυτοοξείδωση, λειτουργεί αποτελεσματικά ως αποσβέστης του μονήρους οξυγόνου (Giuntini et al., 2005) και συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη διαφόρων ασθενειών του ανθρώπου όπως ο καρκίνος του πνεύμονα (Sies, 1991). Όπως και το λυκοπένιο, η περιεκτικότητά του εξαρτάται από γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, καθώς και από το στάδιο ωρίμανσης του καρπού. Το θερμοκρασιακό εύρος στο οποίο αυτό συντίθεται είναι o C, περιοχή στην οποία ο καρπός αποκτά πορτοκαλί χρωματισμό (Brandt et al., 2006). Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης, έχει αποδειχθεί ότι η περιεκτικότητα του καρπού σε β-καροτένιο αυξάνεται (Cabibel and Ferry, 1980; Giovanelli et al., 1999; Kozukue and Friedman, 2003; Radzevičius et al., 2009). Ταυτόχρονα, κατά την ωρίμανση του καρπού παρατηρείται μια αύξηση της αναπνευστικής δραστηριότητας και του ρυθμού παραγωγής αιθυλενίου (Lèlievre et al., 1997), επάγοντας τις παραπάνω μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στον καρπό (Sozzi et al., 2001). Αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό, κατατάσσει την τομάτα στους κλιμακτηρικούς καρπούς. Ως κλιμακτηρικός καρπός, μετά την απομάκρυνσή του από το φυτό σε ανώριμο στάδιο, ο καρπός τομάτας έχει την ικανότητα να ωριμάζει, μέχρι το ώριμο κόκκινο στάδιο στο οποίο θεωρείται κατάλληλος πλέον για κατανάλωση. Αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό βρίσκει πρακτική εφαρμογή κατά την εμπορική διάθεση της τομάτας, όπου συνήθως οι καρποί συγκομίζονται στο ώριμο πράσινο στάδιο και αποκτούν το επιθυμητό, από τον καταναλωτή, κόκκινο χρώμα κατά τη διατήρηση και μεταφορά τους μέχρι τον τελικό τόπο 12

16 διάθεσής τους (Εικ. 1), επιμηκύνοντας έτσι την εμπορική τους αξία, επιτρέποντας τη μεταφορά τους σε μεγάλες αποστάσεις, αυξάνοντας την αντοχή τους κατά τους μετασυλλεκτικούς χειρισμούς και τη διάρκεια ζωής τους στο ράφι (Arias et al., 2000). Ωστόσο, έχει αναφερθεί ότι η ποιότητα καρπών τομάτας του κόκκινου ώριμου σταδίου επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από το αν ο καρπός ωριμάζει πάνω στο φυτό ή αν έχει συγκομιστεί σε ανώριμο στάδιο και ωριμάζει μετασυλλεκτικά κατά τη διάρκεια της διατήρησής του. Ειδικότερα, έχουν διαπιστωθεί διαφορές σε παραμέτρους του χρώματος μεταξύ κόκκινων καρπών οι οποίοι ωρίμασαν πάνω στο φυτό και αυτών που ωρίμασαν κατά τη διατήρηση μετασυλλεκτικά, ενώ αντίστοιχα σημαντικές διαφορές έχουν αναφερθεί και στα επίπεδα των ολικών καροτενοειδών, του λυκοπενίου, του ασκορβικού οξέος και των διαλυτών στερεών συστατικών, με υψηλότερη περιεκτικότητά τους στους καρπούς που ωρίμασαν στο φυτό (Pek et al., 2010), χωρίς ωστόσο να βρεθούν σημαντικές διαφορές στην περιεκτικότητα των ολικών διαλυτών φαινολών μεταξύ των καρπών που ωρίμασαν προσυλλεκτικά ή μετασυλλεκτικά. Αντίθετα με τα παραπάνω αποτελέσματα, σύμφωνα με τους Giovanelli et al. (1999), η περιεκτικότητα των ολικών διαλυτών φαινολών ήταν υψηλότερη στους καρπούς που ωρίμασαν εκτός φυτού και ταυτόχρονα η περιεκτικότητα σε λυκοπένιο και β-καροτένιο ήταν διπλάσια στους καρπούς που ωρίμασαν κατά τη διατήρησή τους μετασυλλεκτικά, σε σχέση με εκείνους που ωρίμασαν στο φυτό, παρόλο που οι καρποί είχαν τις ίδιες τιμές a*/b*. Στόχος της μετασυλλεκτικής μεταχείρισης και διαχείρισης των οπωροκηπευτικών προϊόντων μετά τη συγκομιδή τους, είναι η παράταση της μετασυλλεκτικής ζωής, η ελαχιστοποίηση των τραυματισμών και η διατήρηση της ποιότητας (Kader, 2003). Τον σπουδαιότερο ρόλο κατά τη διατήρηση των οπωροκηπευτικών προϊόντων διαδραματίζει η θερμοκρασία διατήρησης, εφόσον η ρύθμισή της σε κατάλληλα επίπεδα εξασφαλίζει την άριστη ποιότητα στο τέλος της διατήρησής τους (Gross et al., 2002; Kader, 2002). Η τομάτα είναι ευαίσθητη στο chilling injury και παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα όταν διατηρηθεί σε θερμοκρασία κάτω των 10 C για περισσότερο από δυο εβδομάδες ή στους 5 C για περισσότερο από 6-8 ημέρες. Οι ώριμοι πράσινοι καρποί μπορούν να αποθηκευτούν στους 12.5 C για 14 ημέρες χωρίς μεταβολές στα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Οι καρποί του κόκκινου σταδίου διατηρούνται στους C και οι ώριμοι κόκκινοι καρποί στους 7-10 C για 3-5 ημέρες χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα (Suslow and Cantwell, 1997), ενώ οι 12 C αποτελούν ένα ασφαλές θερμοκρασιακό όριο για τη διατήρηση της τομάτας (Polderdijk et al., 1993). 13

17 Ιδιαίτερη προσοχή, ωστόσο, θα πρέπει να δίνεται και στην αποφυγή τραυματισμών του καρπού κατά τους μετασυλλεκτικούς χειρισμούς (συγκομιδή, μεταφορά, συσκευασία), διότι προκαλείται απότομη αύξηση του ρυθμού παραγωγής αιθυλενίου, άρα και επιτάχυνση της ωρίμανσης, εκτός του αυξημένου κινδύνου προσβολών από παθογόνους μικροοργανισμούς λόγω διάρρηξης του κυτταρικού τοιχώματος (Francia et al., 2007). Εκτός όμως του τραυματισμού του καρπού, πολλές φορές προκαλείται και τραυματισμός του ποδίσκου που είναι προσκολλημένος στο εδώδιμο τμήμα κατά την εμπορική διάθεση του προϊόντος. Ο τραυματισμός αυτός προκαλείται λόγω της αφαίρεσης τμήματος του ποδίσκου με τομή με τη χρήση αιχμηρού εργαλείου (μαχαίρι ή ψαλίδι) κάτω από τη ζώνη αποκοπής, για καλύτερη συσκευασία του προϊόντος, αλλά είναι άγνωστη η όποια επίδρασή του στην επιτάχυνση της ωρίμανσης του καρπού. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι υπάρχει ένα πλήθος προσυλλεκτικών και μετασυλλεκτικών παραγόντων που επηρεάζουν την διατροφική αξία του τελικού προϊόντος, όπως ο γενότυπος, οι συνθήκες περιβάλλοντος κατά την καλλιέργεια, ο χρόνος και τρόπος συγκομιδής, το στάδιο ωρίμανσης των καρπών κατά την συγκομιδή τους και η διάρκεια διατήρησης του προϊόντος μετασυλλεκτικά. Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν να διερευνηθεί η επίδραση της εποχής καλλιέργειας, της περιόδου συγκομιδής, του σταδίου ωρίμανσης του καρπού κατά τη συγκομιδή του, του τραυματισμού του ποδίσκου και της διάρκειας διατήρησης καθώς και να προσδιοριστεί η επιμέρους συμβολή των παραπάνω παραγόντων στην ωρίμανση (μεταβολές χρώματος και αντίστασης της σάρκας στην πίεση) και τη διατροφική αξία καρπών 2 υβριδίων τομάτας. 14

18 Υλικά και μέθοδοι Φυτικό υλικό Μεμονωμένοι καρποί συγκομίστηκαν από αυτόριζα φυτά των υβριδίων Viscondi F1 και Nemesis F1, καθώς και από φυτά του υβριδίου Viscondi F1 εμβολιασμένα στο υποκείμενο Protector που καλλιεργήθηκαν σε έδαφος γυάλινου θερμαινόμενου θερμοκηπίου που βρίσκεται στις εγκαταστάσεις της εταιρίας Agris Α.Ε., στο Κλειδί Ημαθίας. Η καλλιέργεια των φυτών έγινε με τις συνήθεις γεωργικές πρακτικές, ενώ κατά τις περιόδους έντονης ηλιοφάνειας και αυξημένης θερμοκρασίας χρησιμοποιήθηκε κατάλληλο υλικό σκίασης για την προστασία των φυτών. Την περίοδο Φεβρουάριος- Δεκέμβριος 2013 πραγματοποιήθηκαν 2 διαδοχικές καλλιέργειες των φυτών και συγκεκριμένα τις περιόδους (ανοιξιάτικη καλλιέργεια) και (φθινοπωρινή καλλιέργεια). Πραγματοποιήθηκαν 2 συγκομιδές ανά καλλιέργεια, 98 ημέρες από τη μεταφύτευση (πρώιμη συγκομιδή) και 134 ημέρες από τη μεταφύτευση (όψιμη συγκομιδή) και στις 2 εποχές καλλιέργειας, αντίστοιχα. Η συγκομιδή των καρπών γινόταν το πρωί και σε διάστημα μίας ώρας είχαν μεταφερθεί στο Εργαστήριο Λαχανοκομίας, στο Αγρόκτημα ΑΠΘ. Σε κάθε συγκομιδή, συγκομίστηκαν καρποί οι οποίοι βρίσκονταν σε διαφορετικό στάδιο ωρίμανσης με βάση το χρώμα τους, όπως εκτιμήθηκε με το μάτι και τη χρήση χρωματομετρικού χάρτη, και συγκεκριμένα στο ώριμο κόκκινο στάδιο (στάδιο 10), στο κόκκινο (στάδιο 8), στο πορτοκαλί (στάδιο 6) και στο ώριμο πράσινο (στάδιο 4) (Εικ. 2). Η συγκομιδή έγινε με το χέρι, με πίεση και απόσπαση του καρπού με τμήμα ποδίσκου από τη ζώνη αποκοπής. Οι καρποί των σταδίων 4, 6 και 8 διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C. Χρησιμοποιήθηκαν 6 καρποί ανά στάδιο ωρίμανσης σε κάθε συγκομιδή. Ο όγκος του θαλάμου διατήρησης ήταν περίπου 21 m 3, ενώ ο αριθμός των καρπών που διατηρούνταν ήταν καρποί, ανάλογα με τη συγκομιδή και τις μεταχειρίσεις. Ο σχετικά μεγάλος όγκος του θαλάμου σε συνδυασμό με τις οπές που υπήρχαν στο άνω μέρος του, καθώς και με τον περιορισμένο αριθμό καρπών κατά τη διατήρηση, δεν επέτρεψε την αύξηση της συγκέντρωσης του αιθυλενίου και του διοξειδίου του άνθρακα στο εσωτερικό, οπότε και τις όποιες επιδράσεις στην ωρίμανση των καρπών. Καθημερινά για τις πρώτες 10 ημέρες και κάθε 3 ημέρες μέχρι την 16 η ημέρα διατήρησης, προσδιοριζόταν το εξωτερικό χρώμα του κάθε καρπού, ενώ την 1 η και 16 η (τελευταία) ημέρα διατήρησης, μετρήθηκε και η αντίσταση της σάρκας στην πίεση και οι καρποί 15

19 καταψύχθηκαν στους -20 ο C, ώστε να προσδιοριστούν τα κυριότερα διατροφικά τους χαρακτηριστικά (ξηρή ουσία, διαλυτά στερεά συστατικά, συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα, ολικές διαλυτές φαινόλες, λυκοπένιο, β-καροτένιο, συνολικά καροτενοειδή, ογκομετρούμενη οξύτητα και ph). Επιπρόσθετα, οι καρποί κάθε σταδίου της πρώιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας χωρίστηκαν σε 2 ομάδες. Οι καρποί της πρώτης ομάδας διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο (όπως αυτός αποσπάστηκε από το φυτό), ενώ στους καρπούς της δεύτερης ομάδας, ένα τμήμα του ποδίσκου αφαιρέθηκε με τομή με ψαλίδι. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν όμοια με παραπάνω. Xρώμα Το χρώμα προσδιορίσθηκε με χρωματόμετρο Minolta CR-200 (Minolta, Osaka, Japan) εξοπλισμένο με κεφαλή μέτρησης 8 mm και μέσο φωτισμού C (6774Κ). Το όργανο ρυθμιζόταν με το εργοστασιακό πρότυπο λευκό χρώμα (Υ = 93,9, Χ = 0,313 και y = 0,3209). Από τις ενδείξεις του οργάνου, χρησιμοποιήθηκε η παράμετρος L* (φωτεινότητα, με τιμές από 0= μαύρο έως 100=λευκό), ενώ από τις παραμέτρους a* και b* προσδιορίσθηκαν το chroma [C* = (a* 2 + b* 2 ) 0.5 ] (κορεσμός του χρώματος, με τις χαμηλές τιμές να δείχνουν θαμπό χρώμα και τις υψηλές έντονο) και το hue angle [h ο = tan 1 (b*/a*), όταν a*> 0 και b*>0 ή h ο = 180 ο + tan 1 ( b*/a*), όταν a*< 0 και b*> 0) (κόκκινοπορφυρό χρώμα στις 0 o, κίτρινο στις 90 o, μπλε-πράσινο στις 180 o και μπλε στις 270 o ) (Lancaster et al., 1997). Οι μετρήσεις του χρώματος γίνονταν σε δύο αντιδιαμετρικά σημεία κατά την ισημερινή διεύθυνση των καρπών. Aντίστασης σάρκας στην πίεση Η αντίσταση της σάρκας στην πίεση μετρήθηκε σε δύο αντιδιαμετρικά σημεία κατά την ισημερινή διεύθυνση των καρπών με δυναμόμετρο Chatillon (John Chatillon and Sons, New Gardens, NY) που έφερε έμβολο μήκους 9,5 mm και διαμέτρου 3,2 mm. Διατροφικά χαρακτηριστικά Τα δείγματα που είχαν καταψυχθεί στους -20 ο C αποψύχθηκαν και ομογενοποιήθηκαν σε blender. Η απαιτούμενη ποσότητα ομογενοποιημένου ιστού, μετρήθηκε σε ζυγαριά ακριβείας τριών δεκαδικών ψηφίων. 16

20 Διαλυτά στερεά συστατικά Τα διαλυτά στερεά συστατικά μετρήθηκαν με ηλεκτρονικό διαθλασίμετρο Atago PR-1 (Atago Co Ltd., Tokyo, Japan) σε χυμό που προέκυψε μετά από διήθηση μικρής ποσότητας πολτοποιημένου δείγματος μέσω φίλτρου Whatman No 1. Ξηρή ουσία Για τον προσδιορισμό της ξηρής ουσίας, ζυγίζονταν > 50g ομογενοποιημένου ιστού, τα οποία στη συνέχεια τοποθετούνταν σε φούρνο στους 70 ο C για 3 ημέρες. ph και ογκομετρούμενη οξύτητα Προσδιορίστηκαν σε 50 ml φιλτραρισμένου εκχυλίσματος, που προέκυψε από την ανάμιξη 10g πολτοποιημένου δείγματος καρπών με 100 ml απεσταγμένο νερό σε blender. Το εκχύλισμα ογκομετρήθηκε με 0,01Ν ΝaΟΗ μέχρι ph 8,2 και η ογκομετρούμενη οξύτητα εκφράστηκε ως % κιτρικού οξέος. Ολικές διαλυτές φαινόλες Για τον προσδιορισμό των ολικών διαλυτών φαινολών και της αντιοξειδωτικής ικανότητας των καρπών, ποσότητα 5g πολτοποιημένου δείγματος ομογενοποιήθηκαν με 25 ml 95% μεθανόλης σε ομογενοποιητή Polytron (Kinematika GmbH) και διηθήθηκαν μέσω φίλτρου Whatman No 1. O προσδιορισμός των ολικών διαλυτών φαινολών έγινε φωτομετρικά, με τη μέθοδο των Scalbert et al. (1989), ως εξής: Ποσότητα 2,5 ml από το αντιδραστήριο Folin-Ciocalteu (αραιωμένο κατά 10 φορές με απεσταγμένο νερό) και 2 ml διαλύματος Νa 2 CO 3 (75 g/l) προστέθηκαν σε 0,5 ml του δείγματος. Η προσθήκη του Νa 2 CO 3 έγινε μέσα στο χρονικό διάστημα των 30 sec ως 8 min από την προσθήκη του αντιδραστηρίου Folin-Ciocalteu. Τα δείγματα τοποθετήθηκαν σε υδατόλουτρο στους 50 o C για 5 min και μετά από ψύξη σε θερμοκρασία δωματίου, μετρήθηκε η απορρόφηση του διαλύματος στα 760 nm. Τα δεδομένα των μετρήσεων εκφράστηκαν ως μg γαλλικού οξέως (GAE)/g ν.β. Η πρότυπη καμπύλη αναφοράς έγινε με μέτρηση της απορρόφησης διαλυμάτων γνωστής συγκέντρωσης γαλλικού οξέως (8-80 μg/ml), που προέκυψαν από αραιώσεις πυκνού διαλύματος (80 mg/100 ml). Συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα Η συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα προσδιορίστηκε ακολουθώντας τη μέθοδο των Brand-Williams et al. (1995). Συγκεκριμένα, 200 μl του παραπάνω υπερκείμενου διαλύματος προστέθηκαν σε 2800 μl διαλύματος 100 μμ 2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl 17

21 (DPPH) σε 95% μεθανόλη σε δοκιμαστικό σωλήνα, ανακατεύθηκαν σε vortex και διατηρήθηκαν στο σκοτάδι για 1 ώρα σε θερμοκρασία δωματίου. Μετρήθηκε η απορρόφηση τους σε 517 nm σε φασματοφωτόμετρο και χρησιμοποιήθηκε ασκορβικό οξύ για την πρότυπη καμπύλη. Η ικανότητα εξουδετέρωσης ελεύθερων ριζών του DPPH, που αντιπροσωπεύει την συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα, εκφράστηκε ως mg ισοδύναμα ασκορβικού οξέος (AEAC) ανά 100g νωπού βάρους. Χρωστικές (ολική χλωροφύλλη, ολικά καροτενοειδή, λυκοπένιο, β-καροτένιο) Για την εκχύλιση της ολικής χλωροφύλλης, των ολικών καροτενοειδών, του λυκοπενίου και του β-καροτενίου, 1g του ομογενοποιημένου υλικού αναμείχθηκε με 10 ml 100% ακετόνης σε πλαστικούς σωλήνες με καπάκι και διατηρήθηκε στους -20 o C για 2 ημέρες. Μετά από απόψυξη, τα δείγματα ανακατεύθηκαν σε vortex, φυγοκεντρήθηκαν σε 10,000 rpm για 10 λεπτά στους 20 o C και το υπερκείμενο διάλυμα διηθήθηκε μέσω φίλτρου Whatman No1 σε ογκομετρικές φιάλες των 25 ml. Επιπλέον 10 ml 100% ακετόνης προστέθηκαν στο ίζημα και τα δείγματα ανακινήθηκαν σε 150 rpm για 10 λεπτά. Τα δείγματα επαναδιηθήθηκαν και προστέθηκαν στα προηγούμενα διηθήματα. Οι φιάλες συμπληρώθηκαν με 100% ακετόνη και μετρήθηκε η απορρόφηση των διηθημάτων σε φασματοφωτόμετρο σε μήκη κύματος 450, 470, 503, 645 και 662 nm. Η εκχύλιση και ο προσδιορισμός της περιεκτικότητας σε ολική χλωροφύλλη, ολικά καροτενοειδή, λυκοπένιο και β-καροτένιο έγινε σύμφωνα με τους Lichtenthaler and Wellburn (1983) και D Souza et al. (1992). Για τον επιμέρους προσδιορισμό των χρωστικών, χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω εξισώσεις: Ολική χλωροφύλλη (μg/g ν.β.) = [(11,75 Abs662-2,35 Abs645)/W V]+ [(18,61 Abs645-3,96 Abs662)/W V], όπου W= βάρος ιστού (g) και V= όγκος εκχυλίσματος (ml). Ολικά καροτενοειδή (μg/g ν.β.) = [(1000 Abs470 V/W)- (2,27 11,75 Abs662-2,35 Abs645/W V)-( ,61 Abs645-3,96 Abs662/W V)]/227, όπου W= βάρος ιστού (g) και V= όγκος εκχυλίσματος (ml). Λυκοπένιο (μg/g ν.β.) = (3,521 Abs503-0,587 Abs450) V/W, όπου W= βάρος ιστού (g) και V= όγκος εκχυλίσματος (ml). 18

