Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης 1.

Transcript

1 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Ορισµός και διατύπωση του προβλήµατος Η παρούσα εργασία ασχολείται µε την περιγραφή και τη µελέτη της αντιλαµβανόµενης και της προτιµώµενης ηγετικής συµπεριφοράς των προπονητών/τριών, τη σχέση τους µε τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των αθλητριών, τους προσανατολισµούς των στόχων τους και την αλληλεπίδρασή τους µε την αθλητική ικανοποίηση στο άθληµα της συγχρονισµένης κολύµβησης. Πεδίο εφαρµογής της συγκεκριµένης έρευνας αποτελεί ο αγωνιστικός αθλητισµός του συγκεκριµένου αθλήµατος, στις κατηγορίες κορασίδων Α (13-14 ετών), νεανίδων (15-17 ετών) και γυναικών (18 ετών και άνω) στη χώρα µας. Για να κατανοήσουµε καλύτερα τη φύση της έρευνας θεωρείται αναγκαία η επιµέρους αναφορά και περιγραφή των υπό µελέτη µεταβλητών (Σχήµα 1.1.). Η ηγεσία έχει αποτελέσει αντικείµενο πολλών ερευνητικών εργασιών σε ατοµικά και οµαδικά αθλήµατα, ερασιτεχνικές και επαγγελµατικές κατηγορίες ή διαφορετικές ηλικιακές οµάδες, σε άνδρες και γυναίκες. Τι εννοούµε όµως µε τον όρο ηγεσία; Αναφερόµενοι στον όρο ηγεσία εννοούµε «τη διαδικασία επηρεασµού των δραστηριοτήτων µιας οργανωµένης οµάδας στo πλαίσιο των προσπαθειών της για την επίτευξη ενός συγκεκριµένου στόχου» (Barrow, 1977, σελ. 232). Στο χώρο του αθλητισµού και των σπορ πολλοί προπονητές έχουν δώσει δείγµατα επιτυχηµένης ηγετικής ικανότητας και συµπεριφοράς. Στην πραγµατικότητα, έχουµε συνηθίσει να θεωρούµε επιτυχηµένους τους προπονητές που έχουν φέρει πολλά νικηφόρα αποτελέσµατα. Η νίκη, αποτελεί ένδειξη επιτυχηµένης ηγετικής συµπεριφοράς από τον προπονητή, αλλά δεν είναι αρκετή, διότι η επιτυχηµένη ηγεσία είναι πολλά παραπάνω από µία απλή νίκη σε έναν αγώνα. Επιτυχηµένοι θεωρούνται οι προπονητές που βοηθούν τους αθλητές τους να αναπτύσσουν νέες ικανότητες, να νιώθουν ευχαρίστηση όταν συναγωνίζονται µε άλλους αθλητές και να αισθάνονται καλά µε τους εαυτούς τους. Επίσης, οι επιτυχηµένοι προπονητές διδάσκουν τους αθλητές τους όχι µόνο αθλητικές επιδεξιότητες, αλλά και τα ιδανικά που απαιτούνται για µια επιτυχηµένη ζωή στην κοινωνία που ζούµε (Martens, 1980). Στον αγωνιστικό αθλητισµό η προτιµώµενη από τους αθλητές ηγεσία και η αντιλαµβανόµενη από τους αθλητές και τους προπονητές ηγετική συµπεριφορά του προπονητή, εµπλέκονται µε την επίτευξη κοινών στόχων στην εκτέλεση του έργου της οµάδας (Chelladurai, 1984). Μέχρι σήµερα, οι περισσότερες µελέτες της ηγεσίας στον αθλητισµό έχουν επικεντρωθεί στην προσωπικότητα του προπονητή (Sage, 1975) ή στον τύπο ηγετικής συµπεριφοράς του προπονητή, κυρίως αυταρχικού έναντι δηµοκρατικού τύπου προπονητή (Lenk, 1977). Ο Smith και οι συνεργάτες του πρότειναν ένα µοντέλο ηγεσίας (Mediational Model of Leadership) αναφορικά µε τη συµπεριφορά των προπονητών µέσα από την παρατήρηση, τη µέτρηση των αντιδράσεων των αθλητών, την εκπαίδευση των προπονητών για να διαφοροποιούν τις συµπεριφορές τους και την εκτίµηση των επιδράσεων ενός προγράµµατος προπόνησης (Smith, Smoll, & Curtis, 1978, 1979; Smith, Smoll, Curtis, & Hunt, 1978; Smoll & Smith, 1980, 1989). Ο 1

2 Εισαγωγή Chelladurai και οι συνεργάτες του πρότειναν το Πολυδιάστατο Μοντέλο Ηγεσίας (Multidimensional Model of Leadership), σύµφωνα µε το οποίο η σύγκλιση των τριών τύπων ηγετικής συµπεριφοράς (ενδεικνυόµενης, προτιµώµενης, αντιλαµβανόµενης) έχει θετική επίδραση στην απόδοση της οµάδας και στην ικανοποίηση των µελών της (Chelladurai, 1978, 1990, 1993; Chelladurai & Carron, 1978). Με βάση το Πολυδιάστατο Μοντέλο Ηγεσίας δηµιουργήθηκε η Κλίµακα Ηγετικής Συµπεριφοράς στον Αθλητισµό (Leadership Sport Scale; LSS; Chelladurai & Saleh, 1980) µε σκοπό τη µέτρηση της συµπεριφοράς του προπονητή, όταν καθοδηγεί τους αθλητές του. Ανεξάρτητες ιαµεσολαβητική Εξαρτηµένη Μεταβλητές µεταβλητή µεταβλητή Χαρακτηριστικά αθλητριών Αντιλαµβανόµενη Ηγετική Συµπεριφορά Ικανοποίηση Προσανατολισµός στόχων Εγώ έργο Προτιµώµενος τύπος Ηγετικής Συµπεριφοράς Προπόνηση και οδηγίες ηµοκρατική συµπεριφορά Αυταρχική συµπεριφορά Κοινωνική υποστήριξη Θετική ανατροφοδότηση Κατηγορία Κορασίδες Α Νεανίδες Γυναίκες Προπόνηση και οδηγίες ηµοκρατική συµπεριφορά Αυταρχική συµπεριφορά Κοινωνική υποστήριξη Θετική ανατροφοδότηση Ικανοποίηση από την ηγεσία Ικανοποίηση από την προσωπική απόδοση Σχήµα 1.1. Ανεξάρτητες, διαµεσολαβητικές και εξαρτηµένες µεταβλητές της συγκεκριµένης µελέτης. Τις τελευταίες δεκαετίες οι ερευνητές έχουν χρησιµοποιήσει την Κλίµακα Ηγετικής Συµπεριφοράς στον Αθλητισµό, προκειµένου να µελετήσουν την ηγετική συµπεριφορά του προπονητή και να αναγνωρίσουν τις προτιµήσεις και τις αντιλήψεις των αθλητών σε σχέση µε το φύλο (Chelladurai & Saleh, 1978; 2

3 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης Serpa, Pataco, & Santos, 1991; Terry, 1984), τον τύπο αθλήµατος (Chelladurai, 1984; Horne & Carron, 1985; Terry & Howe, 1984) και την κουλτούρα (Chelladurai, Imamura, Yamaguchi, Oinuma, & Miyauchi, 1988). Οι Chelladurai και Saleh (1980) αναγνώρισαν τους εξής πέντε παράγοντες όσον αφορά στη µέτρηση της ηγετικής συµπεριφοράς των προπονητών: προπόνηση και οδηγίες, δηµοκρατική συµπεριφορά, αυταρχική συµπεριφορά, κοινωνική υποστήριξη και θετική ανατροφοδότηση. Οι συγκεκριµένες συµπεριφορές από την πλευρά του προπονητή αποτελούν προγνωστικούς παράγοντες για την απόδοση και την ικανοποίηση του αθλητή. Η ευχαρίστηση αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της ενασχόλησης µε τον αθλητισµό και της ικανοποίησης. Οι Chelladurai και Riemer (1997) ορίζουν την ικανοποίηση των αθλητών ως «τη θετική συναισθηµατική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο αθλητής και προέρχεται από τη σύνθετη αξιολόγηση των δοµών, διαδικασιών και αποτελεσµάτων της αθλητικής εµπειρίας» (σελ. 135). Οι ερευνητές πρότειναν το µοντέλο της αθλητικής ικανοποίησης µε σκοπό να µελετήσουν τις ανάγκες, τα πλεονεκτήµατα και τη µεταχείριση των αθλητών σε προσωπικό επίπεδο από τον προπονητή τους (Chelladurai & Riemer, 1997). Το µοντέλο περιελάµβανε την ικανοποίηση από την προπόνηση και την παροχή καθοδήγησης, την προσωπική µεταχείριση, την απόδοση της οµάδας και την ατοµική απόδοση του αθλητή. Με βάση το θεωρητικό µοντέλο των Chelladurai και Riemer (1997) αναπτύχθηκε το Ερωτηµατολόγιο Αθλητικής Ικανοποίησης (Athlete Satisfaction Questionnaire; ASQ). Το συγκεκριµένο ερωτηµατολόγιο (56 ερωτήµατα-θέµατα, 15 υποκλίµακες) σχεδιάστηκε για να µετρήσει την ικανοποίηση του αθλητή από τη συµµετοχή του στον αθλητισµό (Riemer & Chelladurai, 1998). Η ικανοποίηση στον αθλητισµό έχει αποτελέσει αντικείµενο πολλών ερευνητικών εργασιών σε σχέση µε τον προπονητή (Chelladurai, 1978, 1984; Dwyer & Fischer, 1990; Eys, Loughead, & Hardy, 2007; Schliesman, 1987), την οµάδα (Weiss & Friedrichs, 1986), την προσωπική απόδοση ή την απόδοση της οµάδας (Chelladurai, 1984), τα ατοµικά αποτελέσµατα των αθλητών (Chelladurai, Imamura, Yamaguchi, Oinuma, & Miyauchi, 1988), τη συνοχή (Carron, 1984) ή τα κίνητρα συµµετοχής (Carron & Chelladurai, 1981). Κυρίως όµως η ικανοποίηση των αθλητών έχει µελετηθεί σε συνδυασµό µε την ηγετική συµπεριφορά του προπονητή (Chelladurai, 1984; Chelladurai et al., 1988; Dwyer & Fischer, 1990; Horne & Carron, 1985; Riemer & Chelladurai, 1995; Schliesman, 1987). Ειδικότερα, οι Chelladurai και Carron (1978) υποστήριξαν πως αν η προτιµώµενη και η αντιλαµβανόµενη ηγετική συµπεριφορά συγκλίνουν, οι αθλητές θα είναι ικανοποιηµένοι. Στην παρούσα εργασία, η καταγραφή της προτιµώµενης και της αντιλαµβανόµενης ηγετικής συµπεριφοράς του προπονητή µας δίνει τη δυνατότητα να εξετάσουµε τις προτιµήσεις και αντιλήψεις των αθλητριών όσον αφορά στη συµπεριφορά του προπονητή, ενώ η µελέτη της σχέσης µεταξύ των δύο τύπων ηγετικής συµπεριφοράς, θα µας δείξει την επίδραση της σχέσης αυτής στην αθλητική ικανοποίηση. Εκτός όµως από την ικανοποίηση των αθλητριών, µεταβλητές οι οποίες θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, όσον αφορά στην ηγετική συµπεριφορά του 3

