Ψάρια και θαλασσινά στο κόκκινο!

Transcript

1 Ψάρια και θαλασσινά στο κόκκινο! Μάρτιος

2 Σχεδιασμός-προσαρμογή: Στεύη Παναγιωτάκη Επιμέλεια κειμένων: Ναταλία Τσιγαρίδου, Άντζελα Λάζου Greenpeace Έκδοση: Μάρτιος 2010 Από τo Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace Κλεισόβης 9, Αθήνα Τηλ.: & 775 Fax: φωτογραφία εξωφύλλου: Greenpeace / Philip Reynaers φωτογραφία GREENPEACE /Aytunc Akad 01

3 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή, σελ Το πρόβλημα, σελ Η λύση, σελ Βιώσιμη αλιεία, σελ Τα κριτήρια της Greenpeace για τις βιώσιμες υδατοκαλλιέργειες, σελ Κόκκινη λίστα: Ποια ψάρια κινδυνεύουν περισσότερο, σελ Τα «κόκκινα» κριτήρια της Greenpeace για τη μη βιώσιμη αλιεία, σελ Τα «κόκκινα» κριτήρια της Greenpeace για τις μη βιώσιμες υδατοκαλλιέργειες, σελ Ο ρόλος των σούπερ μάρκετ, σελ Τι συμβαίνει με την αλιεία στην Ελλάδα; σελ Βιώσιμα αλιεύματα και καταναλωτές, σελ Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι καταναλωτές την εκστρατεία της Greenpeace; σελ

4 Εισαγωγή Τα ψάρια και τα θαλασσινά είναι η πηγή του ενός πέμπτου των αναγκών σε ζωικές πρωτεΐνες για 2,8 δισεκατομμύρια ανθρώπους, ενώ σε πολλά μέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου αποτελούν την πιο σημαντική πηγή ζωικής πρωτεΐνης. Σύμφωνα με υπολογισμούς, 250 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν από την αλιεία. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι ψαράδες μικρής κλίμακας, εκτροφείς ψαριών, έμποροι ή εργαζόμενοι σε δραστηριότητες και υπηρεσίες σχετικές με την αλιεία. Πολλοί από αυτούς ζουν σε συνθήκες φτώχιας, με ελάχιστη ή ακόμα και καμία δυνατότητα πρόσβασης σε άλλες διατροφικές πηγές ή δραστηριότητες. Από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, η κατανάλωση ψαριών και θαλασσινών έχει αυξηθεί σημαντικά. Χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις, όλο και περισσότεροι καταναλωτές σε όλο τον κόσμο έχουν πρόσβαση σε ψάρια και θαλασσινά, καθώς πλέον τα αλιεύματα μπορούν να καταψυχθούν και να μεταφερθούν γρήγορα και με ασφάλεια. Τα ψάρια και τα θαλασσινά αποτελούν μία πλούσια πηγή σημαντικών λιπαρών οξέων, μεταλλικών στοιχείων και πρωτεϊνών, είναι επομένως ιδανικά για τους καταναλωτές στις βιομηχανικές χώρες που στρέφονται προς πιο υγιεινούς τρόπους διατροφής. Ενώ όμως η επιστήμη και οι καταναλωτές ανακαλύπτουν τις ευεργετικές ιδιότητες των ψαριών, κι ενώ ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη βασίζεται στην αλιεία για την επιβίωσή του, οι ανθρώπινες δραστηριότητες καταστρέφουν 4 τους ωκεανούς και αδειάζουν τις θάλασσες από ψάρια με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Τα θαλάσσια οικοσυστήματα που κάποτε θεωρούνταν ευπροσάρμοστα και ανεξάντλητα καταρρέουν. Από τη δεκαετία του 1950 οι πληθυσμοί μεγάλων θηρευτών όπως ο τόνος, ο ξιφίας και ο μπακαλιάρος, έχουν μειωθεί κατά 90%. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών (Food and Agriculture Organization FAO), τα 3/4 των σημαντικών εμπορικών ειδών διεθνώς είναι υπεραλιευμένα και απειλούνται άμεσα, βρίσκονται στα όρια της κατάρρευσης ή έχουν ήδη εξαφανιστεί. Πέρα από τον άμεσο αντίκτυπο στους ιχθυοπληθυσμούς, η βιομηχανική αλιεία έχει πρωτοφανείς αρνητικές επιπτώσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα στο σύνολό τους. Η εξαφάνιση των μεγάλων θηρευτών που βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας και έχουν ρόλο ρυθμιστή του πληθυσμού άλλων ειδών έχει καταστροφικές συνέπειες για τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Οι καταστροφικές και μη επιλεκτικές μέθοδοι αλιείας όπως οι τράτες βυθού εξαφανίζουν ευάλωτα θαλάσσια ενδιαιτήματα. Μέθοδοι αλιείας όπως τα αφρόδιχτα και τα παραγάδια κατασπαταλούν τη θαλάσσια ζωή λόγω του υψηλού αριθμού παρεμπιπτόντων αλιευμάτων ανεπιθύμητων ειδών, όπως θαλάσσια θηλαστικά, θαλασσοπούλια, δελφίνια, καρχαρίες και θαλάσσιες χελώνες. Οι σύγχρονες αλιευτικές πρακτικές απειλούν επιπλέον την επιβίωση και τη διατροφική ασφάλεια εκατομμυρίων ανθρώπων, ιδιαίτερα στις παράκτιες κοινότητες του αναπτυσσόμενου κόσμου, καθώς οι αλιευτικοί στόλοι από τον πλούσιο βορρά ταξιδεύουν στα νερά των αναπτυσσόμενων χωρών για να αλιεύσουν. Η πρόσβαση στα χωρικά ύδατα αυτών των χωρών συχνά επιτυγχάνεται έπειτα από άδικες και άνισες συμφωνίες, οι οποίες συχνά συγκρούονται με τις ανάγκες των τοπικών κοινοτήτων που βασίζονται στην αλιεία.

