ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑΣ. Διπλωματική Εργασία

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑΣ. Διπλωματική Εργασία"

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Διπλωματική Εργασία «Διαχρονική εξέλιξη της ποιότητας του αέρα στην ευρύτερη περιοχή του Λεκανοπεδίου Αθηνών: Ρύποι, τύποι περιβάλλοντος, επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης» Αμαλία Λεβέντη - Α.Μ.: Επιβλέπων καθηγητής: Δημοσθένης Ασημακόπουλος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Τομέας Περιβάλλοντος & Μετεωρολογίας, Τμήμα Φυσικής. ΑΘΗΝΑ 2015

2 1

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Φυσική Περιβάλλοντος» του Τμήματος Φυσικής. Σκοπός της είναι να προσδιορίσει τη διαχρονική εξέλιξη της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στο Λεκανοπέδιο Αττικής ανάλογα με τον τύπο περιβάλλοντος κάθε σταθμού μέτρησης, καθώς και να μελετήσει επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης ως προς τα χαρακτηριστικά τους. Τα επεισόδια εντοπίζονται με βάση τις υπερβάσεις των θεσμοθετημένων ορίων συγκέντρωσης των ρύπων σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση και συσχετίζονται με τις επικρατούσες μετεωρολογικές συνθήκες κατά τη διάρκειά τους. Για τις ανάγκες της εργασίας χρησιμοποιούνται δεδομένα αέριων ρύπων από τους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ, του αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος και του Θριάσιου Πεδίου, ενώ επίσης παραχωρούνται και μετεωρολογικά δεδομένα από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται αφορούν στο χρονικό διάστημα , είναι από 25 σταθμούς που καλύπτουν την ευρύτερη περιοχή του Λεκανοπεδίου, τα Μεσόγεια αλλά και το Θριάσιο Πεδίο και αφορούν 13 ρύπους. Θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου για τους ανθρώπους που βοήθησαν και συνέλαβαν στην πραγματοποίηση της εργασίας: Τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Δημοσθένη Ασημακόπουλο, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, για την ανάθεση του θέματος και την καθοδήγηση και τις συμβουλές του κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας ώστε να διαμορφωθεί το τελικό αποτέλεσμα. Την κ. Στέλλα Πατεράκη, Δρ. Φυσικό στο Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «Δημόκριτος» για τη στήριξη και την πολύτιμη βοήθειά της στην επεξεργασία των δεδομένων. Την κ. Βασιλική Ασημακοπούλου, κύρια ερευνήτρια στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, για τις συμβουλές τις και τις παρεμβάσεις της στην εργασία. 2

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Ατμοσφαιρική Ρύπανση Γενικά Υγεία Περιβάλλον Βιβλιογραφική Ανασκόπηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΓΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Τοπογραφία Μορφολογία Λεκανοπεδίου Πειραματικές Περιοχές Γενική Αξιολόγηση Δεδομένων Μεθοδολογία Δημιουργία Βάσης Δεδομένων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Διαχρονική Εξέλιξη Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης Γενικά Τύποι Περιβάλλοντος Σύγκριση των διαφόρων τύπων περιβάλλοντος Αστικοί κυκλοφορίας Αστικοί υποβάθρου Περιαστικοί Περιαστικοί υποβάθρου Περιαστικοί βιομηχανικοί Εποχική διακύμανση ατμοσφαιρικής ρύπανσης Ψυχρή-Θερμή περίοδος Γενικά Τύποι Περιβάλλοντος Σύγκριση των διαφόρων τύπων περιβάλλοντος Αστικοί κυκλοφορίας Αστικοί υποβάθρου Περιαστικοί Περιαστικοί υποβάθρου

5 Περιαστικοί βιομηχανικοί Υπερβάσεις των ορίων ποιότητας ατμόσφαιρας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Επεισόδια του διοξειδίου του θείου Επεισόδια του μονοξειδίου του άνθρακα Χωρικά διεσπαρμένα επεισόδια Επεισόδια διοξείδιο του αζώτου ΝΟ₂ Επεισόδια όζοντος Ο₃ Επεισόδια αιωρούμενων σωματιδίων PM₁₀ Επεισόδια αιωρούμενων σωματιδίων PM Επεισόδια με ταυτόχρονες υπερβάσεις σε τουλάχιστον δύο ρύπους Επεισόδια με μεγάλη χρονική διάρκεια Επεισόδια διοξειδίου του αζώτου ΝΟ₂ Επεισόδια όζοντος Ο₃ Επεισόδια αιωρούμενων σωματιδίων PM₁₀ Επεισόδια αιωρούμενων σωματιδίων PM Επεισόδια που οφείλονται στη σκόνη από τη Σαχάρα Επεισόδια με βάση τις μέγιστες συγκεντρώσεις Επεισόδια διοξειδίου του αζώτου ΝΟ₂ Επεισόδια όζοντος Ο₃ Επεισόδια αιωρούμενων σωματιδίων PM₁₀ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Γενικά συμπεράσματα Μελλοντική έρευνα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα είναι ένα θέμα που απασχολεί έντονα την επιστημονική κοινότητα τα τελευταία χρόνια. Ο λόγος είναι ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει επιπτώσεις σε διάφορους τομείς όπως το κλίμα με την υπερθέρμανση του πλανήτη, η πανίδα και η χλωρίδα, η οικονομία αλλά και τη δημόσια υγεία. Η κατάσταση είναι δυσμενέστερη στις μεγαλουπόλεις, διότι η ανθρώπινη δραστηριότητα συμβάλλει στη συσσώρευση ρύπων στην ατμόσφαιρα (Mavrakou et al., 2012), δηλαδή εκεί συγκεντρώνονται περισσότερες ανθρωπογενείς πηγές ρύπων, όπως για παράδειγμα βιομηχανίες, οχήματα, κεντρικές θερμάνσεις. Η εξέλιξη της αέριας ρύπανσης στο Λεκανοπέδιο της Αττικής παρακολουθείται με τη βοήθεια ενός δικτύου σταθμών που καλύπτει τις περισσότερες περιοχές της Αττικής. Το ΥΠΕΚΑ εκδίδει κάθε έτος μία έκθεση όπου περιγράφονται αναλυτικά οι συγκεντρώσεις των ρύπων ώστε να υπάρχει μια εικόνα για την επικινδυνότητα της ατμόσφαιρας στο Λεκανοπέδιο Αττικής αλλά και τη βελτίωση της ποιότητάς της διαχρονικά. Η γεωγραφική θέση κάθε σταθμού αλλά και οι πηγές ρύπων που βρίσκονται κοντά σε αυτόν καθορίζουν τον τύπο περιβάλλοντος στον οποίο ανήκει. Με βάση αυτή την κατηγοριοποίηση μπορεί να γίνει μελέτη ανάλογα με τους τύπους περιβάλλοντος ώστε να εξεταστεί εάν αυτοί επηρεάζουν τα επίπεδα ρύπανσης, τη διαχρονική εξέλιξη της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα και τη συχνότητα εμφάνισης επεισοδίων. Η παρούσα εργασία αναλύει δεδομένα συγκέντρωσης αέριων ρύπων που καλύπτουν το χρονικό διάστημα Για τους σκοπούς αυτούς αξιοποιούνται δεδομένα από σταθμούς μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που καλύπτουν όλη την Αττική και συνοπτικά χωρίζονται σε αυτούς που ανήκουν στην Αθήνα, κέντρο και προάστια (σταθμοί ΥΠΕΚΑ), σε αυτούς που βρίσκονται στα Μεσόγεια (σταθμοί αεροδρομίου Ελ. Βενιζέλος) και σε αυτούς στο Θριάσιο Πεδίο. Με βάση τις μετρήσεις μελετάται η διαχρονική εξέλιξη της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στην ευρύτερη περιοχή του Λεκανοπεδίου Αττικής, η εποχική διακύμανση των συγκεντρώσεων των ρύπων καθώς και οι μεταβολές στα επίπεδά τους κατά τη διάρκεια της ψυχρής και θερμής περιόδου. Στη συνέχεια βρίσκονται οι υπερβάσεις στις συγκεντρώσεις των ρύπων, με βάση τα όρια που υπάρχουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά τα PM 2.5 (US EPA). Από αυτές εντοπίζονται επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης ώστε να εξαχθούν συμπεράσματα για τη συχνότητα και την εποχή εμφάνισής τους, τα χαρακτηριστικά τους, καθώς και τις μετεωρολογικές συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξή τους. Τα επεισόδια χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με το ρύπο με τον οποίο σχετίζονται και τη χωρική και χρονική διασπορά τους. Επιπλέον, εξετάζονται ξεχωριστά οι συγκεντρώσεις των αέριων ρύπων και ιδιαίτερα των αιωρούμενων σωματιδίων καθώς και οι μετεωρολογικές παράμετροι κατά τη διάρκεια ημερών με μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα. Η ανάλυση των δεδομένων σε κάθε περίπτωση γίνεται συνολικά για κάθε ρύπο αλλά κυρίως έχει σκοπό να αποτυπώσει τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στους 5

7 διαφορετικούς τύπους περιβάλλοντος. Από αυτή την κατηγοριοποίηση μπορούν να βρεθούν οι πιο επιβαρυμένες περιοχές της Αττικής, είτε γεωγραφικά είτε όσον αφορά τον τύπο περιβάλλοντος ώστε να δρομολογηθούν οι κατάλληλες ενέργειες για τον περιορισμό της ρύπανσης. Επιπλέον, μπορεί να γίνει μια εκτίμηση για την πορεία κάθε ρύπου ξεχωριστά κατά τη διάρκεια των ετών με σκοπό να απομονωθούν οι ρύποι που δεν παρουσιάζουν τάση μείωσης διαχρονικά και που αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα για το Λεκανοπέδιο Αττικής, ώστε οι μελλοντικές έρευνες αλλά και οι ενέργειες για την προστασία του περιβάλλοντος να κατευθυνθούν κύρια προς αυτούς. Η συμβολή της παρούσας εργασίας στη μελέτη της ποιότητας του αέρα στην Αττική έγκειται στο γεγονός ότι αξιοποιεί δεδομένα που καλύπτουν μια μεγάλη χρονική περίοδο (εννέα χρόνια), ότι αναλύει ταυτόχρονα πολλούς και διαφορετικούς ρύπους (ΝΟₓ, PMₓ, O₃, SO₂, CO, καπνός, HCs) και ότι είναι μια πρώτη προσπάθεια κατηγοριοποίησης των αποτελεσμάτων με βάση τη γεωγραφική θέση των σταθμών μέτρησης και τον τύπο περιβάλλοντος στον οποίο ανήκουν. 6

