«Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στην επίδοση των ελληνικών επιχειρήσεων»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» - Μ.Β.Α. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στην επίδοση των ελληνικών επιχειρήσεων» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Πουρνάρα Σοφία (Α.Μ.:183) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. Αντώνιος Γεωργόπουλος Πάτρα 2012

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» - Μ.Β.Α. Διπλωματική εργασία της Πουρνάρα Γ. Σοφίας (Α.Μ.:183) με θέμα: «Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στην επίδοση των ελληνικών επιχειρήσεων» Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή: κ. Αντώνιος Γεωργόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής κ. Γεώργιος Ανδρουλάκης, Επίκουρος Καθηγητής κ. Γεώργιος Οικονομάκης, Επίκουρος Καθηγητής Πάτρα

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Αντώνη Γεωργόπουλο για την καθοδήγηση και τις πολύτιμες συμβουλές του που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του περιεχομένου και στην ολοκλήρωση της συγγραφής της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Επιπλέον, τους συνεπιβλέποντες καθηγητές κ. Γεώργιο Ανδρουλάκη και κ. Γεώργιο Οικονομάκη για την ανάγνωση και αξιολόγηση της εργασίας. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου για την αμέριστη στήριξη και κατανόηση στον αγώνα μου για την απόκτηση όλο και περισσότερης γνώσης. 3

4 Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγή Σκοπός εργασίας Δομή εργασίας... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Ορισμός της οικονομικής κρίσης Χαρακτηριστικά της οικονομικής κρίσης Στάδια της οικονομικής κρίσης Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης Διεθνής οικονομική κρίση Η κρίση στην Ελλάδα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΝ ΚΑΙΡΩ ΚΡΙΣΗΣ Παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και επιχειρήσεις Οι κατηγορίες επιχειρήσεων που διαμορφώθηκαν εν μέσω κρίσης Στρατηγικές κινήσεις των επιχειρήσεων σε περιβάλλον κρίσης Ελληνικές επιχειρήσεις και κρίση Η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Έννοια και σκοπός της χρηματοοικονομικής ανάλυσης Χρηματοοικονομικές πληροφορίες και λογιστικές καταστάσεις Διακρίσεις της χρηματοοικονομικής ανάλυσης Μέθοδοι ανάλυσης των οικονομικών καταστάσεων Καταστάσεις κοινών μεγεθών Καταστάσεις τάσης Αριθμοδείκτες Συγκεντρωτικός πίνακας βασικών αριθμοδεικτών Μεθοδολογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ Κλάδος ζυθοποιίας S.W.O.T. Analysis κλάδου Κλάδος αλλαντοποιίας

5 5.2.1 S.W.O.T. Analysis κλάδου Κλάδος γαλακτοκομικών S.W.O.T. Analysis κλάδου Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου των γαλακτοκομικών Κλάδος τσιμεντοβιομηχανίας S.W.O.T. Analysis κλάδου Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας Κλάδος διύλισης πετρελαίου S.W.O.T. Analysis κλάδου Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου της διύλισης πετρελαίου Κλάδος χαλυβουργίας S.W.O.T. Analysis κλάδου Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου της χαλυβουργίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο : ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΗ ΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ FRIEDMAN ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Εισαγωγή Η χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε στις Η.Π.Α. το Σεπτέμβριο του 2008 έπληξε καίρια τις οικονομίες πολλών χωρών σε όλο τον πλανήτη. Κάθε χώρα βίωσε ή και εξακολουθεί να βιώνει την οικονομική κρίση με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετική έκταση και ένταση ανάλογα με τη δομή της οικονομικής της διάρθρωσης και έτσι δρα στο πλαίσιο των κατευθύνσεών της, στο μέτρο των αναγκών, των προβλημάτων της και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της προκειμένου να την αντιμετωπίσει. Σύντομα η χρηματοπιστωτική κρίση μετασχηματίστηκε σε οικονομική κρίση όταν οι τράπεζες στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν την κεφαλαιακή τους επάρκεια περιόρισαν τις πιστώσεις προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Σαν αποτέλεσμα, η οικονομία διευρύνθηκε σημαντικά, το ίδιο και οι ανισότητες αφού η οικονομική κρίση έφερε όλες τις κοινωνικές ομάδες σε δυσχερέστερη θέση, συμπιέζοντας τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς και μειώνοντας δραματικά την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και τον τζίρο στην αγορά. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση δεν άργησε να πλήξει και την ελληνική οικονομία και να φέρει στην επιφάνεια τις χρόνιες δομικές αδυναμίες της, φανερώνοντας την υπερχρέωση του ελληνικού Δημοσίου και την αδυναμία ελέγχου του διογκούμενου χρέους του. Η αξιοπιστία της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου κλονίστηκε. Η χώρα αναγκάστηκε να προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) για να μην οδηγηθεί σε στάση πληρωμών και υιοθέτησε ένα φιλόδοξο και αυστηρό πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής. Η οικονομική κρίση λοιπόν άλλαξε δραματικά τις συνθήκες της αγοράς μέσα στις οποίες ιδρύονται, δρουν και αναπτύσσονται οι επιχειρήσεις. Εκ των πραγμάτων, οι επιχειρήσεις δέχονται έντονες πιέσεις να προσαρμοστούν σε αυτές τις συνθήκες. Συχνά αναγκάζονται να μειώσουν το κόστος, να επανεξετάσουν την εταιρική τους στρατηγική, τις επενδύσεις, να προχωρήσουν σε αναδιάρθρωση των δραστηριοτήτων τους, ακόμη και να προβούν σε μαζικές απολύσεις. Επομένως, σε αυτό το σύνθετο περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ραγδαίες εξελίξεις και υψηλή αβεβαιότητα, το σημαντικότερο ζήτημα που προκύπτει είναι η επιτακτική ανάγκη επιβίωσης των επιχειρήσεων. 6

7 1.2 Σκοπός εργασίας Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να μελετηθεί ο βαθμός επίδρασης της οικονομικής κρίσης στην επίδοση των ελληνικών επιχειρήσεων. Πιο αναλυτικά, το θεωρητικό μέρος επιχειρεί να δώσει μια εικόνα του τρόπου με τον οποίο επηρέασε η οικονομική κρίση τις επιχειρήσεις αλλά και του τρόπου με τον οποίο αυτές αντέδρασαν προκειμένου να επιβιώσουν. Στο εμπειρικό μέρος της εργασίας γίνεται, με τη βοήθεια επιλεγμένων αριθμοδεικτών, χρηματοοικονομική ανάλυση των οικονομικών καταστάσεων 18 ελληνικών επιχειρήσεων που ανήκουν σε διαφορετικούς κλάδους για χρονικό διάστημα 5 ετών και συγκεκριμένα την περίοδο που περιλαμβάνει δύο έτη πριν την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης και δύο έτη μετά την εμφάνιση αυτής. 1.3 Δομή εργασίας Η παρούσα εργασία αποτελείται από 7 κεφάλαια. Το 1 ο κεφάλαιο είναι εισαγωγικό και περιλαμβάνει τις βασικές πληροφορίες αναφορικά με το περιεχόμενο, τον σκοπό και τη δομή της εργασίας. Το 2 ο κεφάλαιο αποσκοπεί σε μια σφαιρική και όσο το δυνατόν καλύτερη πληροφόρηση σχετικά με την οικονομική κρίση ως έννοια. Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρονται τα βασικά χαρακτηριστικά και οι επιπτώσεις μιας οικονομικής κρίσης ενώ γίνεται και μια σύντομη ανασκόπηση των γεγονότων και των εξελίξεων τόσο στην παγκόσμια όσο και στην ελληνική οικονομία. Στο 3 ο κεφάλαιο μελετάται η οικονομική κρίση από την σκοπιά των επιχειρήσεων δίνοντας βάση στα προβλήματα που τους προκάλεσε η οικονομική κρίση αλλά και στις στρατηγικές κινήσεις που υιοθέτησαν αυτές προκειμένου να επιβιώσουν. Στο 4 ο κεφάλαιο παρουσιάζεται το θεωρητικό υπόβαθρο αναφορικά με την έννοια και το σκοπό της χρηματοοικονομικής ανάλυσης, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση των οικονομικών καταστάσεων αλλά και η θεωρία γύρω από τους αριθμοδείκτες, οι οποίοι θα αποτελέσουν και το βασικό εργαλείο για την μελέτη της επίδοσης των ελληνικών επιχειρήσεων στην παρούσα εργασία. Με το 5 ο κεφάλαιο περνάμε στο εμπειρικό μέρος της εργασίας που αφορά την χρηματοοικονομική ανάλυση επιλεγμένων ελληνικών επιχειρήσεων με τη χρήση μιας αντιπροσωπευτικής ομάδας αριθμοδεικτών. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται παρουσίαση των βασικότερων χαρακτηριστικών του κάθε κλάδου στον οποίο ανήκουν οι επιλεγμένες επιχειρήσεις, υπολογίζονται οι βασικοί αριθμοδείκτες για κάθε επιχείρηση και μέσω διαγραμματικής απεικόνισης γίνονται ευκολότερα αντιληπτές οι διαγραφόμενες τάσεις και εξελίξεις κάθε επιχείρησης. Στο 6 ο κεφάλαιο επιχειρείται να εξεταστεί το κατά πόσο 7

8 στατιστικά σημαντικές είναι οι διαφορές των τιμών των αριθμοδεικτών στις τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους που μελετάμε (περίοδος πριν την κρίση, έτος εμφάνισης της κρίσης, περίοδος μετά την κρίση). Για το λόγο αυτό πραγματοποιήθηκαν μη παραμετρικοί έλεγχοι εφαρμόζοντας το κριτήριο Friedman. Τέλος, το 7 ο κεφάλαιο συνοψίζει τα κυριότερα συμπεράσματα της εργασίας. 8

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 2.1 Ορισμός της οικονομικής κρίσης Η έννοια του όρου «οικονομική κρίση 1» αποδίδεται ως το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο μια οικονομία χαρακτηρίζεται από μια διαρκή και αισθητή μείωση της οικονομικής της δραστηριότητας, ήτοι των διαφόρων μακροοικονομικών μεγεθών της οικονομίας όπως η απασχόληση, το εθνικό προϊόν, οι τιμές, οι επενδύσεις κλπ. Βέβαια, η έννοια του όρου «οικονομική κρίση» έχει αποδοθεί ποικιλοτρόπως και κατά συνέπεια υπάρχουν πολλοί ορισμοί γύρω από αυτήν. Σύμφωνα με τους Rosenthal, Charles και Hart η κρίση είναι «μία σοβαρή απειλή κατά της υφιστάμενης δομής, των θεμελιωδών αρχών και κανόνων του κοινωνικού συστήματος, η οποία επιβάλλει τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων εντός περιορισμένου χρόνου και υπό συνθήκες αβεβαιότητας» (Rosenthal, Charles & Hart, 1989). Κατά τον Sharpe, η κρίση είναι μια χρονική περίοδος κατά την οποία υπάρχει μεγάλη πτωτική κίνηση στην αγορά (Sharpe, 1963), ενώ σύμφωνα με έναν άλλο ορισμό «η οικονομική κρίση προκύπτει από την διατάραξη της οικονομικής ισορροπίας και την εξασθένιση όλων των οικονομικών παραγόντων εξαιτίας ξαφνικών και απροσδόκητων γεγονότων που εμφανίζονται λόγω τοπικών ή παγκόσμιων αιτιών όπως τα οικονομικά και διοικητικά προβλήματα, η διαφθορά, η διατάραξη του φορολογικού συστήματος, τα προβλήματα πληρωμής του εξωτερικού χρέους, η αδυναμία εισαγωγής αρκετού εξωτερικού κεφαλαίου, προβλήματα ανεργίας ή ακόμα και φυσικές καταστροφές» (Erol, Apak, Atmaca & Ӧztürk, 2011). 2.2 Χαρακτηριστικά της οικονομικής κρίσης Κάθε κρίση μπορεί να προκύπτει από διαφορετικά αίτια, να επηρεάζεται από διαφορετικούς παράγοντες, να εμφανίζεται με διαφορετική μορφή και να εκδηλώνεται σε διαφορετική έκταση και ένταση, ωστόσο όλες οι κρίσεις που έχουν ξεσπάσει κατά καιρούς χαρακτηρίζονται από: υψηλό αίσθημα αβεβαιότητας, κινδύνου και ανασφάλειας, 1 Η οικονομική κρίση, άρθρο του Δρα Θεόδωρου Κ. Θεοδώρου, 9

10 ραγδαίες μεταβολές των συνθηκών της αγοράς, διαταραχές του ρυθμού και της συνήθους λειτουργίας της κοινωνίας, συνεχή προβολή και έντονη κριτική τόσο από τα τοπικά όσο και από τα διεθνή Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, γεγονός που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να πληγεί σημαντικά ή και ανεπανόρθωτα η δημόσια εικόνα της χώρας που βιώνει την οικονομική κρίση. 2.3 Στάδια της οικονομικής κρίσης Όπως είναι γνωστό, η κρίση αποτελεί μία από τις φάσεις του οικονομικού κύκλου. Οικονομικοί κύκλοι ή οικονομικές διακυμάνσεις λέγονται οι μεταβολές που παρουσιάζει η οικονομική δραστηριότητα δηλαδή τα διάφορα στοιχεία που συνθέτουν μια οικονομία (παραγωγή, εισόδημα, απασχόληση κλπ.). Στο σχήμα που ακολουθεί μπορούμε να διακρίνουμε τις φάσεις του οικονομικού κύκλου. Υπάρχουν δύο κύριες φάσεις από τις οποίες διέρχεται η οικονομία στη διάρκεια ενός οικονομικού κύκλου: η φάση της ανόδου ή της άνθησης και η φάση της καθόδου ή της ύφεσης. Η μετάβαση από την άνοδο στην κάθοδο και αντίστροφα δε γίνεται αμέσως ή απότομα, αλλά απαιτεί χρόνο. Επίσης περνάει από τη φάση της κρίσης που είναι η κορυφή του κύκλου. Αντιστοίχως, η μετάβαση από την κάθοδο στην άνοδο περνάει από τη φάση της ύφεσης. Διάγραμμα 1: Οι φάσεις του οικονομικού κύκλου 10

11 Όταν η οικονομία βρίσκεται στην κορυφή του κύκλου, δηλαδή στο τελευταίο στάδιο της ανοδικής της πορείας, τότε είναι πιο ευαίσθητη και περισσότερο ευάλωτη στους διάφορους παράγοντες που μπορούν να ανακόψουν την ανοδική πορεία της. Αν αυτό συμβεί, τότε επέρχεται κρίση, η οικονομία έχει ξεπεράσει το ανώτατο σημείο και εισέρχεται στη φάση της καθόδου. Ο συνήθης κύκλος ζωής μιας κρίσης 2, όπως παρουσιάζεται στο ακόλουθο σχήμα, περιλαμβάνει τα εξής στάδια (Σφακιανάκης, 1998): 1. To στάδιο διαμόρφωσης της κατάστασης ή αλλιώς το στάδιο πρόδρομων συμπτωμάτων (Prodromal crisis stage) είναι εκείνο το στάδιο κατά το οποίο εμφανίζεται ένα πλήθος συμπτωμάτων που προειδοποιούν για την επερχόμενη κρίση. 2. Το στάδιο εκδήλωσης - κορύφωσης της κρίσης (Acute crisis stage) είναι το στάδιο κατά το οποίο εκδηλώνονται τα χαρακτηριστικά της οικονομικής κρίσης. 3. Το στάδιο των επιπτώσεων (Chronic crisis stage) είναι το στάδιο κατά το οποίο οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης είναι εμφανείς και πλήττουν την οικονομία στο σύνολό της.. 4. Τέλος, το στάδιο επίλυσης - ομαλοποίησης (Crisis resolution stage) είναι το στάδιο κατά το οποίο η οικονομία ανακτά ξανά τους κανονικούς της ρυθμούς. Σχήμα 1: Στάδια της οικονομικής κρίσης 2 Σφακιανάκης Μ.Κ., 1998, «Διοικητική κρίσεων», Εκδόσεις Έλλην, Αθήνα 11

12 2.4 Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης Οι επιπτώσεις από την εμφάνιση μιας οικονομικής κρίσης μπορεί να είναι καταστροφικές τόσο για μια αναπτυσσόμενη όσο και για μια αναπτυγμένη χώρα. Γενικότερα, μια οικονομική κρίση μπορεί να προκαλέσει τα εξής: προβλήματα ρευστότητας σε τράπεζες και επιχειρήσεις, δυσκολία παροχής δανείων, μείωση του κύκλου εργασιών και του τζίρου των επιχειρήσεων, μαζικές απολύσεις εργαζομένων, υψηλή ανεργία, μείωση παραγωγής, μείωση εθνικού εισοδήματος, μείωση κατανάλωσης, χρεοκοπία επιχειρήσεων, μείωση της χρηματιστηριακής δραστηριότητας πολλών χρηματοοικονομικών οργανισμών, χαμηλά δημόσια έσοδα, αύξηση δημόσιου ελλείμματος, υψηλά επίπεδα χρέους, μείωση εξαγωγών κλπ. 2.5 Διεθνής οικονομική κρίση Η χρηματοπιστωτική κρίση ξεκίνησε από την αμερικανική οικονομία, την καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Μετά την κατάρρευση της επενδυτικής εταιρείας Lehman Brothers στις 15 Σεπτεμβρίου 2008, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα εισήλθε σε μια φάση οξείας αποσταθεροποίησης, κακής λειτουργίας των πιστωτικών αγορών, πρωτοφανούς υποτίμησης της αξίας των περιουσιακών στοιχείων, γενικευμένης αποστροφής στην ανάληψη κινδύνου και απειλής της σταθερότητας του τραπεζικού τομέα. Η κρίση πέρασε γρήγορα στην πραγματική οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών και του υπόλοιπου κόσμου και επηρέασε το εμπόριο, τις επενδύσεις, την κατανάλωση, τις θέσεις εργασίας και το βιοτικό επίπεδο. Πολλά τα αίτια της εμφάνισης και ανάπτυξης της διεθνούς οικονομικής κρίσης αλλά ο συνδυασμός τους αποδείχτηκε καυστικός. 12

13 Κάποια από τα κυριότερα αίτια 3 ήταν τα εξής: οι διεθνείς ανισορροπίες όσον αφορά το διαφορετικό βαθμό αποταμίευσης και επένδυσης, η φούσκα των τιμών των ακινήτων στις ΗΠΑ, η ραγδαία αύξηση των δανείων χαμηλής εξασφάλισης που συνέβαλαν στην αύξηση των τιμών των κατοικιών, οι νέες μορφές τιτλοποιήσεων, με πολύπλοκους δομημένους τίτλους, στους οποίους οι οίκοι αξιολόγησης παρείχαν υψηλές βαθμολογήσεις, οι υπέρογκες αμοιβές των στελεχών στον χρηματοπιστωτικό τομέα, οι ατέλειες του συστήματος εποπτείας, η υψηλή μόχλευση χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και νοικοκυριών, κλπ. Η διεθνής κρίση οδήγησε σε άνοδο των επιτοκίων, σε ραγδαία άνοδο των τιμών του πετρελαίου και σε ανεξέλεγκτη άνοδο των τιμών των τροφίμων από τα μέσα του 2007 και εντάθηκε ιδιαίτερα κατά το πρώτο τρίμηνο του 2008, με αποτέλεσμα την έξαρση των πληθωριστικών πιέσεων και την επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας και ειδικότερα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ. 2.6 Η κρίση στην Ελλάδα Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση δεν άργησε να πλήξει και την ελληνική οικονομία. Ωστόσο, η διεθνής αυτή κρίση δεν μπορεί να αποτελέσει άλλοθι για τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και μια τέτοια προσέγγιση θα ήταν σαφώς αναποτελεσματική. Αυτό που πραγματικά συνέβη με αφορμή την διεθνή κρίση ήταν να έρθουν στην επιφάνεια οι χρόνιες δομικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και να φανερωθεί η υπερχρέωση του ελληνικού Δημοσίου καθώς και η αδυναμία ελέγχου του διογκούμενου χρέους του. Η αξιοπιστία της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου κλονίστηκε. Οι ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις περιορίστηκαν σημαντικά. Ο υπερδανεισμός και η υπερκατανάλωση του δημοσίου τροφοδότησε την υπερκατανάλωση του ιδιωτικού τομέα, συντηρώντας σημαντικά ελλείμματα στην ανταγωνιστικότητα και στην παραγωγικότητα. Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ διογκώθηκε σημαντικά και το κράτος επαφίεται πλέον 3 Χαρδούβελης Γ.Α. (2009), «Η χρηματοοικονομική κρίση και το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας», Eurobank EFG Economic Research: Η κρίση του : Τα αίτια, η αντιμετώπιση και οι προοπτικές, Vol. 4, No 8, pp

14 σε έκτακτες δανειακές εισφορές από επίσημους φορείς για να χρηματοδοτήσει τις κοινωνικές δαπάνες, τους μισθούς και το δημοσιονομικό έλλειμμα. Έτσι, η χώρα αναγκάστηκε να προσφύγει στο ΔΝΤ, στην ΕΚΤ και στην ΕΕ για να μην οδηγηθεί σε στάση πληρωμών και υιοθέτησε ένα φιλόδοξο και αυστηρό πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής. Βέβαια, πέρα από την κρίση ελλείμματος και χρέους, η χώρα αντιμετωπίζει προκλήσεις ως προς την ανταγωνιστικότητά της και την προοπτική απασχόλησης του ανθρώπινου δυναμικού της. Υπολείπεται των ευρωπαϊκών της εταίρων σε κρίσιμα μεγέθη, όπως οι άμεσες ξένες επενδύσεις, η παραγωγικότητα εργασίας και ο βαθμός συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό. Η ελληνική οικονομία αδυνατεί να προσφέρει ευκαιρίες απασχόλησης, ιδιαίτερα στους νέους και στις γυναίκες και πάσχει από χαμηλό ποσοστό κινητικότητας του εργατικού δυναμικού, γεγονός που δυσχεραίνει την εύρεση εργασίας για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά. Με την πάροδο του χρόνου, η ύφεση μετατρέπεται ραγδαία σε κρίση απασχόλησης, με το επίσημο ποσοστό ανεργίας να πλησιάζει το 17%. Πέντε είναι οι βασικές παθογένειες της ελληνικής οικονομίας 4 που εμποδίζουν την παραγωγικότητα και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας: Α) η δομή της οικονομίας είναι τέτοια που αποθαρρύνει τις επενδύσεις και τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας, Β) ο ευρύτερος δημόσιος τομέας είναι μεγάλος και μη αποδοτικός, Γ) η δομή και οι όροι της αγοράς εργασίας περιορίζουν την ευελιξία και την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού, Δ) το νομικό και δικαστικό σύστημα είναι δύσβατο και αποθαρρύνει τις επενδύσεις και, Ε) η παραοικονομία είναι πολύ εκτεταμένη Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα 5 αυτά θεμελιώδη αναπτυξιακά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, ενώ αναφέρονται επίσης και τα εμπόδια στην παραγωγικότητα και την ανάπτυξη στην ελληνική οικονομία που επιφέρει καθένα από αυτά. 4 βλ. «Η Ελλάδα 10 χρόνια μπροστά: Προσδιορίζοντας το νέο Εθνικό Μοντέλο Ανάπτυξης Σύνοψη», Σεπτέμβριος 2011, Μελέτη της McKinsey&Company σελ , 14

15 Πίνακας 1: Εμπόδια στην παραγωγικότητα και την ανάπτυξη στην ελληνική οικονομία Η κρίση λοιπόν κατέστησε σαφές ότι το προϋπάρχον ελληνικό μοντέλο ανάπτυξης υπέφερε από δομικά μειονεκτήματα τα οποία η χώρα έπρεπε να αντιμετωπίσει προκειμένου να ανακάμψει η ελληνική οικονομία. Σήμερα ωστόσο είναι επιτακτική η ανάγκη υιοθέτησης δράσεων που θα οδηγήσουν τη χώρα σταδιακά από την ύφεση και τη λιτότητα, σε μια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. 15