5 Ψάρια & θαλασσινά στο κόκκινο 1 Ενώ τα αποθέματα ψαριών στην περιοχή μειώνονται, οι χώρες αυτές λαμβάνουν ως αποζημίωση από τους αλιευτικούς στόλους ένα ποσοστό της τάξεως του 4% της αξίας των αλιευμάτων. Παράλληλα, η κατάσταση των ιχθυαποθεμάτων διεθνώς επιβαρύνεται ακόμα περισσότερο από την «πειρατική» αλιεία (Παράνομη, Λαθραία και Άναρχη αλιεία Illegal, Unregulated and Unreported IUU). Κάθε μέρα, σε κάθε θάλασσα του πλανήτη, πειρατικά σκάφη αλιεύουν εκτός των ορίων των νόμιμων ποσοστώσεων, σε μία κερδοφόρα βιομηχανία που υπολογίζεται ότι αποφέρει 9,5 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Για να μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε τη ζωή στη θάλασσα, κορυφαίοι επιστήμονες επισημαίνουν την ανάγκη δημιουργίας ενός δικτύου θαλάσσιων καταφυγίων που πρέπει να καλύπτει το 30-50% των ωκεανών. Εάν αναλογιστούμε ότι αυτή τη στιγμή μόνο το 1% των θαλασσών προστατεύεται, δεν είναι έκπληξη ότι η θαλάσσια ζωή βρίσκεται σε κίνδυνο. Τα θαλάσσια καταφύγια είναι περιοχές όπου αποκλείεται κάθε χρήση που αφαιρεί κάτι από την θάλασσα, όπως είναι η αλιεία και η εξόρυξη, καθώς και κάθε δραστηριότητα η οποία απορρίπτει οτιδήποτε σε αυτή. Είναι περιοχές απόλυτης προστασίας που ουσιαστικά αποκλείουν κάθε απειλή, δίνοντας τη δυνατότητα στους πληθυσμούς των ψαριών να αποκατασταθούν και να μεγαλώσουν μέσω της αναπαραγωγής. Τα ψάρια βγαίνουν έξω από τα όρια της προστατευόμενης περιοχής προσφέροντας έτσι στους ψαράδες άφθονες ποσότητες για να αλιεύσουν γύρω από το θαλάσσιο καταφύγιο. Σε κάποιες περιοχές εντός των θαλάσσιων καταφυγίων μπορεί να επιτρέπεται η χαμηλής έντασης, μη-καταστροφική αλιευτική δραστηριότητα. Αυτή η διαδικασία έχει σαν αποτέλεσμα τη βιώσιμη αλιεία και την ανάπτυξη για τις τοπικές κοινωνίες. Παράλληλα, στο υπόλοιπο 60% των ωκεανών η εκμετάλλευση των αλιευτικών πόρων θα πρέπει να είναι βιώσιμη ώστε να διασφαλίζεται ο θαλάσσιος πλούτος. Για να επιτευχθεί αυτό, οι φορείς διαχείρισης της αλιείας πρέπει να θέσουν ως βασικές αρχές την πρόληψη και την οικοσυστημική προσέγγιση, ενώ πρέπει να αλλάξουν και τα πρότυπα κατανάλωσης ψαριών και θαλασσινών. Στο σημείο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος των μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ, που πρέπει να χρησιμοποιήσουν την πλεονεκτική τους θέση στην αγορά προς την προώθηση βιώσιμων αλιευμάτων. 5

6 φωτογραφία GREENPEACE / Marco Care

7 Ψάρια & θαλασσινά στο κόκκινο 2 Το πρόβλημα Η χρόνια υπεραλίευση σημαντικών εμπορικών ειδών, οι καταστροφικές και οι μη επιλεκτικές μέθοδοι αλιείας, και η καταστροφή των περιοχών αναπαραγωγής και ανάπτυξης των ψαριών, έχουν οδηγήσει πολλούς πληθυσμούς ψαριών στο χείλος της κατάρρευσης. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι οι θάλασσες αδειάζουν από ψάρια, ενώ δε γίνεται καμία ουσιαστική προσπάθεια για την προστασία τους. Παράλληλα, οι ιχθυοκαλλιέργειες δεν αποτελούν βιώσιμη λύση για την παραγωγή ψαριού, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση των ιχθυαποθεμάτων. Τα ¾ των ιχθυαποθεμάτων διεθνώς είναι υπεραλιευμένα και απειλούνται άμεσα, βρίσκονται στα όρια της κατάρρευσης ή έχουν ήδη εξαφανιστεί. Οι πληθυσμοί μεγάλων θηρευτών, όπως ο τόνος και ο μπακαλιάρος, έχουν μειωθεί κατά 90%. Σήμερα, μόνο το 1% της έκτασης των ωκεανών διεθνώς υπόκειται σε καθεστώς απόλυτης προστασίας. Είναι ένα ποσοστό πολύ μικρό, ιδιαίτερα αν σκεφτούμε τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι θάλασσες του πλανήτη. Μια σύντομη ιστορία της υπεραλίευσης Οι ωκεανοί του πλανήτη μας φιλοξενούν μια πλούσια ποικιλία θαλάσσιας ζωής. Σήμερα όμως οι θάλασσες είναι άδειες, αν τις συγκρίνουμε με τη ζωή που υπήρχε σε αυτές στο παρελθόν. Η αφθονία των ωκεανών δεν εξαφανίστηκε εν μία νυκτί. Μπορεί η σύγχρονη αλιευτική βιομηχανία να έχει εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να φτάνει πλέον στις πιο μακρινές θάλασσες του πλανήτη ακολουθώντας τα τελευταία κοπάδια ψαριών, η υπερεκμετάλλευση της θαλάσσιας ζωής όμως είχε ήδη ξεκινήσει από τον 11 ο αιώνα στην Ευρώπη. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι οι άνθρωποι καθ όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους εξαντλούσαν τους θαλάσσιους πόρους, από περιοχή σε περιοχή και από είδος σε είδος. Ο μόνος περιορισμός στην υπερεκμετάλλευση των θαλασσών ήταν τα υπάρχοντα τεχνολογικά μέσα, είτε σε σχέση με τις αλιευτικές μεθόδους είτε σε σχέση με τις περιοχές που μπορούσαν να προσεγγίσουν τα αλιευτικά σκάφη. Από τον 11 ο αιώνα και μέχρι σήμερα, η υπερεκμετάλλευση των θαλασσών έχει οδηγήσει στην καταστροφή οικοσυστημάτων σε πολλές περιοχές, με αποτέλεσμα μία σημαντική μείωση των ιχθυαποθεμάτων αλλά και πολλών πληθυσμών 7