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2.1 Ατμοσφαιρική Ρύπανση Γενικά Ατμοσφαιρική ρύπανση ονομάζεται η παρουσία στην ατμόσφαιρα ρύπων, δηλαδή κάθε είδους ουσιών, σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια τέτοια ώστε να προκαλείται αλλοίωση της δομής, της σύστασης και των χαρακτηριστικών της ατμόσφαιρας. Αυτές οι αλλαγές μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισμούς και τα οικοσυστήματα και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυμητές χρήσεις του. Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να προκληθεί τόσο από φυσικές όσο και από ανθρωπογενείς πηγές. Υπό ορισμένες συνθήκες η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι πιθανό να φτάσει σε επίπεδα που δημιουργούν ανεπιθύμητες συνθήκες διαβίωσης. Για την περιγραφή της κατάστασης αυτής έχει επικρατήσει ο όρος «νέφος». Το νέφος χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: νέφος αιθαλομίχλης και φωτοχημικό νέφος. Το νέφος αιθαλομίχλης σχηματίζεται όταν στην ατμόσφαιρα υπάρχει υψηλή συγκέντρωση ρύπων, όπως το διοξείδιο του θείου (SO₂), το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) και τα αιωρούμενα σωματίδια, σε συνδυασμό με σχετικά χαμηλή θερμοκρασία και υψηλή υγρασία. Το φαινόμενο είναι εντονότερο κατά τους χειμερινούς μήνες και κυρίως τις πρωινές ώρες, κατά τις οποίες επικρατούν οι παραπάνω καιρικές συνθήκες. Το φωτοχημικό νέφος παρουσιάζεται όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες, μεγάλη ηλιοφάνεια, μικρή σχετικά υγρασία και υψηλή συγκέντρωση συγκεκριμένων ενώσεων, όπως τα οξείδια του αζώτου, το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), οι υδρογονάνθρακες και τα προϊόντα των αντιδράσεών τους. Στην Αττική, η καπνομίχλη παρατηρείται κυρίως τους χειμερινούς μήνες ενώ το φωτοχημικό νέφος τους θερινούς. Οι κυριότερες φυσικές πηγές ρύπων είναι οι εξής: Τα ηφαίστεια Οι πυρκαγιές δασών Οι ωκεανοί και γενικότερα οι θαλάσσιες εκτάσεις Βιολογική αποσύνθεση των φυτών και των ζώων Η αποσάθρωση του εδάφους Τα φυτά και τα δέντρα Οι ανθρωπογενείς πηγές χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες: Βιομηχανικές πηγές (καύσεις, επεξεργασία) Παραγωγή και μεταφορά ενέργειας₆ Μεταφορές (μηχανοκίνητα οχήματα, πλοία και αεροσκάφη) Κεντρική θέρμανση Εναπόθεση αποβλήτων Αναθυμιάσεις (χρώματα, σπρέι μαλλιών, βερνίκι, σπρέι αεροζόλ και άλλοι διαλύτες) 7

9 Οι ρύποι της ατμόσφαιρας ανάλογα με τον τρόπο παραγωγής τους διακρίνονται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς. Οι πρωτογενείς ρύποι εκπέμπονται απευθείας από τις διάφορες πηγές στην ατμόσφαιρα και οι σημαντικότεροι είναι τα αιωρούμενα σωματίδια (PM₁₀,PM 2.5, PM₁), ο καπνός, το διοξείδιο του θείου (SO₂), το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), το μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ), οι υδρογονάνθρακες, το χλώριο (Cl₂) και το φθόριο (F₂). Οι δευτερογενείς ρύποι σχηματίζονται στην ατμόσφαιρα από τους πρωτογενείς με χημικές αντιδράσεις που γίνονται είτε μεταξύ τους είτε με τα φυσικά συστατικά της ατμόσφαιρας με συμμετοχή του ηλιακού φωτός, της θερμοκρασίας και της υγρασίας. Σημαντικότεροι είναι το διοξείδιο του αζώτου (NO₂) και το όζον (O₃). Οι κυριότεροι ρύποι που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα είναι οι εξής: Διοξείδιο του αζώτου (NO₂): Αέριο με ιδιάζουσα μυρωδιά και καφεκίτρινο χρώμα, δίνει το χαρακτηριστικό του ουρανού όταν βρίσκεται σε υψηλές συγκεντρώσεις. Αποτελεί τον κύριο ρύπο της όξινης βροχής. Προέρχεται μέσω χημικών αντιδράσεων, παρουσία της ηλιακής ακτινοβολίας, από το μονοξείδιο του αζώτου (NO), το οποίο παράγεται από αυτοκίνητα, φορτηγά και βιομηχανικούς καυστήρες. Το διοξείδιο του αζώτου μπορεί να σχηματιστεί από το μονοξείδιο του αζώτου όταν αυτό αντιδράσει με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας σύμφωνα με την παρακάτω αντίδραση: 2ΝΟ + Ο₂ 2ΝΟ₂ (1) Μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ): Αέριο άχρωμο και άγευστο. Παράγεται από καύσεις, από τα οχήματα και τη βιομηχανία καθώς και από ηλεκτρικές εκκενώσεις. Μαζί με το ΝΟ₂ και το Ο₃ παίρνει μέρος στο φωτοχημικό κύκλο με τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας, προκαλώντας φωτοχημική ρύπανση. Σύμφωνα με αυτόν συμβαίνουν οι παρακάτω αντιδράσεις: ΝΟ₂ + υπεριώδης ακτινοβολία ΝΟ + Ο (2) Ο + Ο₂ + Μ Ο₃ + Μ (3) Ο₃ + ΝΟ ΝΟ₂ + Ο₂ (4) όπου Μ είναι ένα μόριο που παίζει το ρόλο του καταλύτη. Ο κύκλος αυτός έχει σαν αποτέλεσμα την ανακύκλωση του ΝΟ₂, δηλαδή υπό κανονικές συνθήκες η ποσότητα του παραμένει σταθερή στην ατμόσφαιρα αφού το ΝΟ και το Ο₃ δημιουργούνται και καταστρέφονται σε ίσες ποσότητες. Επειδή όμως το ΝΟ₂ παράγεται και σύμφωνα με την αντίδραση (1), τελικά συσσωρεύεται στην ατμόσφαιρα σε μεγαλύτερες ποσότητες. Αιωρούμενα σωματίδια (PM₁₀, PM 2.5, PM₁): Τα αιωρούμενα σωματίδια είναι μικρά τεμάχια ύλης σε στερεή ή υγρή φάση, που μπορούν να αιωρούνται στην ατμόσφαιρα για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ανάλογα με την προέλευση τους μπορούν να παρουσιάζουν ανομοιογένεια στη μορφή, το μέγεθος και τη χημική σύσταση. Οι κυριότερες πηγές εκπομπής αιωρούμενων σωματιδίων είναι οι διάφορες βιομηχανικές δραστηριότητες, η καύση των καυσίμων για παραγωγή ενέργειας, τα αυτοκίνητα, οι πυρκαγιές, τα καψαλίσματα χωραφιών. Τα αιωρούμενα σωματίδια διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με τη διάμετρό τους: χοντροί πυρήνες με διάμετρο μέχρι 10μm (PM₁₀), λεπτοί πυρήνες με διάμετρο μέχρι 2.5μm (PM 2.5 ) και πυρήνες Aitken με 8

