ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΝΗΣ Θ. ΟΞΟΥΖΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΝΗΣ Θ. ΟΞΟΥΖΗ Πτυχιούχου Γεωπόνου ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

2 ΕΛΕΝΗΣ Θ. ΟΞΟΥΖΗ Πτυχιούχου Γεωπόνου ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Υποβλήθηκε στη Γεωπονική Σχολή, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας Ημερομηνία Προφορικής Εξέτασης: 27/06/2008 Εξεταστική Επιτροπή Καθηγητής Ε. Παπαναγιώτου, Επιβλέπων Καθηγήτρια Ο. Ιακωβίδου, Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Αν. Καθηγητής Κ. Κατρακυλίδης, Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Καθηγητής Α. Ψυχουδάκης, Εξεταστής Καθηγητής Β. Μάνος, Εξεταστής Καθηγητής Ν. Νικολάου, Εξεταστής Αν. Καθηγητής Π. Φουσέκης, Εξεταστής

3 Στους γονείς μου Ειρήνη και Θωμά και στην αγαπημένη μου γιαγιά Ελένη

4 Ελένη Θ. Οξούζη Α.Π.Θ Τίτλος Διδακτορικής Διατριβής: Προσδιοριστικοί Παράγοντες για την Υιοθέτηση του Βιολογικού Τρόπου Καλλιέργειας της Αμπέλου στην Κεντρική Μακεδονία. ISBN «Η έγκριση της παρούσας Διδακτορικής Διατριβής από τη Γεωπονική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών της συγγραφέως» (Ν. 5343/1932, άρθρο 202, παρ. 2)

5 Ευχαριστίες. Ολοκληρώνοντας την διδακτορική μου διατριβή νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω όλους εκείνους που με διαφορετικό τρόπο με βοήθησαν σε αυτή μου την προσπάθεια. Πρώτους απ όλους θέλω να ευχαριστήσω τα μέλη της τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής της παρούσας διατριβής. Εκφράζω ιδιαίτερα τις ευχαριστίες μου στον επιβλέποντα Καθηγητή κ. Ευάγγελο Παπαναγιώτου για τις πολύτιμες υποδείξεις, τη στήριξη και την ουσιαστική επιστημονική του καθοδήγηση καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της διατριβής. Ευχαριστώ επίσης την Καθηγήτρια κ. Όλγα Ιακωβίδου και τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Κωνσταντίνο Κατρακυλίδη για τις πολύτιμες συμβουλές τους που ήταν καθοριστικές για την ολοκλήρωση της διατριβής. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους συναδέλφους μου, που υπήρξαμε το ίδιο χρονικό διάστημα υποψήφιοι διδάκτορες για την συμπαράσταση τους, καθώς και τα μέλη ΔΕΠ του τμήματος Αγροτικής Οικονομίας που συμπαραστάθηκαν και βοήθησαν αποτελεσματικά στην ερευνητική μου προσπάθεια. Νιώθω την υποχρέωση να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον Καθηγητή κ. Γεώργιο Σιάρδο για την πολύτιμη βοήθεια, τις συζητήσεις και τις χρήσιμες για την ολοκλήρωση της διατριβής μου συμβουλές του. Τέλος, ευχαριστώ την οικογένεια μου που δεν ήταν μόνο συνοδοιπόρος στην προσπάθεια μου αυτή, αλλά υπήρξε και ο πιο σταθερός μου συμπαραστάτης. Ελένη Οξούζη

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόμενα Πινάκων... 5 Κεφάλαιο Πρώτο ΕΙΣΑΓΩΓΗ Προβληματική της έρευνας Ορισμοί της βιολογικής γεωργίας Αντικειμενικός σκοπός της έρευνας Βιβλιογραφική ανασκόπηση Διάρθρωση της διατριβής Κεφάλαιο Δεύτερο ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Εισαγωγή Πλαίσιο δειγματοληψίας Διάρθρωση ερωτηματολογίων Μεθοδολογία έρευνας Περιοχή έρευνας Νομός Ημαθίας Νομός Θεσσαλονίκης Νομός Πέλλας Νομός Πιερίας Νομός Κιλκίς Νομός Σερρών Νομός Χαλκιδικής Κεφάλαιο Τρίτο Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Εισαγωγή Η εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας σε παγκόσμιο επίπεδο Η βιολογική γεωργία στην Ευρώπη Η εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας στην Ευρώπη Η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα Η βιολογική γεωργία σε περιφερειακό επίπεδο και σε επίπεδο νομών Η βιολογική γεωργία σε επίπεδο νομών Τα είδη των καλλιεργειών στα οποία εφαρμόζεται η βιολογική γεωργία Το θεσμικό πλαίσιο στήριξης της βιολογικής γεωργίας

7 Κεφάλαιο Τέταρτο Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥ Εισαγωγή Η εξέλιξη της αμπελοκαλλιέργειας στην Ελλάδα μετά το Η αμπελοκαλλιέργεια σε περιφερειακό επίπεδο Η αμπελοκαλλιέργεια σε επίπεδο νομών Η διαχρονική εξέλιξη της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας στην Ελλάδα Η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια σε περιφερειακό επίπεδο Η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια σε επίπεδο νομών Κεφάλαιο Πέμπτο ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥ Εισαγωγή Βιοκαλλιεργητές Αμπέλου Πρώην Βιοκαλλιεργητές Αμπέλου Συμβατικοί Καλλιεργητές Αμπέλου Περίληψη Κεφάλαιο Έκτο Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥ. ΔΑΠΑΝΕΣ, ΠΡΟΣΟΔΟΙ ΚΑΙ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΑ Τεχνικοοικονομική ανάλυση Μέση εκμετάλλευση υπό βιολογική διαχείριση Μέση εκμετάλλευση υπό συμβατική διαχείριση Μέση εκμετάλλευση υπό πρώην βιολογική διαχείριση Συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση Συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση μεταξύ εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική και συμβατική διαχείριση Συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση μεταξύ εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική και πρώην βιολογική διαχείριση Συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση μεταξύ εκμεταλλεύσεων υπό συμβατική και πρώην βιολογική διαχείριση Περίληψη Κεφάλαιο Έβδομο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Μεθοδολογία και μαθηματική περιγραφή του υποδείγματος logit Εισαγωγή Υποδείγματα παλινδρόμησης με ποιοτική εξαρτημένη μεταβλητή Η μαθηματική έκφραση του μοντέλου logit

8 Έλεγχος της προσαρμογής του υποδείγματος Προσδιοριστικοί παράγοντες υιοθέτησης της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας και προτεινόμενα μέτρα πολιτικής Υπόδειγμα logit Εκτίμηση του υποδείγματος logit και σχολιασμός των αποτελεσμάτων Διαγνωστικοί έλεγχοι υποδείγματος Προτεινόμενα μέτρα πολιτικής Περίληψη Κεφάλαιο Όγδοο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΥΝΕΧΙΣΗΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Υπόδειγμα logit Εκτίμηση του υποδείγματος logit και σχολιασμός των αποτελεσμάτων Διαγνωστικοί έλεγχοι υποδείγματος Προτεινόμενα μέτρα πολιτικής Περίληψη Σύνοψη βασικών συμπερασμάτων των δύο υποδειγμάτων Κεφάλαιο Ένατο ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ. ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ COX ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Εισαγωγή Μαθηματική περιγραφή του υποδείγματος της ανάλυσης διαρκείας (duration analysis) Η συνάρτηση κινδύνου (hazard function) Υπόδειγμα αναλογικού κινδύνου Cox (Cox proportional hazard model) Υποδείγματα με χρονικά ανεξάρτητες και χρονικά εξαρτημένες ερμηνευτικές μεταβλητές Υπόδειγμα αναλογικού κινδύνου Cox για τον «κίνδυνο» υιοθέτησης της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας Διαγνωστικοί έλεγχοι υποδείγματος Αποτελέσματα περιγραφικής στατιστικής Εκτίμηση και σχολιασμός των αποτελεσμάτων της παλινδρόμησης αναλογικού κινδύνου Cox Καμπύλες επιβίωσης και καμπύλες κινδύνου Σύγκριση αποτελεσμάτων των υποδειγμάτων Cox και logit Περίληψη

9 Κεφάλαιο Δέκατο ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ανακεφαλαίωση Συμπεράσματα Προτεινόμενα μέτρα πολιτικής και έρευνας ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Ξενόγλωσση ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

10 Περιεχόμενα Πινάκων Πίνακας 2.1. Κατανομή των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων σε κάθε νομό, εκτιμώμενη τυπική απόκλιση και κατανομή του δείγματος στα στρώματα νομούς Πίνακας 2.2. Πληθυσμιακή εξέλιξη της Κεντρικής Μακεδονίας κατά το χρονικό διάστημα Πίνακας 2.3. Απασχολούμενοι στον πρωτογενή τομέα στην Κεντρική Μακεδονία κατά την χρονική περίοδο Πίνακας 2.4. Κατανομή της έκτασης του νομού Θεσσαλονίκης ανάλογα με το ανάγλυφο του εδάφους, Πίνακας 3.1. Βαθμός υιοθέτησης, έκταση και αριθμός εκμεταλλεύσεων της βιολογικής γεωργίας παγκοσμίως Πίνακας 3.2. Έκταση υπό βιολογική διαχείριση, αριθμός εκμεταλλεύσεων και μέση έκταση ανά Ήπειρο Πίνακας 3.3. Η χρήση της γης υπό βιολογική διαχείριση ανά Ήπειρο Πίνακας 3.4. Έκταση υπό βιολογική διαχείριση, βαθμός υιοθέτησης και αριθμός εκμεταλλεύσεων της βιολογικής γεωργίας στην Ευρώπη Πίνακας 3.5. Εξέλιξη των εκτάσεων και εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση στην Ευρώπη κατά το χρονικό διάστημα Πίνακας 3.6. Διαχρονική εξέλιξη των καλλιεργούμενων βιολογικά εκτάσεων Πίνακας 3.7. Κατανομή των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων ανά περιφέρεια και βαθμός υιοθέτησης (2005) Πίνακας 3.8. Αριθμός βιολογικών εκμεταλλεύσεων, βαθμός υιοθέτησης και μέση έκταση υπό βιολογική διαχείριση ανά περιφέρεια (2005) Πίνακας 3.9. Οι σημαντικότεροι νομοί εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας Πίνακας Καλλιέργειες στις οποίες εφαρμόζεται η βιολογική γεωργία Πίνακας Κατανομή των σημαντικότερων βιολογικών καλλιεργειών ανά περιφέρεια (2005) Πίνακας Οικονομική ενίσχυση βιοκαλλιεργητών ανά καλλιέργεια Πίνακας 4.1. Η διαχρονική εξέλιξη της αμπελοκαλλιέργειας στην Ελλάδα Πίνακας 4.2. Κατανομή των εκτάσεων αμπέλου ανά περιφέρεια για το Πίνακας 4.3. Αριθμός αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων ανά περιφέρεια (2006) Πίνακας 4.4. Οι σημαντικότεροι νομοί εφαρμογής της αμπελοκαλλιέργειας (2006) Πίνακας 4.5. Νομοί με το μεγαλύτερο αριθμό αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων (2006)

11 Πίνακας 4.6. Η διαχρονική εξέλιξη της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας Πίνακας 4.7. Η εφαρμογή της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας ανά περιφέρεια Πίνακας 4.8. Κατανομή της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας ανά νομό Πίνακας 5.1. Κατανομή των βιοκαλλιεργητών αμπέλου κατά κλάσεις ηλικιών Πίνακας 5.2. Κατανομή των βιοκαλλιεργητών αμπέλου με βάση το επίπεδο μόρφωσης Πίνακας 5.3. Κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των βιοκαλλιεργητών αμπέλου Πίνακας 5.4. Χρόνια ενασχόλησης των βιοκαλλιεργητών με τη συμβατική και βιολογική αμπελοκαλλιέργεια Πίνακας 5.5. Λόγοι κίνητρα ένταξης των βιοκαλλιεργητών στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια Πίνακας 5.6. Σειρά κατάταξης των κινήτρων εισόδου των βιοκαλλιεργητών στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια Πίνακας 5.7. Mέση βαθμολογία των κινήτρων εισόδου των βιοκαλλιεργητών στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια (έλεγχος Friedman) Πίνακας 5.8. Συνολικά καλλιεργούμενη έκταση και έκταση αμπέλου υπό βιολογική διαχείριση Πίνακας 5.9. Μείωση της απόδοσης της αμπέλου υπό βιολογική διαχείριση σε σχέση με τη συμβατική καλλιέργεια αυτής Πίνακας Σειρά κατάταξης των προβλημάτων μειονεκτημάτων της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας, σύμφωνα με τους βιοκαλλιεργητές Πίνακας Mέση βαθμολογία ως προς τα προβλήματα μειονεκτήματα της βιολογικής καλλιέργειας της αμπέλου (έλεγχος Friedman) Πίνακας Κατανομή των πρώην βιοκαλλιεργητών αμπέλου κατά κλάσεις ηλικιών. 113 Πίνακας Κατανομή των πρώην βιοκαλλιεργητών αμπέλου με βάση το επίπεδο μόρφωσης Πίνακας Κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των πρώην βιοκαλλιεργητών αμπέλου Πίνακας Χρόνια ενασχόλησης των πρώην βιοκαλλιεργητών με τη συμβατική και βιολογική αμπελουργία Πίνακας Λόγοι κίνητρα ένταξης των πρώην βιοκαλλιεργητών στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια Πίνακας Σειρά κατάταξης των κινήτρων εισόδου των πρώην βιοκαλλιεργητών στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια

12 Πίνακας Mέση βαθμολογία των κινήτρων εισόδου των πρώην βιοκαλλιεργητών στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια (έλεγχος Friedman) Πίνακας Λόγοι κίνητρα εξόδου των πρώην βιοκαλλιργητών από τη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια Πίνακας Κατάταξη των σημαντικότερων κινήτρων παραγόντων για την έξοδο των πρώην βιοκαλλιεργητών από τη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια Πίνακας Mέση βαθμολογία των παραγόντων εξόδου των πρώην βιοκαλλιεργητών από τη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια (έλεγχος Friedman) Πίνακας Συνολικά καλλιεργούμενη έκταση και έκταση αμπέλου υπό βιολογική διαχείριση Πίνακας Ποσοστό μείωσης της απόδοσης της αμπέλου υπό βιολογική Πίνακας Σειρά κατάταξης των προβλημάτων μειονεκτημάτων της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας Πίνακας Mέση βαθμολογία ως προς τα προβλήματα μειονεκτήματα της βιολογικής καλλιέργειας της αμπέλου (έλεγχος Friedman) Πίνακας Κατανομή των συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου κατά κλάσεις ηλικιών Πίνακας Κατανομή των συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου με βάση το επίπεδο μόρφωσης Πίνακας Κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου Πίνακας Χρόνια ενασχόλησης των συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου Πίνακας Λόγοι μη ένταξης των συμβατικών αμπελοκαλλιεργητών στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια Πίνακας Λόγοι κίνητρα ένταξης των συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια Πίνακας Λόγοι κίνητρα ένταξης των συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια, κατά σειρά προτεραιότητας Πίνακας Mέση βαθμολογία των κινήτρων εισόδου των συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια (έλεγχος Friedman) Πίνακας Συνολικά καλλιεργούμενη έκταση και έκταση αμπέλου υπό συμβατική διαχείριση Πίνακας Ποσοστό μείωση της απόδοσης της αμπέλου υπό βιολογική διαχείριση σε σχέση με τη συμβατική καλλιέργεια αυτής, σύμφωνα με τους συμβατικούς αμπελοκαλλιεργητές

13 Πίνακας Σειρά κατάταξης των προβλημάτων μειονεκτημάτων της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας, σύμφωνα με τους συμβατικούς αμπελοκαλλιεργητές Πίνακας Mέση βαθμολογία ως προς τα προβλήματα μειονεκτήματα της βιολογικής καλλιέργειας της αμπέλου, σύμφωνα με τους συμβατικούς αμπελοκαλλιεργητές Πίνακας 6.1. Ακαθάριστη πρόσοδος και δαπάνες παραγωγής της αμπέλου κατά κατηγορίες, των μέσων αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων Πίνακας 6.2. Ποσοστιαία συμμετοχή των συντελεστών και διάρθρωσης αυτών, στη διαμόρφωση των συνολικών δαπανών παραγωγής της αμπέλου, των μέσων εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση Πίνακας 6.3. Οικονομικά αποτελέσματα των μέσων εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση της αμπέλου Πίνακας 6.4. Ποσοστιαία διαφοροποίηση της ακαθαρίστου προσόδου, των δαπανών παραγωγής και των οικονομικών αποτελεσμάτων μεταξύ της μέσης εκμετάλλευσης υπό βιολογική και συμβατική διαχείριση της αμπέλου Πίνακας 6.5. Στατιστικός έλεγχος διαφορών σε επιλεγμένες παραμέτρους, μεταξύ της μέσης εκμετάλλευσης υπό βιολογική και συμβατική διαχείριση Πίνακας 6.6. Ποσοστιαία διαφοροποίηση της ακαθαρίστου προσόδου, των δαπανών παραγωγής και των οικονομικών αποτελεσμάτων, μεταξύ της μέσης εκμετάλλευσης υπό βιολογική και πρώην βιολογική διαχείριση της αμπέλου Πίνακας 6.7. Στατιστικός έλεγχος διαφορών, σε επιλεγμένες παραμέτρους, μεταξύ της μέσης εκμετάλλευσης υπό βιολογική και πρώην βιολογική διαχείριση Πίνακας 6.8. Ποσοστιαία διαφοροποίηση της ακαθαρίστου προσόδου, των δαπανών παραγωγής και των οικονομικών αποτελεσμάτων, μεταξύ της μέσης εκμετάλλευσης υπό συμβατική και πρώην βιολογική διαχείριση της αμπέλου Πίνακας 6.9. Στατιστικός έλεγχος διαφορών, σε επιλεγμένες παραμέτρους, μεταξύ βιολογικών και συμβατικών εκμεταλλεύσεων αμπέλου Πίνακας 7.1 Περιγραφική στατιστική των δυαδικών ανεξάρτητων μεταβλητών που εισήχθησαν στο υπόδειγμα logit Πίνακας 7.2. Περιγραφική στατιστική των ανεξάρτητων ποσοτικών μεταβλητών που εισήχθησαν στο υπόδειγμα logit Πίνακας 7.3. Αποτελέσματα του μοντέλου logit για την πιθανότητα υιοθέτησης της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας Πίνακας 7.4. Ταξινόμηση των παρατηρήσεων ως προς τη χρησιμοποίηση ή μη βιολογικών πρακτικών για την καλλιέργεια της αμπέλου