8 θαλάσσιων θηλαστικών. Καθώς τα οικοσυστήματα στις θάλασσες γύρω από την Ευρώπη σταδιακά καταστρέφονταν, οι αλιευτικές δραστηριότητες μετακινούνταν προς την Αμερική, το Βόρειο Ατλαντικό, τον Ειρηνικό Ωκεανό, ερημώνοντας τις περιοχές από τις οποίες περνούσαν. Ήδη από το 14 ο αιώνα υπήρξαν προειδοποιητικά σημάδια για τις επιπτώσεις της καταστροφής των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, ενώ από τα μέσα του 19 ου αιώνα υπήρξαν έντονες συζητήσεις γύρω από τις καταστροφικές συνέπειες της αλιείας με τράτες βυθού. Όπως και σήμερα όμως, έτσι και τότε τα οικονομικά συμφέροντα υπερίσχυσαν της ανάγκης για προστασία των θαλασσών. Σήμερα έχουμε φτάσει στο σημείο όπου δε μπορούμε πια να συνεχίσουμε να εκμεταλλευόμαστε τη θάλασσα με τους ίδιους εντατικούς ρυθμούς. Οι τεχνολογικοί και γεωγραφικοί περιορισμοί του παρελθόντος έχουν πλέον ξεπεραστεί, με αποτέλεσμα η αλιευτική βιομηχανία να έχει μετατραπεί σε μία παγκόσμια απειλή για τους ωκεανούς. Τους περασμένους αιώνες, παρά το εύρος της καταστροφής, τα περισσότερα θαλάσσια είδη κατάφερναν να βρουν ασφαλή καταφύγια σε απομακρυσμένες περιοχές οι οποίες δε μπορούσαν να προσεγγιστούν από τους αλιείς. Με τα υπάρχοντα τεχνολογικά μέσα όμως δεν υπάρχουν πια δυσπρόσιτες περιοχές για τους σύγχρονους βιομηχανικούς αλιευτικούς στόλους. Παράλληλα, η χρήση δορυφόρων και αεροπλάνων για τον εντοπισμό των τελευταίων εναπομεινάντων κοπαδιών κάνει το κυνήγι για τα τελευταία ψάρια να μη γνωρίζει πια κανένα όριο. 8 Αν δε δημιουργηθεί άμεσα ένα εκτεταμένο δίκτυο θαλάσσιων καταφυγίων στην ανοιχτή θάλασσα, το οποίο θα δώσει τη δυνατότητα στους πληθυσμούς να αποκατασταθούν, και αν δε σταματήσει άμεσα η καταστροφή των ωκεανών, το πιθανότερο είναι ότι πολύ σύντομα στις θάλασσες δε θα μείνει ούτε λέπι. Τα παρακάτω παραδείγματα υπεραλίευσης προέρχονται από το βιβλίο του θαλάσσιου βιολόγου Callum Roberts, The Unnatural History of the Sea. Η κατάρρευση της αλιείας μπακαλιάρου στο Νιουφάουντλαντ του Καναδά Το 1992, η κατάρρευση της αλιείας μπακαλιάρου στο Γκραντ Μπανκς, στο Νιουφάουντλαντ του Καναδά, οδήγησε στην ανεργία ανθρώπους. Η περιοχή, κάποτε γνωστή ως το πιο παραγωγικό αλιευτικό πεδίο στον κόσμο, ερημώθηκε έπειτα από χρόνια υπεραλίευσης και ανεπαρκούς διαχείρισης της αλιείας. Το περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό κόστος εξακολουθεί να πληρώνεται ακόμα και σήμερα. Την 1 η Ιουλίου του 1992 ο Καναδάς γιόρταζε την 125 η επέτειο της ίδρυσής του, ο τότε Υπουργός Αλιείας της χώρας όμως, John Crosbie, δε συμμετείχε στους εορτασμούς. Αντίθετα, αντιμετώπιζε ένα πλήθος από εξαγριωμένους ψαράδες μπακαλιάρου του Μπέι Μπουλς, μίας μικρής κοινότητας του Νιουφάουντλαντ. Οι ψαράδες απαιτούσαν να μάθουν γιατί δεν υπήρχαν πια μπακαλιάροι στα νερά τους και τι θα έκανε ο υπουργός γι αυτό. Ο Crosbie απάντησε θυμωμένα «Δεν υπάρχει λόγος να τα βάζετε μαζί μου, δεν πήρα εγώ τα ψάρια από τα αναθεματισμένα νερά». Την επόμενη μέρα, υπό αστυνομική προστασία, ο Crosbie ανακοίνωσε τη θέσπιση διετούς μορατόριουμ στην αλιεία μπακαλιάρου στο Σαιντ Τζον, την πρωτεύουσα του Νιουφάουντλαντ. Ένα πλήθος από εξαγριωμένους ψαράδες προσπάθησε να μπει δια της βίας στην αίθουσα του ξενοδοχείου όπου γινόταν η ανακοίνωση, και ο Crosbie αναγκάστηκε να διαφύγει εσπευσμένα.

9 Ψάρια & θαλασσινά στο κόκκινο Το Γκραντ Μπανκς, στο Νιουφάουντλαντ του Καναδά, ήταν κάποτε γνωστό ως το πιο παραγωγικό αλιευτικό πεδίο στον κόσμο. Οι πρώτοι Ευρωπαίοι εξερευνητές ανέφεραν ότι τα νερά ήταν τόσο πλούσια, που έφτανε να βυθίσεις ένα καλάθι στο νερό για να το βγάλεις γεμάτο μπακαλιάρο. Μέχρι τη δεκαετία του 1950, η αφθονία στο Γκραντ Μπανκς επαρκούσε για την τοπική, μικρής κλίμακας αλιεία, αλλά και για να θρέψει τις εκατομμύρια φώκιες της περιοχής. Αυτή η ισορροπία όμως δε θα κρατούσε για πολύ. Η αλιεία στο Γκραντ Μπανκς κατέρρευσε λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων στις αλιευτικές μεθόδους τις δεκαετίες του 1950 και Τα μικρά αλιευτικά σκάφη της περιοχής βρέθηκαν να ανταγωνίζονται τράτες που είχαν σχεδιαστεί στα πρότυπα των φαλαινοθηρικών πλοίων-εργοστασίων που είχαν οδηγήσει στην κατάρρευση τους τελευταίους εναπομείναντες πληθυσμούς φαλαινών. Οι τεράστιες τράτες που έφταναν από μακρινές χώρες, προσελκύονταν από τη φαινομενικά ανεξάντλητη αφθονία της περιοχής. Τα τεράστια δίχτυα τους αλίευαν πρωτοφανείς ποσότητες ψαριών, τα οποία μεταποιούνταν και καταψύχονταν εν πλω. Οι τράτες δούλευαν 24 ώρες το 24ωρο, σταματώντας μόνο όταν επικρατούσαν πολύ κακές καιρικές συνθήκες. Μέσα σε μία ώρα έβγαζαν μέχρι 200 τόνους ψαριού, ποσότητα διπλάσια από αυτή που έπιανε σε ολόκληρη την αλιευτική περίοδο ένα αλιευτικό σκάφος το 16 ο αιώνα. Το 1968 η αλιεία μπακαλιάρου στην περιοχή έφτανε στο υψηλότερο σημείο, με τόνους. Μέχρι το 1975, το ετήσιο ποσοστό μειώθηκε κατά παραπάνω από 60%. Η αλιεία άλλων ειδών επίσης έπεφτε κατακόρυφα. Σε μία απεγνωσμένη προσπάθεια για την αύξηση της ψαριάς, ο Καναδάς επέκτεινε τα αλιευτικά του όρια για τα ξένα σκάφη, από τα 12 στα 200 μίλια από την ακτή. Καθώς η αλιεία μπακαλιάρου μειωνόταν, οι τράτεςεργοστάσια άρχισαν να χρησιμοποιούν ακόμα πιο ισχυρές συσκευές ηχοεντοπισμού (σόναρ) και δορυφόρους για να εντοπίσουν τα τελευταία εναπομείναντα κοπάδια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το σύνολο των αλιευμάτων να παραμείνει σταθερό κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του Τα αλιεύματα των παραδοσιακών παράκτιων αλιέων όμως μειώνονταν. Η κυβέρνηση, τα περισσότερα μέλη της οποίας είχαν μετοχές σε εταιρίες βιομηχανικής αλιείας, αρνήθηκε να τους δώσει σημασία ή να λάβει υπόψη της τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων ότι η αλιεία μπακαλιάρου στην περιοχή βρισκόταν σε κρίση. Οι πολιτικοί επίσης φοβόντουσαν ότι η μείωση των ποσοστώσεων θα οδηγούσε σε ανεργία με υψηλό πολιτικό κόστος, αλλά αυτό το βραχυπρόθεσμο σκεπτικό οδήγησε στην καταστροφή. Το 1992, όταν το ποσοστό του μπακαλιάρου που αλιεύθηκε ήταν το μικρότερο που είχε καταγραφεί πότε, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να κλείσει την αλιεία μπακαλιάρου. Το μορατόριουμ στην αλιεία μπακαλιάρου οδήγησε ανθρώπους στην ανεργία σε 5 επαρχίες του Καναδά. Το πακέτο ενίσχυσης που δόθηκε στις παράκτιες κοινότητες ήταν ύψους αρκετών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το 1993, το μορατόριουμ που είχε αρχικά θεσπιστεί για 2 χρόνια, παρατάθηκε επ αόριστον και ισχύει μέχρι και σήμερα. Το 2003, οι δύο κύριοι πληθυσμοί μπακαλιάρου του Ατλαντικού κατατάχθηκαν στη λίστα απειλούμενων ειδών του Καναδά. Οι προσπάθειες αποκατάστασής τους παρακωλύονται από την αλιεία με τράτες βυθού για άλλα είδη που διεξάγεται ακόμα στην περιοχή, με αποτέλεσμα την αλίευση υψηλών ποσοστών μπακαλιάρου ως παρεμπίπτοντα αλιεύματα. 9