4 Εισαγωγή προπονητή, είναι η επίδραση της ηλικίας (κατηγορία κορασίδων Α, νεανίδων και γυναικών) καθώς και τα κίνητρα των αθλητριών και ειδικότερα ο προσανατολισµός των στόχων τους. Ο προσανατολισµός των στόχων διακρίνεται στον προσανατολισµό προς το έργο και προς το Εγώ (Nicholls, 1984, 1989) και συνδέεται µε την επιτυχία, την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση των αθλητών. Οι αθλητές που διακρίνονται από προσανατολισµό στόχων προς το έργο (task orientation) διακατέχονται από την τάση να αντιλαµβάνονται την ικανότητα ως αποτέλεσµα της προσπάθειας, της δεξιοτεχνίας και της βελτίωσης µέσα στο χρόνο, έχοντας ως στόχο την επιτηδειότητα σε µία συγκεκριµένη δεξιότητα (Nicholls, 1984, 1989). Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να διατηρούν υψηλή παρακίνηση ανεξάρτητα από την απόδοσή τους, καθώς η επιτυχία κρίνεται µε βάση την προσπάθεια, την προσωπική βελτίωση και την κατάκτηση καινούριων δεξιοτήτων ανεξάρτητα από την νίκη ή τη διάκριση (Carpenter & Yates, 1997; Fry & Duda, 1997). Από την άλλη πλευρά, οι αθλητές µε προσανατολισµό στο Εγώ, αντιλαµβάνονται την ικανότητα όχι ως αποτέλεσµα προσωπικής βελτίωσης, αλλά ως αποτέλεσµα καλύτερης επίδοσης του ατόµου σε σχέση µε τους υπόλοιπους (Nicholls, 1984, 1989). Για το λόγο αυτό, επικεντρώνονται στη νίκη µε κάθε τρόπο ακόµη κι αν αυτό σηµαίνει να καταφύγουν σε αθέµιτα µέσα ή να εµφανίσουν αντιαθλητική-επιθετική συµπεριφορά (Duda, Olson, & Templin, 1991). εν είναι λίγες οι φορές που οι αθλητές µε προσανατολισµό στο Εγώ αποζητούν τη νίκη καταβάλλοντας ελάχιστη προσπάθεια, προκειµένου να βελτιώσουν το κοινωνικό τους status (Carpenter & Yates, 1997; Fry & Duda, 1997). Σκοπός λοιπόν της παρούσας µελέτης είναι να εξετασθούν: (α) Η σχέση µεταξύ της προτιµώµενης και της αντιλαµβανόµενης ηγετικής συµπεριφοράς του προπονητή και η επίδραση της σχέσης αυτής στην ικανοποίηση των αθλητριών, (β) Η σχέση µεταξύ του προσανατολισµού στόχων και της ηλικίας των αθλητριών µε τους δύο τύπους ηγετικής συµπεριφοράς του προπονητή (προτιµώµενος, αντιλαµβανόµενος) και (γ) Οι διαφορές µεταξύ των κατηγοριών στις εξεταζόµενες µεταβλητές Σηµασία της έρευνας Η παρούσα µελέτη επιχειρεί για πρώτη φορά να καταγράψει την προτιµώµενη και αντιλαµβανόµενη ηγετική συµπεριφορά των προπονητριών/τών συγχρονισµένης κολύµβησης σε ελληνικό πληθυσµό, καθώς και τη σχέση µεταξύ των δύο τύπων ηγετικής συµπεριφοράς και την επίδραση της σχέσης αυτής στην αθλητική ικανοποίηση. Θα αποκτηθούν έτσι πολύτιµες πληροφορίες για τον τρόπο που επιθυµούν οι αθλήτριες διαφορετικών αγωνιστικών κατηγοριών να τους συµπεριφέρεται ο/η προπονητής/τριά τους και το πώς αντιλαµβάνονται οι αθλήτριες τη συµπεριφορά του/της προπονητή/τριάς που τώρα έχουν σε συνάρτηση µε την αθλητική τους ικανοποίηση. Η συγκεκριµένη έρευνα αποτελεί ίσως την πρώτη προσπάθεια µελέτης και καταγραφής της ψυχολογικής προσέγγισης των αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης σε αγωνιστικό επίπεδο και σε ελληνικό πληθυσµό. Θα µελετηθούν 4

5 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης επίσης για πρώτη φορά ψυχολογικά χαρακτηριστικά, όπως είναι ο προσανατολισµός των στόχων σε συνδυασµό µε την ηλικία των αθλητριών και θα αναζητηθεί η σχέση τους µε την ηγετική συµπεριφορά του προπονητή και την ικανοποίηση των αθλητριών στο συγκεκριµένο άθληµα. Οι προπονήτριες/τές θα έχουν τη δυνατότητα, αξιολογώντας τις πληροφορίες αυτές, να κατανοήσουν τις ανάγκες και τις διαφορές των αθλητριών στις εξεταζόµενες µεταβλητές, τη συµπεριφορά και τις αντιδράσεις τους, τόσο στην προπόνηση όσο και στον αγώνα, και να τροποποιήσουν τη συµπεριφορά τους, ώστε να δηµιουργήσουν θετικό κλίµα στην οµάδα, να πετύχουν την ικανοποίηση των αθλητριών και κατά συνέπεια την εκπλήρωση των στόχων τους, σε ατοµικό και οµαδικό επίπεδο Ερευνητικές υποθέσεις Οι κύριες ερευνητικές υποθέσεις της παρούσας µελέτης είναι οι εξής: 1. Η αντιλαµβανόµενη ηγετική συµπεριφορά του προπονητή (προπόνηση και οδηγίες, δηµοκρατική συµπεριφορά, αυταρχική συµπεριφορά, κοινωνική υποστήριξη και θετική ανατροφοδότηση) έχει διαµεσολαβητικό ρόλο ανάµεσα στην προτιµώµενη ηγετική συµπεριφορά (προπόνηση και οδηγίες, δηµοκρατική συµπεριφορά, αυταρχική συµπεριφορά, κοινωνική υποστήριξη και θετική ανατροφοδότηση) και την ικανοποίηση (ικανοποίηση από την ηγεσία, ικανοποίηση από την προσωπική απόδοση) των αθλητριών. 2. Η αντιλαµβανόµενη ηγετική συµπεριφορά του προπονητή (προπόνηση και οδηγίες, δηµοκρατική συµπεριφορά, αυταρχική συµπεριφορά, κοινωνική υποστήριξη και θετική ανατροφοδότηση) έχει σχέση µε την αθλητική ικανοποίηση (ικανοποίηση από την ηγεσία, ικανοποίηση από την προσωπική απόδοση). 3. Οι αθλήτριες είναι ικανοποιηµένες όταν η αντιλαµβανόµενη και η προτιµώµενη ηγετική συµπεριφορά του προπονητή (προπόνηση και οδηγίες, δηµοκρατική συµπεριφορά, αυταρχική συµπεριφορά, κοινωνική υποστήριξη και θετική ανατροφοδότηση) συγκλίνουν. 4. Ο προσανατολισµός στόχων των αθλητριών (Εγώ, έργο) έχει σχέση µε τον προτιµώµενο και τον αντιλαµβανόµενο τύπο ηγετικής συµπεριφοράς (προπόνηση και οδηγίες, δηµοκρατική συµπεριφορά, αυταρχική συµπεριφορά, κοινωνική υποστήριξη και θετική ανατροφοδότηση). 5. Υπάρχουν στατιστικώς σηµαντικές διαφορές µεταξύ των τριών αγωνιστικών κατηγοριών (κορασίδες Α, νεανίδες, γυναίκες) στους παράγοντες που απαρτίζουν την ηγετική συµπεριφορά του προπονητή (προπόνηση και οδηγίες, δηµοκρατική συµπεριφορά, αυταρχική συµπεριφορά, κοινωνική υποστήριξη και θετική ανατροφοδότηση) και στις δύο εκδόσεις της κλίµακας (προτιµώµενος και αντιλαµβανόµενος τύπος ηγετικής συµπεριφοράς) καθώς και την αθλητική ικανοποίηση. Άλλες υποθέσεις που εγείρονται είναι: 6. Οι µεγαλύτερες σε ηλικία αθλήτριες (γυναίκες) δείχνουν προτίµηση για κοινωνική υποστήριξη και δηµοκρατική συµπεριφορά από τον προπονητή. 5