22 β-καροτένιο (μg/g ν.β.) = (4,367 Abs450-2,947 Abs503) V/W, όπου W= βάρος ιστού (g) και V= όγκος εκχυλίσματος (ml). Στατιστική επεξεργασία Το πειραματικό σχέδιο που χρησιμοποιήθηκε ήταν το πλήρως τυχαιοποιημένο (CRD). Η ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών (ANOVA) έγινε με τα στατιστικά προγράμματα SPSS v. 21 και Microsoft Excel, ενώ οι μέσοι όροι συγκρίθηκαν με την ελάχιστη σημαντική διαφορά (ΕΣΔ) σε επίπεδο σημαντικότητας P<0,05. 19

23 Αποτελέσματα Διάκριση των σταδίων ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή με τη χρήση των παραμέτρων του χρώματος. Viscondi F1 Protector Φωτεινότητα L* Η φωτεινότητα (L*) των ώριμων κόκκινων καρπών (στάδιο 10) ήταν 39,1±1,52, των κόκκινων καρπών (στάδιο 8) ήταν 40,7±1,79, των πορτοκαλί (στάδιο 6) ήταν 46,5±1,67 και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) ήταν 48,4±2,06 (Πίν.1). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η φωτεινότητα των καρπών ήταν μειωμένη, όσο πιο ώριμοι ήταν οι καρποί, αλλά δεν διέφερε σημαντικά μεταξύ των καρπών των σταδίων 8 και 10 και μεταξύ των καρπών των σταδίων 4 και 6 (Πίν. 1). Παράμετρος C* Η παράμετρος C* των ώριμων κόκκινων καρπών (στάδιο 10) ήταν 35,2±2,61, των κόκκινων καρπών (στάδιο 8) ήταν 32,3±2,30, των πορτοκαλί (στάδιο 6) ήταν 27,3±1,94 και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) ήταν 24,4±1,88 (Πίν.1). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η παράμετρος C* των καρπών ήταν αυξημένη, όσο πιο ώριμοι ήταν οι καρποί, αλλά δεν διέφερε σημαντικά μεταξύ των καρπών των σταδίων 8 και 10 και μεταξύ των καρπών των σταδίων 4 και 6 (Πίν. 1). Παράμετρος h o Η γωνία h ο των ώριμων κόκκινων καρπών (στάδιο 10) ήταν 45,7±1,77, των κόκκινων καρπών (στάδιο 8) ήταν 51,8±4,43, των πορτοκαλί (στάδιο 6) ήταν 75,9±5,63 και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) ήταν 99,7±6,87 (Πίν.1). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η παράμετρος h o των καρπών ήταν μειωμένη, όσο πιο ώριμοι ήταν οι καρποί, και μάλιστα διέφερε σημαντικά μεταξύ των καρπών των διαφορετικών σταδίων ωρίμανσης (Πίν. 1). Λόγος a/b Ο λόγος a/b των ώριμων κόκκινων καρπών (στάδιο 10) ήταν 0,98±0,06, των κόκκινων καρπών (στάδιο 8) ήταν 0,79±0,12, των πορτοκαλί (στάδιο 6) ήταν 0,25±0,11 και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) ήταν -0,17±0,13 (Πίν.1). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο 19

24 λόγος a/b των καρπών ήταν αυξημένος, όσο πιο ώριμοι ήταν οι καρποί, και μάλιστα διέφερε σημαντικά μεταξύ των καρπών των διαφορετικών σταδίων ωρίμανσης (Πίν. 1). Nemesis F1 Φωτεινότητα L* Η φωτεινότητα (L*) των ώριμων κόκκινων καρπών (στάδιο 10) ήταν 38,2±1,04, των κόκκινων καρπών (στάδιο 8) ήταν 42,2±2,41, των πορτοκαλί (στάδιο 6) ήταν 47,9±1,40 και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) ήταν 50,6±2,22 (Πίν.1). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η φωτεινότητα των καρπών ήταν μειωμένη, όσο πιο ώριμοι ήταν οι καρποί, αλλά δεν διέφερε σημαντικά μεταξύ των καρπών των σταδίων 4 και 6 (Πίν. 1). Παράμετρος C* Η παράμετρος C* των ώριμων κόκκινων καρπών (στάδιο 10) ήταν 33,7±2,13, των κόκκινων καρπών (στάδιο 8) ήταν 34,7±2,53, των πορτοκαλί (στάδιο 6) ήταν 28,8±2,45 και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) ήταν 26,6±1,72 (Πίν.1). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η παράμετρος C* των καρπών ήταν αυξημένη, όσο πιο ώριμοι ήταν οι καρποί, αλλά δεν διέφερε σημαντικά μεταξύ των καρπών των σταδίων 8 και 10 και μεταξύ των καρπών των σταδίων 4 και 6 (Πίν. 1). Παράμετρος h o Η γωνία h ο των ώριμων κόκκινων καρπών (στάδιο 10) ήταν 41,5±1,18, των κόκκινων καρπών (στάδιο 8) ήταν 48,9±5,00, των πορτοκαλί (στάδιο 6) ήταν 72,5±7,62 και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) ήταν 97,5±7,62 (Πίν.1). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η παράμετρος h o των καρπών ήταν μειωμένη, όσο πιο ώριμοι ήταν οι καρποί, και μάλιστα διέφερε σημαντικά μεταξύ των καρπών των διαφορετικών σταδίων ωρίμανσης (Πίν. 1). Λόγος a/b Ο λόγος a/b των ώριμων κόκκινων καρπών (στάδιο 10) ήταν 1,13±0,05, των κόκκινων καρπών (στάδιο 8) ήταν 0,89±0,14, των πορτοκαλί (στάδιο 6) ήταν 0,32±0,15 και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) ήταν -0,13±0,14 (Πίν.1). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο λόγος a/b των καρπών ήταν αυξημένος, όσο πιο ώριμοι ήταν οι καρποί, και μάλιστα διέφερε σημαντικά μεταξύ των καρπών των διαφορετικών σταδίων ωρίμανσης (Πίν. 1). 20

25 Μεταβολές των παραμέτρων του χρώματος καρπών της πρώιμης συγκομιδής ανοιξιάτικης καλλιέργειας τομάτας από αυτόριζα φυτά των υβριδίων Viscondi F1 και Nemesis F1 και από φυτά του υβριδίου Viscondi F1 εμβολιασμένα στο υποκείμενο Protector, ανάλογα με το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή, την περίοδο διατήρησης και τον τραυματισμό του ποδίσκου. Viscondi F1 Φωτεινότητα L* Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η φωτεινότητα (L*) των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 82%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 15%) ενώ δεν επηρεάστηκε καθόλου από τον τραυματισμό του ποδίσκου (Πίν. 2). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στην φωτεινότητα μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 1Α). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν την υψηλότερη φωτεινότητα κατά τη συγκομιδή (47,02), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (44,02) και κόκκινους (40,33) (Σχ. 2Α). Κατά τη διατήρηση η φωτεινότητα μειώθηκε στους καρπούς όλων των σταδίων συγκομιδής, ενώ στο τέλος της διατήρησης δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους (37,28-38,52) (Σχ. 2Α). Παράμετρος C* Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η παράμετρος C* του χρώματος των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 78%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 11%), ενώ επηρεάστηκε ελάχιστα (κατά 2%) από τον τραυματισμό του ποδίσκου (Πίν. 2). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στην παράμετρο C μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 1Β). Οι κόκκινοι καρποί είχαν την υψηλότερη τιμή της παραμέτρου C* κατά τη συγκομιδή (32,42), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (27,79) και πράσινους (24,07) (Σχ. 2Β). Κατά τη διατήρηση η παράμετρος C* αυξήθηκε στους καρπούς όλων των σταδίων συγκομιδής, ενώ στο τέλος της διατήρησης σημαντική διαφορά βρέθηκε μεταξύ των κόκκινων και ώριμων πράσινων καρπών (32,57-35,16) (Σχ. 2Β). 21

26 Παράμετρος h o Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η γωνία h ο του χρώματος των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 84%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 12%), ενώ επηρεάστηκε ελάχιστα (κατά 1%) από τον τραυματισμό του ποδίσκου (Πίν. 2). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στη γωνία h ο μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 1Γ). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν την υψηλότερη τιμή της γωνίας h ο κατά τη συγκομιδή (92,73), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (71,59) και κόκκινους (52,53) (Σχ. 2Γ). Κατά τη διατήρηση ενώ δεν μεταβλήθηκε σημαντικά η γωνία h ο στους κόκκινους καρπούς, μειώθηκε στους ώριμους πράσινους και στους πορτοκαλί και στο τέλος της διατήρησης δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών και των 3 σταδίων (Σχ. 2Γ). Λόγος a/b Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι ο λόγος a/b του χρώματος των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 87 %) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 10%), ενώ επηρεάστηκε ελάχιστα (κατά 1%) από τον τραυματισμό του ποδίσκου (Πίν. 2). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στο λόγο a/b μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 1Δ). Επίσης, οι κόκκινοι καρποί είχαν τον υψηλότερο λόγο a/b κατά τη συγκομιδή (0,77), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (0,34) και πράσινους (-0,05) (Σχ. 2Δ). Κατά τη διατήρηση ενώ δεν μεταβλήθηκε σημαντικά ο λόγος a/b στους κόκκινους καρπούς, αυξήθηκε στους ώριμους πράσινους και στους πορτοκαλί και στο τέλος της διατήρησης δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών και των 3 σταδίων (0,69-0,77) (Σχ. 2Δ). Viscondi F1 Protector Φωτεινότητα L* Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η φωτεινότητα (L*) των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 83%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 14%), επηρεάστηκε ελάχιστα (κατά 1%) από τον τραυματισμό 22

27 του ποδίσκου (Πίν. 3). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στην φωτεινότητα μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 3Α). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν την υψηλότερη φωτεινότητα κατά τη συγκομιδή (48,15), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (45,53) και κόκκινους (39,83) (Σχ. 4Α). Κατά τη διατήρηση η φωτεινότητα μειώθηκε στους καρπούς όλων των σταδίων συγκομιδής, ενώ στο τέλος της διατήρησης η φωτεινότητα ήταν χαμηλότερη στους κόκκινους, σε σύγκριση με τους καρπούς των υπόλοιπων 2 σταδίων (36,88-38,40) (Σχ. 4Α). Παράμετρος C* Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η παράμετρος C* του χρώματος των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 86%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 9%), ενώ επηρεάστηκε ελάχιστα (κατά 1%) από τον τραυματισμό του ποδίσκου (Πίν. 3). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στην παράμετρο C μεταξύ των πορτοκαλί και κόκκινων καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης, ενώ μόνο στους πράσινους καρπούς, στους οποίους αφαιρέθηκε τμήμα του ποδίσκου, παρουσιάστηκε αύξηση της παραμέτρου C* μετά την 5 η ημέρα (Σχ. 3Β). Οι κόκκινοι καρποί είχαν την υψηλότερη τιμή της παραμέτρου C* κατά τη συγκομιδή (31,19), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (27,17) και ώριμους πράσινους (23,49) (Σχ. 4Β). Κατά τη διατήρηση η παράμετρος C* αυξήθηκε στους καρπούς όλων των σταδίων συγκομιδής, ενώ στο τέλος της διατήρησης σημαντική διαφορά βρέθηκε μεταξύ των κόκκινων και ώριμων πράσινων καρπών (33,00-34,37) (Σχ. 4Β). Παράμετρος h o Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η γωνία h ο του χρώματος των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 88%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 8%), ενώ δεν επηρεάστηκε από τον τραυματισμό του ποδίσκου (Πίν. 3). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στη γωνία h ο μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 3Γ). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν την υψηλότερη γωνία h ο κατά τη συγκομιδή (95,09), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (76,95) και 23

28 κόκκινους (50,60) (Σχ. 4Γ). Κατά τη διατήρηση ενώ δεν μεταβλήθηκε σημαντικά η γωνία h ο στους κόκκινους καρπούς, μειώθηκε στους ώριμους πράσινους και στους πορτοκαλί και στο τέλος της διατήρησης η γωνία Η ο ήταν χαμηλότερη στους κόκκινους (51,29), σε σύγκριση με τους καρπούς των υπόλοιπων 2 σταδίων (55,50-55,79) (Σχ. 4Γ). Λόγος a/b Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι ο λόγος a/b του χρώματος των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 91 %) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 7%), ενώ δεν επηρεάστηκε από τον τραυματισμό του ποδίσκου (Πίν. 3). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στο λόγο a/b μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 3Δ). Επίσης, οι κόκκινοι καρποί είχαν τον υψηλότερο λόγο a/b κατά τη συγκομιδή (0,83), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (0,23) και πράσινους (-0,09) (Σχ. 4Δ). Κατά τη διατήρηση ενώ δεν μεταβλήθηκε σημαντικά ο λόγος a/b στους κόκκινους καρπούς, αυξήθηκε στους ώριμους πράσινους και στους πορτοκαλί και στο τέλος της διατήρησης ο λόγος a/b ήταν υψηλότερος στους κόκκινους (0,80), σε σύγκριση με τους καρπούς των υπόλοιπων 2 σταδίων (0,68-0,69) (Σχ. 4Δ). Nemesis F1 Φωτεινότητα L* Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η φωτεινότητα (L*) των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 81%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 17%), επηρεάστηκε ελάχιστα (κατά 1%) από τον τραυματισμό του ποδίσκου (Πίν. 4). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στην φωτεινότητα μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 5Α). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν την υψηλότερη φωτεινότητα κατά τη συγκομιδή (51,04), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (47,51) και κόκκινους (41,24) (Σχ. 6Α). Κατά τη διατήρηση η φωτεινότητα μειώθηκε στους καρπούς όλων των σταδίων συγκομιδής, ενώ στο τέλος της διατήρησης η φωτεινότητα ήταν χαμηλότερη στους κόκκινους (36,11), σε σύγκριση με τους πορτοκαλί και πράσινους καρπούς (37,83-38,69) (Σχ. 6Α). 24

29 Παράμετρος C* Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η παράμετρος C* του χρώματος των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 46%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 29%), καθώς και από τον τραυματισμό του ποδίσκου (κατά 13%) (Πίν. 4). Ειδικότερα, ενώ δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στην παράμετρο C* στους κόκκινους καρπούς που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνους που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης, στους ώριμους πράσινους και πορτοκαλί καρπούς, στους οποίους αφαιρέθηκε τμήμα του ποδίσκου, παρουσιάστηκε σημαντική αύξηση της παραμέτρου C* μετά την 5 η ημέρα (Σχ. 5Β). Οι κόκκινοι καρποί είχαν την υψηλότερη τιμή της παραμέτρου C* κατά τη συγκομιδή (32,75), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (27,83) και πράσινους (26,61) (Σχ. 6Β). Κατά τη διατήρηση, ενώ η παράμετρος C* δεν μεταβλήθηκε στους κόκκινους καρπούς, αυξήθηκε στους καρπούς των υπόλοιπων 2 σταδίων συγκομιδής, ενώ στο τέλος της διατήρησης σημαντική διαφορά βρέθηκε μεταξύ των κόκκινων (33,81) και των ώριμων πράσινων και πορτοκαλί καρπών (36,25-37,24) (Σχ. 6Β). Παράμετρος h o Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η γωνία h ο του χρώματος των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 74%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 19%), ενώ επηρεάστηκε ελάχιστα (κατά 1%) από τον τραυματισμό του ποδίσκου (Πίν. 4). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στη γωνία h ο μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 5Γ). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν την υψηλότερη γωνία h ο κατά τη συγκομιδή (94,61), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (76,09) και κόκκινους (49,33) (Σχ. 6Γ). Κατά τη διατήρηση ενώ δεν μεταβλήθηκε σημαντικά η γωνία h ο στους κόκκινους καρπούς, μειώθηκε στους ώριμους πράσινους και στους πορτοκαλί και στο τέλος της διατήρησης δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών των 3 σταδίων (46,55-47,53) (Σχ. 6Γ). Λόγος a/b Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι ο λόγος a/b του χρώματος των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 77%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 17%), ενώ δεν επηρεάστηκε από τον τραυματισμό του 25

30 ποδίσκου (Πίν. 4). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στο λόγο a/b μεταξύ των καρπών που διατηρήθηκαν με ακέραιο τον ποδίσκο ή εκείνων που ένα τμήμα του ποδίσκου είχε αφαιρεθεί, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και κατά τη διάρκεια της διατήρησης και στα τρία στάδια ωρίμανσης (Σχ. 5Δ). Επίσης, οι κόκκινοι καρποί είχαν τον υψηλότερο λόγο a/b κατά τη συγκομιδή (0,88), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (0,26) και πράσινους (-0,08) (Σχ. 6Δ). Κατά τη διατήρηση, ενώ δεν μεταβλήθηκε σημαντικά ο λόγος a/b στους κόκκινους καρπούς, αυξήθηκε στους ώριμους πράσινους και στους πορτοκαλί και στο τέλος της διατήρησης δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών των 3 σταδίων (0,92-0,95) (Σχ. 6Δ). 26

31 Μεταβολές των παραμέτρων του χρώματος καρπών τομάτας από αυτόριζα φυτά του υβριδίου Nemesis F1, ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας, την περίοδο συγκομιδής, το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή και την περίοδο διατήρησης. Φωτεινότητα L* Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η φωτεινότητα (L*) των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 55%), τη διάρκεια διατήρησης (κατά 13%), και την περίοδο συγκομιδής (κατά 24%) (Πίν. 5). Ειδικότερα, δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές στους πορτοκαλί και ώριμους πράσινους καρπούς μεταξύ των 2 εποχών καλλιέργειας (άνοιξη ή φθινόπωρο), καθώς και των 2 περιόδων συγκομιδής (πρώιμη ή όψιμη) (Σχ. 7Α), αλλά η φωτεινότητα ήταν χαμηλότερη στους κόκκινους καρπούς της πρώιμης συγκομιδής και στις 2 εποχές καλλιέργειας (Σχ. 7Α). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν την υψηλότερη φωτεινότητα κατά τη συγκομιδή (50,43), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (48,01) και τους κόκκινους (43,83) (Σχ. 8Α). Κατά τη διατήρηση η φωτεινότητα μειώθηκε στους καρπούς όλων των σταδίων συγκομιδής, ενώ στο τέλος της διατήρησης η φωτεινότητα ήταν χαμηλότερη στους κόκκινους (38,39), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (39,73) και ήταν μεγαλύτερη στους πράσινους καρπούς (40,69) (Σχ. 8Α). Ο ρυθμός μείωσης της φωτεινότητας ήταν μεγαλύτερος όσο πιο ανώριμοι ήταν οι καρποί κατά τη συγκομιδή (Σχ. 9Α) και η μεταβολή φωτεινότητας σχετίζεται γραμμικά με τη διάρκεια διατήρησης ανάλογα με το στάδιο συγκομιδής των καρπών και περιγράφεται από τις εξισώσεις του πίνακα 6. Παράμετρος C* Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η παράμετρος C* των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 62%), την αλληλεπίδραση μεταξύ της εποχής καλλιέργειας και περιόδου συγκομιδής (κατά 19%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 3%) (Πίν. 5). Ειδικότερα, παρουσιάστηκαν επιμέρους διαφορές στους καρπούς και των 3 σταδίων συγκομιδής ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας (άνοιξη ή φθινόπωρο) και την περίοδο συγκομιδής (πρώιμη ή όψιμη) (Σχ. 7Β). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν την χαμηλότερες τιμές της παραμέτρου C* κατά τη συγκομιδή (26,79), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (29,01) και τους κόκκινους (34,54) (Σχ. 8Β). Κατά τη διατήρηση η παράμετρος C* αυξήθηκε στους ώριμους πράσινους (33,70) και τους πορτοκαλί (35,71) κατά τη διατήρηση, ενώ δεν μεταβλήθηκε στους κόκκινους καρπούς (35,22) (Σχ. 8Β). Ο ρυθμός αύξησης της παραμέτρου C* ήταν μεγαλύτερος όσο πιο ανώριμοι ήταν οι καρποί 27