10 Θαλάσσια αγελάδα του Στέλλερ ο δρόμος προς την εξαφάνιση Η θαλάσσια αγελάδα του Στέλλερ (Hydrodamalis gigas) ήταν ένα μεγάλο σειρηνοειδές θηλαστικό, με μήκος που έφτανε τα 10 μέτρα και βάρος μεταξύ 6 και 8 τόνων. Ανακαλύφθηκε το 1741 κοντά στα ασιατικά παράλια της Θάλασσας του Μπέρινγκ από το Γερμανό βιολόγο Γκέοργκ Στέλλερ, ο οποίος ταξίδευε μαζί με τον εξερευνητή Βίτους Μπέρινγκ. Μόλις 28 χρόνια αργότερα, το είδος είχε εξαφανιστεί. Η εξαφάνιση της θαλάσσιας αγελάδας του Στέλλερ είναι το πρώτο καταγεγραμμένο παράδειγμα θαλάσσιου είδους που οδηγείται στην εξαφάνιση ως συνέπεια των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Το Νοέμβριο του 1741, το πλήρωμα που συνόδευε τον εξερευνητή Βίτους Μπέρινγκ, καταπονημένο από το σκορβούτο και την πείνα, βρισκόταν ήδη 5 μήνες στο δρόμο της επιστροφής από τη Βόρεια Αμερική. Είχαν σχεδόν εγκαταλείψει κάθε ελπίδα επιβίωσης όταν εντόπισαν ένα άγνωστο νησί (το μετέπειτα νησί Μπέρινγκ) στο οποίο εξόκειλαν. Αρχικά το πεινασμένο πλήρωμα τρεφόταν με θαλάσσιες ενυδρίδες, οι οποίες βρίσκονταν κατά εκατοντάδες σε απόσταση μόλις 3 χιλιομέτρων από το μέρος όπου έστησαν την κατασκήνωσή τους. Έξι μήνες αργότερα, το πλήρωμα είχε θανατώσει τόσες πολλές θαλάσσιες ενυδρίδες που πλέον αναγκαζόταν να περπατήσει μέχρι και 40 χιλιόμετρα κακοτράχαλου εδάφους για να τις κυνηγήσει. Αντιμέτωποι με την προοπτική να περάσουν άλλο ένα χειμώνα στο νησί, άρχισαν να ψάχνουν εναλλακτικές πηγές διατροφής. Σύντομα οι θαλάσσιες αγελάδες αντικατέστησαν τις ενυδρίδες στη διατροφή του πληρώματος. Την επόμενη άνοιξη, ο Στέλλερ και οι σύντροφοί του κατασκεύασαν ένα νέο καράβι από τα συντρίμμια του παλιού και έφυγαν από το νησί Μπέρινγκ στις 14 Αυγούστου του Αν και αναγκάστηκαν να αφήσουν πίσω τους μεγάλο μέρος της έρευνας που με επιμέλεια είχε διεξάγει ο Στέλλερ, πήραν μαζί τους το νέο για τη θαλάσσια αγελάδα. Οι αναφορές από τα ταξίδια τους δημιούργησαν ένα «πυρετό χρυσού» στους επίδοξους εξερευνητές, που με στόχο το κέρδος ξεκίνησαν για τις περιοχές που ο Μπέρινγκ και το πλήρωμά του είχαν ανακαλύψει. Όλες οι αποστολές περνούσαν από το νησί Μπέρινγκ, όπου σταματούσαν για να προμηθευτούν κρέας θαλάσσιας αγελάδας. Μόλις 28 χρόνια μετά την ανακάλυψή της, η θαλάσσια αγελάδα του Στέλλερ είχε εξαφανιστεί. Σήμερα, τα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι η θαλάσσια αγελάδα ήταν ευρέως διαδεδομένη στις θάλασσες ανάμεσα στην Ιαπωνία και την Καλιφόρνια, πολύ πριν την «ανακαλύψει» ο Στέλλερ. Η υπερεκμετάλλευση όμως από τους ιθαγενείς πληθυσμούς και η απώλεια των ενδιαιτημάτων* της είχαν αναγκάσει το είδος να αναζητήσει καταφύγιο στη Θάλασσα του Μπέρινγκ. Σήμερα, η ιστορία επαναλαμβάνεται στην περιοχή της Θάλασσας του Μπέρινγκ. Άλλο ένα εντυπωσιακό θαλάσσιο θηλαστικό, ο θαλάσσιος λέοντας του Στέλλερ, οδηγείται στην εξαφάνιση. Ο θαλάσσιος λέοντας και ο στενός συγγενής του, η φώκια, χάνουν το βασικό είδος διατροφής τους, τον κίτρινο μπακαλιάρο. Ο κίτρινος μπακαλιάρος υπεραλιεύεται από τη μεγαλύτερη αλιευτική δραστηριότητα για ένα αποκλειστικά είδος στον κόσμο, κυρίως για να προμηθεύσει με φιλέτα άσπρου ψαριού τη βιομηχανία γρήγορου φαγητού. 10 *Ενδιαίτημα: το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ζει ένα είδος ή οργανισμός