14 Πίνακας 8.1. Περιγραφική στατιστική των δυαδικών ανεξάρτητων μεταβλητών που εισήχθησαν στο υπόδειγμα logit Πίνακας 8.2. Περιγραφική στατιστική των ανεξάρτητων συνεχών (ποσοτικών) μεταβλητών που εισήχθησαν στο υπόδειγμα logit Πίνακας 8.3. Αποτελέσματα του μοντέλου logit για την πιθανότητα συνέχισης Πίνακας 8.4. Ταξινόμηση των παρατηρήσεων ως προς τη συνέχιση βιολογικών πρακτικών για την καλλιέργεια της αμπέλου Πίνακας 9.1. Περιγραφική στατιστική των δυαδικών ανεξάρτητων μεταβλητών που εισήχθησαν στο υπόδειγμα Cox Πίνακας 9.2. Περιγραφική στατιστική των ανεξάρτητων ποσοτικών μεταβλητών που εισήχθησαν στο υπόδειγμα Cox Πίνακας 9.3. Αποτελέσματα του υποδείγματος αναλογικού κινδύνου για την πιθανότητα υιοθέτησης της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας σε χρόνο t, με δεδομένο ότι δεν έχει υιοθετηθεί μέχρι το χρόνο αυτό

15 Κεφάλαιο Πρώτο ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Προβληματική της έρευνας Στην εποχή μας, το ενδιαφέρον για το περιβάλλον και η ανάγκη ορθολογικής χρήσης των φυσικών πόρων αναδεικνύονται σε βασικά κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα για ολόκληρο τον κόσμο. Η ανησυχία για την αρνητική περιβαλλοντική επίδραση των σύγχρονων γεωργικών πρακτικών, η αυξανόμενη χρήση των μη ανανεώσιμων πόρων και η μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα των υψηλών εξωτερικών εισροών των γεωργικών συστημάτων οδήγησε σε διάφορες πρωτοβουλίες, τόσο από κυβερνητικούς όσο και από μη κυβερνητικούς οργανισμούς, έτσι ώστε να προωθηθεί η υιοθέτηση και η διάδοση περισσότερων αειφορικών γεωργικών τεχνολογιών (De Souza et al., 1999). Η βιολογική γεωργία κερδίζει συνεχώς το ενδιαφέρον, τόσο των παραγωγών όσο και των καταναλωτών, στοχεύοντας στη δημιουργία ενός αειφορικού συστήματος καλλιέργειας, το οποίο έχει την ικανότητα να ενισχύει και να προστατεύει τη φύση και το τοπίο, αλλά και να μειώνει την περιβαλλοντική ζημιά που προκαλείται από τις υπάρχουσες γεωργικές πρακτικές (Pacini et al., 2003, Lund and Algers, 2003), οι οποίες με την προσέγγιση της υψηλής χημικής εισροής όχι μόνο απέτυχαν στο ζήτημα της διατροφής, αλλά αποδιοργάνωσαν και έφθειραν τα βιοσυστήματα, υποβαθμίζοντας τους φυσικούς πόρους που προμηθεύουν την τροφή (Φωτόπουλος, 1999). Οι παραπάνω επιπτώσεις σε συνδυασμό με την με την κριτική στην εξέλιξη της ήδη επικρατούσας μορφής γεωργίας (Sundrum, 2001) αλλά και η συνεχώς αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σε ζητήματα ασφάλειας τροφίμων και προστασίας του περιβάλλοντος, συνέβαλλε στην αύξηση του βιολογικού τρόπου παραγωγής κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας (Yussefi and Willer, 2003, von Borell and Sørensen, 2004). Σκοπός της βιολογικής γεωργίας είναι να δημιουργήσει ένα αειφόρο σύστημα γεωργικής παραγωγής, το οποίο θα εμπεριέχει την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική αειφορία (Padel, 2001). Η ανωτέρω μορφή γεωργίας αποτελεί σήμερα μια ρεαλιστική και εφικτή πρόταση στα πλαίσια ενός νέου μοντέλου αγροτικής παραγωγής, σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και ανταγωνιστικό περιβάλλον. Αποτελεί κλασική περίπτωση υιοθέτησης νέων τεχνολογιών / καινοτομιών που οδηγεί σε ποιοτική διαφοροποίηση της αγροτικής 10

16 παραγωγής (Πάντζιος κ.ά., 2002) και θεωρείται ως ένα πιθανό μοντέλο για τη βελτίωση της βιωσιμότητας στη γεωργία (Haring et al., 2001, Padel et al., 2002). Στην Ελλάδα, η εφαρμογή του βιολογικού τρόπου παραγωγής ξεκίνησε στις αρχές τις δεκαετίας του 80, από ξένους κυρίως επιχειρηματίες. Μετά την εφαρμογή του κανονισμού 2092/91, η βιολογική γεωργία αποκτά μια δυναμική η οποία δεν περιορίζεται μόνο στη χωρική εξάπλωση της, αλλά και σε όλο το φάσμα της γεωργικής παραγωγής (Papadaki-Klavdianou et al., 2000). Η άμπελος αποτελεί μία από τις πρώτες καλλιέργειες εφαρμογής του βιολογικού συστήματος παραγωγής στην Ελλάδα και τη μοναδική πολυετή καλλιέργεια η οποία «κατάφερε» να υιοθετηθεί από το σύνολο σχεδόν των νομών και περιφερειών της χώρας. Άρρηκτα δεμένη με την παράδοση, τον πολιτισμό αλλά και την κουλτούρα του Έλληνα, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες τόσο σε έκταση όσο και σε πρόσοδο πολυετείς καλλιέργειες, καταλαμβάνοντας το 3,7% των καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας (ΕΣΥΕ, 2006). Η Κεντρική Μακεδονία αποτελεί την περιφέρεια με την μεγαλύτερη έκταση υπό βιολογική διαχείριση στην Ελλάδα και τη δεύτερη σημαντικότερη περιφέρεια εφαρμογής της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας στη χώρα ( Παρά την ταχεία ανάπτυξη και εξάπλωση της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας στην Κεντρική Μακεδονία και γενικότερα στην Ελλάδα, ελάχιστες είναι οι έρευνες οι οποίες έχουν ασχοληθεί με τα κίνητρα που ωθούν τους παραγωγούς στην υιοθέτηση της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας, όπως επίσης και με τα χαρακτηριστικά των βιοκαλλιεργητών, τα οικονομικά αποτελέσματα που επιτυγχάνονται από την βιολογική καλλιέργεια της αμπέλου, αλλά και με την σύγκριση της οικονομικότητας των δύο «διαφορετικών» συστημάτων παραγωγής. Επίσης, η ύπαρξη ερευνητικού κενού, τόσο σε διεθνή όσο και σε εθνικό επίπεδο, ως προς την μελέτη των παραγόντων που επηρεάζουν την απόφαση των βιοκαλλιεργητών αμπέλου για συνέχιση ή εγκατάλειψη του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής, αποτέλεσε το έναυσμα για την διεξοδική μελέτη των παραγόντων που επηρεάζουν τόσο την απόφαση κάποιου παραγωγού να εισέλθει και κατά συνέπεια να εφαρμόσει το βιολογικό τρόπο καλλιέργειας της αμπέλου, όσο και την απόφασή του να συνεχίσει ή να εξέλθει από το εναλλακτικό αυτό σύστημα παραγωγής. Η έρευνα αυτή αποσκοπεί στη δημιουργία μίας ολοκληρωμένης προσέγγισης όσον αφορά τη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια, τόσο από πλευράς κινήτρων, όσο και από κοινωνικής και οικονομικής πλευράς, με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων, τα οποία στο πλαίσιο των μέτρων πολιτικής υποστήριξης που εφαρμόζει κάθε χώρα μέλος της 11

17 Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορούν να οδηγήσουν στην περαιτέρω εξάπλωση της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας και γενικότερα της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα Ορισμοί της βιολογικής γεωργίας Υπάρχει μεγάλη ποικιλία ορισμών που διέπουν την έννοια της βιολογικής, οικολογικής ή οργανικής γεωργίας (Rigby and Caceres, 2001, Pacini et al., 2003). Σύμφωνα με τον Κώδικα Τροφίμων (Codex Alimentarius) η βιολογική γεωργία είναι ένα ολιστικό σύστημα διαχείρισης και παραγωγής το οποίο προωθεί και υποστηρίζει την υγεία του αγρο οικοσυστήματος, περιλαμβάνοντας την βιοποικιλότητα, τους βιολογικούς κύκλους και την βιολογική δράση του εδάφους. Δίνει έμφαση στη χρήση ενδογενών μέσων διαχείρισης και όχι στην εισαγωγή εξωγενών παραγόντων, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι τοπικές συνθήκες απαιτούν συστήματα προσαρμοσμένα σε αυτές. Αυτό επιτυγχάνεται χρησιμοποιώντας αντί για συνθετικά μέσα, όπου είναι δυνατόν, γεωπονικές, βιολογικές και μηχανικές μεθόδους που πληρούν τις απαιτήσεις του οικοσυστήματος ( Η Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει την βιολογική γεωργία ως ένα σύστημα διαχείρισης οικολογικής παραγωγής το οποίο προωθεί και υποστηρίζει την βιοποικιλότητα, τους βιολογικούς κύκλους και την βιολογική δραστηριότητα του εδάφους. Είναι βασισμένο στην ελάχιστη χρήση εισροών και σε πρακτικές διαχείρισης που διατηρούν και υποστηρίζουν την οικολογική αρμονία. Οι βασικές οδηγίες για την βιολογική παραγωγή βασίζονται στην χρήση υλικών και πρακτικών που υποστηρίζουν την οικολογική ισορροπία των φυσικών συστημάτων και ενσωματώνουν τα μέρη του αγροτικού συστήματος στο συνολικό οικοσύστημα. Κατά τον Lampkin (1997), η οργανική ή βιολογική γεωργία μπορεί να οριστεί ως μια μορφή γεωργίας, που στοχεύει στην αειφόρο κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική ευημερία, ελαχιστοποιώντας τη χρήση των εξωτερικών εισροών, μεγιστοποιώντας τη χρήση των ανανεώσιμων πόρων και τη διαχείριση του αγροοικοσυστήματος και χρησιμοποιώντας την αγορά για την αντιστάθμιση των εξωτερικών δαπανών. Η βιολογική γεωργία, σύμφωνα με τον Mannion (1995) αντανακλά την βαθιά εδραιωμένη αλληλοσυσχέτιση μεταξύ της χλωρίδας πανίδας, της γεωργικής παραγωγής και του περιβάλλοντος συνολικά. Στόχος της βιολογικής γεωργίας είναι να δημιουργηθεί αλλά και να διατηρηθεί μια αλληλεξάρτηση, μεταξύ εδάφους-φυτού, εδάφους-ζώου και ζώου-φυτού και να δημιουργηθεί έτσι ένα αειφόρο αγρο-οικολογικό σύστημα, βασισμένο σε τοπικούς πόρους (Tompson and Nardone, 1999). 12

18 Οι Pacini et al., (2003) ορίζουν την βιολογική γεωργία ως ένα αειφόρο σύστημα καλλιέργειας, το οποίο έχει την ικανότητα να ενισχύει και να προστατεύει τη φύση και το τοπίο, αλλά και να μειώνει την περιβαλλοντική ζημιά που προκαλείται από τις υπάρχουσες γεωργικές πρακτικές. Σύμφωνα με τους Henning et al., (1991) η βιολογική γεωργία είναι μια φιλοσοφία αλλά και ένα γεωργικό σύστημα, βασισμένο σε αξίες, το οποίο αντανακλά τις οικολογικές και κοινωνικές ανησυχίες και δίνει την ικανότητα στο άτομο να δράσει αποτελεσματικά. Στην πράξη, έχει σχεδιαστεί να δουλεύει με απλές εκ φύσεως διαδικασίες, να διατηρεί τους φυσικούς πόρους, να ενθαρρύνει την αυτορύθμιση, μέσω της ποικιλότητας, ελαχιστοποιώντας τις περιβαλλοντικές επιδράσεις, καθώς διατηρεί την κερδοφορία των εκμεταλλεύσεων. Ένα τέτοιο σύστημα έχει σκοπό να παράγει προϊόντα, τα οποία είναι θρεπτικά και απαλλαγμένα από συστατικά τα οποία μπορούν να βλάψουν την υγεία. Τόσο οι Henning et al. (1991), όσο και ο Lampkin (1997), θεωρούν ότι η βιολογική γεωργία περιλαμβάνει τους θεμελιώδεις στόχους της αειφόρου γεωργίας και αποτελεί εξ ορισμού ένα αειφόρο σύστημα, το οποίο έχει θετική επίδραση τόσο στο περιβάλλον, όσο και στην κοινωνία. Σύμφωνα με τους Nardone et al. (2004), για να είναι ένα σύστημα αειφόρο θα πρέπει να είναι τεχνικά εφικτό, περιβαλλοντικά βάσιμο και οικονομικά βιώσιμο. Μη επικερδή γεωργικά συστήματα, ακόμα και αειφόρα, δε θα μπορέσουν να συνεχίσουν να υπάρχουν. (Edwards et al., 2001, Hansen and Jones, 1996). Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αειφόρος γεωργία και η βιολογική γεωργία είναι δύο όροι στενά συνδεδεμένοι (Rigby and Caceres, 2001) και σύμφωνα με τους York (1991) και Henning (1991) θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά, εκφράζοντας την ίδια έννοια Αντικειμενικός σκοπός της έρευνας Αντικειμενικός σκοπός της έρευνας είναι ο εντοπισμός, η ανάδειξη και η ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν τόσο την απόφαση κάποιου παραγωγού να εισέλθει και κατά συνέπεια να εφαρμόσει το βιολογικό τρόπο καλλιέργειας της αμπέλου, όσο και την απόφαση του να συνεχίσει ή να εξέλθει από το εναλλακτικό αυτό σύστημα παραγωγής. Ειδικότερα οι σκοποί της έρευνας είναι: 13

19 α) Η δημιουργία του προφίλ των βιολογικών, πρώην βιολογικών και συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου, το οποίο να αναδεικνύει τις διαφορές ή τις ομοιότητες όσον αφορά τα κοινωνικά χαρακτηριστικά, τις στάσεις απόψεις, αλλά και τα χαρακτηριστικά των εκμεταλλεύσεων τους. β) Η περιγραφή των κύριων χαρακτηριστικών των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση της αμπέλου. γ) Η πραγματοποίηση τεχνικοοικονομικής ανάλυσης για τη μέση εκμετάλλευση υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση της αμπέλου με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά τη σύνθεση της ακαθάριστης προσόδου, τη συμμετοχή των τριών συντελεστών παραγωγής (έδαφος, εργασία και κεφάλαιο) στη σύνθεση των συνολικών παραγωγικών δαπανών και τα οικονομικά αποτελέσματα που επιτυγχάνονται. δ) Η πραγματοποίηση συγκριτικής τεχνικοοικονομικής ανάλυσης μεταξύ των μέσων αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση, με στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά την οικονομικότητα των δύο διαφορετικών συστημάτων παραγωγής. ε) Η κατάθεση προτάσεων, βάση των αποτελεσμάτων της έρευνας, τα οποία στο πλαίσιο των μέτρων πολιτικής υποστήριξης που εφαρμόζει κάθε χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορούν να οδηγήσουν στην περαιτέρω ανάπτυξη της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας και γενικότερα της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα Βιβλιογραφική ανασκόπηση Η ραγδαία αύξηση της βιολογικής γεωργίας, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο τα τελευταία χρόνια, οδήγησε στην ανάγκη διεξοδικής μελέτης του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής, τόσο από κοινωνικής όσο και από οικονομικής πλευράς, ολοκληρώνοντας μια σειρά συγκριτικών ερευνών τόσο μεταξύ βιολογικών και συμβατικών παραγωγών και των κινήτρων υιοθέτησης όσο και μεταξύ των δύο συστημάτων παραγωγής. Στην εφαρμοσμένη οικονομική έρευνα, οι παράγοντες οι οποίοι προσδιορίζουν την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και καινοτομιών, περιλαμβάνουν τα δημογραφικά και οικονομικά χαρακτηριστικά του παραγωγού (ηλικία, εκπαίδευση κτλ), τις δυνατότητες και τους τρόπους πληροφόρησης του και τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της εκμετάλλευσης (μέγεθος, παραγωγικός προσανατολισμός κτλ) (Πάντζιος κ.α, 2002, Neil et al., 1999). 14

20 Σύμφωνα με τους Pietola and Lansink (2001), η υιοθέτηση του βιολογικού τρόπου καλλιέργειας, επηρεάζεται τόσο από κοινωνικούς, όσο και από ψυχολογικούς παράγοντες. Επίσης, ανέφεραν, ότι παραγωγοί με μεγάλες εκμεταλλεύσεις και συνεπώς με καλύτερες πιθανότητες εφαρμογής εκτατικών καλλιεργειών, είναι πιθανότερο να υιοθετήσουν βιολογικές πρακτικές. Επιπρόσθετα, διαπίστωσαν ότι εκμεταλλεύσεις που βρίσκονται σε περιοχές με χαμηλές αποδόσεις, είναι περισσότερο πιθανό να στραφούν προς τη βιολογική γεωργία, από ότι οι εκμεταλλεύσεις σε εύφορες περιοχές. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον ελλαδικό χώρο και συγκεκριμένα σε εκμεταλλεύσεις της Κρήτης, από τους Πάντζιο κ.α. (2002), αναφέρθηκε ότι η εκπαίδευση, η απόκτηση περιοδικής ή περιστασιακής επαγγελματικής πληροφόρησης, η περιβαλλοντική ευαισθησία και το ύψος των επιδοτήσεων, επηρεάζουν θετικά, την μερική ή ολική υιοθέτηση των βιολογικών τεχνικών καλλιέργειας. Αντίθετα, η αύξηση της παραγωγικής εξειδίκευσης, η χειροτέρευση των τοπικών κλιματολογικών συνθηκών και η ηλικία του παραγωγού, φαίνεται να έχουν αρνητική επίδραση. Το μέγεθος της εκμετάλλευσης, το ύψος του εξωγεωργικού εισοδήματος και ο βαθμός αστικότητας της περιοχής, δεν επηρεάζουν την μερική ή ολική υιοθέτηση, από τους παραγωγούς, των βιολογικών τεχνικών καλλιέργειας. Αποτελέσματα αρκετών ερευνών έχουν δείξει ότι οι βιολογικές εκμεταλλεύσεις είναι συνήθως μικρότερες σε έκταση από τις συμβατικές, οι βιοκαλλιεργητές είναι υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου και μικρότερης ηλικίας από τους συμβατικούς παραγωγούς, ενώ οι περισσότεροι προέρχονται από αστικές περιοχές και έχουν μικρή γεωργική εμπειρία (Padel et al.,1994, Padel, 1994, Lockeretz, 1995, Lipson, 1999, McCann Elizabeth et al., 1997, Boz et al., 2005). Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός, ότι οι παραγωγοί που ασχολούνται με τη βιοκαλλιέργεια, εισήλθαν στην γεωργία πιο πρόσφατα από ότι οι συμβατικοί και σύμφωνα με τον Lockeretz (1995), τα κίνητρα εισόδου των βιοκαλλιεργητών είναι μη οικονομικά. Σύμφωνα με τους Rigby et al. (2001), ορισμένοι παραγωγοί υιοθετούν τις βιολογικές πρακτικές ως τρόπο ζωής, ενώ το θέμα των υψηλότερων τιμών στην αγορά για τα βιολογικά προϊόντα, δεν μπορεί να αγνοηθεί. Οι Lampkin and Measures (1995), αναφέρουν ότι στη Μ. Βρετανία οι τιμές για βιολογικά λαχανικά και δημητριακά είναι κατά 50%-100% υψηλότερες σε σχέση με τις τιμές των αντίστοιχων συμβατικών προϊόντων. Έτσι, είναι πολύ πιθανό οι παραπάνω παράγοντες να ωθούν περισσότερους παραγωγούς στο να υιοθετήσουν βιολογικούς τρόπους καλλιέργειας, σε σχέση με το παρελθόν (Rigby et al., 2001). Παρόμοια ήταν και τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε από τον Weymes (1990), καθώς το 9% των Καναδών βιοκαλλιεργητών δήλωσαν ότι ο 15