6 Εισαγωγή 7. Οι µικρότερες σε ηλικία αθλήτριες (κορασίδες Α, νεανίδες) προτιµούν προπόνηση και οδηγίες και αυταρχική συµπεριφορά από τον προπονητή τους Οριοθετήσεις και περιορισµοί Η πραγµατοποίηση της παρούσας µελέτης διέπεται από τις ακόλουθες οριοθετήσεις και περιορισµούς: 1. Στην παρούσα έρευνα συµµετέχουν Ελληνίδες αθλήτριες συγχρονισµένης κολύµβησης οι οποίες λαµβάνουν µέρος στα Πανελλήνια Πρωταθλήµατα των κατηγοριών τους. 2. Οι κατηγορίες που µελετώνται είναι οι κορασίδες Α, ηλικίας ετών, οι νεανίδες, ηλικίας ετών και οι γυναίκες, ηλικίας 18 ετών και άνω. 3. Στην έρευνα συµµετέχουν µόνο αθλήτριες αφού στη χώρα µας, στο συγκεκριµένο άθληµα, δεν υπάρχει ερασιτεχνικός ή αγωνιστικός αθλητισµός για τους άνδρες. 4. Ο αριθµός των εξεταζοµένων µεταβλητών περιορίζεται στην προτιµώµενη και αντιλαµβανόµενη ηγετική συµπεριφορά του προπονητή, την αθλητική ικανοποίηση, τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των αθλητριών, όπως είναι ο προσανατολισµός των στόχων τους, την ηλικία και την αγωνιστική κατηγορία των αθλητριών. 5. Τα µέσα καταγραφής είναι ερωτηµατολόγια αυτο-αναφοράς και η συµπλήρωση των ερωτηµατολογίων πραγµατοποιήθηκε σε συνθήκες προπόνησης. Καταλήγοντας, τα ευρήµατα της συγκεκριµένης µελέτης αφορούν στο άθληµα της συγχρονισµένης κολύµβησης στον ελληνικό πληθυσµό και συγκεκριµένες ηλικιακές κατηγορίες, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα γενίκευσης σε άλλα αθλήµατα παρά µόνο ίσως στα συγγενή (π.χ. ρυθµική γυµναστική) και στις ίδιες ηλικίες των αθλητριών ιευκρίνηση των όρων Συγχρονισµένη κολύµβηση: Η Συγχρονισµένη κολύµβηση είναι το άθληµα στο πλαίσιο του οποίου υπάρχει ο συνδυασµός µουσικής και κίνησης µέσα στο νερό από µία ή περισσότερες αθλήτριες και περιέχει κολυµβητικά στυλ, φιγούρες, µπαλέτο, ρυθµική κίνηση, σχήµατα στο βάθος και στην επιφάνεια του νερού καθώς και ακροβατικά (Χαιροπούλου, 1997). Ηγεσία: Η διαδικασία επηρεασµού των δραστηριοτήτων µιας οργανωµένης οµάδας στο πλαίσιο των προσπαθειών της για την επίτευξη ενός συγκεκριµένου στόχου (Barrow, 1977). Προτιµώµενη ηγετική συµπεριφορά: Αναφέρεται στις προτιµήσεις των µελών της οµάδας όσον αφορά στη συµπεριφορά του προπονητή (Chelladurai & Saleh, 1980). 6

7 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης Αντιλαµβανόµενη ηγετική συµπεριφορά: Αναφέρεται στην αντίληψη των αθλητριών για τη συµπεριφορά που επιδεικνύει ο προπονητής τους (Chelladurai & Saleh, 1980). Προπόνηση και οδηγίες: Η συµπεριφορά του προπονητή που έχει ως σκοπό τη βελτίωση της απόδοσης των αθλητών. Αυτό επιτυγχάνεται µε το να δίνει βαρύτητα και να διευκολύνει τη σκληρή προπόνηση, να καθοδηγεί τους αθλητές στις επιδεξιότητες, τις τεχνικές και τις τακτικές του αθλήµατός τους, να διασαφηνίζει τις µεταξύ τους σχέσεις καθώς και να οργανώνει και να συντονίζει τις αθλητικές δραστηριότητες (Chelladurai & Saleh, 1980). ηµοκρατική συµπεριφορά: Η συµπεριφορά του προπονητή, που επιτρέπει τη συµµετοχή των αθλητών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Οι αποφάσεις αυτές µπορεί να σχετίζονται µε τον καθορισµό στόχων ή την εξεύρεση µεθόδων για την επίτευξη των στόχων (Chelladurai & Saleh, 1980). Αυταρχική συµπεριφορά: Η συµπεριφορά του προπονητή, που αφορά στην ανεξάρτητη λήψη αποφάσεων και την έµφαση στην εξουσία της προσωπικής του συµπεριφοράς (Chelladurai & Saleh, 1980). Κοινωνική υποστήριξη: Η συµπεριφορά του προπονητή, που χαρακτηρίζεται από το ενδιαφέρον για την προσωπική ευτυχία και την ικανοποίηση των αθλητών, τη δηµιουργία θετικού κλίµατος και την ύπαρξη θερµών διαπροσωπικών σχέσεων µεταξύ των αθλητών (Chelladurai & Saleh, 1980). Θετική ανατροφοδότηση: Η συµπεριφορά του προπονητή, που ενισχύει τον αθλητή µε την αναγνώριση, την επιβράβευση και τον έπαινο σε µία καλή απόδοση (Chelladurai & Saleh, 1980). Iκανοποίηση: Η θετική συναισθηµατική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο αθλητής. Προέρχεται από τη σύνθετη αξιολόγηση των δοµών, διαδικασιών και αποτελεσµάτων της αθλητικής εµπειρίας (Chelladurai & Riemer, 1997). Προσανατολισµός προς το έργο: Η τάση του ατόµου να αντιλαµβάνεται την ικανότητά του ως αποτέλεσµα της προσπάθειας και της βελτίωσής του (Nicholls, 1984, 1989). Προσανατολισµός προς το Εγώ: Η τάση του ατόµου να αντιλαµβάνεται την ικανότητά του ως αποτέλεσµα της καλύτερης επίδοσής του σε σχέση µε τους υπολοίπους και όχι ως αποτέλεσµα της προσωπικής βελτίωσης (Nicholls, 1984, 1989). 7