10 διάμετρο μικρότερη από 0.1μm (PM₁). Όσο πιο μικρά είναι τα σωματίδια τόσο πιο επιβλαβή μπορούν να γίνουν για την υγεία διότι το μέγεθός τους επιτρέπει την είσοδό τους στο αναπνευστικό σύστημα, προκαλώντας σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα. Όζον (Ο₃): Αέριο άοσμο και άχρωμο. Το όζον σχηματίζεται από το Ο₂ με την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας, καθώς επίσης και με την επίδραση των ατμοσφαιρικών ηλεκτρικών εκκενώσεων, και είναι παρόν σε χαμηλές συγκεντρώσεις σε όλη την ατμόσφαιρα της Γης. Στη στρατόσφαιρα απορροφά την υπεριώδη ακτινοβολία αλλά στην τροπόσφαιρα προκαλεί φωτοχημικό νέφος. Ο συνδυασμός των οξειδίων του αζώτου, των πτητικών οργανικών ενώσεων και του ηλιακού φωτός είναι δυνατό να εκκινήσει μια σειρά πολύπλοκων χημικών αντιδράσεων που σαν προϊόντα έχουν μια σειρά από δευτερογενείς ρύπους, ο κυριότερος από τους οποίους είναι το όζον. Διοξείδιο του θείου (SO₂): Αέριο άχρωμο και άοσμο σε χαμηλές συγκεντρώσεις, αλλά με έντονη μυρωδιά σε υψηλότερες. Φυσικά προέρχεται από τα ηφαίστεια, αλλά οι ανθρωπογενείς και βλαβερές πηγές του είναι οι εκπομπές από τις κεντρικές θερμάνσεις, τα διυλιστήρια πετρελαίου, τις χημικές βιομηχανίες και τα πετρελαιοκίνητα οχήματα. Μονοξείδιο του άνθρακα (CO): Άχρωμο και άοσμο αέριο που προέρχεται από τις ατελείς καύσεις των υδρογονανθράκων. Κύρια πηγή του είναι τα βενζινοκίνητα αυτοκίνητα (70% των εκπομπών CO). Ψηλές συγκεντρώσεις μπορούν να βρεθούν σε χώρους στάθμευσης ή κατά μήκος δρόμων σε περίοδο κυκλοφοριακής αιχμής. Τα επίπεδα του CO είναι συνήθως πιο αυξημένα τον χειμώνα γιατί οι κινητήρες εσωτερικής καύσης τελούν ατελέστερη καύση σε χαμηλές θερμοκρασίες. Λόγω μικρής ταχύτητας διάχυσης, δημιουργεί πρόβλημα στην περιοχή όπου εκπέμπεται. Επίσης, το μονοξείδιο του άνθρακα προέρχεται και από φυσικές πηγές όπως τα ηφαίστεια και οι πυρκαγιές. Βενζόλιο (C₆H₆): Είναι υγρό άχρωμο, με ιδιάζουσα γλυκιά μυρωδιά, πολύ εύφλεκτο και πτητικό. Το βενζόλιο είναι μια πτητική οργανική ένωση (VOC) η οποία αποτελεί ένα από τα δευτερεύοντα συστατικά της βενζίνης. Πηγές βενζολίου είναι τα πρατήρια βενζίνης και τα αυτοκίνητα διανομής της, καθώς επίσης και όλες οι μηχανές που χρησιμοποιούν βενζίνη σαν καύσιμο. Υδρογονάνθρακες (THC, CH₄, NMHC): Οι αέριοι υδρογονάνθρακες είναι κυρίως πτητικά συστατικά των υγρών καυσίμων καθώς και προϊόντα ατελούς καύσης. Πρόκειται για μόρια που αποτελούνται μόνο από άτομα υδρογόνου και άνθρακα. Κύρια πηγή υδρογονανθράκων είναι η χλωρίδα και κυρίως τα δέντρα, ενώ μόνο το 15% των εκπομπών προέρχεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Το μεγαλύτερο ποσοστό πηγάζει από την καύση ορυκτών καυσίμων και από τις διαφεύγουσες εκπομπές μηχανών εσωτερικής καύσης και από διυλιστήρια πετρελαίου. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, κύρια πηγή τους είναι οι κεντρικές θερμάνσεις και η βιομηχανία ενώ το καλοκαίρι (λόγω αυξημένων εξατμίσεων) το μεγαλύτερο ποσοστό τους προέρχεται από τα αυτοκίνητα. Με τη συντομογραφία THC συμβολίζονται οι συνολικοί υδρογονάνθρακες (Total Hydrocarbons), το CH₄ είναι το μεθάνιο ενώ με NMHC συμβολίζονται οι μη μεθανικοί υδρογονάνθρακες (Non Methane Hydrocarbons). 9

11 Καπνός: Σαν καπνός αναφέρονται τα μικρά σωματίδια τα οποία προέρχονται από ατελείς καύσεις και αποτελούνται κυρίως από άνθρακα και άλλα καύσιμα υλικά. Το μέγεθός τους είναι σχετικά μικρό, μέχρι 1μm, αλλά είναι ορατά λόγω της μεγάλης ποσότητας τους Υγεία Η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί προβλήματα στην υγεία, προσβάλλοντας κυρίως το αναπνευστικό και το καρδιαγγειακό σύστημα. Περισσότερο ευάλωτα είναι τα υπερήλικα άτομα και μάλιστα εκείνα που πάσχουν από πνευμονικά και καρδιακά νοσήματα. Επιπλέον, η αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση έχει άμεση αρνητική επίδραση στα άτομα που πάσχουν από άσθμα ή άλλες αναπνευστικές ασθένειες. Μακροπρόθεσμη έκθεση σε ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να προκαλέσει καρκίνο και βλάβες στο ανοσοποιητικό σύστημα και νευρολογικά προβλήματα ή ακόμη και θάνατο. Στη συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικά οι επιπτώσεις κάθε ρύπου στην υγεία. Οξείδια του αζώτου (NO₂, ΝΟ, ΝΟₓ): Προκαλούν αναπνευστικά προβλήματα στους ασθματικούς και στα παιδιά (δυσκολία στην αναπνοή, αναπνευστικές ασθένειες) καθώς και ερεθισμό στα μάτια (Μ. Φούντη, 2004). Αιωρούμενα σωματίδια (PM₁₀, PM 2.5, PM₁): Οι επιπτώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων είναι πολλές και σοβαρές όπως αναφέρουν επιδημιολογικές μελέτες (X. Querol et al, 2004). Όσο πιο μικρή είναι η διάμετρός τους, τόσο πιο επιβλαβή μπορούν να γίνουν για την υγεία, διότι εισέρχονται ευκολότερα στους πνεύμονες (G. Dongarrà et al, 2010, ΥΠΕΚΑ, 2012) προκαλώντας προβλήματα στην αναπνοή και ασθένειες στο αναπνευστικό σύστημα, ενώ σωματίδια με διάμετρο μεγαλύτερη από 10μm δεν εισχωρούν στο αναπνευστικό σύστημα. Ομάδες υψηλού κινδύνου είναι οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και άτομα που πάσχουν από άσθμα. Η επικινδυνότητα των αιωρούμενων σωματιδίων εξαρτάται επίσης από τη χημική τους σύσταση. Όζον (Ο₃): Σε μεγάλες συγκεντρώσεις επιδρά αρνητικά στους ιστούς των πνευμόνων και δημιουργεί προβλήματα σε άτομα με άσθμα και ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος. Ακόμα και σε υγιή άτομα, η έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις όζοντος προκαλεί ερεθισμό στην αναπνευστική οδό, διαταραχή της αναπνευστικής λειτουργίας, αίσθημα ξηρότητας στο λαιμό, πόνο στο στήθος, ερεθισμό στα μάτια, βήχα, ναυτία, ακόμα και πνευμονική συμφόρηση. Διοξείδιο του θείου (SO₂): Μακροχρόνια έκθεση στο διοξείδιο του θείου μπορεί να προκαλέσει αναπνευστικά προβλήματα, ειδικά όταν συνδυάζεται με υψηλές συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων, να τροποποιήσει τον αμυντικό μηχανισμό των πνευμόνων και να επιδεινώσει τυχόν υπάρχουσες καρδιοαγγειακές παθήσεις. Άτομα με καρδιοαγγειακές, χρόνιες πνευμονολογικές παθήσεις καθώς και μικρά παιδιά και ηλικιωμένοι είναι ιδιαίτερα ευπαθή σε τέτοιες συνθήκες. Μονοξείδιο του άνθρακα (CO): Μειώνει την ικανότητα του αίματος να οξυγονώνει τους ιστούς, δημιουργώντας έτσι προβλήματα στο καρδιαγγειακό και το νευρικό σύστημα. Όταν βρίσκεται σε χαμηλές συγκεντρώσεις, επηρεάζει άτομα με καρδιακά 10

12 προβλήματα, ενώ σε υψηλότερες επηρεάζει αρνητικά ακόμα και υγιή άτομα, επιφέροντας ζαλάδα, πονοκεφάλους, σωματική κόπωση και μείωση της όρασης. Βενζόλιο (C₆H₆): Πρόκειται για καρκινογόνο χημική ένωση του αιμοποιητικού συστήματος. Εισπνοή μεγάλων ποσοτήτων ατμών του για σύντομο χρονικό διάστημα του προκαλεί ζάλη, ταχυκαρδία, πονοκέφαλο, εμετό και σπασμούς ( Όταν γίνεται έκθεση σε μακροχρόνια βάση αυξάνει τον κίνδυνο για λευχαιμία και καταστρέφει τον μυελό των οστών. Επίσης μπορεί να προκαλέσει χρόνιες παθήσεις όπως αταξία στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ζημιές στη λειτουργία του ήπατος και των νεφρών, ανωμαλίες στην αναπαραγωγή και προβληματικές γεννήσεις. Υδρογονάνθρακες (THC, CH₄, NMHC): Είναι χημικές ουσίες που μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο Περιβάλλον Εκτός από τις επιπτώσεις στην υγεία, η αυξημένη συγκέντρωση ρύπων στην ατμόσφαιρα μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στο περιβάλλον, επηρεάζοντας το κλίμα, τη βλάστηση, την ορατότητα, μπορεί να προκαλέσει φθορές σε μέταλλα και υλικά κατασκευών. Επίσης, η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ικανή να προκαλέσει μεταβολή των ατμοσφαιρικών και καιρικών συνθηκών. Κάθε ρύπος έχει συγκεκριμένες επιπτώσεις, οι οποίες αναγράφονται πιο αναλυτικά στη συνέχεια. Το διοξείδιο του αζώτου είναι ο κύριος ρύπος της όξινης βροχής επηρεάζοντας αρνητικά τη βλάστηση. Αντιδρά με υδρογονάνθρακες και οδηγεί στην παραγωγή όζοντος στην τροπόσφαιρα. Προκαλεί μείωση της ορατότητας της ατμόσφαιρας καθώς μέσα από φωτοχημικές αντιδράσεις δημιουργεί ένα καστανοκίτρινο νέφος πάνω από τις πόλεις (φωτοχημικό νέφος). Τέλος, σε επαφή με την υγρασία σχηματίζει το εξαιρετικά διαβρωτικό νιτρικό οξύ που προκαλεί φθορές στα μέταλλα και στα υλικά. Τα αιωρούμενα σωματίδια μειώνουν την ορατότητα και προκαλούν φθορές σε βαφές. Το όζον προκαλεί φωτοχημικό νέφος και έχει τις δυσμενότερες επιπτώσεις από όλους τους ρύπους στα φυτά, καθώς επιδρά στην ανάπτυξή τους, προκαλεί μεγάλες ζημιές στη δασική βλάστηση και μειώνει την αγροτική παραγωγή. Διαβρώνει επίσης το καουτσούκ και τα βαμβακερά υφάσματα, καθώς και τα φύλλα των φυτών. Το SO₂ συμβάλει στο φαινόμενο της όξινης βροχής που μεταβάλλει την οξύτητα των επιφανειακών υδάτων (λίμνες, ποτάμια) προκαλώντας σοβαρές αλλοιώσεις στα οικοσυστήματα και δημιουργώντας ακραίες συνθήκες ακατάλληλες για την υδρόβια ζωή. Προκαλεί τη νέκρωση ορισμένων φυτών και μειώνει την ορατότητα της ατμόσφαιρας. Οξειδώνεται με φωτοχημική ή καταλυτική διαδικασία σε SO₃ και σε επαφή με την υγρασία σχηματίζει Η₂SO₄, γνωστό εξαιρετικά διαβρωτικό οξύ που πίπτει με βοήθεια της βροχής και διαβρώνει κατασκευές και μεταλλικά εξαρτήματα. Τέλος, επιδρά στα δομικά υλικά και προκαλεί σημαντικές φθορές στα μάρμαρα αρχαίων μνημείων καθώς το Η₂SO₄ προσβάλει το ανθρακικό ασβέστιο των μαρμάρων και το μετατρέπει σε γύψο. 11