11 Ψάρια & θαλασσινά στο κόκκινο Τράτες βυθού αντιθέσεις αιώνων Οι τράτες βυθού αποτελούν μία ιδιαίτερα καταστροφική αλιευτική μέθοδο, κατά την οποία πελώρια, βαριά δίχτυα συνδεδεμένα σε μεγάλους μεταλλικούς δίσκους και λαστιχένιες ρόδες σύρονται κατά μήκος του πυθμένα καταστρέφοντας ό,τι βρουν στο πέρασμά τους. Η πρώτη γνωστή αναφορά στις τράτες βυθού βρίσκεται σε ένα αίτημα προς το Βασιλιά Εδουάρδο Γ της Αγγλίας το 1376, για την απαγόρευση του καταστροφικού αλιευτικού εργαλείου. «Η κοινότητα αιτείται στο Βασιλιά, παραπονούμενη ότι όπου σε όρμους και καταφύγια της θάλασσας υπήρχαν άφθονα ψάρια, προς όφελος του Βασιλείου, κάποιοι αλιείς εδώ και αρκετά χρόνια έχουν με έξυπνο τρόπο επινοήσει ένα εργαλείο που λέγεται wondyrechaun (δοκότρατα) που είναι κατασκευασμένο με τον τρόπο της δράγας για στρείδια, αλλά είναι σημαντικά μακρύτερο, πάνω στο οποίο εργαλείο είναι συνδεδεμένο ένα δίχτυ με τόσο μικρά μάτια που κανένα ψάρι, ακόμα και το πιο μικρό, που μπαίνει σε αυτό δε μπορεί να ξεφύγει, αλλά πρέπει εκεί να μείνει και να αλιευθεί. Και ότι το μεγάλο και μακρύ σίδερο του wondyrechaun σύρεται τόσο βαριά και σκληρά στο βυθό όταν αλιεύει που καταστρέφει τα λουλούδια της γης κάτω από το νερό εκεί, και επίσης το γόνο των στρειδιών, των μυδιών και άλλων ψαριών από τα οποία τα μεγαλύτερα ψάρια είναι συνηθισμένα να τρέφονται». Όπου χρησιμοποιούνταν οι τράτες βυθού υπήρχαν διαμάχες. Το 1499, ένα αιώνα μετά το αγγλικό αίτημα, οι ψαράδες της Φλάνδρας πέτυχαν την προστασία των ενδιαιτημάτων των ψαριών από την καταστροφή της αλιείας με τράτες βυθού. Θεσπίστηκε ένα διάταγμα που απαγόρευε τις τράτες που «ξερίζωναν και παρέσυραν τα φύκια που αποτελούσαν το καταφύγιο των ψαριών». Το 1583, οι Ολλανδοί απαγόρευσαν την αλιεία γαρίδας με τράτες στις εκβολές των ποταμών τους. Την επόμενη χρονιά, η Γαλλία μετέτρεψε την αλιεία με τράτες σε αδίκημα που τιμωρούνταν με θανατική ποινή, και στην Αγγλία δύο ψαράδες εκτελέστηκαν για τη χρήση στις δοκότρατές τους μεταλλικών αλυσίδων, οι οποίες είχαν στόχο να αναδεύουν τα ψάρια από το θαλάσσιο πυθμένα και να τα κατευθύνουν στα δίχτυα τους. Τέτοιες μεταλλικές αλυσίδες χρησιμοποιούνται στις σύγχρονες δοκότρατες. Οι επιπτώσεις από την αλιεία με τράτες βυθού το 1376 δε συγκρίνονται με την καταστροφή που προκαλούν σήμερα. Όχι μόνο είδη ψαριών αλλά και ολόκληρα οικοσυστήματα τα οποία χρειάστηκαν εκατοντάδες ή ακόμα και χιλιάδες χρόνια για να δημιουργηθούν, καταστρέφονται σήμερα μέσα σε λίγα λεπτά από τις τράτες βυθού. Με την έλευση της βιομηχανικής επανάστασης, τα αλιευτικά σκάφη άρχισαν να χρησιμοποιούν μηχανές που αύξησαν τη δύναμή τους και την ικανότητά τους να ταξιδεύουν μακρύτερα, ενώ ταυτόχρονα αυξήθηκε και το μέγεθος των διχτυών. Τα αλιευτικά σκάφη μπορούσαν πια να παραμείνουν στη θάλασσα κάτω από οποιεσδήποτε σχεδόν καιρικές συνθήκες. Αργότερα, καθώς η κατάψυξη αντικατέστησε την παραδοσιακή διατήρηση στην άλμη, τα βιομηχανικά αλιευτικά σκάφη μπορούσαν να ταξιδέψουν μακρύτερα και να παραμείνουν στη θάλασσα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, αυξάνοντας διαρκώς τις ποσότητες αλιευμάτων με τις οποίες προμήθευαν την αγορά. Η ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας με δορυφορικά συστήματα επέτρεπε στα σκάφη να εντοπίζουν τα κοπάδια ψαριών όλο και πιο αποτελεσματικά, αλλά και να αλιεύουν όλο και πιο κοντά σε επικίνδυνα σημεία όπως ναυάγια πλοίων και υφάλους. Το υλικό από το οποίο κατασκευάζονται τα δίχτυα «εξελίχθηκε» από πισσωμένα νήματα βαμβακιού σε ίνες ανθεκτικότερες από το ατσάλι. Το μήκος των καλωδίων και το μέγεθος των καρουλιών μεγάλωσε, με αποτέλεσμα να καταστεί δυνατή η προσέγγιση περιοχών που παλιότερα βρίσκονταν εκτός ορίων για τους ψαράδες. Τα ασφαλή καταφύγια των ψαριών δεν υπάρχουν πια. 11