8 Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας 2.1. Ηγεσία στον Αθλητισµό 2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Θεωρητικές προσεγγίσεις Η πολυπλοκότητα της έννοιας «ηγεσία» απασχολεί τους κοινωνικούς και αθλητικούς ψυχολόγους για πολλές δεκαετίες. Παρά το µεγάλο αριθµό µελετών που έχουν δηµοσιευθεί αναφορικά µε την ηγεσία, οι ερευνητές εξακολουθούν να εξετάζουν τους παράγοντες που συνδέονται µε την αποτελεσµατικότητα αυτής. Αθλητές και προπονητές αναγνωρίζουν την ηγεσία στον αθλητισµό, ως καθοριστικό παράγοντα της απόδοσης και της επιτυχίας. Όταν αθλητές ή οµάδες επιτυγχάνουν, θεωρούµε ότι οι προπονητές τους είναι επιτυχηµένοι ηγέτες που τους οδηγούν σε νικηφόρα αποτελέσµατα. Είναι πιο εύκολο να δώσουµε παραδείγµατα επιτυχηµένης ηγεσίας, παρά να εξηγήσουµε τι είναι ακριβώς η επιτυχηµένη ηγεσία. Ο Vince Lombardi, το όνοµα του οποίου είναι στενά συνδεδεµένο µε την επιτυχία επαγγελµατικής οµάδας ράγκµπι (Green Bay Packers), έγινε διάσηµος για τα συνθήµατα που τοποθετούσε σε σηµεία που οι παίκτες θα µπορούσαν να τα δουν. Ένα από τα αγαπηµένα του συνθήµατα ήταν το «Η νίκη δεν είναι το παν. Είναι το µοναδικό» (Kramer, 1970; Wiebush, 1971). Τα τελευταία 60 χρόνια έχουν δοθεί εκατοντάδες ορισµοί για την ηγεσία. Οι Stogdill (1950) και Barrow (1977, σελ. 232), όρισαν την ηγεσία ως τη «διαδικασία επηρεασµού ατόµων και οµάδων για την επίτευξη προκαθορισµένων στόχων». Κατά τους Hemphill και Coons (1957, σελ. 7) ηγεσία είναι «η συµπεριφορά ενός ατόµου όταν αυτό καθοδηγεί τις δραστηριότητες µιας οµάδας προς έναν κοινό στόχο». Οι Bennis και Nanus (1985) στην προσπάθειά τους να περιγράψουν τους ηγέτες αναφέρουν ότι «οι µάνατζερ είναι άνθρωποι που κάνουν τα πράγµατα σωστά και οι ηγέτες είναι άνθρωποι που κάνουν το σωστό». Εκτός από τους εκατοντάδες ορισµούς για την ηγεσία, υπάρχουν επίσης πολλές διαφορετικές θεωρίες για την έννοια αυτής. Όλες όµως, µπορούν να κατηγοριοποιηθούν µε βάση το σύστηµα ταξινόµησης των Behling και Schriesheim (1976), ανάλογα µε το αν η θεωρητική προσέγγιση αναφέρεται σε χαρακτηριστικά ή σε συµπεριφορές της ηγεσίας, που µπορεί να είναι καθολικά (οικουµενικά) ή να ισχύουν ειδικά κατά περίσταση (περιστασιακά). Τα ηγετικά χαρακτηριστικά (traits) αποτελούν σχετικά µόνιµες προδιαθέσεις της προσωπικότητας, όπως η ευφυΐα και η ανεξαρτησία. Οι ηγετικές συµπεριφορές (state) σχετίζονται µε την παρατηρούµενη συµπεριφορά των ηγετών και σε πολύ µικρό βαθµό µε την προσωπικότητά τους. Τα χαρακτηριστικά που παρατηρούνται σε όλους τους επιτυχηµένους ηγέτες αναφέρονται ως οικουµενικά. Αντιθέτως, τα χαρακτηριστικά που µπορούν να βοηθήσουν να επιτύχει ένας ηγέτης σε µία κατάσταση, αλλά δεν ωφελούν σε µια άλλη κατάσταση, αναφέρονται ως περιστασιακά (Behling & Schriesheim, 1976). Συχνά οι ερευνητές προσπάθησαν να εντοπίσουν συγκεκριµένα γνωρίσµατα της ηγεσίας µε σκοπό να προβλέψουν και να επιλέξουν τους κατάλληλους ηγέτες. Επιπλέον, εξέτασαν το βαθµό στον οποίο συγκεκριµένοι 8

9 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης παράγοντες της κατάστασης συµβάλλουν στην αποτελεσµατική ηγεσία και περιβαλλοντικοί παράγοντες συντελούν στην ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων. Αρχικά, η θεωρητική προσέγγιση για τη µελέτη της ηγεσίας, έγινε προσπαθώντας να εντοπιστούν κάποια χαρακτηριστικά προσωπικότητας, τα οποία ήταν κοινά σε σπουδαίους ηγέτες. Η ακµή της Θεωρίας των καθολικών (οικουµενικών) χαρακτηριστικών του ηγέτη (Trait theory) άρχισε µε την ανάπτυξη των αντικειµενικών δοκιµασιών προσωπικότητας κατά τη δεκαετία του 1920 και έχει τις ρίζες της στη θεωρία του «µεγάλου ανθρώπου» για την ηγεσία. Οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας πιστεύουν ότι τα χαρακτηριστικά του επιτυχηµένου ηγέτη, είναι σταθερές προδιαθέσεις της προσωπικότητας, όπως η ευφυΐα, η επιβλητικότητα, η ανεξαρτησία και η αυτοπεποίθηση, που τους καθιστούν ιδανικούς για τη θέση του αρχηγού και ουσιαστικά πρεσβεύουν ότι ο ηγέτης γεννιέται. Θεωρούν δε, ότι αφού οι κατάλληλοι αρχηγοί διαθέτουν τα συγκεκριµένα ηγετικά χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν σχετικά σταθερά γνωρίσµατα της προσωπικότητας, είναι βέβαιο πως θα είναι επιτυχηµένοι ηγέτες σε οποιαδήποτε κατάσταση. Έτσι, όσον αφορά στα σταθερά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, παρέχεται η δυνατότητα να αναγνωρισθούν οι «γεννηµένοι ηγέτες» µέσα από την απλή χορήγηση ερωτηµατολογίων προσωπικότητας. Η προσέγγιση αυτή, άρχισε να εξασθενεί µετά το εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Από την ανασκόπηση του Stogdill (1948), φάνηκε ότι ήταν αδύνατο να αποδειχθεί πως οι επιτυχηµένοι ηγέτες διέθεταν ένα καθολικό πακέτο ηγετικών χαρακτηριστικών, το οποίο να είναι κοινό σε όλους και να αποτελεί εγγύηση για αποτελεσµατική και επιτυχή ηγεσία. Μετά το τέλος του ευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου, οι ερευνητές µετατοπίζουν το ενδιαφέρον τους από τα οικουµενικά χαρακτηριστικά στις οικουµενικές συµπεριφορές. Η Θεωρία της καθολικής (οικουµενικής) ηγετικής συµπεριφοράς αντιτίθεται στη θεωρία των γνωρισµάτων, υποστηρίζοντας ότι οι ηγέτες δε γεννιούνται, αλλά διαµορφώνονται. Σύµφωνα µε αυτή την προσέγγιση, ο καθένας θα µπορούσε να γίνει αποτελεσµατικός ηγέτης µε τη µελέτη συµπεριφορών άλλων επιτυχηµένων ηγετών και την εκµάθηση ορισµένων προκαθορισµένων στοιχείων των συµπεριφορών αυτών. Τα σηµαντικότερα ευρήµατα των µελετών στη δεκαετία του 1950 αφορούν στην ανάπτυξη και βελτίωση του Ερωτηµατολογίου Περιγραφής της Ηγετικής Συµπεριφοράς (Leader Behavior Description Questionnaire; LBDQ; Hemphill & Coons, 1957) και στους δύο παράγοντες που χαρακτηρίζουν τη συµπεριφορά των ηγετών: τη σκέψη (ενδιαφέρον) για τον άλλον και τη δηµιουργία δοµής. Η σκέψη (ενδιαφέρον) για τον άλλον, αναφέρεται στη φιλία, την αµοιβαία εµπιστοσύνη και το σεβασµό µεταξύ του αρχηγού και των υφισταµένων του, έτσι ώστε να υπάρχει επικοινωνία και αρµονία στις µεταξύ τους σχέσεις. Η δηµιουργία δοµής (οργάνωσης) αναφέρεται σε συµπεριφορές, που σχετίζονται µε τον καθορισµό κανόνων, τη δηµιουργία διόδων επικοινωνίας και την εδραίωση καθορισµένων προτύπων οργάνωσης, προκειµένου οι ηγέτες να επιτύχουν τους στόχους και τις επιδιώξεις τους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι µελέτες που πραγµατοποιήθηκαν στο Πανεπιστήµιο του Michigan, οδήγησαν τελικά σε σχετικά ταυτόσηµες καθολικές ηγετικές συµπεριφορές (Kahn & Katz, 1960). Οι αρχηγοί τείνουν να δείχνουν αφενός έµφαση στην επικοινωνία µε τα µέλη της 9