32 κατά τη συγκομιδή (Σχ. 9Β) και η μεταβολή της παραμέτρου C* σχετίζεται γραμμικά με τη διάρκεια διατήρησης ανάλογα με το στάδιο συγκομιδής των καρπών και περιγράφεται από τις εξισώσεις του πίνακα 6. Παράμετρος h o Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η γωνία h o των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 72%), τη διάρκεια διατήρησης (κατά 15%), την περίοδο συγκομιδής (κατά 6%) και μόνο ελάχιστα από την εποχή καλλιέργειας (κατά 2%) (Πίν. 5). Ειδικότερα, βρέθηκαν ελάχιστες διαφορές στους καρπούς και των 3 σταδίων συγκομιδής ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας (άνοιξη ή φθινόπωρο) και την περίοδο συγκομιδής (πρώιμη ή όψιμη) (Σχ. 7Γ). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν την υψηλότερη γωνία h o κατά τη συγκομιδή (99,02), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (72,06) και τους κόκκινους (52,32) (Σχ. 8Γ). Κατά τη διατήρηση, η γωνία h o μειώθηκε σημαντικά στους ώριμους πράσινους και τους πορτοκαλί και ελάχιστα στους κόκκινους καρπούς, χωρίς σημαντικές διαφορές μεταξύ των 3 σταδίων στο τέλος της διατήρησης (45,85-48,71) (Σχ. 8Γ). Ο ρυθμός μείωσης της γωνίας h o ήταν μεγαλύτερος όσο πιο ανώριμοι ήταν οι καρποί κατά τη συγκομιδή (Σχ. 9Γ) και η μεταβολή της γωνίας h o σχετίζεται λογαριθμικά με τη διάρκεια διατήρησης ανάλογα με το στάδιο συγκομιδής των καρπών και περιγράφεται από τις εξισώσεις του πίνακα 6. Λόγος a/b Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι ο λόγος a/b των καρπών, επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 70%), τη διάρκεια διατήρησης (κατά 14%), την περίοδο συγκομιδής (κατά 9%) και μόνο ελάχιστα από την εποχή καλλιέργειας (κατά 2%) (Πίν. 5). Ειδικότερα, βρέθηκαν ελάχιστες διαφορές στους καρπούς και των 3 σταδίων συγκομιδής ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας (άνοιξη ή φθινόπωρο) και την περίοδο συγκομιδής (πρώιμη ή όψιμη) (Σχ. 7Δ). Οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν το χαμηλότερο λόγο a/b κατά τη συγκομιδή (-0,16), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (0,33) και τους κόκκινους (0,79) (Σχ. 8Δ). Κατά τη διατήρηση, ο λόγος a/b αυξήθηκε σημαντικά στους ώριμους πράσινους και τους πορτοκαλί και ελάχιστα στους κόκκινους καρπούς, χωρίς σημαντικές διαφορές μεταξύ των 3 σταδίων στο τέλος της διατήρησης (0,88-0,98) (Σχ. 8Δ). Ο ρυθμός αύξησης του λόγου a/b ήταν μεγαλύτερος όσο πιο ανώριμοι ήταν οι καρποί κατά τη συγκομιδή (Σχ. 9Δ) και η μεταβολή του λόγου a/b 28

33 σχετίζεται λογαριθμικά με τη διάρκεια διατήρησης ανάλογα με το στάδιο συγκομιδής των καρπών και περιγράφεται από τις εξισώσεις του πίνακα 6. 29

34 Μεταβολές της αντίστασης της σάρκας στην πίεση και των διατροφικών χαρακτηριστικών καρπών τομάτας από αυτόριζα φυτά του υβριδίου Nemesis F1, ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας και το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή. Αντίσταση σάρκας στην πίεση Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η αντίσταση της σάρκας στην πίεση (ΑΣΠ) των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους επηρεάστηκε μόνο από το στάδιο συγκομιδής (κατά 91%) (Πίν. 7). Ειδικότερα, οι ώριμοι κόκκινοι και κόκκινοι καρποί δεν διέφεραν μεταξύ τους και είχαν τη χαμηλότερη ΑΣΠ (0,7-0,9 kg), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (1,4-1,5 kg), ενώ τη μεγαλύτερη ΑΣΠ είχαν οι ώριμοι πράσινοι καρποί (1,8-1,9 kg) (Πίν. 7). Δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ της εποχής καλλιέργειας στους καρπούς όλων των σταδίων (Πίν. 7). Ξηρή Ουσία Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η ξηρή ουσία των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους επηρεάστηκε κυρίως μόνο από την εποχή καλλιέργειας (κατά 86%) (Πίν. 7). Ειδικότερα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των σταδίων συγκομιδής (Πίν. 7) Σημαντικά χαμηλότερη ξηρή ουσία βρέθηκε στους πορτοκαλί και ώριμους πράσινους καρπούς της φθινοπωρινής καλλιέργειας (5,08-5,11%), σε σύγκριση με τους αντίστοιχους καρπούς της ανοιξιάτικης καλλιέργειας (5,64-5,80%) (Πίν. 7). Διαλυτά στερεά συστατικά Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους επηρεάστηκε κυρίως από την εποχή καλλιέργειας (κατά 77%) και λιγότερο από το στάδιο συγκομιδής (κατά 18%) (Πίν. 7). Ειδικότερα, ενώ δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των 4 σταδίων στην ανοιξιάτικη καλλιέργεια, οι ώριμοι κόκκινοι και οι κόκκινοι καρποί της φθινοπωρινής καλλιέργειας είχαν σημαντικά υψηλότερη περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά (4,73-4,93%), σε σύγκριση με τους ώριμους πράσινους καρπούς (4,33%) (Πίν. 7). Τέλος, ενώ η περιεκτικότητα των ώριμων κόκκινων καρπών δεν διέφερε κατά τη συγκομιδή 30

35 και στις 2 εποχές καλλιέργειας (4,93-5,20%), σημαντική μείωση βρέθηκε στους πορτοκαλί και ώριμους πράσινους καρπούς στη φθινοπωρινή καλλιέργεια (Πίν. 7). Ολικές διαλυτές φαινόλες Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η περιεκτικότητα σε ολικές διαλυτές φαινόλες των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους επηρεάστηκε κυρίως από την εποχή καλλιέργειας (κατά 47%) και από το στάδιο συγκομιδής (κατά 36%) (Πίν. 7). Ειδικότερα, στην ανοιξιάτικη καλλιέργεια, οι ώριμοι κόκκινοι καρποί είχαν υψηλότερη περιεκτικότητα σε ολικές διαλυτές φαινόλες (0,137 μg GAE/ g ν.β.), σε σύγκριση με τους καρπούς των υπόλοιπων 3 σταδίων (0,066-0,089 μg GAE/ g ν.β.), ενώ στην φθινοπωρινή καλλιέργεια, οι ώριμοι πράσινοι καρποί είχαν χαμηλότερη περιεκτικότητα (μg GAE/ g ν.β.), σε σύγκριση με τους υπόλοιπους, οι οποίοι δεν διέφεραν σημαντικά (0,119-0,136 μg GAE/ g ν.β.) (Πίν. 7). Μεταξύ των 2 εποχών καλλιέργειας, σημαντική διαφορά βρέθηκε μόνο στους κόκκινους καρπούς, όπου η περιεκτικότητα σε εκείνους που συγκομίστηκαν το φθινόπωρο ήταν υψηλότερη (0,136 μg GAE/ g ν.β.) σε σχέση με τους αντίστοιχους της άνοιξης (0,079 μg GAE/ g ν.β.) (Πίν. 7). Συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η αντιοξειδωτική ικανότητα των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους επηρεάστηκε κυρίως από την εποχή καλλιέργειας (κατά 72%) και το στάδιο συγκομιδής (κατά 24%) (Πίν. 7). Ειδικότερα, οι ώριμοι κόκκινοι καρποί είχαν υψηλότερη αντιοξειδωτική ικανότητα (15,37-20,42 mg AEAC/ 100 g ν.β.) από τους πορτοκαλί (10,09-15,02 mg AEAC/ 100 g ν.β.) και τους ώριμους πράσινους (7,21-12,07 mg AEAC/ 100 g ν.β.) και στις 2 εποχές καλλιέργειας και από τους κόκκινους μόνο στην ανοιξιάτικη καλλιέργεια (Πίν. 7). Μεταξύ των 2 εποχών καλλιέργειας, η συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα ήταν αυξημένη στους καρπούς όλων των σταδίων κατά τη συγκομιδή τους στη φθινοπωρινή καλλιέργεια, σε σχέση με την ανοιξιάτικη (Πίν. 7). Ογκομετρούμενη οξύτητα 31

36 Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η τιτλοδοτούμενη οξύτητα των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους επηρεάστηκε κυρίως από την εποχή καλλιέργειας (κατά 68%) και λιγότερο από το στάδιο συγκομιδής (κατά 27%) (Πίν. 7). Ειδικότερα, οι ώριμοι κόκκινοι και οι κόκκινοι καρποί αν και δεν διέφεραν μεταξύ τους και στις 2 εποχές καλλιέργειας, είχαν χαμηλότερη οξύτητα (0,039-0,040 % κιτρικού οξέος) από τους πορτοκαλί (0,050% κιτρικού οξέος) στη φθινοπωρινή καλλιέργεια και από τους ώριμους πράσινους και στις 2 εποχές καλλιέργειας (0,052-0,063% κιτρικού οξέος) (Πίν. 7). Μεταξύ των 2 εποχών καλλιέργειας, βρέθηκε ότι με εξαίρεση τους πορτοκαλί καρπούς, η οξύτητα των καρπών των υπόλοιπων 3 σταδίων ήταν μικρότερη στη συγκομιδή του φθινοπώρου (Πίν. 7). Λόγος διαλυτών στερεών συστατικών προς οξύτητα Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι ο λόγος των ολικών διαλυτών συστατικών προς την ογκομετρούμενη οξύτητα των καρπών επηρεάστηκε μόνο από το στάδιο ωρίμανσης των καρπών (κατά 59%) (Πίν. 8). Ειδικότερα, οι κόκκινοι καρποί είχαν υψηλότερο λόγο ΔΣΣ/Ο.Ο. (107,3-123,6) σε σχέση με τους ώριμους πράσινους (78,7-80,3) τόσο στην ανοιξιάτικη όσο και στη φθινοπωρινή καλλιέργεια, χωρίς σημαντικές διαφορές με τους ώριμους κόκκινους (96,5-115,1) και τους πορτοκαλί καρπούς (95,3-103,5) (Πίν. 8), ενώ δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών του ιδίου σταδίου στις 2 εποχές καλλιέργειας. ph Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι το ph των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους δεν επηρεάστηκε ούτε από το στάδιο συγκομιδής των καρπών αλλά ούτε και από την εποχή καλλιέργειας (Πίν. 8). Σημαντικές διαφορές βρέθηκαν μόνο μεταξύ των ώριμων κόκκινων και των κόκκινων καρπών κατά τη συγκομιδή τους στην ανοιξιάτικη καλλιέργεια, όπου οι ώριμοι κόκκινοι καρποί είχαν χαμηλότερο ph (4,47) από τους αντίστοιχους κόκκινους καρπούς (4,77) (Πίν. 8). Ολική χλωροφύλλη 32

37 Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η ολική χλωροφύλλη των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους δεν επηρεάστηκε ούτε από την εποχή καλλιέργειας, αλλά ούτε και από το στάδιο συγκομιδής (Πίν. 8). Μάλιστα, οι ώριμοι κόκκινοι καρποί είχαν μεγαλύτερη περιεκτικότητα χλωροφύλλης (5,13 μg/ g ν.β.) σε σχέση με τους κόκκινους (1,21 μg/ g ν.β.) και τους πορτοκαλί (1,80 μg/ g ν.β.) στη συγκομιδή της φθινοπωρινής καλλιέργειας (Πίν. 8), ενώ δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών του ιδίου σταδίου στις 2 εποχές καλλιέργειας. Ολικά καροτενοειδή Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι τα ολικά καροτενοειδή των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους επηρεάστηκε μόνο από το στάδιο συγκομιδής των καρπών (κατά 97%) (Πίν. 8). Ειδικότερα, και στις 2 εποχές καλλιέργειας, οι ώριμοι κόκκινοι καρποί είχαν σημαντικά μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ολικά καροτενοειδή (48,7-50,2 μg/ g ν.β.), σε σύγκριση με τους κόκκινους (37,3-40,6 μg/ g ν.β.), οι οποίοι με τη σειρά τους είχαν μεγαλύτερη περιεκτικότητα από τους πορτοκαλί (20,5-26,2 μg/ g ν.β.), ενώ οι ώριμοι πράσινοι είχαν την ελάχιστη περιεκτικότητα (11,5-15,0 μg/ g ν.β.) (Πίν. 8). Δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών του ιδίου σταδίου στις 2 εποχές καλλιέργειας (Πίν. 8). Λυκοπένιο Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η περιεκτικότητα σε λυκοπένιο των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο συγκομιδής των καρπών (κατά 97%) (Πίν. 8). Ειδικότερα, και στις 2 εποχές καλλιέργειας, οι ώριμοι κόκκινοι καρποί είχαν σημαντικά μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε λυκοπένιο (26,4-28,0 μg/ g ν.β.), σε σύγκριση με τους κόκκινους (19,7-22,6 μg/ g ν.β.), οι οποίοι με τη σειρά τους είχαν μεγαλύτερη περιεκτικότητα από τους πορτοκαλί (10,3-13,7 μg/ g ν.β.), ενώ οι ώριμοι πράσινοι είχαν την ελάχιστη περιεκτικότητα (5,3-6,7 μg/ g ν.β.) (Πίν. 8). Δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών του ιδίου σταδίου στις 2 εποχές καλλιέργειας (Πίν. 8). β-καροτένιο 33

38 Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι το β-καροτένιο των ώριμων κόκκινων (στάδιο 10), των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών κατά τη συγκομιδή τους επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο συγκομιδής των καρπών (κατά 91%) και ελάχιστα από την εποχή καλλιέργειας (κατά 7%) (Πίν. 8). Ειδικότερα, και στις 2 εποχές καλλιέργειας, οι ώριμοι κόκκινοι καρποί είχαν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε β-καροτένιο (12,8-14,0 μg/ g ν.β.), σε σύγκριση με τους κόκκινους (10,0-10,8 μg/ g ν.β.), οι οποίοι με τη σειρά τους είχαν σημαντικά μεγαλύτερη περιεκτικότητα από τους πορτοκαλί (7,0-7,6 μg/ g ν.β.), ενώ οι ώριμοι πράσινοι είχαν την ελάχιστη περιεκτικότητα (5,2-6,4 μg/ g ν.β.) (Πίν. 8). Δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών του ιδίου σταδίου στις 2 εποχές καλλιέργειας (Πίν. 8). 34

39 Μεταβολές της αντίστασης της σάρκας στην πίεση και των διατροφικών χαρακτηριστικών καρπών τομάτας από αυτόριζα φυτά του υβριδίου Nemesis F1, ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας, την περίοδο συγκομιδής, το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή και την περίοδο διατήρησης. Αντίσταση σάρκας στην πίεση Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η αντίσταση της σάρκας στην πίεση των καρπών, επηρεάστηκε από τους περισσότερους παράγοντες και τις αλληλεπιδράσεις τους, αλλά κυρίως από το στάδιο ωρίμανσής τους (κατά 48%) και από τη διάρκεια διατήρησής τους (κατά 46%) (Πίν. 9). Ειδικότερα, κατά τη συγκομιδή, η αντίσταση σάρκας στην πίεση διέφερε σημαντικά μεταξύ των κόκκινων (στάδιο 8), των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων (στάδιο 4) καρπών, με τους ώριμους πράσινους να παρουσιάζουν την υψηλότερη αντίσταση σάρκας στην πίεση (1,9 kg), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (1,5 kg) και τους κόκκινους (1,1 kg) (Πίν. 9). Στο τέλος της διατήρησης, την χαμηλότερη αντίσταση σάρκας στην πίεση είχαν οι κόκκινοι καρποί (0,9 kg), ενώ δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των πορτοκαλί και ώριμων πράσινων καρπών (1,1 και 1,2 kg, αντίστοιχα) (Πίν. 9). Ξηρή Ουσία Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η ξηρή ουσία των καρπών, επηρεάστηκε από τους περισσότερους παράγοντες, αλλά κυρίως από την εποχή καλλιέργειας (κατά 47%) και την περίοδο συγκομιδής (κατά 21%) (Πίν. 10). Ειδικότερα, η περιεκτικότητα των καρπών σε ξηρή ουσία ήταν υψηλότερη κατά μέσο όρο στην ανοιξιάτικη καλλιέργεια (5,43-5,95%), σε σύγκριση με την φθινοπωρινή (5,18-5,54%) (Πίν. 10). Μεταξύ των καρπών της πρώιμης και όψιμης συγκομιδής, σημαντικές διαφορές στην ξηρή ουσία βρέθηκαν μόνο στη φθινοπωρινή καλλιέργεια, όπου οι καρποί της όψιμης συγκομιδής είχαν υψηλότερη περιεκτικότητα ξηρής ουσίας κατά τη συγκομιδή τους (5,54%), σε σχέση με τους αντίστοιχους καρπούς της πρώιμης συγκομιδής (5,18%) (Πίν. 10). Σημαντική μείωση της περιεκτικότητας σε ξηρή ουσία στο τέλος της διατήρησης βρέθηκε στους καρπούς της πρώιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας και της όψιμης συγκομιδής της φθινοπωρινής καλλιέργειας (Πίν. 10). 35

40 Ολικές διαλυτές φαινόλες Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η περιεκτικότητα σε ολικές διαλυτές φαινόλες των καρπών επηρεάστηκε από όλους τους παράγοντες και ορισμένες αλληλεπιδράσεις παραγόντων, αλλά κυρίως από την αλληλεπίδραση της εποχής καλλιέργειας με την περίοδο συγκομιδής (κατά 59%) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 18%) (Πίν. 10). Ειδικότερα, η περιεκτικότητα των καρπών σε ολικές διαλυτές φαινόλες, ήταν υψηλότερη στους καρπούς της όψιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας (0,131 μg GAE/ g ν.β.), ακολουθούμενοι από τους καρπούς της πρώιμης συγκομιδής της φθινοπωρινής καλλιέργειας (0,115 μg GAE/ g ν.β.) (Πίν. 10). Χαμηλότερη περιεκτικότητα σε ολικές διαλυτές φαινόλες είχαν οι καρποί της όψιμης συγκομιδής της φθινοπωρινής καλλιέργειας (0,092 μg GAE/ g ν.β.), ενώ την ελάχιστη περιεκτικότητα είχαν οι καρποί της πρώιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας (0,078 μg GAE/ g ν.β.) (Πίν. 10). Κατά τη διατήρηση, με εξαίρεση τους καρπούς της όψιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικής καλλιέργειας των οποίων η περιεκτικότητα σε ολικές διαλυτές φαινόλες δεν μεταβλήθηκε, σημαντική αύξηση βρέθηκε στους υπόλοιπους καρπούς (Πίν. 10). Συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η αντιοξειδωτική ικανότητα των καρπών επηρεάστηκε από όλους τους παράγοντες, αλλά κυρίως από την εποχή καλλιέργειας (κατά 36%), την αλληλεπίδραση της εποχής καλλιέργειας με την περίοδο συγκομιδής (κατά 33 %) και τη διάρκεια διατήρησης (κατά 14%) (Πίν. 10). Ειδικότερα, η αντιοξειδωτική ικανότητα των καρπών, ήταν υψηλότερη κατά μέσο όρο στην φθινοπωρινή καλλιέργεια (13,06-18,66 mg AEAC/ 100 g ν.β.), σε σύγκριση με την ανοιξιάτικη (9,06-14,74 mg AEAC/ 100 g ν.β.) (Πίν. 10). Επίσης, οι καρποί της πρώιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας, είχαν χαμηλότερη αντιοξειδωτική ικανότητα (9,06 mg AEAC/ 100 g ν.β.), σε σύγκριση με τους αντίστοιχους της όψιμης συγκομιδής (13,26 mg AEAC/ 100 g ν.β.), ενώ στη φθινοπωρινή καλλιέργεια, οι καρποί της πρώιμης συγκομιδής είχαν υψηλότερη αντιοξειδωτική ικανότητα (15,25 mg AEAC/ 100 g ν.β.) σε σύγκριση με της όψιμης (13,06 mg AEAC/ 100 g ν.β.) (Πίν. 10). Τέλος, σε όλους τους καρπούς τόσο της πρώιμης όσο και της όψιμης συγκομιδής, της ανοιξιάτικής και της φθινοπωρινής καλλιέργειας, παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση της αντιοξειδωτικής τους ικανότητας στο τέλος της διατήρησης (Πίν. 10). 36