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΝ ΚΑΙΡΩ ΚΡΙΣΗΣ 3.1 Παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και επιχειρήσεις Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση προκάλεσε σοβαρή επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Η επιβράδυνση αυτή συνεπάγεται τη μείωση της ζήτησης των αγαθών, των υπηρεσιών και των βιομηχανικών προϊόντων. Εκ των πραγμάτων, οι επιχειρήσεις δέχονται έντονες πιέσεις να προσαρμοστούν σε αυτές τις συνθήκες. Συχνά αναγκάζονται να μειώσουν το κόστος, να επανεξετάσουν την εταιρική τους στρατηγική, τις επενδύσεις καθώς και να προχωρήσουν σε αναδιάρθρωση των δραστηριοτήτων τους (Ulrich, Rogovsky & Lamotte, 2009). Οι συνέπειες από τις τρέχουσες προσπάθειες για την αναδιάρθρωση των επιχειρήσεων είναι τεράστιες. Πολλές εταιρείες έχουν σταματήσει τις προσλήψεις και πολλές είναι εκείνες που απολύουν σημαντικό αριθμό εργαζομένων. Επομένως, γίνεται κατανοητό ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση άλλαξε δραματικά τις συνθήκες της αγοράς στην οποία λειτουργούν οι επιχειρήσεις. Η κρίση απειλεί τη ζωή της επιχείρησης καθώς και τις συνεχείς δραστηριότητές της και καταστρέφει την παραγωγική της δυναμικότητα (Vergiliel Tüz, 2004). Μάλιστα, η επίδραση της κρίσης ήταν εκτεταμένη ανεξάρτητα από τον κλάδο, το μέγεθος των επιχειρήσεων ή την τοποθεσία στην οποία βρίσκονταν. Ειδικότερα, η κρίση που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις μπορεί να οριστεί ως η «απροσδόκητη και απρόβλεπτη ένταση που απαιτεί γρήγορη αντίδραση και απειλεί τις υπάρχουσες αξίες, τους στόχους και τις υποθέσεις του οργανισμού, καθιστώντας τις μεθόδους πρόληψης και προσαρμογής, ανεπαρκείς» (Özdevecioğlu, 2002). Σε αυτό λοιπόν το ταραχώδες οικονομικό περιβάλλον της κρίσης, οι επιχειρήσεις έρχονται αντιμέτωπες με την επιτακτική ανάγκη λήψης μέτρων προκειμένου να επιβιώσουν. Σε γενικές γραμμές τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις την περίοδο της κρίσης συνδέονται με τη μείωση των πωλήσεων, με την αγορά πρώτων υλών, με την είσπραξη των απαιτήσεων, με την περιορισμένη δυνατότητα δανεισμού κλπ. Οι επιχειρήσεις που δρουν αποφασιστικά και με στρατηγικό τρόπο και ανταποκρίνονται νωρίς στην κρίση συνήθως τα πηγαίνουν καλύτερα από εκείνες που πάσχουν από παράλυση ή αντιδρούν πανικοβλημένες (Branstad, Jackson & Banerji, 2009). Μάλιστα, το πόσο γρήγορα και αποτελεσματικά ανταποκρίνεται μια επιχείρηση στην κρίση, επηρεάζει τη φήμη της, την αξιοπιστία της, την ακεραιότητα των δραστηριοτήτων της και την επίδοσή της στην αγορά (Calloway & Keen, 1996). 16

17 Όπως υποστηρίζεται από την βιβλιογραφία, σπάνια μια κρίση εμφανίζεται χωρίς να έχουν προηγηθεί προειδοποιητικά σημάδια. Σύμφωνα με τους Calloway και Keen, η έγκαιρη ανίχνευση των προειδοποιητικών ενδείξεων και η προετοιμασία ή η πρόληψη είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την στρατηγική αντιμετώπισης που θα εφαρμόσει τελικά μια επιχείρηση. Η ανίχνευση των προειδοποιητικών ενδείξεων απαιτεί γνώση της κρίσης που είναι πιθανόν να συμβεί καθώς και συνειδητές προσπάθειες για την αποκάλυψη κρυφών ενδείξεων, ενώ ο στόχος της προετοιμασίας / πρόληψης είναι να χειριστούν αποτελεσματικά οι υπάρχουσες κρίσεις και να αποφευχθεί μια καινούργια (Calloway & Keen, 1996). Σύμφωνα με την διεθνή αρθρογραφία, η κρίση είχε προβλεφθεί ευρέως από τις αγορές χωρίς όμως να προβλεφθεί η ένταση και ο βαθμός με τον οποίο εξαπλώθηκε (Togni, Cubico & Favretto, 2010). Οι περισσότερες επιχειρήσεις είχαν λιγότερο ή περισσότερο χρόνο να προετοιμαστούν. Επιπλέον, οι επιχειρηματίες και τα στελέχη των επιχειρήσεων είχαν αντιμετωπίσει ήδη διαφόρων ειδών κρίσεις τα προηγούμενα χρόνια και συνεπώς είχαν ήδη θέσει σε εφαρμογή και είχαν εδραιώσει τη στρατηγική τους προκειμένου να αντιμετωπίσουν δύσκολες οικονομικές συγκυρίες. Επειδή η κρίση δεν είναι ποτέ μακριά από τις επιχειρήσεις, αρκετές από αυτές προετοιμάζουν κάποιο σχέδιο σε περίπτωση που έρθουν αντιμέτωπες με καταστάσεις υψηλής αβεβαιότητας. Όμως δεν είναι όλες οι επιχειρήσεις καλά προετοιμασμένες για να αντιμετωπίσουν μια τέτοια κατάσταση. Σχετική έρευνα (Penn, Schoen & Berland, 2009) 5 υπέδειξε ότι το 53% των επιχειρήσεων έχουν σχέδιο κρίσης αν και αρκετά από αυτά αποδείχθηκαν ανεπαρκή. Ωστόσο οι επιχειρήσεις χωρίς κανένα σχέδιο κρίσης αναμένεται να χτυπηθούν σκληρότερα αναφορικά με την απώλεια εσόδων και τις απολύσεις σε σχέση με εκείνες που είναι καλύτερα προετοιμασμένες. Οι επιχειρήσεις με σχέδιο κρίσης αντιδρούν άμεσα και έτσι αναμένεται να ανακάμψουν γρηγορότερα, αποκτώντας πλεονέκτημα έναντι του ανταγωνισμού. Βέβαια οι επιχειρήσεις με σχέδιο κρίσης είναι κατά κύριο οι μεγάλες επιχειρήσεις και όχι οι μικρομεσαίες. Γενικότερα οι επιχειρήσεις με σχέδιο κρίσης, είναι πιο πιθανόν να δουν θετικές επιπτώσεις να προέρχονται από αυτό, τη στιγμή που οι επιχειρήσεις χωρίς σχέδιο νιώθουν περισσότερο εκτεθειμένες. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι όσο καλύτερα προετοιμασμένη είναι μια επιχείρηση, τόσο καλύτερα αντιμετωπίζει την κρίση. Για να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα του τύπου «Ποιες δράσεις πρέπει να υιοθετήσουν οι επιχειρήσεις προκειμένου να αναδειχθούν πιο δυνατές μετά την ύφεση;», πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμες έρευνες. Κάποιες από αυτές (Banerji, McArthur, 5 Έρευνα διαθέσιμη στο: 17

18 Mainardi & Ammann, 2009) υπέδειξαν ότι ένα μεγάλο ποσοστό επιχειρήσεων δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα δράσης. Πράγματι ένα σημαντικό τμήμα των επιχειρήσεων φαίνεται να μην εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες που παρέχει η κρίση. Υπάρχουν αρκετές πιθανές εξηγήσεις γι αυτήν την αδράνεια. Η ταχύτητα της ύφεσης άφησε τους ανθρώπους σε κατάσταση σοκ, ανήμπορους προς στιγμήν να λάβουν το καταλληλότερο μέτρο δράσης. Ορισμένα στελέχη ίσως περίμεναν πρόσθετα δεδομένα, ελπίζοντας ότι η ύφεση θα αποδειχθεί λιγότερο σοβαρή απ όσο πίστευαν. Οι ηγέτες των ισχυρών επιχειρήσεων ίσως δεν ήθελαν να είναι οι πρώτοι που θα κάνουν μια τολμηρή κίνηση ή που θα ενεργήσουν βιαστικά. Όποιος κι αν είναι ο λόγος, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι πάρα πολλές επιχειρήσεις δεν κάνουν τα κατάλληλα βήματα για την έξοδο από την κρίση. Τα βήματα αυτά περιλαμβάνουν: την ρεαλιστική εκτίμηση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, τον εντοπισμό της θέσης της επιχείρησης σε αυτό το περιβάλλον, την επιλογή μιας στρατηγικής, και την επιδίωξη της στρατηγικής αυτής δυναμικά και αποτελεσματικά. Ωστόσο άλλες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν την ίδια χρονική περίοδο (Raghavan, 2009) έδειξαν ότι οι επιχειρήσεις ανταποκρίθηκαν στην κρίση όπως ήταν αναμενόμενο. Σχεδόν όλες οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν με μείωση του κόστους ενόψει των μειωμένων πωλήσεων και της έλλειψης τραπεζικών πιστώσεων. Η μείωση του κόστους αφορούσε τα ταξίδια, την επικοινωνία, άλλα επιλεκτικά έξοδα, τα αποθέματα, τις απαιτήσεις, περικοπές μισθών ή και απολύσεις εργαζομένων. Αρκετές μάλιστα φαίνεται να είναι οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν την ύφεση ως κίνητρο για να επεκταθούν, κυνηγώντας νέες ευκαιρίες και επιδιώκοντας την απόκτηση νέων πελατών. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε επιχειρήσεις της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης (Ramalho, Rodríguez-Meza & Yang, 2009) έδειξε ότι η σημαντικότερη επίπτωση για τις επιχειρήσεις αυτές ήταν η μείωση της ζήτησης, ενώ σημαντικές θεωρήθηκαν και η μείωση των πωλήσεων, η μείωση της παραγωγικής δυναμικότητας και η μείωση της απασχόλησης. Αναφορικά με τις πωλήσεις, παρατηρήθηκε μικρότερο ποσοστό μείωσης στις επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους σε σχέση με τις επιχειρήσεις μεσαίου μεγέθους και αντίστοιχα παρατηρήθηκε μικρότερο ποσοστό μείωσης στις μεσαίες επιχειρήσεις σε σχέση με τις μικρές. Γενικά, οι επιχειρήσεις βίωσαν τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης κυρίως μέσω της πτώσης της ζήτησης. Ωστόσο η επίδραση της κρίσης και οι αντιδράσεις των επιχειρήσεων διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Κάθε χώρα όπως και κάθε επιχείρηση αντιμετωπίζει την κρίση με διαφορετικό τρόπο, καθώς δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη στρατηγική ή ένα συγκεκριμένο καλούπι εφαρμόσιμο από όλους που να οδηγεί στην επιτυχία. 18

19 Οι επιχειρήσεις, σύμφωνα με άλλη έρευνα (Correa & Iootty, 2010), αντέδρασαν στην κρίση στηριζόμενες περισσότερο σε εσωτερικές πηγές για τη χρηματοδότηση του κεφαλαίου κίνησης που χρειάζονταν. Το γεγονός όμως ότι οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν ίδια κεφάλαια για την χρηματοδότηση του κεφαλαίου κίνησης, σημαίνει ότι θα είναι διαθέσιμοι λιγότεροι πόροι για επενδύσεις σε καινούργιο εξοπλισμό, εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού και έρευνα και ανάπτυξη (R&D). Αυτό με τη σειρά του τείνει να περιορίσει την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων. Μια άλλη πολύ συνηθισμένη αντίδραση των επιχειρήσεων λόγω της περιορισμένης ρευστότητάς τους, σύμφωνα με την ίδια έρευνα, είναι η καθυστέρηση των πληρωμών σε προμηθευτές και φορολογικές αρχές. Οι επιχειρήσεις μικρού και μεσαίου μεγέθους αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν την οικονομική ύφεση, όπως αποδεικνύεται από την χαμηλή επίδοσή τους στις πωλήσεις και την παραγωγική τους δυναμικότητα (Correa, Iootty, Ramalho, Rodríguez-Meza & Jang, 2010). Αναφορικά με τις αποφάσεις που συνδέονται με την τεχνολογία, ένα σημαντικό ποσοστό επιχειρήσεων συνέχισε να περιορίζει τις προσπάθειες για έρευνα και ανάπτυξη. Μάλιστα, κατά την εξέταση των πραγματικών επιπτώσεων της κρίσης, μια σημαντική μεταβλητή προς ανάλυση είναι οι τεχνολογικές δαπάνες. Ωστόσο από τον Ιούνιο του 2010 στις περισσότερες χώρες το ποσοστό των επιχειρήσεων που σχεδίαζαν να αυξήσουν τις δαπάνες για R&D ήταν μεγαλύτερο από το ποσοστό αυτών που σκόπευαν να τις μειώσουν. Αυτό είναι ενθαρρυντικό καθώς η καινοτομία και η έρευνα και ανάπτυξη τείνουν να είναι σημαντικές για την επέκταση του ΑΕΠ και των εξαγωγών την περίοδο μετά την κρίση (Correa, Iootty, Ramalho, Rodríguez-Meza & Jang, 2010). 3.2 Οι κατηγορίες επιχειρήσεων που διαμορφώθηκαν εν μέσω κρίσης Κατά την διεθνή αρθρογραφία (Heckmann, Konik, Samakh & Weissbarch, 2008; Branstad, Jackson & Banerji, 2009) η οικονομική κρίση είχε ως αποτέλεσμα να κατηγοριοποιηθούν οι επιχειρήσεις σε 4 κατηγορίες με βάση δύο κριτήρια: την οικονομική ευρωστία και το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Η οικονομική ευρωστία εξαρτάται από την ικανότητα μιας επιχείρησης να συνεχίζει τη λειτουργία της χωρίς την άμεση υποστήριξη από εξωτερικές πηγές χρηματοδότησης. Έτσι, οι επιχειρήσεις που δεν χρειάζονται άμεση εξωτερική χρηματοδότηση χαρακτηρίζονται ως οικονομικά ισχυρές, ενώ αυτές που χρειάζονται άμεση εξωτερική χρηματοδότηση χαρακτηρίζονται ως οικονομικά αδύναμες. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μιας επιχείρησης καθορίζεται από το αν η απόδοσή της ήταν καλύτερη ή χειρότερη σε σχέση με τους ανταγωνιστές της στις ακόλουθες 5 διαστάσεις: 19

20 Οικονομική Ευρωστία κόστος, θέση προϊόντος στην αγορά (ισχυρή ή όχι επωνυμία), τεχνολογικές δυνατότητες, ηγεσία και διοίκηση, ικανότητα να επηρεάζει/συνεργάζεται με τις τοπικές αρχές. Κατά συνέπεια, οι επιχειρήσεις που απέδωσαν καλύτερα από τους ανταγωνιστές τους σε τρεις ή περισσότερες από τις παραπάνω διαστάσεις σημειώνουν υψηλό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, ενώ οι επιχειρήσεις που απέδωσαν καλύτερα σε 2 ή λιγότερες διαστάσεις σημειώνουν χαμηλό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Οι 4 κατηγορίες επιχειρήσεων στις οποίες καταλήγουμε με βάση όσα προαναφέρθηκαν είναι: οι ισχυρές επιχειρήσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από υψηλή οικονομική ευρωστία και μεγάλο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, οι σταθερές επιχειρήσεις οι οποίες είναι ισχυρές οικονομικά αλλά αδύναμες ανταγωνιστικά, οι αγωνιζόμενες επιχειρήσεις οι οποίες είναι αδύναμες οικονομικά αλλά έχουν ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, και οι «αποτυχημένες» επιχειρήσεις οι οποίες είναι αδύναμες τόσο οικονομικά όσο και ανταγωνιστικά. "Σταθερές" επιχειρήσεις "Ισχυρές" επιχειρήσεις "Αποτυχημένες" επιχειρήσεις "Αγωνιζόμενες" επιχειρήσεις Ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Σχήμα: Κατηγοριοποίηση επιχειρήσεων με βάση την οικονομική ευρωστία και το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα 20

21 3.3 Στρατηγικές κινήσεις των επιχειρήσεων σε περιβάλλον κρίσης Όσον αφορά στις αδύναμες γενικά επιχειρήσεις, αυτές πρέπει να αναλογιστούν ότι ο χρόνος είναι πολύτιμος και γι αυτό πρέπει να βρουν τον καταλληλότερο τρόπο για να τοποθετήσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία και να αξιοποιήσουν το εργατικό τους δυναμικό και να λάβουν τα καταλληλότερα μέτρα έτσι ώστε κάθε τμήμα της επιχείρησης να έχει την ευκαιρία να πετύχει, έστω και υπό διαφορετική ιδιοκτησία. Για τις υπόλοιπες επιχειρήσεις ο πρωταρχικός στόχος τους είναι να γίνουν όσο το δυνατόν πιο ισχυρές, όσο τον δυνατόν γρηγορότερα. Σε αυτή την περίοδο είναι εξαιρετικά πολύτιμο οι επιχειρήσεις να είναι σε θέση να δράσουν από κάποια θέση ισχύος και μάλιστα με έναν μακροπρόθεσμο στρατηγικό τρόπο. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο βέβαια είναι απαραίτητη μια νέα μορφή ηγεσίας. Ειδικότερα, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να υιοθετήσουν υπεύθυνες και αειφόρες επιχειρηματικές πρακτικές οι οποίες τους επιτρέπουν κατά την περίοδο της κρίσης να παραμένουν οικονομικά βιώσιμες όχι όμως εις βάρος των κοινωνικών δαπανών. Οι βιώσιμες επιχειρήσεις πρέπει να καινοτομούν, να υιοθετήσουν κατάλληλες και φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες, να αναπτύξουν δεξιότητες και ανθρώπινο δυναμικό, και να ενισχύσουν την παραγωγικότητά τους ώστε να παραμείνουν ανταγωνιστικές σε εθνικές και διεθνείς αγορές. Μάλιστα, μελέτες σε επιχειρήσεις όλων των τύπων και μεγεθών δείχνουν ότι υπάρχει σαφής σχέση μεταξύ των συνθηκών εργασίας, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Οι στρατηγικές κινήσεις που πρέπει να κάνουν οι επιχειρήσεις (Branstad, Jackson & Banerji, 2009) προκειμένου να μπορέσουν να βγουν όσο το δυνατόν λιγότερο «χτυπημένες» από ένα περιβάλλον κρίσης είναι οι εξής: 1. Να εστιάσουν στο μέλλον τους Με άλλα λόγια πρέπει να επικεντρωθούν στο χαρτοφυλάκιο των δραστηριοτήτων τους και συγκεκριμένα στις δραστηριότητες εκείνες που παρουσιάζουν κέρδη μακροπρόθεσμα. Για κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα οι επιχειρήσεις πρέπει να αναρωτηθούν αν είναι βασική για τη δημιουργία αξίας και αν οι μέτοχοι λαμβάνουν μεγαλύτερη απόδοση απ ότι αν επένδυαν σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες τα κεφάλαιά τους. Σε αυτά τα ερωτήματα πρέπει να επικεντρωθεί η εταιρική στρατηγική της επιχείρησης. Εξίσου σημαντικό με το να εστιάσει μια επιχείρηση στις πιο αποδοτικές επιχειρηματικές δραστηριότητες είναι και να εστιάσει στους πολυτιμότερους πελάτες της. Αυτοί οι πελάτες θα ανταμείψουν την επιχείρηση 21

22 με πίστη και σεβασμό. Για τον λόγο αυτό μια επιχείρηση πρέπει να αναζητήσει πελάτες που αναγνωρίζουν το προϊόν ή την υπηρεσία της σαν αυτό που τους προσφέρει τη μεγαλύτερη υπεραξία σε σχέση με την επόμενη καλύτερη εναλλακτική λύση ανεξάρτητα από την τιμή του προϊόντος/υπηρεσίας ή τα κέρδη της επιχείρησης. Έτσι, ποντάρει στα προϊόντα και τις υπηρεσίες που έχει αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Μια ισχυρή επιχείρηση πάντα θα βλέπει ευκαιρίες για την καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών της και για να κερδίσει μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς θα πρέπει να επικεντρωθεί στις βέλτιστες επιχειρηματικές πρακτικές, στα καλύτερα προϊόντα της και στους πολυτιμότερους πελάτες της. 2. Να είναι σε ετοιμότητα για την αντιμετώπιση της «απειλής» Οι επιχειρήσεις πρέπει να μειώσουν το νεκρό σημείο ώστε να παραμείνουν κερδοφόρες ακόμη και υπό το χειρότερο σενάριο, καθώς και να προβούν σε μείωση της παραγωγικής ικανότητας, της πολυπλοκότητας και των πάγιων εξόδων. 3. Να είναι σε θέση να προβλέψουν τη μελλοντική διάρθρωση της βιομηχανίας, να κατανοήσουν τις επιπτώσεις του κρατικού παρεμβατισμού και να δημιουργήσουν μια εικόνα του πώς θα αναδιαρθρωθούν. Η ύφεση είναι μια ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό της ανταγωνιστικής τους θέσης. Τα ερωτήματα που απασχολούν σε αυτό το σημείο τις επιχειρήσεις είναι τα εξής: Πώς θα είναι η ζήτηση μετά την ανάκαμψη και πόσο γρήγορα θα αυξηθεί; Η ελαστικότητα της τιμής θα αυξηθεί, θα μειωθεί ή θα παραμείνει ίδια; Η εκάστοτε επιχείρηση είναι εντάσεως κεφαλαίου ή εντάσεως R&D; Οι υπόλοιπες επιχειρήσεις του κλάδου έχουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα; Πόσο ισχυρά είναι τα αποτελέσματα από τις οικονομίες κλίμακας και πόσο καθαρό όφελος μπορεί να δημιουργηθεί από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες; 4. Να επαναπροσδιορίσουν το σχέδιο δράσης τους Αν κάποια επιχείρηση οδηγηθεί στην συγχώνευση, πρέπει να αποφασίσει αν θα είναι ο αγοραστής ή ο πωλητής. Πρέπει επίσης να επιτρέψει τις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου μέσω της έξυπνης τιμολόγησης και τέλος δεν πρέπει να θυσιάσει την Ε&Α ή άλλες κεφαλαιουχικές δαπάνες αλλά να χρησιμοποιήσει αυτές τις επενδύσεις επιθετικά. 22

23 5. Να αναλάβουν έξυπνα ρίσκα Οι επιχειρήσεις πρέπει να είναι έτοιμες για την ανάκαμψη, να παρακολουθούν και να προετοιμαστούν για μια αναζωπύρωση των τιμών και ιδιαίτερα των τιμών των βασικών προϊόντων, καθώς και να προετοιμαστούν για αναδιάρθρωση του χρέους τους εάν υπερβούν τα πακέτα στήριξης. 3.4 Ελληνικές επιχειρήσεις και κρίση Η ελληνική οικονομία διέρχεται μια παρατεταμένη περίοδο βαθιάς κρίσης με κύρια χαρακτηριστικά τη συνεχή μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και την ύφεση που παραμένει για τρίτη συνεχή χρονιά, γεγονός που έχει άμεσο αντίκτυπο στη λειτουργία και στις επιδόσεις όλων των επιχειρήσεων της χώρας. Η επιδείνωση είναι πλέον διάχυτη και σε όλο το εύρος των εμπορικών δραστηριοτήτων, με κύρια χαρακτηριστικά την πτώση στον κύκλο εργασιών, την ανατροπή στην κερδοφορία και τη συρρίκνωση της κεφαλαιουχικής βάσης του εμπορίου (Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου 2011) 6. Η κρίση σαφώς και επηρέασε τις ελληνικές επιχειρήσεις δημιουργώντας αρκετά προβλήματα. Συγκεκριμένα, η κρίση είχε άμεσο αντίκτυπο όχι μόνο στις πωλήσεις, στα κέρδη, στα αποθέματα και στις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου αλλά και στην απασχόληση των εργαζομένων των επιχειρήσεων. Πώς όμως αντιδρούν οι ελληνικές επιχειρήσεις στη σημερινή οικονομική συγκυρία; Σε αυτή την δύσκολη οικονομικά περίοδο που διανύουν οι επιχειρήσεις είναι απαραίτητη μια σωστή χάραξη στρατηγικής. Δυστυχώς όμως δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο, κάποια συγκεκριμένη στρατηγική ή τακτική που να μπορούν να εφαρμόσουν οι επιχειρήσεις έτσι ώστε να βγουν αλώβητες και δυνατές από την κρίση. Το περιβάλλον που διαμορφώνεται είναι ιδιαίτερα δύσκολο και απαιτεί άμεσες και αποφασιστικές δράσεις. Οι επιχειρήσεις πρέπει να έχουν πλήρη γνώση του περιβάλλοντος, να βρίσκονται διαρκώς σε ετοιμότητα να αντιλαμβάνονται και να αξιολογούν τις αλλαγές του περιβάλλοντος έτσι ώστε να μπορούν να διαχειριστούν τη μεγάλη αβεβαιότητα και να είναι σε θέση να αποφύγουν τις απειλές και να εκμεταλλευτούν τις όποιες ευκαιρίες διαφαίνονται στον ορίζοντα. Οι επιχειρήσεις προκειμένου να συνεχίσουν τη λειτουργία τους θα πρέπει να διασφαλίσουν την απαιτούμενη ρευστότητα, να μειώσουν τις περιττές δαπάνες, να προβούν σε μια πιο ορθή τιμολόγηση, να αξιοποιήσουν το ανθρώπινο δυναμικό τους στο έπακρο αλλά και να υιοθετήσουν καινοτόμες ιδέες