13 2.2 Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζονται περιληπτικά παρόμοιες έρευνες που έχουν γίνει στη μελέτη επεισοδίων ρύπανσης αλλά και γενικότερα πειραμάτων για τη μελέτη της αέριας ρύπανσης και τον προσδιορισμό των πηγών της καθώς και στην αξιολόγηση της πορείας των συγκεντρώσεων των αέριων ρύπων. Οι έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά παρουσιάζονται ειδικά και κάποιες μελέτες που αφορούν στο Λεκανοπέδιο Αττικής. Οι Mazzei et al., 2008 πραγματοποίησαν μετρήσεις αιωρούμενων σωματιδίων PM₁₀, PM 2.5 και PM₁ στην περιοχή Genoa της Ιταλίας. Τα δείγματα που πήραν ήταν ημερήσια και η συλλογή δεδομένων διήρκησε συνολικά τρία χρόνια χωρίς όμως να γίνονται πάντοτε ταυτόχρονες μετρήσεις. Οι μετρήσεις έγιναν σε τέσσερις τοποθεσίες οι καθεμία από τις οποίες αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό τύπο περιβάλλοντος (γεωμορφολογικά και με βάση την αστικοποίηση). Επιπλέον, έγινε στοιχειακή ανάλυση των μετάλλων και με αυτό τον τρόπο αναγνωρίστηκαν οι πηγές της ρύπανσης (οχήματα, κεντρική θέρμανση, φυσικές πηγές). Τέλος, χρησιμοποιήθηκε και η μέθοδος Positive Matrix Factorization για τον περαιτέρω προσδιορισμό των πηγών. Οι Viana et al., 2003 έκαναν μετρήσεις των αιωρούμενων σωματιδίων (TSP, PM₁₀, PM 2.5, PM₁) αλλά και του διοξειδίου του θείου, του όζοντος, των οξειδίων του αζώτου και του μονοξειδίου του άνθρακα στη βόρεια Ισπανία (Χώρα των Βάσκων). Οι μετρήσεις είχαν χρονική διάρκεια 5 ετών και έγιναν σε 12 σταθμούς που χωρίστηκαν σε έξι τύπους περιβάλλοντος. Υπολογίστηκε επίσης ο αριθμός των ημερών σε ετήσια βάση που η συγκέντρωση των PM₁₀ ξεπερνούσε το όριο των 50μg/m³ (1 έως 65 ημέρες ανάλογα με τον τύπο περιβάλλοντος). Η ετήσια διακύμανση των αιωρούμενων σωματιδίων εξαρτάται κύρια από τη βροχόπτωση, με ελάχιστο τον Απρίλιο και τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο καθώς τότε εκδηλώνονται το μέγιστο του υετού. Η συγκέντρωση εξαρτάται από τέσσερις παράγοντες: α)επεισόδια ρύπανσης που οφείλονται σε τοπικούς και περιφερειακούς παράγοντες, β) επεισόδια που οφείλονται σε οριζόντια μεταφορά από τον Ατλαντικό, γ) μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα και δ) μεταφορά ρυπασμένων αέριων μαζών από την Ευρώπη. Οι Vecchi et al., 2004 έκαναν μία μελέτη με βάση μετρήσεις των PM 2.5 και PM₁ στο Μιλάνο σε ένα σταθμό. Τα δείγματα λήφθηκαν για ένα χρόνο τρεις φορές την εβδομάδα και έγινε στοιχειακή ανάλυση αλλά και ανάλυση στοιχειακού και οργανικού άνθρακα. Βρέθηκε ότι η ετήσια πορεία της συγκέντρωσης βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις ατμοσφαιρικές συνθήκες διασποράς που επικρατούν. Επιπλέον, εκτιμήθηκε ότι το ποσοστό της συγκέντρωσης των PM₁ ανέρχεται στο 60% το καλοκαίρι και στο 70% το χειμώνα ενώ η συγκέντρωση και των δύο μειώνεται κατά τη διάρκεια του σαββατοκύριακου. Η συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων εκτιμάται ότι μειώνεται σε ποσοστό περίπου 10% όταν σημειώνονται βροχοπτώσεις και κατά ένα ποσοστό 20-35% όταν επικρατούν άνεμοι με ταχύτητα μεγαλύτερη των 2m/s. 12

14 Η επόμενη έρευνα έγινε και αυτή στην περιοχή του Μιλάνου σε 4 σταθμούς που αντιπροσώπευαν διαφορετικούς τύπους περιβάλλοντος και είχε διάρκεια δύο χρόνια (Giugliano et al., 2005). Η συλλογή δεδομένων αφορούσε στα αιωρούμενα σωματίδια PM₁₀, PM 2.5 και PM₁ ενώ στα PM 2.5 πραγματοποιήθηκε και χημική ανάλυση άνθρακα (στοιχειακού και οργανικού) και ιόντων ώστε να καθοριστούν οι δευτερεύουσες πηγές ρύπανσης. Τα δεδομένα αναλύθηκαν ώστε να βρεθούν διαφορές ανάμεσα στους διάφορους σταθμούς μέτρησης αλλά και κατά τη διάρκεια του έτους. Η ανάλυση έδειξε ότι οι υψηλότερες συγκεντρώσεις σημειώνονται στις αστικές περιοχές το χειμώνα καθότι τότε οι μετεωρολογικές συνθήκες δεν ευνοούν τη διασπορά των ρύπων. Υποστηρίζεται ότι η μετεωρολογία παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στη συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων, ακόμα και αν υπάρχουν πρωτογενείς πηγές. Οι Lee and Hills, 2003 εξέτασαν επτά επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο Χονγκ Κονγκ. Τα επεισόδια καθορίζονται με βάση τις υπερβάσεις των ορίων ποιότητας αέρα του Χονγκ Κονγκ για το ΝΟ₂ και τα PM₁₀. Τα επεισόδια στην πλειοψηφία τους σχετίζονται με αντικυκλωνικά συστήματα κατά την ψυχρή περίοδο. Επίσης, η έντονη θερμοκρασιακή αναστροφή στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας βοηθά στη συγκέντρωση των ρύπων. Τα επεισόδια δημιουργούνται με ρύπους που μεταφέρονται από μεγάλες αποστάσεις και λιγότερο οφείλονται σε τοπικές πηγές με σημαντικότερη την καύση ορυκτών καυσίμων όπως φαίνεται από τη χημική ανάλυση των αποτελεσμάτων. Για χρονικό διάστημα 10 ετών πραγματοποίησαν τη μελέτη τους οι Spindler et al., Οι μετρήσεις έγιναν σε ένα σταθμό στην κεντρική Γερμανία, για τα αιωρούμενα σωματίδια PM₁₀, PM 2.5 και PM₁ και λαμβάνονταν κάθε 24 ώρες. Επιπλέον, έγινε ανάλυση των ιόντων και του στοιχειακού και οργανικού άνθρακα. Η μέση συγκέντρωση των TSP βρέθηκε να είναι υψηλότερη πριν την επανένωση της Γερμανίας ενώ μειώνεται σε αρκετά μετά από αυτή. Γενικά οι συγκεντρώσεις των ιόντων παρουσιάζουν πτωτική τάση κατά τη διάρκεια του πειράματος ενώ το ποσοστό του συνολικού άνθρακα στη συγκέντρωση των PM₁ ανέρχεται στο 30% και μειώνεται και αυτό με την πάροδο του χρόνου. Οι Spindler et al., 2010 έκαναν άλλη μία έρευνα στη Γερμανία η οποία διήρκησε τέσσερα χρόνια ( ). Σε σταθμό περιαστικό υποβάθρου λήφθηκαν μετρήσεις αιωρούμενων σωματιδίων PM₁₀, PM 2.5 και PM₁ οι οποίες αναλύθηκαν χημικά σε ιόντα και στοιχειακό και οργανικό άνθρακα. Κατόπιν, με τη βοήθεια του HYSPLIT έγινε προσδιορισμός της προέλευσης των αερίων μαζών. Βρέθηκε ότι κύρια οι αέριες μάζες έρχονταν από τα δυτικά (60%) και δευτερευόντως από τον ανατολικό τομέα (17%), ενώ οι χαμηλότερες συγκεντρώσεις των PM₁₀ σημειώνονταν για δυτική ροή τους καλοκαιρινούς μήνες. Αντίθετα, οι ψηλότερες συγκεντρώσεις σχετίζονται με αέριες μάζες από τα ανατολικά κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Λόγω του τύπου περιβάλλοντος του σταθμού, η μελέτη αποκαλύπτει κυρίως τη σχέση που έχουν οι μετεωρολογικές συνθήκες με την αέρια ρύπανση. Οι Chih-Chung et al., 2009 πραγματοποίησαν πειραματική καμπάνια σε δύο τοποθεσίες της Ταϊβάν από τις οποίες η μία εκπροσωπεί αστικό περιβάλλον και η άλλη αγροτικό. Η πειραματική καμπάνια είχε διάρκεια δύο χρόνια και λήφθηκαν δείγματα αιωρούμενων σωματιδίων PM₁₀, PM 2.5, PM₁ και PM (nano). Επιπλέον, έγιναν 13