21 βασικότερος λόγος υιοθέτησης του βιολογικού τρόπου καλλιέργειας ήταν η κερδοφορία. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και ο Rosseto (2002), από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ιταλία, διαπιστώνοντας ότι βασικός στόχος των περισσοτέρων βιοκαλλιεργητών αμπέλου ήταν να εισχωρήσουν σε πιο κερδοφόρες αγορές, όπως αυτή των βιολογικών προϊόντων για να αυξήσουν το εισόδημα τους. Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ από τους Green και Kremen (2003), διαπιστώθηκε ότι οι λόγοι που ωθούν τους παραγωγούς να υιοθετήσουν βιολογικά συστήματα παραγωγής είναι η μείωση των εισροών, η διατήρηση προστασία των μη ανανεώσιμων πόρων, η είσοδος σε αγορές υψηλής αξίας (high value markets) και η αύξηση του γεωργικού τους εισοδήματος. Οι Pietola and Lansink (2001) διαπίστωσαν ότι οι επιδοτήσεις στη βιολογική γεωργία, ελκύουν περισσότερο γεωργούς με χαμηλή αποδοτικότητα σε συμβατικά συστήματα και ότι η μεταστροφή των παραγωγών προς τις βιολογικές τεχνικές, ενθαρρύνεται κυρίως από τις οικονομικές ενισχύσεις, παρά από την υψηλή παραγωγικότητα και την αποδοτικότερη χρησιμοποίηση των εισροών. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξαν και οι Fairweather and Campbell (1996), καθώς ανέφεραν ότι πάνω από το 1/3 των γεωργών που χρησιμοποιούν βιολογικές τεχνικές καλλιέργειας, θα στρέφονταν στη συμβατική γεωργία, αν οι οικονομικές ενισχύσεις μειώνονταν. Σε αντίθεση, οι Lohr and Samuelsson (2000), ερευνώντας τις επιδράσεις διαφόρων οικονομικών ενισχύσεων στη βιολογική παραγωγή της Σουηδίας, ανέφεραν ότι η πληροφόρηση της αγοράς είναι περισσότερο αποτελεσματική για την στροφή των παραγωγών προς την βιολογική γεωργία, παρά οι οικονομικές ενισχύσεις. Αυτό οφείλεται στο ότι οι γεωργοί που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, παρουσιάζουν μεγαλύτερη δυσκολία στο να κατανοήσουν τις νέες τεχνολογίες και να υιοθετήσουν βιολογικές τεχνικές καλλιέργειας (Tzouvelekas et al., 2001). Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις έρευνες των Chaves et al. (2001), Strauss et al. (1991) και Caffey et al. (1994), οι οποίοι διαπίστωσαν ότι παραγωγοί υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου τείνουν να υιοθετούν περισσότερο ή πιο εύκολα νέες τεχνολογίες, όπως επίσης και γεωργοί οι οποίοι ανήκουν σε ομάδες παραγωγών και μπορούν να έχουν διαρκή πληροφόρηση (Adesina et al., 2000, Caviglia- Harris, 2003). Οι παραγωγοί θεωρούν ως σημαντικότερη πηγή γεωργικής πληροφόρησης, σύμφωνα με έρευνα των Feder et al. (2003), τους άλλους παραγωγούς. Βέβαια όσο αυξάνεται η πολυπλοκότητα του μηνύματος ή της πληροφορίας, προτιμούν περισσότερο ειδικές πηγές. 16

22 Μια ακόμη προσέγγιση, ως προς τα κίνητρα των παραγωγών σχετικά με την υιοθέτηση συστημάτων βιολογικής παραγωγής, είναι και η άποψη των Lockeretz et al. (1984, 1981), οι οποίοι αναφέρουν, ότι οι κύριοι λόγοι που ωθούν τους παραγωγούς στην βιολογική γεωργία είναι η ανησυχία για τον κίνδυνο της υγείας από την χρήση φυτοφαρμάκων και άλλων χημικών ή η δυσαρέσκεια από την αποτελεσματικότητα των συμβατικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων σε σχέση με το κόστος τους. Παρομοίως, από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά σε δείγμα 110 βιοκαλλιεργητών, προέκυψε ότι το 33% του δείγματος στράφηκε στη βιοκαλλιέργεια λόγω της ανησυχίας από τη χρήση χημικών, το 29% για περιβαλλοντικούς λόγους και για λόγους προστασίας της υγείας το 27% (Henning, 1994). Ανασταλτικό παράγοντα για την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, σύμφωνα με έρευνες τους Marra et al. (2003), Green and Kremen (2003), Leathers et al. (1992) και Zepeda (1994), αποτελεί ο κίνδυνος και η αβεβαιότητα για τον τρόπο εφαρμογής και για το επικείμενο αποτέλεσμα. Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι μέχρι σήμερα έρευνες σχετικά με τα κίνητρα των παραγωγών, ως προς την υιοθέτηση βιολογικών μεθόδων παραγωγής, έχουν δείξει ότι τόσο τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των γεωργών, όσο και η στάση τους απέναντι σε περιβαλλοντικά και οικονομικά ζητήματα, αποτελούν τους σημαντικότερους λόγους στροφής τους προς εναλλακτικές μεθόδους καλλιέργειας, όπως είναι η βιολογική γεωργία. Στη Διεθνή βιβλιογραφία, πέραν της μελέτης των κινήτρων υιοθέτησης που παρουσιάστηκαν προηγουμένως, πραγματοποιείται επίσης σύγκριση των δύο συστημάτων παραγωγής ως προς τα τεχνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά τους. Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Bangladesh, από τους Rasul and Thapa (2004), σε δείγμα 45 βιολογικών και 65 συμβατικών εκμεταλλεύσεων, προέκυψε ότι οι αποδόσεις του ρυζιού, σιταριού αλλά και της πατάτας, υπό βιολογική διαχείριση, υπολείπονται κατά 6,3%, 7,4% και 0,65% των αντίστοιχων συμβατικών. Σε παρόμοιο συμπέρασμα κατέληξε και ο Green (2002), μετά από πολυετή έρευνα στη Σουηδία, όπου σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η παραγωγή στις βιολογικές πατάτες ήταν το 58%-66% της παραγωγής των συμβατικών, ενώ η παραγωγή του βιολογικού σιταριού πλησίαζε το 90% της συμβατικής παραγωγής. Ο White (1995), από τη σύγκριση 15 συμβατικών και βιολογικών εκμεταλλεύσεων παραγωγής σταφυλιών, συμπέρανε ότι η απόδοση της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας ήταν από 5 35% μικρότερη από τη συμβατική, ανάλογα βέβαια και με την ποικιλία. 17

23 Οι Hanson et al. (1997), μελετώντας για 13 χρόνια μία συμβατική και μία βιολογική εκμετάλλευση, παρατήρησε ότι ενώ την πρώτη διετία η απόδοση του βιολογικού καλαμποκιού υπολειπόταν της απόδοσης του συμβατικού κατά 29%, με την πάροδο του χρόνου η διαφορά αυτή μειωνόταν, με αποτέλεσμα η διαφορά να φτάσει την τελευταία τετραετία μόλις στο 2,8%. Αντίθετα, η απαιτούμενη εργασία στη βιολογική γεωργία ήταν 5,4% περισσότερη από τη συμβατική την πρώτη διετία, ενώ δέκα χρόνια μετά οι απαιτήσεις των βιολογικών εκμεταλλεύσεων σε εργασία ήταν περίπου 27% περισσότερες, σε σχέση με τις απαιτήσεις των συμβατικών εκμεταλλεύσεων. Οι Halberg and Kristensen (1997) συγκρίνοντας τις αποδόσεις 36 συμβατικών και βιολογικών εκμεταλλεύσεων παρατήρησαν ότι η απόδοση τόσο της μηδικής όσο και των δημητριακών, στις εκμεταλλεύσεις που χρησιμοποιούν βιολογικούς τρόπους καλλιέργειας είναι σημαντικά μικρότερη από αυτή των συμβατικών εκμεταλλεύσεων. Συγκριτική οικονομική μελέτη μεταξύ βιολογικών και συμβατικών ακτινιδίων το 1997, από τους Campbell et al., έδειξε ότι η απόδοση των βιολογικών ακτινιδίων υπολείπονταν κατά 20%, αυτής των συμβατικών. Επίσης, προέκυψε ότι οι δαπάνες των εισροών στις βιολογικές καλλιέργειες ήταν ελαφρά υψηλότερες (10-20%) σε σχέση με αυτές των συμβατικών, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στη χρήση βιολογικών σκευασμάτων και λιπασμάτων υψηλού κόστους. Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ισπανία (Valencia) το 2000, ως προς το κόστος παραγωγής μεταξύ βιολογικών και συμβατικών εκμεταλλεύσεων παραγωγής πορτοκαλιών και μανταρινιών, προέκυψε ότι οι συνολικές δαπάνες εργασίας και κεφαλαίου στην περίπτωση των βιολογικών αγροκτημάτων είναι αντίστοιχα κατά 28% και 26% αυξημένες σε σχέση με αντίστοιχα συμβατικά. Η διαφορά αυτή οφείλεται κυρίως στο υψηλό κόστος εργασίας των βιολογικών καλλιεργειών, το οποίο και στις δύο περιπτώσεις είναι περίπου 2,5 φορές υψηλότερο σε σύγκριση με το κόστος εργασίας συμβατικών εκμεταλλεύσεων (FAO, 2000). Σύμφωνα με τον FAO (2003) η παραγωγή μπορεί να είναι 10%-30% χαμηλότερη στα βιολογικά συστήματα, με ορισμένες βέβαια εξαιρέσεις. Συνήθως η παραγωγή δε μειώνεται όταν η μετατροπή στη βιολογική γεωργία ξεκινά από συστήματα χαμηλών εισροών. Από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν από τους Offerman and Nieberg (1999,2000), σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, διαπιστώθηκε ότι οι βιολογικές εκμεταλλεύσεις παρουσίασαν χαμηλότερες αποδόσεις, ελαφρώς χαμηλότερο κόστος και υψηλότερες τιμές παραγωγού από τις αντίστοιχες συμβατικές. Κατά συνέπεια, η μέση κερδοφορία των βιολογικών εκμεταλλεύσεων παρουσίασε απόκλιση από 20% έως 18

24 +20%, σε σχέση με τη μέση κερδοφορία των συμβατικών, ανάλογα βέβαια και με την καλλιέργεια. Οι Lyngbeak et al. (2001), συγκρίνοντας, επί τρία χρόνια ( ), βιολογικές και συμβατικές εκμεταλλεύσεις παραγωγής καφέ στην Costa Rica, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι αποδόσεις των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση ήταν 22% χαμηλότερες σε σχέση με τις αποδόσεις των συμβατικών αγροκτημάτων. Οι υψηλότερες όμως τιμές παραγωγού και οι επιδοτήσεις, διαμόρφωναν το καθαρό εισόδημα των βιοκαλλιεργητών στο ίδιο επίπεδο με αυτό των συμβατικών. Οι Pacini et al. (2003), σε έρευνα που πραγματοποίησαν στη Τοσκάνη, συμπέραναν ότι το ακαθάριστο κέρδος των βιολογικών εκμεταλλεύσεων ήταν περίπου κατά 7% υψηλότερο σε σχέση με αυτό των συμβατικών. Το υψηλότερο ακαθάριστο κέρδος των βιολογικών εκμεταλλεύσεων μπορεί να αποδοθεί στο συνδυασμό δύο βασικών παραγόντων: πρώτον, στις υψηλότερες τιμές που επιτυγχάνουν στην αγορά τα βιολογικά προϊόντα και δεύτερον, στο χαμηλότερο μεταβλητό κόστος κατά τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας. Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα των Lampkin and Padel (1994), οι οποίοι αναφέρουν ότι στη Μ. Βρετανία το μεταβλητό κόστος για τα σιτηρά και τα όσπρια είναι μικρότερο από το 60% του κόστους των αντίστοιχων συμβατικών καλλιεργειών. Οι Lockeretz et al. (1984) πραγματοποίησαν μια πενταετή έρευνα μεταξύ βιολογικών και συμβατικών αγροκτημάτων στο πανεπιστήμιο της Washington. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των οικονομικών μελετών, η ακαθάριστη πρόσοδος ανά εκτάριο ήταν χαμηλότερη στα βιολογικά αγροκτήματα σε ποσοστό 6-17%. Τα βιολογικά αγροκτήματα όμως, παρουσίασαν μικρότερες δαπάνες παραγωγής και η κύρια αιτία αυτής της διαφοράς ήταν τα χαμηλότερα έξοδα για λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Οι μικρότερες δαπάνες σε εισροές είχαν ως αποτέλεσμα την αντιστάθμιση της χαμηλής αξίας παραγωγής των βιολογικών αγροκτημάτων. Έτσι, το καθαρό εισόδημα ανά εκτάριο καλλιεργούμενης έκτασης, διαμορφώθηκε περίπου στα ίδια επίπεδα και για τις δυο ομάδες καλλιεργητών. Οι Wynes and Edwards (1990), συγκρίνοντας ισάριθμες βιολογικές και συμβατικές εκμεταλλεύσεις (συνολικά 16) στη νοτιοανατολική Αυστραλία, κατά την καλλιεργητική περίοδο , παρατήρησαν ότι το μέσο ακαθάριστο εισόδημα των βιοκαλλιεργητών αποτελούσε το 69,0% των συμβατικών, ενώ οι δαπάνες και τα κέρδη τους το 59,0% και 78,0% αντίστοιχα, αυτών των συμβατικών. 19

25 Ο Koikkalainen (1996), σε έρευνα που πραγματοποίησε στη Φιλανδία, στα τέλη της δεκαετίας του 90, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η βιολογική γεωργία απέδιδε υψηλότερο κέρδος από ότι η συμβατική. Στην Ελλάδα δεν έχουν πραγματοποιηθεί παρά μόνο ελάχιστες μελέτες σχετικές με τα οικονομικά της βιολογικής γεωργίας. Από έρευνες που πραγματοποίησαν οι Φωτόπουλος κ.ά. (2001) και Πάντζιος κ.ά. (2000) στον ελλαδικό χώρο, μελετώντας διάφορες καλλιέργειες (ελιά, αμπέλι, βαμβάκι, σιτάρι, σταφίδα και πορτοκάλι), συμπέραναν ότι η απόδοση των βιολογικών εκμεταλλεύσεων υπολείπονταν από την αντίστοιχη των συμβατικών, με εξαίρεση την καλλιέργεια της βιολογικής σταφίδας, της οποίας η μέση στρεμματική απόδοση ήταν κατά 32,5 % υψηλότερη. Όσον αφορά το συνολικό κόστος ανά στρέμμα, στις βιολογικές εκμεταλλεύσεις εμφανίζεται χαμηλότερο στο βαμβάκι, στην ελιά και στο πορτοκάλι, ενώ αυξημένο κόστος παραγωγής παρουσιάζουν οι βιολογικές καλλιέργειες της σταφίδας και της αμπέλου. Για τους βιολογικούς παραγωγούς σίτου, το συνολικό κόστος ανά στρέμμα δε διαφέρει αισθητά από αυτό των συμβατικών. Συμπερασματικά, οι μέχρι σήμερα συγκριτικές έρευνες μεταξύ των δύο συστημάτων παραγωγής έχουν δείξει ότι οι αποδόσεις των βιολογικών καλλιεργειών, στις περισσότερες περιπτώσεις, υπολείπονται των αντίστοιχων συμβατικών. Όσον αφορά την οικονομικότητα του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής φαίνεται, σύμφωνα με τα παραπάνω, να είναι περισσότερο επικερδές ή τουλάχιστον να μην υπολείπεται αισθητά στις περισσότερες περιπτώσεις, από τα συμβατικά συστήματα παραγωγής και αυτό λόγω κυρίως των μέτρων πολιτικής (επιδοτήσεις) και των υψηλότερων τιμών παραγωγού. Αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό για το μέλλον της βιολογικής γεωργίας, διότι μη επικερδή γεωργικά συστήματα, ακόμα και αειφόρα, δεν θα μπορέσουν να συνεχίσουν να υπάρχουν (Edwards et al., 2001). Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί, ότι τα παραπάνω αποτελέσματα πρέπει να ερμηνεύονται ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά δομής κάθε χώρας (οργάνωση, γεωργική παράδοση, μέγεθος γεωργικού τομέα, δομή αγοράς, οικονομική κατάσταση, σύστημα παιδείας κτλ.), τη χρονική διάρκεια διεξαγωγής της έρευνας και των μέτρων στήριξης κινήτρων που εφαρμόζουν Διάρθρωση της διατριβής Η παρούσα διατριβή δομείται σε 10 κεφάλαια: 20

26 Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται ο προβληματισμός και η αναγκαιότητα της διατριβής, παρουσιάζεται ο αντικειμενικός σκοπός της έρευνας, παρατίθεται η βιβλιογραφική ανασκόπηση και παρουσιάζεται η διάρθρωση της διατριβής. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρατίθεται η μεθοδολογία έρευνας στην οποία περιλαμβάνονται: α) η μέθοδος δειγματοληψίας που ακολουθήθηκε και η παρουσίαση του ερωτηματολογίου, β) οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την επίτευξη των σκοπών της έρευνας. Στη συνέχεια περιγράφεται η περιοχή στην οποία διεξήχθη η έρευνα (Κεντρική Μακεδονία) και παρουσιάζονται αναλυτικά οι επί μέρους νομοί. Στο επόμενο κεφάλαιο (3 ο ) παρουσιάζεται η υιοθέτηση εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας Παγκοσμίως, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα τόσο σε περιφερειακό επίπεδο όσο και σε επίπεδο νομών. Επίσης, αναφέρονται τα είδη των καλλιεργειών στα οποία εφαρμόζεται η βιολογική γεωργία και το ύψος των οικονομικών ενισχύσεων που λαμβάνουν οι βιοκαλλιεργητές. Το κεφάλαιο αυτό αποσκοπεί στην δημιουργία μίας πιο ολοκληρωμένης εικόνας όσον αφορά το βαθμό υιοθέτησης του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής και κρίθηκε αναγκαίο, διότι αποτελεί το γενικό πλαίσιο στο οποίο ανήκει η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια, η οποία θα αναλυθεί εκτενέστερα στο επόμενο κεφάλαιο. Το τέταρτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τη διαχρονική εξέλιξη της αμπελοκαλλιέργειας και της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας στην Ελλάδα, τόσο σε περιφερειακό επίπεδο όσο και σε επίπεδο νομών. Επίσης, παρουσιάζεται η πολιτική στον αμπελοοινικό τομέα και ειδικότερα τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν με την ισχύουσα Κοινή Οργάνωση Αγοράς (ΚΟΑ) οίνου, σε συνδυασμό με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες που επικρατούν στην αγορά και η ανάγκη ριζικής μεταρρύθμισης στον τομέα του οίνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της περιγραφικής στατιστικής τα οποία περιλαμβάνουν τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των καλλιεργητών αμπέλου, τις στάσεις τους απέναντι σε διάφορα ζητήματα, όπως τη βιολογική γεωργία και τον τρόπο ενημέρωσης πληροφόρησης τους, αλλά και την περιγραφή των κύριων χαρακτηριστικών των εκμεταλλεύσεων τους, με στόχο τη δημιουργία του προφίλ των βιολογικών, πρώην βιολογικών και συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου και την εξαγωγή των πρώτων συμπερασμάτων. Το έκτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την τεχνικοοικονομική ανάλυση και την συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση των μέσων εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση της αμπέλου, με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά τη σύνθεση της ακαθάριστης προσόδου, των δαπανών παραγωγής και των 21