24 Οι επιχειρηματίες θα πρέπει επίσης να είναι σε θέση να προβλέψουν τυχόν οικονομικές δυσκολίες που σχετίζονται με τη μείωση των πωλήσεων, με προβλήματα με τους προμηθευτές, με την απώλεια σταθερών πελατών, με τη μη αποδοτική αξιοποίηση του προσωπικού καθώς και με την μη έγκαιρη πληρωμή των τιμολογίων. Τα μέτρα που λαμβάνουν οι επιχειρήσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης σχετίζονται με τη μείωση των τιμών, τον περιορισμό του κόστους λειτουργίας ή και της περιόδου λειτουργίας, την αλλαγή προμηθευτών, τη μείωση προσωπικού, την επέκταση πωλήσεων στο εξωτερικό, την επέκταση σε άλλες δραστηριότητες, τον περιορισμό της δραστηριότητας κλπ. Έρευνα που πραγματοποίησε η ΙΟΒΕ σε συνεργασία με την McKinsey Company 7 το 2009 φανέρωσε ότι ο πλέον πιθανός τρόπος αντίδρασης στην κρίση σύμφωνα με το 93% των επιχειρήσεων είναι η περικοπή στο κόστος λειτουργίας, ενώ ακολουθεί ο περιορισμός των περιθωρίων κέρδους. Το κόστος λειτουργίας περιορίζεται με την περικοπή των μεταβλητών στοιχείων εργατικού κόστους (πχ. πριμ, επιδόματα παραγωγικότητας κλπ.), με την προσαρμογή του χρόνου εργασίας (πχ. διευθέτηση των ωρών εργασίας, περιορισμός των υπερωριών κλπ.), με τη μείωση του αριθμού των απασχολουμένων (συμβάσεις αορίστου ή ορισμένου χρόνου ή συμβάσεις έργου) αλλά και μέσω της στασιμότητας / συγκράτησης των αυξήσεων των τακτικών αποδοχών. Ωστόσο από τις περισσότερες επιχειρήσεις επιλέγεται ένας συνδυασμός επιμέρους δράσεων που περιλαμβάνει επίσης τη μείωση τιμών και τη μείωση της παραγωγής / δραστηριότητας. Άλλα μέτρα πολιτικής που προτείνονται για την αντιμετώπιση της κρίσης των ελληνικών επιχειρήσεων περιλαμβάνουν τη μείωση της φορολογίας, τη μείωση των επιτοκίων δανεισμού, τον περιορισμό της γραφειοκρατίας, την αύξηση της ρευστότητας στην αγορά, την ενίσχυση του ΤΕΜΠΜΕ καθώς και την αύξηση των δημοσίων επενδύσεων. Το μέλλον των ελληνικών επιχειρήσεων μετά την κρίση κρίνεται αβέβαιο. Η κρίση οδηγεί τις επιχειρήσεις να αναγνωρίσουν τις δυνάμεις τους και να ανακαλύψουν τα όρια αντοχής τους. Οι χρόνιες αδυναμίες και τα προβλήματα ανεβαίνουν στην επιφάνεια και χρήζουν άμεσης προσοχής. Οι επιχειρηματίες δεν πρέπει να πανικοβάλλονται αλλά να χειρίζονται με ψυχραιμία όλη αυτή την αβεβαιότητα. Οι επιχειρήσεις που είναι διορατικές και καλά προετοιμασμένες μπορεί να διακρίνουν σημαντικές ευκαιρίες μέσα στην κρίση καθώς όπως κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, έτσι και η κρίση από τη μια αποτελεί περίοδο δοκιμασίας και από την άλλη συνιστά μια μοναδική ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι και δυνατότεροι. 7 βλ. «Η Οικονομική Κρίση: Επιπτώσεις και Αντιδράσεις στον επιχειρηματικό κόσμο», Έρευνα 2009 της ΙΟΒΕ σε συνεργασία με την McKinsey & Company, διαθέσιμη στο: 24

25 Σαν αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, τα καταναλωτικά πρότυπα έχουν αλλάξει. Ο καταναλωτής είναι πλέον περισσότερο ευαίσθητος στο θέμα της τιμής χωρίς να είναι διατεθειμένος να χάσει και από την ποιότητα των προσφερόμενων προϊόντων ή υπηρεσιών. Μετρά τα χρήματά του, κάνει έρευνα αγοράς προτού πραγματοποιήσει τις αγορές του αναζητά έξυπνες λύσεις και στρέφεται σε προϊόντα και υπηρεσίες με προσιτές τιμές και όσο το δυνατόν καλύτερη ποιότητα. Τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας γνωρίζουν άνοδο ενώ το brand loyalty έχει μειωθεί σε σημαντικό βαθμό. Οι επιχειρήσεις λοιπόν θα πρέπει να προσφέρουν προσιτές και συμφέρουσες λύσεις στους καταναλωτές προσέχοντας ταυτόχρονα και την ποιότητα των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Προκειμένου να αντέξουν οι επιχειρήσεις στην κρίση θα πρέπει να διατηρήσουν υψηλό ανταγωνιστικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών τους, να είναι ευέλικτες, να προσαρμόζονται έγκαιρα, να εισάγουν καινοτομίες και να αξιοποιήσουν την τεχνολογία και τα διάφορα σύγχρονα μέσα. 3.5 Η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης Η χρηματοδότηση προς τις επιχειρήσεις 8 αυξήθηκε με πολύ υψηλούς ρυθμούς μετά την ένταξη της χώρας στην ζώνη του ευρώ και έως το τέλος του 2008 (μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης περίπου 15%). Ειδικότερα από 50,9 δις στο τέλος του 2001, σχεδόν διπλασιάστηκε στην επόμενη πενταετία, για να φτάσει τα 140,4 δις τον Ιούνιο του 2010 (περιλαμβάνονται και οι ελεύθεροι επαγγελματίες, αγρότες και άλλες ατομικές επιχειρήσεις) και να αποκλιμακωθεί ελαφρά στη συνέχεια (Απρίλιος 2011: 137,3 δις εκ των οποίων 16,2 δις οι ελεύθεροι επαγγελματίες, αγρότες και ατομικές επιχειρήσεις). Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία, η καθαρή ροή της χρηματοδότησης προς τις επιχειρήσεις (πλην ελεύθερων επαγγελματιών, αγροτών και ατομικών επιχειρήσεων) ήταν τον Απρίλιο του 2011 θετική και ίση με 212 εκατ. ευρώ και ο ετήσιος ρυθμός της πιστωτικής επέκτασης παρουσίασε μικρή αύξηση και διαμορφώθηκε σε 1,2% έναντι 1,1% τον προηγούμενο μήνα αλλά και τον Δεκέμβριο του Για το σύνολο του πρώτου τετραμήνου του 2011 η καθαρή ροή της χρηματοδότησης προς τις ίδιες επιχειρήσεις ανήλθε στα 341 εκατ. ευρώ ενώ ο μέσος ετήσιος ρυθμός της πιστωτικής επέκτασης αυξήθηκε κατά 1%. Από την ανάλυση της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας προκύπτει ότι το πρώτο τετράμηνο του 2011 αυξήθηκε ο ετήσιος ρυθμός 8 βλ. «Η Ελληνική οικονομία και η απασχόληση» Ετήσια Έκθεση 2011 του Ινστιτούτου Εργασίας ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ σελ , 25

26 μεταβολής της χρηματοδότησης προς τους κλάδους του τουρισμού (κατά 0,4%), τη ναυτιλία (6,9%), τα λοιπά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (1,0%), τον ηλεκτρισμό-φωταέριο-ύδρευση (18,5%), και τις λοιπές επιχειρήσεις (5,0%). Αντίθετα, επιβράδυνση παρατηρήθηκε στο ρυθμό πιστωτικής επέκτασης προς όλους τους υπόλοιπους κλάδους, δηλαδή της γεωργίας (- 0,4%), τη βιομηχανία (-0,7%), το εμπόριο (-3,2%), τις κατασκευές (-0,2%) και τις μεταφορές πλην ναυτιλίας (-10,6%). Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται το μερίδιο της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων των επιμέρους κλάδων στη συνολική τους χρηματοδότηση. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι από το σύνολο της χρηματοδότησης που έχει δοθεί από το τραπεζικό σύστημα προς τις επιχειρήσεις (πλην ατομικών επιχειρήσεων, αγροτών και ελεύθερων επαγγελματιών) έως τον Απρίλιο του 2011 το 20,7% και 20,9% έχει δοθεί προς τη Βιομηχανία και το Εμπόριο αντίστοιχα, το 13,4% προς τη Ναυτιλία, το 9,3% προς τις Κατασκευές, το 5,9% στον Τουρισμό, το 5,2% στα Λοιπά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, το 4,5% στον Ηλεκτρισμό, Φωταέριο και Ύδρευση, το 1,7% στη Γεωργία, το 1,6% στις Μεταφορές πλην Ναυτιλίας και το υπόλοιπο 16,7% στις επιχειρήσεις των άλλων κλάδων. Διάρθρωση χρηματοδότησης επιχειρήσεων κατά κλάδο Γεωργία Βιομηχανία 1,6% 16,7% 4,5% 1,7% 20,7% Εμπόριο Τουρισμός 9,3% 5,2% 13,4% 5,9% 20,9% Ναυτιλία Λοιπά χρηματ/κά ιδρύματα Κατασκευές Ηλεκτρισμός, Φωταέριο, Ύδρευση Μεταφορές πλην Ναυτιλίας Λοιπά Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος,2011 Τον τελευταίο χρόνο ωστόσο όλες σχεδόν οι επιμέρους κατηγορίες δανείων πέρασαν σε αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής. Η κρίση λοιπόν επηρέασε τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων από τις τράπεζες. 26

27 Έρευνα που πραγματοποίησε η ΙΟΒΕ σε συνεργασία με την McKinsey & Company 9 το 2009 υπέδειξε ότι το 64% των επιχειρήσεων εντοπίζουν το βασικότερο πρόβλημα χρηματοδότησης στον περιορισμό της ρευστότητας των πελατών/προμηθευτών. Άλλα σημαντικά προβλήματα χρηματοδότησης είναι βέβαια το υψηλότερο κόστος δανεισμού, η άρνηση των τραπεζών να εγκρίνουν νέα δάνεια και ο περιορισμός ρευστότητας των υφιστάμενων γραμμών δανεισμού. Από την άλλη, οι μεγάλες επιχειρήσεις (>250 ατόμων), επισημαίνουν ως σημαντικότερα προβλήματα για τη χρηματοδότησή τους από τις τράπεζες το υψηλότερο κόστος δανεισμού και την άρνηση των τραπεζών να εγκρίνουν νέα δάνεια και όχι τόσο τον περιορισμό ρευστότητας πελατών προμηθευτών. 9 βλ. «Η Οικονομική Κρίση: Επιπτώσεις και Αντιδράσεις στον επιχειρηματικό κόσμο», Έρευνα 2009 της ΙΟΒΕ σε συνεργασία με την McKinsey & Company, διαθέσιμη στο: 27

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 4.1 Έννοια και σκοπός της χρηματοοικονομικής ανάλυσης Η χρηματοοικονομική ανάλυση συνίσταται στην εφαρμογή αναλυτικών μεθόδων επεξεργασίας των διαφόρων αριθμητικών στοιχείων των οικονομικών καταστάσεων και αποβλέπει στην εξαγωγή χρήσιμων πληροφοριών κατάλληλων για τη λήψη αποφάσεων. Η διαδικασία αυτή της μετατροπής των απλών στοιχείων σε χρήσιμες πληροφορίες είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς προκύπτουν σπουδαία συμπεράσματα για την οικονομική κατάσταση των επιχειρήσεων καθώς και των διαφόρων τάσεων που διαμορφώνουν την εξέλιξή τους (Αδαμίδης, 1998). Γενικότερα ως χρηματοοικονομική ανάλυση εννοούμε την διερεύνηση, ερμηνεία και αξιολόγηση των οικονομικών καταστάσεων (Νιάρχος, 2004). Σκοπός της χρηματοοικονομικής ανάλυσης είναι ο προσδιορισμός των δυνατών και αδύνατων σημείων μιας επιχείρησης και η διαπίστωση του κατά πόσο αυτή είναι χρηματοοικονομικά ισχυρή και επικερδής 10. Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τον Δ. Γκίκα (Γκίκας, 2002), ο βασικός σκοπός της ανάλυσης των οικονομικών καταστάσεων είναι η διευκόλυνση της λήψης αποφάσεων που αφορούν την αποτελεσματική κατανομή των οικονομικών πόρων (πχ. επιλογή επενδύσεων, χορήγηση πιστώσεων, επιλογή προμηθευτών κλπ.). Τα επίπεδα χρηματοοικονομικής ανάλυσης είναι τα εξής (Γκίκας, 2002): Ανάλυση της οικονομίας: Γνώση και ερμηνεία διαφόρων μακροοικονομικών μεγεθών όπως το ΑΕΠ, ο πληθωρισμός, το έλλειμμα κρατικού προϋπολογισμού, το ύψος επιτοκίων, τα ποσοστά ανεργίας κλπ. Ανάλυση του κλάδου: Αναγνώριση της φάσης του κύκλου ζωής του κλάδου (έναρξη, παγιοποίηση, ωρίμανση και παρακμή) και της έντασης του ανταγωνισμού. Ανάλυση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της επιχείρησης: Ποσοτικά χαρακτηριστικά, ποιοτικά χαρακτηριστικά (ποιότητα της διοίκησης, των εργασιακών σχέσεων, των προϊόντων και υπηρεσιών, η εξάρτηση ή μη από έναν πελάτη ή προμηθευτή, η κοινωνική ευαισθησία της επιχείρησης). 10 βλ. Σημειώσεις Πανεπιστημίου Αιγαίου του Δρ. Ι. Χαραλαμπίδη, διαθέσιμες στο: 28

29 Ο ρόλος της χρηματοοικονομικής ανάλυσης στην ευρύτερη κοινωνία συνδέεται με αυτόν της κυκλοφορίας των χρηματοοικονομικών πληροφοριών και έρχεται να κάνει αφ ενός αποτελεσματικότερη τη χρήση τους στη λήψη αποφάσεων, κι αφετέρου οικονομικότερη την παραγωγή και την κυκλοφορία τους (Κάντζος, 1997). Είναι γεγονός ότι η χρηματοοικονομική ανάλυση αποτελεί σήμερα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια διαφόρων φορέων, οι οποίοι χρησιμοποιούν ευρύτατα τα πορίσματα της εν λόγω ανάλυσης, διότι μέσω αυτής μπορούν να διαπιστώσουν κατά πόσο η πολιτική που ακολουθούν είναι επιτυχής και αποδοτική για την επιχείρηση, ως και πώς διαγράφονται οι προοπτικές της για το μέλλον (Νιάρχος, 2004). 4.2 Χρηματοοικονομικές πληροφορίες και λογιστικές καταστάσεις Η χρηματοοικονομική ανάλυση ενδιαφέρει πολλές κατηγορίες μεμονωμένων ατόμων και οικονομικών οργανισμών, ανάλογα με τη θέση που κατέχει και το ρόλο που παίζει καθένα από τα άτομα αυτά στην οικονομία (Νιάρχος, 2004). Οι κυριότερες ομάδες που ζητούν και χρησιμοποιούν τις λογιστικές καταστάσεις είναι οι μέτοχοι, οι πιστωτές, η διοίκηση, οι εργαζόμενοι, οι πελάτες, οι δημόσιες υπηρεσίες κλπ. Από τον παρακάτω πίνακα, όπου διακρίνουμε τις βασικές κατηγορίες και τους σκοπούς των αναλυτών, διαπιστώνουμε ότι οι αναλύσεις σημαίνουν διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους. Επενδυτές μέτοχοι Πιστωτές της επιχείρησης Διοίκηση της επιχείρησης Δημόσιες υπηρεσίες Ελεγκτές λογιστικών καταστάσεων Εργαζόμενοι συνδικαλιστικές ενώσεις Βασικές κατηγορίες και σκοποί αναλυτών Επιδιώκουν να προσδιορίσουν την ασφάλεια και την αποδοτικότητα της επένδυσής τους. Επιδιώκουν να προσδιορίσουν την οικονομική κατάσταση της επιχείρησης, προκειμένου να αποφασίσουν για τη δανειοδότηση και τους όρους της. Λήψη επενδυτικών, χρηματοοικονομικών και λειτουργικών αποφάσεων. Επιδιώκουν τον υπολογισμό του φόρου εισοδήματος και του ΦΠΑ, τη λειτουργία του υγιούς ανταγωνισμού κλπ. Έλεγχος ακρίβειας και αξιοπιστίας οικονομικών καταστάσεων και εντοπισμός σφαλμάτων και ατασθαλιών. Προσδιορισμός βιωσιμότητας και κερδοφορίας της επιχείρησης για τον καθορισμό των μισθολογικών τους διεκδικήσεων. 29

30 Οικονομικοί αναλυτές, χρηματιστές Πελάτες κλπ. Προσδιορίζουν το βαθμό αποδοτικότητας της επιχείρησης και την οικονομική της θέση. Προσδιορισμός της κερδοφορίας της επιχείρησης για την επίτευξη καλύτερων τιμών και όρων συναλλαγής. Στον πίνακα που ακολουθεί (Κάντζος, 1997 σελ. 20) εμφανίζονται οι διάφορες κοινωνικές ομάδες οι οποίες κάνουν χρήση της χρηματοοικονομικής ανάλυσης, ενώ παραπλεύρως εμφανίζονται και οι χρήστες των «ακατέργαστων» λογιστικών πληροφοριών. Όπως γίνεται αντιληπτό από τον εν λόγω πίνακα υπάρχει πλήρης αντιστοιχία ανάμεσα στους χρήστες των λογιστικών πληροφοριών και σε εκείνους που έχουν ανάγκη την χρηματοοικονομική ανάλυση των πληροφοριών αυτών με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Θα μπορούσαμε επομένως να πούμε ότι η χρηματοοικονομική ανάλυση είναι θέμα βαθμού και ιδιαιτερότητας της χρήσης και της εκμετάλλευσής τους πέρα από τη μορφή στην οποία προσφέρονται στις λογιστικές καταστάσεις ή άλλες πηγές απ όπου αντλούνται. Χρήστες χρηματοοικονομικής Χρήστες χρηματοοικονομικών Ανάλυσης πληροφοριών 1. Μέτοχοι (τωρινοί και μελλοντικοί), 1. Μέτοχοι (τωρινοί και μελλοντικοί), επενδυτές διάφοροι επενδυτές διάφοροι 2. Πιστωτικά ιδρύματα 2. Πιστωτικά ιδρύματα 3. Προμηθευτές / πιστωτές 3. Προμηθευτές / πιστωτές 4. Ανταγωνιστές 4. Πελάτες 5. Κεντρική εξουσία 5. Προσωπικό 6. Άλλες επίσημες αρχές 6. Ανταγωνιστές 7. Εργατικά συνδικάτα 7. Κεντρική εξουσία 8. Επαγγελματικές οργανώσεις 8. Τοπική εξουσία 9. Χρηματοοικονομικοί αναλυτές και σύμβουλοι 9. Άλλες επίσημες αρχές 10. Ακαδημαϊκοί και ερευνητές 10. Εργατικά συνδικάτα 11. Επαγγελματικές οργανώσεις 12. Το κοινό 13. Χρηματοοικονομικοί αναλυτές και σύμβουλοι 14. Ακαδημαϊκοί και ερευνητές 30

31 Οι λογιστικές ή χρηματοοικονομικές καταστάσεις παρέχουν πληροφορίες που μπορούν να βοηθήσουν τους ενδιαφερόμενους και τις επιχειρηματικές μονάδες να λάβουν σωστές αποφάσεις. Αποτελούν, ως εκ τούτου, σημαντική πηγή πληροφοριών. Η πραγματική, όμως εικόνα μιας επιχείρησης δίνεται σε συνδυασμό και με άλλες συμπληρωματικές πληροφορίες που περιλαμβάνονται στους ετήσιους απολογισμούς που καταρτίζουν οι επιχειρήσεις, καθώς και σε άλλα εξωλογιστικά δεδομένα. Για το λόγο αυτό οι σημειώσεις που συνοδεύουν τις λογιστικές καταστάσεις αποτελούν αναπόσπαστο μέρος αυτών και πρέπει να μελετώνται προσεκτικά κατά την ανάλυση και αξιολόγηση των δεδομένων μιας επιχειρηματικής μονάδας (Νιάρχος,2004). Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία (Ν.2190/1920) οι λογιστικές καταστάσεις περιλαμβάνουν: τον Ισολογισμό την Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσης τον Πίνακα Διάθεσης Αποτελεσμάτων και το Προσάρτημα ενώ, σύμφωνα με το Δ.Λ.Π. 1 οι ετήσιες οικονομικές καταστάσεις είναι ο Ισολογισμός, η Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσης, η Κατάσταση Μεταβολών των Ιδίων Κεφαλαίων, η Κατάσταση Ταμειακών Ροών και οι Επεξηγηματικές Σημειώσεις. Παρόλο που υπάρχουν και τόσες άλλες πηγές, των οποίων οι πληροφορίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη διαδικασία λήψης οικονομικών αποφάσεων, οι λογιστικές καταστάσεις συνεχίζουν να αποτελούν την κύρια και πλέον συστηματική πηγή οικονομικών πληροφοριών. 4.3 Διακρίσεις της χρηματοοικονομικής ανάλυσης Ανάλογα με το ποιος διενεργεί την ανάλυση και ποιους σκοπούς επιδιώκει, υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις σχετικά με τη συγκεκριμένη τεχνική που ακολουθείται κάθε φορά (Νιάρχος, 2004). 1. Ανάλογα με τη θέση εκείνου που τη διενεργεί, η χρηματοοικονομική ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων διακρίνεται σε: i. εσωτερική, η οποία πραγματοποιείται κυρίως από πρόσωπα που βρίσκονται σε άμεση σχέση με την επιχείρηση (internal decision makers), τα οποία ενδιαφέρονται κυρίως να προσδιορίσουν το βαθμό αποδοτικότητάς της και να ερμηνεύσουν τις μεταβολές της οικονομικής της θέσης (διευθυντές, στελέχη, προσωπικό κλπ.). 31

32 ii. εξωτερική, η οποία πραγματοποιείται από πρόσωπα που βρίσκονται έξω από την επιχείρηση (external decision makers), τα οποία ενδιαφέρονται να προσδιορίσουν την οικονομική θέση και την αποδοτικότητα της επιχείρησης (τράπεζες, δημόσιο, προμηθευτές κλπ.). 2. Ανάλογα με τα κύρια στάδια διενέργειάς της, η χρηματοοικονομική ανάλυση διακρίνεται σε: i. τυπική, η οποία ελέγχει την εξωτερική διάρθρωση του ισολογισμού και του λογαριασμού των αποτελεσμάτων χρήσεως, προβαίνει στις ενδεικνυόμενες διορθώσεις, στρογγυλοποιήσεις, ομαδοποιήσεις, ανακατατάξεις και ανασχηματισμούς και συμπληρώνει σε απόλυτους αριθμούς κονδύλια με σχετικούς αριθμούς. Η τυπική ανάλυση προηγείται της ουσιαστικής και αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, το προπαρασκευαστικό στάδιο αυτής. ii. ουσιαστική, η οποία βασίζεται μεν στα δεδομένα της τυπικής ανάλυσης, αλλά επεκτείνεται στην εξεύρεση και επεξεργασία διαφόρων αριθμοδεικτών, οι οποίοι δίνουν την πραγματική εικόνα της επιχείρησης. 4.4 Μέθοδοι ανάλυσης των οικονομικών καταστάσεων Οι κύριες μέθοδοι για την ανάλυση των οικονομικών καταστάσεων είναι οι εξής: οι καταστάσεις κοινών μεγεθών (Common-size statements), οι καταστάσεις τάσεις (Trend statements), οι αριθμοδείκτες (Financial Ratios) και διάφορες στατιστικές εκτιμήσεις και εξειδικευμένες μέθοδοι όπως η ανάλυση του νεκρού σημείου κλπ Καταστάσεις κοινών μεγεθών Οι καταστάσεις κοινών μεγεθών είναι μια μέθοδος συγκριτικής ανάλυσης των οικονομικών καταστάσεων που επιτρέπει τη σύγκριση των οικονομικών καταστάσεων επιχειρήσεων που έχουν διαφορετικό μέγεθος. Για τον έλεγχο της επίδρασης του μεγέθους εκφράζονται τα ποσά των λογαριασμών του Ισολογισμού ως ποσοστό του συνόλου του Ενεργητικού και τα ποσά των λογαριασμών της κατάστασης των Αποτελεσμάτων Χρήσης ως ποσοστό των πωλήσεων (κύκλου εργασιών). Οι συγκρίσεις αυτές είναι πολύτιμες γιατί δείχνουν τις μεταβολές των ποσοστών συμμετοχής των επί μέρους στοιχείων, στους τομείς περιουσίας, υποχρεώσεων, κόστους και των άλλων κατηγοριών οικονομικών στοιχείων. Οι καταστάσεις κοινών μεγεθών 32