10 Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας οµάδας, αλλά και τις καλές σχέσεις µεταξύ των µελών και αφετέρου έµφαση στη δοµή και στην απόδοση της οµάδας. Είναι δύσκολο να βρεθεί ηγέτης που να συνδυάζει ταυτόχρονα ενδιαφέρον για τα µέλη και για την παραγωγικότητα αυτών. Για το λόγο αυτό, οι Behling και Schriesheim (1976) πρότειναν το λειτουργικό µοντέλο ηγεσίας, σύµφωνα µε το οποίο δύο ή περισσότεροι ηγέτες δουλεύουν µαζί ως µια συνεκτική οµάδα. Ο ένας ηγέτης µπορεί να δείχνει σεβασµό στα αισθήµατα των µελών και ο άλλος να θέτει µια οργανωτική δοµή. Άλλη µία θεωρητική προσέγγιση της ηγεσίας, αποτελεί η συντελεστική θεωρία του Fiedler, η οποία λαµβάνει υπόψη τόσο τα χαρακτηριστικά της κατάστασης όσο και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ηγέτη. Η αποτελεσµατικότητα της ηγεσίας εξαρτάται από ειδικές περιβαλλοντικές καταστάσεις. Ανάλογα µε την ευνοϊκότητα της κατάστασης, ο ηγέτης δύναται να ασκήσει έλεγχο και επιρροή πάνω στο περιβάλλον (Fiedler, 1967). Έτσι, ο ηγέτης που είναι αποτελεσµατικός σε µία κατάσταση µπορεί να µην είναι σε άλλες (Stogdill, 1948). Κατά συνέπεια, η ηγεσία εξαρτάται από την κατοχή ενός συγκεκριµένου χαρακτηριστικού της προσωπικότητας, που είναι κατάλληλο για µια ειδική κατάσταση. Αναφορικά µε την προσωπικότητα του ηγέτη, ο Fiedler (1967) υποστηρίζει ότι οι ηγέτες είναι προσανατολισµένοι είτε προς το έργο, είτε προς τη σχέση. Οι προσανατολισµένοι προς το έργο ηγέτες, δίνουν έµφαση στην ικανοποιητική εκτέλεση και απόδοση της οµάδας. Οι προσανατολισµένοι προς τη σχέση ηγέτες, δίνουν έµφαση στη διατήρηση των διαπροσωπικών σχέσεων µεταξύ των ίδιων και των υφισταµένων τους, και διακρίνονται σε ανθρωποκεντρικούς και εργοκεντρικούς. Οι ανθρωποκεντρικοί ηγέτες, αποδίδουν καλύτερα σε καταστάσεις µέτρια ευνοϊκές, ενώ ο εργοκεντρικοί, αποδίδουν καλύτερα είτε σε ευνοϊκές είτε σε καθόλου ευνοϊκές καταστάσεις (Fiedler, 1967). Οι «θεωρίες αλληλεπίδρασης» υποθέτουν ότι υπάρχει αλληλεπίδραση µεταξύ του ηγέτη και της κατάστασης σε αντίθεση µε τη συντελεστική θεωρία του Fiedler (1967), ο οποίος επιµένει στη θεώρηση των σχετικά σταθερών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και όχι στη θεώρηση των συµπεριφορών. Ορισµένες από τις θεωρίες της ειδικής ανά περίστασης συµπεριφοράς είναι η θεωρία µονοπατιού στόχου (House, 1971), η θεωρία του κύκλου ζωής (Hersey & Blanchard, 1969) και η θεωρία προσαρµογής αντίδρασης (Osborn & Hunt, 1975). Στη θεωρία µονοπατιού στόχου (House, 1971), δίνεται έµφαση στις ανάγκες και τους στόχους του αθλητή. Ο ηγέτης καθοδηγεί τον αθλητή σε ένα «φωτισµένο µονοπάτι» παρέχοντας βοήθεια, αµοιβή, υποδεικνύοντας τυχόν εµπόδια και παγίδες και αυξάνοντας τις ευκαιρίες για προσωπική ικανοποίηση. Οι Chelladurai και Saleh (1978) µετέφεραν τη θεωρία στο αθλητικό πλαίσιο και κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι τα άτοµα που προτιµούσαν τα οµαδικά αθλήµατα εξέφραζαν επίσης την προτίµηση για συγκεκριµένη ηγετική συµπεριφορά, σχεδιασµένη για τη βελτίωση της απόδοσής τους. Συνεπώς, η ηγετική συµπεριφορά σχετίζεται µε την προτίµηση του αθλητή για έναν ανεξάρτητο τύπο αθλήµατος, ο οποίος ανάλογα µε την προσωπικότητά του επιζητά µια συγκεκριµένη ηγετική συµπεριφορά. Η θεωρία του κύκλου της ζωής, προτείνει ότι το κατάλληλο ηγετικό ύφος εξαρτάται από την ωριµότητα του αθλητή. Η ωριµότητα ορίζεται από την ικανότητα του αθλητή για καθορισµό και επίτευξη στόχων, την προθυµία και ικανότητα για ανάληψη ευθύνης και την εκπαίδευση ή 10

11 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης την εµπειρία. Στη µελέτη του Case (1987) ελέγχθηκαν οι βασικές θέσεις της θεωρίας του κύκλου ζωής των Hersey και Blanchard (1977) σε πρακτικό πλαίσιο, προτείνοντας τους κατάλληλους συνδυασµούς προσανατολισµού προς το έργο και προς τη σχέση για τα διαφορετικά επίπεδα ωριµότητας Θεωρητικά µοντέλα Πολυδιάστατο µοντέλο ηγεσίας του Chelladurai Ο Chelladurai (1978) στηριζόµενος στην παραδοχή ότι υπάρχει µία αλληλεπίδραση µεταξύ των χαρακτηριστικών του ηγέτη και των ασκούµενων, καθώς επίσης και των χαρακτηριστικών της κατάστασης, πρότεινε το Πολυδιάστατο Μοντέλο Ηγεσίας, το οποίο αναπτύχθηκε ειδικά για τον αθλητισµό. Στο συγκεκριµένο µοντέλο, όπως απεικονίζεται στο Σχήµα 2.1. µε βάση την ολοκληρωµένη έκδοση του Chelladurai (1990), η ικανοποίηση και η απόδοση του αθλητή θεωρούνται προϊόντα της αλληλεπίδρασης τριών συστατικών στοιχείων της ηγεσίας: της ενδεικνυόµενης, της προτιµώµενης και της πραγµατικής ηγετικής συµπεριφοράς. Προηγούµενα Ηγετική συµπεριφορά Συνέπειες Χαρακτηριστικά της κατάστασης Ενδεικνυόµενη συµπεριφορά Χαρακτηριστικά του ηγέτη Πραγµατική συµπεριφορά Απόδοση Ικανοποίηση Χαρακτηριστικά των µελών της οµάδας Προτιµώµενη συµπεριφορά Σχήµα 2.1. Το Πολυδιάστατο µοντέλο ηγεσίας του Chelladurai. Συγκεκριµένα, η ενδεικνυόµενη ηγετική συµπεριφορά είναι εκείνη που συµµορφώνεται µε τους καθιερωµένους κανόνες ή νόρµες του αθλητικού σωµατείου ή της εκάστοτε οµάδας. Ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής αναµένεται να συµπεριφέρεται µε ένα συγκεκριµένο τρόπο στους µαθητές-αθλητές του, στους 11

12 Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας γονείς και στους συναδέλφους του. Ορισµένα από τα χαρακτηριστικά κατάστασης, που επηρεάζουν τη συµπεριφορά του προπονητή, είναι οι στόχοι και η οργανωτική δοµή της οµάδας και του ευρύτερου αθλητικού συστήµατος και οι κοινωνικές νόρµες ή το σύστηµα αξιών. Η προτιµώµενη ηγετική συµπεριφορά αφορά στις προτιµήσεις των µελών της οµάδας. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των µελών, όπως είναι η ανάγκη για επίτευξη, η ανάγκη για αυτο-αποτελεσµατικότητα, το φύλο, η ηλικία, και τα χαρακτηριστικά της κατάστασης επηρεάζουν τις προτιµήσεις των µελών της οµάδας. Τα µέλη µιας οµάδας ποδοσφαίρισης, για παράδειγµα, µπορεί να προτιµούν ο προπονητής τους να διασκεδάζει µαζί τους µετά από ένα νικηφόρο αγώνα. Τέλος, η πραγµατική ηγετική συµπεριφορά είναι εκείνη η συµπεριφορά που εκδηλώνει ο ηγέτης ανεξάρτητα από τις προτιµήσεις ή τους κανόνες της οµάδας. Κάποιοι ερευνητές (π.χ. Fiedler, 1967) υποστηρίζουν ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ηγέτη επηρεάζουν σε µεγάλο βαθµό την πραγµατική συµπεριφορά του. Αντιθέτως, ο Chelladurai (1993) σηµειώνει ότι η πραγµατική συµπεριφορά του ηγέτη επηρεάζεται από την προσωπικότητα, την ικανότητα και την εµπειρία του, σε συνάρτηση µε τις προτιµήσεις των µελών της οµάδας και τις απαιτήσεις των εκάστοτε καταστάσεων. Σύµφωνα µε το Πολυδιάστατο µοντέλο ηγεσίας, ο Chelladurai (1978) και οι Chelladurai και Carron (1978) υπέθεσαν ότι η συνύπαρξη των τριών τύπων ηγετικής συµπεριφοράς θα επιφέρει λογικά τη µέγιστη απόδοση και την ικανοποίηση των µελών της οµάδας (Πίνακας 2.1.). Αν η πραγµατική συµπεριφορά δε συγκλίνει µε την προτιµώµενη και την ενδεικνυόµενη συµπεριφορά, αναµένεται ότι ο ηγέτης θα αποµακρυνθεί από τη θέση του. Αν η ενδεικνυόµενη και η πραγµατική συµπεριφορά συγκλίνουν, αλλά και οι δύο διαφέρουν από την προτιµώµενη συµπεριφορά, τότε η απόδοση µπορεί να είναι υψηλή, αλλά οι αθλητές δεν θα είναι ικανοποιηµένοι. Τέλος, αν η πραγµατική και η προτιµώµενη συµπεριφορά συγκλίνουν, αλλά είναι αντίθετες από την ενδεικνυόµενη συµπεριφορά, τότε µπορεί µεν οι αθλητές να είναι ικανοποιηµένοι, αλλά πιθανώς να υπάρχουν προβλήµατα στην απόδοση της οµάδας. Πίνακας 2.1. Η σύγκλιση των ηγετικών συµπεριφορών και τα αποτελέσµατά της (Chelladurai & Carron, 1978) Ηγετική συµπεριφορά Αποτέλεσµα Ενδεικνυόµενη Πραγµατική Προτιµώµενη Ιδανικό Απροσδιόριστο Αποµάκρυνση του ηγέτη Απόδοση + Ταύτιση µε τα άλλα είδη συµπεριφοράς - Έλλειψη ταύτισης µε τα άλλα είδη συµπεριφοράς 12