41 Διαλυτά στερεά συστατικά Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά καρπών επηρεάστηκε κυρίως από τη εποχή καλλιέργειας (κατά 55%) (Πίν. 11). Ειδικότερα, η περιεκτικότητα των καρπών σε διαλυτά στερεά συστατικά ήταν υψηλότερη κατά μέσο όρο στην ανοιξιάτικη καλλιέργεια (4,80-5,18%), σε σύγκριση με την φθινοπωρινή (4,27-4,79%) (Πίν. 11). Η περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά μειώθηκε σημαντικά κατά τη διατήρηση των κόκκινων καρπών της ανοιξιάτικης καλλιέργειας (από 5,18% σε 4,82%), ενώ δεν επηρεάστηκε στους πορτοκαλί και ώριμους πράσινους καρπούς (Πίν. 11) Αντίθετα, στη φθινοπωρινή καλλιέργεια, η περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά αυξήθηκε κατά τη διατήρηση των ώριμων πράσινων και πορτοκαλί καρπών (από 4,27 και 4,37%, σε 4,70 και 4,79%, αντίστοιχα) και δεν επηρεάστηκε στους κόκκινους (Πίν. 11). Μεταξύ των σταδίων συγκομιδής, σημαντικές διαφορές βρέθηκαν κατά τη συγκομιδή στους καρπούς της ανοιξιάτικης καλλιέργειας όπου οι κόκκινοι είχαν υψηλότερη περιεκτικότητα (5,18%), σε σύγκριση με τους πράσινους (4,80%), όπως επίσης και στο τέλος της διατήρησης των καρπών της φθινοπωρινής καλλιέργειας, όπου αντίθετα με προηγουμένως, οι ώριμοι πράσινοι και οι πορτοκαλί καρποί είχαν υψηλότερη περιεκτικότητα (4,70-4,79%) σε σχέση με τους αντίστοιχους κόκκινους (4,29%) (Πίν. 11). Ογκομετρούμενη οξύτητα Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η ογκομετρούμενη οξύτητα των καρπών επηρεάστηκε από όλους τους παράγοντες και συγκεκριμένα από το στάδιο ωρίμανσης (κατά 30%), την περίοδο συγκομιδής (κατά 27%), την εποχή καλλιέργειας (κατά 19%) και την διάρκεια διατήρησης (κατά 11%) (Πίν. 12). Η ογκομετρούμενη οξύτητα ήταν χαμηλότερη στους κόκκινους σε σχέση με τους ώριμους πράσινους καρπούς και τους πορτοκαλί τόσο κατά τη συγκομιδή (0,050 και 0,058-0,060% κιτρικού οξέος, αντίστοιχα), όσο και στο τέλος της διατήρησής τους (0,043 και 0,058-0,060% κιτρικού οξέος, αντίστοιχα) (Πίν. 12). Επίσης, κατά τη διατήρηση, η ογκομετρούμενη οξύτητα δεν μεταβλήθηκε στους ώριμους πράσινους καρπούς, αλλά μειώθηκε σημαντικά στους πορτοκαλί και κόκκινους (Πίν. 12). ph Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι το ph των καρπών επηρεάστηκε από τους περισσότερους παράγοντες, αλλά κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή τους (κατά 71%) (Πίν. 12). Ειδικότερα, οι κόκκινοι (στάδιο 8) καρποί 37

42 είχαν υψηλότερο ph κατά τη συγκομιδή (4,73) σε σχέση με τους καρπούς των άλλων 2 σταδίων (4,57-4,61), ενώ δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των πορτοκαλί (στάδιο 6) και των ώριμων πράσινων ( στάδιο 4) καρπών. Επίσης, κατά τη διατήρηση των καρπών, το ph των κόκκινων και των ώριμων πράσινων καρπών δεν μεταβλήθηκε, ενώ αυξήθηκε στους πορτοκαλί καρπούς (Πίν. 12). Λόγος διαλυτών στερεών συστατικών προς οξύτητα Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι ο λόγος των ολικών διαλυτών συστατικών προς την οξύτητα των καρπών επηρεάστηκε από όλους τους παράγοντες, αλλά κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης των καρπών (κατά 43%) την περίοδο συγκομιδής (κατά 27%) και από την διάρκεια διατήρησης (κατά 15%) (Πίν. 13). Ειδικότερα, οι κόκκινοι καρποί είχαν υψηλότερο λόγο ΔΣΣ/Ο.Ο. (93,7-111,3) σε σχέση με τους πορτοκαλί (72,2-100,2) και τους ώριμους πράσινους (68,5-86,5), τόσο στην πρώιμη όσο και στην όψιμη συγκομιδή είτε στην αρχή είτε στο τέλος της διατήρησης (Πίν. 13) Οι καρποί όλων των σταδίων της πρώιμης συγκομιδής είχαν μεγαλύτερο λόγο ΔΣΣ/Ο.Ο. πριν τη διατήρησή τους, σε σύγκριση με τους αντίστοιχους καρπούς της όψιμης συγκομιδής (Πίν. 13). Κατά τη διατήρηση, σημαντική αύξηση του λόγου ΔΣΣ/Ο.Ο. παρατηρήθηκε μόνο στους πορτοκαλί καρπούς και στις 2 περιόδους συγκομιδής (Πίν. 13). Ολική χλωροφύλλη Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η περιεκτικότητα σε ολική χλωροφύλλη των καρπών επηρεάστηκε από τους περισσότερους παράγοντες, αλλά κυρίως από την εποχή καλλιέργειας (κατά 23%), τη διάρκεια διατήρησης (κατά 23%) και το στάδιο ωρίμανσής τους (κατά 18%) (Πίν. 14). Ειδικότερα, κατά τη συγκομιδή και στο τέλος της διατήρησης, την υψηλότερη περιεκτικότητα σε ολική χλωροφύλλη είχαν οι ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) (4,29-6,22 μg/ g ν.β.), ενώ δεν βρέθηκαν διαφορές μεταξύ των κόκκινων (στάδιο 8) και πορτοκαλί (στάδιο 6) καρπών (Πίν. 14). Σημαντική μείωση της περιεκτικότητας σε ολική χλωροφύλλη βρέθηκε στους καρπούς όλων των σταδίων ωρίμανσης, κατά τη διατήρηση, με τους ώριμους πράσινους καρπούς, ωστόσο, να διατηρούν την υψηλότερη περιεκτικότητα (Πίν. 14). Ολικά καροτενοειδή Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η περιεκτικότητα των καρπών σε ολικά καροτενοειδή επηρεάστηκε από τους περισσότερους παράγοντες, αλλά 38

43 κυρίως από τη διάρκεια διατήρησης (κατά 78%) και το στάδιο ωρίμανσής τους (κατά 12%) (Πίν. 14). Ειδικότερα, κατά τη συγκομιδή, την υψηλότερη περιεκτικότητα σε ολικά καροτενοειδή παρουσίασαν οι κόκκινοι καρποί (στάδιο 8) (34,0 μg/ g ν.β.), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (στάδιο 6) (23,7 μg/ g ν.β.), ενώ τη χαμηλότερη περιεκτικότητα είχαν οι ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) καρποί (12,8 μg/ g ν.β. ) (Πίν. 14). Επίσης, τα ολικά καροτενοειδή αυξήθηκαν κατά τη διατήρηση των καρπών όλων των σταδίων, με τους κόκκινους καρπούς να παρουσιάζουν την υψηλότερη περιεκτικότητα (46,1 μg/ g ν.β.), σε σχέση με τους καρπούς των υπόλοιπων δυο σταδίων (41,0-42,1 μg/ g ν.β.) (Πίν. 14). Λυκοπένιο Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η περιεκτικότητα των καρπών σε λυκοπένιο επηρεάστηκε από τους περισσότερους παράγοντες και τις αλληλεπιδράσεις τους, αλλά κυρίως από τη διάρκεια διατήρησης (κατά 78%) και το στάδιο ωρίμανσής τους (κατά 11%) (Πίν. 14). Ειδικότερα, κατά τη συγκομιδή, την υψηλότερη περιεκτικότητα σε λυκοπένιο παρουσίασαν οι κόκκινοι καρποί (στάδιο 8) (18,4 μg/ g ν.β.), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (στάδιο 6) (12,2 μg/ g ν.β.), ενώ τη χαμηλότερη περιεκτικότητα είχαν οι ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) καρποί (5,7 μg/ g ν.β.) (Πίν. 14). Επίσης, το λυκοπένιο αυξήθηκε κατά τη διατήρηση των καρπών όλων των σταδίων, με τους κόκκινους καρπούς να παρουσιάζουν την υψηλότερη περιεκτικότητα (25,5 μg/ g ν.β.), σε σχέση με τους καρπούς των υπόλοιπων δυο σταδίων (23,0-23,2 μg/ g ν.β.) (Πίν. 14). β-καροτένιο Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας των τιμών προέκυψε ότι η περιεκτικότητα των καρπών σε β-καροτένιο επηρεάστηκε από τους περισσότερους παράγοντες, αλλά κυρίως από τη διάρκεια διατήρησης (κατά 70%) και το στάδιο ωρίμανσής τους (κατά 12%) (Πίν. 14). Ειδικότερα, κατά τη συγκομιδή, την υψηλότερη περιεκτικότητα σε β-καροτένιο παρουσίασαν οι κόκκινοι καρποί (στάδιο 8) (9,5 μg/ g ν.β.), ακολουθούμενοι από τους πορτοκαλί (στάδιο 6) (7,8 μg/ g ν.β.), ενώ τη χαμηλότερη περιεκτικότητα είχαν οι ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) καρποί (6,3 μg/ g ν.β.) (Πίν. 14). Επίσης, το β-καροτένιο αυξήθηκε κατά τη διατήρηση των καρπών όλων των σταδίων, χωρίς σημαντικές διαφορές μεταξύ των καρπών και των τριών σταδίων (10,4-11,0 μg/ g ν.β.) (Πίν. 14). 39

44 Συζήτηση Από τις μετρήσεις του χρώματος των καρπών και των 2 υβριδίων (Viscondi F1 και Nemesis F1) κατά τη συγκομιδή τους και στις 2 εποχές καλλιέργειας, με τη χρήση κατάλληλου οργάνου, προέκυψε ότι καλύτερη διάκριση καρπών των 4 σταδίων ωρίμανσης επιτυγχάνεται με τις παραμέτρους h o και το λόγο a/b (Πίν. 1). Αντίθετα, οι παράμετροι L* (φωτεινότητα) και chroma (C*) δεν μπορούν να αξιοποιηθούν για τη διάκριση όλων των σταδίων ωρίμανσης, εφόσον δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των ώριμων κόκκινων και των κόκκινων καρπών καθώς και μεταξύ των πορτοκαλί και των ώριμων πράσινων καρπών (Πίν. 1). Ο τραυματισμός που προκλήθηκε με αφαίρεση τμήματος του ποδίσκου κάτω από τη ζώνη αποκοπής επηρέασε ελάχιστα τις μεταβολές που παρατηρήθηκαν στο χρώμα των καρπών της πρώιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας κατά τη διατήρηση και δεν είχε σημαντική επίδραση στην ωρίμανσή τους, εφόσον επηρέασε 1% τις παραμέτρους h o και το λόγο a/b, οι οποίοι όπως βρέθηκε και παραπάνω είναι οι πιο αξιόπιστοι δείκτες ωρίμανσης καρπών τομάτας. Άρα ο τραυματισμός του ποδίσκου δεν αποτελεί σημαντική καταπόνηση, όπως ο μωλωπισμός ή η διάρρηξη της επιδερμίδας των καρπών τομάτας που συχνά προκαλείται κατά τη συγκομιδή και τους μετασυλλεκτικούς χειρισμούς και που έχει αναφερθεί ότι επιταχύνουν τη διαδικασία ωρίμανσης κατά τη διατήρηση (Chung et al., 2006). Το παραπάνω αποτέλεσμα υποδηλώνει ότι οι πρακτικές που εφαρμόζονται συχνά από τους παραγωγούς ή τους εμπόρους καρπών τομάτας, οι οποίοι είτε συγκομίζουν τους καρπούς από το φυτό αποσπώντας τους με χρήση αιχμηρού αντικειμένου ή αφαιρώντας τμήμα του ποδίσκου κάτω από τη ζώνη αποκοπής κατά τη συσκευασία, αντίστοιχα, δεν επιταχύνει την ωρίμανση και άρα δεν μειώνει την εμπορευσιμότητα του προϊόντος. Αντίθετα, οι μεταβολές των παραμέτρων h o και του λόγου a/b των καρπών επηρεάστηκαν σημαντικά κυρίως από το στάδιο ωρίμανσής τους κατά τη συγκομιδή, κατά 84-91%, στο υβρίδιο Viscondi F1 και κατά 74-77% στο υβρίδιο Nemesis F1 (Πίν. 2-4) και δευτερευόντως από τη διάρκεια διατήρησής τους, κατά 7-12% στο υβρίδιο Viscondi F1 και κατά 17-19% στο υβρίδιο Nemesis F1 (Πίν. 2-4). Από τα παραπάνω προκύπτει τελικά ότι το στάδιο ωρίμανσης στο οποίο θα συγκομιστεί ο καρπός είναι ο κυριότερος παράγοντας που καθορίζει την ωρίμανσή του, όσον αφορά τη μεταβολή του χρώματος της εξωτερικής επιφάνειας του καρπού και δευτερευόντως η διάρκεια διατήρησής του μετασυλλεκτικά. Ωστόσο, με εξαίρεση τους καρπούς του υβριδίου Viscondi F1 από φυτά 40

45 εμβολιασμένα στο υποκείμενο Protector, όπου μετά από 16 ημέρες διατήρησης στους 12 o C, η παράμετρος h o και ο λόγος a/b των καρπών που συγκομίστηκαν στο στάδιο 8 διέφερε από εκείνους που συγκομίστηκαν στα στάδια 4 και 6 (Σχ. 4), δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές στους καρπούς του ίδιου υβριδίου από αυτόριζα φυτά καθώς επίσης και του υβριδίου Nemesis F1 (Σχ. 2, 6). Από τους καρπούς του υβριδίου Nemesis F1 που συγκομίστηκαν σε διαφορετικά στάδια ωρίμανσης (κόκκινο, πορτοκαλί και πράσινο) κατά την πρώιμη και όψιμη συγκομιδή της ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C, προέκυψε ότι οι μεταβολές των παραμέτρων h o και του λόγου a/b επηρεάστηκαν λιγότερο από την περίοδο συγκομιδής (πρώιμη ή όψιμη) (κατά 6-9%) και ελάχιστα από την εποχή καλλιέργειας των φυτών (κατά 2%) (Πίν. 5.). Σύμφωνα με το αποτέλεσμα αυτό, δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές στις μεταβολές του χρώματος μεταξύ των καρπών που συγκομίστηκαν στο ίδιο στάδιο είτε στην έναρξη ή στο τέλος της καλλιεργητικής περιόδου αλλά ούτε και μεταξύ των καρπών που συγκομίστηκαν από φυτά που καλλιεργήθηκαν την περίοδο της άνοιξης και του φθινοπώρου (Σχ. 7). Αντίθετα, τη μεγαλύτερη επίδραση στη μεταβολή του χρώματος και ιδιαίτερα των παραμέτρων h o και του λόγου a/b είχε το στάδιο ωρίμανσης των καρπών κατά τη συγκομιδή τους (κατά 70-72%) (Πίν. 5) ακολουθούμενο από τη διάρκεια διατήρησης (κατά 14-15%). Μάλιστα, ανάλογα με το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή, οι παράμετροι h o και o λόγος a/b σχετίζονται λογαριθμικά με τη διάρκεια διατήρησης στους 12 o C και οι τιμές τους μπορούν να προβλεφθούν χρησιμοποιώντας τις εξισώσεις του πίνακα 6. Αυτό το αποτέλεσμα είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο που μπορεί να αξιοποιηθεί από τους φορείς που εμπλέκονται στην εμπορία καρπών τομάτας, ώστε να έχουν πλήρη γνώση του σταδίου ωρίμανσης των καρπών καθημερινά κατά τη διατήρηση και να λαμβάνουν τις κατάλληλες αποφάσεις σχετικά με τη διάθεση του προϊόντος στην αγορά. Στο τέλος της διατήρησης, οι παράμετροι h o και ο λόγος a/b δεν διέφερε στους καρπούς, ανεξάρτητα από το στάδιο ωρίμανσης στο οποίο βρίσκονταν κατά τη συγκομιδή (Σχ. 8). Σύμφωνα με το αποτέλεσμα αυτό, ενώ κατά τη συγκομιδή τους οι καρποί διαφέρουν στο χρώμα, ανάλογα με το στάδιο ωρίμανσης που βρίσκονται, είναι αδύνατο να γίνει διάκριση, είτε με το μάτι είτε με τη χρήση κατάλληλου χρωματόμετρου, μετά από 16 ημέρες διατήρησης στους 12 o C του σταδίου ωρίμανσης στο οποίο συγκομίστηκε κάθε καρπός. Όμοια με τις διαφορές στο χρώμα και η αντίσταση της σάρκας των καρπών στην πίεση κατά τη συγκομιδή επηρεάστηκε από το στάδιο ωρίμανσης των καρπών κατά 91% και 41

46 μόλις κατά 7% από την εποχή της καλλιέργειας των φυτών (Πίν. 7). Οι ώριμοι κόκκινοι και οι κόκκινοι καρποί δεν διέφεραν μεταξύ τους που υποδηλώνει ότι η μετάβαση από το στάδιο της εμπορικής συγκομιδής (στάδιο 8) στο επιθυμητό στάδιο της κατανάλωσης (στάδιο 10) δεν συνεπάγεται και επιπλέον μαλάκωμα της σάρκας. Αντίθετα, οι καρποί που συγκομίστηκαν στο πορτοκαλί χρώμα είχαν ενδιάμεσες τιμές αντίστασης της σάρκας στην πίεση με του κόκκινους καρπούς καθώς και με τους ώριμους πράσινους οι οποίοι ήταν και οι πιο σκληροί (Πίν. 7). Ταυτόχρονα, δεν βρέθηκαν και διαφορές μεταξύ των σταδίων ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή των καρπών στις 2 εποχές (άνοιξη και φθινόπωρο), το οποίο σε συνδυασμό με την ελάχιστη επίδραση της εποχής καλλιέργειας στο χρώμα των καρπών κατά τη συγκομιδή τους, υποδηλώνει ότι οι καρποί που χρησιμοποιήθηκαν στην εργασία αυτή ήταν όντως του ιδίου σταδίου ωρίμανσης ανεξάρτητα από την εποχή καλλιέργειας των φυτών και τον χρόνο συγκομιδής των καρπών. Ωστόσο, αν και βρέθηκαν σημαντικές διαφορές στην αντίσταση της σάρκας στην πίεση των καρπών ακόμη και μετά από 16 ημέρες διατήρησης στους 12 o C (Πίν. 9), η σκληρότητα των καρπών που συγκομίστηκαν είτε σε ώριμο πράσινο είτε σε πορτοκαλί στάδιο μειώθηκε στα επίπεδα που είχαν οι κόκκινοι καρποί κατά τη συγκομιδή. Πρακτικά, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μεταβολής τόσο του χρώματος όσο και της αντίστασης της σάρκας στην πίεση που περιγράφονται παραπάνω, αυτό σημαίνει ότι ο καταναλωτής δεν μπορεί να ξεχωρίσει εάν οι καρποί που προμηθεύτηκε από την αγορά είχαν αποσπαστεί από το φυτό ενώ ήταν ήδη κόκκινοι ή αν είχαν ωριμάσει κατά τη διατήρησή τους μετασυλλεκτικά. Είναι άγνωστο, ωστόσο, εάν στο τέλος της διατήρησης οι καρποί αυτοί είχαν και την ίδια διατροφική αξία. Ταυτόχρονα, ενώ το χρώμα των καρπών (παράμετρος h o και ο λόγος a/b) που συγκομίστηκαν στο κόκκινο στάδιο δεν μεταβλήθηκε σημαντικά κατά τη διατήρηση (Σχ.), η αντίσταση της σάρκας των καρπών μειώθηκε (Πίν. 9) και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον η μελέτη της μεταβολής των διατροφικών χαρακτηριστικών κατά τη διατήρηση των καρπών αυτών. Η ξηρή ουσία, τα διαλυτά στερεά συστατικά, οι ολικές διαλυτές φαινόλες, η συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα και η ογκομετρούμενη οξύτητα των καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης ή φθινοπωρινής καλλιέργειας επηρεάστηκε κυρίως από την εποχή καλλιέργειας των φυτών (κατά 47-87%) και λιγότερο από το στάδιο συγκομιδής των καρπών (κατά 0-36%) (Πίν. 7). Γενικά, στους καρπούς που συγκομίστηκαν κατά τη φθινοπωρινή καλλιέργεια, βρέθηκε χαμηλότερη περιεκτικότητα σε ξηρή ουσία, διαλυτά στερεά συστατικά και οξύτητα καθώς και υψηλότερη αντιοξειδωτική ικανότητα ιδιαίτερα στους καρπούς των ανώριμων σταδίων 42