12 Οι αλιευτικοί στόλοι έχουν επίσης αρχίσει να στοχεύουν ενδιαιτήματα κοραλλιών και σπόγγων, καθώς και άλλους υφάλους βαθέων υδάτων που παλιότερα θα έσκιζαν τα δίχτυα τους. Σήμερα όμως οι μεγάλοι μεταλλικοί δίσκοι και οι λαστιχένιες ρόδες που είναι συνδεδεμένα στα δίχτυα σύρονται στο βυθό και συντρίβουν σχεδόν τα πάντα στο πέρασμά τους. Οι μορφές ζωής των βαθέων υδάτων αργούν πάρα πολύ να αποκατασταθούν από αυτή την καταστροφή. Η αποκατάστασή τους μπορεί να πάρει δεκάδες ή εκατοντάδες χρόνια, αλλά μπορεί και να μην έρθει ποτέ. Μη επιλεκτικές και καταστροφικές μέθοδοι αλιείας Η υπεραλίευση θεωρείται ίσως η μεγαλύτερη απειλή για τις θάλασσες παγκοσμίως. Παράλληλα, η κατάσταση των ιχθυαποθεμάτων διεθνώς επιδεινώνεται από τις μη επιλεκτικές και καταστροφικές αλιευτικές μεθόδους. Αυτές είναι μέθοδοι, που εκτός από το στοχευόμενο είδος (δηλαδή το είδος για το οποίο ρίχνει τα δίχτυα του ο ψαράς), πιάνουν πολλά άλλα θαλάσσια είδη, συνήθως νεαρά άτομα του στοχευόμενου είδους και μη εμπορικά ή ανεπιθύμητα είδη. Ανάμεσά τους, εκτός από ψάρια, βρίσκονται δελφίνια, θαλάσσιες χελώνες, καρχαρίες, θαλασσοπούλια. Πολλά από αυτά κινδυνεύουν με εξαφάνιση, και αφού αλιευθούν ξαναρίχνονται στη θάλασσα νεκρά ή χωρίς ελπίδα επιβίωσης. Αυτά είναι τα λεγόμενα παρεμπίπτοντα αλιεύματα (bycatch). Διεθνώς, τα παρεμπίπτοντα αλιεύματα αποτελούν το ένα τέταρτο του συνόλου των αλιευμάτων. Για παράδειγμα, η αλιεία μπακαλιάρου στον Ατλαντικό 12 ευθύνεται για την περαιτέρω μείωση των πληθυσμών του γάδου του Ατλαντικού, οι οποίοι έχουν ήδη υπεραλιευτεί και έχουν αξιολογηθεί από τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN) ως απειλούμενο είδος. Η αλιεία με τράτες βυθού έχει ως αποτέλεσμα μέχρι και το 80% των αλιευμάτων να αποτελείται από παρεμπίπτοντα αλιεύματα και να απορρίπτεται στη θάλασσα αφού αλιευθεί. Οι τράτες βυθού αποτελούν την πιο καταστροφική αλιευτική μέθοδο. Αυτά τα αλιευτικά εργαλεία σύρονται στο θαλάσσιο πυθμένα ξεριζώνοντας και καταστρέφοντας σημαντικά θαλάσσια οικοσυστήματα που χρειάζονται ακόμα και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια για να σχηματιστούν, όπως κοράλλια και υποθαλάσσια βλάστηση. Άλλες λιγότερο καταστροφικές μέθοδοι αλιείας, όπως για παράδειγμα οι πελαγικές τράτες, έχουν επίσης υψηλό ποσοστό παρεμπιπτόντων αλιευμάτων, ενώ στα δίχτυα τους συχνά βρίσκουν το θάνατο καρχαρίες, θαλάσσιες χελώνες και θαλάσσια θηλαστικά. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στην αλιεία του κίτρινου μπακαλιάρου, τα εργαλεία της πελαγικής τράτας επίσης έχουν αρνητικές επιπτώσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα του πυθμένα. Παράνομη, Λαθραία και Άναρχη αλιεία (Illegal, Unregulated and Unreported Fishing IUU) Μπορεί να βρισκόμαστε στον 21 ο αιώνα, οι σύγχρονοι πειρατές όμως δε λείπουν από τις θάλασσες του πλανήτη. Έχοντας στη διάθεσή τους τις πιο σύγχρονες τεχνολογικές μεθόδους, οι πειρατές σήμερα λεηλατούν τους ωκεανούς θέτοντας σε κίνδυνο τη θαλάσσια ζωή, την αλιεία και τις παράκτιες κοινότητες. Η λεία τους πια δεν είναι οι κρυμμένοι θησαυροί αλλά τα υψηλής εμπορικής αξίας αλιεύματα. Η αλιεία από τα πειρατικά σκάφη γίνεται κατά παράβαση των διεθνών και εθνικών συμφωνιών για την αλιεία, ενώ συχνά χρησιμοποιούνται οι πιο καταστροφικές αλιευτικές μέθοδοι. Η πειρατική αλιεία πολύ απλά σημαίνει ότι τα ψάρια που αλιεύονται ξεπερνούν τις ποσοστώσεις που προβλέπει η εκάστοτε

13 Ψάρια & θαλασσινά στο κόκκινο νομοθεσία. Ο λόγος για την άνθιση της πειρατικής αλιείας είναι πολύ απλός: η αξία της ανέρχεται σε 9,5 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Μεγάλη συμμετοχή στην πειρατική αλιεία έχουν κράτη όπως η Ρωσία, η Ταϊβάν, η Κίνα, η Κορέα και η Ισπανία, αλλά και πολλά αναπτυσσόμενα κράτη με περιορισμένους ελεγκτικούς μηχανισμούς, όπως η Σρι Λάνκα και η Κένυα. Πολλές αλιευτικές δραστηριότητες στην ανοιχτή θάλασσα δεν υπόκεινται σε κανενός είδους κανονισμό, ενώ άλλες διεξάγονται χωρίς καμία παρακολούθηση και έλεγχο. Όταν οι ιχθυοπληθυσμοί απειλούνται από την πειρατική αλιεία, ακόμα και το βέλτιστο σύστημα διαχείρισης της αλιείας είναι ανεπαρκές για να τους προστατεύσει. Υδατοκαλλιέργειες Καθώς τα ιχθυαποθέματα άγριων ψαριών μειώνονται διεθνώς, η ζήτηση για ψάρια και θαλασσινά υδατοκαλλιέργειας, όπως γαρίδες, σολομός, τόνος, τιλάπια και άλλα, αυξάνεται συνεχώς. Λόγω της επέκτασής τους αλλά και των επιπτώσεων που έχουν στους ωκεανούς και τα είδη που φιλοξενούν, οι υδατοκαλλιέργειες πρέπει να λειτουργούν με αυστηρά κριτήρια βιώσιμης διαχείρησης. Ποια είναι τα βασικά προβλήματα με τις υδατοκαλλιέργειες; Πολλές σύγχρονες πρακτικές υδατοκαλλιέργειας αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα μη βιώσιμου τρόπου παραγωγής ψαριών και θαλασσινών που προορίζονται για εξαγωγές, σε μια αγορά υψηλής αξίας. Η ταχεία ανάπτυξη και επέκταση της εντατικής υδατοκαλλιέργειας για είδη όπως ο σολομός και οι γαρίδες, έχουν ως αποτέλεσμα μεγάλη υποβάθμιση του περιβάλλοντος και τον εκτοπισμό παράκτιων κοινοτήτων που ζουν από την αλιεία και τη γεωργία. Οι μη βιώσιμες υδατοκαλλιέργειες επίσης επιδρούν αρνητικά στη διατροφική ασφάλεια των αναπτυσσόμενων παράκτιων κοινοτήτων. Η ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών συχνά εμποδίζει την πρόσβαση των ντόπιων στις περιοχές αλιείας και συλλογής θαλασσινών από το έδαφος, ενώ αφαιρεί τις παραδοσιακές πηγές διατροφής τους για την παραγωγή ιχθυάλευρων και ιχθυελαίων για τις ανάγκες της υδατοκαλλιέργειας. Οι υδατοκαλλιέργειες δεν αποτελούν λύση στο πρόβλημα της υπεραλίευσης. Οι παραδοσιακές μορφές υδατοκαλλιέργειας συμβάλλουν σημαντικά στην παραγωγή τροφίμων σε περιοχές του πλανήτη όπου υπάρχουν σοβαρά προβλήματα επισιτισμού, σε κάθε περίπτωση όμως οι πρακτικές που εφαρμόζουν πρέπει να είναι βιώσιμες. 13