15 μετρήσεις για τα οξείδια του αζώτου (NO x ) και του διοξειδίου του θείου (SO₂) καθώς και ανάλυση σε ιόντα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η συγκέντρωση των δευτερευόντων ανόργανων αερολυμάτων (SO 4 2, NO 3 και NH 4 + ) ήταν τρεις φορές μεγαλύτερη στο αστικό περιβάλλον σε σχέση με το αγροτικό. Αντίστοιχα μεγαλύτερη συγκέντρωση παρατηρήθηκε στην πόλη και όσον αφορά τα οξείδια του αζώτου. Οι Pérez et al., 2008 πραγματοποίησαν την έρευνά τους στη Βαρκελώνη σε τύπο περιβάλλοντος αστικό υποβάθρου. Το πείραμα αφορούσε στα αιωρούμενα σωματίδια PM₁₀, PM 2.5 και PM₁ ενώ δειγματοληψία διήρκησε ένα χρόνο. Στη συνέχεια έγινε ανάλυση των δειγμάτων σε στοιχεία, ιόντα και άνθρακα από την οποία χωρίστηκαν σε κατηγορίες ανάλογα με την προέλευσή τους. Για τον εντοπισμό ημερών με πολύ ψηλές συγκεντρώσεις που οφείλονταν σε σκόνη από τη Σαχάρα χρησιμοποιήθηκε το HYSPLIT αλλά και χάρτες σκόνης και δορυφορικές εικόνες. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι οι συγκεντρώσεις στη Βαρκελώνη είναι πιο ψηλές σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, ειδικά όσο αφορά στα PM₁₀. Επίσης, βρέθηκε ότι τα PM₁ αποτελούνται κυρίως από οργανικό και στοιχειακό άνθρακα ενώ τα μεγαλύτερα από μέταλλα ανθρωπογενούς κυρίως προέλευσης. Η επόμενη έρευνα έγινε από τους Pey et al., 2010 σε δύο σταθμούς (αστικός υποβάθρου και περιαστικός υποβάθρου) στη βορειοανατολική Ισπανία και είχε διάρκεια τρία χρόνια. Το πείραμα περιλάμβανε μετρήσεις αιωρούμενων σωματιδίων, και βρέθηκε, όπως και στη μελέτη των Pérez et al., 2008 ότι οι συγκεντρώσεις είναι πιο ψηλές από τις συνήθεις στην Ευρώπη, ιδιαίτερα για τα PM₁₀. Οι συγκεντρώσεις είναι πιο αυξημένες στο σταθμό αστικό υποβάθρου σε σχέση με τον περιαστικό υποβάθρου. Επιπλέον, η έρευνα έδειξε ότι στο σταθμό αστικό υποβάθρου η συγκέντρωση των μετάλλων είναι έξι φορές μεγαλύτερη από τον υπεραστικό υποβάθρου. Οι Perrone et al., 2013 πραγματοποίησαν έρευνα σε σταθμό στην Ιταλία μετρώντας τα PM 2.5 και PM₁ ώστε να καθορίσουν πηγές της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην κεντρική Μεσόγειο (με PMF). Στα δείγματα έγινε χημική ανάλυση σε ιόντα, μέταλλα και άνθρακα. Επίσης, έγινε χρήση του HYSPLIT απ όπου βρέθηκε ότι αέριες μάζες που προέρχονταν από τα δυτικά ή τα βορειοανατολικά σχετίζονταν με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων. Η μελέτη υποστηρίζει ότι από τα PM 2.5 και PM₁ μπορούμε να ξεχωρίσουμε διαφορετικά είδη πηγών ρύπανσης, με τις ανθρωπογενείς καύσεις να σχετίζονται κύρια με τα PM₁. Οι Galindo et al., 2008 πραγματοποίησαν πειραματική καμπάνια σε ένα σταθμό περιαστικό υποβάθρου κοντά στις Μεσογειακές ακτές της Ισπανίας. Τα δείγματα ήταν ημερήσια, αφορούσαν στα αιωρούμενα σωματίδια (PM₁₀ και PM 2.5 ) και το πείραμα είχε διάρκεια ένα χρόνο. Τα δείγματα αναλύθηκαν ώστε να βρεθεί η περιεκτικότητά τους σε θειικά και νιτρικά άλατα. Από την ανάλυση φαίνεται ότι τα νιτρικά άλατα είναι ελαφρώς περισσότερα κατά τη θερινή περίοδο στα PM₁₀ ενώ το αντίθετο συμβαίνει με τα PM 2.5. Τα θειικά άλατα μεγιστοποιούνται το καλοκαίρι και στα δύο κλάσματα. Τέλος, η περιεκτικότητα των αλάτων αυξάνεται όταν εκδηλώνεται έντονο επεισόδιο ρύπανσης ή όταν μεταφέρεται σκόνη από τη Σαχάρα. Η επόμενη έρευνα έγινε στην Κωνσταντινούπολη και σκοπό είχε να προσδιορίσει τη συγκέντρωση του SO₂ και των αιωρούμενων σωματιδίων κατά τη διάρκεια επεισοδίων 14

16 ατμοσφαιρικής ρύπανσης (Incecik, 1996). Οι μετρήσεις είναι για επτά έτη. Οι υπερβάσεις των συγκεντρώσεων είναι συχνές και τα επεισόδια εξετάζονται και με βάση τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν συνήθως κατά την εμφάνισή τους και φαίνεται ότι εκδηλώνονται όταν υπάρχουν βαρομετρικά υψηλά, θερμοκρασιακές αναστροφές και χαμηλές ταχύτητες ανέμου (κυρίως νοτιοδυτικής διεύθυνσης). Στο Λεκανοπέδιο Αττικής πραγματοποιήθηκε πειραματική καμπάνια για τη συλλογή δεδομένων του διοξειδίου του θείου, διοξειδίου του αζώτου και όζοντος που καλύπτουν το χρονικό διάστημα (Kalabokas et al., 2012). Τα SO₂ και ΝΟ₂ βρέθηκε ότι παρουσιάζουν μέγιστο κατά τη διάρκεια του χειμώνα, χωρίς όμως να υπερβαίνουν τα όρια που έχουν θεσπιστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντίθετα, το όζον μεγιστοποιείται το καλοκαίρι, με συγκεντρώσεις συχνά άνω του ορίου των 120μg/m³. Οι συγκεντρώσεις και των τριών ρύπων είναι υψηλότερες όταν επικρατούν νότιοι άνεμοι σε σχέση με τους βόρειους. Παρ όλα αυτά, κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών η συγκέντρωση του Ο₃ μπορεί να είναι ιδιαίτερη ψηλή ακόμα και όταν επικρατούν βόρειοι άνεμοι. Άλλη έρευνα που έγινε στην περιοχή της Αττικής περιλαμβάνει μετρήσεις διάρκειας ενός έτους (2007) και σκοπό έχει να βρει τη σχέση που έχει η θαλάσσια αύρα με τη συγκέντρωση των ρύπων (Mavrakou et al., 2012). Η μελέτη αφορούσε τα ΝΟ, ΝΟ₂ και Ο₃ και μετεωρολογικά δεδομένα σε δύο θέσεις (Ελληνικό και Σπάτα). Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων διαπιστώθηκε ότι τις ημέρες κατά τις οποίες επικρατεί θαλάσσια αύρα η ατμόσφαιρα είναι πιο επιβαρυμένη όσον αφορά τις συγκεντρώσεις των ρύπων, ενώ αντίθετα όταν επικρατούν οι ετησίες βοηθούν στη διασπορά τους. Η συγκέντρωση των ΝΟₓ παίρνει περίπου ίδιες τιμές σε όλους τους σταθμούς ενώ οι σταθμοί που βρίσκονται στα βόρεια του Λεκανοπεδίου παρουσιάζουν υψηλότερες τιμές όζοντος. Οι C. Theodosi et al., 2011 πραγματοποίησαν έρευνα για τη συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀, PM 2.5, PM₁) ώστε να καθορίσουν σε τι ποσοστό αυτή εξαρτάται από τοπικούς ή συνοπτικούς παράγοντες. Για τη μελέτη χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από τρεις σταθμούς που ανήκαν σε τρεις διαφορετικούς τύπους περιβάλλοντος. Τα αιωρούμενα σωματίδια διαπιστώθηκε ότι συχνά υπερβαίνουν τα θεσπισμένα όρια ενώ επίσης βρέθηκε ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των σταθμών. Η συγκέντρωση των PM₁ είναι μεγαλύτερη κατά την ψυχρή περίοδο τονίζοντας το ρόλο των τοπικών πηγών αυτή την εποχή. Αντίθετα τα PM₁₀ δε φαίνεται να παρουσιάζουν εποχικότητα. Από την χημική ανάλυση των δειγμάτων φαίνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των αιωρούμενων σωματιδίων είναι οργανικής προέλευσης. Τέλος, μια ακόμη έρευνα που αφορά στις συγκεντρώσεις των PM₁₀ διενεργήθηκε για το Λεκανοπέδιο Αττικής για επτά χρόνια (Larissi et al., 2010). Οι μετρήσεις έγιναν σε έξι σταθμούς και βρέθηκε ότι οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων ξεπερνούν τα όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά πολλές παραπάνω από τις 35 επιτρεπόμενες ημέρες. Οι σταθμοί που βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας και εκτίθενται σε έντονη κυκλοφορία οχημάτων παρουσιάζουν περίπου σταθερές συγκεντρώσεις των PM₁₀ καθ όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ τα σωματίδια φαίνεται να μεγιστοποιούνται κατά τη θερινή περίοδο στους σταθμούς που βρίσκονται στα προάστια. 15