47 (πορτοκαλί ή ώριμους πράσινους καρπούς), σε σχέση με την ανοιξιάτικη καλλιέργεια (Πίν. 7). Αντίθετα, ο λόγος των διαλυτών στερεών συστατικών/ ογκομετρούμενη οξύτητα (ΔΣΣ/Ο.Ο.), τα ολικά καροτενοειδή, το λυκοπένιο και το β-καροτένιο καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης ή φθινοπωρινής καλλιέργειας επηρεάστηκαν κυρίως από στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 59-97%) και καθόλου από την εποχή καλλιέργειας των φυτών (Πίν. 7). Η περιεκτικότητα των ολικών καροτενοειδών, του λυκοπενίου και του β-καροτένιου ήταν ανάλογη με το στάδιο ωρίμανσης των καρπών, ενώ δεν βρέθηκαν διαφορές μεταξύ των καρπών του ίδιου σταδίου που συγκομίστηκαν στα τέλη Μαΐου ή στα μέσα Οκτωβρίου, αν και η ηλιακή ακτινοβολία που επικρατούσε κατά την ανοιξιάτικη καλλιέργεια ήταν υψηλότερη από τη φθινοπωρινή. Έχει αναφερθεί ότι το φως επάγει τη σύνθεση καροτενοειδών στον καρπό της τομάτας (Giuntini et al., 2005), εφόσον και η θερμοκρασία στο περιβάλλον της καλλιέργειας είναι o C (Dumas et al., 2003). Το γεγονός ότι δεν βρέθηκαν διαφορές μεταξύ των 2 εποχών καλλιέργειας πιθανότατα αποδίδεται στη σκίαση των φυτών που εφαρμόστηκε τις ημέρες της υψηλής ηλιοφάνειας της ανοιξιάτικης καλλιέργειας, για αποφυγή έντονης αύξησης της θερμοκρασίας στο εσωτερικό του θερμοκηπίου, οπότε περιορίστηκε η ακτινοβολία που δέχτηκαν τα φυτά την περίοδο της άνοιξης- καλοκαίρι αλλά και λόγω της θέρμανσης που εφαρμόστηκε, ώστε η μέση θερμοκρασία να διατηρηθεί >15 o C κατά την περίοδο του φθινοπώρου (Σχ. 10). Προφανώς, η ηλιακή ακτινοβολία την περίοδο φθινόπωρο-χειμώνας δεν ήταν περιοριστικός παράγοντας για τη σύνθεση καροτενοειδών στον καρπό της τομάτας. Κατά τη διατήρηση για 16 ημέρες στους 12 o C κόκκινων, πορτοκαλί ή ώριμων πράσινων καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης ή φθινοπωρινής καλλιέργειας, η ογκομετρούμενη οξύτητα, το ph και ο λόγος διαλυτών στερεών συστατικών/ οξύτητα (ΔΔΣ/Ο.Ο.) επηρεάστηκε κυρίως από το στάδιο ωρίμανσης των καρπών κατά τη συγκομιδή (κατά 33-81%), η ξηρή ουσία και τα διαλυτά στερεά συστατικά επηρεάστηκαν από την εποχή καλλιέργειας (κατά 47-55%), η συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα επηρεάστηκε από την εποχή καλλιέργειας, την αλληλεπίδρασή της με την περίοδο συγκομιδής και από τη διάρκεια διατήρησης (κατά 36, 33 και 14%%, αντίστοιχα), οι ολικές διαλυτές φαινόλες από την αλληλεπίδραση της εποχής καλλιέργειας και περίοδο συγκομιδής καθώς και από τη διάρκεια διατήρησης (κατά 59 και 18%), ενώ τα ολικά καροτενοειδή, το λυκοπένιο και το β-καροτένιο επηρεάστηκαν κυρίως από τη διατήρηση (κατά 77-80%) και δευτερευόντως από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή (κατά 11-12%) (Πίν ). Το ph και ο λόγος των ΔΔΣ/Ο.Ο. ήταν αυξημένα 43

48 στους κόκκινους καρπούς και μειωμένα στους καρπούς των σταδίων 4 και 6, ενώ αντίστροφα η ογκομετρούμενη οξύτητα ήταν αυξημένη στους καρπού των ανώριμων σταδίων, ανεξάρτητα από την εποχή καλλιέργειας ή περίοδο συγκομιδής και τη διατήρησή τους (Πίν ). Η ξηρή ουσία και τα διαλυτά στερεά συστατικά ήταν αυξημένα στους καρπούς που συγκομίστηκαν από φυτά της ανοιξιάτικης καλλιέργειας, ανεξάρτητα από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή ή την περίοδο συγκομιδής (πρώιμη ή όψιμη) και τη διάρκεια διατήρησης (Πίν ), ενώ η συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα και οι ολικές διαλυτές φαινόλες ήταν αυξημένα στους καρπούς που συγκομίστηκαν στο τέλος της ανοιξιάτικης και στην αρχή της φθινοπωρινής καλλιέργειας και μειωμένα στους καρπούς της πρώιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας και μάλιστα αυξήθηκαν σε όλους τους καρπούς κατά τη διατήρησης, ανεξάρτητα από το στάδιο ωρίμανσής τους κατά τη συγκομιδή (Πίν. 10). Ενώ βρέθηκαν σημαντικές διαφορές στην περιεκτικότητα των ολικών ή επιμέρους καροτενοειδών κατά τη συγκομιδή καρπών διαφορετικού σταδίου ωρίμανσης, παρατηρήθηκε σημαντική αύξησή τους κατά τη διατήρηση των καρπών όλων των σταδίων και μάλιστα η περιεκτικότητα των καροτενοειδών στους καρπούς που συγκομίστηκαν στα στάδια 4 και 6 αυξήθηκε κατά τη διατήρηση σε επίπεδα υψηλότερα από εκείνα που είχαν οι κόκκινοι καρποί κατά τη συγκομιδή τους (Πίν. 14), ανεξάρτητα από την εποχή καλλιέργειας ή περίοδο συγκομιδής. Σύμφωνα με τα παραπάνω, το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή επηρέασε όλα τα χαρακτηριστικά των καρπών, με εξαίρεση τα διαλυτά στερεά συστατικά και μάλιστα είχε τη σημαντικότερη επίδραση σε όλες τις παραμέτρους του χρώματος (L*, C*, h o και a/b) των καρπών, όπως επίσης και στην αντίσταση της σάρκας στην πίεση, στην ογκομετρούμενη οξύτητα, στο ph και στο λόγο ΔΣΣ/Ο.Ο. Αν και υπήρχαν σημαντικές διαφορές στις παραμέτρους του χρώματος h o και στο λόγο a/b κατά τη συγκομιδή, μετά από 16 ημέρες διατήρησης στους 12 o C το χρώμα δεν διέφερε στους καρπούς που συγκομίστηκαν σε διαφορετικά στάδια ωρίμανσης (Σχ. 8Γ, Δ). Ωστόσο, το ph, η περιεκτικότητα σε ολικά καροτενοειδή και λυκοπένιο ήταν υψηλότερη και η αντίσταση της σάρκας στην πίεση, η ογκομετρούμενη οξύτητα και η περιεκτικότητα σε χλωροφύλλη ήταν χαμηλότερη στους καρπούς που συγκομίστηκαν στο κόκκινο στάδιο, τόσο κατά τη συγκομιδή όσο και στο τέλος της διατήρησης, σε σχέση με τους πορτοκαλί και κυρίως με τους ώριμους πράσινους καρπούς (Πίν. 9, 12, 14). Το στάδιο ωρίμανσης στο οποίο συγκομίζεται o καρπός, έχει αναφερθεί και από άλλους ερευνητές ότι επηρεάζει σημαντικά την περιεκτικότητα σε διατροφικά χαρακτηριστικά (Dumas et al., 2003; Periago et al., 2009) και τη διάρκεια διατήρησης του καρπού τομάτας (Alam et al., 2006). 44

49 Σύμφωνα με τους (Getinet et al., 2008; Kader, 2008), η συγκομιδή των καρπών μπορεί να γίνει σε ανώριμο στάδιο, πριν τη φυσιολογική ωρίμανση, με στόχο την καλύτερη εμπορευσιμότητα και την εξασφάλιση υψηλότερης τιμής πώλησης του προϊόντος, εφόσον η πρακτική αυτή αυξάνει την αντοχή των καρπών στις διάφορες μεταχειρίσεις μετασυλλεκτικά και εξασφαλίζει μεγαλύτερη διάρκεια συντήρησης. Ωστόσο, σημαντικές διαφορές έχουν βρεθεί στα επίπεδα του ασκορβικού οξέος και των ολικών διαλυτών συστατικών, ανάμεσα σε καρπούς που συγκομίστηκαν στο ώριμο πράσινο στάδιο και σε καρπούς που συγκομίστηκαν σε πιο ώριμο στάδιο, με τους τελευταίους να έχουν υψηλότερη περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά και ασκορβικό οξύ (Getinet et al., 2008; Shi et al.,1999). Αξιόλογα είναι τα αποτελέσματα της επίδραση του σταδίου ωρίμανσης στην περιεκτικότητα των καρπών σε ξηρή ουσία, διαλυτά στερεά συστατικά, καροτενοειδή και λυκοπένιο, η οποία ήταν αυξημένη στους καρπούς του ώριμου σταδίου (Leonardi et al., 2000; Opara et al., 2012; Raffo et al., 2002), ενώ εξίσου σημαντική είναι η επίδραση του σταδίου ωρίμανσης στην περιεκτικότητα του καρπού σε φαινολικές και άλλες αντιοξειδωτικές ενώσεις που παρουσίασαν σημαντική αύξηση κατά την ωρίμανση του καρπού από το ώριμο πράσινο στο ώριμο κόκκινο στάδιο (García-Valverde et al., 2013). Η εποχή καλλιέργειας των φυτών τομάτας (άνοιξη ή φθινόπωρο) επηρέασε σημαντικά τα περισσότερα χαρακτηριστικά, με εξαίρεση την περιεκτικότητα των καρπών σε ολικά καροτενοειδή και λυκοπένιο αλλά είχε τη σημαντικότερη επίδραση μόνο στην ξηρή ουσία και στην περιεκτικότητα των καρπών σε διαλυτά στερεά συστατικά τα οποία ήταν αυξημένα στους καρπούς που συγκομίστηκαν κατά την ανοιξιάτικη καλλιέργεια (Πίν. 10, 11). Οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν κατά την καλλιέργεια σε διαφορετικές περιόδους του έτους ασκούν σημαντική επίδραση στην απόδοσης της καλλιέργειας και στην τελική ποιότητα του καρπού τομάτας (Davies and Hobson 1981; Dumas et al., 2003). Σημαντικές διαφορές στην ανάπτυξη αλλά και στην απόδοση των φυτών έχουν αναφερθεί μεταξύ τριών εποχών καλλιέργειας (φθινοπωρινή, χειμωνιάτικη και καλοκαιρινή), με την χειμερινή καλλιέργεια να παρουσιάζει τα καλύτερα αποτελέσματα λόγω της μεγαλύτερης ανάπτυξης των φυτών, του αυξημένου αριθμού ταξιανθιών και της παραγωγής μεγαλύτερου αριθμού και βάρους καρπών ανά φυτό (Ashrafuzzaman et al., 2010). Ταυτόχρονα, βρέθηκαν και διαφορές στην ποιότητα καρπών τομάτας που συγκομίστηκαν από φυτά που καλλιεργήθηκαν την άνοιξη και το φθινόπωρο. Ειδικότερα, οι καρποί οι οποίοι συγκομίστηκαν κατά την ανοιξιάτικη καλλιέργεια είχαν υψηλότερη ξηρή ουσία, ογκομετρούμενη οξύτητα, ολικές διαλυτές φαινόλες και αντιοξειδωτική ικανότητα και 45

50 χαμηλότερη αντίσταση της σάρκας στην πίεση, σε σύγκριση με εκείνους που συγκομίστηκαν από τη φθινοπωρινή καλλιέργεια (Anza et al., 2006). Πιθανότατα, οι παραπάνω διαφορές στις 2 καλλιεργητικές περιόδους να οφείλεται στη διαφορετική ημερήσια θερμοκρασία και ηλιακή ακτινοβολία που επικράτησε ανά εποχή, παράγοντες οι οποίοι έχουν αναφερθεί ότι ασκούν σημαντική επίδραση στην ποιότητα των καρπών τομάτας (Dumas et al., 2003). Η περίοδος συγκομιδής (πρώιμη ή όψιμη) επηρέασε επίσης τα περισσότερα χαρακτηριστικά, με εξαίρεση την παράμετρο C* του χρώματος και την περιεκτικότητα των καρπών σε διαλυτά στερεά συστατικά και β-καροτένιο, αλλά δεν είχε τη σημαντικότερη επίδραση σε κανένα από τα χαρακτηριστικά της ποιότητας των καρπών που προσδιορίστηκαν. Μόνο η αλληλεπίδραση της περιόδου συγκομιδής με την εποχή καλλιέργειας είχε σημαντική επίδραση στη συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα των καρπών και είχε κυρίαρχη επίδραση στην περιεκτικότητά τους σε ολικές διαλυτές φαινόλες. Ειδικότερα, οι καρποί της όψιμης συγκομιδής κατά την ανοιξιάτικη καλλιέργεια και της πρώιμης συγκομιδής κατά τη φθινοπωρινή είχαν υψηλότερη αντιοξειδωτική ικανότητα και περιεκτικότητα σε ολικές διαλυτές φαινόλες (Πίν. 10). Η επίδραση που ασκεί η περίοδος συγκομιδής στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των καρπών τομάτας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας (Beckles, 2012), το συνολικό αριθμό καρπών που φέρει κάθε φυτό (Gautier et al., 2005) και ενδεχομένως και το στάδιο ανάπτυξης των φυτών τα οποία διαμορφώνουν τα μορφολογικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του καρπού, λόγω ανταγωνισμού για νερό και φωτοσυνθετικά προϊόντα μεταξύ των καρπών (Dumas et al., 2003). Σύμφωνα με τους (Kowalczyk et al., 2011) καρποί που συγκομίστηκαν τον Ιούλιο, είχαν υψηλότερη ξηρή ουσία και οξύτητα σε σχέση με εκείνους που συγκομίστηκαν το Σεπτέμβριο, χωρίς ωστόσο να βρεθούν διαφορές στο ph και στην περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά. Σημαντικές διαφορές στην αντίσταση της σάρκας στην πίεση, την οξύτητα και την περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά συστατικά, βρέθηκαν σε καρπούς από πέντε διαδοχικές συγκομιδές ανά μήνα κατά την περίοδο Μάιο- Σεπτέμβριο, όπου ο λόγος διαλυτά στερεά συστατικά/ οξέα ήταν υψηλότερος στη συγκομιδή του Ιουλίου και η αντίσταση της σάρκας στην πίεση στη συγκομιδή του Ιουνίου (Farneti et al., 2013). Διαφορές επίσης βρέθηκαν και στην αντιοξειδωτική ικανότητα και στην περιεκτικότητα σε φαινολικές ενώσεις μεταξύ καρπών που συγκομίστηκαν στην αρχή και στο τέλος του φθινοπώρου, όπου η χαμηλότερη μέση ημερήσια θερμοκρασία που επικράτησε προς το τέλος του φθινοπώρου είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της αντιοξειδωτικής ικανότητας 46

51 και της περιεκτικότητας των καρπών σε φαινόλες (Riga et al., 2008). Διαφορές στην περιεκτικότητα σε λυκοπένιο και σε διαλυτά στερεά συστατικά βρέθηκαν και σε καρπούς 3 συγκομιδών κατά την περίοδο τέλος Ιουνίου- μέσα Ιουλίου, χωρίς ωστόσο να ακολουθούν οι μεταβολές αυτές κάποια συγκεκριμένη χρονική τάση (Brandt et al., 2006). Όμοια, διαφορές βρέθηκαν στην περιεκτικότητα αντιοξειδωτικών ενώσεων (καροτενοειδή, ασκορβικό οξύ, φαινόλες) σε ώριμους κόκκινους καρπούς μικρόκαρπης τομάτας, από 6 συγκομιδές κατά τη διάρκεια του έτους (Απρίλιο- Μάρτιο), χωρίς ωστόσο αυτές να σχετίζονται ούτε με τη θερμοκρασία αλλά ούτε και με την ηλιακή ακτινοβολία που επικρατούσε κατά την καλλιέργεια (Raffo et al., 2006). Η διάρκεια διατήρησης επηρέασε επίσης όλα τα χαρακτηριστικά που προσδιορίστηκαν, με εξαίρεση την περιεκτικότητα των καρπών σε διαλυτά στερεά συστατικά, και μάλιστα άσκησαν τη σημαντικότερη επίδραση στην περιεκτικότητα των καρπών σε χρωστικές (χλωροφύλλη, ολικά καροτενοειδή, λυκοπένιο και β-καροτένιο) (Πίν. 14). Η αντίσταση της σάρκας στην πίεση και η περιεκτικότητα σε χλωροφύλλη μειώθηκε, ενώ ταυτόχρονα αυξήθηκε σημαντικά η περιεκτικότητα του λυκοπενίου και του β-καροτένιου στους καρπούς όλων των σταδίων ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή μετά από 16 ημέρες διατήρησης στους 12 o C (Πίν. 9, 14). Σημαντικές μεταβολές σε οργανοληπτικά χαρακτηριστικά καρπών τομάτας, κατά της διάρκεια της διατήρησής τους έχει αναφερθεί και από τους De Ketelaere et al. (2004), όπου βρέθηκε σημαντική μείωση της αντίστασης της σάρκας στην πίεση καρπών 13 γενοτύπων τομάτας που συγκομίστηκαν τους μήνες Αύγουστο και Οκτώβριο και διατηρήθηκαν για 2 εβδομάδες στους 18 ο C. Μείωση της αντίστασης της σάρκας στην πίεση καρπών τομάτας βρέθηκε επίσης και κατά τη διατήρηση για 14 ημέρες σε θερμοκρασίες 12, 17 και 22 ο C, με τη μεγαλύτερη μείωση να παρατηρείται στην υψηλότερη θερμοκρασία διατήρησης (Hertog et al., 2004). Αύξηση της περιεκτικότητας του λυκοπενίου βρέθηκε κατά τη διατήρηση καρπών τομάτας στους 15 και 22 ο C για 10 και 14 ημέρες, αντίστοιχα (Ajlouni et al., 2001; Tour and Savage, 2006). 47

52 Συμπεράσματα Από τις μετρήσεις του χρώματος των καρπών και των 2 υβριδίων (Viscondi F1 και Nemesis F1) κατά τη συγκομιδή τους και στις 2 εποχές καλλιέργειας, με τη χρήση κατάλληλου οργάνου, προέκυψε ότι καλύτερη διάκριση καρπών των 4 σταδίων ωρίμανσης επιτυγχάνεται με τις παραμέτρους h o και το λόγο a/b. Ο τραυματισμός που προκλήθηκε με αφαίρεση τμήματος του ποδίσκου κάτω από τη ζώνη αποκοπής επηρέασε ελάχιστα τις μεταβολές που παρατηρήθηκαν στο χρώμα των καρπών της πρώιμης συγκομιδής της ανοιξιάτικης καλλιέργειας κατά τη διατήρηση και δεν είχε σημαντική επίδραση στην ωρίμανσή τους. Το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή επηρέασε τα περισσότερα χαρακτηριστικά των καρπών και μάλιστα είχε τη σημαντικότερη επίδραση στο χρώμα (παράμετροι h o και a/b) (κατά 70-72%), όπως επίσης και στην αντίσταση της σάρκας στην πίεση (κατά 48%), στην ογκομετρούμενη οξύτητα (κατά 30%), στο ph (κατά 72%) και στο λόγο ΔΣΣ/Ο.Ο. (κατά 43%). Η εποχή καλλιέργειας των φυτών τομάτας (άνοιξη ή φθινόπωρο) επηρέασε σημαντικά τα περισσότερα χαρακτηριστικά, με εξαίρεση την περιεκτικότητα των καρπών σε ολικά καροτενοειδή και λυκοπένιο αλλά είχε τη σημαντικότερη επίδραση μόνο στην ξηρή ουσία (κατά 47%) και στην περιεκτικότητα των καρπών σε διαλυτά στερεά συστατικά (κατά 55%). Η περίοδος συγκομιδής (πρώιμη ή όψιμη) επηρέασε επίσης σημαντικά τα περισσότερα χαρακτηριστικά, αλλά δεν είχε τη σημαντικότερη επίδραση σε κανένα από τα χαρακτηριστικά της ποιότητας των καρπών που προσδιορίστηκαν. Η διάρκεια διατήρησης επηρέασε επίσης όλα τα χαρακτηριστικά που προσδιορίστηκαν, με εξαίρεση την περιεκτικότητα των καρπών σε διαλυτά στερεά συστατικά, και μάλιστα άσκησαν τη σημαντικότερη επίδραση στην περιεκτικότητα των καρπών σε χρωστικές (χλωροφύλλη, ολικά καροτενοειδή, λυκοπένιο και β- καροτένιο) (κατά 77-80%). 48

53 Βιβλιογραφία Abushita, A. A., E. A. Hebshi, H. G. Daood, and P. A. Biacs, Determination of Antioxidant Vitamins in Tomatoes. Food Chemistry 60 (2): Adams, P. and Winsor, G.W., Further Studies of the Composition and Quality of Tomato Fruit. Annual report for 1976, Glasshouse Crops Research Institute Littlehampton: Ajlouni, S., S. Kremer, and L. Masih, Lycopene Content in Hydroponic and Non-Hydroponic Tomatoes during Postharvest Storage. Food Australia 53 (5): Alam, M., M. Rahman, M. Mamun, I. Ahmad, and K. Islam, Enzyme activities in relation to sugar accumulation in tomato. In: Proceeding of Pakistan Academic Science 43(4): Anza, M., P. Riga, and C. Garbisu, Effects of Variety and Growth Season on the Organoleptic and Nutritional Quality of Hydroponically Grown Tomato. Journal of Food Quality 29 (1): Arias, R., T. -C Lee, D. Specca, and H. Janes, Quality Comparison of Hydroponic Tomatoes (Lycopersicon Esculentum) Ripened on and Off Vine. Journal of Food Science 65 (3): Asami, D. K., Y. -J Hong, D. M. Barrett, and A. E. Mitchell, Processing- Induced Changes in Total Phenolics and Procyanidins in Clingstone Peaches. Journal of the Science of Food and Agriculture 83 (1): Ashrafuzzaman, M., M. A. Haque, M. R. Ismail, M. T. Islam, and S. M. Shahidullah, Genotypic and Seasonal Variation in Plant Development and Yield Attributes in Tomato (Lycopersicon Esculentum Mill.) Cultivars. International Journal of Botany 6 (1): Babbitt, J. K., M. J. Powers, and M. E. Patterson, Effects of Growth Regulators on Cellulase, Polygalacturonase, Respiration, Color and Texture of Ripening Tomatoes. Journal of the American Society for Horticultural Science 98 (1): Balibrea, M. E., C. Martínez-Andújar, J. Cuartero, M. C. Bolarín, and F. Pérez- Alfocea, The High Fruit Soluble Sugar Content in Wild Lycopersicon Species and their Hybrids with Cultivars Depends on Sucrose Import during 49