14 φωτογραφία Μαγκρόβια βλάστηση (Μεξικό). Η μαγκρόβια βλάστηση καταστρέφεται για τη δημιουργία υδατοκαλλιεργειών γαρίδας, κυρίως σε τροπικές χώρες GREENPEACE / John Novis

15 Ψάρια & θαλασσινά στο κόκκινο Μερικές από τις επιπτώσεις των υδατοκαλλιεργειών είναι οι εξής: Συχνά, νεαρά άτομα αλιεύονται ζωντανά και μεταφέρονται για πάχυνση σε κλουβιά των υδατοκαλλιεργειών, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του ερυθρού τόνου. Τα νεαρά άτομα είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση του ιχθυαποθέματος, επομένως αυτή η πρακτική αυξάνει την πίεση στους πληθυσμούς άγριων ψαριών. Η πάχυνση ψαριών στις ιχθυοκαλλιέργειες απαιτεί μεγάλες ποσότητες άγριων ψαριών για ιχθυοτροφή. Για παράδειγμα, για να παραχθεί ένας τόνος σολομού απαιτούνται περίπου 2,7 με 3,5 τόνοι ψαριού για ιχθυοτροφή. Συχνά, τα ψάρια που χρησιμοποιούνται ως ιχθυοτροφή αποτελούν τη βασική τροφή παράκτιων κοινοτήτων, με αποτέλεσμα να απειλείται η διατροφική τους ασφάλεια. Η δημιουργία υδατοκαλλιεργειών συχνά συνεπάγεται την καταστροφή των παράκτιων οικοσυστημάτων, την εκδίωξη παράκτιων κοινοτήτων από τη γη τους και την κατασπατάληση των υδάτινων πόρων για τη χρήση τους στις υδατοκαλλιέργειες. Οι υδατοκαλλιέργειες επιβαρύνουν τις θάλασσες με οργανικά απόβλητα και τοξικές ουσίες. Οι υδατοκαλλιέργειες με τον τρόπο που λειτουργούν σήμερα, αντί να λύνουν τα προβλήματα των ωκεανών, δημιουργούν ακόμα περισσότερα, τόσο στις θάλασσες και το περιβάλλον, όσο και στις τοπικές κοινωνίες. 15

16 φωτογραφία GREENPEACE / Yiannis Issaris

17 Ψάρια & θαλασσινά στο κόκκινο 3 Η λύση Θαλάσσια Καταφύγια Τώρα! Κορυφαίοι επιστήμονες, ειδικοί στην προστασία της θαλάσσιας ζωής, έχουν καταλήξει στη σπουδαιότητα της προστασίας περιοχών μεγάλης έκτασης, με τα σημαντικότερα οφέλη συνήθως να εμφανίζονται όταν τα καταφύγια φτάνουν στο 20-50% της έκτασης της θάλασσας. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι χρειάζεται να τεθεί υπό πλήρη προστασία περισσότερο από το 35% μιας θαλάσσιας περιοχής, αν θέλουμε να αποφύγουμε την υπεραλίευση ειδών όπως είναι τα ψάρια των υφάλων. Για να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, οι επιστήμονες έχουν αναγνωρίσει ως περιοχές προτεραιότητας που πρέπει να τεθούν υπό το καθεστώς προστασίας, αυτές που περιλαμβάνουν πολύτιμους οικοτόπους, αυτές που συντηρούν είδη υπό εξαφάνιση ή υπό έντονη εκμετάλλευση, και τις περιοχές αναπαραγωγής και ανάπτυξης των θαλάσσιων οργανισμών. Τα θαλάσσια καταφύγια είναι περιοχές όπου αποκλείεται κάθε χρήση που αφαιρεί κάτι από την θάλασσα, όπως είναι η αλιεία και η εξόρυξη, καθώς και κάθε δραστηριότητα η οποία απορρίπτει οτιδήποτε σε αυτή. Σε κάποιες περιοχές εντός των θαλάσσιων καταφυγίων μπορεί να επιτρέπεται η χαμηλής έντασης, μη-καταστροφική αλιευτική δραστηριότητα, με την προϋπόθεση ότι αυτή θα είναι βιώσιμη, εντός των οικολογικών ορίων, και θα είναι προϊόν απόφασης στην οποία θα έχουν πλήρη συμμετοχή οι εμπλεκόμενες τοπικές κοινωνίες. Οι πληθυσμοί των ψαριών αυξάνονται μέσω της αναπαραγωγής βγαίνοντας έξω από τα όρια της προστατευόμενης περιοχής και προσφέροντας έτσι στους ψαράδες άφθονες ποσότητες για να αλιεύσουν, δίχως τον κίνδυνο να καταστρέψουν τις ίδιες τις περιοχές αναπαραγωγής. Αυτή η διαδικασία έχει σαν αποτέλεσμα τη βιώσιμη αλιεία και την ανάπτυξη για τις τοπικές κοινωνίες. Τα θαλάσσια καταφύγια ωφελούν: Την αλιεία: Αύξηση της απόδοσης της αλιείας στον περιβάλλοντα χώρο, η οποία προσφέρει ένα σημαντικό οικονομικό πλεονέκτημα. Την εκπαίδευση: Προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για την επιστημονική έρευνα. Τις τοπικές κοινωνίες: Ωφελούν τουριστικές δραστηριότητες όπως η κατάδυση, η υποθαλάσσια φωτογράφηση και η παρατήρηση κάποιων ειδών, δίνοντας την ευκαιρία εναλλακτικών πηγών εσόδων στις παράκτιες κοινότητες. 17

18 Η εκστρατεία της Greenpeace έχει στόχο την προστασία των ωκεανών του πλανήτη μέσα από τη δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου θαλάσσιων καταφυγίων το οποίο θα καλύπτει το 40% της έκτασής των θαλασσών. Η πρόταση της Greenpeace περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικούς οικοτόπους της θάλασσας της Μεσογείου αλλά και σημαντικές περιοχές αναπαραγωγής και ανάπτυξης πολλών ειδών, που πρέπει να προστατευθούν για να διασφαλιστεί η σωστή λειτουργία του οικοσυστήματος. Συγκεκριμένα, η Greenpeace προτείνει ένα δίκτυο 32 θαλάσσιων καταφυγίων στα διεθνή ύδατα της Μεσογείου, 6 από τα οποία βρίσκονται στο Ιόνιο και το Αιγαίο Πέλαγος. Ταυτόχρονα με τη μεσογειακή εκστρατεία σε διεθνή ύδατα, στην Ελλάδα η Greenpeace έχει αναλάβει δράση με στόχο τη δημιουργία θαλάσσιων καταφυγίων στα εθνικά μας ύδατα και συγκεκριμένα στον Κορινθιακό Κόλπο και τις Βόρειες Κυκλάδες. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη δράση της Greenpeace για τα θαλάσσια καταφύγια: φωτογραφία GREENPEACE / Yiannis Issaris