13 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης Μοντέλο Ηγετικής Συµπεριφοράς Το µοντέλο ηγετικής συµπεριφοράς, που προτάθηκε από τους Smoll και Smith (1989), βασίζεται στις ειδικές για την κάθε περίσταση ηγετικές συµπεριφορές. Όπως απεικονίζεται στο Σχήµα 2.2., το µοντέλο αποτελείται από τρία βασικά στοιχεία που αφορούν τις συµπεριφορές του προπονητή, την αντίληψη του παίκτη για τις συµπεριφορές αυτές και την αντίδραση του παίκτη. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επιδρούν ως ρυθµιστικές παράµετροι στην κεντρική διαδικασία. Ατοµικές διαφορές των προπονητών Ατοµικές διαφορές των παικτών Συµπεριφορές του προπονητή Αντίληψη του παίκτη Αντίδραση του παίκτη Αντίληψη του παίκτη για τις στάσεις των παικτών Χαρακτηριστικά της κατάστασης Σχήµα 2.2. Το µοντέλο ηγετικής συµπεριφοράς (Smoll & Smith, 1989). 13

14 Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Oι διαφορετικές ατοµικές παράµετροι για τον κάθε προπονητή περιλαµβάνουν παράγοντες, όπως είναι οι στόχοι, οι προθέσεις, οι αντιλήψεις για τους ίδιους και για τους αθλητές και το φύλο. Όσον αφορά στον αθλητή, οι διαφορετικές ατοµικές παράµετροι περιλαµβάνουν την ηλικία, το φύλο, τις αντιλήψεις για τον προπονητή, την παρακίνηση, το άγχος και την αυτοπεποίθηση. Στους παράγοντες της κατάστασης περιλαµβάνονται η φύση του αθλήµατος, το ανταγωνιστικό επίπεδο, η επιτυχία ή αποτυχία και η συνοχή της οµάδας Αποτελέσµατα ερευνών στον αθλητισµό Για να κατανοήσουµε την έννοια της ηγεσίας στον αθλητισµό και να σχηµατίσουµε µία ολοκληρωµένη άποψη, θεωρείται σκόπιµο να τη µελετήσουµε σε συνδυασµό µε πολλές µεταβλητές. Για το λόγο αυτό, θα ακολουθήσει µία σύντοµη αναφορά σε αποτελέσµατα ερευνών στον αθλητισµό, που αφορούν ενδεικτικά την ηγεσία και το φύλο, την ηγεσία µε την ηλικία και την ωριµότητα, την ηγεσία και το είδος αθλήµατος, την ηγεσία και την απόδοση των αθλητών καθώς και την ηγεσία και την εσωτερική παρακίνηση των αθλητών Ηγεσία και φύλο Έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν για τις διαφορετικές προτιµήσεις των δύο φύλων όσον αφορά την ηγετική συµπεριφορά, έδειξαν ότι οι αθλητές προτιµούν την αυταρχική συµπεριφορά του προπονητή (Chelladurai & Saleh, 1978; Terry, 1984). Από την άλλη πλευρά, οι αθλήτριες προτιµούν µια δηµοκρατική συµπεριφορά του προπονητή, η οποία τους επιτρέπει να συµµετέχουν στη λήψη των αποφάσεων, και περισσότερη κοινωνική υποστήριξη (Chelladurai, 1993; Eccles & Harold, 1991). Στην ίδια κατεύθυνση οι Chelladurai και Saleh (1980) σε µελέτη τους σχετικά µε τις διαφορές µεταξύ των δύο φύλων υποστήριξαν ότι οι αθλητές προτιµούν τον προπονητή τους να είναι περισσότερο αυταρχικός και συνάµα υποστηρικτικός συγκριτικά µε τις αθλήτριες. Ακολουθώντας έτσι τα ευρήµατά τους σχετικά µε την προτιµώµενη ηγετική συµπεριφορά, την οποία καθορίζουν οι προτιµήσεις των αθλητών-τριών, προκύπτει ότι οι προπονητές των αθλητών θα είναι διαφορετικοί από τους προπονητές των αθλητριών. Τόσο οι αθλητές όσο και οι αθλήτριες, εµφανίζουν καλύτερα αποτελέσµατα αναφορικά µε την ηγεσία όταν καθοδηγούνται από προπονητή του ίδιου φύλου και ειδικότερα οι γυναίκες (Rayburn, Goetz, & Osman, 2001). Σε άλλη µελέτη για τις διαφορές µεταξύ των δύο φύλων, ο Erle (1981) σηµείωσε ότι οι αθλητές του χόκεϊ επί πάγου προτιµούν περισσότερη προπόνηση και οδηγίες από ό,τι οι αθλήτριες. Σε αντίθεση µε προγενέστερες έρευνες, δε βρήκε διαφορές µεταξύ των δύο φύλων σχετικά µε την αυταρχική συµπεριφορά του προπονητή και τη θετική ανατροφοδότηση Ηγεσία - ηλικία και ωριµότητα Καθώς τα άτοµα µεγαλώνουν και ωριµάζουν αθλητικά, προτιµούν περισσότερο αυταρχική συµπεριφορά και κοινωνική υποστήριξη από τον προπονητή. Οι 14

15 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης προτιµήσεις των µικρότερων (10-13 ετών), αλλά και των µεγαλύτερων (14-17 ετών) σε ηλικία αθλητών όσον αφορά στη συµπεριφορά του προπονητή, εστιάζονται στη συµµετοχή τους στη λήψη των αποφάσεων, στην παροχή θετικής ανατροφοδότησης και στην τακτική και τεχνική καθοδήγηση (Martin, Jackson, Richardson, & Weiller, 1999). Οι Hersey και Blanchard (1969, 1977) υποστήριξαν ότι οι ηγέτες πρέπει να προσαρµόζουν τον τύπο ηγετικής συµπεριφοράς στο επίπεδο ωριµότητας των ασκούµενων. Οι αθλητές ωριµάζουν περισσότερο καθώς εξελίσσονται µεταβαίνοντας από τα αγωνιστικά επίπεδα της πρωτοβάθµιας, δευτεροβάθµιας και τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, στον επαγγελµατικό αθλητισµό. Οι ερευνητές, όρισαν την ωριµότητα ως «την ικανότητα των αθλούµενων να θέτουν υψηλούς και εφικτούς στόχους, την προθυµία και ικανότητα να αναλαµβάνουν ευθύνες, καθώς επίσης και την εκπαίδευση και/ή την εµπειρία σε ατοµικό ή σε οµαδικό επίπεδο» (Hersey & Blanchard, 1969, σελ. 161). Όσον αφορά στην ηλικία των αθλητών/τριών, έρευνα που πραγµατοποιήθηκε σε µικρές ηλικίες αθλητών, έδειξε ότι οι προπονητές αυτών των κατηγοριών πρέπει να είναι περισσότερο υποστηρικτικοί και λιγότερο αρνητικοί, ειδικά µε τους αγχώδεις και χωρίς αυτοπεποίθηση αθλητές (Kenow & Williams, 1992). Ο Danielson (1978), σε µελέτη σχετικά µε την ηγεσία στο άθληµα του χόκεϊ σε µικρές ηλικίες, υποστήριξε ότι οι προσανατολισµένες στη σχέση συµπεριφορές συνδέονται µε την επιτυχία της οµάδας περισσότερο από ότι οι προσανατολισµένες στο έργο συµπεριφορές. Στην κατεύθυνση αυτή οι Chelladurai και Carron (1978) υπέθεσαν ότι οι νεώτεροι και λιγότερο έµπειροι αθλητές προτιµούν υψηλά επίπεδα προσανατολισµένων στη σχέση συµπεριφορών σε αντίθεση µε τους µεγαλύτερους και περισσότερο έµπειρους αθλητές, που προτιµούν χαµηλά επίπεδα τέτοιων συµπεριφορών. Σε άλλη έρευνα στην οποία συµµετείχαν αθλήτριες καλαθοσφαίρισης της Πορτογαλίας βρέθηκε ότι οι αθλήτριες ηλικίας ετών, εκφράζουν την προτίµηση για δηµοκρατική συµπεριφορά και κοινωνική υποστήριξη σε µεγαλύτερο βαθµό από τις µεγαλύτερες συµπαίκτριές τους, ηλικίας ετών. Αντίθετα στην ίδια έρευνα, δε σηµειώθηκαν διαφορές µεταξύ των ηλικιακών οµάδων ως προς την προπόνηση και οδηγίες και τη θετική ανατροφοδότηση (Serpa, 1990). Επίσης, ο Case (1980) και Terry και Howe (1984) δε βρήκαν διαφορές λόγω ηλικίας στην προτίµηση που δείχνουν οι αγωνιζόµενοι κολεγιακού και σωµατειακού επιπέδου για την ηγετική συµπεριφορά του προπονητή τους. Πολλές έρευνες έχουν επίσης πραγµατοποιηθεί σχετικά µε την αθλητική ωριµότητα και την εµπειρία των αθλητών/τριών. Ο Erle (1981) ανέφερε ότι αθλητές µε µεγαλύτερη εµπειρία στο άθληµά τους τείνουν έντονα προς την θετική ανατροφοδότηση σε αντίθεση µε τους Chelladurai και Carron (1981), που σηµείωσαν ότι οι περισσότερο έµπειροι αθλητές προτιµούν µία αυταρχική συµπεριφορά σε συνάρτηση µε την κοινωνική υποστήριξη. Ο Terry (1984) υποστήριξε ότι οι αθλητές υψηλού επιπέδου σε σύγκριση µε τους αθλητές σωµατειακού επιπέδου, εκφράζουν προτίµηση για δηµοκρατική συµπεριφορά και κοινωνική υποστήριξη και λιγότερη θετική ανατροφοδότηση. Οι Chelladurai και Carron (1983) µελέτησαν το βαθµό στον οποίο οι προτιµήσεις των αθλητών για προπόνηση και οδηγίες και κοινωνική υποστήριξη αλλάζουν, καθώς αυτοί 15