27 οικονομικών αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται από τα δύο «εναλλακτικά» συστήματα παραγωγής. Στο έβδομο κεφάλαιο πραγματοποιείται η οικονομετρική εκτίμηση του υποδείγματος προσδιορισμού των παραγόντων που επηρεάζουν την πιθανότητα για υιοθέτηση της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας. Συγκεκριμένα, το υπόδειγμα που χρησιμοποιήθηκε (logit) περιγράφεται μαθηματικά, εκτιμάται και ελέγχεται στατιστικά. Ακολουθεί η παρουσίαση και ο σχολιασμός των αποτελεσμάτων που προέκυψαν με την βοήθεια του οικονομετρικού αυτού υποδείγματος και στη συνέχεια προτείνονται μέτρα πολιτικής που απορρέουν από τα ανωτέρω αποτελέσματα. Το όγδοο κεφάλαιο περιλαμβάνει το οικονομετρικό υπόδειγμα (logit) που εφαρμόστηκε για να προσδιοριστούν οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συνέχιση παραμονή των παραγωγών στην βιολογική αμπελοκαλλιέργεια. Περιέχει την εκτίμηση και το σχολιασμό των αποτελεσμάτων του υποδείγματος, τους ελέγχους προσαρμογής του υποδείγματος στα δεδομένα, τα προτεινόμενα, βάσει των αποτελεσμάτων, μέτρα πολιτικής και τέλος τη σύνοψη των βασικών συμπερασμάτων των δύο υποδειγμάτων (logit) που χρησιμοποιήθηκαν για τον προσδιορισμό των παραγόντων υιοθέτησης και συνέχισης της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας. Στο επόμενο κεφάλαιο (9 ο ) χρησιμοποιείται η μεθοδολογία της ανάλυσης διαρκείας (duration analysis) και πιο συγκεκριμένα το υπόδειγμα αναλογικού κινδύνου Cox (Cox proportional hazard model), για τον προσδιορισμό του «κινδύνου» υιοθέτησης της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας, εισάγοντας τη διάσταση του χρόνου στη μελέτη των παραγόντων υιοθέτησης. Πραγματοποιείται η εκτίμηση και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της παλινδρόμησης αναλογικού κινδύνου Cox και στη συνέχεια ακολουθεί ο σχολιασμός των αποτελεσμάτων και η εξαγωγή συμπερασμάτων, καθώς και η πρόταση των ανάλογων μέτρων πολιτικής. Τέλος, πραγματοποιείται σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο υποδειγμάτων (Cox και logit) όσον αφορά τους παράγοντες μεταβλητές που επηρεάζουν την υιοθέτηση της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας Η περίληψη, τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της διατριβής συνοψίζονται στο τελευταίο, 10 ο κεφάλαιο, όπου διατυπώνονται επίσης τόσο προτάσεις για μία πιο αποτελεσματική πολιτική στον τομέα της βιολογικής γεωργίας, όσο και προτάσεις για περαιτέρω έρευνα. 22

28 Κεφάλαιο Δεύτερο ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1. Εισαγωγή Για την διερεύνηση των παραγόντων που επηρεάζουν την απόφαση των καλλιεργητών αμπέλου για υιοθέτηση ή συνέχιση της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας μελετήθηκαν αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις υπό συμβατική, βιολογική και πρώην βιολογική διαχείριση. Για την απόκτηση των απαιτούμενων πληροφοριών πραγματοποιήθηκε πρωτογενής έρευνα στην Κεντρική Μακεδονία και συγκεκριμένα στους νομούς: Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Πιερίας, Πέλλας, Κιλκίς, Ημαθίας και Σερρών. Η έρευνα διενεργήθηκε με την βοήθεια ερωτηματολογίων τα οποία συμπληρώθηκαν με προσωπικές συνεντεύξεις κατά το χρονικό διάστημα Όσον αφορά τον αριθμό των εκμεταλλεύσεων που συμμετείχαν στην έρευνα επιλέχθηκε μόνο για την περίπτωση των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική και πρώην βιολογική διαχείριση να μελετηθεί ολόκληρος ο πληθυσμός, ενώ δειγματοληπτική έρευνα διενεργήθηκε για την περίπτωση των συμβατικών αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων. Επιπλέον για την γενικότερη περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης στον τομέα της βιολογικής γεωργίας και ειδικότερα στον κλάδο της αμπελοκαλλιέργειας, χρησιμοποιήθηκαν και δευτερογενείς πηγές δεδομένων από τις Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, τους Πιστοποιητικοί Οργανισμοί, κτλ Πλαίσιο δειγματοληψίας Όπως προαναφέρθηκε μόνο για την περίπτωση των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική και πρώην βιολογική διαχείριση επιλέχθηκε να μελετηθεί ολόκληρος ο πληθυσμός, ο οποίος ο οποίος αποτελείτο από 40 και 53 αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις υπό βιολογική και πρώην βιολογική διαχείριση αντίστοιχα, σύμφωνα με τα στοιχεία των Διευθύνσεων Αγροτικής Ανάπτυξης κάθε νομού αλλά και των αρμόδιων πιστοποιητικών οργανισμών για το έτος

29 Μόνο για την περίπτωση των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων υπό συμβατική διαχείριση διενεργήθηκε δειγματοληπτική έρευνα για τον υπολογισμό αντιπροσωπευτικού δείγματος. Με την δειγματοληπτική έρευνα επιδιώκεται, μέσω της χρησιμοποίησης δείγματος στατιστικών μονάδων, η απόκτηση πληροφοριών και η γενίκευση των συμπερασμάτων στο σύνολο του πληθυσμού των στατιστικών μονάδων (Σιάρδος, 1997). Η χρησιμοποίηση της μεθόδου αυτής παρουσιάζει μεταξύ άλλων τα ακόλουθα πλεονεκτήματα: α) προσφέρεται για την συγκέντρωση μεγάλου όγκου στοιχείων από άτομα τα οποία ζουν σε ένα ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, β) δίνει την δυνατότητα για περισσότερη εμβάθυνση στη μελέτη των χαρακτηριστικών των ατόμων που μελετά και γ) επιτρέπει την τήρηση ομοιόμορφων διαδικασιών κατά την συγκέντρωση του υλικού (Δαουτόπουλος, 2005). Η επιλογή του δείγματος των εκμεταλλεύσεων υπό συμβατική διαχείριση της αμπέλου πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της ενστρωματωμένης τυχαίας δειγματοληψίας και συγκεκριμένα της κατανομής κατά Neyman, η οποία θεωρείται περισσότερο αποτελεσματική για την επιλογή δείγματος γεωργικών εκμεταλλεύσεων (Σιάρδος, 1997). Σύμφωνα με την δειγματοληπτική αυτή μέθοδο, ο πληθυσμός δεν αντιμετωπίζεται σαν ένα ενιαίο σύνολο, αλλά ως ένας αριθμός από στρώματα ομάδες, ομοιογενή σε ένα η περισσότερα χαρακτηριστικά, με στόχο την απόκτηση πληροφοριών από κάθε στρώμα του πληθυσμού έρευνας (Δαουτόπουλος, 2005, Σιάρδος, 1997). Επιπλέον πλεονεκτήματα της προαναφερόμενης δειγματοληπτικής μεθόδου είναι ότι εξασφαλίζει για το ίδια μεγέθη δείγματος μεγαλύτερη ακρίβεια (Δαουτόπουλος, 2005) και επιτρέπει την ύπαρξη αποτελεσμάτων με την επιθυμητή ακρίβεια για συγκεκριμένους υποπληθυσμούς, έναντι της απλής τυχαίας δειγματοληψίας (Σιάρδος, 1997). Σύμφωνα με την μέθοδο της ενστρωματωμένης τυχαίας δειγματοληψίας κατανομής Neyman, το μέγεθος του δείγματος προκύπτει από την σχέση: n = ( ΣN s ) N D 2 h h (2.1) +Σ Nhsh Και η κατανομή του στα στρώματα από τη σχέση: n h N s = h h n N h s (2.2) Σ h 24

30 Όπου, n= το συνολικό μέγεθος του δείγματος σε όλα τα στρώματα n h = το μέγεθος του δείγματος σε κάθε στρώμα N h = ο δειγματοληπτούμενος πληθυσμός σε κάθε στρώμα N= ο συνολικός πληθυσμός s h = η τυπική απόκλιση των τιμών της μεταβλητής σε κάθε στρώμα, εκτιμώμενη από προκαταρκτική δειγματοληψία D= επιθυμητό τυπικό σφάλμα που δίνεται από την σχέση D= d z, όπου d= η επιζητούμενη ακρίβεια υποκειμενικά καθοριζόμενη και z= ο συντελεστής αξιοπιστίας, ο οποίος λαμβάνεται συνήθως ίσος με 3. Στη συγκεκριμένη έρευνα, σύμφωνα με τα δεδομένα των Διευθύνσεων Αγροτικής Ανάπτυξης κάθε νομού, ο συνολικός πληθυσμός συμβατικών αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων της Κεντρικής Μακεδονίας ανέρχεται, για το έτος 2003, στις εκμεταλλεύσεις. Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν επτά στρώματα, που αντιπροσώπευαν τους επτά νομούς της περιοχής έρευνας με τον αντίστοιχο αριθμό αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων που διέθεταν. Για τον υπολογισμό του δείγματος των συμβατικών αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων χρησιμοποιήθηκε ένα ειδικά διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο, προκειμένου να υπολογιστεί η τυπική απόκλιση. Από την προκαταρκτική δειγματοληψία η οποία διενεργήθηκε σε κάθε στρώμα, εκτιμήθηκε σε κάθε νομό η τυπική απόκλιση της μεταβλητής καλλιεργούμενη έκταση αμπέλου των εκμεταλλεύσεων υπό συμβατική διαχείριση. Η επιζητούμενη ακρίβεια (d) καθορίσθηκε σε ± 5 στρέμματα, ενώ ο συντελεστής αξιοπιστίας (z) έλαβε την τιμή 3 (επίπεδο αξιοπιστίας (P) = 99,7%). Οι κατανομή των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων σε κάθε νομό, η εκτιμώμενη τυπική απόκλιση, ο υπολογισμός του συνολικού δείγματος και η κατανομή αυτού στα στρώματα νομούς, σύμφωνα με τις σχέσεις (2.1) και (2.2), δίνεται στον παρακάτω πίνακα: 25

31 Πίνακας 2.1. Κατανομή των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων σε κάθε νομό, εκτιμώμενη τυπική απόκλιση και κατανομή του δείγματος στα στρώματα νομούς Νομοί Αριθμός αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων (N h ) Τυπική απόκλιση (S h ) Κατανομή του δείγματα στα στρώματα νομούς (n h ) Ημαθία ,4 16 Θεσσαλονίκη ,5 27 Κιλκίς ,8 8 Πέλλας ,3 19 Πιερίας ,1 6 Σέρρες ,1 21 Χαλκιδική ,4 24 Σύνολο Πηγή: ΕΣΥΕ, 2005 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι για λόγους ασφάλειας, για τυχόν ασάφειες ή παραλήψεις σε κάποιο ερωτηματολόγιο συγκεντρώθηκαν επιπλέον επτά ερωτηματολόγια με αποτέλεσμα το συνολικό δείγμα συμβατικών αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων να ανέλθει σε 128 εκμεταλλεύσεις. Αξίζει επίσης να τονισθεί ότι ο συνολικός αριθμός αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων (υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση) που μελετήθηκε ανέρχεται σε 221 εκμεταλλεύσεις και αντιπροσωπεύει το 3,3% των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων της Κεντρικής Μακεδονίας Διάρθρωση ερωτηματολογίων Για την εγκυρότερη αλλά και αποτελεσματικότερη διεξαγωγή της έρευνας σχεδιάστηκαν τρία διαφορετικά ερωτηματολόγια, ένα για κάθε περίπτωση αμπελοκαλλιεργητών (βιοκαλλιεργητές, πρώην βιοκαλλιεργητές, συμβατικοί καλλιεργητές αμπέλου), τα οποία συμπληρώθηκαν με προσωπικές συνεντεύξεις. Το κάθε ερωτηματολόγιο ήταν χωρισμένο σε τρεις βασικές ενότητες. Η πρώτη ενότητα του ερωτηματολογίου περιελάμβανε ερωτήσεις για τα ατομικά χαρακτηριστικά των αρχηγών της εκμετάλλευσης (ηλικία, εκπαίδευση, οικογενειακή κατάσταση, καταγωγή, κτλ.), τον τρόπο οργάνωσης (μέλος συνεταιρισμού ή ομάδας παραγωγών) και επιμόρφωσης τους (παρακολούθηση σεμιναρίων) και γενικότερα ζητήματα που αφορούν τους λόγους αλλά και την διάρκεια ενασχόλησης τους με την γεωργία. 26

32 Η δεύτερη ενότητα περιελάμβανε ερωτήσεις για τα γενικά χαρακτηριστικά της γεωργικής εκμετάλλευσης (μέγεθος της εκμετάλλευσης, έκταση αμπέλου, κτλ.), τις απαιτήσεις της καλλιέργειας της αμπέλου σε εργασία (οικογενειακή και ξένη), το είδος του μηχανικού και κτιριακού εξοπλισμού της εκμετάλλευσης, κτλ. με σκοπό τον υπολογισμό των δαπανών και προσόδων που προκύπτουν αποκλειστικά και μόνο από την καλλιέργεια της αμπέλου. Επίσης, περιελάμβανε ερωτήσεις για την διάθεση της παραγωγής (σταφύλια), την αντιμετώπιση καλλιεργητικών προβλημάτων και την τήρηση αρχείου καλλιεργητικής δραστηριότητας. Η τρίτη ενότητα περιλάμβανε ερωτήσεις για τις στάσεις απόψεις των παραγωγών απέναντι σε διάφορα ζητήματα, όπως π.χ. τη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια και γενικότερα τη βιολογική γεωργία, τους λόγους κίνητρα ένταξης, αλλά και τον τρόπο ενημέρωσης πληροφόρησης τους, με στόχο να εξαχθούν συμπεράσματα ως προς τους παράγοντες που επηρεάζουν την υιοθέτηση ή μη του βιολογικού τρόπου καλλιέργειας της αμπέλου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ερωτήσεις ήταν ίδιες ή παρόμοιες για κάθε ομάδα παραγωγών, ενώ ο αριθμός των ερωτήσεων διαφοροποιούνταν ανάλογα με την περίπτωση (βιοκαλλιεργητές: 89, πρώην βιοκαλλιεργητές: 83 και συμβατικοί: 68 ερωτήσεις) Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε δοκιμαστική συμπλήρωση των ερωτηματολογίων σε δείγμα 43 αμπελοκαλλιεργητών συνολικά, ισότιμα κατανεμημένο στους επτά νομούς της περιοχής έρευνας (4 βιοκαλλιεργητές αμπέλου, 4 πρώην βιοκαλλιεργητές αμπέλου και 35 συμβατικούς αμπελοκαλλιεργητές) με σκοπό να διαπιστωθεί: α) κατά πόσο οι ερωτήσεις είναι σε θέση να εξασφαλίσουν τις πληροφορίες τις οποίες σχεδιάστηκαν να συγκεντρώσουν, β) τυχόν παραλήψεις ή ασάφειες και γ) να διαπιστωθεί η χρονική διάρκεια που απαιτείται για την συμπλήρωση του ερωτηματολογίου Από το αποτέλεσμα της δοκιμαστικής συμπλήρωσης δεν προέκυψαν σοβαρές τροποποιήσεις, παρά μόνο μερικές παρατηρήσεις που αφορούσαν τον τρόπο συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων Μεθοδολογία έρευνας Για την εκτίμηση των παραγόντων που επηρεάζουν την απόφαση κάποιου παραγωγού να εισέλθει και να εφαρμόσει το βιολογικό τρόπο καλλιέργειας της αμπέλου, 27

33 όσο και για την απόφαση του να συνεχίσει ή να εξέλθει από το εναλλακτικό αυτό σύστημα παραγωγής, χρησιμοποιήθηκαν δύο διαφορετικά οικονομετρικά υποδείγματα: Α) Το οικονομετρικό υπόδειγμα logit (binary logit model). (Αναλυτική παρουσίαση των υποδειγμάτων γίνεται στα κεφάλαια 7 και 8). Για την επίτευξη του βασικού σκοπού της έρευνας δημιουργήθηκαν δύο διαφορετικά υποδείγματα logit: 1) Υπόδειγμα logit που εφαρμόστηκε μεταξύ βιολογικών και συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου για την εκτίμηση των παραγόντων που επηρεάζουν την απόφαση για υιοθέτηση της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας. 2) Υπόδειγμα logit, που εφαρμόστηκε μεταξύ βιολογικών και πρώην βιολογικών καλλιεργητών αμπέλου, για την εκτίμηση των παραγόντων που επηρεάζουν την απόφαση για συνέχιση ή εγκατάλειψη του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής. Β) Το υπόδειγμα αναλογικού κινδύνου Cox (Cox proportional hazard model). (Αναλυτική παρουσίαση του υποδείγματος γίνεται στο κεφάλαιο 9). Το υπόδειγμα αναλογικού κινδύνου Cox, χρησιμοποιήθηκε στη συγκεκριμένη έρευνα ως ένα επιπλέον βήμα στην ανάλυση και κατανόηση των παραγόντων υιοθέτησης διότι μας επιτρέπει, σε αντίθεση με το μοντέλο logit, να λάβουμε υπόψη το χρόνο που απαιτείται για την πραγματοποίηση ενός συγκεκριμένου γεγονότος (στη συγκεκριμένη περίπτωση ο χρόνος που απαιτείται για την υιοθέτηση της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας) εκτιμώντας την επίδραση ορισμένων ερμηνευτικών μεταβλητών σε ένα δυναμικό χρονικό πλαίσιο. Για την επίτευξη των επιπλέον σκοπών της έρευνας πραγματοποιήθηκε: Γ) Τεχνικοοικονομική ανάλυση της μέσης εκμετάλλευσης υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση της αμπέλου, με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά τη σύνθεση της ακαθάριστης προσόδου, τη συμμετοχή των τριών συντελεστών παραγωγής στη σύνθεση των συνολικών παραγωγικών δαπανών και τα οικονομικά αποτελέσματα που επιτυγχάνονται. Δ) Συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση μεταξύ των μέσων αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση, με στόχο 28