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΓΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 3.1 Τοπογραφία Μορφολογία Λεκανοπεδίου Η Αττική είναι μία λεκάνη που περιβάλλεται από τέσσερις ορεινούς όγκους με υψόμετρο από 400 έως 1500m και βρέχεται από τη θάλασσα στη μία της πλευρά. Το λεκανοπέδιο έχει έκταση 450m² και έχει περίπου 4 εκατομμύρια πληθυσμό (G. Grivas et al, 2012). Τα όρη που το περιβάλλουν είναι το Αιγάλεω στα βορειοδυτικά (468m asl), η Πάρνηθα στα βόρεια (1453m asl), η Πεντέλη στα βορειοανατολικά (1109m asl), και ο Υμηττός στην ανατολική πλευρά (1026m asl) (G. Grivas et al, 2008). Η θάλασσα βρίσκεται νοτιοδυτικά (ΝΔ). Στα ΒΒΑ δηλαδή ανάμεσα στην Πάρνηθα και την Πεντέλη υπάρχει επίσης άνοιγμα. Στις δύο αυτές διευθύνσεις παρατηρείται και το μεγαλύτερο ποσοστό της ροής του ανέμου, δηλαδή στα ΝΔ και στα Β/ΒΑ. Το κλίμα του Λεκανοπεδίου Αττικής είναι τυπικό μεσογειακό με υγρούς και ήπιους χειμώνες και θερμά και ξηρά καλοκαίρια. Η μέση ημερήσια θερμοκρασία είναι περίπου 17 C τους χειμερινούς μήνες και 26 C τους θερινούς. Η ηλιακή ακτινοβολία είναι ισχυρή με 8.3 MJ/m² και 23 MJ/m² αντίστοιχα για τις δύο εποχές. Η ταχύτητες ανέμου που κυριαρχούν είναι γενικά χαμηλές μικρότερες των 3m/s, λόγω της τοπολογίας της περιοχής, ενώ σπάνια συναντώνται ταχύτητες ανέμου που ξεπερνούν τα 8m/s (G. Grivas et al, 2008). Οι βόρειοι άνεμοι είναι συνήθως ισχυροί και παρατηρούνται όταν επικρατεί η ροή της συνοπτικής κλίμακας έναντι της τοπικής. Τέτοιους έχουμε όταν υπάρχει ισχυρή βαροβαθμίδα πάνω από το Αιγαίο ή τον Ελλαδικό χώρο. Οι νοτιοανατολικοί άνεμοι αντίθετα επικρατούν όταν η θαλάσσια αύρα είναι σημαντικότερη από τη ροή της συνοπτικής κλίμακας. Επίσης, μπορεί να είναι αποτέλεσμα της ύπαρξης ενός βαρομετρικού χαμηλού πάνω από το Ιόνιο ή την κεντρική Μεσόγειο, πράγμα που συμβαίνει κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες. Το χαμηλό έχει σαν αποτέλεσμα την ευστάθεια της κατώτερης ατμόσφαιρας γεγονός που δυσκολεύει τη διασπορά των αέριων ρύπων στο λεκανοπέδιο Αττικής. Τα ανοίγματα που υπάρχουν μεταξύ των όρων της Πεντέλης και της Πάρνηθας καθώς και του Υμηττού και της Πεντέλης βοηθούν στην απομάκρυνση των ρύπων από το λεκανοπέδιο Αττικής. Αντίθετα, από το άνοιγμα που υπάρχει μεταξύ του όρους Αιγάλεω και της Πάρνηθας επιτρέπεται η μεταφορά αέριων μαζών από το Θριάσιο Πεδίο, που λόγω της βιομηχανικής δραστηριότητας που συντελείται σε αυτή την περιοχή έχουν συχνά υψηλές συγκεντρώσεις στους διάφορους ρύπους. Γενικά μπορεί να υποστηριχθεί ότι η διασπορά των ρύπων στο λεκανοπέδιο Αττικής γίνεται με δυσκολία επειδή τα όρη που το οριοθετούν εμποδίζουν τη διαφυγή των ρυπασμένων αέριων μαζών από το κέντρο της Αθήνας. Η μεταφορά των αέριων μαζών μακριά δεν ευνοείται επίσης όταν παρατηρείται το φαινόμενο της θαλάσσιας αύρας. Πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο λεκανοπέδιο Αττικής αποτελούν η βιομηχανική ζώνη που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά στο Θριάσιο πεδίο, ο αερολιμένας στα ανατολικά, 16

18 το λιμάνι του Πειραιά καθώς και η ρύπανση που οφείλεται στην κυκλοφορία των οχημάτων και στην κεντρική θέρμανση των κτιρίων κατά τους χειμερινούς μήνες. Στη βιομηχανική ζώνη λειτουργούν μεταξύ άλλων δύο διυλιστήρια πετρελαίου, δύο ναυπηγεία, εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου και ένα χαλυβουργείο (G. Grivas et al, 2008). Η κυκλοφορία είναι αυξημένη στο κέντρο της πόλης με τα οχήματα να ξεπερνούν τα 2 εκατομμύρια (G. Grivas et al, 2012) αυξάνοντας έτσι τη συγκέντρωση των ρύπων που σχετίζονται με την κίνηση των οχημάτων στις περιοχές αυτές. Η χρήση του φυσικού αερίου έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, παρ όλα αυτά στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιείται πετρέλαιο για την κεντρική θέρμανση (G. Grivas et al, 2008). 3.2 Πειραματικές Περιοχές Οι σταθμοί μέτρησης που αξιοποιήθηκαν είναι 28 στο σύνολό τους και καλύπτουν όλη την Αττική. Χωρίζονται σε τρεις γεωγραφικές ευρύτερες περιοχές, την Αθήνα, τα Μεσόγεια και το Θριάσιο Πεδίο. Η χρονική περίοδος που καλύπτεται είναι εννέα χρόνια, Στην Αθήνα βρίσκονται 16 σταθμοί μέτρησης που λειτουργούν υπό την ευθύνη του Τμήματος Ποιότητας Ατμόσφαιρας της Διεύθυνσης Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης και Θορύβου (ΕΑΡΘ) του ΥΠΕΚΑ. Υπάρχουν μετρήσεις για εννέα ρύπους συνολικά (ΝΟ₂, ΝΟ, Ο₃, SO₂, CO, PM₁₀, PM 2.5, Smoke, C₆H₆), αλλά δεν μετρούνται όλοι σε κάθε σταθμό εκτός των οξειδίων του αζώτου. Στον παρακάτω πίνακα (1) φαίνονται αναλυτικά οι σταθμοί και οι ρύποι που μετρούνται σε κάθε έναν από αυτούς. Πίνακας 1. Σταθμοί ΥΠΕΧΩΔΕ. Μετρούμενοι ρύποι Σταθμός ΝΟ₂ ΝΟ Ο₃ SO₂ CO PM₁₀ PM 2.5 Καπνός C₆H₆ Αγία Παρασκευή Αθηνάς Αριστοτέλους Βοτανικός Γαλάτσι Γουδή Ζωγράφου Θρακομακεδόνες Λιόσια 17

19 Λυκόβρυση Μαρούσι Νέα Σμύρνη Πατησίων Πειραιάς 1 Πειραιάς 2 Περιστέρι Οι μετρήσεις είναι ωριαίες για όλους τους ρύπους εκτός του καπνού και των αιωρούμενων σωματιδίων που δίνονται μόνο οι μέσες ημερήσιες τιμές. Η πρώτη μέτρηση κάθε ημέρας είναι στη 1π.μ. Οι ρύποι μετρούνται σε μg/m³ για όλους τους ρύπους εκτός του μονοξειδίου του αζώτου που δίνεται σε mg/m³. Στο χάρτη φαίνονται οι θέσεις των σταθμών ( Σημειώνεται ότι ο σταθμός της Λυκόβρυσης λειτουργεί σε νέα θέση από τον Απρίλιο του 2011 (Ετήσια έκθεση ατμοσφαιρικής ρύπανσης 2012, 2013). Σχήμα 1. Χάρτης με τις θέσεις των σταθμών του ΥΠΕΧΩΔΕ Τα δεδομένα για την περιοχή των Μεσογείων παρέχονται από το διεθνή αερολιμένα Ελ. Βενιζέλος. Το Ελ. Βενιζέλος έχει εγκαταστήσει πέντε σταθμούς (Κορωπί, Παλλήνη, Γλυκά Νερά, Σπάτα και Μαρκόπουλο) που αποτελούν το Δίκτυο 18

20 Παρακολούθησης της Ποιότητας του Αέρα (ΔΠΠΑ). Οι μετρήσεις είναι κάθε μισή ώρα για έντεκα συνολικά ρύπους (ΝΟ, ΝΟ₂, ΝΟ x, SO2, O3, CO, PM₁₀, PM 2.5, CH₄, NMHC, THC). Οι μετρήσεις καλύπτουν τη χρονική περίοδο , με εξαίρεση τους σταθμούς Μαρκόπουλο και Σπάτα για τους οποίους υπάρχουν μετρήσεις μόνο για το Στον παρακάτω πίνακα (2) φαίνονται αναλυτικά οι ρύποι που μετρούνται σε κάθε σταθμό. Πίνακας 2. Σταθμοί αεροδρομίου Ελ. Βενιζέλος. Μετρούμενοι ρύποι Σταθμός ΝΟ₂ ΝΟ NO x Ο₃ SO₂ CO PM₁₀ PM 2.5 Γλυκά Νερά CH ₄ NMHC THC Κορωπί Μαρκόπο υλο Παλλήνη Σπάτα Τα ΝΟ₂, ΝΟ, Ο₃, SO₂, PM₁₀ και PM 2.5 μετρούνται σε μg/m³. Οι υδρογονάνθρακες (CH₄, NMHC, THC) και το ΝΟ x μετρούνται σε ppm (parts per million). Το CO τέλος μετριέται σε mg/m³. Χρησιμοποιούνται επίσης δεδομένα από το Θριάσιο Πεδίο. Οι μετρήσεις έχουν γίνει σε τέσσερα σημεία: Ασπρόπυργος, Ελευσίνα, Μαγούλα και Μάνδρα. Τα δεδομένα καλύπτουν τη χρονική περίοδο και οι μετρήσεις είναι ωριαίες. Οι ρύποι που είναι διαθέσιμοι είναι οι εξής: ΝΟ, ΝΟ₂, ΝΟ x, SO₂, O₃, PM₁₀, CΗ₄, NMHC, THC και φαίνονται αναλυτικά παρακάτω (πίνακας 3) για κάθε σταθμό. Πίνακας 3. Σταθμοί Θριάσιου Πεδίου. Μετρούμενοι ρύποι Σταθμός ΝΟ₂ ΝΟ NO x Ο₃ SO₂ PM₁₀ CΗ₄ NMHC THC Ασπρόπυργ ος Ελευσίνα Μαγούλα Μάνδρα 19