16 Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας µεγαλώνουν και ωριµάζουν αθλητικά. Οι εξεταζόµενοι, 262 στον αριθµό, ήταν όλοι αθλητές καλαθοσφαίρισης και χωρίστηκαν σε τέσσερις ηλικιακές κατηγορίες από το γυµνάσιο µέχρι το πανεπιστήµιο. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι οι αθλητές καθώς ωρίµαζαν, δεν προτιµούσαν τεχνική καθοδήγηση από τον προπονητή σε αντίθεση µε την προτίµηση που έδειχναν για κοινωνική υποστήριξη και αυταρχική συµπεριφορά. Στην ίδια κατεύθυνση οι Chelladurai και Saleh (1978) σε µελέτη, που πραγµατοποιήθηκε σε αθλητές που φοιτούσαν σε πανεπιστήµια, σηµείωσαν ότι οι περισσότερο έµπειροι αθλητές προτιµούν προπόνηση µε τεχνική καθοδήγηση και αυταρχική συµπεριφορά από τον προπονητή τους Ηγεσία και είδος αθλήµατος Οι Chelladurai και Saleh (1978) υποστήριξαν ότι οι αθλητές που συµµετέχουν σε «κλειστά» (αθλήµατα που εκτελούνται κάτω από σταθερές περιβαλλοντικές συνθήκες, π.χ. σκοποβολή, τοξοβολία, καταδύσεις) ή σε οµαδικά αθλήµατα µε υψηλό βαθµό αλληλεπίδρασης µεταξύ τους (καλαθοσφαίριση, πετοσφαίριση, ποδοσφαίριση) επιζητούν περισσότερη προπόνηση και οδηγίες από ότι οι αθλητές «ανοικτών» (αθλήµατα που εκτελούνται κάτω από ποικίλες περιβαλλοντικές συνθήκες, π.χ. αθλοπαιδιές, ξιφασκία, υδατοσφαίριση) ή ατοµικών αθληµάτων (κολύµβηση, αντισφαίριση). Επίσης, προτιµούν έναν αυταρχικό τύπο προπονητή µε έµφαση στην προπόνηση. Στην ίδια κατεύθυνση έρευνες των Terry (1984) και Terry και Howe (1984) ανέφεραν ότι αθλητές ανεξάρτητων αθληµάτων (οι αθλητές δεν έχουν σωµατική επαφή) προτιµούν έναν δηµοκρατικό και λιγότερο αυταρχικό τύπο προπονητή από ότι οι αθλητές των σπορ µε αλληλεπίδραση. Οι αθλητές οµαδικών αθληµάτων δηλώνουν προτίµηση για προπόνηση και οδηγίες και θετική ανατροφοδότηση συγκριτικά µε τους αγωνιζόµενους σε ατοµικά αθλήµατα (Terry, 1984). Οι αθλητές ατοµικών αθληµάτων βρέθηκε ότι προτιµούν πιο δηµοκρατική συµπεριφορά από τον προπονητή σε σχέση µε εκείνους των οµαδικών αθληµάτων (Kim, Lee, & Lee, 1990). Οι Riemer και Chelladurai (1995) επίσης υποστήριξαν ότι το είδος του αθλήµατος καθορίζει την ενδεδειγµένη συµπεριφορά του προπονητή και κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι αθλητές του ίδιου αθλήµατος και διαφορετικών θέσεων παρουσιάζουν διαφορές στην προτιµώµενη ηγετική συµπεριφορά του προπονητή. Συγκεκριµένα, οι ερευνητές εξέτασαν (α) τις διαφορές µεταξύ επιθετικών και αµυντικών παικτών ποδοσφαίρισης ως προς τις συµπεριφορές που προτιµούσαν και ως προς τις συµπεριφορές που αντιλαµβάνονταν από τον προπονητή και την ικανοποίησή τους από την ηγετική συµπεριφορά και (β) τη σχέση µεταξύ προτιµώµενης και αντιλαµβανόµενης ηγετικής συµπεριφοράς του προπονητή και την ταύτισή τους. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι οι αµυντικοί προτιµούσαν δηµοκρατική συµπεριφορά και κοινωνική υποστήριξη από τον προπονητή, ενώ οι επιθετικοί προτιµούσαν αυταρχική συµπεριφορά. Όταν οι αθλητές εκλάµβαναν την κοινωνική υποστήριξη που επιθυµούσαν από τον προπονητή, ήταν ικανοποιηµένοι. Η παροχή τεχνικής καθοδήγησης και θετικής ανατροφοδότησης από τον προπονητή συντελούσε στην αύξηση της ικανοποίησης του αθλητή. 16

17 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης Ηγεσία και απόδοση Προγενέστερες µελέτες στο χώρο του αθλητισµού αναφέρουν ότι συγκεκριµένες συµπεριφορές από την πλευρά του προπονητή σχετίζονται µε τη βελτίωση της απόδοσης, ειδικά όταν η πραγµατική και η προτιµώµενη συµπεριφορά βρίσκονται σε αρµονία (Chelladurai, 1978; Chelladurai & Carron, 1978). H ποιοτική αλληλεπίδραση, η επικοινωνία και ο σεβασµός µεταξύ του προπονητή και του αθλητή οδηγούν στην ικανοποίηση του αθλητή και στην αύξηση της απόδοσής του (Cox, 2004). Οι Kenow και Williams (1999) παρατήρησαν ότι η καλή απόδοση θα πρέπει να ακολουθείται από έπαινο και χρήσιµες πληροφορίες για την απόδοση. Από την άλλη πλευρά, οι Weiss και Friedrichs (1986) µελετώντας την επίδραση της ηγετικής συµπεριφοράς του προπονητή στην απόδοση 251 καλαθοσφαιριστών, κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι η συχνή κοινωνική υποστήριξη του προπονητή σε µέλη οµαδικών αθληµάτων συνδέεται µε ανεπαρκή αποτελέσµατα όσον αφορά στην απόδοση αυτών. Ωστόσο, η αυξανόµενη κοινωνική υποστήριξη δεν προκαλούσε µεγαλύτερη ήττα της οµάδας. Προτείνεται δε, οι ηττηµένες οµάδες να δέχονται περισσότερη κοινωνική υποστήριξη από τον προπονητή τους προκειµένου να αισθάνονται παρακινηµένες. Σε αντίθεση µε την κοινωνική υποστήριξη, η προπόνηση µε καθοδήγηση δε βρέθηκε να συνδέεται µε τη νίκη ή την ήττα της οµάδας Ηγεσία και εσωτερική παρακίνηση Φαίνεται πως, ένας µεγάλος αριθµός παραγόντων όπως είναι οι έπαινοι ή οι τιµωρίες, επηρεάζουν την εσωτερική παρακίνηση των αθλητών. Ένας από τους σηµαντικότερους παράγοντες θεωρείται ότι είναι η συµπεριφορά του προπονητή. Για το λόγο αυτό, σηµαντικός αριθµός ερευνών επικεντρώθηκε στη συµπεριφορά του προπονητή και τις αλλαγές που αυτή φέρει στην εσωτερική παρακίνηση των αθλητών (Fredrick & Ryan, 1995; Horn, 2002; Vallerand, Deci, & Ryan, 1987). Ενδεικτικά, οι Amorose και Horn (2000) µελετώντας 386 αθλητές/τριες ηλικίας ετών από διαφορετικά αθλήµατα (κολύµβηση, ποδοσφαίριση, χόκεϊ επί χόρτου, χόκεϊ επί πάγου και πάλη) υποστήριξαν ότι η δηµοκρατική συµπεριφορά, η προπόνηση και οδηγίες και η θετική ανατροφοδότηση από τον προπονητή, αυξάνουν την εσωτερική παρακίνηση διότι ενισχύουν την επάρκεια και τον αυτοκαθορισµό. Επίσης, ο προπονητής που χαρακτηρίζεται από χαµηλά επίπεδα αυταρχικής συµπεριφοράς και αδιαφορίας για τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες της οµάδας, και υψηλά επίπεδα σε ενθάρρυνση και πληροφοριακή ανατροφοδότηση, καλλιεργεί ένα περιβάλλον για την ανάπτυξη της εσωτερικής παρακίνησης. Τα αποτελέσµατα συµφωνούν µε προγενέστερες έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν σε έφηβους αθλητές (Black & Weiss, 1992; Pelletier & Vallerand, 1985; Vallerand & Pelletier, 1985). Σε µεταγενέστερη έρευνά τους οι Amorose και Horn (2001) σε 72 αθλητές κολύµβησης, στίβου, πυγµαχίας και σόφτµπωλ, έδειξαν επίσης ισχυρή σχέση µεταξύ της συµπεριφοράς του προπονητή και της εσωτερικής παρακίνησης των αθλητών. Συγκεκριµένα, όσο συχνότερη ήταν η παροχή τεχνικής καθοδήγησης και όσο λιγότερη έµφαση δίνονταν στην κοινωνική υποστήριξη και στην αυταρχική συµπεριφορά τόσο µεγαλύτερη ήταν η εσωτερική 17