34 την εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά την οικονομικότητα των δύο εναλλακτικών συστημάτων παραγωγής. Επίσης εφαρμόστηκε στατιστικός έλεγχος για την αξιολόγηση των παρατηρούμενων διαφορών δύο μέσων (έλεγχος t student), μεταξύ των μέσων εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική, πρώην βιολογική και συμβατική διαχείριση της αμπέλου, σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Ε) Περιγραφική στατιστική για την δημιουργία του προφίλ των βιολογικών, πρώην βιολογικών και συμβατικών καλλιεργητών αμπέλου, το οποίο αναδεικνύει τις διαφορές ή τις ομοιότητες στα κοινωνικά χαρακτηριστικά, στις στάσεις απόψεις, αλλά και στα χαρακτηριστικά των εκμεταλλεύσεων τους Περιοχή έρευνας Η περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας καταλαμβάνει το κεντρικό τμήμα της Βόρειας Ελλάδας και αποτελεί με τετραγωνικά χιλιόμετρα την πρώτη σε έκταση περιφέρεια της Ελλάδας (14,5% της συνολικής έκτασης της χώρας). Αποτελείται από τους νομούς Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλας, Πιερίας, Σερρών και Χαλκιδικής και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη περιφέρεια από άποψη πληθυσμού της χώρας ( κατοίκους). 29

35 Πηγή: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, 2007 Σε επίπεδο νομού το 2001, το 56,4% του πληθυσμού της περιφέρειας κατοικούσε στον νομό Θεσσαλονίκης και ακολουθούν οι νομοί Σερρών (10,7%), Πέλλας (7,8%), Ημαθίας (7,7%), Πιερίας (6,9%), Χαλκιδικής (5,7%) και Κιλκίς (4,7%). Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο ο πληθυσμός της περιφέρειας αυξήθηκε συνολικά κατά 9,6%, πάνω από το μέσο όρο της χώρας (6,9%) με το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης να παρατηρείτε στους νομούς Χαλκιδικής (13,9%), Θεσσαλονίκης (11,7%), Πιερίας (11,2%) και το μικρότερο στο νομό Ημαθίας (2,6%). 30

36 Πίνακας 2.2. Πληθυσμιακή εξέλιξη της Κεντρικής Μακεδονίας κατά το χρονικό διάστημα Πληθυσμός κατά τις απογραφές Ποσοστιαία μεταβολή (%) Κεντρική Μακεδονία ,6 Ημαθίας ,6 Θεσσαλονίκης ,7 Κιλκίς ,0 Πέλλης ,1 Πιερίας ,2 Σερρών ,2 Χαλκιδικής ,9 Σύνολο χώρας ,9 Πηγή: ΕΣΥΕ, απογραφή πληθυσμού 1991,2001 Εξετάζοντας την απασχόληση στην Κεντρική Μακεδονία, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, παρατηρούμε ότι ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός (άτομα τα οποία εργάζονται ή ψάχνουν για εργασία), αποτελεί το 46,8% του πληθυσμού της περιφέρειας ( άτομα), όσο δηλαδή είναι και το ποσοστό της χώρας για το ίδιο έτος (ΕΣΥΕ, 2001). Όσον αφορά την απασχόληση στον πρωτογενή τομέα, από το σύνολο των οικονομικά ενεργών ατόμων της περιφέρειας που δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας ( ), το 17,2% αυτών απασχολούνται στον πρωτογενή τομέα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Κεντρική Μακεδονία αν και μείωσε κατά 3,6% τον αριθμό των απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα κατά την δεκαετία , παρόλα αυτά εμφανίζει, σε σχέση με τον μέσο όρο της χώρας, ελαφρώς μεγαλύτερο ποσοστό (+2,0%) (πίνακας 2.3). 31

37 Πίνακας 2.3. Απασχολούμενοι στον πρωτογενή τομέα στην Κεντρική Μακεδονία κατά την χρονική περίοδο Πρωτογενής Τομέας Ποσοστό συμμετοχής Διαφορά (%) Κεντρική Μακεδονία ,9 17,2-3,6 Σύνολο χώρας ,2-5,3 Πηγή: ΕΣΥΕ, 1991,2001 Η περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας καταλαμβάνει τετραγωνικά χιλιόμετρα από τα οποία τα 47,7% χαρακτηρίζονται ως πεδινά, τα 30,9% ως ημιορεινά και μόνο τα 21,7% ως ορεινά (πίνακας 2.4). Από το σύνολο της έκτασης του νομού, το 43,7% είναι καλλιεργούμενες εκτάσεις και αγραναπαύσεις, το 32,6% βοσκοτόπια, το 10,0% είναι δάση ενώ το 5,8% είναι οικισμοί (κτίρια, δρόμοι, κ.τ.λ.) (ΕΣΥΕ,1995). Πίνακας 2.4. Κατανομή της έκτασης του νομού Θεσσαλονίκης ανάλογα με το ανάγλυφο του εδάφους, 2001 Πεδινό Ημιορεινό Ορεινό Σύνολο Χλμ 2 % Χλμ 2 % Χλμ 2 % Χλμ 2 % Κ. Μακεδονία 9.077,4 47,4 5922,7 30, ,0 21, ,1 100,0 Σύνολο χώρας ,1 28, ,9 29, ,4 42, ,4 100,0 Πηγή: ΕΣΥΕ, Κατανομή της εκτάσεως της Ελλάδας κατά βασικές κατηγορίες χρήσεως, 2001 Διαθέτει συνολικά εκμεταλλεύσεις και χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση που φθάνει τα στρέμματα. Αποτελεί την περιφέρεια με την μεγαλύτερη καλλιεργούμενη έκταση και τον μεγαλύτερο αριθμό εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας βρίσκεται περίπου το 10,0% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και το 14,1% των εκμεταλλεύσεων της χώρας. Από την κατανομή της γεωργικής έκτασης κατά βασικές κατηγορίες χρήσης, διαπιστώνεται ότι οι ετήσιες καλλιέργειες καταλαμβάνουν το 76,0% της γεωργικής 32

38 έκτασης, το 12,3% από δενδρώδεις καλλιέργειες, το 1,0% από αμπέλια και σταφιδάμπελα και το 10,7% της γεωργικής έκτασης της περιφέρειας είναι βοσκότοποι. Όσον αφορά τη βιολογική γεωργία η Κεντρική Μακεδονία διαθέτει την μεγαλύτερη καλλιεργούμενη έκταση υπό βιολογική διαχείριση στην Ελλάδα ( στρέμματα) και κατά συνέπεια το υψηλότερο βαθμό υιοθέτησης του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής στο σύνολο της χώρας. Ο συνολικός αριθμός των εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν το αειφόρο αυτό σύστημα παραγωγής ανέρχεται σε 1571 και σε συνδυασμό με την έκταση υπό βιολογική διαχείριση ( στρέμματα) διαπιστώνεται ότι ο μέσος όρος βιολογικά καλλιεργούμενων στρεμμάτων ανά εκμετάλλευση στην περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας ανέρχεται σε 128,7 στρέμματα. Όσον αφορά τις σημαντικότερες καλλιέργειες εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας διαπιστώνεται ότι το 64,0% περίπου των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση του νομού καλύπτεται από 3 κυρίως καλλιέργειες: τις ετήσιες καλλιέργειες ( στρέμματα), το σιτάρι ( στρέμματα) και την ελιά ( στρέμματα). Αξίζει να σημειωθεί ότι η Κεντρική Μακεδονία αποτελεί με στρέμματα την δεύτερη μεγαλύτερη περιφέρεια εφαρμογής της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας (πρώτη είναι η Πελοπόννησος), αντιπροσωπεύοντας το 24,0% των εκτάσεων αμπέλου υπό βιολογική διαχείριση της χώρας και το 13,5% των εκτάσεων αμπέλου της περιφέρειας (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης Νομός Ημαθίας Ο νομός Ημαθίας καταλαμβάνει περίπου το κεντρικό τμήμα της Μακεδονίας και συνορεύει στα βόρεια με τον νομό Πέλλας, στα νοτιοανατολικά με τον νομό Πιερίας, στα ανατολικά με τον νομό Θεσσαλονίκης και στα νοτιοδυτικά με τον νομό Κοζάνης. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Βέροια και αποτελεί με κατοίκους τον τέταρτο μεγαλύτερο νομό της περιφέρειας. Αποτελείται από δύο επαρχίες και διαιρείται συνολικά σε δώδεκα δήμους, με πυκνότητα πληθυσμού τους 84,4 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο ο πληθυσμός του νομού αυξήθηκε μόνο κατά 2,6%, με αποτέλεσμα να αποτελεί το νομό με τη μικρότερη αύξηση πληθυσμού της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Ο νομός Ημαθίας καταλαμβάνει τετραγωνικά χιλιόμετρα από τα οποία τα 44,7% χαρακτηρίζονται ως ορεινά, τα 48,5% ως πεδινά και μόνο το 6,8% της έκτασης του νομού χαρακτηρίζεται ως ημιορεινή. Διαθέτει συνολικά εκμεταλλεύσεις και χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση που ξεπερνά να στρέμματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νομός Ημαθίας διαθέτει το 8,6% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και το 15,1% των εκμεταλλεύσεων, της 33

39 Κεντρικής Μακεδονίας. Όσον αφορά την κατανομή της γεωργικής έκτασης κατά βασικές κατηγορίες χρήσης, διαπιστώνεται ότι το 58,8% καλύπτετε από ετήσιες καλλιέργειες, το 36,2% από δενδρώδεις καλλιέργειες, το 1,8% από αμπέλια και σταφιδάμπελα και μόνο το 0,2% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης του νομού είναι καλύπτεται από βοσκότοπους. Όσον αφορά την βιολογική γεωργία ο νομός Ημαθίας δεν φαίνεται να έχει υιοθετήσει σε ικανοποιητικό βαθμό το εναλλακτικό αυτό σύστημα παραγωγής, αφού διαθέτει μόλις στρέμματα δηλαδή το 0,6% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της χώρας και μόνο το 3,0% των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων της περιφέρειας. Ο συνολικός αριθμός των εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν την εναλλακτική αυτή μορφή γεωργίας ανέρχεται σε 234 και σε συνδυασμό με την καλλιεργούμενη βιολογικά έκταση διαπιστώνεται ότι ο μέσος όρος βιολογικά καλλιεργούμενων στρεμμάτων ανά εκμετάλλευση στο νομό Ημαθίας ανέρχεται σε 26,3 στρέμματα. Όσον αφορά την κατανομή τις καλλιεργούμενης βιολογικά έκτασης παρατηρείται ότι η βιολογική γεωργία εφαρμόζεται κυρίως σε 3 καλλιέργειες: στα ακτινίδια (1.131 στρέμματα), τις ετήσιες καλλιέργειες (1.063 στρέμματα) και την μηδική (821 στρέμματα), οι οποίες και αντιπροσωπεύουν το 52,0% της βιολογικά καλλιεργούμενης έκτασης του νομού. Αξίζει να σημειωθεί ότι η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια καταλαμβάνει 431 στρέμματα και αντιπροσωπεύει το 5,2% των εκτάσεων αμπέλου του νομού (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης Νομός Θεσσαλονίκης Ο νομός Θεσσαλονίκης αποτελεί με τετραγωνικά χιλιόμετρα τον δεύτερο σε έκταση νομό της Κεντρικής Μακεδονίας. Συνορεύει βόρια με τους νομούς Κιλκίς και Σερρών, νότια με τον νομό Χαλκιδικής (ένα τμήμα βρέχεται και από τον Θερμαϊκό κόλπο), δυτικά με τους νομούς Ημαθίας και Πέλλας και ανατολικά βρέχεται από τον Στρυμονικό κόλπο. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Θεσσαλονίκη και αποτελεί, με κατοίκους τον μεγαλύτερο νομό της περιφέρειας και τον δεύτερο μεγαλύτερο πληθυσμιακά νομό της χώρας. Διαιρείται σε τέσσερις επαρχίες και σαράντα τρείς δήμους, με πυκνότητα πληθυσμού τους 287,2 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Όπως προαναφέρθηκε ο νομός Θεσσαλονίκης αποτελεί τον δεύτερο σε έκταση νομό της Κεντρικής Μακεδονίας με το 68,4% των εκτάσεων του να χαρακτηρίζονται ως πεδινά, τα 32,8% ως ημιορεινά και μόνο το 6,8% της έκτασης του νομού χαρακτηρίζεται ως ορεινή. Διαθέτει συνολικά εκμεταλλεύσεις και χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση που φθάνει τα στρέμματα. Αποτελεί το νομό με την μεγαλύτερη καλλιεργούμενη 34

40 έκταση και τον δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό εκμεταλλεύσεων στην Κεντρική Μακεδονία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νομός Θεσσαλονίκης καλύπτει το 21,2% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και διαθέτει το 17,8% των εκμεταλλεύσεων της περιφέρειας. Από την κατανομή της γεωργικής έκτασης κατά βασικές κατηγορίες χρήσης, διαπιστώνεται ότι οι ετήσιες καλλιέργειες καταλαμβάνουν το 80,8% της καλλιεργούμενης έκτασης του νομού, οι δενδρώδεις καλλιέργειες το 1,8%, τα αμπέλια και σταφιδάμπελα το 1,1%, οι βοσκότοποι το 6,4% και λοιπές καλλιέργειες καταλαμβάνουν το 9,9% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης του νομού. Ο νομός Θεσσαλονίκης αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους νομούς εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα. Διαθέτει συνολικά το 26,9% των καλλιεργούμενων βιολογικά εκτάσεων της περιφέρειας και το 5,2% εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της χώρας. Ο συνολικός αριθμός των εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν το αειφόρο αυτό σύστημα παραγωγής ανέρχεται σε 285 και σε συνδυασμό με την έκταση υπό βιολογική διαχείριση ( στρέμματα) διαπιστώνεται ότι ο μέσος όρος βιολογικά καλλιεργούμενων στρεμμάτων ανά εκμετάλλευση στο νομό Θεσσαλονίκης ανέρχεται σε 190,8 στρέμματα. Όσον αφορά τις σημαντικότερες καλλιέργειες εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας διαπιστώνεται ότι το 60,0% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση του νομού καλύπτεται από 3 κυρίως καλλιέργειες: το σιτάρι ( στρέμματα), τα σιτηρά ( στρέμματα) και την μηδική (7.838 στρέμματα). Η βιολογική καλλιέργεια της αμπέλου καταλαμβάνει στρέμματα, αντιπροσωπεύοντας το 5,5% της έκτασης αμπέλου του νομού (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης Νομός Πέλλας Ο νομός Πέλλας συνορεύει στα βόρεια με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, ανατολικά με τους νομούς Κιλκίς και Θεσσαλονίκης, δυτικά με τον νομό Φλώρινας και νότια με τους νομούς Ημαθίας και Κοζάνης. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Έδεσσα και αποτελεί με κατοίκους τον τρίτο μεγαλύτερο πληθυσμιακά νομό της περιφέρειας. Διαιρείται διοικητικά σε τρεις επαρχίες και σε έντεκα δήμους, με πυκνότητα πληθυσμού τους 58,2 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Ο νομός Πέλλας εκτείνεται σε τετραγωνικά χιλιόμετρα με το 45,3% της επιφάνειας του να χαρακτηρίζετε ως ορεινή, το 40,6% ως πεδινή και μόνο το 14,0% της έκτασης του νομού χαρακτηρίζεται ως ημιορεινή. Διαθέτει συνολικά εκμεταλλεύσεις και χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση που φθάνει τα στρέμματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο νομό Πέλλας βρίσκεται το 35

41 11,6% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και το 17,1% των εκμεταλλεύσεων της Κεντρικής Μακεδονίας. Από την κατανομή της γεωργικής έκτασης κατά βασικές κατηγορίες χρήσης, διαπιστώνεται ότι το 63,9% της καλλιεργούμενης έκτασης του νομού καλύπτεται από ετήσιες καλλιέργειες, το 33,2% από δενδρώδεις καλλιέργειες, το 1,1% από αμπέλια και σταφιδάμπελα και οι λοιπές καλλιέργειες καταλαμβάνουν το 1,8% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης του νομού. Όσον αφορά την εφαρμογή του βιολογικού τρόπου διαχείρισης των καλλιεργειών ο νομός Πέλλας δεν φαίνεται να έχει υιοθετήσει σε ικανοποιητικό βαθμό το εναλλακτικό αυτό σύστημα παραγωγής (4.437 στρέμματα). Αξίζει να σημειωθεί ότι διαθέτει μόλις το 2,2% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της περιφέρειας και μόνο το 0,4% των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας. Ο συνολικός αριθμός των εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν την εναλλακτική αυτή μορφή γεωργίας ανέρχεται σε 134 και σε συνδυασμό με την καλλιεργούμενη βιολογικά έκταση διαπιστώνεται ότι ο μέσος όρος βιολογικά καλλιεργούμενων στρεμμάτων ανά εκμετάλλευση στο νομό Πέλλας ανέρχεται σε 33,1 στρέμματα. Όσον αφορά την κατανομή τις καλλιεργούμενης βιολογικά έκτασης παρατηρείται ότι η βιολογική γεωργία εφαρμόζεται κυρίως σε 3 καλλιέργειες: στη μηδική (1.204 στρέμματα), τις ετήσιες καλλιέργειες (695 στρέμματα) και το αμπέλι (422 στρέμματα), οι οποίες και αντιπροσωπεύουν το 52,3% της βιολογικά καλλιεργούμενης έκτασης του νομού. Αξίζει επιπλέον να σημειωθεί ότι η καλλιέργεια της αμπέλου υπό βιολογική διαχείριση αντιπροσωπεύει το 5,5% των εκτάσεων αμπέλου του νομού (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης Νομός Πιερίας Ο νομός Πιερίας αποτελεί με τετραγωνικά χιλιόμετρα το μικρότερο σε έκταση νομό της Κεντρικής Μακεδονίας. Συνορεύει βόρεια με τον νομό Ημαθίας, ανατολικά βρέχεται από τον Θερμαϊκό κόλπο, δυτικά με τους νομούς Κοζάνης και Ημαθίας και νότια με τον νομό Λάρισας. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Κατερίνη και αποτελεί με κατοίκους τον πέμπτο μεγαλύτερο πληθυσμιακά νομό της περιφέρειας. Διαιρείται σε τέσσερις επαρχίες και δεκατρείς δήμους, με πυκνότητα πληθυσμού τους 85,7 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Όπως προαναφέρθηκε ο νομός Πιερίας αποτελεί τον μικρότερο σε έκταση νομό της Κεντρικής Μακεδονίας με το 17,0% των εκτάσεων του να χαρακτηρίζονται ως ορεινά, το 36,0% ως πεδινά και το 47,0% της έκτασης του νομού χαρακτηρίζεται ως ημιορεινή. Ο νομός Πιερίας διαθέτει στρέμματα χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και εκμεταλλεύσεις. Αποτελεί το νομό με την μικρότερη καλλιεργούμενη 36