33 χρησιμοποιούνται τόσο σε συγκρίσεις της ίδιας επιχείρησης για μία σειρά ετών, δηλαδή διαχρονικές συγκρίσεις (time-series analysis), όσο και σε συγκρίσεις μεταξύ διαφόρων επιχειρήσεων σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή, δηλαδή διαστρωματικές συγκρίσεις (crosssectional analysis) (Νιάρχος, 2004, Γκίκας, 2002) Καταστάσεις τάσης Οι καταστάσεις τάσης με τον υπολογισμό αριθμοδεικτών τάσεως είναι μια μέθοδος συγκριτικής ανάλυσης των οικονομικών καταστάσεων που επιτρέπουν την εξέταση των διαχρονικών μεταβολών των διαφόρων λογαριασμών των οικονομικών καταστάσεων και την εξαγωγή συμπερασμάτων για το ρυθμό μεταβολής αυτών των λογαριασμών. Η προετοιμασία των καταστάσεων τάσης απαιτεί την επιλογή ενός έτους ως βάση και τη διαίρεση των ποσών των επόμενων ετών με το ποσό του έτους βάσης (Γκίκας, 2002). Στο έτος βάσης κάθε ένα από τα οικονομικά στοιχεία απεικονίζεται με το 100. Αν η απόλυτη τιμή ενός οικονομικού στοιχείου είναι μικρότερη από αυτή στο έτος βάσης τότε ο αριθμοδείκτης τάσεως θα είναι μικρότερος του 100. Αν η απόλυτη τιμή του είναι μεγαλύτερη από αυτή που εμφανίζεται στο έτος βάσης, τότε ο αριθμοδείκτης θα είναι μεγαλύτερος του 100. Πρέπει να σημειωθεί ότι, δεν είναι απαραίτητο να υπολογίζονται οι αριθμοδείκτες τάσεως όλων των οικονομικών μεγεθών των επιχειρήσεων αλλά μόνο εκείνοι που παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον αναλυτή. Αυτό γιατί βασικός σκοπός κάθε οικονομικής ανάλυσης είναι να γίνουν συγκρίσεις μεταξύ οικονομικών μεγεθών, τα οποία έχουν κάποια λογική σχέση μεταξύ τους. Ο αναλυτής συγκρίνοντας την τάση διαφόρων σχετιζόμενων μεταξύ τους οικονομικών μεγεθών, σχηματίζει γνώμη για το αν υπάρχουν ευνοϊκές ή όχι τάσεις που αντανακλώνται από τα στοιχεία αυτά (Νιάρχος, 2004) Αριθμοδείκτες Η χρήση των αριθμοδεικτών αποτελεί μια από τις πλέον διαδεδομένες και δυναμικές μεθόδους χρηματοοικονομικής ανάλυσης που στα χέρια ενός ικανού αναλυτή αποτελεί εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο (Νιάρχος, 2004, Αδαμίδης, 1998). Μέσω των αριθμοδεικτών οι αναλυτές μπορούν να αποκαλύψουν αδυναμίες της επιχείρησης σε διάφορους τομείς και να βοηθήσουν τη διοίκηση αυτής να λάβει έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα (Αδαμίδης, 1998). Οι αριθμοδείκτες εκφράζουν μια μαθηματική σχέση όπου ο αριθμητής εκφράζει το μέγεθος το οποίο είναι το αντικείμενο της σύγκρισης, ενώ ο παρονομαστής εκφράζει τη βάση 33

34 σύγκρισης (Γκίκας, 2002). Είναι αυτονόητο ότι η σχέση μεταξύ των μεγεθών αυτών πρέπει να είναι λογική και κατανοητή για να έχει κάποια αξία και να μπορεί κατά συνέπεια να ερμηνευθεί ο αριθμοδείκτης έτσι ώστε να παρουσιάζει κάποιο οικονομικό ενδιαφέρον και να μας οδηγεί σε συγκεκριμένα συμπεράσματα. Ο λόγος που οδήγησε στην καθιέρωση της χρησιμοποίησης των αριθμοδεικτών προέρχεται από την ανάγκη να γίνεται αμέσως αντιληπτή η πραγματική αξία και η σπουδαιότητα των απολύτων μεγεθών (Νιάρχος, 2004). Το βασικότερο πλεονέκτημα των αριθμοδεικτών είναι ότι απομονώνουν την επίδραση του παράγοντα «μέγεθος» τόσο κατά τις διαστρωματικές όσο και κατά τις διαχρονικές συγκρίσεις. Παρά τη χρησιμότητά τους όμως, οι αριθμοδείκτες πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή και επιφύλαξη, γιατί είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε παραπλανητικά συμπεράσματα. Το βασικότερο μειονέκτημα τους είναι πως παρέχουν την δυνατότητα στην διοίκηση μιας επιχείρησης να προβεί σε ενέργειες, οι οποίες έχουν ως στόχο τη διαστρέβλωση και την παρουσίαση μίας επιθυμητής εικόνας στους χρήστες των οικονομικών καταστάσεων (Γκλεζάκος 2004). Οι κατηγορίες των αριθμοδεικτών είναι οι εξής: 1) Αριθμοδείκτες Ρευστότητας (Liquidity ratios): Χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό τόσο της βραχυχρόνιας οικονομικής θέσης μιας επιχείρησης όσο και της ικανότητάς της να ανταποκριθεί στις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της (Νιάρχος, 2004). Γενικότερα, η έννοια της ρευστότητας αναφέρεται στην ικανότητα μιας επιχείρησης να μπορεί να ικανοποιεί τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της και υποδηλώνει επίσης τη δυνατότητα μετατροπής των ενεργητικών στοιχείων σε διαθέσιμα (Γκίκας, 2002). Από την πλευρά της διοίκησης μιας επιχείρησης η έλλειψη ρευστότητας ή η μειωμένη ρευστότητα μπορεί να σημαίνει μειωμένη ικανότητα στη δημιουργία ή στην παραπέρα αύξηση των κερδών της και ακόμα την εσπευσμένη ρευστοποίηση πάγιων περιουσιακών στοιχείων και ενδεχομένως έναρξη πτώχευσης. Γενικά η μειωμένη ρευστότητα αποτελεί τροχοπέδη στη λήψη αποφάσεων και μειώνει τον χρονικό ορίζοντα δράσης της επιχείρησης. Από την πλευρά των πιστωτών και των προμηθευτών της επιχείρησης η μειωμένη ρευστότητα μπορεί να έχει σαν συνέπεια την καθυστέρηση στην είσπραξη των απαιτήσεων ή μερική/ολική απώλειά τους (Αδαμίδης, 1998). Από την άλλη, μια υψηλή ρευστότητα επιτρέπει στη διοίκηση μιας επιχείρησης να επωφελείται από τις διάφορες ευκαιρίες που εμφανίζονται (πχ. αγορά εμπορευμάτων ή πρώτων υλών σε προνομιακές τιμές κλπ.) για να αυξήσει τα κέρδη της (Γκίκας, 2002). Βέβαια, και μια ιδιαίτερα αυξημένη ρευστότητα μπορεί να αποτελεί για την επιχείρηση εμπόδιο στην κανονική της ανάπτυξη, αφού ένα μέρος του κεφαλαίου της παραμένει αναξιοποίητο. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να διατηρείται μια 34

35 σωστή αναλογία ανάμεσα στα διάφορα περιουσιακά στοιχεία και κυρίως ως προς τον όγκο των πωλήσεων, η οποία θα της επιτρέπει να εκπληρώνει με σχετική άνεση τις υποχρεώσεις της χωρίς να εμποδίζεται η επίτευξη των οικονομικών της στόχων (Αδαμίδης, 1998). 2) Αριθμοδείκτες Δραστηριότητας ή Κυκλοφοριακής Ταχύτητας (Activity ratios): Χρησιμοποιούνται προκειμένου να μετρηθεί ο βαθμός αποτελεσματικής χρησιμοποίησης των περιουσιακών στοιχείων που απασχολούνται από την επιχείρηση (Νιάρχος, 2004). Όταν μιλάμε για κυκλοφοριακή ταχύτητα εννοούμε την ταχύτητα μετατροπής ενός στοιχείου του κυκλοφορούντος ενεργητικού σε ρευστά διαθέσιμα. Αυτό γίνεται ευκολότερα κατανοητό με την απεικόνιση του λειτουργικού κύκλου. Ο λειτουργικός κύκλος (Operating Cycle) μας δίνει πληροφορίες σχετικά με το χρονικό διάστημα (σε ημέρες) που μεσολαβεί από την αγορά των αποθεμάτων από τους προμηθευτές μέχρι την είσπραξη των απαιτήσεων από την πώληση των αποθεμάτων στους πελάτες. Με άλλα λόγια, λειτουργικός κύκλος είναι η περίοδος μετατροπής των αποθεμάτων σε απαιτήσεις και των απαιτήσεων σε διαθέσιμα. Η σχέση του λειτουργικού κύκλου δίνεται από την ισότητα ΛΚ=ΜΧΠΑ + ΜΧΕΑ όπου ΜΧΠΑ είναι ο Μέσος Χρόνος Παραμονής Αποθεμάτων, και ΜΧΕΑ είναι ο Μέσος Χρόνος Είσπραξης Απαιτήσεων (Γκίκας, 2002). Ο εμπορικός κύκλος (Trading Cycle) της επιχείρησης προκύπτει αν από το λειτουργικό κύκλο της επιχείρησης αφαιρεθούν οι ημέρες πληρωμής των υποχρεώσεων προς τους προμηθευτές. Όσο μεγαλύτερος είναι ο εμπορικός κύκλος τόσο μεγαλύτερες επενδύσεις σε κεφάλαια κίνησης απαιτούνται (Γκίκας, 2002). 3) Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας (Profitability ratios): Με αυτούς μετράται η αποδοτικότητα μιας επιχείρησης, η δυναμικότητα των κερδών της και η ικανότητα διοικήσεώς της. Με άλλα λόγια, οι αριθμοδείκτες αυτοί μετρούν το βαθμό επιτυχίας ή αποτυχίας μιας επιχείρησης σε δεδομένη χρονική στιγμή (Νιάρχος, 2004). Η έννοια της αποδοτικότητας αναφέρεται στην ικανότητα της επιχείρησης να δημιουργεί κέρδη. Η ικανότητα δημιουργίας κερδών ενδιαφέρει τους μετόχους (για να αποφασίσουν αν θα 35

36 επενδύσουν σε μετοχές ή αν θα τις διατηρήσουν στο χαρτοφυλάκιο τους), τους διάφορους πιστωτές (για να αποφασίσουν αν θα προβούν σε επιπλέον χορηγήσεις πιστώσεων), τη διοίκηση και γενικά τους εργαζόμενους σε μια επιχείρηση (Γκίκας, 2002). Η ανάλυση των αποτελεσμάτων χρήσης έχει πολύ μεγάλη σημασία για κάθε επιχείρηση, διότι όλες οι επιχειρήσεις έχουν σαν σκοπό το κέρδος και κατά συνέπεια οι ενδιαφερόμενοι δίνουν μεγάλη σημασία στο πόσο αποδοτική υπήρξε αυτή από άποψη κερδών, ως και ποιες είναι οι προοπτικές της για το μέλλον. Έτσι δημιουργήθηκε η ανάγκη χρησιμοποιήσεως των αριθμοδεικτών αποδοτικότητας, οι οποίοι αναφέρονται αφ ενός στις σχέσεις κερδών και απασχολουμένων στην επιχείρηση κεφαλαίων και αφ ετέρου στις σχέσεις μεταξύ κερδών και πωλήσεων. Βασικός σκοπός κάθε επιχείρησης είναι μακροχρόνια η επίτευξη κερδών ή καλής αποδοτικότητας και βραχυχρόνια η διατήρηση ικανοποιητικής ρευστότητας. Οι δυο αυτές βασικές πλευρές της λειτουργίας της επιχείρησης απασχολούν ιδιαίτερα τη διοίκησή της στην προσπάθεια της να επιτύχει μια καλή τρέχουσα οικονομική κατάσταση, καθώς και την μελλοντική επιβίωσή της. Η ρευστότητα μακροχρόνια προϋποθέτει την ύπαρξη της αποδοτικότητας, γιατί χωρίς την πραγματοποίηση κερδών για μεγάλη χρονική περίοδο, η επιχείρηση δεν θα μπορέσει να βρει πηγή άντλησης των αναγκαίων κεφαλαίων για την εξόφληση των υποχρεώσεών της. Βραχυχρόνια όμως, η ρευστότητα και η αποδοτικότητα αποτελούν δυο τελείως ανεξάρτητα θέματα ίσως θα λέγαμε και δύο ανταγωνιστικούς στόχους για την διοίκηση μιας επιχείρησης. Παρά το γεγονός ότι βραχυχρόνια, προτεραιότητα της διοίκησης είναι η εξασφάλιση ρευστότητας, θα πρέπει να διατηρείται μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο αυτά μεγέθη προς όφελος όλων εκείνων που ενδιαφέρονται για την ομαλή λειτουργία και επιβίωση της επιχείρησης. (Αθανασόπουλος, Γεωργόπουλος, Μπέλλας 2005). 4) Αριθμοδείκτες διάρθρωσης κεφαλαίων και βιωσιμότητας (Financial structure and viability ratios): Με αυτούς εκτιμάται η μακροχρόνια ικανότητα μιας επιχείρησης να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις της καθώς και ο βαθμός προστασίας που απολαμβάνουν οι πιστωτές της (Νιάρχος, 2004). Λέγοντας διάρθρωση των κεφαλαίων μιας επιχειρήσεως εννοούμε τα διάφορα είδη και τις μορφές των κεφαλαίων που χρησιμοποιεί για τη χρηματοδότησή της. Η ανάλυση λοιπόν της διάρθρωσης των κεφαλαίων μιας επιχείρησης ασχολείται με τις διάφορες πηγές κεφαλαίων, τα οφέλη και τους κινδύνους που δημιουργούν. Οι μέτοχοι, οι τράπεζες και οι διάφοροι πιστωτές αποτελούν τις κυριότερες πηγές προέλευσης κεφαλαίων. Η χρήση ξένων 36

37 κεφαλαίων, δηλαδή κεφαλαίων τα οποία έχει δανειστεί η επιχείρηση, προσφέρει ένα σοβαρό όφελος στα ίδια κεφάλαια, δηλαδή τα κεφάλαια που έχουν προσφέρει οι μέτοχοι, γνωστό ως «πλεονέκτημα της χρηματοοικονομικής μόχλευσης», ταυτόχρονα όμως αυξάνει και τον κίνδυνο χρεωκοπίας της επιχείρησης σε περίπτωση αδυναμίας της να ικανοποιήσει τους δανειστές της (Γκίκας, 2002). 5) Επενδυτικοί αριθμοδείκτες (Investment ratios): Μετρούν τις επιδόσεις των επιχειρήσεων στο χρηματιστήριο. Συσχετίζουν τον αριθμό των μετοχών μιας επιχείρησης και τη χρηματιστηριακή τους τιμή με τα κέρδη, τα μερίσματα και τα άλλα περιουσιακά στοιχεία της. Οι επενδυτικοί αριθμοδείκτες χρησιμοποιούνται από τους επενδυτές όταν πρόκειται να αποφασίσουν αν θα πρέπει να αγοράσουν, να πουλήσουν ή να διατηρήσουν την επένδυσή τους σε μετοχικούς τίτλους μιας επιχείρησης (Νιάρχος, 2004). 6) Αριθμοδείκτες δαπανών λειτουργίας: Παρέχουν ένδειξη της πολιτικής που ακολουθεί η Διοίκηση μιας επιχείρησης έναντι των διαφόρων δαπανών λειτουργίας της και της αποτελεσματικότητάς της έναντι των επιμέρους δαπανών (Νιάρχος, 2004). 4.5 Συγκεντρωτικός πίνακας βασικών αριθμοδεικτών ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΚΑΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΧΡΗΣΗΣ ΤΡΟΠΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ Ρευστότητας 1. Γενικής ρευστότητας = 2. Ειδικής ρευστότητας = 3. Ταμειακής ρευστότητας = Κεφαλαίου κίνησης προς πωλήσεις Αμυντικού χρονικού διαστήματος = = 37

38 Δραστηριότητας Ταχύτητας κυκλοφορίας αποθεμάτων Μέσου χρόνου παραμονής αποθεμάτων Ταχύτητας είσπραξης απαιτήσεων Μέσου χρόνου είσπραξης απαιτήσεων Ταχύτητας εξόφλησης βραχυχρόνιων υποχρεώσεων Μέσου χρόνου εξόφλησης βραχυχρόνιων υποχρεώσεων Ταχύτητας κυκλοφορίας κεφαλαίου κίνησης Ταχύτητας κυκλοφορίας ενεργητικού Ταχύτητας κυκλοφορίας παγίων Ταχύτητας κυκλοφορίας ιδίων κεφαλαίων = = = = = = = = = = Αποδοτικότητας Μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων Συνδυασμένος αριθμοδείκτης αποδοτικότητας Ι.Κ. (Du Pont) Αποδοτικότητας Απασχολουμένων Κεφαλαίων = = = = = 38

39 6. Αποδοτικότητας Ενεργητικού = 7. Συνδυασμένος αριθμοδείκτης αποδοτικότητας Ενεργητικού (The Du Pont equation) = = 8. Οικονομικής Μόχλευσης = Διάρθρωσης κεφαλαίων και βιωσιμότητας 1. Ιδίων προς Συνολικά Κεφάλαια = 2. Δανειακής επιβάρυνσης 3. Ιδίων προς Ξένα Κεφάλαια 4. Χρηματοδότησης παγίων 5. Κυκλοφορούντος Ενεργητικού προς Συνολικές Υποχρεώσεις 6. Παγίων προς Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις 7. Κάλυψης Τόκων = = = = = = = Επενδύσεων 1. Κέρδη ανά μετοχή 2. Μέρισμα ανά μετοχή 3. Μερισματική απόδοση = = = 39

40 4. Μερισματική απόδοση Ιδίων Κεφαλαίων 5. Ποσοστό διανεμόμενων κερδών 6. Χρηματιστηριακή τιμή προς κέρδη ανά μετοχή (Ρ/Ε) 7. Εσωτερική αξία μετοχής 8. Χρηματιστηριακή τιμή προς εσωτερική αξία μετοχής 9. Ταμειακή ροή ανά μετοχή = = = = = = 4.6 Μεθοδολογία Στο εμπειρικό κομμάτι της παρούσας εργασίας, για την ανάλυση των οικονομικών καταστάσεων των διαφόρων ελληνικών επιχειρήσεων θα χρησιμοποιηθεί η μέθοδος των αριθμοδεικτών. Συγκεκριμένα για την εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με την επίδοση των ελληνικών επιχειρήσεων θα επιλεχθεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα από τις βασικότερες κατηγορίες αριθμοδεικτών. Εξάλλου όπως είναι γνωστό, για τη διάγνωση μιας κατάστασης δεν απαιτείται ο υπολογισμός κάθε δυνατού αριθμοδείκτη, αλλά η επιλογή μιας αντιπροσωπευτικής ομάδας αριθμοδεικτών. Από τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από τον υπολογισμό αυτών των αριθμοδεικτών για την πενταετία θα εξετάσουμε την τυχόν επίδραση που είχε η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Στη συνέχεια με την απεικόνιση διαγραμμάτων θα προκύψουν οι διαγραφόμενες τάσεις των διαφόρων αριθμοδεικτών κατά κλάδο διαχρονικά. Τέλος, μια δεύτερη προσέγγιση της επίδρασης της οικονομικής κρίσης στις επιλεχθείσες ελληνικές επιχειρήσεις θα πραγματοποιηθεί από τη σκοπιά μη παραμετρικών αναλύσεων που θα έχουν ως στόχο να διαπιστωθεί αν οι μεταβολές του μεγέθους των αριθμοδεικτών από έτος σε έτος είναι στατιστικά σημαντικές. 40

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ 5.1 Κλάδος ζυθοποιίας Ο κλάδος της ζυθοποιίας στην Ελλάδα απαρτίζεται από ελάχιστες ζυθοβιομηχανίες και από ορισμένες μικροζυθοποιίες που έκαναν την εμφάνιση τους τα τελευταία χρόνια. Στην αγορά λειτουργούν επιπλέον αρκετές εισαγωγικές εταιρείες, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς καλύπτεται από την εγχώρια παραγωγή σε ποσοστό που αγγίζει το 87% 90%. Ο αριθμός των εμπορικών σημάτων μπύρας που διατίθεται στην εγχώρια αγορά είναι μεγάλος και η διακίνηση αυτών γίνεται από τις εταιρείες του κλάδου μέσω ιδίου δικτύου διανομής, μέσω χονδρεμπόρων ή μέσω αντιπροσώπων. Η ζήτηση μπύρας στην Ελλάδα επηρεάζεται τόσο από την εποχικότητα όσο και από την τουριστική κίνηση προς τη χώρα μας που έχει θετική επίδραση στην εγχώρια κατανάλωση μπύρας. Άλλος σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη ζήτηση μπύρας είναι η τιμή της σε σχέση με τις τιμές των άλλων οινοπνευματωδών ποτών, καθώς επίσης και η χαμηλή περιεκτικότητά της σε αλκοόλ που ευνοεί την κατανάλωσή της σε μεγαλύτερες ποσότητες. Σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία της ICAP 11, η εγχώρια φαινομενική κατανάλωση μπύρας παρουσίασε διακυμάνσεις την περίοδο , με τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής να διαμορφώνεται σε -0,9%. Γενικότερα, η ελληνική αγορά μπύρας από το 2008 μέχρι σήμερα κινείται πτωτικά. Σημαντικοί παράγοντες που επέδρασαν στο αποτέλεσμα αυτό ήταν η συνολική οικονομική κρίση και η συνεπαγόμενη μείωση του εισοδήματος, η σημαντική αύξηση της φορολογίας όπως του ΦΠΑ καθώς και του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης αλλά και η σαφής μείωση της συχνότητας του αριθμού των εξόδων των καταναλωτών εκτός σπιτιού. Παρότι οι επιχειρήσεις προσπάθησαν να απορροφήσουν σημαντικό μέρος από τις ανατιμήσεις των πρώτων υλών και την αύξηση του ΦΠΑ και να διατηρήσουν σταθερές τις τιμές, το γεγονός ότι το 31% της τελικής τιμής αντιστοιχεί στον ειδικό φόρο κατανάλωσης (ο οποίος αυξήθηκε 92%!) περιορίζει τα περιθώρια ευελιξίας τους. Στα επόμενα διαγράμματα παρουσιάζεται η εξέλιξη της εγχώριας αγοράς μπύρας για την περίοδο , καθώς και η διάρθρωση της αγοράς μπύρας βάσει συσκευασίας για το 2010, σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία της ICAP. 11 βλ. Έκδοση της ICAP (2011) με τίτλο: 40 κορυφαίοι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας, διαθέσιμη στο: 41