18 Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας παρακίνηση των αθλητών. Στην ίδια κατεύθυνση οι Hollembeak και Amorose (2005) σε µελέτη που πραγµατοποίησαν σε διάφορα αθλήµατα (κολύµβηση, καταδύσεις, ποδοσφαίριση, αντισφαίριση, πετοσφαίριση, καλαθοσφαίριση, στίβος, γκολφ, µπέϊζµπωλ) υποστήριξαν ότι οι παράγοντες της αυταρχικής και της δηµοκρατικής συµπεριφοράς έχουν µεγάλη επίδραση στην εσωτερική παρακίνηση των αθλητών Όργανα µέτρησης της ηγεσίας Ερωτηµατολόγιο Περιγραφής της Ηγετικής Συµπεριφοράς (Leader Behavior Description Questionnaire; LBDQ; Hemphill & Coons, 1957). Τo ερωτηµατολόγιο Περιγραφής της Ηγετικής Συµπεριφοράς αποτελείται από 130 ερωτήµατα-θέµατα µε 4 παράγοντες σχετικούς µε την ηγετική συµπεριφορά: σεβασµός προς τα αισθήµατα ή την κατάσταση, δοµή, παραγωγή και ευαισθησία. Ερωτηµατολόγιο Περιγραφής της Συµπεριφοράς του Προπονητή (Coach Behavior Description Questionnaire; CBDQ; Danielson, Zelhart & Drake, 1975), ειδικά σχεδιασµένο για τον αθλητισµό. Τo ερωτηµατολόγιο Περιγραφής της Συµπεριφοράς του Προπονητή αποτελείται από 140 ερωτήµατα-θέµατα µε 8 παράγοντες σχετικούς µε τη συµπεριφορά του προπονητή: αγωνιστική προπόνηση, δυνατότητα επίλυσης προβληµάτων, διαπροσωπική οµαδική λειτουργία, κοινωνικές σχέσεις, εκπροσώπηση οµάδας, οργανωµένη επικοινωνία, αναγνώριση και γενική ενεργοποίηση. Σύστηµα Μέτρησης της Προπονητικής Συµπεριφοράς (Coaching Behavior Assessment System; CBAS; Smith, Smoll & Hunt, 1977). To συγκεκριµένο ερωτηµατολόγιο χρησιµοποιήθηκε για τον καθορισµό και την ανάλυση των συµπεριφορών των προπονητών και ειδικότερα για την κατάρτιση, επανεκτίµηση και βελτίωση αυτών, προκειµένου να µελετηθούν οι επιδράσεις που σηµειώνονται στην ικανοποίηση των αθλητών. Το ερωτηµατολόγιο αποτελείται από 8 είδη αντιδραστικής συµπεριφοράς και 4 είδη αυθόρµητης συµπεριφοράς. Κλίµακα Ηγετικής Συµπεριφοράς στον Αθλητισµό (Leadership Scale for Sports; LSS; Chelladurai & Carron, 1981; Chelladurai & Saleh, 1978, 1980; Αγγελονίδης, 1995; Aγγελoνίδης, Ζέρβας, Κάκκος, & Ψυχουντάκη, 1996). Η συγκεκριµένη Κλίµακα χρησιµοποιείται για να εξετάσει την ηγετική συµπεριφορά σε µία ποικιλία από αθλήµατα (Πίνακας 2.2.) και συγκεκριµένα: την προτιµώµενη από τους αθλητές συµπεριφορά του προπονητή, την αντιλαµβανόµενη από τους αθλητές ηγετική συµπεριφορά του προπονητή τους και την αντίληψη των προπονητών όσον αφορά στη δική τους ηγετική συµπεριφορά. Περιλαµβάνει 40 θέµατα-ερωτήµατα, 3 εκδόσεις και αποτελείται από πέντε παράγοντες οι οποίοι ερµηνεύουν την ηγετική συµπεριφορά των προπονητών: προπόνηση και οδηγίες, δηµοκρατική συµπεριφορά, αυταρχική συµπεριφορά, κοινωνική υποστήριξη και θετική ανατροφοδότηση. Οι εξεταζόµενοι απαντούν κάθε θέµα-ερώτηµα χρησιµοποιώντας µία πενταβάθµια κλίµακα τύπου Likert. Η Κλίµακα περιλαµβάνει τρεις εκδόσεις, δύο για τους 18

19 Ηγετική συµπεριφορά προπονητή: Η σχέση της µε τους προσανατολισµούς στόχων και την ικανοποίηση αθλητριών συγχρονισµένης κολύµβησης αθλητές και µία για τους προπονητές. Από τους αθλητές συµπληρώνονται: η έκδοση που αναφέρεται στον "Προτιµώµενο τύπο ηγέτη" και η έκδοση που αναφέρεται στον ''Αντιλαµβανόµενο τύπο ηγέτη". Οι προπονητές συµπληρώνουν την έκδοση που αναφέρεται στον ''Αντιλαµβανόµενο τύπο ηγέτη-προπονητή", σχετικά µε το πώς οι ίδιοι χαρακτηρίζουν τον εαυτό τους. Στην παρούσα µελέτη θα χρησιµοποιηθεί η Κλίµακα Ηγετικής Συµπεριφοράς στον Αθλητισµό στις δύο εκδόσεις που αφορούν στους αθλητές, τον "Προτιµώµενο τύπο ηγέτη" και τον ''Αντιλαµβανόµενο τύπο ηγέτη". Θα ακολουθήσει πιο λεπτοµερής περιγραφή στο κεφάλαιο της Μεθοδολογίας (κεφάλαιο 3). Αναθεωρηµένη Κλίµακα Ηγεσίας στον Αθλητισµό (Revised Leadership Scale for Sports; RLSS; Zhang, Jensen, & Mann, 1997). Η συγκεκριµένη Κλίµακα αποτελείται από 60 ερωτήµατα-θέµατα που µετρούν έξι συµπεριφορές: προπόνηση και οδηγίες, δηµοκρατική συµπεριφορά, αυταρχική συµπεριφορά, κοινωνική υποστήριξη, θετική ανατροφοδότηση και συµπεριφορά θεώρησης της κατάστασης. Πίνακας 2.2. Κλίµακα Ηγετικής Συµπεριφοράς στον Αθλητισµό (LSS) και έρευνες ενδεικτικά ανά άθληµα Άθληµα Έρευνες Καλαθοσφαίριση Beauchamp, Bray, Eys, & Carron, 2005; Chelladurai, 1984; Chelladurai & Carron, 1983; Chelladurai & Saleh, 1980; Hollembeak & Amorose, 2005; Horne & Carron, 1985; Sullivan & Kent, 2003; Weiss & Friedrichs, 1986 Πετοσφαίριση Beauchamp, Bray, Eys, & Carron 2005; Chelladurai, Imamura, Yamaguchi, Oinuma, & Miyauchi, 1988; Horne & Carron, 1985; Martin, Jackson, Richardson, & Weiller, 1999; Sullivan & Kent, 2003 Ποδοσφαίριση Αντισφαίριση Amorose & Horn, 2000; Beauchamp, Bray, Eys, & Carron, 2005; Hollembeak & Amorose, 2005; Martin, Jackson, Richardson, & Weiller, 1999; Sullivan & Kent, 2003 Hollembeak & Amorose, 2005; Martin, Jackson, Richardson, & Weiller, 1999; Sullivan & Kent,

20 Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Πίνακας 2.2. (Συνέχεια) Κλίµακα Ηγετικής Συµπεριφοράς στον Αθλητισµό (LSS) και έρευνες ενδεικτικά ανά άθληµα Άθληµα Έρευνες Αγωνίσµατα του στίβου Amorose & Horn, 2001; Chelladurai, 1984; Chelladurai, Imamura, Yamaguchi, Oinuma, & Miyauchi, 1988; Hollembeak & Amorose, 2005; Horne & Carron, 1985; Martin, Jackson, Richardson, & Weiller, 1999; Schliesman, 1987 Ενόργανη γυµναστική Amorose & Horn, 2000; Hollembeak & Amorose, 2005; Martin, Jackson, Richardson, & Weiller 1999; Sullivan & Kent, 2003 Κολύµβηση Καταδύσεις Amorose & Horn, 2000; Amorose & Horn, 2001; Black & Weiss, 1992; Chelladurai, Imamura, Yamaguchi, Oinuma, & Miyauchi 1988; Hollembeak & Amorose, 2005; Horne & Carron, 1985; Martin, Jackson, Richardson, & Weiller, 1999 Hollembeak & Amorose, 2005; Sullivan & Kent, 2003 Υδατοσφαίριση Beauchamp, Bray, Eys, & Carron, 2005 Χόκεϊ Γκολφ Πάλη Amorose & Horn, 2000; Amorose & Horn, 2001; Beauchamp, Bray, Eys, & Carron, 2005; Chelladurai, Imamura, Yamaguchi, Oinuma, & Miyauchi, 1988; Erle, 1981; Sullivan & Kent, 2003 Hollembeak & Amorose, 2005; Martin, Jackson, Richardson, & Weiller, 1999; Sullivan & Kent, 2003 Amorose & Horn, 2000; Amorose & Horn, 2001; Chelladurai, Imamura, Yamaguchi, Oinuma, & Miyauchi, 1988; Chelladurai & Saleh, 1980 Αγώνες αθλητών Chelladurai & Saleh, 1980; Hollembeak & υψηλού επιπέδου µεταξύ Amorose, 2005; Terry, 1984; Turman, 2001 κολεγίων / πανεπιστηµίων 20