42 έκταση και τον δεύτερο μικρότερο αριθμό εκμεταλλεύσεων στην Κεντρική Μακεδονία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νομός Πιερίας καλύπτει μόλις το 7,8% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και διαθέτει το 10,0% των εκμεταλλεύσεων της περιφέρειας. Από την κατανομή της γεωργικής έκτασης κατά βασικές κατηγορίες χρήσης, διαπιστώνεται ότι το 86,1% της καλλιεργούμενης έκτασης του νομού καλύπτεται από ετήσιες καλλιέργειες, το 10,0% από δενδρώδεις καλλιέργειες, το 0,4% από αμπέλια και σταφιδάμπελα και λοιπές καλλιέργειες καταλαμβάνουν το 3,5% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης του νομού. Όσον αφορά την βιολογική γεωργία ο νομός Πιερίας, αποτελεί τον νομό με τον μικρότερο αριθμό στρεμμάτων υπό βιολογική διαχείριση της περιφέρειας (3.704 στρέμματα). Αξίζει να σημειωθεί ότι καταλαμβάνει μόλις το 1,8% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της Κεντρικής Μακεδονίας και μόνο το 0,3% των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας. Ο συνολικός αριθμός των εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν το αειφόρο αυτό σύστημα παραγωγής ανέρχεται σε 94 και σε συνδυασμό με την έκταση υπό βιολογική διαχείριση (3.704 στρέμματα) διαπιστώνεται ότι ο μέσος όρος βιολογικά καλλιεργούμενων στρεμμάτων ανά εκμετάλλευση στο νομό Πιερίας ανέρχεται σε 39,4 στρέμματα. Όσον αφορά τις σημαντικότερες καλλιέργειες εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας διαπιστώνεται ότι το 63,5% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση του νομού καλύπτεται από δύο κυρίως καλλιέργειες: τα κάστανα (1.521 στρέμματα) και τις ετήσιες (831 στρέμματα). Η βιολογική καλλιέργεια της αμπέλου καταλαμβάνει 94 στρέμματα, αντιπροσωπεύοντας το 4,8% της έκτασης αμπέλου του νομού (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης Νομός Κιλκίς Ο νομός Κιλκίς συνορεύει στα βόρεια με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, στα νότια με τον νομό Θεσσαλονίκης, στα ανατολικά με τον νομό Σερρών και στα δυτικά με τον νομό Πέλλας. Πρωτεύουσα του νομού είναι το Κιλκίς και αποτελεί με κατοίκους τον μικρότερο σε πληθυσμό νομό της Κεντρικής Μακεδονίας. Διαιρείται σε δύο επαρχίες και σε έντεκα δήμους, με πυκνότητα πληθυσμού τους 35,4 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Ο νομός Κιλκίς καταλαμβάνει τετραγωνικά χιλιόμετρα από τα οποία τα 66,3% χαρακτηρίζονται ως πεδινά, τα 19,2% ως ημιορεινά και μόνο το 14,5% της έκτασης του νομού χαρακτηρίζεται ως ορεινή. Διαθέτει συνολικά εκμεταλλεύσεις και χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση που φθάνει τα στρέμματα. Αποτελεί το νομό τον μικρότερο αριθμό 37

43 εκμεταλλεύσεων στην Κεντρική Μακεδονία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο νομό Κιλκίς βρίσκεται το 15,1% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και μόλις το 9,6% των εκμεταλλεύσεων της Κεντρικής Μακεδονίας. Από την κατανομή της γεωργικής έκτασης κατά βασικές κατηγορίες χρήσης, διαπιστώνεται ότι το 97,3% της καλλιεργούμενης έκτασης του νομού καλύπτεται από ετήσιες καλλιέργειες, το 1,0% από δενδρώδεις καλλιέργειες, το 0,7% από αμπέλια και σταφιδάμπελα και λοιπές καλλιέργειες καταλαμβάνουν το 1,2% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης του νομού. Όσον αφορά την εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας, ο νομός Κιλκίς φαίνεται να έχει υιοθετήσει σε ικανοποιητικό μέχρι σήμερα βαθμό το εναλλακτικό αυτό σύστημα παραγωγής, καταλαμβάνοντας το 17,4% των καλλιεργούμενων βιολογικά εκτάσεων της περιφέρειας και το 3,4% των καλλιεργούμενων εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της χώρας. Ο συνολικός αριθμός των εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν την εναλλακτική αυτή μορφή γεωργίας ανέρχεται σε 181 και σε συνδυασμό με την καλλιεργούμενη βιολογικά έκταση ( στρέμματα) διαπιστώνεται ότι ο μέσος όρος βιολογικά καλλιεργούμενων στρεμμάτων ανά εκμετάλλευση στο νομό Κιλκίς ανέρχεται σε 140 στρέμματα. Όσον αφορά την κατανομή τις καλλιεργούμενης βιολογικά έκτασης παρατηρείται ότι η βιολογική γεωργία εφαρμόζεται κυρίως σε δύο καλλιέργειες: τις ετήσιες ( στρέμματα) και το σιτάρι ( στρέμματα), οι οποίες και αντιπροσωπεύουν το 75,0% της βιολογικά καλλιεργούμενης έκτασης του νομού. Αξίζει να σημειωθεί ότι η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια καταλαμβάνει 402 στρέμματα και αντιπροσωπεύει το 9,1% των εκτάσεων αμπέλου του νομού (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης Νομός Σερρών Ο νομός Σερρών αποτελεί με τετραγωνικά χιλιόμετρα το πρώτο σε έκταση νομό της Κεντρικής Μακεδονίας. Συνορεύει ανατολικά με τον νομό Δράμας, νοτιοανατολικά με τον νομό Καβάλας, δυτικά με τους νομούς Θεσσαλονίκης και Κιλκίς και βόρεια συνορεύει με την Βουλγαρία και την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Σέρρες και αποτελεί με κατοίκους τον δεύτερο μεγαλύτερο νομό της περιφέρειας. Διαιρείται σε τέσσερις επαρχίες και είκοσι δύο δήμους, με πυκνότητα πληθυσμού τους 50,6 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νομός Σερρών είναι ο νομός με τα περισσότερα χωριά σε όλη την Ελλάδα. Όπως προαναφέρθηκε ο νομός Σερρών αποτελεί τον πρώτο σε έκταση νομό της Κεντρικής Μακεδονίας με το 48,6% των εκτάσεων του να χαρακτηρίζονται ως πεδινά, τα 35,1% ως ημιορεινά ενώ το 16,3% της έκτασης του νομού χαρακτηρίζεται ως ορεινή. 38

44 Διαθέτει συνολικά εκμεταλλεύσεις και χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση που φθάνει τα στρέμματα. Αποτελεί το νομό με τον μεγαλύτερο αριθμό εκμεταλλεύσεων και δεύτερη μεγαλύτερη καλλιεργούμενη έκταση στην Κεντρική Μακεδονία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο νομό Σερρών βρίσκεται το 17,9% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και το 19,2% των εκμεταλλεύσεων της Κεντρικής Μακεδονίας. Από την κατανομή της γεωργικής έκτασης κατά βασικές κατηγορίες χρήσης, διαπιστώνεται ότι οι ετήσιες καλλιέργειες καταλαμβάνουν το 91,2% της καλλιεργούμενης έκτασης του νομού, οι δενδρώδεις καλλιέργειες το 3,2%, τα αμπέλια και σταφιδάμπελα το 0,5% και λοιπές καλλιέργειες καταλαμβάνουν το 5,1% χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης. Όσον αφορά την εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας ο νομός Σερρών, έχει μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης και εξάπλωσης του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής, αφού διαθέτει μόλις το 1,3% των εκτάσεων του για την παραγωγή προϊόντων υπό βιολογική διαχείριση ( στρέμματα). Αξίζει να σημειωθεί ότι καταλαμβάνει συνολικά το 9,1% των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων της περιφέρειας και το 1,8% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της χώρας. Ο συνολικός αριθμός των εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν το αειφόρο αυτό σύστημα παραγωγής ανέρχεται σε 209 και σε συνδυασμό με την έκταση υπό βιολογική διαχείριση ( στρέμματα) διαπιστώνεται ότι ο μέσος όρος βιολογικά καλλιεργούμενων στρεμμάτων ανά εκμετάλλευση στο νομό Σερρών ανέρχεται σε 87,8 στρέμματα. Όσον αφορά τις σημαντικότερες καλλιέργειες εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας διαπιστώνεται ότι το 61,6% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση του νομού καλύπτεται από δύο κυρίως καλλιέργειες: το σιτάρι (6.021 στρέμματα) και τις ετήσιες καλλιέργειες (5.269 στρέμματα). Η βιολογική καλλιέργεια της αμπέλου καταλαμβάνει 591 στρέμματα, αντιπροσωπεύοντας το 7,9% της έκτασης αμπέλου του νομού (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης Νομός Χαλκιδικής Ο νομός Χαλκιδικής συνορεύει στα βόρεια με την Θεσσαλονίκη, και από τις υπόλοιπες διευθύνσεις βρέχεται από το Αιγαίο Πέλαγος και συγκεκριμένα από τους κόλπους Θερμαϊκό, Κασσάνδρας, Αγίου Όρους και Στρυμονικό. Περιλαμβάνει γεωγραφικά την χερσόνησο της Χαλκιδικής πλην της ανατολικής χερσονήσου του Αγίου Όρους, που είναι διοικητικά ανεξάρτητη. Πρωτεύουσα του νομού είναι ο Πολύγυρος και αποτελεί με κατοίκους έναν από τους μικρότερους πληθυσμιακά νομούς της Κεντρικής Μακεδονίας. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι ο νομός Χαλκιδικής αποτελεί τον νομό με 39

45 το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης του πληθυσμού (13,9%), κατά την δεκαετία στην Κεντρική Μακεδονία. Διαιρείται σε δύο επαρχίες και σε δεκατέσσερις δήμους, με πυκνότητα πληθυσμού τους 35,9 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Ο νομός Χαλκιδικής καταλαμβάνει τετραγωνικά χιλιόμετρα από τα οποία τα 49,7% χαρακτηρίζονται ως ημιορεινά, τα 26,1% ως πεδινά και το 24,2% της έκτασης του νομού χαρακτηρίζεται ως ορεινή. Διαθέτει συνολικά εκμεταλλεύσεις και χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση που φθάνει τα στρέμματα. Ο νομός Χαλκιδικής καταλαμβάνει το 16,0% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και διαθέτει το 11,2% των εκμεταλλεύσεων της Κεντρικής Μακεδονίας. Από την κατανομή της γεωργικής έκτασης κατά βασικές κατηγορίες χρήσης, διαπιστώνεται ότι το 42,4% της καλλιεργούμενης έκτασης του νομού καλύπτεται από ετήσιες καλλιέργειες, το 21,0% από δενδρώδεις καλλιέργειες, το 0,6% από αμπέλια και σταφιδάμπελα, το 30,5% από άγονους βοσκότοπους και λοιπές καλλιέργειες καταλαμβάνουν το 5,5% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης του νομού. Όσον αφορά την υιοθέτηση του βιολογικού τρόπου διαχείρισης των καλλιεργειών, ο νομός Χαλκιδικής αποτελεί τον νομό με τον μεγαλύτερο αριθμό στρεμμάτων υπό βιολογική διαχείριση στην περιφέρεια και τον τρίτο σε εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας νομό της χώρας ( στρέμματα). Αξίζει να σημειωθεί ότι διαθέτει το 39,6% των καλλιεργούμενων βιολογικά εκτάσεων της Κεντρικής Μακεδονίας και το 7,7% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της χώρας. Ο συνολικός αριθμός των εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν την εναλλακτική αυτή μορφή γεωργίας ανέρχεται σε 434 και σε συνδυασμό με την καλλιεργούμενη βιολογικά έκταση διαπιστώνεται ότι ο μέσος όρος βιολογικά καλλιεργούμενων στρεμμάτων ανά εκμετάλλευση στο νομό Χαλκιδικής ανέρχεται σε 184,3 στρέμματα. Όσον αφορά την κατανομή τις καλλιεργούμενης βιολογικά έκτασης παρατηρείται ότι η βιολογική γεωργία εφαρμόζεται κυρίως σε δύο καλλιέργειες: τις ετήσιες καλλιέργειες ( στρέμματα) και την ελιά ( στρέμματα), οι οποίες και αντιπροσωπεύουν το 82,9% της βιολογικά καλλιεργούμενης έκτασης του νομού. Αξίζει να σημειωθεί ότι η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια καταλαμβάνει στρέμματα και αντιπροσωπεύει το 32,6% των εκτάσεων αμπέλου του νομού (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης 40

46 Κεφάλαιο Τρίτο Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3.1. Εισαγωγή Η βιολογική γεωργία, ως πρακτική έκφραση της γενικότερης οικολογικής αντίληψης, εμφανίστηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα (1913), ως απόρροια της φιλοσοφικής θεωρίας του Rudolf Steiner, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι κομμάτι μιας βιοδυναμικής ισορροπίας που ζει αλληλεπιδρώντας αρμονικά με το περιβάλλον (Ζωιόπουλος και Παπαθεοδώρου, 2000). Το 1940 ο Sir Albert Howard εκδίδει στην Αγγλία το βιβλίο An Agricultural Testament, όπου καταγράφει τις παρατηρήσεις του από την εικοσιπενταετή έρευνα στις Ινδίες (Μπούρμπος και Σκουντριδάκης, 1996). Με βάση τις παρατηρήσεις αυτές, δημιουργήθηκε στην Ευρώπη το πρώτο οργανωμένο κίνημα για τις φυσικές μεθόδους παραγωγής με την επονομασία The Soil Association. Η έννοια της βιολογικής γεωργίας εμφανίστηκε ξανά κατά τη δεκαετία του 60 και κυρίως του 70, όπου και ιδρύεται στη Γερμανία (1972) η οργάνωση IFOAM (Διεθνής Ομοσπονδία Κινημάτων Οργανικής Γεωργίας), με σκοπό τη μεγαλύτερη διάδοση και ανταλλαγή απόψεων πάνω στις αρχές και πρακτικές της οργανικής γεωργίας (Μπεόπουλος, 1999). Τη δεκαετία του 80 το ρεύμα αυτό εξαπλώνεται ταχέως τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Αμερική. Ωστόσο η πολιτική της αποδοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90, με τη θέσπιση του κανονισμού 2092/91 περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων (Βακουφάρης, 2002). Σήμερα, η βιολογική διαχείριση καλλιεργειών εφαρμόζεται σε περισσότερες από 120 χώρες του κόσμου, με τα υψηλότερα ποσοστά υιοθέτησης να παρατηρούνται στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες χώρες εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας παγκοσμίως καταλαμβάνοντας την 16 η θέση όσον αφορά την υιοθέτηση του αειφόρου αυτού συστήματος παραγωγής. 41

47 3.2. Η εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας σε παγκόσμιο επίπεδο Η βιολογική γεωργία εφαρμόζεται σήμερα σε περισσότερες από 120 χώρες του κόσμου και οι εκτάσεις που καλλιεργούνται με βιολογικό τρόπο, ανήλθαν περίπου στα 306 εκατομμύρια στρέμματα το 2005 (πίνακας 3.1) (Willer and Yussefi, 2007). Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3.1, τη μεγαλύτερη έκταση υπό βιολογική διαχείριση παγκοσμίως κατέχει η Αυστραλία με 118 εκατομμύρια στρέμματα και ακολουθούν η Αργεντινή (31 εκ. στρ.), η Κίνα (23 εκ. στρ.), οι Η.Π.Α. (16,2 εκ. στρ.) και η Ιταλία (10,7 εκ. στρ.) (σχήμα 3.1). Θα πρέπει να επισημανθεί ότι τόσο στην Αυστραλία όσο και στην Αργεντινή, οι οποίες κατέχουν μαζί περίπου το 50,0% της βιολογικής έκτασης παγκοσμίως, λιγότερο του 20% περίπου της συνολικής βιολογικής έκτασης καλλιεργείται, διότι το μεγαλύτερο ποσοστό των εκτάσεων αυτών είναι μόνιμοι βοσκότοποι. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες χώρες εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας παγκοσμίως και μάλιστα ταχεία ανερχόμενη, διότι από το 2002 έως το 2005 αύξησε την έκταση υπό βιολογική διαχείριση κατά 26,6% και βρίσκεται σήμερα στην 16 η θέση παγκοσμίως με 2,9 εκατομμύρια στρέμματα περίπου (πίνακας 3.1). Παρόλο που η Αυστραλία, η Αργεντινή και η Κίνα κατέχουν μαζί το μεγαλύτερο ποσοστό εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση παγκοσμίως (περίπου 53,6%), ο βαθμός υιοθέτησης του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής στις χώρες αυτές (έκταση υπό βιολογική διαχείριση προς Χρησιμοποιούμενη Γεωργική Έκταση (ΧΓΕ)), παραμένει σε χαμηλά επίπεδα (2,7%, 2,4% και 0,4% αντίστοιχα). Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3.1, το υψηλότερο ποσοστό εφαρμογής του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής, επί του σύνολο της γεωργικής έκτασης, παρατηρείται στο Λίχτενσταιν (27,9%) (ανήκει στην κατηγορία Λοιπά), στην Αυστρία (13,0%), στην Ελβετία (10,9%), στην Ιταλία (8,4%) και στην Ελλάδα (7,2%). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι στις 20 πρώτες χώρες, ως προς το βαθμό υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας, οι 18 ανήκουν στην Ευρώπη (90,0%), εκ των οποίων οι 16 είναι κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 25 (σχήμα 3.2). 42

48 ΧΩΡΑ Πίνακας 3.1. Βαθμός υιοθέτησης, έκταση και αριθμός εκμεταλλεύσεων της βιολογικής ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) Β.Υ. * % γεωργίας παγκοσμίως ΑΡ. ΕΚ/ΣΕΩΝ ΧΩΡΑ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) Β.Υ. * % ΑΡ. ΕΚ/ΣΕΩΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ , ΟΛΛΑΝΔΙΑ , ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ , ΝΕΑ ΖΗΛΑΝΔΙΑ ,3 820 ΚΙΝΑ , ΧΙΛΗ , ΗΠΑ , ΕΚΟΥΑΔΟΡ , ΙΤΑΛΙΑ , ΝΟΡΒΗΓΙΑ , ΒΡΑΖΙΛΙΑ , ΡΩΣΙΑ ,0 40 ΙΣΠΑΝΙΑ , ΤΑΝΖΑΝΙΑ , ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΚΟΡΕΑ , ΟΥΡΟΥΓΟΥΑΗ ,1 500 ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ ,0 1 ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ , ΙΡΛΑΝΔΙΑ ,8 978 ΚΑΝΑΔΑΣ , ΚΟΛΟΜΒΙΑ , ΓΑΛΛΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ,7 500 ΒΟΛΙΒΙΑ , ΣΛΟΒΕΝΙΑ , ΑΥΣΤΡΙΑ , ΒΕΛΓΙΟ ,7 693 ΜΕΞΙΚΟ , ΤΑΪΛΑΝΔΗ , ΕΛΛΑΔΑ , ΑΝ. ΤΙΜΟΡ , ΤΣΕΧΙΑ ,2 829 ΣΥΡΙΑ ,1 - ΟΥΚΡΑΝΙΑ ,6 72 ΠΑΚΙΣΤΑΝ ,1 28 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ , ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ ,4 332 ΣΟΥΗΔΙΑ , ΜΑΡΟΚΟ , ΣΟΥΔΑΝ ,1 650 ΙΝΔΟΝΗΣΙΑ , ΚΕΝΥΑ , ΓΚΑΝΑ , ΟΥΓΚΑΝΤΑ , ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ ,1 4 ΜΠΑΓΚΛΑΝΤΕΣ ,0 100 ΚΟΥΒΑ , ΠΟΛΩΝΙΑ , ΜΑΛΙ , ΙΝΔΙΑ , ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ,3 351 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ , ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ , ΔΑΝΙΑ , ΣΑΟΥΔ. ΑΡΑΒΙΑ ,0 3 ΤΥΝΗΣΙΑ ,5 515 ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ , ΟΥΓΓΑΡΙΑ , ΜΟΛΔΑΒΙΑ ,4 121 ΛΕΤΟΝΙΑ , ΣΡΙ ΛΑΝΚΑ , ΕΛΒΕΤΙΑ , ΚΟΣΤΑ ΡΙΚΑ , ΤΟΥΡΚΙΑ , ΙΑΠΩΝΙΑ , ΡΟΥΜΑΝΙΑ , ΚΑΜΕΡΟΥΝ ,1 - ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΙΣΡΑΗΛ ,2 420 ΠΕΡΟΥ , ΒΙΕΤΝΑΜ , ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ , ΕΛ ΣΑΛΒΑΔΟΡ , ΕΣΘΟΝΙΑ , ΠΑΝΑΜΑΣ ,2 7 ΠΑΡΑΓΟΥΑΗ , ΙΣΛΑΝΔΙΑ ,2 23 ΑΓ. ΔΟΜΙΝΙΚΟΣ ,4 819 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡ ,5 72 ΝΙΚΑΡΑΓΟΥΑ , ΛΟΙΠΑ ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ ,1 - ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Willer and Yussefi, 2007, Β.Υ.:Βαθμός Υιοθέτησης 43