19 Ψάρια & θαλασσινά στο κόκκινο 4 Βιώσιμη αλιεία Ορίζοντας τη βιώσιμη αλιεία Βιώσιμη ορίζεται η αλιεία της οποίας οι πρακτικές μπορούν να συνεχιστούν επ αόριστον χωρίς να μειώνεται η δυνατότητα του στοχευόμενου είδους να διατηρεί τον πληθυσμό του σε υγιή επίπεδα, και χωρίς να έχει δυσμενείς επιπτώσεις σε άλλα είδη εντός του οικοσυστήματος συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων λόγω της αφαίρεσης της τροφής τους, της τυχαίας θανάτωσής τους, ή της καταστροφής του φυσικού τους περιβάλλοντος. i Όταν μιλάμε για αλιεία ή αλιευτική δραστηριότητα, είτε αναφερόμαστε γενικά στην ομάδα αλιέων που στοχεύουν ένα συγκεκριμένο πληθυσμό ενός είδους (για παράδειγμα, η αλιεία μπακαλιάρου στη Βόρεια Θάλασσα ή η αλιεία μακρύπτερου τόνου στο Νότιο Ατλαντικό), είτε αναφερόμαστε πιο συγκεκριμένα στο είδος, τον πληθυσμό και την αλιευτική μέθοδο που χρησιμοποιείται, ή ακόμα και στο στόλο μίας συγκεκριμένης χώρας (για παράδειγμα, η νορβηγική αλιεία μπακαλιάρου με απλάδια στη Βόρεια Θάλασσα, ή η αλιεία των Ηνωμένων Πολιτειών μακρύπτερου τόνου με παραγάδι στο Νότιο Ατλαντικό). Όταν αυτά τα κριτήρια εφαρμόζονται στον ευρύτερο ορισμό, όλα τα μέρη της αλιείας πρέπει να είναι βιώσιμα. Όταν εφαρμόζονται στον πιο συγκεκριμένο ορισμό, οι σωρευτικές επιπτώσεις της αλιείας άλλων ειδών ή στόλων στην περιοχή πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Τα κριτήρια της Greenpeace για τη βιώσιμη αλιεία βασίζονται στον Κώδικα Δεοντολογίας για Υπεύθυνη Αλιεία ii του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων (FAO) και εφιστούν την προσοχή σε κάποια από τα βασικά περιβαλλοντικά ζητήματα που συνδέονται με την αλιεία. Το κεντρικό μήνυμα του κώδικα εμπεριέχεται στις πρώτες δύο γενικές αρχές: 1. «Τα κράτη και οι χρήστες των ζωντανών υδάτινων πόρων πρέπει να προστατεύουν τα υδάτινα οικοσυστήματα. Το δικαίωμα στην αλιεία φέρει μαζί του την υποχρέωση για αλιεία με υπεύθυνο τρόπο, έτσι ώστε να διασφαλίζεται αποτελεσματικά η προστασία και διαχείριση των ζωντανών υδάτινων πόρων». 2. «Η διαχείριση της αλιείας πρέπει να προωθεί τη διατήρηση της ποιότητας, ποικιλότητας και διαθεσιμότητας των αλιευτικών πόρων σε ικανές ποσότητες για τις παρούσες και τις μέλλοντικές γενιές, στα πλαίσια της διατροφικής ασφάλειας, της ανακούφισης της φτώχιας και της βιώσιμης ανάπτυξης. Τα μέτρα διαχείρισης δε θα πρέπει να διασφαλίζουν μόνο την προστασία των στοχευόμενων ειδών, αλλά επίσης των ειδών που ανήκουν στο ίδιο οικοσύστημα ή συνδέονται με ή εξαρτώνται από τα είδη-στόχους». 19

20 Ο κώδικας τονίζει την ανάγκη για ισχυρή, συντονισμένη και αποτελεσματική διαχείριση και προστασία των πόρων από όλους τους χρήστες, καθώς και την ανάγκη για συνεργατική έρευνα, με στόχο τη βελτίωση της επιστημονικής και τεχνικής γνώσης γύρω από την αλιεία, συμπεριλαμβανομένης της αλληλεπίδρασής της με το οικοσύστημα. Ο κώδικας κάνει ιδιαίτερο λόγο για την ανάγκη εφαρμογής μίας προληπτικής προσέγγισης στην προστασία και διαχείριση, βασισμένης στα βέλτιστα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη «την παραδοσιακή γνώση για τους πόρους και τα ενδιαιτήματα, καθώς και σχετικούς περιβαλλοντικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες». Προειδοποιεί ότι «η απουσία επαρκούς επιστημονικής πληροφόρησης δε θα έπρεπε να εκλαμβάνεται ως λόγος για την καθυστέρηση ή την αποτυχία στη λήψη μέτρων για την προστασία των στοχευόμενων ειδών, των σχετιζόμενων ή εξαρτώμενων ειδών και των μη στοχευόμενων ειδών και του περιβάλλοντός τους». τους με τη θάλασσα. Είναι άμεση η ανάγκη για μία γρήγορη και θεμελιώδη μετάβαση προς μία οικολογικά υπεύθυνη, χαμηλών επιπτώσεων αλιεία. Επίσης απαιτείται αντίστοιχη προσαρμογή στα μοντέλα κατανάλωσης. Η Greenpeace εργάζεται για μία ουσιαστική μετατροπή στην αλιευτική παραγωγή, από τη μεγάλης κλίμακας, εντάσεως κεφαλαίου και με καταστροφικές μεθόδους, στην αλιεία μικρότερης κλίμακας, οργανωμένης γύρω από τις κοινότητες, εντάσεως εργασίας, η οποία θα χρησιμοποιεί οικολογικά υπεύθυνη, επιλεκτική αλιευτική τεχνολογία και φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές, οι οποίες θα λαμβάνουν υπόψη τους την ατελή μας γνώση για τον τρόπο λειτουργίας των περίπλοκων - θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η Greenpeace πιστεύει ότι οι αρχές που εκφράζονται εδώ είναι επιτεύξιμες, και ότι εφόσον εφαρμοστούν θα υπάρξουν πολύ μεγάλα οφέλη, τόσο για το περιβάλλον όσο και για τις αλιευτικές κοινότητες. Για την επίτευξή τους όμως απαιτούνται ευρύτατες θεσμικές, κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Το 2002, στην Παγκόσμια Διάσκεψη για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, οι κυβερνήσεις συμφώνησαν στην εφαρμογή του Κώδικα Δεοντολογίας για την Υπεύθυνη Αλιεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων, με στόχο την αποκατάσταση των ιχθυαποθεμάτων διεθνώς μέχρι το iii Δυστυχώς οι κυβερνήσεις απέχουν ακόμα πολύ από την επίτευξη αυτού του στόχου. Όχι μόνο θέτουν σε κίνδυνο τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, αλλά επιπλέον υπονομεύουν τα βασικά δικαιώματα των εκατομμυρίων ανθρώπων που εξαρτώνται από τη θάλασσα για την τροφή και την επιβίωσή τους. Οι βιομηχανικές κοινωνίες πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση 20