21 Οι παραπάνω ρύποι μετρούνται σε μg/m³ εκτός των υδρογονανθράκων (CΗ₄, NMHC, THC) που μετρούνται σε mg/m³. Τέλος, για την καλύτερη κατανόηση των επεισοδίων χρησιμοποιήθηκαν μετεωρολογικά δεδομένα από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ( Το Αστεροσκοπείο βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας και συγκεκριμένα στο Θησείο, στο Λόφο Νυμφών. Οι μετρήσεις αφορούν στην ταχύτητα και τη διεύθυνση του ανέμου, στη θερμοκρασία και στη σχετική υγρασία. Ειδικά για τη διεύθυνση του ανέμου, έχει χωριστεί σε 16 τομείς, ενώ υπάρχει και μία ακόμα επιλογή που αντιστοιχεί σε νηνεμία (CALM). Η ταχύτητα του ανέμου μετριέται σε m/s, η θερμοκρασία σε C και η σχετική υγρασία σε ποσοστό επί τοις εκατό. 3.3 Γενική Αξιολόγηση Δεδομένων Στους παρακάτω πίνακες (4-16) φαίνεται αναλυτικά η ετήσια πληρότητα για κάθε ρύπο και κάθε σταθμό. Το κριτήριο με το οποίο λήφθηκαν υπόψη οι μέσες ετήσιες τιμές είναι να υπάρχουν μετρήσεις για τουλάχιστον 9 μήνες του έτους, δηλαδή για το 75% (G. Grivas et al, 2010). Πιο αναλυτικά η μεθοδολογία περιγράφεται στην ενότητα 3.4. ΝΟ₂ Σταθμός Αγία Παρασκευή Αθηνάς Αριστοτέλους Βοτανικός Γαλάτσι Γουδή Ζωγράφου Θρακομακεδόνες Λιόσια Λυκόβρυση Μαρούσι Νέα Σμύρνη Πατησίων Πειραιάς 1 Πειραιάς 2 Περιστέρι Ασπρόπυργος Ελευσίνα Γλυκά Νερά Κορωπί Παλλήνη Πίνακας 4. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για το διοξείδιο του αζώτου 20

22 ΝΟ Σταθμός Αγία Παρασκευή Αθηνάς Αριστοτέλους Βοτανικός Γαλάτσι Γουδή Ζωγράφου Θρακομακεδόνες Λιόσια Λυκόβρυση Μαρούσι Νέα Σμύρνη Πατησίων Πειραιάς 1 Πειραιάς 2 Περιστέρι Ασπρόπυργος Ελευσίνα Γλυκά Νερά Κορωπί Παλλήνη Πίνακας 5. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για το μονοξείδιο του αζώτου NOₓ Σταθμός Ασπρόπυργος Ελευσίνα Γλυκά Νερά Κορωπί Παλλήνη Πίνακας 6. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για τα οξείδια του αζώτου Ο₃ Σταθμός Αγία Παρασκευή Αθηνάς Βοτανικός Γαλάτσι Ζωγράφου Θρακομακεδόνες Λιόσια Λυκόβρυση Μαρούσι Νέα Σμύρνη 21

23 Πατησίων Πειραιάς 1 Πειραιάς 2 Περιστέρι Ασπρόπυργος Ελευσίνα Μαγούλα Μάνδρα Γλυκά Νερά Κορωπί Παλλήνη Πίνακας 7. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για το όζον SO₂ Σταθμός Αγία Παρασκευή Αθηνάς Αριστοτέλους Βοτανικός Γαλάτσι Ζωγράφου Λιόσια Μαρούσι Νέα Σμύρνη Πατησίων Πειραιάς 1 Πειραιάς 2 Περιστέρι Ασπρόπυργος Ελευσίνα Μαγούλα Μάνδρα Γλυκά Νερά Παλλήνη Πίνακας 8. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για το διοξείδιο του θείου CO Σταθμός Αθηνάς Βοτανικός Λυκόβρυση Μαρούσι Νέα Σμύρνη Πατησίων Πειραιάς 1 Περιστέρι Γλυκά Νερά Παλλήνη Πίνακας 9. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για το μονοξείδιο του άνθρακα 22

24 PM₁₀ Σταθμός Αγία Παρασκευή Αριστοτέλους Γουδή Ζωγράφου Θρακομακεδόνες Λυκόβρυση Μαρούσι Πειραιάς 1 Ασπρόπυργος Μάνδρα Γλυκά Νερά Κορωπί Παλλήνη Πίνακας 10. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για τα αιωρούμενα σωματίδια PM₁₀ PM 2.5 Σταθμός Αγία Παρασκευή Γουδή Λυκόβρυση Πειραιάς 1 Κορωπί Παλλήνη Πίνακας 11. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για τα αιωρούμενα σωματίδια PM 2.5 Καπνός Σταθμός Αριστοτέλους Πατησίων Περιστέρι Πίνακας 12. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για τον καπνό C₆H₆ Σταθμός Πατησίων Πίνακας 13. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για το βενζόλιο 23

25 THC Σταθμός Ασπρόπυργος Κορωπί Πίνακας 14. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για τους συνολικούς υδρογονάνθρακες CH₄ Σταθμός Ασπρόπυργος Κορωπί Πίνακας 15. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για το μεθάνιο NMHC Σταθμός Ασπρόπυργος Κορωπί Πίνακας 16. Πληρότητα ετήσιων μετρήσεων για τους μη μεθανικούς υδρογονάνθρακες Σημειώνεται ότι για τους σταθμούς Μαρκόπουλο και Σπάτα οι διαθέσιμες μετρήσεις είναι μόνο για το διάστημα Μάρτιος-Αύγουστος του 2008, οπότε δεν μπορούν να υπολογιστούν καθόλου μέσες ετήσιες τιμές. Οι σταθμοί κατηγοριοποιήθηκαν σε πέντε τύπους περιβάλλοντος με βάση τη γεωγραφική τους θέση αλλά και την εκτίμηση των πηγών ρύπανσης που τους επηρεάζουν. Οι τύποι περιβάλλοντος είναι οι εξής: Αστικός κυκλοφορίας Αστικός υποβάθρου Περιαστικός Περιαστικός υποβάθρου Περιαστικός βιομηχανικός Οι ταξινόμηση των σταθμών του ΥΠΕΚΑ υπήρχε ήδη (Ετήσια έκθεση ατμοσφαιρικής ρύπανσης 2012, 2013). Οι σταθμοί Κορωπί και Ελευσίνα κατηγοριοποιήθηκαν σύμφωνα με το ΥΠΕΚΑ, παρόλο το γεγονός ότι οι μετρήσεις που χρησιμοποιούνται προέρχονται από άλλους φορείς. Στον παρακάτω πίνακα (17) φαίνεται αναλυτικά ο τύπος περιβάλλοντος κάθε σταθμού. 24

26 Πίνακας 17. Ταξινόμηση σταθμών ανάλογα με τον τύπο περιβάλλοντος Σταθμός Τύπος περιβάλλοντος 1 Αγία Παρασκευή Περιαστικός Υποβάθρου 2 Αθηνάς Αστικός Κυκλοφορίας 3 Αριστοτέλους Αστικός Κυκλοφορίας 4 Γαλάτσι Περιαστικός Υποβάθρου 5 Βοτανικός Περιαστικός Βιομηχανικός 6 Γουδή Αστικός Κυκλοφορίας 7 Ζωγράφου Περιαστικός Υποβάθρου 8 Θρακομακεδόνες Περιαστικός Υποβάθρου 9 Λιόσια Περιαστικός Υποβάθρου 10 Λυκόβρυση Περιαστικός 11 Μαρούσι Αστικός Κυκλοφορίας 12 Νέα Σμύρνη Αστικός Υποβάθρου 13 Πατησίων Αστικός Κυκλοφορίας 14 Πειραιάς 1 Αστικός Κυκλοφορίας 15 Πειραιάς 2 Αστικός Υποβάθρου 16 Περιστέρι Αστικός Υποβάθρου 17 Γλυκά Νερά Περιαστικός Υποβάθρου 18 Κορωπί Περιαστικός Υποβάθρου 19 Παλλήνη Περιαστικός Υποβάθρου 20 Σπάτα Περιαστικός Υποβάθρου 21 Μαρκόπουλο Περιαστικός Υποβάθρου 22 Κοινότητα Μαγούλας Περιαστικός Βιομηχανικός 23 Εργατικές Κατοικίες Μάνδρας Περιαστικός Βιομηχανικός 24 Δημοτικό Parking Ελευσίνας Περιαστικός Βιομηχανικός 25 Παραλία Ασπροπύργου Περιαστικός Βιομηχανικός 25