49 Σχήμα 3.1. Οι χώρες με τις μεγαλύτερες εκτάσεις υπό βιολογική διαχείριση παγκοσμίως ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 34,9% ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 38,6% ΙΤΑΛΙΑ 3,5% ΗΠΑ 5,3% ΚΙΝΑ 7,5% ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ 10,1% Σχήμα 3.2. Οι χώρες με τον υψηλότερο βαθμό υιοθέτησης παγκοσμίως ΑΝ. ΤΙΜΟΡ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΤΣΕΧΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΤΑΛΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΛΙΧΤΕΝΣΤΑΪΝ % Ο αριθμός τον εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν την εναλλακτική αυτή μορφή γεωργίας παγκοσμίως ανέρχεται σε Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3.1, τον μεγαλύτερο αριθμό εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση κατέχει το Μεξικό (83.174) και ακολουθούν, η Ιταλία (44.733), η Ουγκάντα (40.000), η Σρι Λάνκα (35.000), οι Φιλιππίνες (34.990), η Τανζανία (34.791), το 44

50 Περού (33.474) και η Αυστρία (20.310) (σχήμα 2.3.). Οι χώρες αυτές κατέχουν συνολικά το 51,5% περίπου των βιολογικών εκμεταλλεύσεων παγκοσμίως (σχήμα 3.3). Η Ελλάδα με εκμεταλλεύσεις υπό βιολογική διαχείριση βρίσκεται στην 15 η θέση παγκοσμίως και αποτελεί μία από τις γρηγορότερα ανερχόμενες χώρες όσον αφορά τον αριθμό των εκμεταλλεύσεων που υιοθετούν τη βιολογική γεωργία, διότι από το 2002 έως το 2005 αύξησε τον αριθμό των βιολογικών εκμεταλλεύσεων κατά 159,0% περίπου. Σχήμα 3.3. Οι χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση ΜΕΞΙΚΟ 13,1% ΙΤΑΛΙΑ 7,1% ΟΥΓΚΑΝΤΑ 6,3% ΣΡΙ ΛΑΝΚΑ 5,5% ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ 5,5% ΤΑΝΖΑΝΙΑ 5,5% ΠΕΡΟΥ 5,3% ΑΥΣΤΡΙΑ 3,2% ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 48,5% Όσον αφορά την εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας ανά Ήπειρο, την πρώτη και δεύτερη θέση ως προς την έκταση υπό βιολογική διαχείριση, κατέχει η Ωκεανία με 38,8% και η Ευρώπη με 22,6%, αντίστοιχα. Ακολουθούν, η Λατινική Αμερική (19,0%), η Βόρειος Αμερική (7,5%) και η Ασία (9,2%). Η μικρότερη μέχρι σήμερα, αν και ραγδαία αυξανόμενη, εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας, παρατηρείται στην Αφρική (2,9%). Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για αυτήν την ανάπτυξη, είναι η μεγάλη ζήτηση για βιολογικά προϊόντα από της αναπτυγμένες χώρες (σχήμα 3.4, πίνακας 3.2). 45

51 Πίνακας 3.2. Έκταση υπό βιολογική διαχείριση, αριθμός εκμεταλλεύσεων και μέση έκταση ανά ΗΠΕΙΡΟΣ Ήπειρο ΕΚΤΑΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ (στρ.) ΑΡΙΘΜΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΚΜ/ΣΕΩΝ ΜΕΣΗ ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) ΩΚΕΑΝΙΑ ΕΥΡΩΠΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ ΑΣΙΑ ΒΟΡΕΙΟΣ ΑΜΕΡΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Willer and Yussefi, 2007, επεξεργασία του ερευνητή Σχήμα 3.4. Ποσοστιαία κατανομή των βιολογικών εκτάσεων ανά Ήπειρο ΩΚΕΑΝΙΑ 38,8% ΕΥΡΩΠΗ 22,6% ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ 19,0% ΑΦΡΙΚΗ 2,9% ΒΟΡΕΙΟΣ ΑΜΕΡΙΚΗ 7,2% ΑΣΙΑ 9,5% Όσον αφορά τον συνολικό αριθμό βιολογικών εκμεταλλεύσεων ανά Ήπειρο, διαπιστώνεται ότι το 57,6% των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση παρατηρείται στην Ευρώπη ( ) και τη Λατινική Αμερική ( ). Ακολουθούν με μικρότερα ποσοστά η Ασία ( ), η Αφρική ( ), η Βόρειος Αμερική (12.063) και η Αυστραλία/ Ωκεανία (2.689) (πίνακας 3.2, σχήμα 3.5). Αξίζει να σημειωθεί ότι η Αφρική παρόλο που καταλαμβάνει μόνο το 2,9% των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων παγκοσμίως διαθέτει το 19,7% των βιολογικών εκμεταλλεύσεων, ενώ η Αυστραλία/ Ωκεανία που κατέχει το 38,8% των συνολικών εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση διαθέτει μόλις το 0,4% των βιολογικών εκμεταλλεύσεων παγκοσμίως. 46

52 Σχήμα 3.5. Ποσοστιαία κατνομή των βιολογικών εκμεταλλεύσεων ανά Ήπειρο ΕΥΡΩΠΗ 29,6% ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ 28,0% ΑΣΙΑ 20,5% ΩΚΕΑΝΙΑ 0,4% ΑΦΡΙΚΗ 19,7% ΒΟΡΕΙΟΣ ΑΜΕΡΙΚΗ 1,9% Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι την μεγαλύτερη μέση έκταση (συμπεριλαμβάνονται και οι βοσκότοποι) ανά Ήπειρο διαθέτει η Αυστραλία/ Ωκεανία με στρέμματα και ακολουθούν με μεγάλη διαφορά η Βόρειος Αμερική (1.823 στρέμματα), η Ευρώπη (369 στρέμματα), η Λατινική Αμερική (329 στρέμματα) και η Ασία (221 στρέμματα). Τέλος, η Ήπειρος με τη μικρότερη μέση έκταση ανά εκμετάλλευση είναι η Αφρική με 71 στρέμματα (πίνακας 3.2). Όσον αφορά την χρήση γης υπό βιολογική διαχείριση παγκοσμίως, σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3.3., διαπιστώνεται ότι τα 2/3 περίπου των εκτάσεων είναι μόνιμοι βοσκότοποι (65,3%), το 13,6% καλύπτονται με ετήσιες καλλιέργειες και μόνο στο 4,6% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση παγκοσμίως καλλιεργούνται πολυετείς καλλιέργειες. Αναλυτικότερα, από την χρήση της έκτασης υπό βιολογική διαχείριση ανά Ηπείρους παρατηρείται ότι στην Αυστραλία/ Ωκεανία, η οποία καλύπτει το 39,0% περίπου των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων παγκοσμίως, το σύνολο σχεδόν των εκτάσεων που βρίσκονται υπό βιολογική διαχείριση είναι μόνιμοι βοσκότοποι (96,5%). Η Ευρώπη, η οποία αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη Ήπειρο εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας, η μόνιμοι βοσκότοποι καταλαμβάνουν το 43,3% των εκτάσεων, οι ετήσιες καλλιέργειες το 39,7% και μόνο το 7,4% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση καλύπτονται με πολυετής καλλιέργειες (πίνακας 3.3). 47

53 Οι μόνιμοι βοσκότοποι καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση και στην Λατινική Αμερική (65,0%), ενώ οι πολυετείς και ετήσιες καλλιέργειες ακολουθούν με το 8,4% και 5,3%, αντίστοιχα (πίνακας 3.3). Πίνακας 3.3. Η χρήση της γης υπό βιολογική διαχείριση ανά Ήπειρο Ήπειρος Ετήσιες καλλιέργειες (στρ.) % Πολυετής καλλιέργειες (στρ.) % Μόνιμοι βοσκότοποι (στρ.) % Άγνωστο (στρ.) % Έκταση υπό βιολογική διαχείριση (στρ.) Αφρική , , , , Ασία , , , , Ευρώπη , , , , Λατινική Αμερική , , , , Βόρειος Αμερική , , , , Αυστραλία / Ωκεανία , , , Συνολική έκταση , , , , Πηγή: Willer and Yussefi, 2007 Στην Ασία, η οποία διαθέτει το 9,2% των βιολογικών εκτάσεων παγκοσμίως, οι μόνιμοι βοσκότοποι καταλαμβάνουν το 24,6%, οι ετήσιες και πολυετείς καλλιέργειες το 4,9%, ενώ στο 70,5% των εκτάσεων δεν είναι γνωστή η χρήση γης υπό βιολογική διαχείριση (πίνακας 3.3). Στην Βόρειο Αμερική, η οποία αποτελεί την πέμπτη μεγαλύτερη Ήπειρο εφαρμογής της βιολογικής γεωργίας, οι μόνιμοι βοσκότοποι καλύπτουν το 45,1% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση, οι ετήσιες καλλιέργειες το 43,1% και μόνο στο 1,8% των βιολογικών εκτάσεων καλλιεργούνται πολυετής καλλιέργειες. Η Αφρική μπορεί να διαθέτει μόνο το 3,0% περίπου των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση παγκοσμίως, αλλά αποτελεί την Ήπειρο με την μεγαλύτερη αναλογία πολυετών καλλιεργειών επί του συνόλου των βιολογικών εκτάσεων της (32,8%). Ακολουθούν οι ετήσιες καλλιέργειες με 6,8%, ενώ μόνο το 4,0% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση είναι μόνιμοι βοσκότοποι. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο 56,3% των εκτάσεων δεν είναι γνωστή η χρήση γης υπό βιολογική διαχείριση (πίνακας 3.3). 48

54 Σχήμα 3.6. Η χρήση των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση παγκοσμίως Μόνιμοι βοσκότοποι 65,3% Άλλα 16,6% Πολυετής καλλιέργειες 4,6% Ετήσιες καλλιέργειες 13,6% Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι η ήπειρος με την μεγαλύτερη καλλιεργήσιμη έκταση υπό βιολογική διαχείριση (εξαιρούνται οι μόνιμοι βοσκότοποι) και κατά συνέπεια το υψηλότερο ποσοστό υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας επί του συνόλου των καλλιεργήσιμων βιολογικά εκτάσεων κατέχει η Ευρώπη με 58,7% και ακολουθούν η Βόρεια Αμερική με 18,0%, η Λατινική Αμερική με 14,3%, η Αφρική με 6,4% και η Ασία με 2,6%. Η Αυστραλία/ Ωκεανία η οποία καταλαμβάνει με 38,8% την μεγαλύτερη έκταση πιστοποιημένων εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση παγκοσμίως, αποτελεί με 0,002% την ήπειρο με την μικρότερη καλλιεργήσιμη έκταση υπό βιολογική διαχείριση, αφού το σύνολο σχεδόν των εκτάσεων της είναι μόνιμοι βοσκότοποι Η βιολογική γεωργία στην Ευρώπη Η Ευρώπη δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την παραγωγή βιολογικών προϊόντων, αφού το ποσοστό της έκτασης υπό βιολογική διαχείριση επί του συνόλου της γεωργικής έκτασης, είναι παγκοσμίως υψηλότερο στην Ευρώπη. Τη δεκαετία , η ετήσια αύξηση της βιολογικής γεωργίας έφθασε το 30%, με μεγαλύτερα ποσοστά ανάπτυξης να παρουσιάζονται κυρίως στις Σκανδιναβικές και Μεσογειακές χώρες. Σήμερα η βιολογική γεωργία δεν παρουσιάζει τους ίδιους ρυθμούς αύξησης με τα προηγούμενα χρόνια, σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις παρατηρείται και μείωση. 49

55 Πίνακας 3.4. Έκταση υπό βιολογική διαχείριση, βαθμός υιοθέτησης και αριθμός εκμεταλλεύσεων της βιολογικής γεωργίας στην Ευρώπη ΧΩΡΑ ΕΚΤΑΣΗ* (στρ.) % ΕΚ/ΣΕΙΣ % Αυστρία Βέλγιο Γαλλία Γερμανία Δανία Ελλάδα Εσθονία Ην. Βασίλειο Ιρλανδία Ισπανία Ιταλία Κύπρος Λετονία Λιθουανία Λουξεμβούργο Μάλτα Ολλανδία Ουγγαρία ,22 Πολωνία Πορτογαλία Σλοβακία Σλοβενία Σουηδία Τσεχία Φιλανδία ΣΥΝΟΛΟ Ε.Ε , ,79 Αλβανία Βοσνία-Ερζεγοβίνη Βουλγαρία Ελβετία Ισλανδία Κροατία Λιχνενστάιν Νορβηγία Ουκρανία Ρουμανία Ρωσία Σερβία-Μαυροβούνιο Τουρκία Μολδαβία ΠΓΔΜ ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Willer and Yussefi, 2007, επεξεργασία του ερευνητή 50

56 Σύμφωνα με τα δεδομένα του πίνακα 3.4, η βιολογική γεωργία εφαρμόζεται από το σύνολο των 25 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε έκταση 62,8 εκατομμυρίων στρεμμάτων και με μεγάλες μεταξύ των χωρών αποκλείσεις όσον αφορά τον βαθμό υιοθέτησης του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής (Η Βουλγαρία και η Ρουμανία ήταν το 2006 υπό ένταξη χώρες στην Ε.Ε. και για αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται στα κράτη μέλη για το 2006). Συγκεκριμένα, την μεγαλύτερη έκταση υπό βιολογική διαχείριση στην Ευρωπαϊκή Ένωση και γενικότερα στην Ευρώπη κατέχει η Ιταλία, με 11,5 εκατομμύρια στρέμματα περίπου, καταλαμβάνοντας το 17,5% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακολουθούν η Ισπανία με 9,26 εκατομμύρια στρέμματα, η Γερμανία με 8,25 εκατομμύρια στρέμματα, το Ηνωμένο Βασίλειο με 6,2 εκατομμύρια στρέμματα και η Γαλλία με 5,5 εκατομμύρια στρέμματα (πίνακας 3.4, σχήμα 3.7). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι χώρες αυτές καταλαμβάνουν το 62,0% περίπου των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (σχήμα 3.7). Αντίθετα οι χώρες με την μικρότερη έκταση υπό βιολογική διαχείριση είναι η Μάλτα (200 στρέμματα), η Κύπρος ( στρέμματα) και το Λουξεμβούργο ( στρέμματα). Το ποσοστό συμμετοχής των παραπάνω χωρών στην συνολική έκταση υπό βιολογική διαχείριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ξεπερνά το 0,08%. Η Ελλάδα με 3,02 εκατομμύρια στρέμματα για το 2006, βρίσκεται στην έβδομη θέση μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά την εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας καταλαμβάνοντας το 4,8% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πίνακας 3.4). Σχήμα 3.7. Οι χώρες με την μεγαλύτερη έκταση υπό βιολογική διαχείριση στην Ευρώπαική Ένωση Ιταλία 18,3% Ισπανία 14,7% Γερμανία 13,1% Ην.Βασίλειο 9,9% Γαλλία 8,8% Λοιπές χώρες 35,2% 51

57 Όσον αφορά το βαθμό υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας, μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το 2006, διαπιστώνεται ότι το 52,0% των χωρών βρίσκονται πάνω από το μέσο όρο του βαθμού υιοθέτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι 4,16%. Αναλυτικότερα, το υψηλότερο ποσοστό εφαρμογής του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής, επί του σύνολο της γεωργικής έκτασης κάθε χώρας παρατηρείται στην Αυστρία (13,04%), την Ιταλία (9,04%), την Τσεχία (7,91%), την Ελλάδα (7,59%) και στην Σουηδία (6,96%) (σχήμα 3.8). Αντίθετα, κάτω από το μέσο όρο του βαθμού υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας στην Ευρωπαϊκής Ένωσης, βρίσκετε το 48,0% των κρατών μελών. Αναλυτικότερα, το χαμηλότερο ποσοστό εφαρμογής του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής, επί του σύνολο της γεωργικής έκτασης, παρατηρείται στην Μάλτα (0,18%), την Ιρλανδία (0,95%), την Πολωνία (1,03%), την Κύπρο (1,12%) και το Βέλγιο (1,66%) (σχήμα 3.8). Σχήμα 3.8. Βαθμός υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας από τα κτάτη - μέλη της Ε.Ε. Χώρες Αυστρία Ιταλία Τσεχία Ελλάδα Σουηδία Φιλανδία Πορτογα Σλοβενία Δανία Γερμανί Σλοβακί Λετονία Εσθονία Ε.Ε. - Ην.Βασί Ισπανία Λιθουανί Ουγγαρί Λουξεμβ Ολλανδί Γαλλία Βέλγιο Κύπρος Πολωνία Ιρλανδία Μάλτα 4,16 7, Βαθμός υιοθέτησης (%) Ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων που υιοθέτησαν την εναλλακτική αυτή μορφή γεωργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανέρχεται σε (πίνακας 3.4). Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3.4, τον μεγαλύτερο αριθμό εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση κατέχει η Ιταλία (45.115) και ακολουθούν, η Ελλάδα (23.618), η Αυστρία (20.162), η Γερμανία (17.557) και η Ισπανία (17.214). Οι χώρες αυτές κατέχουν συνολικά το 71,2% περίπου των βιολογικών εκμεταλλεύσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (σχήμα 3.9). 52