54 Ripening rather than on Sucrose Metabolism. Functional Plant Biology 33 (3): Beckles, D. M., Factors Affecting the Postharvest Soluble Solids and Sugar Content of Tomato (Solanum Lycopersicum L.) Fruit. Postharvest Biology and Technology 63 (1): Bertin, N., C. Gary, M. Tchamitchian, and B. E. Vaissiere, Influence of Cultivar, Fruit Position and Seed Content on Tomato Fruit Weight during a Crop Cycle Under Low and High Competition for Assimilates. Journal of Horticultural Science and Biotechnology 73 (4): Bilton R., M. Gerber, P. Grolier, and C. Leoni, The White Book on Antioxidants in Tomatoes and Tomato Products and Their Health Benefits. CMITI, Avignon. Blokhina, O., E. Virolainen, and K. V. Fagerstedt, Antioxidants, Oxidative Damage and Oxygen Deprivation Stress: A Review. Annals of Botany 91 (SPEC. ISS. JAN.): Brandt, S., Z. Pék, É. Barna, A. Lugasi, and L. Helyes, Lycopene Content and Colour of Ripening Tomatoes as Affected by Environmental Conditions.Journal of the Science of Food and Agriculture 86 (4): Brand-Williams W., M. E. Cuvelier, and C. Berset, Use of a Free Radical Method to Evaluate Antioxidant Activity. LTW-Food Science and Technology 28: Brett C. T. and K. W. Waldron, Physiology and Biochemistry of Plant Cell Walls. In: Topics in Plant Physiology, Vol. 2, Chapman & Hall, London, 256 pages. Britton G., S. Liaaen-Jensen, and H. Pfander, Carotenoids (Handbook), Springer, Basel, 647 pages, Cabibel, M. and Ferry, P., Evolution de la teneur en caroténoides de la tomate en fonction de la maturation et des conditions culturales. Annales de Technologie Agricole 29 (1): Caldwell, C. R., S. J. Britz, and R. M. Mirecki, Effect of Temperature, Elevated Carbon Dioxide, and Drought during Seed Development on the Isoflavone Content of Dwarf Soybean [Glycine Max (L.) Merrill] Grown in Controlled Environments. Journal of Agricultural and Food Chemistry 53 (4): Carrari, F., C. Baxter, B. Usadel, E. Urbanczyk-Wochniak, M. -I Zanor, A. Nunes- Nesi, V. Nikiforova, D. Centero, A. Ratzka, M. Pauly, L. J. Sweetlove, and A. 50

55 R. Fernie, Integrated Analysis of Metabolite and Transcript Levels Reveals the Metabolic Shifts that Underlie Tomato Fruit Development and Highlight Regulatory Aspects of Metabolic Network Behavior. Plant Physiology 142 (4): Chan, J. M., P. H. Gann, and E. L. Giovannucci, Role of Diet in Prostate Cancer Development and Progression. Journal of Clinical Oncology 23 (32): Choi, K., G. Lee, Y. J. Han, and J. M. Bunn, Tomato Maturity Evaluation using Color Image Analysis. Transactions of the American Society of Agricultural Engineers 38 (1): Chung, T. T., G. West, and G. A. Tucker, Effect of Wounding on Cell Wall Hydrolase Activity in Tomato Fruit. Postharvest Biology and Technology 40 (3): Clinton, S. K., Lycopene: Chemistry, Biology, and Implications for Human Health and Disease. Nutrition Reviews 56 (2 I): D Souza M. C., S. Singha, and M. I.Wilkens, Lycopene Concentration of Tomato Fruit can be Estimated from Chromaticity Values. HortScience 27: Davies, J. N. and G. E. Hobson, The Constituents of Tomato Fruit--the Influence of Environment, Nutrition, and Genotype. Critical Reviews in Food Science and Nutrition 15 (3): De Ketelaere, B., J. Lammertyn, G. Molenberghs, M. Desmet, B. Nicolaï, and J. De Baerdemaeker, Tomato Cultivar Grouping Based on Firmness Change, Shelf Life and Variance during Postharvest Storage. Postharvest Biology and Technology 34 (2): De Koning, A. N. M. and H. W. De Ruiter, Leaf Area Index (LAI) and dry matter content of the fruits of commercially grown crops. Annual report for 1990, Glasshouse Crops Research Station, Naaldwijk: 29. De Koning, A. N. M., Development and Dry Matter Distribution in Glasshouse Tomato: A Quantitative Approach. PhD Thesis, Wageningen Agricultural University, Wageningen, the Netherlands: 240. Dorais, M., D. L. Ehret, and A. P. Papadopoulos, Tomato (Solanum Lycopersicum) Health Components: From the Seed to the Consumer. Phytochemistry Reviews 7 (2):

56 Dumas, Y., M. Dadomo, G. Di Lucca, and P. Grolier, Effects of Environmental Factors and Agricultural Techniques on Antioxidant Content of Tomatoes. Journal of the Science of Food and Agriculture 83 (5): Edwards, R. A., and F. N. Reuters, Pigment Changes During the Maturation of Tomato Fruits. Journal of Food Technology 19: Farneti, B., R. E. Schouten, T. Qian, J. A. Dieleman, L. M. M. Tijskens, and E. J. Woltering, Greenhouse Climate Control Affects Postharvest Tomato Quality. Postharvest Biology and Technology 86: Food and Agriculture Organization (FAO), Production Yearbook No. 65. FAO, Rome, Italy. pp: 54. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAOSTAT), Crop Production Tomato FAOSTAT. Franceschi, S., E. Bidoli, C. La Vecchia, R. Talamini, B. D'Avanzo, and E. Negri, Tomatoes and Risk of Digestive-Tract Cancers. International Journal of Cancer 59 (2): Francia, D., D. Demaria, O. Calderini, L. Ferraris, D. Valentino, S. Arcioni, G. Tamietti, and F. Cardinale, Wounding Induces Resistance to Pathogens with Different Lifestyles in Tomato: Role of Ethylene in Cross-Protection. Plant, Cell and Environment 30 (11): García-Valverde, V., I. Navarro-González, J. García-Alonso, and M. J. Periago, Antioxidant Bioactive Compounds in Selected Industrial Processing and Fresh Consumption Tomato Cultivars. Food and Bioprocess Technology 6 (2): Gautier, H., A. Rocci, M. Buret, D. Grasselly, and M. Causse, Fruit Load Or Fruit Position Alters Response to Temperature and Subsequently Cherry Tomato Quality. Journal of the Science of Food and Agriculture 85 (6): George, B., C. Kaur, D. S. Khurdiya, and H. C. Kapoor, Antioxidants in Tomato (Lycopersium Esculentum) as a Function of Genotype. Food Chemistry 84 (1): Getinet, H., T. Seyoum, and K. Woldetsadik, The Effect of Cultivar, Maturity Stage and Storage Environment on Quality of Tomatoes. Journal of Food Engineering 87 (4): Gillaspy, G., H. Ben-David, and W. Gruissem, Fruits: A Developmental Perspective. Plant Cell 5 (10):

57 Giovanelli, G., V. Lavelli, C. Peri, and S. Nobili, Variation in Antioxidant Components of Tomato during Vine and Post-Harvest Ripening. Journal of the Science of Food and Agriculture 79 (12): Giovannucci, E., Tomatoes, Tomato-Based Products, Lycopene, and Cancer: Review of the Epidemiologic Literature. Journal of the National Cancer Institute 91 (4): Giuntini, D., G. Graziani, B. Lercari, V. Fogliano, G. F. Soldatini, and A. Ranieri, Changes in Carotenoid and Ascorbic Acid Contents in Fruits of Different Tomato Genotypes Related to the Depletion of UV-B Radiation. Journal of Agricultural and Food Chemistry 53 (8): Gómez, R., J. Costa, M. Amo, A. Alvarruiz, M. Picazo, and J. E. Pardo, Physicochemical and Colorimetric Evaluation of Local Varieties of Tomato Grown in SE Spain. Journal of the Science of Food and Agriculture 81 (11): Gormley, R. and S. Egan, Firmness and Colour of the Fruit of some Tomato Cultivars from various Sources during Storage. Journal of the Science of Food and Agriculture 29: Grierson, D. and Kader, A.A., Fruit ripening and quality. In The Tomato Crop; Atherton, J.G.; Rudich, J.(Eds.). Chapman and Hall: London, Gross, K., C.Y. Wang, and M.E. Saltveit, The Commercial Storage of Fruit, Vegetables, and Florist and Nursery Stocks. USDA Agr. Hndbk. 66 (http: // Guichard, S., N. Bertin, C. Leonardi, and C. Gary, Tomato Fruit Quality in Relation to Water and Carbon Fluxes. Agronomie 21 (4): Hart, D. J. and K. J. Scott, Development and Evaluation of an HPLC Method for the Analysis of Carotenoids in Foods, and the Measurement of the Carotenoid Content of Vegetables and Fruits Commonly Consumed in the UK. Food Chemistry 54 (1): Heildelberg Cps, Americas, Color Manager Manual. Disponível Em: < www. heidelbergcps. com/colorman/sp_ciela_1.htm>. Acesso Em. Hernández Suárez, M., E. Rodríguez Rodríguez, and C. Díaz Romero, Analysis of Organic Acid Content in Cultivars of Tomato Harvested in Tenerife. European Food Research and Technology 226 (3):

58 Hertog, M. L. A. T. M., J. Lammertyn, N. Scheerlinck, and B. M. Nicolaï, The Impact of Biological Variation on Postharvest Behaviour: The Case of Dynamic Temperature Conditions. Postharvest Biology and Technology 43 (2): Hertog, M. L. A. T. M., R. Ben-Arie, E. Róth, and B. M. Nicolaï, Humidity and Temperature Effects on Invasive and Non-Invasive Firmness Measures. Postharvest Biology and Technology 33 (1): Ho, L. C., P. Adams, X. Z. Li, H. Shen, J. Andrews, and Z. H. Xu, Responses of Ca-Efficient and Ca-Inefficient Tomato Cultivars to Salinity in Plant Growth, Calcium Accumulation and Blossom-End Rot. Journal of Horticultural Science 70 (6): Howard, L. R., J. R. Clark, and C. Brownmiller, Antioxidant Capacity and Phenolic Content in Blueberries as Affected by Genotype and Growing Season. Journal of the Science of Food and Agriculture 83 (12): Ilahy, R., C. Hdider, M. S. Lenucci, I. Tlili, and G. Dalessandro, Phytochemical Composition and Antioxidant Activity of High-Lycopene Tomato (Solanum Lycopersicum L.) Cultivars Grown in Southern Italy. Scientia Horticulturae 127 (3): Jackman, R. L.; A. G. Marangoni, and D.W. Stanley, Measurement of tomato fruit firmness. HortScience 25: Kacjan Maršić, N., L. Gašperlin, V. Abram, M. Budič, and R. Vidrih, Quality Parameters and Total Phenolic Content in Tomato Fruits regarding Cultivar and Microclimatic Conditions. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 35 (2): Kader, A. A., A Perspective on Postharvest Horticulture ( ). HortScience 38 (5): Kader, A. A., Flavor Quality of Fruits and Vegetables. Journal of the Science of Food and Agriculture 88 (11): Kader, A.A., Effects of postharvest handling procedures on tomato quality. Acta Horticulturae 190, Kader, A.A., Postharvest technology of horticultural crops. 3rd ed. Univ. Calif. Agr. Nat. Resources, Oakland, 535 pages. Kaur, D., R. Sharma, A. A. Wani, B. S. Gill, and D. S. Sogi, Physicochemical Changes in Seven Tomato (Lycopersicon Esculentum) Cultivars during Ripening. International Journal of Food Properties 9 (4):

59 Kirk, J. T. O. and R. A. E. Tilney-Basset, The Plastids, their Chemistry, Structure, Growth and Inheritance; Elsevier: Amsterdam, 960 pages. Kopsell, D. A. and D. E. Kopsell, Accumulation and Bioavailability of Dietary Carotenoids in Vegetable Crops. Trends in Plant Science 11 (10): Kowalczyk, K., J. Gajc-Wolska, and M. Marcinkowska, The Influence of Growing Medium and Harvest Time on the Biological Value of Cherry Fruit and Standard Tomato Cultivars. Vegetable Crops Research Bulletin 74 (1): Kozukue, N. and M. Friedman, Tomatine, Chlorophyll, β-carotene and Lycopene Content in Tomatoes during Growth and Maturation. Journal of the Science of Food and Agriculture 83 (3): Kozukue, N., E. Kozukue, H. Yamashita, and S. Fujii, R-tomatine Purification and Quantification in Tomatoes by HPLC. Journal of Food Science 59: Kritchevsky, S. B., β-carotene, Carotenoids and the Prevention of Coronary Heart Disease. Journal of Nutrition 129 (1): 5-8. Kuti, J. O. and H. B. Konuru, Effects of Genotype and Cultivation Environment on Lycopene Content in Red-Ripe Tomatoes. Journal of the Science of Food and Agriculture 85 (12): Lancaster, J. E., C. E. Lister, P. F. Reay, and C. M. Triggs, Influence of Pigment Composition on Skin Color in a Wide Range of Fruit and Vegetables. Journal of the American Society for Horticultural Science 122: Lèlievre, J. -M, A. Latché, B. Jones, M. Bouzayen, and J. -C Pech, Ethylene and Fruit Ripening. Physiologia Plantarum 101 (4): Lenucci, M. S., D. Cadinu, M. Taurino, G. Piro, and G. Dalessandro, Antioxidant Composition in Cherry and High-Pigment Tomato Cultivars. Journal of Agricultural and Food Chemistry 54 (7): Leonardi, C., Studi su Specie da Orto ai Fini Della Diversificazione Colturale. Ph.D. Thesis, Università degli Studi di Parma, Parma-Italy. Leonardi, C., P. Ambrosino, F. Esposito, and V. Fogliano, Antioxidative Activity and Carotenoid and Tomatine Contents in Different Typologies of Fresh Consumption Tomatoes. Journal of Agricultural and Food Chemistry 48 (10):

60 Lichtenthaler H. K. and A. R. Wellburn, Determinations of Total Carotenoids and Chlorophylls a and b of Leaf Extracts in Different Solvents. Biochemical Society Transactions 11: López Camelo, A. F. and P. A. Gómez, Comparison of Color Indexes for Tomato Ripening. Horticultura Brasileira 22 (3): Luthria, D. L., S. Mukhopadhyay, and D. T. Krizek, Content of Total Phenolics and Phenolic Acids in Tomato (Lycopersicon Esculentum Mill.) Fruits as Influenced by Cultivar and Solar UV Radiation. Journal of Food Composition and Analysis 19 (8): McDonald, R. E., T. G. McCollum, and E. A. Baldwin, Temperature of Water Heat Treatments Influences Tomato Fruit Quality Following Low-Temperature Storage. Postharvest Biology and Technology 16 (2): Meredith, F. I., and A. E. Purcell, Changes in the concentration of carotenes of ripening Homestead tomatoes. Proceedings of the American Society for Horticultural Science 89: Nguyen, M. L. and S. J. Schwartz, Lycopene: Chemical and Biological Properties. Food Technology 53 (2): Nicoli, M. C., M. Anese, and M. Parpinel, Influence of Processing on the Antioxidant Properties of Fruit and Vegetables. Trends in Food Science and Technology 10 (3): Opara, U. L., M. R. Al-Ani, and N. M. Al-Rahbi, Effect of Fruit Ripening Stage on Physico-Chemical Properties, Nutritional Composition and Antioxidant Components of Tomato (Lycopersicum Esculentum) Cultivars. Food and Bioprocess Technology 5 (8): Pék, Z., L. Helyes, and A. Lugasi, Color Changes and Antioxidant Content of Vine and Postharvest-Ripened Tomato Fruits. HortScience 45 (3): Perera, C. O. and G. M. Yen, Functional Properties of Carotenoids in Human Health. International Journal of Food Properties 10 (2): Periago, M. J., J. García-Alonso, K. Jacob, A. B. Olivares, M. J. Bernal, M. D. Iniesta, C. Martínez, and G. Ros, Bioactive Compounds, Folates and Antioxidant Properties of Tomatoes (Lycopersicum Esculentum) during Vine Ripening. International Journal of Food Sciences and Nutrition 60 (8):

61 Polderdijk, J. J., L. M. M. Tijskens, J. E. Robbers, and H. C. P. M. van der Valk, Predictive Model of Keeping Quality of Tomatoes. Postharvest Biology and Technology 2 (3): Rabinowitch, H. D., P. Budowski, and N. Kedar, Carotenoids and Epoxide Cycles in Mature-Green Tomatoes. Planta 122 (1): Radzevičius, A., R. Karklelienė, P. Viškelis, Č. Bobinas, R. Bobinaitė, and S. Sakalauskienė, Tomato (Lycopersicon esculentum Mill.) fruit quality and physiological parameters at different ripening stages of Lithuanian cultivars. Agronomy Research 7 (Special issue II): Raffo, A., C. Leonardi, V. Fogliano, P. Ambrosino, M. Salucci, L. Gennaro, R. Bugianesi, F. Giuffrida, and G. Quaglia, Nutritional Value of Cherry Tomatoes (Lycopersicon Esculentum Cv. Naomi F1) Harvested at Different Ripening Stages. Journal of Agricultural and Food Chemistry 50 (22): Raffo, A., G. La Malfa, V. Fogliano, G. Maiani, and G. Quaglia, Seasonal Variations in Antioxidant Components of Cherry Tomatoes (Lycopersicon Esculentum Cv. Naomi F1). Journal of Food Composition and Analysis 19 (1): Rao, A. V. and A. Ali, Biologically Active Phytochemicals in Human Health: Lycopene. International Journal of Food Properties 10 (2): Rao, A. V. and S. Agarwal, Role of Lycopene as Antioxidant Carotenoid in the Prevention of Chronic Diseases: A Review. Nutrition Research 19 (2): Riboli, E. and T. Norat, Epidemiologic Evidence of the Protective Effect of Fruit and Vegetables on Cancer Risk. American Journal of Clinical Nutrition 78 (3 SUPPL.): 559S-569S. Rick, C. M., The tomato. Scientific American 239: Riga, P., M. Anza, and C. Garbisu, Tomato Quality is More Dependent on Temperature than on Photosynthetically Active Radiation. Journal of the Science of Food and Agriculture 88 (1): Robinson, M. J. and S. J. Britz, Tolerance of a Field Grown Soybean Cultivar to Elevated Ozone Level is Concurrent with Higher Leaflet Ascorbic Acid Level, Higher Ascorbate-Dehydroascorbate Redox Status, and Long Term Photosynthetic Productivity. Plant Molecular Biology 44 (6):

62 Salunkhe, D. K., S. J. Jadhav, and M. H. Yu, Quality and Nutritional Composition of Tomato Fruit as Influenced by Certain Biochemical and Physiological Changes. Qualitas Plantarum Plant Foods for Human Nutrition 24 (1-2): Scalbert, A., B. Monties, and G. Janin, Tannins in Wood: Comparison of Different Estimation Methods. Journal of Agricultural and Food Chemistry 37: Scalfi, L., V. Fogliano, A. Pentangelo, G. Graziani, I. Giordano, and A. Ritieni, Antioxidant Activity and General Fruit Characteristics in Different Ecotypes of Corbarini Small Tomatoes. Journal of Agricultural and Food Chemistry 48 (4): Seymour, G. B., J. E. Taylor, and G.A. Tucker, Biochemistry of Fruit Ripening; Chapman and Hall, London, 454 pages. Shewfelt, R. L. and S. E. Prussia, Postharvest Handling: a Systems Approach. Academic press, San Diego, 358 pages Shewfelt, R. L., S. E. Prussia, A. V. A. Resurreccion, W. C. Hurst, and D. T. Campbell, Quality Changes of Vine-Ripened Tomatoes within the Postharvest Handling System. Journal of Food Scince 52 (3): Shi, J. X., M. Le Maguer, A. Liptay, and S. L. Wang, Chemical Composition of Tomatoes as Affected by Maturity and Fertigation Practices. Journal of Food Quality 22 (2): Sies, H., Oxidative Stress: From Basic Research to Clinical Application. American Journal of Medicine 91 (3 C): 31S-38S Sozzi, G. O., A. A. Fraschina, and M. A. Castro, Ripening-Associated Microstructural Changes in Antisense ACC Synthase Tomato Fruit. Food Science and Technology International 7 (1): Strazzullo, G., A. De Giulio, G. Tommonaro, C. La Pastina, A. Poli, B. Nicolaus, R. De Prisco, and C. Saturnino, Antioxidative Activity and Lycopene and ß- Carotene Contents in Different Cultivars of Tomato (Lycopersicon Esculentum). International Journal of Food Properties 10 (2): Suslow, T. and M. M. Cantwell, Tomato: Recommendations for maintaining postharvest quality. 58