42 Η συντριπτική πλειοψηφία της εγχώριας παραγωγής μπύρας είναι συγκεντρωμένη στις 4 κορυφαίες ζυθοβιομηχανίες που παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Επωνυμία επιχείρησης Κύκλος εργασιών 2010 Προσωπικό Εμπορικά Σήματα ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ Α.Ε. ΜΥΘΟΣ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ Α.Ε. ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ -ΘΡΑΚΗΣ Α.Ε. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΑΤΑΛΑΝΤΗΣ Α.Ε Παραγόμενα: Amstel, Heineken, Alfa, Amstel Bock, Amstel Pulse, Fischer, Alfa Buckler, Zorbas, Bios, Furstenbrau, Fayrouz, Marathon. Εισαγόμενα: Amstel Light, Erdinger, Duvel, Murphy's, Carib, Chimay, Konig, Desperados, Tiger, Kirin, McFarland, Foster's, Moretti, Krusovice, Newcastle, Bulmers, Strongbow, John Smith's, Woodpecker. Παραγόμενα: Mythos, Henninger, Kaiser Εισαγόμενα: Carlsberg, Guinness, Kilkenny, Kronenbourg, Grimbergen, Somersby Βεργίνα (premium, Weiss, κόκκινη), Edelsteiner Παραγόμενα: Lowenbrau Original, Pils Hellas, Stella Artois, Elka, Berlin, Star, Masters, Captains, Wind, Proton. Εισαγόμενα: Franziskaner, Beck's, Leffe, Hoegaarden, Boddingtons, Brahma, St. Augustin, Arcobrau. 42

43 5.1.1 S.W.O.T. Analysis κλάδου Ακολουθεί η SWOT Analysis η οποία «φωτογραφίζει» τη σημερινή κατάσταση της αγοράς αναφορικά με τον κλάδο της ζυθοποιίας: Δυνατά Σημεία Η δραστηριοποίηση ισχυρών επιχειρηματικών σχημάτων με γνωστά και καθιερωμένα εμπορικά σήματα και μεγάλη ποικιλία προϊόντων. Η χαμηλότερη τιμή της μπύρας σε σχέση με τα ανταγωνιστικά οινοπνευματώδη ποτά. Η διαθεσιμότητα του προϊόντος σε πληθώρα τελικών σημείων διάθεσης εύκολη πρόσβαση στους καταναλωτές. Η υψηλή τουριστική κίνηση από χώρες με υψηλή κατά κεφαλήν κατανάλωση μπύρας. Αδύνατα Σημεία Η εποχικότητα που χαρακτηρίζει την κατανάλωση μπύρας λόγω των καταναλωτικών συνηθειών που επικρατούν. Αλλεπάλληλες αυξήσεις των ειδικών φόρων κατανάλωσης που επιβαρύνουν την τελική τιμή του προϊόντος. Ευκαιρίες Το λανσάρισμα νέων εμπορικών σημάτων και τύπων προϊόντων από τις εταιρείες του κλάδου. Η επέκταση σε νέες αγορές στο εξωτερικό. Η δημιουργία (αναλόγως των συνθηκών) μονάδων μικροζυθοποιίας που απευθύνονται σε επί μέρους τμήματα της αγοράς, διευρύνοντας τις επιλογές των καταναλωτών με προϊόντα «ιδιαίτερων» χαρακτηριστικών. Απειλές Η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των καταναλωτών λόγω της υφιστάμενης οικονομικής κρίσης. Ο ανταγωνισμός από υποκατάστατα προϊόντα και κυρίως τα ποτά τύπου Ready to drink (RtD). Η αύξηση των τιμών των πρώτων υλών Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου της ζυθοποιίας Η παρούσα ενότητα αναλύει τα οικονομικά στοιχεία των 4 κορυφαίων επιχειρήσεων του κλάδου της ζυθοποιίας (Αθηναϊκή Ζυθοποιία, Μύθος Ζυθοποιία, Ζυθοποιία Αταλάντης και Ζυθοποιία Μακεδονίας-Θράκης) με τη χρήση αριθμοδεικτών για το χρονικό διάστημα Προκειμένου να μελετηθεί η επίδοση των εν λόγω επιχειρήσεων και η επίδραση που δέχτηκαν αυτές λόγω της οικονομικής κρίσης, επιλέχθηκαν αντιπροσωπευτικοί 43

44 αριθμοδείκτες για την αξιολόγηση της ρευστότητας, της δραστηριότητας, της κερδοφορίας, της αποδοτικότητας και της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης. Το γεγονός ότι οι επιλεχθείσες επιχειρήσεις ανήκουν σε κλάδο που χαρακτηρίζεται ως ολιγοπωλιακός και άρα συγκεντρώνουν πολύ μεγάλα μερίδια αγοράς, μας επιτρέπει να βγάλουμε γενικά συμπεράσματα για την πορεία του κλάδου. Στη χρηματοοικονομική ανάλυση που ακολουθεί παρουσιάζονται τόσο οι μέσοι ετήσιοι δείκτες (ΜΟΔ) της κάθε εταιρείας που προέκυψαν από τα στοιχεία των εξεταζόμενων ετών, όσο και ο μέσος όρος των δεικτών του συνόλου των εταιρειών. Ρευστότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της ρευστότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της ζυθοποιίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες γενικής, ειδικής και ταμειακής ρευστότητας, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 3,00 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών ρευστότητας του κλάδου της ζυθοποιίας 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 2,43 2,36 2,32 2,14 2,06 2,09 1,94 1,79 0,74 0,85 0,82 0,84 1,93 1,70 0,65 Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα 0, Όπως παρατηρούμε, τόσο ο αριθμοδείκτης γενικής όσο και ο αριθμοδείκτης ειδικής ρευστότητας παρουσιάζουν πτωτική τάση καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας, ωστόσο οι τιμές των δύο δεικτών κρίνονται ικανοποιητικές καθώς φανερώνουν την ικανότητα των επιχειρήσεων του κλάδου να ανταποκρίνονται στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους είτε μόνο με τη χρήση του κυκλοφορούντος ενεργητικού τους είτε μόνο με τη χρήση των ταχέως ρευστοποιήσιμων περιουσιακών τους στοιχείων. Ο αριθμοδείκτης ταμειακής ρευστότητας υπέστη μικρές διαφοροποιήσεις μέχρι το 2009, με το 2010 να σημειώνει σημαντική πτώση, φανερώνοντας ότι η επάρκεια των μετρητών σε σχέση με τις τρέχουσες λειτουργικές ανάγκες 44

45 των επιχειρήσεων του κλάδου μειώθηκε. Επιπλέον, η γενική ρευστότητα του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 2,22, η ειδική ρευστότητα σε 1,92 και η ταμειακή σε 0,78. Στο επόμενο διάγραμμα παρουσιάζεται ο μέσος όρος των ετήσιων δεικτών ρευστότητας. Όπως παρατηρούμε, η Μύθος Ζυθοποιία εμφάνισε την υψηλότερη γενική και ειδική ρευστότητα, ενώ ισχυρότερη ταμειακή θέση σημείωσε η Αθηναϊκή Ζυθοποιία. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών ρευστότητας 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 2,77 2,49 1,88 ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ 3,50 3,28 ΜΥΘΟΣ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ 1,18 1,58 1,20 1,05 0,72 0,05 0,01 ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΑΤΑΛΑΝΤΗΣ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Δραστηριότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της δραστηριότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της ζυθοποιίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μέσου χρόνου παραμονής αποθεμάτων, μέσου χρόνου είσπραξης απαιτήσεων και μέσου χρόνου εξόφλησης των βραχυχρόνιων επιχειρήσεων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα Διαχρονική εξέλιξη δεικτών δραστηριότητας του κλάδου της ζυθοποιίας Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος είσπραξης απαιτήσεων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ 45

46 Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα τόσο ο μέσος χρόνος παραμονής των αποθεμάτων όσο και ο μέσος χρόνος είσπραξης των απαιτήσεων παρουσίασαν βελτίωση καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας με εξαίρεση το 2009 όπου σημείωσαν μικρή αύξηση. Από την άλλη, ο μέσος χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων σημείωσε αξιοσημείωτη αύξηση τα έτη που ακολούθησαν την οικονομική κρίση, γεγονός που μπορεί να αιτιολογηθεί αν υποθέσουμε ότι οι εν λόγω επιχειρήσεις πέτυχαν μεγαλύτερες πιστώσεις από τους προμηθευτές τους την συγκεκριμένη περίοδο. Παρατηρούμε επίσης ότι καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας οι επιχειρήσεις εκπληρώνουν με βραδύτερο ρυθμό τις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους σε σχέση με την είσπραξη των απαιτήσεών τους. Ο μέσος όρος του χρόνου παραμονής των αποθεμάτων για τις 4 επιχειρήσεις του κλάδου της ζυθοποιίας διαμορφώθηκε σε 81 ημέρες, ο μέσος όρος του χρόνου είσπραξης των απαιτήσεων διαμορφώθηκε σε 110 ημέρες, ενώ ο χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων των επιχειρήσεων κατά μέσο όρο διαμορφώθηκε σε 263 ημέρες την πενταετία Η Μύθος Ζυθοποιία εμφάνισε τον μικρότερο μέσο χρόνο παραμονής αποθεμάτων καθώς και τον μικρότερο μέσο χρόνο εξόφλησης βραχυχρόνιων υποχρεώσεων, ενώ τον μικρότερο μέσο χρόνο είσπραξης απαιτήσεων εμφάνισε η Αθηναϊκή Ζυθοποιία. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών δραστηριότητας ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΜΥΘΟΣ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΑΤΑΛΑΝΤΗΣ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Μέσος χρόνος είσπαραξης απαιτήσεων Κερδοφορία των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων του κλάδου της ζυθοποιίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μικτού περιθωρίου (ή μικτού κέρδους) και καθαρού περιθωρίου (ή καθαρού κέρδους), η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 46

47 60,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών κερδοφορίας του κλάδου της ζυθοποιίας 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 52,8% 52,0% 50,4% 49,0% 50,9% 6,2% 8,0% 7,6% 8,6% 6,4% Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, οι δύο δείκτες για την αξιολόγηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων παρουσίασαν μικρές διαφοροποιήσεις από έτος σε έτος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου τα έτη μετά την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης, καθώς το 2009 σημείωσε σημαντική αύξηση, ενώ το 2010 απότομη πτώση. Βέβαια οι τιμές του συγκεκριμένου δείκτη καθ όλη την πενταετία φανερώνουν ότι το ποσοστό του καθαρού κέρδους που επιτυγχάνουν οι επιχειρήσεις του κλάδου της ζυθοποιίας από τις πωλήσεις τους είναι σχετικά μικρό. Γενικότερα, το περιθώριο μικτού κέρδους του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 51% και το περιθώριο καθαρού κέρδους σε 7,4%. Όπως βλέπουμε στο παρακάτω διάγραμμα, υψηλότερο ποσοστό τόσο του μικτού όσο και του καθαρού κέρδους εμφάνισε η Αθηναϊκή Ζυθοποιία, ενώ το αρνητικό ποσοστό καθαρού κέρδους που εμφάνισε η Ζυθοποιία Αταλάντης οφείλεται στις ζημίες που εμφάνισε τα περισσότερα έτη. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών κερδοφορίας 100,0% 50,0% 0,0% -50,0% 83,6% ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ 55,5% 22,9% 5,3% ΜΥΘΟΣ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ 37,5% 27,4% 1,2% -0,02% ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΑΤΑΛΑΝΤΗΣ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους 47

48 Αποδοτικότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της ζυθοποιίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων και αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. Η αποδοτικότητα απασχολουμένων κεφαλαίων αποτυπώνει την απόδοση του κεφαλαίου της επιχείρησης ανεξαρτήτως προέλευσης (ίδια κεφάλαια ή υποχρεώσεις), υπολογίζεται δε ως ποσοστό των προ φόρου κερδών, στο σύνολο των ιδίων κεφαλαίων, υποχρεώσεων και προβλέψεων. 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών αποδοτικότητας του κλάδου της ζυθοποιίας 7,0% 4,8% 10,7% 10,7% 7,2% 7,2% 12,4% 12,1% 8,3% ,4% Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, τόσο ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (που δείχνει πόσο αποδοτικά απασχολούνται τα κεφάλαια των φορέων σε μια επιχείρηση) όσο και ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ο οποίος μετρά την κερδοφόρα δυναμικότητα του συνόλου των απασχολούμενων στην επιχείρηση κεφαλαίων ιδίων και ξένων ) παρουσίασαν στασιμότητα το 2008 ενώ η γενικά ανοδική πορεία τους μέχρι το 2009 ανεκόπη το 2010 σημειώνοντας πτώση. Αν διαιρέσουμε τον αριθμοδείκτη αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων με τον αριθμοδείκτη αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων προκύπτει ο αριθμοδείκτης οικονομικής μόχλευσης ο οποίος καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας έχει τιμή μεγαλύτερη της μονάδας (2006:1,45, 2007:1,47, 2008:1,49, 2009:1,49, 2010:1,63) που σημαίνει ότι η επίδραση από την χρήση των ξένων κεφαλαίων στα κέρδη των εν λόγω επιχειρήσεων είναι θετική και επωφελής γι αυτές. Γενικότερα, η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων του συνόλου των επιχειρήσεων την τελευταία πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 10,6%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων σε 7,0%. 48

49 Όπως παρατηρούμε στο παρακάτω διάγραμμα, την υψηλότερη αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων καθώς και την υψηλότερη αποδοτικότητα απασχολούμενων κεφαλαίων εμφάνισε η Αθηναϊκή Ζυθοποιία. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών αποδοτικότητας 40,0% 20,0% 0,0% 32,8% 21,4% 8,1% ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΜΥΘΟΣ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ 5,7% 0,02% 0,05% 1,3% 0,8% ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΑΤΑΛΑΝΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) Χρηματοοικονομική διάρθρωση των επιχειρήσεων Η ανάλυση της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης γίνεται βάσει των αριθμοδεικτών ιδίων προς συνολικά κεφάλαια, δανειακής επιβάρυνσης και ιδίων προς δανειακά κεφάλαια, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 2,75 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης του κλάδου της ζυθοποιίας 2,51 2,14 1,95 1,93 0,70 0,68 0,64 0,63 0,61 0,30 0,32 0,36 0,37 0, Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, η σχέση των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια παρουσιάζει πτωτική πορεία καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας με την αντίστοιχη τιμή του δείκτη της δανειακής επιβάρυνσης να σημειώνει αύξηση. Ομοίως πτωτική πορεία εμφανίζει και ο δείκτης ιδίων προς δανειακά κεφάλαια, ωστόσο οι τιμές του δείκτη καθ όλη τη χρονική περίοδο είναι ικανοποιητικές καθώς δείχνουν ότι οι φορείς των επιχειρήσεων του 49

50 κλάδου συμμετέχουν με περισσότερα κεφάλαια από ότι οι πιστωτές τους, παρέχοντας έτσι μεγαλύτερη ασφάλεια στους δανειστές τους αφού δεν υπάρχει υπερδανεισμός. Ο μέσος όρος του λόγου ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια για το σύνολο των επιχειρήσεων κατά την πενταετία ανήλθε σε 0,65 και ο μέσος όρος της δανειακής επιβάρυνσης σε 0,35 αντίστοιχα. Επιπλέον, ο μέσος όρος του λόγου των ιδίων προς τα ξένα κεφάλαια για το σύνολο των επιχειρήσεων του κλάδου διαμορφώθηκε σε 2,26. Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα την καλύτερη χρηματοοικονομική διάρθρωση παρουσίασε η Μύθος Ζυθοποιία. 6,00 4,00 2,00 0,00 Μέσος όρος ετήσιων δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης 1,94 1,64 0,66 0,81 1,12 0,34 0,19 0,52 0,48 0,61 0,39 ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ 4,33 ΜΥΘΟΣ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΑΤΑΛΑΝΤΗΣ Δανειακής επιβάρυνσης ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ 50

51 5.2 Κλάδος αλλαντοποιίας Η εγχώρια αγορά αλλαντικών χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό αυτάρκειας (η παραγωγή καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της ζήτησης για αλλαντικά και κρεατοσκευάσματα), ενώ το εξωτερικό εμπόριο του κλάδου είναι σχετικά περιορισμένο. Ο τομέας της εγχώριας παραγωγής αλλαντικών - κρεατοσκευασμάτων συγκροτείται από μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων, η πλειοψηφία των οποίων είναι μονάδες μικρής δυναμικότητας και τοπικής εμβέλειας. Οι μεγάλες βιομηχανίες επεξεργασίας-μεταποίησης προϊόντων κρέατος είναι λίγες σε αριθμό, όμως η παραγωγική τους δυναμικότητα είναι υψηλή, ενώ διαθέτουν και οργανωμένα δίκτυα διανομής με πανελλαδική κάλυψη. Ορισμένες από τις μεγάλες βιομηχανίες του κλάδου έχουν προβεί σε στρατηγική κάθετης ολοκλήρωσης, δραστηριοποιούμενες σε όλο το φάσμα, από την εκτροφή ζώων μέχρι την παραγωγή των τελικών προϊόντων (ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ, ΠΙΝΔΟΣ, κ.α.). Στην αγορά αλλαντικών επικρατούν ανταγωνιστικές συνθήκες, εξαιτίας των οποίων οι οργανωμένες επιχειρήσεις του κλάδου επιδιώκουν αφενός τη διαφήμιση προβολή, αφετέρου τη διαφοροποίηση των προϊόντων τους, τόσο μέσω της διεύρυνσης της ποικιλίας, όσο και της βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων τους. Η επικοινωνιακή πολιτική που εφαρμόζουν βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην προβολή της ποιότητας των προϊόντων τους, προκειμένου να αποκτήσουν την εμπιστοσύνη του καταναλωτικού κοινού. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια ο ανταγωνισμός στην εξεταζόμενη αγορά ενισχύεται λόγω και της αύξησης του μεριδίου αγοράς των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας, τα οποία διαθέτουν οι αλυσίδες super-market. Αναφορικά με τη ζήτηση αλλαντικών και κρεατοσκευασμάτων, αυτή σχετίζεται κυρίως με το διαθέσιμο εισόδημα, την τιμή προϊόντων, το μέγεθος του πληθυσμού και του εισερχόμενου τουρισμού, τις διατροφικές συνήθειες, την αλλαγή του τρόπου ζωής και την αυξανόμενη τάση για κατανάλωση έτοιμου φαγητού. Στα επόμενα διαγράμματα παρουσιάζεται η εξέλιξη της αγοράς αλλαντικών - κρεατοσκευασμάτων για την περίοδο , καθώς και η διάρθρωση της κατανάλωσης αλλαντικών για το 2009, σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία της ICAP βλ. Έκδοση της ICAP (2011) με τίτλο: 40 κορυφαίοι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας, διαθέσιμη στο: 51

52 Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται οι 4 κορυφαίες αλλαντοβιομηχανίες: Επωνυμία επιχείρησης Κύκλος εργασιών 2010 Προσωπικό Εμπορικά Σήματα ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ ΑΒΕΕ Π.Γ. ΝΙΚΑΣ ΑΒΕΕ ΥΦΑΝΤΗΣ ΑΒΕΕ , Creta Farm (εν Ελλάδι, family, φιλικό, 0-3%, ορεινό, gourmet, combi, βιολογικό κ.α.) , Νίκας (Blackline, Junior, Viveur, Viva, Βιολογικό, κ.α.) , Υφαντής (fouantre, παριζάκι, κ.α.) ΒΙ.Κ.Η. Α.Ε , ΒΙ.Κ.Η. (Line, Ωμέγα, Έτοιμαψημένα, VIKI Snack κ.α.) S.W.O.T. Analysis κλάδου Ακολουθεί η SWOT Analysis η οποία «φωτογραφίζει» τη σημερινή κατάσταση της αγοράς αναφορικά με τον κλάδο της αλλαντοποιίας: Δυνατά Σημεία Βελτίωση της προσφοράς με την ανάπτυξη διάθεση νέων προϊόντων. Μειωμένος χρόνος καταναλωτών για παρασκευή γευμάτων, γεγονός που ευνοεί τη ζήτηση των εξεταζόμενων προϊόντων. Ύπαρξη ισχυρών αλλαντοβιομηχανιών με εδραιωμένα εμπορικά σήματα και μεγάλη ποικιλία προϊόντων. Αδύνατα Σημεία Περιορισμένο επίπεδο κατά κεφαλήν κατανάλωσης αλλαντικών στην Ελλάδα, συγκριτικά με την Ε.Ε. 52

53 Υψηλός βαθμός εξάρτησης των παραγωγικών μονάδων από τις διακυμάνσεις τιμών της πρώτης ύλης. Κλιματικές διαφορές μεταξύ Ελλάδας και ευρωπαϊκών χωρών, δεν ευνοούν την αύξηση της κατανάλωσης των αλλαντικών. Ευκαιρίες Κλιματικές διαφορές μεταξύ Ελλάδας και ευρωπαϊκών χωρών, δεν ευνοούν την αύξηση της κατανάλωσης των αλλαντικών. Διείσδυση σε νέες αγορές. Απειλές Υιοθέτηση νέων διατροφικών συνηθειών «μεσογειακού τύπου». Μη αναμενόμενες διατροφικές κρίσεις (νόσος των πουλερικών, νόσος «τρελών» αγελάδων, κ.λ.π.) που επηρεάζουν αρνητικά την κατανάλωση προϊόντων κρέατος Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου της αλλαντοποιίας Η παρούσα ενότητα αναλύει τα οικονομικά στοιχεία των 4 κορυφαίων επιχειρήσεων του κλάδου της αλλαντοποιίας (ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ, ΝΙΚΑΣ, ΥΦΑΝΤΗΣ, ΒΙ.Κ.Η.) με τη χρήση αριθμοδεικτών για το χρονικό διάστημα Προκειμένου να μελετηθεί η επίδοση των εν λόγω επιχειρήσεων και η επίδραση που δέχτηκαν αυτές λόγω της οικονομικής κρίσης, επιλέχθηκαν αντιπροσωπευτικοί αριθμοδείκτες για την αξιολόγηση της ρευστότητας, της δραστηριότητας, της κερδοφορίας, της αποδοτικότητας και της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης. Το γεγονός ότι οι επιλεχθείσες επιχειρήσεις ανήκουν σε κλάδο που χαρακτηρίζεται ως ολιγοπωλιακός και άρα συγκεντρώνουν πολύ μεγάλα μερίδια αγοράς, μας επιτρέπει να βγάλουμε γενικά συμπεράσματα για την πορεία του κλάδου. Στη χρηματοοικονομική ανάλυση που ακολουθεί παρουσιάζονται τόσο οι μέσοι ετήσιοι δείκτες (ΜΟΔ) της κάθε εταιρείας που προέκυψαν από τα στοιχεία των εξεταζόμενων ετών, όσο και ο μέσος όρος των δεικτών του συνόλου των εταιρειών. Ρευστότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της ρευστότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της αλλαντοποιίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες γενικής, ειδικής και ταμειακής ρευστότητας, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 53

54 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών ρευστότητας του κλάδου της αλλαντοποιίας 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 1,25 1,05 1,10 0,91 0,90 0,92 0,73 0,75 1,10 0,92 Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα 0,40 Ταμειακή ρευστότητα 0,20 0,00 0,03 0,08 0,05 0,07 0, Η καθοδική πορεία τόσο του αριθμοδείκτη γενικής όσο και του αριθμοδείκτη ειδικής ρευστότητας μέχρι το 2008 σημειώνει ανάκαμψη το 2009 και σημαντική βελτίωση το Οι τιμές του αριθμοδείκτη γενικής ρευστότητας με εξαίρεση τα έτη 2008 και 2009 φανερώνουν την ικανότητα των επιχειρήσεων του κλάδου να ανταποκρίνονται στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις μόνο με τη χρήση του κυκλοφορούντος ενεργητικού τους. Από την άλλη οι τιμές του αριθμοδείκτη ειδικής ρευστότητας, με εξαίρεση το έτος 2006, αν και υψηλές φανερώνουν την αδυναμία των επιχειρήσεων του κλάδου να ανταποκριθούν στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους μόνο με τη χρήση των ταχέως ρευστοποιήσιμων περιουσιακών τους στοιχείων. Τέλος, ο αριθμοδείκτης ταμειακής ρευστότητας κυμαίνεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας, φανερώνοντας την ανεπάρκεια των μετρητών σε σχέση με τις τρέχουσες λειτουργικές ανάγκες των επιχειρήσεων του κλάδου. Επιπλέον, η γενική ρευστότητα του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 1,05, η ειδική ρευστότητα σε 0,87 και η ταμειακή σε 0,06. Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα, υψηλότερη γενική ρευστότητα εμφάνισε η αλλαντοβιομηχανία ΒΙ.Κ.Η. και ακολούθησε ο ΥΦΑΝΤΗΣ, ενώ υψηλότερη ειδική ρευστότητα εμφάνισε επίσης ο ΥΦΑΝΤΗΣ και τέλος καλύτερη ταμειακή θέση παρουσίασε η ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ. 54