58 Όσον αφορά τον βαθμό υιοθέτησης των εκμεταλλεύσεων της βιολογικής γεωργίας (αριθμός βιολογικών εκμεταλλεύσεων προς το σύνολο των εκμεταλλεύσεων της χώρας), το μεγαλύτερο ποσοστό παρατηρείται στην Αυστρία (11,8%), την Φιλανδία (5,62%), την Δανία (5,51%) και στην Γερμανία (4,22%). Η Ελλάδα παρόλο που καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση όσον αφορά τον αριθμό των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση, βρίσκεται στην ένατη θέση ως προς τον βαθμό υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας από τις εκμεταλλεύσεις της (σχήμα 3.10). Σχήμα 3.9. Οι χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό βιολογικών εκμεταλλεύσεων στην Ε.Ε. Ιταλία 26,0% Ελλάδα 13,6% Αυστρία 11,6% Γερμανία 10,1% Ισπανία 9,9% Λοιπές χώρες 28,8% Σχήμα Βαθμός υιοθέτησηςτης βιολογικής γεωργίας από τις εκμεταλλεύσεις στα κράτη - μέλη της Ε.Ε. Χωρες Αυστρία Φιλανδία Δανία Γερμανία Εσθονία Σουηδία Λετονία Λουξεμβο Ελλάδα Ιταλία Σλοβενία Γαλλία Ε.Ε.* Ολλανδία Ισπανία Ην.Βασίλ. Βέλγιο Τσεχία Λιθουανία Ιρλανδία Κύπρος Πορτογαλ Πολωνία Σλοβακία Ουγγαρία Μάλτα 2,83 1, Βαθμός υιοθέτησης (%) 53

59 Από τις συνολικές εκτάσεις υπό βιολογική διαχείριση κάθε χώρας και τον αριθμό των βιολογικών εκμεταλλεύσεων της διαπιστώνεται ότι στο 52,0% των χωρών, η μέση βιολογική εκμετάλλευση διαθέτη πάνω από 378,2 στρέμματα που είναι ο μέσος όρος των 25 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναλυτικότερα, την μεγαλύτερη βιολογικά καλλιεργούμενη έκταση ανά εκμετάλλευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει η Σλοβακία με στρέμματα και ακολουθούν με μεγάλη διαφορά η Τσεχία (2.924 στρέμματα), η Πορτογαλία (1.480 στρέμματα) και το Ηνωμένο Βασίλειο (1.446 στρέμματα) (σχήμα 3.11). Αντίθετα τα κράτη μέλη με την μικρότερη βιολογική έκταση ανά εκμετάλλευση είναι η Κύπρος (56 στρέμματα), η Μάλτα (20 στρέμματα), η Ελλάδα (128 στρέμματα) και η Σλοβενία (137 στρέμματα) (σχήμα 3.11). Σχήμα Μέση έκταση υπό βιολογική διαχείριση στα κράτη - μέλη της Ε.Ε. Χώρες Σλοβακία Τσεχία Πορτογαλ Ην.Βασίλ. Ουγγαρία Σουηδία Εσθονία Ισπανία Δανία Γαλλία Γερμανία Λουξεμβ. Λιθουανί Ε.Ε.- 25 Φιλανδία Ιρλανδία Ολλανδία Βέλγιο Λετονία Ιταλία Πολωνία Αυστρία Σλοβενία Ελλάδα Κύπρος Μάλτα 128,0 378, Στρέμματα Όσον αφορά την εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας των κρατών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωση, σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3.4, διαπιστώνεται ότι την μεγαλύτερη ένταξη στρεμμάτων υπό το καθεστώς της βιολογικής γεωργίας έχει η Ουκρανία με 2,4 εκατομμύρια στρέμματα περίπου, καταλαμβάνοντας το 36,0% των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση των χωρών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακολουθούν η Ελβετία με 1,2 εκατομμύρια στρέμματα, η Ρουμανία με 1,04 εκατομμύρια στρέμματα και η Τουρκία με 1,0 εκατομμύρια στρέμματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι χώρες αυτές καταλαμβάνουν το 83,7% περίπου των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση των κρατών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 54

60 Οι χώρες με την μικρότερη ένταξη στρεμμάτων υπό βιολογική διαχείριση είναι η Π.Γ.Δ.Μ. (2.490 στρέμματα), η Βοσνία Ερζεγοβίνη (4.160 στρέμματα) και η Σερβία Μαυροβούνιο (5.910 στρέμματα). Οι παραπάνω χώρες καταλαμβάνουν μόλις το 0,2% περίπου των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση των κρατών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσον αφορά τον βαθμό υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας των κρατών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαπιστώνεται ότι το υψηλότερο ποσοστό εφαρμογής του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής, επί του σύνολο της γεωργικής έκτασης, παρατηρείται στο Λιχτενστάιν (27,90%), στην Ελβετία (11,06%) και στην Νορβηγία (4,31%). Αξίζει να σημειωθεί ότι για τις υπόλοιπες 12 χώρες η έκταση υπό βιολογική διαχείριση καταλαμβάνει λιγότερο του 1,0% του συνόλου των γεωργικών τους εκτάσεων. Ο αριθμός των βιολογικών εκμεταλλεύσεων των χωρών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης που υιοθέτησαν την εναλλακτική αυτή μορφή γεωργίας ανέρχεται σε Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3.4, τον μεγαλύτερο αριθμό εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση κατέχει η Τουρκία (14.256) και ακολουθούν η Ελβετία (6.300) και η Ρουμανία (2.920). Οι παραπάνω χώρες κατέχουν συνολικά το 87,1% περίπου των βιολογικών εκμεταλλεύσεων των κρατών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πίνακας 3.4). Όσον αφορά τον βαθμό υιοθέτησης της βιολογικής γεωργία από τις εκμεταλλεύσεις των κρατών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αριθμός βιολογικών εκμεταλλεύσεων προς το σύνολο των εκμεταλλεύσεων της χώρας), αν και υπάρχει έλλειψη στατιστικών δεδομένων για τις περισσότερες από αυτές, το μεγαλύτερο ποσοστό παρατηρείται στο Λιχτενστάιν (26,83%), στην Ελβετία (9,90%) και στη Νορβηγία (4,87%) Η εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας στην Ευρώπη Συγκρίνοντας την εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το χρονικό διάστημα , διαπιστώνεται μια θετική πορεία ανάπτυξης. Οι χώρες με το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης της έκτασης υπό βιολογική διαχείριση και κατά συνέπεια και του βαθμού υιοθέτησης του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής κατά το χρονικό διάστημα , είναι η Λετονία (385,7%), η Λιθουανία (315,3%), η Κύπρος (239,6%), η Πορτογαλία (93,4%) και η Εσθονία (78,3%). Η Ελλάδα κατά το ίδιο χρονικό διάστημα αύξησε την εφαρμογή και κατά συνέπεια τον βαθμό υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας κατά 23,6% (πίνακας 3.5, σχήμα 3.12). 55

61 Πίνακας 3.5. Εξέλιξη των εκτάσεων και εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση στην Ευρώπη κατά το χρονικό διάστημα ΧΩΡΑ ΕΚΤΑΣΗ* ΕΚΤΑΣΗ* % % ΕΚ/ΣΕΙΣ % ΕΚ/ΣΕΙΣ % (στρ.) (στρ.) Αυστρία , Βέλγιο , Γαλλία , Γερμανία , Δανία , Ελλάδα , Εσθονία , Ην. Βασίλειο , Ιρλανδία , Ισπανία , Ιταλία , Κύπρος , Λετονία , Λιθουανία , Λουξεμβούργο , Μάλτα 140 0, Ολλανδία , Ουγγαρία , ,22 Πολωνία , Πορτογαλία , Σλοβακία , Σλοβενία , Σουηδία , Τσεχία , Φιλανδία , ΣΥΝΟΛΟ Ε.Ε , , , ,79 Αλβανία Βοσνία-Ερζεγ , Βουλγαρία , Ελβετία , Ισλανδία , Κροατία Λιχνενστάιν , Νορβηγία , Ουκρανία , Ρουμανία Ρωσία Σερβία-Μαυρ Τουρκία , Μολδαβία , ΠΓΔΜ ΣΥΝΟΛΟ , Πηγή: Willer and Yussefi, 2007, επεξεργασία του ερευνητή * περιλαμβάνονται και οι βοσκότοποι 56

62 Εξαίρεση στη θετική πορεία εφαρμογής και κατά συνέπεια ανάπτυξης της βιολογικής γεωργίας, αποτελούν το Βέλγιο, η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Φιλανδία, οι οποίες μείωσαν την έκταση υπό βιολογική διαχείριση, κατά το χρονικό διάστημα , από 4,8% έως 14,6%. Σχήμα Ποσοστιαία μεταβολή των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση στα κράτη - μέλη της Ε.Ε., κατά το διάστημα Χώρες Λετονία Λιθουανία Κύπρος Πολωνία Πορτογαλία Εσθονία Σλοβακία Μάλτα Ιρλανδία Ισπανία Ελλάδα Σουηδία Ε.Ε.-25 Ολλανδία Σλοβενία Γερμανία Τσεχία Αυστρία Ιταλία Λουξεμβούργο Ουγγαρία Γαλλία Βέλγιο Φιλανδία Ην. Βασίλειο Δανία 23,6 16, % Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι χώρες όπως η Γερμανία, η Σουηδία, η Ιταλία και η Αυστρία, παραδοσιακά πρωτοπόρες στην υιοθέτηση νέων καινοτομιών τεχνολογιών, αν και αύξησαν την εφαρμογή του συστήματος, δεν ακολούθησαν τους ίδιους ρυθμούς αύξησης με τις προαναφερόμενες χώρες. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί, ότι στις χώρες αυτές ο βαθμός υιοθέτησης του αειφόρου αυτού συστήματος παραγωγής για το 2006 κυμαίνεται μεταξύ 4,9% και 13,0%, ξεπερνά δηλαδή κατά πολύ τον κοινοτικό μέσο όρο, που είναι 4,16% (πίνακας 3.5). Από τα παραπάνω διαπιστώνεται, ότι οι χώρες των οποίων ο βαθμός υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας ήταν κάτω του μέσου όρου της Ε.Ε. το 2003, εμφάνισαν μεγαλύτερους ρυθμούς αύξησης των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση και κατά συνέπεια μια τάση εξισορρόπησης και σύγκλισης με το μέσο όρο των 25 κρατών μελών της Ε.Ε. Όσον αφορά την εξέλιξη του αριθμού των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά το χρονικό διάστημα παρατηρείται, σύμφωνα με τα δεδομένα του πίνακα 3.5, αύξηση της τάξεως του 23,6%. 57

63 Αναλυτικότερα, οι χώρες με το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης του αριθμού των βιολογικών εκμεταλλεύσεων είναι η Λετονία (645,0%), η Κύπρος (578,0%), η Ελλάδα (256,0%) και η Εσθονία (101,0%). Αντίθετα, οι χώρες με την μεγαλύτερη μείωση του αριθμού των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, είναι η Σουηδία (31,0%), η Δανία (24,0), η Φιλανδία (20,0%), η Ισπανία (7,0%) και η Ολλανδία (4,0%). Από τα παραπάνω γίνεται φανερό, ότι στις χώρες όπου ο αριθμός βιολογικών εκμεταλλεύσεων προς το σύνολο των εκμεταλλεύσεων (βαθμός υιοθέτησης), ήταν κάτω του μέσου όρου της Ε.Ε. το 2003 (Ελλάδα, Κύπρος, Λετονία) εμφάνισαν μεγαλύτερους ρυθμούς αύξησης των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση και κατάφεραν (πλην της Κύπρου) το 2006 να ξεπεράσουν τον κοινοτικό μέσο όρο που είναι 1,79%. Αξίζει να σημειωθεί, ότι στις παραπάνω χώρες υπήρξε και σημαντική αύξηση των εκτάσεων υπό βιολογική διαχείριση, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα (πίνακας 3.5, σχήμα 3.13). Αντίθετα, οι χώρες οι οποίες εμφάνισαν τους μεγαλύτερους ρυθμούς μείωσης των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση, διέθεταν για το 2003 υψηλότερο βαθμό υιοθέτησης (αριθμός βιολογικών εκμεταλλεύσεων προς το σύνολο των εκμεταλλεύσεων), από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πίνακας 3.5). Χώρες Σχήμα Ποσοστιαια μεταβολή των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση στα κράτη μέλη της Ε.Ε., κατά το διάστημα Λετονία Κύπρος Ελλάδα Εσθονία 255,6 Σλοβακία Πορτογαλία Ουγγαρία Ε.Ε.-25 Λουξεμβούρ 23,6 Τσεχία Ιρλανδία Ην. Βασίλειο Γερμανία Αυστρία Γαλλία Ιταλία Βέλγιο Ολλανδία Ισπανία Φιλανδία Δανία Σουηδία % Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Ισπανία, η Ολλανδία και η Σουηδία, παρόλο που αύξησαν την έκταση του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής, κατά το 58

64 διάστημα , μείωσαν τον αριθμό των βιολογικών εκμεταλλεύσεων τους με αποτέλεσμα να βρίσκονται το 2006, κάτω από τον κοινοτικό μέσο όρο (πλην της Σουηδίας) (πίνακας 3.5). Αντίθετα, παράλληλη πορεία μείωσης τόσο των βιολογικών τους εκτάσεων όσο και εκμεταλλεύσεων τους ακολούθησαν η Δανία και η Φιλανδία, η οποίες παρόλο αυτά κατάφεραν να διατηρήσουν μεγάλο ποσοστό εκμεταλλεύσεων τους στη βιολογική γεωργία και να βρίσκονται και για το 2006, πάνω από τον κοινοτικό μέσο όρο (πίνακας 3.5). Συγκρίνοντας την εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας μεταξύ των κρατών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το χρονικό διάστημα , διαπιστώνεται ότι το 80,0% των χωρών αύξησαν τον βαθμό υιοθέτησης και κατά συνέπεια την καλλιεργούμενη με βιολογικό τρόπο έκταση. Αναλυτικότερα, οι χώρες με το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης της έκτασης υπό βιολογική διαχείριση είναι η Ρωσία (658,2%), η Βουλγαρία (600,5%) και η Αλβανία (509,4%) (πίνακας 3.5). Εξαίρεση στην θετική πορεία εφαρμογής και κατά συνέπεια υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας, αποτελούν η Σερβία Μαυροβούνιο, η Βοσνία Ερζεγοβίνη, η Ισλανδία και η Τουρκία, οι οποίες μείωσαν την έκταση υπό βιολογική διαχείριση, κατά το χρονικό διάστημα , από 2,8% 96,1% (πίνακας 3.5). Όσον αφορά την εξέλιξη του αριθμού των εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική διαχείριση στα κράτη εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά το χρονικό διάστημα , διαπιστώνεται με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα μια θετική πορεία ανάπτυξης. Λόγω έλλειψης στατιστικών στοιχείων για τις περισσότερες χώρες, δεν μπορεί να υπάρξει περαιτέρω ανάλυση Η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, η εφαρμογή του βιολογικού τρόπου παραγωγής ξεκίνησε δειλά στις αρχές τις δεκαετίας του 80, από ξένους κυρίως επιχειρηματίες. Η παραγωγή βιολογικών προϊόντων ήταν περιορισμένη (κυρίως ελιά και αμπέλι) και χωρικά αναπτυγμένη κυρίως σε περιοχές της Πελοποννήσου (Μπεόπουλος, 1997). Μετά την εφαρμογή του κανονισμού 2092/91, η βιολογική γεωργία αποκτά μια δυναμική η οποία δεν περιορίζεται μόνο στη χωρική εξάπλωση της αλλά και σε όλο το φάσμα της γεωργικής παραγωγής (Papadaki-Klavdianou et al., 2000). H πορεία της βιολογικής γεωργίας στη χώρα (εξαιρούνται οι μόνιμοι βοσκότοποι), κατά την εξαετία , χαρακτηρίζεται από έντονους ρυθμούς επέκτασης των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων, αλλά και ένταξης νέων εκτάσεων. Η συνολική 59

65 βιολογικά καλλιεργούμενη έκταση παρουσιάζει ετήσιους ρυθμούς αύξησης οι οποίοι κυμαίνονται από 102% την περίοδο , μέχρι 16,5% την περίοδο (πίνακας 3.6, σχήμα 3.14). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, παρά τους αρχικά έντονους ρυθμούς επέκτασης των καλλιεργούμενων βιολογικά εκτάσεων στην χώρα μας ( ), τα τελευταία χρόνια ( ), διαγράφηκε, σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3.6, μια πτωτική πορεία του ρυθμού επέκτασης των εκτάσεων αυτών, η οποία χαρακτηρίζεται μεν αυξανόμενη με έντονο όμως ρυθμό μείωσης. Το 2002 είναι η χρονιά κατά την οποία για πρώτη φορά από το 1994, η καλλιεργούμενη βιολογικά έκταση στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 5,2%. Η πτωτική αυτή πορεία επέκτασης της βιολογικής γεωργίας, ανετράπη τα αμέσως επόμενα χρονιά, σημειώνοντας εντυπωσιακό ρυθμό αύξησης των βιολογικά καλλιεργούμενων εκτάσεων. Σε απόλυτους αριθμούς η βιολογικά καλλιεργούμενη έκταση στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 142 φορές περίπου την περίοδο , δηλαδή από στρέμματα σε στρέμματα. Ωστόσο, το σχετικό μέγεθος του κλάδου παραμένει ιδιαίτερα μικρό στο σύνολο του αγροτικού τομέα, καθώς η καλλιεργούμενη έκταση υπό βιολογική διαχείριση αντιπροσωπεύει μόλις το 3,02% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης για το Πίνακας 3.6. Διαχρονική εξέλιξη των καλλιεργούμενων βιολογικά εκτάσεων στην Ελλάδα Έτος Στρέμματα * Ποσοστιαία μεταβολή % , , , , , , , , , , , ,0 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, 2007 * Εξαιρούνται οι μόνιμοι βοσκότοποι 60

66 Σχήμα Διαχρονική εξέλιξη των καλλιεργούμενων βιολογικά εκτάσεων στην Ελλάδα Στρέμματα Έτος Η βιολογική γεωργία σε περιφερειακό επίπεδο και σε επίπεδο νομών Για μια περισσότερο ολοκληρωμένη εικόνα της χωρικής διαφοροποίησης και ανάπτυξης της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα, θα πρέπει να αναλυθεί και να συγκριθεί η εφαρμογή του παραπάνω συστήματος, τόσο σε περιφερειακό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο νομών. Η εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας, αν και ανομοιόμορφα κατανεμημένη μεταξύ των περιφερειών της χώρας, φαίνεται να υιοθετείται από το σύνολο αυτών, με την πλειοψηφία των καλλιεργήσιμων βιολογικά εκτάσεων (70,3%), σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 3.7, να βρίσκονται συγκεντρωμένες σε πέντε κυρίως περιφέρειες της χώρας: την Κ. Μακεδονία (19,5%), την Πελοπόννησο (14,5%), τη Θεσσαλία (13,4%), την Δυτική Ελλάδα (13,1%) και το Β. Αιγαίο (9,8%) (πίνακας 3.7, σχήμα 3.15). Αντίθετα, οι περιφέρειες με την μικρότερη καλλιεργήσιμη έκταση υπό βιολογική διαχείριση και κατά συνέπεια το μικρότερο βαθμό υιοθέτησης στο σύνολο της χώρας, είναι το Νότιο Αιγαίο (0,01%), το Ιόνιο (0,03%), η Αττική (0,04%) και η Ήπειρος (0,06%) (πίνακας 3.7). 61