63 Thai, C. N., R. L. Shewfelt, and J. C. Garner, Tomato Color Changes Under Constant and Variable Storage Temperatures. Empirical Models. Transactions of the American Society of Agricultural Engineers 33 (2): Toor, R. K., G. P. Savage, and C. E. Lister., Seasonal Variations in the Antioxidant Composition of Greenhouse Grown Tomatoes. Journal of Food Composition and Analysis 19 (1): Triglia, A., G. La Malfa, F. Musumeci, C. Leonardi, and A. Scordino, Delayed Luminescence as an Indicator of Tomato Fruit Quality. Journal of Food Science 63 (3): Van Duyn, M. A. S. and E. Pivonka, Overview of the Health Benefits of Fruit and Vegetable Consumption for the Dietetics Professional: Selected Literature. Journal of the American Dietetic Association 100 (12): Velioglu, Y. S., G. Mazza, L. Gao, and B. D. Oomah, Antioxidant Activity and Total Phenolics in Selected Fruits, Vegetables, and Grain Products. Journal of Agricultural and Food Chemistry 46 (10): Wakabayashi, K., Changes in Cell Wall Polysaccharides during Fruit Ripening. Journal of Plant Research 113 (1111): Wold, A. -B, H. J. Rosenfeld, K. Holte, H. Baugerød, R. Blomhoff, and K. Haffner, Colour of Post-Harvest Ripened and Vine Ripened Tomatoes (Lycopersicon Esculentum Mill.) as Related to Total Antioxidant Capacity and Chemical Composition. International Journal of Food Science and Technology 39 (3): Yang, C. C. and M. S. Chinnan, Modeling of Color Development of Tomatoes in Modified Atmosphere Storage. Transactions of the American Society of Agricultural Engineers 30 (2):

64 Πίνακας 1. Μέσοι όροι (Μ.Ο.) ± τυπικό σφάλμα (Τ.Σ.) των παραμέτρων του χρώματος φωτεινότητας (L*), chroma (C*), γωνίας hue (Η o ) και του λόγου a/b καρπών τομάτας του υβριδίου Viscondi F1 εμβολιασμένο στο υποκείμενο Protector και του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν ώριμοι κόκκινοι (στάδιο 10), κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4). Viscondi F1 x Protector Στάδιο ωρίμανσης Παράμετροι χρώματος M.O. ± Τ.Σ. M.O. ± Τ.Σ. M.O. ± Τ.Σ. M.O. ± Τ.Σ. L* 39,1 1,52 40,7 1,79 46,5 1,67 48,4 2,06 C* 35,2 2,61 32,3 2,30 27,3 1,94 24,4 1,88 Nemesis F1 Στάδιο ωρίμανσης H o 45,7 1,77 51,8 4,43 75,9 5,63 99,7 6,87 a/b 0,98 0,06 0,79 0,12 0,25 0,11-0,17 0, Παράμετροι χρώματος M.O. ± Τ.Σ. M.O. ± Τ.Σ. M.O. ± Τ.Σ. M.O. ± Τ.Σ. L* 38,2 1,04 42,2 2,41 47,9 1,40 50,6 2,22 C* 33,7 2,13 34,7 2,53 28,8 2,45 26,6 1,72 H o 41,5 1,18 48,9 5,00 72,5 7,62 97,5 7,62 a/b 1,13 0,05 0,89 0,14 0,32 0,15-0,13 0,

65 Πίνακας 2. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών των παραμέτρων του χρώματος φωτεινότητας (Lightness), chroma, γωνίας h ο (hue angle) και του λόγου a/b καρπών τομάτας του υβριδίου Viscondi F1 από πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ή τραυματισμένο ποδίσκο. Lightness Chroma Hue angle a/b Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) 2 618,35 82 *** w 891,41 78 *** 10108,57 84 *** 5, *** Τραυματισμός ποδίσκου (ΤΠ) 1 4,61 21,59 2 ** 88,20 1 * 0,051 1 * ιάρκεια διατήρησης ( ) ,51 15 *** 121,19 11 *** 1426,99 12 *** 0, *** ΣΩ ΤΟ 2 0,88 91,28 8 *** 13,23 0,005 ΣΩ 24 8,61 1 *** 11,89 325,14 3 *** 0,119 2 *** ΤΟ 12 0,38 0,43 3,98 0,002 ΣΩ ΤΠ 24 0,26 1,13 4,58 0,003 Σφάλμα 372 1,47 2,47 17,58 0,009 z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα 61

66 Πίνακας 3. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών των παραμέτρων του χρώματος φωτεινότητας (Lightness), chroma, γωνίας h ο (hue angle) και του λόγου a/b καρπών τομάτας του υβριδίου Viscondi F1 εμβολιασμένο στο υποκείμενο Protector από πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ή τραυματισμένο ποδίσκο. Lightness Chroma Hue angle a/b Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) 2 864,40 83 *** w 1077,81 86 *** 14548,73 88 *** 7, *** Τραυματισμός ποδίσκου (ΤΠ) 1 13,81 1 *** 14,61 1 * 2,18 0,000 ιάρκεια διατήρησης ( ) ,97 14 *** 108,23 9 *** 1394,84 8 *** 0,564 7 *** ΣΩ ΤΟ 2 5,25 1 ** 22,45 2 *** 45,70 0,3 * 0,035 0,4 ** ΣΩ 24 16,68 2 *** 21,67 1,7 *** 449,10 3 *** 0,174 2 *** ΤΟ 12 0,38 6,70 0,5 *** 2,75 0,001 ΣΩ ΤΠ 24 0,45 1,61 3,65 0,002 Σφάλμα 386 1,06 2,30 10,59 0,006 z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα 62

67 Πίνακας 4. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών των παραμέτρων του χρώματος φωτεινότητας (Lightness), chroma, γωνίας h ο (hue angle) και του λόγου a/b καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ή τραυματισμένο ποδίσκο. Lightness Chroma Hue angle a/b Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) ,32 81 *** w 227,05 46 *** 10432,20 74 *** 6, *** Τραυματισμός ποδίσκου (ΤΠ) 1 12,38 1 * 62,52 13 *** 85,90 1 * 0,022 ιάρκεια διατήρησης ( ) ,38 17 *** 144,29 29 *** 2646,59 19 *** 1, *** ΣΩ ΤΟ 2 63,02 4 *** 15,37 3 * 255,12 2 *** 0,136 2 *** ΣΩ 24 18,09 1 *** 38,30 7,7 *** 628,65 4 *** 0,278 4 *** ΤΟ 12 2,02 5,06 32,61 0,019 0,2 * ΣΩ ΤΠ 24 1,68 1,50 6,51 0,003 Σφάλμα 386 1,93 3,29 20,01 0,009 z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα 63

68 Πίνακας 5. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών των παραμέτρων του χρώματος φωτεινότητας (Lightness), chroma, γωνίας h ο (hue angle) και του λόγου a/b καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη ή όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης ή φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ποδίσκο. Lightness Chroma Hue angle a/b Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P Εποχή καλλιέργειας (ΕΚ) 1 157,41 5 *** w 294,68 6 *** 639,79 2 *** 0,521 2 *** Περίοδος συγκομιδής (ΠΣ) 1 820,81 24 *** 23,06 0,5 * 2217,57 6 *** 1,835 9 *** ΕΚ ΠΣ 1 14,52 0,4 * 889,18 19 *** 6,07 0,02 0,005 0 Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) ,53 55 *** 2872,23 62 *** 28345,81 72 *** 14, *** ΕΚ ΣΩ 2 7,57 0,2 * 196,52 4,2 *** 522,16 1 *** 0,361 2 *** ΠΣ ΣΩ 2 35,87 1 *** 59,44 1,3 *** 163,82 0,4 *** 0,204 1,0 *** ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 1,73 0,05 63,55 1,4 *** 13,81 0,04 0,004 0,0 ιάρκεια διατήρησης ( ) ,35 13 *** 161,92 3,491 *** 5822,24 14,83 *** 2,909 13,6 *** ΕΚ 11 16,21 0,5 *** 4,38 0,1 31,843 0,081 0,018 0,084 * ΠΣ 11 1,12 0,03 2,69 0,058 5,014 0,013 0,002 0,009 ΕΚ ΠΣ 11 4,53 0,13 * 8,72 0,2 * 5,501 0,014 0,003 0,014 ΣΩ 22 21,51 1 *** 50,31 1 *** 1422,312 3,624 *** 0,545 2,548 *** ΕΚ ΣΩ 22 0,63 0,02 2,82 0,061 21,202 0,054 0,009 0,042 ΠΣ ΣΩ 22 0,75 0,02 4,34 0,094 11,14 0,028 0,008 0,037 ΕΚ ΠΣ ΣΩ 22 0,50 0,01 0,64 0,014 1,954 0,005 0,001 0,005 Σφάλμα 700 2,44 0,07 3,92 0,085 20,325 0,052 0,01 0,047 z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα 64

69 Πίνακας 6. Συσχετίσεις κατά Pearson μεταξύ των παραμέτρων του χρώματος (Lightness, chroma, γωνίας h ο και του λόγου a/b) καρπών του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας, ανάλογα με το στάδιο συγκομιδής (στάδιο 8: κόκκινοι καρποί, στάδιο 6: πορτοκαλί καρποί και στάδιο 4: πράσινοι καρποί). Στάδιο ωρίμανσης 8 Lightness= 42,35-0,290 ιάρκεια διατήρησης Chroma= 35,55-0,004 ιάρκεια διατήρησης Hue angle= 62,32-5,491 Ln( ιάρκεια διατήρησης) a/b= 0, ,0390 Ln( ιάρκεια διατήρησης) R=0,9071 P<0,0001 R=0,0439 P=0,8923 R=0,9713 P<0,0001 R=0,9531 P<0, Lightness= 46,28-0,512 ιάρκεια διατήρησης Chroma= 30,49 + 0,382 ιάρκεια διατήρησης Hue angle= 62,32-5,491 Ln( ιάρκεια διατήρησης) a/b= 0, ,1320 Ln( ιάρκεια διατήρησης) R=0,9313 P<0,0001 R=0,9119 P<0,0001 R=0,9713 P<0,0001 R=0,9568 P<0, Lightness= 49,73-0,653 ιάρκεια διατήρησης Chroma= 25,96 + 0,523 ιάρκεια διατήρησης Hue angle= 83,02-11,507 Ln( ιάρκεια διατήρησης) a/b= 0, ,2347 Ln( ιάρκεια διατήρησης) R=0,9755 P<0,0001 R=0,9795 P<0,0001 R=0,9298 P<0,0001 R=0,9163 P<0,

70 Πίνακας 7. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών και μέσοι όροι της αντίστασης της σάρκας στην πίεση (ΑΣΠ), της ξηρής ουσίας, των διαλυτών στερεών συστατικών (ΔΣΣ), των ολικών διαλυτών φαινολών, της συνολικής αντιοξειδωτικής ικανότητας και της ογκομετρούμενης οξύτητας καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν ώριμοι κόκκινοι (στάδιο 10), κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4). ΑΣΠ Ξηρή ουσία ΣΣ Ολικές διαλυτές φαινόλες Αντιοξειδωτική ικανότητα Ογκομετρούμενη οξύτητα Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P MT % ΣΠ P MT % ΣΠ P MT % ΣΠ P Εποχή καλλιέργειας (ΕΚ) 1 5,637 7,4 * 1,031 86,2 *** w 1,307 76,9 *** 0, ,8 ** 209,710 71,9 *** 0, ,9 *** Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) 3 69,096 91,2 *** 0,033 0,303 17,8 ** 0, ,3 ** 71,332 24,4 *** 0, ,6 ** ΕΚ ΣΩ 3 0,118 0,089 0,041 0, ,545 0,00001 Σφάλμα 16 0,878 0,0424 0,050 0, ,258 0,00003 Εποχή καλλιέργειας Στάδιο ωρίμανσης ΑΣΠ (kg) Ξηρή ουσία ΣΣ Ολικές διαλυτές φαινόλες Αντιοξειδωτική ικανότητα Ογκομετρούμενη οξύτητα (%) (%) (μg GAE/g ν.β.) (mg AEAC/ 100 g ν.β.) (% κιτρ. οξέος) Άνοιξη 10 0,7 d 5,64 v ab u 5,20 ab 0,137 a 15,37 bc 0,051 b 8 0,9 d 5,58 ab 5,23 a 0,079 c 9,88 de 0,050 b 6 1,4 c 5,64 ab 4,83 bc 0,089 bc 10,09 de 0,055 ab 4 1,8 ab 5,80 a 5,00 abc 0,066 c 7,21 e 0,063 a Φθινόπωρο 10 0,7 d 5,45 abc 4,93 abc 0,130 a 20,42 a 0,039 c 8 0,8 d 5,34 bcd 4,73 cd 0,136 a 18,67 ab 0,040 c 6 1,5 bc 5,08 d 4,40 de 0,119 ab 15,02 bc 0,050 b 4 1,9 a 5,11 cd 4,33 e 0,090 bc 12,07 cd 0,052 b z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα ΕΣ 0,05 t 0,24 0,36 0,39 0,034 3,97 0,010 w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα v Κάθε τιμή είναι ο μέσος όρος τριών επαναλήψεων u Οι μέσοι όροι σε κάθε στήλη που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα, διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά σύμφωνα με την ΕΣΔ (P < 0.05) t Ελάχιστη σημαντική διαφορά (P <0.05) 66

71 Πίνακας 8. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών και μέσοι όροι του λόγου διαλυτά στερεά συστατικά/ ογκομετρούμενη οξύτητα (ΔΣΣ/Ο.Ο.), του ph, της ολικής χλωροφύλλης, των ολικών καροτενοειδών, του λυκοπενίου και του β-καροτένιου καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν ώριμοι κόκκινοι (στάδιο 10), κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4). ΣΣ/Ο.Ο. ph Χλωροφύλλη Καροτενοειδή Λυκοπένιο β-καροτένιο Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z MT % ΣΠ P ΜΤ y % ΣΠ x P MT % ΣΠ P MT % ΣΠ P MT % ΣΠ P MT % ΣΠ P Εποχή καλλιέργειας (ΕΚ) 1 707,50 0,0486 2,253 7,65 0,02 5,637 7,4 * Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) ,23 58,9 ** 0,0472 8, ,62 97,1 *** w 531,97 97,1 *** 69,096 91,2 *** ΕΚ ΣΩ 3 84,29 0,0310 3,700 26,40 12,41 2,3 * 0,118 Σφάλμα ,15 0,0234 3,589 12,54 3,56 0,878 Εποχή καλλιέργειας Στάδιο ωρίμανσης ΣΣ/Ο.Ο. ph Χλωροφύλλη (μg/g ν.β.) Καροτενοειδή (μg/g ν.β.) Λυκοπένιο (μg/g ν.β.) β-καροτένιο (μg/g ν.β.) Άνοιξη 10 96,54 bcd 4,47 v b u 3,47 abc 50,2 a 28,0 a 12,8 a 8 107,31 ab 4,77 a 2,37 abc 40,6 b 22,6 b 10,0 b 6 95,27 bcd 4,59 ab 3,74 abc 20,5 cd 10,3 d 7,0 c 4 78,68 d 4,54 ab 4,59 ab 11,5 e 5,3 e 5,2 d Φθινόπωρο ,14 ab 4,78 a 5,13 a 48,7 a 26,4 a 14,0 a 8 123,57 a 4,76 a 1,21 c 37,3 b 19,7 b 10,8 b 6 103,52 abc 4,63 ab 1,80 bc 26,2 c 13,7 c 7,6 c 4 80,34 cd 4,57 ab 3,58 abc 15,0 de 6,7 e 6,4 cd z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα ΕΣ 0,05 t 22,18 0,26 3,28 6,13 3,26 1,62 w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα v Κάθε τιμή είναι ο μέσος όρος τριών επαναλήψεων u Οι μέσοι όροι σε κάθε στήλη που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα, διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά σύμφωνα με την ΕΣΔ (P < 0.05) t Ελάχιστη σημαντική διαφορά (P <0.05) 67

72 Πίνακας. 9. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών και μέσοι όροι της αντίστασης της σάρκας στην πίεση (ΑΣΠ) καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 0 ή 16 ημέρες στους 12 o C. ΑΣΠ Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P Εποχή καλλιέργειας (ΕΚ) 1 0,896 8 *** w Περίοδος συγκομιδής (ΠΣ) 1 0,362 3 ** ΕΚ ΠΣ 1 0,425 4 *** Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) 2 5, *** ΕΚ ΣΩ 2 0,350 3 *** ΠΣ ΣΩ 2 0,128 1 * ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 0,012 ιάρκεια διατήρησης ( ) 1 4, *** ΕΚ 1 0,002 ΠΣ 1 0,000 ΕΚ ΠΣ 1 0,001 ΣΩ 2 0,988 9 *** ΕΚ ΣΩ 2 0,030 ΣΚ ΣΩ 2 0,042 ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 0,091 Σφάλμα 120 0,039 Στάδιο ωρίμανσης ιατήρηση (ημέρες) ΑΣΠ (kg) 8 0 1,07 v c u 6 1,45 b 4 1,88 a ,85 d 6 1,11 c 4 1,21 c z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα ΕΣ 0,05 t 0,16 w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα v Κάθε τιμή είναι ο μέσος όρος τριών επαναλήψεων u Οι μέσοι όροι σε κάθε στήλη που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα, διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά σύμφωνα με την ΕΣΔ (P < 0.05) t Ελάχιστη σημαντική διαφορά (P <0.05) 68

73 Πίνακας. 10. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών και μέσοι όροι της ξηρής ουσίας, των ολικών διαλυτών φαινολών και της συνολικής αντιοξειδωτικής ικανότητας καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 0 ή 16 ημέρες στους 12 o C. Ξηρή ουσία Ολικές διαλυτές φαινόλες Αντιοξειδωτική ικανότητα Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P Εποχή καλλιέργειας (ΕΚ) *** w * *** Περίοδος συγκομιδής (ΠΣ) *** *** * ΕΚ ΠΣ *** *** Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) ** *** *** ΕΚ ΣΩ ** ΠΣ ΣΩ * ** ΕΚ ΠΣ ΣΩ * ιάρκεια διατήρησης ( ) * *** *** ΕΚ * ΠΣ ΕΚ ΠΣ ΣΩ *** ΕΚ ΣΩ ** ΠΣ ΣΩ ΕΚ ΠΣ ΣΩ Σφάλμα Εποχή καλλιέργειας Συγκομιδή ιατήρηση (ημέρες) Ξηρή ουσία Ολικές διαλυτές φαινόλες Αντιοξειδωτική ικανότητα (%) (μg GAE/g ν.β.) (mg AEAC/ 100 g ν.β.) Άνοιξη Πρώιμη 0 5,80 v a u d 9.06 e bc c d Όψιμη a a c a a b Φθινόπωρο Πρώιμη d b b cd a a Όψιμη b c c cd b b z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο ΕΣ 0,05 t x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα v Κάθε τιμή είναι ο μέσος όρος τριών επαναλήψεων u Οι μέσοι όροι σε κάθε στήλη που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα, διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά σύμφωνα με την ΕΣΔ (P < 0.05) t Ελάχιστη σημαντική διαφορά (P <0.05) 69

74 Πίνακας 11. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών και μέσοι όροι των διαλυτών στερεών συστατικών καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 0 ή 16 ημέρες στους 12 o C. ιαλυτά στερεά συστατικά Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P Εποχή καλλιέργειας (ΕΚ) 1 3,690 55,0 *** w Περίοδος συγκομιδής (ΠΣ) 1 0,050 0,7 ΕΚ ΠΣ 1 0,483 7,2 ** Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) 2 0,036 0,5 ΕΚ ΣΩ 2 0,088 1,3 ΠΣ ΣΩ 2 0,088 1,3 ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 0,073 1,1 ιάρκεια διατήρησης ( ) 1 0,073 1,1 ΕΚ 1 0,333 5,0 * ΠΣ 1 0,700 10,4 *** ΕΚ ΠΣ 1 0,211 3,1 * ΣΩ 2 0,638 9,5 *** ΕΚ ΣΩ 2 0,038 0,6 ΠΣ ΣΩ 2 0,096 1,4 ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 0,068 1,0 Σφάλμα 48 0,047 Εποχή καλλιέργειας Στάδιο ωρίμανσης ιατήρηση (ημέρες) ιαλυτά στερεά συστατικά (%) Άνοιξη 8 0 5,18 v a u 6 4,95 ab 4 4,80 bc ,82 b 6 4,94 ab 4 4,97 ab Φθινόπωρο 8 0 4,53 cd 6 4,37 d 4 4,27 d ,29 d 6 4,79 bc 4 4,70 bc ΕΣ 0,05 t 0,25 z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα v Κάθε τιμή είναι ο μέσος όρος τριών επαναλήψεων u Οι μέσοι όροι σε κάθε στήλη που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα, διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά σύμφωνα με την ΕΣΔ (P < 0.05) t Ελάχιστη σημαντική διαφορά (P <0.05) 70