55 Μέσος όρος ετήσιων δεικτών ρευστότητας 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 1,18 1,08 1,11 1,05 0,92 0,91 0,84 0,62 0,06 0,09 0,10 0,002 ΝΙΚΑΣ ΥΦΑΝΤΗΣ ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ ΒΙ.Κ.Η. Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Δραστηριότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της δραστηριότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της αλλαντοποιίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μέσου χρόνου παραμονής αποθεμάτων, μέσου χρόνου είσπραξης απαιτήσεων και μέσου χρόνου εξόφλησης των βραχυχρόνιων επιχειρήσεων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα Διαχρονική εξέλιξη δεικτών δραστηριότητας του κλάδου της αλλαντοποιίας Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος είσπραξης απαιτήσεων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα ο μέσος χρόνος παραμονής των αποθεμάτων αυξήθηκε σε αντίθεση με τον μέσο χρόνο είσπραξης των απαιτήσεων που παρουσίασε βελτίωση μέχρι το 2009 ενώ το 2010 η τιμή του δείκτη χειροτέρευσε. Από την άλλη, ο μέσος χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων σημείωσε αξιοσημείωτη αύξηση καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας, όμως για να ερμηνευθούν οι πολύ υψηλές τιμές του δείκτη απαιτείται εσωτερική πληροφόρηση που εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε να έχουμε. 55

56 Ο μέσος όρος του χρόνου παραμονής των αποθεμάτων για τις 4 επιχειρήσεις του κλάδου της αλλαντοποιίας διαμορφώθηκε σε 56 ημέρες, ο μέσος όρος του χρόνου είσπραξης των απαιτήσεων διαμορφώθηκε σε 152 ημέρες, ενώ ο χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων των επιχειρήσεων κατά μέσο όρο διαμορφώθηκε σε 314 ημέρες την πενταετία Όπως βλέπουμε στο επόμενο διάγραμμα, μικρότερο μέσο χρόνο παραμονής αποθεμάτων εμφάνισε η αλλαντοβιομηχανία ΥΦΑΝΤΗΣ, ενώ μικρότερο μέσο χρόνο είσπραξης απαιτήσεων καθώς και μικρότερο μέσο χρόνο εξόφλησης βραχυχρόνιων υποχρεώσεων εμφάνισε η αλλαντοβιομηχανία ΝΙΚΑΣ. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών δραστηριότητας ΝΙΚΑΣ ΥΦΑΝΤΗΣ ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ ΒΙ.Κ.Η. Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Μέσος χρόνος είσπαραξης απαιτήσεων Κερδοφορία των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων του κλάδου της αλλαντοποιίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μικτού περιθωρίου (ή μικτού κέρδους) και καθαρού περιθωρίου (ή καθαρού κέρδους), η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 50,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών κερδοφορίας του κλάδου της αλλαντοποιίας 40,0% 30,0% 34,1% 35,3% 36,3% 39,8% 39,8% Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους 20,0% 10,0% 0,0% 3,0% 4,9% 1,3% 4,0% 3,0% Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους 56

57 Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, το ποσοστό του μικτού κέρδους επί των πωλήσεων σημείωσε ανοδική πορεία καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας. Από την άλλη, ο αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου παρουσίασε μικρές διακυμάνσεις από έτος σε έτος, φανερώνοντας ότι το ποσοστό του καθαρού κέρδους που επιτυγχάνουν οι επιχειρήσεις του κλάδου της αλλαντοποιίας από τις πωλήσεις τους είναι ιδιαίτερα μικρό. Γενικότερα, το περιθώριο μικτού κέρδους του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 37,1% και το περιθώριο καθαρού κέρδους σε 3,3%. Στο επόμενο διάγραμμα διακρίνουμε την υπεροχή της αλλαντοβιομηχανίας ΥΦΑΝΤΗΣ αναφορικά με την κερδοφορία καθώς εμφάνισε υψηλότερο ποσοστό τόσο μικτού όσο και καθαρού κέρδους. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών κερδοφορίας 45,8% 31,9% 41,1% 29,5% 50,0% 1,0% 11,1% 3,5% 0,0% -50,0% ΝΙΚΑΣ ΥΦΑΝΤΗΣ ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ ΒΙ.Κ.Η. -2,4% Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους Αποδοτικότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της αλλαντοποιίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων και αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών αποδοτικότητας του κλάδου της αλλαντοποιίας 9,4% 13,8% 15,4% 9,0% 4,8% 2,9% 3,8% 2,5% 1,0% 1,3% Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) 57

58 Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, τόσο ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων όσο και ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων σημείωσαν ραγδαία πτώση το 2008, γεγονός που οφείλεται στις σημαντικές ζημίες που εμφάνισαν επιχειρήσεις του κλάδου. Υπολογίζοντας τον αριθμοδείκτη οικονομικής μόχλευσης παρατηρούμε ότι το 2008 εμφανίζει τιμή κάτω της μονάδας, γεγονός που υποδηλώνει ότι η επίδραση από την χρήση των ξένων κεφαλαίων στα κέρδη των εν λόγω επιχειρήσεων είναι αρνητική και δανείζονται με επαχθείς όρους (2006:3, :2,86, 2008:0,76, 2009:4,08, 2010:3,59). Γενικότερα, η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων του συνόλου των επιχειρήσεων την τελευταία πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 9,7%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων σε 3,1%. Όπως προκύπτει από το επόμενο διάγραμμα, υψηλότερη αποδοτικότητα τόσο των ιδίων όσο και των απασχολούμενων κεφαλαίων εμφάνισε η αλλαντοβιομηχανία ΥΦΑΝΤΗΣ. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών αποδοτικότητας 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% -20,0% 44,9% 2,8% 0,9% 11,4% 5,8% 2,0% -2,0% -14,6% ΝΙΚΑΣ ΥΦΑΝΤΗΣ ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ ΒΙ.Κ.Η. Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) Χρηματοοικονομική διάρθρωση των επιχειρήσεων Η ανάλυση της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης γίνεται βάσει των αριθμοδεικτών ιδίων προς συνολικά κεφάλαια, δανειακής επιβάρυνσης και ιδίων προς δανειακά κεφάλαια, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 58

59 1,00 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης του κλάδου της αλλαντοποιίας 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 0,73 0,74 0,76 0,75 0,77 0,38 0,36 0,33 0,35 0,32 0,27 0,26 0,24 0,25 0, Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, η σχέση των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια παρουσιάζει πτωτική πορεία καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας με την αντίστοιχη τιμή του αριθμοδείκτη της δανειακής επιβάρυνσης να σημειώνει αύξηση με εξαίρεση το έτος 2009 που εμφανίζουν ελάχιστη αύξηση και μείωση αντίστοιχα. Από την άλλη, πτωτική πορεία εμφανίζει ο αριθμοδείκτης ιδίων προς δανειακά κεφάλαια με εξαίρεση το έτος 2009 που σημειώνει μικρή αύξηση, με τις τιμές του καθ όλη τη χρονική περίοδο να υποδεικνύουν τον υπερδανεισμό των επιχειρήσεων του κλάδου της αλλαντοποιίας αφού οι φορείς των επιχειρήσεων του κλάδου συμμετέχουν με λιγότερα κεφάλαια από ότι οι πιστωτές τους (Ίδια κεφάλαια < Ξένα κεφάλαια). Ο μέσος όρος του λόγου ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια για το σύνολο των επιχειρήσεων κατά την πενταετία ανήλθε σε 0,25 και ο μέσος όρος της δανειακής επιβάρυνσης σε 0,75 αντίστοιχα. Επιπλέον, ο μέσος όρος του λόγου των ιδίων προς τα ξένα κεφάλαια για το σύνολο των επιχειρήσεων του κλάδου διαμορφώθηκε σε 0,35. Όπως προκύπτει από το επόμενο διάγραμμα, καλύτερη χρηματοοικονομική διάρθρωση έχει η ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ καθώς εμφάνισε καλύτερη σχέση ιδίων προς συνολικά κεφάλαια και χαμηλότερη δανειακή επιβάρυνση σε σχέση με τις υπόλοιπες αλλαντοβιομηχανίες. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης 0,73 0,74 0,86 1,00 0,65 0,54 0,27 0,36 0,26 0,34 0,35 0,14 0,16 0,00 ΝΙΚΑΣ ΥΦΑΝΤΗΣ ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ ΒΙ.Κ.Η. Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης 59

60 5.3 Κλάδος γαλακτοκομικών Στον κλάδο των γαλακτοκομικών προϊόντων δραστηριοποιούνται ορισμένες από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες ειδών διατροφής της χώρας οι οποίες απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος των συνολικών πωλήσεων του κλάδου. Οι μονάδες αυτές διαθέτουν σύγχρονες εγκαταστάσεις και μηχανολογικό εξοπλισμό τον οποίο αναβαθμίζουν δαπανώντας σημαντικά κονδύλια. Επιπλέον, διαθέτουν στην αγορά ποικιλία προϊόντων τα οποία υποστηρίζουν μέσω έντονης διαφημιστικής προβολής, ενώ μέσω του οργανωμένου και εκτεταμένου δικτύου διανομής τους, έχουν κατορθώσει να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής επικράτειας. Στον κλάδο δραστηριοποιείται επίσης ένας αξιόλογος αριθμός μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι οποίες όμως αδυνατούν να διαθέσουν τα απαιτούμενα κεφάλαια για την πραγματοποίηση ανάλογων επενδύσεων και έχουν περιορισμένη παραγωγική δυναμικότητα. Τέλος, ο κλάδος συμπληρώνεται από μεγάλου μεγέθους εισαγωγικές εταιρείες οι οποίες κατέχουν αξιόλογη θέση στην εγχώρια αγορά γαλακτοκομικών προϊόντων, ενώ μάλιστα κάποιες από αυτές ελέγχονται από γνωστούς πολυεθνικούς ομίλους. Η συνολική ελληνική αγορά γαλακτοκομικών προϊόντων είχε αποτιμηθεί το 2010 σε 1,67 (μειωμένη κατά 5,2% σε σχέση με το 2009) δισεκατομμύρια και αποτελείται από πέντε κατηγορίες προϊόντων: γιαούρτι, επιδόρπια γάλακτος, γάλα UHT και εβαπορέ, κρέμα γάλακτος, γάλα ψυγείου (φρέσκο και ESL) και τυριά. Ο ανταγωνισμός που επικρατεί στον κλάδο είναι έντονος και δεν περιορίζεται μόνο μεταξύ των γαλακτοβιομηχανιών, αλλά και μεταξύ της βιομηχανίας γενικότερα και του οργανωμένου εμπορίου, το οποίο αντιδρά είτε με τη διάθεση προϊόντων private label, είτε με ενέργειες αυτόνομης εισαγωγής γαλακτοκομικών προϊόντων (π.χ. από πλευράς αλυσίδων σουπερμάρκετ). Όσον αφορά στη ζήτηση των γαλακτοκομικών προϊόντων, αυτή παρουσιάζει σχετικά χαμηλή ελαστικότητα ως προς την τιμή και το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών, καθώς θεωρούνται βασικά είδη διατροφής για όλες τις ηλικίες και δεν μπορούν να λείπουν από το καλάθι της νοικοκυράς. Στα επόμενα διαγράμματα παρουσιάζεται η εξέλιξη της εγχώριας κατανάλωσης γάλακτος και γιαουρτιού για την περίοδο , καθώς και η διάρθρωση της κατανάλωσης γάλακτος ανά κατηγορία για το 2009, σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία της ICAP βλ. Έκδοση της ICAP (2011) με τίτλο: 40 κορυφαίοι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας, διαθέσιμη στο: 60

61 Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται 3 από τις μεγαλύτερες γαλακτοβιομηχανίες: Επωνυμία επιχείρησης Κύκλος εργασιών 2010 Προσωπικό Εμπορικά Σήματα ΔΕΛΤΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Α.Ε. ΦΑΓΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΑΛΑΚΤΟΣ Α.Ε , , ΜΕΒΓΑΛ Α.Ε , ΔΕΛΤΑ, Βλάχας, ΔΕΛΤΑ Mmmilk, ΔΕΛΤΑ Advance, Daily, Daily Protect, Milko Regular, Milko Free, Βλάχας Συμπυκνωμένο, Δέλτα Complet, Δέλτα Αγελάδος, Natural λευκό, Δέλτα Vitaline, ΔΕΛΤΑ Bcool, Κρέμα γάλακτος ΔΕΛΤΑ, Δέλτα mmilky, κ.α. ΦΑΓΕ, Φάρμα, Φάγε 10, Φάγε ΑΒΓ, N' Joy, Yoko Choco Junior, Choco Φιάλη Φάγε Total, Φάγε Αγελαδίτσα, Φάγε Total light, Φάγε Silouet, Φάγε Velvet, Φάγε Junior A+D, Φάγε Junior, Κρέμα γάλακτος Φάγε κ.α. Μεβγάλ, Topino, Country, Προβιοτικό ξυνόγαλο Vita Fresh, Κεφίρ, Αριάνι, Μεβγάλ, Μεβγάλ Harmony, Μεβγαλίτο, Frutomania, Μεβγάλ Chef, Μεβγάλ Βορεινό, Κρέμα γάλακτος Μεβγάλ, Μεβγάλ light, κ.α S.W.O.T. Analysis κλάδου Ακολουθεί η SWOT Analysis η οποία «φωτογραφίζει» τη σημερινή κατάσταση των επιχειρήσεων και της αγοράς αναφορικά με τον κλάδο των γαλακτοκομικών: Δυνατά Σημεία Τα γαλακτοκομικά αποτελούν βασικό είδος διατροφής. Αποτελούν πρώτη ύλη για την παραγωγή πλήθους άλλων βιομηχανικών προϊόντων και μη 61

62 (πχ. παγωτό, τυροκομικά προϊόντα, είδη ζαχαροπλαστικής κλπ. Παρουσιάζουν σχετικά χαμηλή ελαστικότητα ως προς την τιμή και το διαθέσιμο εισόδημα. Αδύνατα Σημεία Ο κατακερματισμός και η διασπορά που χαρακτηρίζει την πρωτογενή παραγωγή γάλακτος επιβαρύνει τις γαλακτοβιομηχανίες με υψηλό κόστος που σχετίζεται με τη συλλογή και μεταφορά της πρώτης ύλης. Ο περιορισμός της εγχώριας παραγωγής αγελαδινού γάλακτος από τις υφιστάμενες υποχρεωτικές ποσοστώσεις της Ε.Ε. Η μικρή διάρκεια ζωής των γαλακτοκομικών προϊόντων προσθέτει σημαντικό κόστος στις γαλακτοβιομηχανίες (λόγω της συχνής διανομής και επιστροφής των προϊόντων). Ευκαιρίες Η αύξηση της εξαγωγικής δραστηριότητας σε αναπτυσσόμενες αγορές, όπως είναι οι Βαλκανικές χώρες. Η σταδιακή αποδοχή των βιολογικών προϊόντων από τους καταναλωτές ενδεχομένως αποτελεί ευκαιρία για επέκταση σε νέες σειρές προϊόντων και ανάπτυξη πωλήσεων. Η δημιουργία προϊόντων απευθυνόμενα σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες (π.χ. γυναίκες, παιδιά κ.ά.) ή σε ομάδες με ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες (π.χ. με οστεοπόρωση κ.ά.) διευρύνει το καταναλωτικό κοινό. Απειλές Μη αναμενόμενες διατροφικές κρίσεις προερχόμενες από ασθένειες ή επιδημίες του ζωικού κεφαλαίου, επηρεάζουν αρνητικά την κατανάλωση γαλακτοκομικών. Ενδεχόμενη διείσδυση νέων πολυεθνικών ομίλων παραγωγής ειδών διατροφής με εδραιωμένα διεθνώς εμπορικά σήματα, δίνει τη δυνατότητα να κερδίσουν μερίδιο στην αγορά Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου των γαλακτοκομικών Η παρούσα ενότητα αναλύει τα οικονομικά στοιχεία 3 κορυφαίων γαλακτοβιομηχανιών (ΔΕΛΤΑ, ΦΑΓΕ, ΜΕΒΓΑΛ) με τη χρήση αριθμοδεικτών για το χρονικό διάστημα Προκειμένου να μελετηθεί η επίδοση των εν λόγω επιχειρήσεων και η επίδραση που δέχτηκαν αυτές λόγω της οικονομικής κρίσης, επιλέχθηκαν αντιπροσωπευτικοί αριθμοδείκτες για την αξιολόγηση της ρευστότητας, της δραστηριότητας, της κερδοφορίας, της αποδοτικότητας και της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης. Το γεγονός ότι οι επιλεχθείσες επιχειρήσεις συγκεντρώνουν πολύ μεγάλα μερίδια αγοράς μας επιτρέπει να βγάλουμε γενικά συμπεράσματα για την πορεία του κλάδου. 62

63 Στη χρηματοοικονομική ανάλυση που ακολουθεί παρουσιάζονται τόσο οι μέσοι ετήσιοι δείκτες (ΜΟΔ) της κάθε εταιρείας που προέκυψαν από τα στοιχεία των εξεταζόμενων ετών, όσο και ο μέσος όρος των δεικτών του συνόλου των εταιρειών. Ρευστότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της ρευστότητας των επιχειρήσεων του κλάδου των γαλακτοκομικών χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες γενικής, ειδικής και ταμειακής ρευστότητας, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. Διαχρονική εξέλιξη δεικτών ρευστότητας του κλάδου των γαλακτοκομικών 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 1,13 1,03 0,91 0,88 0,81 0,77 0,73 0,70 0,61 0,48 0,29 0,25 0,17 0,15 0, Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα και οι τρεις αριθμοδείκτες ρευστότητας παρουσιάζουν πτωτική πορεία μέχρι και το 2009 όπου και σημειώνουν την χαμηλότερη τιμή τους. Το 2010 ωστόσο όλοι οι αριθμοδείκτες ρευστότητας σημείωσαν άνοδο. Οι τιμές του αριθμοδείκτη γενικής ρευστότητας τα έτη φανερώνουν την αδυναμία των επιχειρήσεων του κλάδου να ανταποκρίνονται στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους με τη χρήση του κυκλοφορούντος ενεργητικού τους. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε και με βάση τις τιμές του αριθμοδείκτη ειδικής ρευστότητας, καθώς καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας οι επιχειρήσεις αδυνατούν να ανταποκριθούν στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους μόνο με τη χρήση των ταχέως ρευστοποιήσιμων περιουσιακών τους στοιχείων. Τέλος, ο αριθμοδείκτης ταμειακής ρευστότητας κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας, φανερώνοντας την ανεπάρκεια των μετρητών σε σχέση με τις τρέχουσες λειτουργικές ανάγκες των επιχειρήσεων του κλάδου. Επιπλέον, η γενική ρευστότητα του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 0.91, η ειδική ρευστότητα σε 0,70 και η ταμειακή σε 0,18. 63

64 Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα, υψηλότερη γενική και ειδική ρευστότητα εμφάνισε η γαλακτοβιομηχανία ΜΕΒΓΑΛ και ακολούθησε η ΦΑΓΕ, ενώ υψηλότερη ταμειακή ρευστότητα εμφάνισε η ΔΕΛΤΑ. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών ρευστότητας 1,50 1,00 0,50 0,00 1,24 0,91 0,93 0,57 0,69 0,48 0,32 0,22 ΔΕΛΤΑ ΦΑΓΕ ΜΕΒΓΑΛ 0,02 Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Δραστηριότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της δραστηριότητας των επιχειρήσεων του κλάδου των γαλακτοκομικών χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μέσου χρόνου παραμονής αποθεμάτων, μέσου χρόνου είσπραξης απαιτήσεων και μέσου χρόνου εξόφλησης των βραχυχρόνιων επιχειρήσεων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα Διαχρονική εξέλιξη δεικτών δραστηριότητας του κλάδου των γαλακτοκομικών Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος είσπραξης απαιτήσεων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα τόσο ο μέσος χρόνος παραμονής των αποθεμάτων όσο και ο μέσος χρόνος είσπραξης των απαιτήσεων αυξήθηκε τα έτη που ακολούθησαν την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης. Ομοίως και ο μέσος χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων σημείωσε αξιοσημείωτη αύξηση το 2009 όμως για να ερμηνευθούν οι πολύ 64

65 υψηλές τιμές του δείκτη απαιτείται εσωτερική πληροφόρηση που εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε να έχουμε. Ο μέσος όρος του χρόνου παραμονής των αποθεμάτων για τις 3 επιχειρήσεις του κλάδου των γαλακτοκομικών διαμορφώθηκε σε 45 ημέρες, ο μέσος όρος του χρόνου είσπραξης των απαιτήσεων διαμορφώθηκε σε 84 ημέρες, ενώ ο χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων των επιχειρήσεων κατά μέσο όρο διαμορφώθηκε σε 305 ημέρες την πενταετία Όπως βλέπουμε στο επόμενο διάγραμμα, μικρότερο μέσο χρόνο παραμονής αποθεμάτων αλλά και μικρότερο μέσο χρόνο είσπραξης απαιτήσεων εμφάνισε η ΔΕΛΤΑ, ενώ τον μικρότερο μέσο χρόνο εξόφλησης βραχυχρόνιων υποχρεώσεων εμφάνισε η ΜΕΒΓΑΛ Μέσος όρος ετήσιων δεικτών δραστηριότητας ΔΕΛΤΑ ΦΑΓΕ ΜΕΒΓΑΛ 224 Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Μέσος χρόνος είσπαραξης απαιτήσεων Κερδοφορία των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων του κλάδου των γαλακτοκομικών χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μικτού περιθωρίου (ή μικτού κέρδους) και καθαρού περιθωρίου (ή καθαρού κέρδους), η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% -20,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών κερδοφορίας του κλάδου των γαλακτοκομικών 51,2% 47,8% 46,7% 48,3% 2,0% -2,5% -3,9% -1,2% 27,3% ,5% Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους 65

66 Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, το ποσοστό του μικτού κέρδους επί των πωλήσεων παρουσίασε μικρές διακυμάνσεις μέχρι το 2009, σημειώνοντας ραγδαία πτώση το Από την άλλη, ο αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου κυμάνθηκε σε αρνητικό επίπεδο γεγονός που οφείλεται στις εκτεταμένες ζημιές που εμφάνισαν οι επιχειρήσεις του κλάδου. Γενικότερα, το περιθώριο μικτού κέρδους των τριών επιχειρήσεων την εξεταζόμενη περίοδο διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 44,2% και το περιθώριο καθαρού κέρδους σε -3,2 %. Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα, υψηλότερο ποσοστό μικτού κέρδους εμφάνισε η γαλακτοβιομηχανία ΔΕΛΤΑ ενώ καλύτερο ποσοστό καθαρού κέρδους εμφάνισε η ΜΕΒΓΑΛ. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών κερδοφορίας 100,0% 50,0% 0,0% -50,0% 72,5% 30,4% 29,9% -6,7% ΔΕΛΤΑ -2,4% ΦΑΓΕ -0,5% ΜΕΒΓΑΛ Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους Αποδοτικότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων του κλάδου των γαλακτοκομικών χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων και αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 20,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών αποδοτικότητας του κλάδου των γαλακτοκομικών 10,0% 0,0% -10,0% -20,0% -30,0% -40,0% 9,7% 2,5% 3,0% -2,5% -4,1% -1,6% ,7% -6,9% -17,8% -28,6% Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) 66

67 Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, τόσο ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων όσο και ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων κυμάνθηκαν σε αρνητικό επίπεδο καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας γεγονός που οφείλεται στις εκτεταμένες ζημίες που εμφάνισαν οι επιχειρήσεις του κλάδου. Γενικότερα, η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων του συνόλου των επιχειρήσεων την τελευταία πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε -9,1%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων -2,5%. Στο επόμενο διάγραμμα φαίνεται το πώς διαμορφώθηκαν οι δύο αριθμοδείκτες αποδοτικότητας για τις 3 γαλακτοβιομηχανίες. Μέσος όρος ετήσιων δικτών αποδοτικότητας 0,0% -20,0% -4,7% -2,4% -0,5% -7,7% -5,8% -13,8% ΔΕΛΤΑ ΦΑΓΕ ΜΕΒΓΑΛ Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) Χρηματοοικονομική διάρθρωση των επιχειρήσεων Η ανάλυση της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης γίνεται βάσει των αριθμοδεικτών ιδίων προς συνολικά κεφάλαια, δανειακής επιβάρυνσης και ιδίων προς δανειακά κεφάλαια, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 2,00 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης του κλάδου των γαλακτοκομικών 1,50 1,00 0,50 0,00 1,60 1,43 1,16 0,74 0,70 0,60 0,61 0,59 0,65 0,54 0,40 0,39 0,41 0,35 0, Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια 67

68 Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, η σχέση των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια παρουσιάζει πτωτική πορεία καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας με την αντίστοιχη τιμή του αριθμοδείκτη της δανειακής επιβάρυνσης να σημειώνει αύξηση με εξαίρεση το έτος 2008 που εμφανίζουν ελάχιστη αύξηση και μείωση αντίστοιχα. Από την άλλη, την ανοδική πορεία του αριθμοδείκτη ιδίων προς δανειακά κεφάλαια μέχρι το 2008 διαδέχεται ραγδαία πτώση τα έτη 2009 και Γενικότερα, ο μέσος όρος του λόγου ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια για το σύνολο των επιχειρήσεων κατά την πενταετία ανήλθε σε 0,37 και ο μέσος όρος της δανειακής επιβάρυνσης σε 0,63 αντίστοιχα. Επιπλέον, ο μέσος όρος του λόγου των ιδίων προς τα ξένα κεφάλαια για το σύνολο των επιχειρήσεων του κλάδου διαμορφώθηκε σε 1,09. Όπως προκύπτει από το επόμενο διάγραμμα, καλύτερη χρηματοοικονομική διάρθρωση έχει η ΔΕΛΤΑ καθώς εμφάνισε την υψηλότερη σχέση ιδίων προς συνολικά κεφάλαια και την χαμηλότερη δανειακή επιβάρυνση σε σχέση με τις υπόλοιπες γαλακτοβιομηχανίες. 3,00 Μέσος όρος ετήσιων δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης 2,75 2,00 1,00 0,70 0,30 0,79 0,79 0,21 0,26 0,21 0,26 0,00 ΔΕΛΤΑ ΦΑΓΕ ΜΕΒΓΑΛ Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης 68

69 5.4 Κλάδος τσιμεντοβιομηχανίας Η τσιμεντοβιομηχανία παρέχει υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή κατοικιών, κτιρίων και υποδομών. Το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο υλικό είναι το σκυρόδεμα (που δημιουργείται με τσιμέντο και αδρανή υλικά), το οποίο χρησιμοποιείται σε διάφορες εφαρμογές, από τα θεμέλια δρόμων μέχρι τα δομικά στοιχεία πολύ μεγάλων και πολύπλοκων κατασκευών και συμβάλλει τόσο στην οικονομική και αναπτυξιακή πορεία, όσο και στην ασφάλεια των κατασκευών 14. Η ζήτηση τσιμέντου παγκοσμίως είναι άμεσα συνδεδεμένη με την αύξηση του πληθυσμού, την αστικοποίηση και την οικονομική ανάπτυξη. Κατά συνέπεια, οι προοπτικές για την εξέλιξη της εγχώριας αγοράς σκυροδέματος δεν είναι ενθαρρυντικές λόγω της οικονομικής κρίσης. Στην Ελλάδα τα μέτρα λιτότητας στο πλαίσιο του προγράμματος χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Διεθνές νομισματικό ταμείο έχουν επηρεάσει τη ζήτηση νέων κατοικιών και έργων υποδομών. Η εγχώρια ζήτηση τσιμέντου μειώθηκε στους έξι εκατομμύρια τόνους το 2010, έναντι της μέγιστης ζήτησης 12 εκατομμυρίων τόνων το Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται οι 2 κορυφαίες τσιμεντοβιομηχανίες: Επωνυμία επιχείρησης Κύκλος εργασιών 2010 Προσωπικό ΤΙΤΑΝ Α.Ε , ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Α.Ε , S.W.O.T. Analysis κλάδου Ακολουθεί η SWOT Analysis η οποία «φωτογραφίζει» τη σημερινή κατάσταση της αγοράς αναφορικά με τον κλάδο των τσιμεντοβιομηχανιών: Δυνατά Σημεία Η κατά κεφαλήν κατανάλωση σκυροδέματος είναι ιδιαίτερα υψηλή σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Αναβάθμιση της ποιότητας του ετοίμου σκυροδέματος με την απόκτηση από τον Ε.Λ.Ο.Τ. ειδικού σήματος ποιότητας («Ειδικός Κανονισμός Τυποποίησης Σκυροδέματος») που παρέχει τη δυνατότητα στις εταιρείες που είναι φορείς αυτού να αποδεικνύουν σε κάθε περίπτωση ότι 14 βλ. Κλαδική μελέτη της ICAP (2008) για το Σκυρόδεμα, διαθέσιμη στο: ftp://seftp.icap.gr/data/skurodema% pdf 69

70 είναι σε θέση να ενσωματώνουν στην παραγωγική τους διαδικασία νέες προδιαγραφές και να αντεπεξέρχονται πλήρως στις απαιτήσεις οποιουδήποτε έργου αναλαμβάνουν. Αδύνατα Σημεία Η φύση του προϊόντος, του οποίου ο χρόνος παράδοσης από τον χρόνο παραγωγής είναι πολύ περιορισμένος (περίπου 2 ώρες), γεγονός που αποκλείει την επέκταση των δραστηριοτήτων των διάφορων επιχειρήσεων πέρα από τα γεωγραφικά περιθώρια της τοπικής τους αγοράς. Προβλήματα τα οποία σχετίζονται με νομοθετικά ζητήματα όσον αφορά την έκδοση και την ανανέωση αδειών εκμετάλλευσης λατομείων και κατά συνέπεια την προμήθεια πρώτων υλών. Ευκαιρίες Η συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία του σκυροδέματος, που αναβαθμίζει όχι μόνο την ποιότητα αλλά και την ανθεκτικότητα του σκυροδέματος, μεγαλώνοντας τη διάρκεια ζωής του. Ο θεσμός των συμπράξεων μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου τομέα (Σ.Δ.Ι.Τ.) αναμένεται να προσδώσει επιπλέον ώθηση στον κατασκευαστικό τομέα. Απειλές Η οικονομική κρίση καθιστά μη ενθαρρυντικές τις προοπτικές για την εξέλιξη της εγχώριας αγοράς σκυροδέματος. Η αστάθεια στην τιμή των καυσίμων, αποτελεί επίσης πρόβλημα για τον κλάδο, καθώς επιβαρύνει το κόστος μεταφοράς τόσο των πρώτων υλών όσο και του τελικού προϊόντος Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας Η παρούσα ενότητα αναλύει τα οικονομικά στοιχεία των 2 κορυφαίων τσιμεντοβιομηχανιών (ΤΙΤΑΝ, Α.Γ.Ε.Τ. ΗΡΑΚΛΗΣ) με τη χρήση αριθμοδεικτών για το χρονικό διάστημα Προκειμένου να μελετηθεί η επίδοση των εν λόγω επιχειρήσεων και η επίδραση που δέχτηκαν αυτές λόγω της οικονομικής κρίσης, επιλέχθηκαν αντιπροσωπευτικοί αριθμοδείκτες για την αξιολόγηση της ρευστότητας, της δραστηριότητας, της κερδοφορίας, της αποδοτικότητας και της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης. Στη χρηματοοικονομική ανάλυση που ακολουθεί παρουσιάζονται τόσο οι μέσοι ετήσιοι δείκτες (ΜΟΔ) της κάθε εταιρείας που προέκυψαν από τα στοιχεία των εξεταζόμενων ετών, όσο και ο μέσος όρος των δεικτών του συνόλου των εταιρειών. 70

71 Ρευστότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της ρευστότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες γενικής, ειδικής και ταμειακής ρευστότητας, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 3,00 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών ρευστότητας του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 2,39 2,27 1,77 1,71 0,48 0,60 2,12 1,80 1,69 1,22 1,31 1,33 0,49 0,62 0,55 Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα 0, Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα η πτωτική πορεία του αριθμοδείκτη γενικής ρευστότητας διακόπτεται το 2010 όπου ο δείκτης σημειώνει αύξηση. Ωστόσο οι τιμές του δείκτη καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας φανερώνουν την ικανότητα των επιχειρήσεων του κλάδου να ανταποκρίνονται στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους με τη χρήση του κυκλοφορούντος ενεργητικού τους. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε και με βάση τις τιμές του αριθμοδείκτη ειδικής ρευστότητας, καθώς καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας οι επιχειρήσεις φαίνεται να μπορούν να ανταποκριθούν στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους μόνο με τη χρήση των ταχέως ρευστοποιήσιμων περιουσιακών τους στοιχείων παρά τη μείωση που δέχτηκαν μέχρι το Τέλος, ο αριθμοδείκτης ταμειακής ρευστότητας αν και παρουσιάζει διακυμάνσεις από έτος σε έτος φανερώνει σχετική επάρκεια των μετρητών σε σχέση με τις τρέχουσες λειτουργικές ανάγκες των επιχειρήσεων του κλάδου, μέγεθος το οποίο επηρεάζεται από την πολύ υψηλή τιμή που εμφανίζει η Α.Γ.Ε.Τ. ΗΡΑΚΛΗΣ όπως βλέπουμε αναλυτικά στο επόμενο διάγραμμα. Η Α.Γ.Ε.Τ. ΗΡΑΚΛΗΣ λοιπόν φαίνεται να έχει πολύ ισχυρή ταμειακή θέση αφού έχει την ικανότητα να καλύπτει τις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις της ακόμη και μόνο με τα ταμειακά της διαθέσιμα. Γενικότερα, η γενική ρευστότητα του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 2,05, η ειδική ρευστότητα σε 1,47 και η ταμειακή σε 0,55. 71

72 Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα, καλύτερη ρευστότητα εμφάνισε η τσιμεντοβιομηχανία Α.Γ.Ε.Τ. ΗΡΑΚΛΗΣ. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών ρευστότητας 3,00 2,00 1,49 0,84 2,62 2,09 1,05 1,00 0,05 0,00 ΤΙΤΑΝ ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Δραστηριότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της δραστηριότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μέσου χρόνου παραμονής αποθεμάτων, μέσου χρόνου είσπραξης απαιτήσεων και μέσου χρόνου εξόφλησης των βραχυχρόνιων επιχειρήσεων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 250 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών δραστηριότητας του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος είσπραξης απαιτήσεων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα τόσο ο μέσος χρόνος παραμονής των αποθεμάτων όσο και ο μέσος χρόνος είσπραξης των απαιτήσεων αυξήθηκε τα έτη που ακολούθησαν την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης. Επίσης, ο μέσος χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων 72

73 υποχρεώσεων σημείωσε αξιοσημείωτη αύξηση το 2009 ενώ το 2010 εμφανίστηκε αρκετά βελτιωμένος. Ο μέσος όρος του χρόνου παραμονής των αποθεμάτων για τις 2 επιχειρήσεις του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας διαμορφώθηκε σε 75 ημέρες, ο μέσος όρος του χρόνου είσπραξης των απαιτήσεων διαμορφώθηκε σε 87 ημέρες, ενώ ο χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων των επιχειρήσεων κατά μέσο όρο διαμορφώθηκε σε 144 ημέρες την πενταετία Όπως βλέπουμε στο επόμενο διάγραμμα, μικρότερο μέσο χρόνο παραμονής αποθεμάτων αλλά και μικρότερο μέσο χρόνο εξόφλησης βραχυχρόνιων υποχρεώσεων εμφάνισε η Α.Γ.Ε.Τ. ΗΡΑΚΛΗΣ, ενώ τον μικρότερο μέσο χρόνο είσπραξης απαιτήσεων εμφάνισε η ΤΙΤΑΝ Μέσος όρος ετήσιων δεικτών δραστηριότητας ΤΙΤΑΝ Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Μέσος χρόνος είσπαραξης απαιτήσεων Κερδοφορία των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανιών χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μικτού περιθωρίου (ή μικτού κέρδους) και καθαρού περιθωρίου (ή καθαρού κέρδους), η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 73

74 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών κερδοφορίας του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 33,8% 33,0% 28,9% 27,9% 24,0% 23,4% 21,6% 18,2% 14,8% 2,5% Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, τόσο ο αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου όσο και ο αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου σημείωσαν πτωτική πορεία καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας με τον αριθμοδείκτη καθαρού περιθωρίου να παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το 2010 όπου και σημειώνει τη χαμηλότερη τιμή του, γεγονός που οφείλεται στις ζημίες που εμφάνισε η Α.Γ.Ε.Τ. ΗΡΑΚΛΗΣ. Γενικότερα, το περιθώριο μικτού κέρδους του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 29,1% και το περιθώριο καθαρού κέρδους σε -16,6 %. Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα, υψηλότερο ποσοστό τόσο μικτού κέρδους όσο και καθαρού κέρδους εμφάνισε η τσιμεντοβιομηχανία ΤΙΤΑΝ. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών κερδοφορίας 50,0% 37,1% 22,2% 21,0% 10,9% 0,0% ΤΙΤΑΝ ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους Αποδοτικότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων 74

75 και αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 20,0% 18,0% 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών αποδοτικότητας του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας 17,2% 17,0% 13,7% 13,5% 14,4% 8,4% 8,8% 5,2% 0,9% ,1% 2010 Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, τόσο ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων όσο και ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων παρουσίασαν ραγδαία πτώση καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας με το 2010 να σημειώνουν αμφότεροι πολύ μικρές τιμές γεγονός που οφείλεται στις ζημίες που εμφάνισε η Α.Γ.Ε.Τ. ΗΡΑΚΛΗΣ εκείνη τη χρονιά. Γενικότερα, η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων του συνόλου των επιχειρήσεων την τελευταία πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 11,7%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων 8,2%. Στο επόμενο διάγραμμα φαίνεται το πώς διαμορφώθηκαν οι δύο αριθμοδείκτες αποδοτικότητας για τις 2 τσιμεντοβιομηχανίες, με την ΤΙΤΑΝ να παρουσιάζει καλύτερη αποδοτικότητα τόσο ιδίων όσο και απασχολούμενων κεφαλαίων.. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών αποδοτικότητας 20,0% 14,0% 9,3% 9,3% 7,1% 10,0% 0,0% ΤΙΤΑΝ ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) 75

76 Χρηματοοικονομική διάρθρωση των επιχειρήσεων Η ανάλυση της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης γίνεται βάσει των αριθμοδεικτών ιδίων προς συνολικά κεφάλαια, δανειακής επιβάρυνσης και ιδίων προς δανειακά κεφάλαια, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 5,00 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 4,01 3,78 2,12 1,69 1,85 0,80 0,79 0,58 0,61 0,64 0,20 0,21 0,42 0,39 0, Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, η σχέση των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια, πέραν μιας σημαντικής πτώσης που εμφάνισε το 2008, παρουσιάζει ανοδική πορεία καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας με την αντίστοιχη τιμή του αριθμοδείκτη της δανειακής επιβάρυνσης να σημειώνει μείωση τα έτη που ακολούθησαν την κρίση. Πτωτική ήταν και η πορεία του αριθμοδείκτη ιδίων προς δανειακά κεφάλαια μέχρι το 2008 με τις τιμές του δείκτη να σημειώνουν βελτίωση τα έτη 2009 και Γενικότερα, ο μέσος όρος του λόγου των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια για τον κλάδο κατά την πενταετία ανήλθε σε 0,68 και ο μέσος όρος της δανειακής επιβάρυνσης σε 0,32 αντίστοιχα. Επιπλέον, ο μέσος όρος του λόγου των ιδίων προς τα ξένα κεφάλαια του κλάδου διαμορφώθηκε σε 2,69. Όπως προκύπτει από το επόμενο διάγραμμα, καλύτερη χρηματοοικονομική διάρθρωση έχει η Α.Γ.Ε.Τ. ΗΡΑΚΛΗΣ. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης 5,00 0,00 2,16 0,61 0,39 0,76 0,24 ΤΙΤΑΝ ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια 3,23 76

77 5.5 Κλάδος διύλισης πετρελαίου Η εγχώρια αγορά πετρελαιοειδών ουσιαστικά λειτουργεί σε τρία επίπεδα (Διύλιση, Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο), καθώς η παραγωγή πετρελαίου στην Ελλάδα είναι ελάχιστη και η ζήτηση αργού καλύπτεται σχεδόν εξ' ολοκλήρου μέσω εισαγωγών. Στο πρώτο επίπεδο υφίστανται μόνο 2 εγχώριες εταιρείες διύλισης, οι οποίες προμηθεύουν με έτοιμα καύσιμα την αγορά. Στο δεύτερο επίπεδο της αγοράς πετρελαιοειδών δραστηριοποιούνται οι εταιρείες χονδρικής εμπορίας που είναι περίπου 45 εταιρείες, ενώ στο τρίτο επίπεδο δραστηριοποιούνται κυρίως τα πρατήρια υγρών καυσίμων που περιλαμβάνουν αφενός πρατήρια που φέρουν το σήμα κάποιας εταιρείας εμπορίας και προμηθεύονται αποκλειστικά από αυτήν και αφετέρου τα ανεξάρτητα πρατήρια τα οποία δεν δεσμεύονται με αποκλειστικό προμηθευτή 15. Τα υγρά καύσιμα αποτελούν τυποποιημένα προϊόντα και δεν υπάρχει ουσιαστική διαφοροποίηση. Ως αποτέλεσμα ο ανταγωνισμός στην αγορά εστιάζεται στην ανάπτυξη του δικτύου διανομής, στην εξυπηρέτηση και στην τιμολογιακή πολιτική της κάθε εταιρείας. Μαζί με τα τρόφιμα, ο κλάδος των διυλιστηρίων έχει ξεχωρίσει τα τελευταία χρόνια για τον δυναμισμό και τη συμβολή του στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Στις αρχές του 1980 η διύλιση αντιπροσώπευε το 2,5% της μεταποίησης (προστιθέμενη αξία), ποσοστό που σήμερα βρίσκεται στο 8%. Οι συνεχείς επενδύσεις έχουν καταστήσει τα διυλιστήρια της χώρας άκρως ανταγωνιστικά στην ευρύτερη ζώνη της Μεσογείου με ισχυρούς πελάτες και «καθαρά» προϊόντα. Ο κλάδος των πετρελαιοειδών στην Ελλάδα όπως αναφέρθηκε ελέγχεται από 2 ιδιωτικές εταιρείες διύλισης, στις οποίες ανήκουν τα 4 διυλιστήρια της χώρας. Πρόκειται για τα «Ελληνικά Πετρέλαια» (ΕΛΠΕ) που ελέγχονται από τον Λάτση και την MOTOR OIL (ΜΟΗ) που ελέγχεται από την οικογένεια Βαρδινογιάννη. Επωνυμία επιχείρησης Κύκλος εργασιών 2010 Προσωπικό ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε ΜΟΤΟΡ ΟΙΛ (ΕΛΛΑΣ) ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΡΙΝΘΟΥ Α.Ε βλ. Έκδοση της ICAP (2011) με τίτλο: 40 κορυφαίοι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας, διαθέσιμη στο: 77

78 5.5.1 S.W.O.T. Analysis κλάδου Ακολουθεί η SWOT Analysis η οποία «φωτογραφίζει» τη σημερινή κατάσταση των επιχειρήσεων και της αγοράς αναφορικά με τον κλάδο διύλισης πετρελαίου: Δυνατά Σημεία Διάρθρωση του κλάδου που περιλαμβάνει αφενός ισχυρούς ομίλους εταιρειών με καθετοποιημένη δραστηριότητα, αφετέρου ευέλικτες μεσαίες εταιρείες χονδρικής εμπορίας. Περιορισμένες δυνατότητες υποκατάστασης της χρήσης του αυτοκινήτου από μέσα σταθερής τροχιάς (σιδηρόδρομος) (γεγονός που ενισχύει τη ζήτηση). Αδύνατα Σημεία Το υψηλό και ανελαστικό κόστος του κλάδου διύλισης - αύξηση του κόστους εκπομπών CO2 λόγω περιβαλλοντικών κανονισμών. Προβλήματα νοθείας και λαθρεμπορίας γενικότερα στον κλάδο υγρών καυσίμων. Δομικά προβλήματα της αγοράς πετρελαιοειδών. Ευκαιρίες Η δημιουργία νέων Σ.Ε.Α. σε μεγάλους οδικούς άξονες της χώρας και η επέκταση των ελεγχόμενων πρατηρίων. Η απελευθέρωση του κλάδου των βυτιοφόρων. Η αξιοποίηση πιθανών κοιτασμάτων πετρελαίου στην Ελλάδα, προς μελλοντική εκμετάλλευση. Απειλές Η ύφεση της ελληνικής οικονομίας και τα προβλήματα ρευστότητας που παρουσιάζονται σε ορισμένους κλάδους της (π.χ. βιομηχανία). Οι συνεχείς αυξήσεις των φόρων στα καύσιμα. Η τεχνολογική βελτίωση των κινητήρων των αυτοκινήτων καθώς και η εισαγωγή νέων τεχνολογιών (υβριδικά, ηλεκτρικοί κινητήρες), με συνέπεια μείωση της ζήτησης Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου της διύλισης πετρελαίου Η παρούσα ενότητα αναλύει τα οικονομικά στοιχεία των 2 επιχειρήσεων διύλισης πετρελαίου στην Ελλάδα (Motor Oil, ΕΛ.ΠΕ.) με τη χρήση αριθμοδεικτών για το χρονικό διάστημα Προκειμένου να μελετηθεί η επίδοση των εν λόγω επιχειρήσεων και η επίδραση που δέχτηκαν αυτές λόγω της οικονομικής κρίσης, επιλέχθηκαν αντιπροσωπευτικοί αριθμοδείκτες για την αξιολόγηση της ρευστότητας, της δραστηριότητας, της κερδοφορίας, της αποδοτικότητας και της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης. 78

79 Στη χρηματοοικονομική ανάλυση που ακολουθεί παρουσιάζονται τόσο οι μέσοι ετήσιοι δείκτες (ΜΟΔ) της κάθε εταιρείας που προέκυψαν από τα στοιχεία των εξεταζόμενων ετών, όσο και ο μέσος όρος των δεικτών του συνόλου των εταιρειών. Ρευστότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της ρευστότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της διύλισης πετρελαίου χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες γενικής, ειδικής και ταμειακής ρευστότητας, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών ρευστότητας του κλάδου της διύλισης πετρελαίου 1,63 1,46 1,13 0,90 0,78 0,88 0,65 0,61 0,41 0,33 0,19 0,03 0,02 0,04 0, Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα τόσο ο αριθμοδείκτης γενικής ρευστότητας όσο και ο αριθμοδείκτης ειδικής ρευστότητας σημείωσαν πτώση καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας. Βέβαια οι τιμές του δείκτη τα έτη που ακολούθησαν την εμφάνιση της κρίσης φανερώνουν την αδυναμία των επιχειρήσεων του κλάδου να ανταποκρίνονται στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους μόνο με τη χρήση του κυκλοφορούντος ενεργητικού τους. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε και με βάση τις τιμές του αριθμοδείκτη ειδικής ρευστότητας, καθώς καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας οι επιχειρήσεις φαίνεται να αδυνατούν να ανταποκριθούν στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους μόνο με τη χρήση των ταχέως ρευστοποιήσιμων περιουσιακών τους στοιχείων. Τέλος, ο αριθμοδείκτης ταμειακής ρευστότητας κυμαίνεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα φανερώνοντας την ανεπάρκεια των μετρητών σε σχέση με τις τρέχουσες λειτουργικές ανάγκες των επιχειρήσεων του κλάδου. Γενικότερα, η γενική ρευστότητα του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 1,20, η ειδική ρευστότητα σε 0,56 και η ταμειακή σε 0,07. 79