75 Πίνακας 12. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών και μέσοι όροι της ογκομετρούμενης οξύτητας και του ph καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 0 ή 16 ημέρες στους 12 o C. Ογκομετρούμενη οξύτητα ph Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P ΜΤ % ΣΠ P Εποχή καλλιέργειας (ΕΚ) 1 0, ,9 *** w 0, ,1 ** Περίοδος συγκομιδής (ΠΣ) 1 0, ,6 *** 0, ,0 ΕΚ ΠΣ 1 0, ,9 0, ,2 Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) 2 0, ,7 *** 0, ,2 *** ΕΚ ΣΩ 2 0, ,2 0, ,8 * ΠΣ ΣΩ 2 0, ,7 0, ,5 ΕΚ ΣΥ ΣΩ 2 0, ,2 0, ,9 ιάρκεια διατήρησης ( ) 1 0, ,3 *** 0, ,9 ** ΕΚ 1 0, ,2 0, ,4 ΠΣ 1 0, ,1 0, ,1 ΕΚ ΠΣ 1 0, ,1 0, ,3 ΣΩ 2 0, ,7 0, ,4 ΕΚ ΣΩ 2 0, ,3 0, ,3 ΠΣ ΣΩ 2 0, ,4 0, ,0 ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 0, ,1 0, ,9 Σφάλμα 48 0, ,00215 Στάδιο ωρίμανσης ιατήρηση (ημέρες) Ογκομετρούμενη οξύτητα (% κιτρ. οξέος) ph 8 0 0,050 v b u 4,73 a 6 0,058 a 4,61 c 4 0,060 a 4,57 c ,043 c 4,76 a 6 0,053 b 4,65 b 4 0,058 a 4,58 c z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα ΕΣ 0,05 t 0,005 0,04 w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα v Κάθε τιμή είναι ο μέσος όρος τριών επαναλήψεων u Οι μέσοι όροι σε κάθε στήλη που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα, διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά σύμφωνα με την ΕΣΔ (P < 0.05) t Ελάχιστη σημαντική διαφορά (P <0.05) 71

76 Πίνακας 13. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών και μέσοι όροι του λόγου των διαλυτών στερεών συστατικών/ ογκομετρούμενη οξύτητα (ΔΣΣ/Ο.Ο.) καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 0 ή 16 ημέρες στους 12 o C. ΣΣ/Ο.Ο. Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ y % ΣΠ x P Εποχή καλλιέργειας (ΕΚ) 1 360,0 3,7 * w Περίοδος συγκομιδής (ΠΣ) ,1 27,0 *** ΕΚ ΠΣ 1 1,1 Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) ,2 42,6 *** ΕΚ ΣΩ 2 354,1 3,6 * ΠΣ ΣΩ 2 10,2 ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 61,2 ιάρκεια διατήρησης ( ) ,0 15,1 *** ΕΚ 1 5,0 ΠΣ 1 276,1 ΕΚ ΠΣ 1 100,3 ΣΩ 2 187,7 ΕΚ ΣΩ 2 32,1 ΠΣ 2 8,2 ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 29,1 Σφάλμα 48 72,4 Εποχή συγκομιδής Στάδιο ωρίμανσης ιατήρηση (ημέρες) ΣΣ/Ο.Ο. Πρώιμη ,34 v a u 6 89,34 cd 4 81,67 c ,00 a 6 100,17 b 4 86,50 c Όψιμη ,67 b 6 72,17 e 4 68,50 e ,84 ab 6 91,83 b 4 78,50 de ΕΣ 0,05 t 9,88 z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα v Κάθε τιμή είναι ο μέσος όρος τριών επαναλήψεων u Οι μέσοι όροι σε κάθε στήλη που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα, διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά σύμφωνα με την ΕΣΔ (P < 0.05) t Ελάχιστη σημαντική διαφορά (P <0.05) 72

77 Πίνακας 14. Ανάλυση της παραλλακτικότητας τιμών και μέσοι όροι της ολικής χλωροφύλλης, των ολικών καροτενοειδών, του λυκοπενίου και του β-καροτένιου καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 κατά την πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 0 ή 16 ημέρες στους 12 o C. Χλωροφύλλη Καροτενοειδή Λυκοπένιο β-καροτένιο Πηγή παραλλακτικότητας ΒΕ z ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P ΜΤ % ΣΠ P Εποχή καλλιέργειας (ΕΚ) 1 97,93 22,8 *** 0,02 0,0 8,15 0,3 0,90 0,5 Περίοδος συγκομιδής (ΠΣ) 1 30,51 7,1 * 100,37 1,1 ** 33,81 1,0 ** 0,76 0,4 ΕΚ ΠΣ 1 6,18 1,4 142,50 1,6 *** 62,24 1,9 *** 3,96 2,1 * Στάδιο ωρίμανσης (ΣΩ) 2 76,03 17,7 *** 1046,28 11,8 *** 351,33 10,8 *** 21,86 11,7 *** ΕΚ ΣΩ 2 3,30 0,8 3,44 0,0 2,04 0,1 0,22 0,1 ΠΣ ΣΩ 2 1,39 0,3 46,14 0,5 * 10,58 0,3 6,01 3,2 *** ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 12,07 2,8 48,27 0,5 * 18,47 0,6 * 2,27 1,2 ιάρκεια διατήρησης ( ) 1 100,47 23,4 *** 6884,93 77,6 *** 2514,59 77,6 *** 130,95 70,2 *** ΕΚ 1 0,55 0,1 18,13 0,2 3,51 0,1 1,75 0,9 ΠΣ 1 54,72 12,7 *** 17,36 0,2 5,20 0,2 1,07 0,6 ΕΚ ΠΣ 1 5,48 1,3 57,55 0,6 * 18,30 0,6 * 0,27 0,1 ΣΩ 2 1,78 0,4 395,21 4,5 *** 159,77 4,9 *** 10,98 5,9 *** ΕΚ ΣΩ 2 30,39 7,1 ** 42,72 0,5 * 24,60 0,8 ** 0,85 0,5 ΠΣ ΣΩ 2 2,18 0,5 54,61 0,6 * 19,71 0,6 ** 2,35 1,3 ΕΚ ΠΣ ΣΩ 2 2,89 0,7 8,80 0,1 4,05 0,1 1,61 0,9 Σφάλμα 48 4,31 11,36 3,64 0,76 Στάδιο ωρίμανσης ιατήρηση (ημέρες) Χλωροφύλλη (μg/g ν.β.) Καροτενοειδή (μg/g ν.β.) Λυκοπένιο (μg/g ν.β.) β-καροτένιο (μg/g ν.β.) 8 0 3,02 v b u 34,0 c 18,4 c 9,5 b 6 3,98 b 23,7 d 12,2 d 7,8 c 4 6,22 a 12,8 e 5,7 e 6,3 d ,88 c 46,1 a 25,5 a 11,0 a 6 1,01 c 42,1 b 23,2 b 10,3 a 4 4,29 b 41,0 b 23,0 b 10,4 a z BE: Βαθμοί ελευθερίας y MT: Μέσο τετράγωνο x ΣΠ: Συνολική Παραλλακτικότητα ΕΣ 0,05 t 1,70 2,77 1,57 0,72 w *, **, *** Σημαντική επίδραση σε P < 0.05, 0.01 ή 0.001, αντίστοιχα v Κάθε τιμή είναι ο μέσος όρος τριών επαναλήψεων u Οι μέσοι όροι σε κάθε στήλη που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα, διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά σύμφωνα με την ΕΣΔ (P < 0.05) t Ελάχιστη σημαντική διαφορά (P <0.05) 73

78 Lightness Viscondi F1 Α 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος Hue angle Γ Viscondi F1 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος ΕΣ 0,05 = 1, Viscondi F1 Storage days ,2 ΕΣ 0,05 = 4, Storage days Viscondi F1 36 0,9 34 Chroma ΕΣ 0,05 = 1,78 Β 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος a/b 0,6 0,3 0-0,3 ΕΣ 0,05 = 0,106 Δ 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) Σχήμα. 1. Οι παράμετροι του χρώματος φωτεινότητα (Lightness) (Α), chroma (Β), γωνίας h ο (hue angle) (Γ) και ο λόγος a/b (Δ) καρπών τομάτας του υβριδίου Viscondi F1 από πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ή τραυματισμένο ποδίσκο. Κάθε σημείο είναι ο μέσος όρος 6 επαναλήψεων, με 1 καρπό ανά επανάληψη και 2 μετρήσεις ανά καρπό. 74

79 Lightness Viscondi F1 Α 8 average 6 average 4 average Hue angle Γ Viscondi F1 8 average 6 average 4 average ΕΣ 0,05 = 0, Viscondi F1 Storage days ,2 ΕΣ 0,05 = 3, Storage days Viscondi F1 36 0,9 34 Chroma ΕΣ 0,05 = 1,26 Β 8 average 6 average 4 average a/b 0,6 0,3 0,0-0,3 Δ 8 average 6 average 4 average ΕΣ 0,05 = 0, ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) Σχήμα. 2. Οι παράμετροι του χρώματος φωτεινότητα (Lightness) (Α), chroma (Β), γωνίας h ο (hue angle) (Γ) και ο λόγος a/b (Δ) καρπών τομάτας του υβριδίου Viscondi F1 από πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ή τραυματισμένο ποδίσκο. Κάθε σημείο είναι ο μέσος όρος 12 επαναλήψεων από 6 καρπούς με ακέραιο και 6 καρπούς με τραυματισμένο ποδίσκο, με 1 καρπό ανά επανάληψη και 2 μετρήσεις ανά καρπό. Με μαύρο κύκλο απεικονίζονται οι τιμές των παραμέτρων του χρώματος που είχαν οι ώριμοι κόκκινοι (στάδιο 10) καρποί την ημέρα της συγκομιδής ± τυπικό σφάλμα. 75

80 Lightness Viscondi F1 x Protector Α 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος Hue angle Viscondi F1 x Protector Γ 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος ΕΣ 0,05 = 1, Storage days Viscondi F1 x Protector ,2 ΕΣ 0,05 = 3, Storage days Viscondi F1 x Protector 0,9 33 Chroma ΕΣ 0,05 = 1,72 Β 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος a/b 0,6 0,3 0-0,3 Δ 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος ΕΣ 0,05 = 0, ιέρκεια διατήρησης (ημέρες) ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) Σχήμα. 3. Οι παράμετροι του χρώματος φωτεινότητα (Lightness) (Α), chroma (Β), γωνίας h ο (hue angle) (Γ) και ο λόγος a/b (Δ) καρπών τομάτας του υβριδίου Viscondi F1 εμβολιασμένο στο υποκείμενο Protector από πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ή τραυματισμένο ποδίσκο. Κάθε σημείο είναι ο μέσος όρος 6 επαναλήψεων, με 1 καρπό ανά επανάληψη και 2 μετρήσεις ανά καρπό. 76

81 Lightness Viscondi F1 x Protector ΕΣ 0,05 = 0,83 Α 8 average 6 average 4 average Hue angle ΕΣ 0,05 = 2,61 Viscondi F1 x Protector Γ 8 average 6 average 4 average Storage days Viscondi F1 x Protector 35 1, Storage days Viscondi F1 x Protector 33 0,9 Chroma Β 8 average 6 average 4 average ΕΣ 0,05 = 1, ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) a/b 0,6 0,3 0,0-0,3 Δ 8 average 6 average 4 average ΕΣ 0,05 = 0, ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) Σχήμα. 4. Οι παράμετροι του χρώματος φωτεινότητα (Lightness) (Α), chroma (Β), γωνίας h ο (hue angle) (Γ) και ο λόγος a/b (Δ) καρπών τομάτας του υβριδίου Viscondi F1 εμβολιασμένο στο υποκείμενο Protector από πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ή τραυματισμένο ποδίσκο. Κάθε σημείο είναι ο μέσος όρος 12 επαναλήψεων από 6 καρπούς με ακέραιο και 6 καρπούς με τραυματισμένο ποδίσκο, με 1 καρπό ανά επανάληψη και 2 μετρήσεις ανά καρπό. Με μαύρο κύκλο απεικονίζονται οι τιμές των παραμέτρων του χρώματος που είχαν οι ώριμοι κόκκινοι (στάδιο 10) καρποί την ημέρα της συγκομιδής ± τυπικό σφάλμα. 77

82 Lightness Nemesis F1 Α 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος Hue angle Γ Nemesis F1 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος ΕΣ 0,05 = 1, Nemesis F1 Storage days ,2 ΕΣ 0,05 = 5, Storage days Nemesis F1 36 0,9 Chroma ΕΣ 0,05 = 2,06 Β 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος a/b 0,6 0,3 0-0,3 ΕΣ 0,05 = 0,111 Δ 8 ακέραιος 8 κομμένος 6 ακέραιος 6 κομμένος 4 ακέραιος 4 κομμένος ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) Σχήμα. 5. Οι παράμετροι του χρώματος φωτεινότητα (Lightness) (Α), chroma (Β), γωνίας h ο (hue angle) (Γ) και ο λόγος a/b (Δ) καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ή τραυματισμένο ποδίσκο. Κάθε σημείο είναι ο μέσος όρος 6 επαναλήψεων, με 1 καρπό ανά επανάληψη και 2 μετρήσεις ανά καρπό. 78

83 52 50 Nemesis F1 95 Nemesis F1 Lightness Α 8 average 6 average 4 average Hue angle Γ 8 average 6 average 4 average ΕΣ 0,05= 0, Nemesis F1 Storage days ,2 ΕΣ 0,05= 3, Storage days Nemesis F ,9 Chroma Β 8 average 6 average 4 average ΕΣ 0,05= 1, a/b 0,6 0,3 0,0-0,3 Δ 8 average 6 average 4 average ΕΣ 0,05= 0, ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) Σχήμα. 6. Οι παράμετροι του χρώματος φωτεινότητα (Lightness) (Α), chroma (Β), γωνίας h ο (hue angle) (Γ) και ο λόγος a/b (Δ) καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ή τραυματισμένο ποδίσκο. Κάθε σημείο είναι ο μέσος όρος 12 επαναλήψεων από 6 καρπούς με ακέραιο και 6 καρπούς με τραυματισμένο ποδίσκο, με 1 καρπό ανά επανάληψη και 2 μετρήσεις ανά καρπό. Με μαύρο κύκλο απεικονίζονται οι τιμές των παραμέτρων του χρώματος που είχαν οι ώριμοι κόκκινοι (στάδιο 10) καρποί την ημέρα της συγκομιδής ± τυπικό σφάλμα. 79

84 Lightness πρώιμη άνοιξη 4 πρώιμη άνοιξη 6 όψιμη άνοιξη 4 όψιμη άνοιξη 6 πρώιμη φθινόπωρο 4 πρώιμη φθινόπωρο 6 όψιμη φθινόπωρο 4 όψιμη φθινόπωρο 8 πρώιμη άνοιξη 8 όψιμη άνοιξη 8 πρώιμη φθινόπωρο 8 όψιμη φθινόπωρο Α Nemesis F1 Hue angle πρώιμη άνοιξη 4 πρώιμη άνοιξη 6 όψιμη άνοιξη 4 όψιμη άνοιξη 6 πρώιμη φθινόπωρο 4 πρώιμη φθινόπωρο 6 όψιμη φθινόπωρο 4 όψιμη φθινόπωρο 8 πρώιμη άνοιξη 8 όψιμη άνοιξη 8 πρώιμη φθινόπωρο 8 όψιμη φθινόπωρο Γ Nemesis F ΕΣ 0,05 = 1, Storage days ΕΣ 0,05 = 2,25 Β Nemesis F ,5 1,2 ΕΣ 0,05 = 5, ΕΣ 0,05 = 0,113 Storage days Δ 37 0,9 Chroma a/b 0,6 0,3 Nemesis F πρώιμη άνοιξη 4 πρώιμη άνοιξη 6 όψιμη άνοιξη 4 όψιμη άνοιξη 6 πρώιμη φθινόπωρο 4 πρώιμη φθινόπωρο 6 όψιμη φθινόπωρο 4 όψιμη φθινόπωρο 8 πρώιμη άνοιξη 8 όψιμη άνοιξη 8 πρώιμη φθινόπωρο 8 όψιμη φθινόπωρο ,3-0,6 6 πρώιμη άνοιξη 4 πρώιμη άνοιξη 6 όψιμη άνοιξη 4 όψιμη άνοιξη 6 πρώιμη φθινόπωρο 4 πρώιμη φθινόπωρο 6 όψιμη φθινόπωρο 4 όψιμη φθινόπωρο 8 πρώιμη άνοιξη 8 όψιμη άνοιξη 8 πρώιμη φθινόπωρο 8 όψιμη φθινόπωρο ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) Σχήμα. 7. Οι παράμετροι του χρώματος φωτεινότητα (Lightness) (Α), chroma (Β), γωνίας h ο (hue angle) (Γ) και ο λόγος a/b (Δ) καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ποδίσκο. Κάθε σημείο είναι ο μέσος όρος 6 επαναλήψεων, με 1 καρπό ανά επανάληψη και 2 μετρήσεις ανά καρπό. 80

85 Lightness Α 6 average 4 average 8 average Nemesis F1 Hue angle Γ 6 average 4 average 8 average Nemesis F ΕΣ 0,05 = 0, ΕΣ 0,05 = 2, ΕΣ 0,05 = 1,12 Storage days 1,20 ΕΣ 0,05 = 0,057 Storage days 0,90 Chroma Β Nemesis F1 6 average 4 average 8 average a/b 0,60 0,30 0,00-0,30-0,60 Δ Nemesis F1 6 average 4 average 8 average ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) Σχήμα. 8. Οι παράμετροι του χρώματος φωτεινότητα (Lightness) (Α), chroma (Β), γωνίας h ο (hue angle) (Γ) και ο λόγος a/b (Δ) καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ποδίσκο. Κάθε σημείο είναι ο μέσος όρος 24 επαναλήψεων (6 καρποί ανά συγκομιδή και εποχή καλλιέργειας), με 1 καρπό ανά επανάληψη και 2 μετρήσεις ανά καρπό. 81

86 Lightness Γραμμική (8 average) Γραμμική (6 average) 54 Γραμμική (4 average) Α 48 Nemesis F Storage days 38 Hue angle 115 Λογαριθμική (4 average) 105 Λογαριθμική (6 average) 95 Γ Λογαριθμική (8 average) 85 Nemesis F ,20 Storage days 0,90 Chroma 33 0,60 Nemesis F1 28 Nemesis F1 0,30 Β 0,00 Δ 23 Γραμμική (8 average) Λογαριθμική (4 average) Γραμμική (6 average) -0,30 Λογαριθμική (6 average) Γραμμική (4 average) Λογαριθμική (8 average) 18-0, ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) ιάρκεια διατήρησης (ημέρες) a/b Σχήμα. 9. Συσχετίσεις των μεταβολών των παραμέτρων του χρώματος φωτεινότητα (Lightness) (Α), chroma (Β), γωνίας h ο (hue angle) (Γ) και του λόγου a/b (Δ) καρπών τομάτας του υβριδίου Nemesis F1 από πρώιμη και όψιμη συγκομιδή ανοιξιάτικης και φθινοπωρινής καλλιέργειας με τη διάρκεια διατήρησης. Οι καρποί συγκομίστηκαν κόκκινοι (στάδιο 8), πορτοκαλί (στάδιο 6) και ώριμοι πράσινοι (στάδιο 4) και διατηρήθηκαν για 16 ημέρες στους 12 o C με ακέραιο ποδίσκο. Κάθε σημείο ανά ημέρα και στάδιο είναι ο μέσος όρος 24 επαναλήψεων (6 καρποί ανά συγκομιδή και εποχή καλλιέργειας), με 1 καρπό ανά επανάληψη και 2 μετρήσεις ανά καρπό. 82

87 40 35 Μεταφύτευση ανοιξιάτικης καλλιέργειας Πρώιμη συγκομιδή Όψιμη συγκομιδή Μεταφύτευση φθινοπωρινής καλλιέργειας Πρώιμη συγκομιδή Θερμοκρασία ( o C) Όψιμη συγκομιδή 5 Μέγιστη Ελάχιστη Μέση 0 5/2 19/2 5/3 19/3 2/4 16/4 30/4 14/5 28/5 11/6 25/6 9/7 23/7 6/8 20/8 3/9 17/9 1/10 15/10 29/10 12/11 26/11 10/12 Ημερομηνία Σχήμα 10. Η μέγιστη, η ελάχιστη και η μέση θερμοκρασία που επικρατούσε στο εσωτερικό του θερμοκηπίου, όπου πραγματοποιήθηκαν η ανοιξιάτικη και η φθινοπωρινή καλλιέργεια τομάτας. Με κόκκινο βέλος επισημαίνονται οι ημερομηνίες της μεταφύτευσης και με μαύρο βέλος οι ημερομηνίας συγκομιδής των καρπών. 83

88 A B Γ Εικόνα 1. Καρποί τομάτας διαφορετικού σταδίου ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή τους (Α) και κατά την εμπορική διάθεσή τους στη λιανική αγορά (Β, Γ). 84

89 Εικόνα 2. Καρποί τομάτας σε διάφορα στάδια ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή τους από το φυτό. Στάδιο 4 (ώριμος πράσινος), στάδιο 6 (πορτοκαλί), στάδιο 8 (κόκκινος) και στάδιο 10 (ώριμος κόκκινος) 85