80 Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα, καλύτερη ρευστότητα παρουσιάζουν τα Ελληνικά Πετρέλαια. 2,00 1,00 Μέσος όρος ετήσιων δεικτών ρευστότητας 1,62 0,78 0,73 0,38 0,02 0,12 0,00 MOTOR OIL ΕΛ.ΠΕ. Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Δραστηριότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της δραστηριότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της διύλισης πετρελαίου χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μέσου χρόνου παραμονής αποθεμάτων, μέσου χρόνου είσπραξης απαιτήσεων και μέσου χρόνου εξόφλησης των βραχυχρόνιων επιχειρήσεων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα Διαχρονική εξέλιξη δεικτών δραστηριότητας του κλάδου της διύλισης πετρελαίου Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος είσπραξης απαιτήσεων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα παρά τη βελτίωση που εμφάνισαν οι αριθμοδείκτες δραστηριότητας το 2008, σημείωσαν ραγδαία επιδείνωση τα έτη που ακολούθησαν την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης. Ο μέσος όρος του χρόνου παραμονής των αποθεμάτων για τις 2 επιχειρήσεις του κλάδου της διύλισης πετρελαίου διαμορφώθηκε σε 43 ημέρες, ο μέσος όρος του χρόνου είσπραξης των απαιτήσεων διαμορφώθηκε σε 31 80

81 ημέρες, ενώ ο χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων των επιχειρήσεων κατά μέσο όρο διαμορφώθηκε σε 67 ημέρες την πενταετία Όπως βλέπουμε στο επόμενο διάγραμμα, μικρότερο μέσο χρόνο παραμονής αποθεμάτων, είσπραξης απαιτήσεων αλλά και εξόφλησης βραχυχρόνιων υποχρεώσεων εμφάνισε η Motor Oil. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών δραστηριότητας MOTOR OIL ΕΛ.ΠΕ. Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Μέσος χρόνος είσπαραξης απαιτήσεων Κερδοφορία των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων του κλάδου της διύλισης πετρελαίου χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μικτού περιθωρίου (ή μικτού κέρδους) και καθαρού περιθωρίου (ή καθαρού κέρδους), η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών κερδοφορίας του κλάδου της διύλισης πετρελαίου 5,7% 4,5% 6,8% 5,3% 1,8% 0,2% 5,8% 3,6% ,2% 3,2% Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, τόσο ο αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου όσο και ο αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου σημείωσαν ραγδαία πτώση το 2008 λόγω των ζημιών 81

82 που εμφάνισαν και οι δύο επιχειρήσεις εκείνη τη χρονιά, ωστόσο κατάφεραν να ανακάμψουν σημαντικά την επόμενη χρονιά, ενώ μικρή μείωση παρουσίασαν το Όπως βλέπουμε οι αριθμοδείκτες κερδοφορίας κυμαίνονται σε αρκετά χαμηλά επίπεδα, γεγονός που δικαιολογείται από την φύση του κλάδου. Γενικότερα, το περιθώριο μικτού κέρδους του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 5,1% και το περιθώριο καθαρού κέρδους σε 3,4 %. Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα, υψηλότερο ποσοστό μικτού κέρδους εμφάνισαν τα ΕΛ.ΠΕ., ενώ υψηλότερο ποσοστό καθαρού κέρδους εμφάνισε η Motor Oil. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών κερδοφορίας 10,0% 5,0% 4,8% 5,3% 3,9% 2,8% 0,0% MOTOR OIL ΕΛ.ΠΕ. Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους Αποδοτικότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της διύλισης πετρελαίου χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων και αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών αποδοτικότητας του κλάδου της διύλισης πετρελαίου 34,5% 12,3% 37,2% 12,5% 12,0% 2,3% 25,3% 7,3% ,0% 6,5% Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) 82

83 Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, τόσο ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων όσο και ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων παρουσίασαν σημαντική πτώση το 2008, στη συνέχεια όμως ανέκαμψαν. Γενικότερα, η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων των 2 επιχειρήσεων την τελευταία πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 27,4%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων 8,2%. Στο επόμενο διάγραμμα φαίνεται το πώς διαμορφώθηκαν οι δύο αριθμοδείκτες αποδοτικότητας για τις 2 επιχειρήσεις διύλισης πετρελαίου, με την Motor Oil να παρουσιάζει καλύτερη αποδοτικότητα τόσο ιδίων όσο και απασχολούμενων κεφαλαίων. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών αποδοτικότητας 45,0% 50,0% 11,3% 9,8% 5,0% 0,0% MOTOR OIL ΕΛ.ΠΕ. Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) Χρηματοοικονομική διάρθρωση των επιχειρήσεων Η ανάλυση της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης γίνεται βάσει των αριθμοδεικτών ιδίων προς συνολικά κεφάλαια, δανειακής επιβάρυνσης και ιδίων προς δανειακά κεφάλαια, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης του κλάδου της διύλισης πετρελαίου 0,98 0,80 0,66 0,55 0,59 0,62 0,45 0,58 0,41 0,38 0,35 0,65 0, ,41 0,28 Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια 83

84 Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, η σχέση των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια, παρουσιάζει πτωτική πορεία καθ όλη τη διάρκεια της πενταετίας με την αντίστοιχη τιμή του αριθμοδείκτη της δανειακής επιβάρυνσης να σημειώνει ανοδική πορεία. Πτωτική ήταν και η πορεία του αριθμοδείκτη ιδίων προς δανειακά κεφάλαια την πενταετία Γενικότερα, ο μέσος όρος του λόγου των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια για τον κλάδο την εξεταζόμενη πενταετία ανήλθε σε 0,37 και ο μέσος όρος της δανειακής επιβάρυνσης σε 0,63 αντίστοιχα. Επιπλέον, ο μέσος όρος του λόγου των ιδίων προς τα ξένα κεφάλαια του κλάδου διαμορφώθηκε σε 0,69. Όπως προκύπτει από το επόμενο διάγραμμα, καλύτερη χρηματοοικονομική διάρθρωση έχουν τα ΕΛ.ΠΕ. 1,50 1,00 0,50 Μέσος όρος ετήσιων δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης 0,25 0,75 0,33 0,50 0,50 1,04 0,00 MOTOR OIL ΕΛ.ΠΕ. Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης 84

85 5.6 Κλάδος χαλυβουργίας Ο κλάδος της χαλυβουργίας αποτελεί το σύμβολο της βαριάς βιομηχανίας της χώρας μας, έχοντας συνδεθεί στενά με την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Κρίσιμης σημασίας παράγοντας για την εξέλιξη του κλάδου είναι η παρακολούθηση των τεχνολογικών εξελίξεων και η υιοθέτηση των νέων μεθόδων παραγωγής, προκειμένου να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό που αντιμετωπίζει από αναπτυσσόμενες χώρες (Τουρκία, Ινδία, Κίνα). Ο χάλυβας χρησιμοποιείται σε πολλούς κλάδους της οικονομίας όπως, ηλεκτρολογικές και μηχανολογικές κατασκευές, ναυπηγική βιομηχανία, αυτοκινητοβιομηχανία, δομικά έργα και μεταλλικές κατασκευές, οικοδομές και δημόσια έργα. Η ζήτηση των προϊόντων χάλυβα στην Ελλάδα επηρεάζεται κυρίως από την κατασκευαστική / οικοδομική δραστηριότητα, καθώς υπάρχει έλλειψη άλλων βιομηχανιών στη χώρα μας που να καταναλώνουν σε μεγάλο βαθμό χάλυβα (π.χ. αυτοκινητοβιομηχανία). Επιπλέον, η ζήτηση του χάλυβα στην Ελλάδα επηρεάζεται και από την τιμή του, η οποία διαμορφώνεται με βάση τη διεθνή προσφορά και ζήτηση, καθώς και από παράγοντες όπως οι τιμές των καυσίμων και της ηλεκτρικής ενέργειας. Σημαντικός επίσης παράγοντας που επηρεάζει τη ζήτηση χάλυβα είναι η εξέλιξη των δημοσίων επενδύσεων, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό αφορούν την κατασκευή τεχνικών έργων 16. O κλάδος του χάλυβα στην Ελλάδα, εκτός από τη μειωμένη ζήτηση, έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά προβλημάτων που οφείλονται κυρίως στη μεγάλη οικονομική κρίση 17. Όπως αναφέρουν παράγοντες της αγοράς, οι διοικήσεις των μεγάλων επιχειρήσεων (Σιδενόρ, Χαλυβουργική, Χαλυβουργία), προβλέποντας μείωση της εγχώριας ζήτησης μετά την Ολυμπιάδα, προσπάθησαν να στραφούν σε αγορές του εξωτερικού. Για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες, υποχρεώθηκαν να δανειστούν υπέρογκα ποσά για τον εκσυγχρονισμό των μονάδων τους που θα τις καθιστούσε ανταγωνιστικές. Δυστυχώς η πιστωτική κρίση του 2008, αλλά και η δημοσιονομική κρίση της χώρας, δεν ευνόησε τις μετέπειτα εξελίξεις. Η ζήτηση μειώθηκε τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, ενώ το κόστος παραγωγής εκτοξεύθηκε, κυρίως με την επιβολή σειράς φόρων στην ενέργεια. Είναι ενδεικτικό ότι πλέον οι βιομηχανίες χάλυβα παράγουν κυρίως στη διάρκεια της νύχτας, προκειμένου να κάνουν χρήση του νυχτερινού τιμολογίου της ΔΕΗ. Το 2009 η εγχώρια παραγωγή τελικών προϊόντων χάλυβα μειώθηκε κατά 18,1% σε σχέση με το Οι 5 μεγάλες χαλυβουργίες που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας 16 βλ. Κλαδική μελέτη της ICAP (2008) για την Χαλυβουργία, διαθέσιμη στο: ftp://university:ftp9085@seftp.icap.gr/data/xaluvourgia% pdf 17 Πηγή: 85

86 εμφάνισαν αθροιστικά μείωση πωλήσεων κατά 50,7% και όλες ανεξαιρέτως ζημιές. Η εισαγωγική διείσδυση στην αγορά ετοίμων προϊόντων χάλυβα υποχώρησε το 2009, οπότε και διαμορφώθηκε σε 39,6%, ενώ οι εξαγωγές αντιπροσώπευαν το 28,5% της συνολικών πωλήσεων. Τα συνολικά μικτά κέρδη έλαβαν αρνητική τιμή το 2009, στοιχείο ενδεικτικό των πωλήσεων σε τιμές κάτω του κόστους 18. Απόρροια, των ανωτέρω ήταν η δραστική επιδείνωση των αποτελεσμάτων, ενώ το τελικό καθαρό αποτέλεσμα ήταν ζημιογόνο το 2009, έναντι των αντίστοιχων καθαρών κερδών του προηγούμενου έτους. Τέλος, σημειώνεται ότι όλες οι εταιρείες ήταν ζημιογόνες το 2009 αλλά και το Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται οι 3 κορυφαίες χαλυβουργίες: Επωνυμία επιχείρησης Κύκλος εργασιών 2010 Προσωπικό ΣΙΔΕΝΟΡ Α.Ε , ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε , ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ Α.Ε , S.W.O.T. Analysis κλάδου Ακολουθεί η SWOT Analysis η οποία «φωτογραφίζει» τη σημερινή κατάσταση της αγοράς αναφορικά με τον κλάδο της χαλυβουργίας: Δυνατά Σημεία Η χαλυβουργία περιλαμβάνει ισχυρές επιχειρήσεις, οι οποίες πραγματοποιούν υψηλές επενδύσεις ετησίως και βελτιώνουν τον μηχανολογικό τους εξοπλισμό και την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων. Οι χαλυβουργικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα επιδεικνύουν αυξημένο ενδιαφέρον για την απόκτηση πιστοποιητικών διασφάλισης ποιότητας, ώστε να συμμορφώνονται με τα διεθνή πρότυπα αλλά και να υπερέχουν ποιοτικά σε σχέση με τα προϊόντα χαμηλότερων προδιαγραφών τρίτων χωρών Στα δημόσια έργα που πραγματοποιούνται στη χώρα μας χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά εγχώρια παραγόμενος χάλυβας. 18 Πηγή: 86

87 Αδύνατα Σημεία Η διαθεσιμότητα και οι τιμές πρώτων υλών, των οποίων οι έντονες αυξομειώσεις επηρεάζουν σημαντικά την αγορά χάλυβα στο σύνολό της. Στην εγχώρια αγορά η ζήτηση είναι σχετικά περιορισμένη, εφόσον δεν υφίστανται βιομηχανικοί κλάδοι που απορροφούν μεγάλες ποσότητες χάλυβα (π.χ. αυτοκινητοβιομηχανία κ.α.) Ευκαιρίες Ευκαιρία για την περαιτέρω ανάπτυξη του κλάδου των χαλυβουργιών αποτελεί το άνοιγμα αγορών γειτονικών χωρών τα τελευταία χρόνια. Η διαδικασία υλοποίησης των αυτοχρηματοδοτούμενων έργων υποδομής καθώς και η ενεργοποίηση των συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) για ανάλογα έργα. Απειλές Το υψηλό κόστος λειτουργίας των παραγωγικών μονάδων και η διαρκής ανάγκη για επέκταση και αναβάθμιση των παραγωγικών μονάδων και του εκσυγχρονισμού του μηχανολογικού εξοπλισμού, οδηγεί σε σημαντικές κεφαλαιουχικές δαπάνες. Απειλή αποτελούν τα υποκατάστατα προϊόντα καθώς η αυξανόμενη χρήση αλουμινίου στις κατασκευές και άλλους κλάδους ασκεί πιέσεις στη ζήτηση προϊόντων Μελέτη της επίδοσης των επιχειρήσεων του κλάδου της χαλυβουργίας Η παρούσα ενότητα αναλύει τα οικονομικά στοιχεία των επιχειρήσεων του κλάδου της χαλυβουργίας (Σιδενόρ, Χαλυβουργία Ελλάδος, Χαλυβουργική Α.Ε..) με τη χρήση αριθμοδεικτών για το χρονικό διάστημα Προκειμένου να μελετηθεί η επίδοση των εν λόγω επιχειρήσεων και η επίδραση που δέχτηκαν αυτές λόγω της οικονομικής κρίσης, επιλέχθηκαν αντιπροσωπευτικοί αριθμοδείκτες για την αξιολόγηση της ρευστότητας, της δραστηριότητας, της κερδοφορίας, της αποδοτικότητας και της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης. Στη χρηματοοικονομική ανάλυση που ακολουθεί παρουσιάζονται τόσο οι μέσοι ετήσιοι δείκτες (ΜΟΔ) της κάθε εταιρείας που προέκυψαν από τα στοιχεία των εξεταζόμενων ετών, όσο και ο μέσος όρος των δεικτών του συνόλου των εταιρειών. Ρευστότητα των επιχειρήσεων 87

88 Για την αξιολόγηση της ρευστότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της χαλυβουργίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες γενικής, ειδικής και ταμειακής ρευστότητας, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. Διαχρονική εξέλιξη δεικτών ρευστότητας του κλάδου της χαλυβουργίας 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 1,63 2,67 1,41 1,50 0,97 0,94 1,12 0,94 0,47 0,60 0,59 0,13 0,20 0,20 0, Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα και οι τρεις αριθμοδείκτες ρευστότητας μετά τη σημαντική άνοδο που σημείωσαν το 2007, παρουσίασαν πτώση τα επόμενα χρόνια. Μάλιστα το 2010 η τιμή του αριθμοδείκτη γενικής ρευστότητας φανερώνει την αδυναμία των επιχειρήσεων του κλάδου να ανταποκριθούν στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους μόνο με τη χρήση του κυκλοφορούντος ενεργητικού τους. Αρκετά ικανοποιητικές κρίνονται οι τιμές του αριθμοδείκτη ειδικής ρευστότητας μέχρι και το 2008, ωστόσο η δυνατότητα των επιχειρήσεων του κλάδου να ανταποκριθούν στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους μόνο με τη χρήση των ταχέως ρευστοποιήσιμων περιουσιακών τους στοιχείων μειώθηκε σημαντικά τα έτη που ακολούθησαν την κρίση. Τέλος, ο αριθμοδείκτης ταμειακής ρευστότητας κυμαίνεται σε αρκετά χαμηλά επίπεδα φανερώνοντας την ανεπάρκεια των μετρητών σε σχέση με τις τρέχουσες λειτουργικές ανάγκες των επιχειρήσεων του κλάδου (με εξαίρεση το έτος 2007 όπου η τιμή κρίνεται ικανοποιητική). Γενικότερα, η γενική ρευστότητα του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 1,57, η ειδική ρευστότητα σε 0,90 και η ταμειακή σε 0,24. Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα, καλύτερη ρευστότητα παρουσιάζει η Χαλυβουργία Ελλάδος. 88

89 Μέσος όρος ετήσιων δεικτών ρευστότητας 3,00 2,00 1,00 1,46 1,02 0,05 2,35 1,26 0,60 0,91 0,43 0,06 0,00 ΣΙΔΕΝΟΡ ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ Γενική ρευστότητα Ειδική ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Δραστηριότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της δραστηριότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της χαλυβουργίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μέσου χρόνου παραμονής αποθεμάτων, μέσου χρόνου είσπραξης απαιτήσεων και μέσου χρόνου εξόφλησης των βραχυχρόνιων επιχειρήσεων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα Διαχρονική εξέλιξη δεικτών δραστηριότητας του κλάδου της χαλυβουργίας Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων 177 Μέσος χρόνος είσπραξης απαιτήσεων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα αξιοσημείωτη είναι η επιδείνωση που εμφάνισαν και οι τρεις αριθμοδείκτες δραστηριότητας το 2009, με το 2010 ωστόσο να σημειώνουν σημαντική υποχώρηση. Η ιδιαίτερα αυξημένη τιμή του μέσου χρόνου εξόφλησης βραχυχρόνιων υποχρεώσεων, τα έτη που ακολούθησαν την οικονομική κρίση, απαιτεί εσωτερική πληροφόρηση προκειμένου να ερμηνευθεί και κατά συνέπεια δεν θα γίνει σχολιασμός του δείκτη. 89

90 Ο μέσος όρος του χρόνου παραμονής των αποθεμάτων για τις 3 επιχειρήσεις του κλάδου της χαλυβουργίας διαμορφώθηκε σε 122 ημέρες, ο μέσος όρος του χρόνου είσπραξης των απαιτήσεων διαμορφώθηκε σε 129 ημέρες, ενώ ο χρόνος εξόφλησης των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων των επιχειρήσεων κατά μέσο όρο διαμορφώθηκε σε 249 ημέρες την πενταετία Όπως βλέπουμε στο επόμενο διάγραμμα, μικρότερο μέσο χρόνο παραμονής αποθεμάτων, είσπραξης απαιτήσεων αλλά και εξόφλησης βραχυχρόνιων υποχρεώσεων εμφάνισε η Χαλυβουργία Ελλάδος. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών δραστηριότητας ΣΙΔΕΝΟΡ ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΑ ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ ΕΛΛΑΔΟΣ Μέσος χρόνος παραμονής αποθεμάτων Μέσος χρόνος είσπαραξης απαιτήσεων Μέσος χρόνος εξόφλησης ΒΥ Κερδοφορία των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων του κλάδου της διύλισης πετρελαίου χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες μικτού περιθωρίου (ή μικτού κέρδους) και καθαρού περιθωρίου (ή καθαρού κέρδους), η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. Διαχρονική εξέλιξη δεικτών κερδοφορίας του κλάδου της χαλυβουργίας 18,0% 8,0% -2,0% -12,0% -22,0% 19,5% 14,3% 8,5% 8,8% 2,4% 4,8% -2,1% 2,1% ,7% -20,6% Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους 90

91 Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, ο αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου σημειώνει καθοδική πορεία μέχρι το 2009 όπου και εμφανίζει αρνητική τιμή, γεγονός που οφείλεται στα αρνητικά μικτά κέρδη που εμφάνισε η Χαλυβουργική Α.Ε. εκείνη τη χρονιά. Το 2010 ωστόσο σημειώθηκε άνοδος η οποία οφείλεται στην σημαντική αύξηση του μικτού κέρδους της Σιδενόρ και της Χαλυβουργίας Ελλάδος, ενώ η Χαλυβουργική Α.Ε. εξακολούθησε να σημειώνει ζημίες. Αναφορικά με τον αριθμοδείκτη καθαρού περιθωρίου, οι αρνητικές τιμές του οφείλονται στις εκτεταμένες ζημίες που εμφάνισαν και οι 3 επιχειρήσεις του κλάδου. Γενικότερα, το περιθώριο μικτού κέρδους του συνόλου των επιχειρήσεων την εξεταζόμενη πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 8,5% και το περιθώριο καθαρού κέρδους σε -4,1 %. Όπως παρατηρούμε στο επόμενο διάγραμμα, υψηλότερο ποσοστό τόσο μικτού κέρδους όσο και καθαρού κέρδους εμφάνισε η Σιδενόρ. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών κερδοφορίας 20,0% 10,0% 0,0% -10,0% -20,0% 11,4% ΣΙΔΕΝΟΡ 3,9% 8,5% 5,6% -1,6% ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ -14,6% Αριθμοδείκτης μικτού περιθωρίου ή μικτού κέρδους Αριθμοδείκτης καθαρού περιθωρίου ή καθαρού κέρδους Αποδοτικότητα των επιχειρήσεων Για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων του κλάδου της χαλυβουργίας χρησιμοποιήθηκαν οι αριθμοδείκτες αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων και αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 91

92 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% -10,0% -15,0% -20,0% Διαχρονική εξέλιξη δεικτών αποδοτικότητας του κλάδου της χαλυβουργίας 12,6% 5,4% 3,7% 1,6% 6,6% 3,2% ,7% -4,7% -18,2% -14,7% Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, τόσο ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων όσο και ο αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων σημείωσαν αρνητικές τιμές τα έτη 2009 και 2010, γεγονός που οφείλεται στις εκτεταμένες ζημίες που σημείωσαν οι επιχειρήσεις του κλάδου της χαλυβουργίας με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης. Γενικότερα, η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων των 3 επιχειρήσεων την τελευταία πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε -2,0%, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων -0,2%. Στο επόμενο διάγραμμα φαίνεται το πώς διαμορφώθηκαν οι δύο αριθμοδείκτες αποδοτικότητας για τις 3 χαλυβουργικές επιχειρήσεις, με την Σιδενόρ να παρουσιάζει καλύτερη αποδοτικότητα τόσο ιδίων όσο και απασχολούμενων κεφαλαίων. Μέσος όρος ετήσιων δεικτών αποδοτικότητας 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% -10,0% -15,0% 6,8% ΣΙΔΕΝΟΡ 3,1% -2,0% -0,1% ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΑ -3,6% ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ ΕΛΛΑΔΟΣ -10,8% Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας απασχολούμενων κεφαλαίων (ROCE) Χρηματοοικονομική διάρθρωση των επιχειρήσεων 92

93 Η ανάλυση της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης γίνεται βάσει των αριθμοδεικτών ιδίων προς συνολικά κεφάλαια, δανειακής επιβάρυνσης και ιδίων προς δανειακά κεφάλαια, η διαχρονική εξέλιξη των οποίων παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα. 1,00 Διαχρονική εξέλιξη δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης του κλάδου της χαλυβουργίας 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 0,82 0,55 0,70 0,73 0,67 0,66 0,59 0,58 0,61 0,55 0,45 0,41 0,42 0,39 0, Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια Όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα, τόσο η σχέση των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια όσο και ο δείκτης δανειακής επιβάρυνσης παρουσιάζουν μικρές διακυμάνσεις από έτος σε έτος, ωστόσο είναι εμφανές ότι οι φορείς των επιχειρήσεων του κλάδου συμμετέχουν με λιγότερα κεφάλαια από ότι οι πιστωτές τους (Ίδια κεφάλαια < Ξένα κεφάλαια). Πτωτική ήταν και η πορεία του αριθμοδείκτη ιδίων προς δανειακά κεφάλαια τα έτη που ακολούθησαν την κρίση. Γενικότερα, ο μέσος όρος του λόγου των ιδίων προς τα συνολικά κεφάλαια για τον κλάδο την εξεταζόμενη πενταετία ανήλθε σε 0,40 και ο μέσος όρος της δανειακής επιβάρυνσης σε 0,60 αντίστοιχα. Επιπλέον, ο μέσος όρος του λόγου των ιδίων προς τα ξένα κεφάλαια του κλάδου διαμορφώθηκε σε 0,69. Όπως προκύπτει από το επόμενο διάγραμμα, καλύτερη χρηματοοικονομική διάρθρωση έχει η Σιδενόρ. 1,00 0,50 Μέσος όρος ετήσιων δεικτών χρηματοοικονομικής διάρθρωσης 0,88 0,47 0,53 0,66 0,68 0,52 0,60 0,34 0,40 0,00 ΣΙΔΕΝΟΡ ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ Ιδίων προς συνολικά κεφάλαια Δανειακής επιβάρυνσης Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια 93