27 3.4 Μεθοδολογία Δημιουργία Βάσης Δεδομένων Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζεται αναλυτικά η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τον υπολογισμό των διαφόρων τιμών που είναι απαραίτητες για την παρακολούθηση της διαχρονικής εξέλιξης της αέριας ρύπανσης στην Αττική, καθώς και τον εντοπισμό των υπερβάσεων των ορίων και των επεισοδίων ρύπανσης. Εφόσον τα δεδομένα από το Ελ. Βενιζέλος δίνονται ανά μισή ώρα ενώ για τους υπόλοιπους σταθμούς έχουμε μόνο ωριαίες μετρήσεις, κρίνεται σκόπιμο αρχικά να υπολογιστεί η μέση ωριαία τιμή για κάθε περίπτωση ώστε να υπάρχει ομοιομορφία. Επιπλέον, για όλη την επεξεργασία λαμβάνονται υπόψη μόνο οι μέρες για τις οποίες υπάρχει πληρότητα δεδομένων πάνω από 75% (G. Grivas et al, 2010). Αυτό αντιστοιχεί σε ημέρες που έχουν τιμή για τουλάχιστον 19 από τις 24 ώρες. Οι υπόλοιπες ημέρες αφαιρούνται εντελώς και δεν χρησιμοποιούνται καθόλου για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Στη συνέχεια τα δεδομένα ελέγχθηκαν για ακραίες τιμές. Πιο συγκεκριμένα, υπολογίστηκε για κάθε ρύπο και σταθμό η μέση ημερήσια τιμή. Από τις μέσες ημερήσιες τιμές εξήχθη μια μέση τιμή (mean), χαρακτηριστική του ρύπου και του σταθμού, καθώς και η αντίστοιχη τυπική απόκλιση (s.dev.). Οι μετρήσεις που ελέγχθηκαν ως ακραίες ήταν αυτές για τις οποίες ίσχυε: μέτρηση > mean + 2 s.dev. (1) Οι μετρήσεις που ικανοποιούσαν την παραπάνω σχέση δεν αφαιρέθηκαν αλλά εξετάστηκαν κάθε μία ξεχωριστά ώστε να διαπιστωθεί αν επρόκειτο για σφάλμα ή ήταν πραγματικές (π.χ. επεισόδιο ρύπανσης). Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι η παραπάνω διαδικασία δεν ακολουθήθηκε για τα αιωρούμενα σωματίδια. Αυτό διότι οι συγκεντρώσεις τους χαρακτηρίζονται από μεγάλες διακυμάνσεις μέσα στη μέρα που μπορεί να μην υπακούουν στη σχέση (1). Επιπλέον, δεν ακολουθούν κάποιο ημερήσιο κύκλο οπότε μπορεί η συγκέντρωσή τους να μεταβάλλεται σημαντικά από ώρα σε ώρα, ανάλογα με τις κινήσεις των αερίων μαζών που επικρατούν. Τέλος, όσον αφορά τους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ έτσι κι αλλιώς οι διαθέσιμες μετρήσεις είναι ημερήσιες. Μετά από τον έλεγχο των ακραίων τιμών τελικά αφαιρέθηκαν μετρήσεις για τους εξής σταθμούς και ρύπους όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα (18): Πίνακας 18. Σταθμοί από τους οποίους αφαιρέθηκαν ακραίες τιμές Σταθμός Αγία Παρασκευή Αθηνάς Αριστοτέλους Βοτανικός Γαλάτσι Ζωγράφου Θρακομακεδόνες Λιόσια Ρύποι ΝΟ Καπνός Καπνός SO₂ ΝΟ ΝΟ, SO₂ ΝΟ SO₂ 26

28 Μαρούσι Νέα Σμύρνη Πειραιάς 1 Περιστέρι Πατησίων ΝΟ, SO₂, CO ΝΟ, CO SO₂, Καπνός ΝΟ, SO₂, Καπνός SO₂, Καπνός Τα δεδομένα από το Θριάσιο Πεδίο και το αεροδρόμιο δεν περιείχαν καθόλου ακραίες τιμές οπότε έμειναν ως είχαν. Επειδή οι υδρογονάνθρακες ήταν σε διαφορετικές μονάδες στους σταθμούς μέτρησης του αεροδρομίου και του Θριάσιου Πεδίου αντίστοιχα, έγινε μετατροπή των πρώτων σε mg/m³ για να είναι δυνατή η σύγκριση των συγκεντρώσεων. Για τη μετατροπή χρησιμοποιήθηκε ο παρακάτω τύπος: (ppm x M)= 22.4 mg/m³ (2) όπου το Μ είναι το μοριακό βάρος των υδρογονανθράκων. Για την παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε η τιμή Μ=16g/mol που αντιστοιχεί στο μεθάνιο. Έχοντας υπολογίσει τις μέσες ημερήσιες τιμές για κάθε περίπτωση που υπήρχαν μετρήσεις, στη συνέχεια έγιναν οι εξής υπολογισμοί: μέση ετήσια τιμή μέση μηνιαία τιμή μέση τιμή ψυχρής και θερμής περιόδου Η ψυχρή περίοδος ορίζεται από 1 Ιανουαρίου έως και 15 Απριλίου και από 15 Οκτωβρίου έως και 31 Δεκεμβρίου, δηλαδή 183 ημέρες (184 για τα δίσεκτα έτη). Η θερμή περίοδος ορίζεται από 16 Απριλίου έως 14 Οκτωβρίου, δηλαδή αποτελείται από 182 ημέρες (G. Grivas et al, 2010). Κάθε μία από τις παραπάνω τιμές λήφθηκε υπόψη μόνο εφόσον είχε πληρότητα μεγαλύτερη του 75% (G.Grivas et al, 2010). Οι συνθήκες πληρότητας για κάθε περίπτωση φαίνονται παρακάτω (πίνακας 19): Πίνακας 19. Συνθήκες πληρότητας για την εύρεση των μέσων ετήσιων, μηνιαίων και ψυχρής/θερμής περιόδου τιμών. Μέση Τιμή Συνθήκη πληρότητας μεγαλύτερη του 75% Ετήσια τουλάχιστον 9 μήνες Μηνιαία απουσία τιμών για λιγότερο από 8 ημέρες (7 για Φεβρουάριο) Ψυχρή/θερμή περίοδος απουσία τιμών για λιγότερο από 46 ημέρες Αφού έγινε ο υπολογισμός των μέσων τιμών, αυτές κατηγοριοποιήθηκαν με βάση τον τύπο περιβάλλοντος, ώστε τα αποτελέσματα να εξεταστούν σε ομάδες. Οι μέσες ημερήσιες τιμές ελέγχθηκαν περαιτέρω με τη βοήθεια του προγράμματος στατιστικής Superior Performance Software System (SPSS). Για κάθε τύπο περιβάλλοντος ξεχωριστά, υπολογίστηκε αρχικά η γραμμική συσχέτιση (Pearson correlation coefficient) μεταξύ των σταθμών για κάθε ρύπο και κάθε έτος ξεχωριστά ώστε να 27

29 εξεταστεί αν η κατηγοριοποίηση είναι σωστή. Ο συντελεστής συσχέτισης δίνεται από τον τύπο ρ = σ xy σ x σ y (3) όπου ρ ο συντελεστής συσχέτισης, σ xy η συνδιασπορά των δύο μεταβλητών και σ x 2 και σ y 2 η διασπορά των δύο μεταβλητών αντίστοιχα. Στη συνέχεια, έγινε t-test σε κάθε πιθανό ζευγάρι σταθμών κάθε τύπου περιβάλλοντος για κάθε έτος και κάθε ρύπο ξεχωριστά. Οι μετρήσεις των σταθμών θεωρήθηκαν ως εξαρτημένες μεταβλητές μεταξύ τους. Ο έλεγχος γίνεται για να βρεθεί αν οι μέσες ετήσιες τιμές διαφέρουν σημαντικά σε κάθε περίπτωση Τέλος, σε κάθε σταθμό και ρύπο ξεχωριστά έγινε ανάλυση διακύμανσης κατά ένα παράγοντα (one way ANOVA) όπου εξετάζεται αν υπάρχει σημαντική διαφορά στη μέση ετήσια τιμή από έτος σε έτος με σκοπό να εκτιμηθεί αν η μείωση (ή αύξηση) της συγκέντρωσης των ρύπων διαχρονικά είναι στατιστικά σημαντική. Σε κάθε περίπτωση το επίπεδο εμπιστοσύνης θεωρήθηκε 95%. Για την εύρεση των ημερών με υπερβάσεις χρησιμοποιήθηκαν τα όρια τιμών όπως ορίζονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα όσο αφορά τα PM 2.5 εφόσον δεν υπάρχει οδηγία για ημερήσια οριακή τιμή κρίθηκε σκόπιμο να χρησιμοποιηθεί εκείνη από τον United States Environmental Protection Agency (US EPA). Αφού βρέθηκαν οι μέρες ή ώρες που υπερβαίναν τις οριακές τιμές υπολογίστηκαν τα ποσοστά των υπερβάσεων για την ψυχρή και θερμή περίοδο κάθε έτους, εφόσον ικανοποιούνταν η αντίστοιχη συνθήκη πληρότητας. Στον παρακάτω πίνακα (20) φαίνονται οι οριακές τιμές που χρησιμοποιήθηκαν σε κάθε περίπτωση (έκθεση ΥΠΕΚΑ 2012, Πίνακας 20. Όρια συγκέντρωσης των ρύπων Ρύπος Οριακή Τιμή ΝΟ₂ 200μg/ m³ Ωριαία τιμή SΟ₂ 125μg/ m³ PM₁₀ 50μg/ m³ Μέση ημερήσια τιμή PM μg/ m³* O₃ 120μg/ m³ Μέγιστη ημερήσια τιμή CO 10mg/ m³ οκταώρων Υπερβάσεις θεωρήθηκε ότι έχουμε όταν οι καταγεγραμμένη τιμή ήταν μεγαλύτερη από το όριο, δηλαδή τιμές που ήταν ίσες με τις οριακές δε θεωρήθηκαν ως υπερβάσεις. 28

30 Σε αυτή την παράγραφο περιγράφεται αναλυτικά ο τρόπος υπολογισμού των υπερβάσεων για κάθε ρύπο. Αρχικά για το διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ₂) εφόσον ο κανονισμός δίνει όριο για την ωριαία τιμή βρέθηκαν απευθείας από τα αρχικά δεδομένα οι μετρήσεις που ξεπερνούν τα 200μg/m³ για όσες μέρες ικανοποιούσαν τη συνθήκη πληρότητας. Έπειτα, υπολογίστηκε το ποσοστό υπερβάσεων ως εξής: αριθμός υπερβάσεων (αριθμός ωρών) Ποσοστό υπερβάσεων = *100 (4) Σημειώνεται ότι το 182 είναι το πλήθος ημερών της θερμής περιόδου. Ο αντίστοιχος αριθμός για την ψυχρή περίοδο είναι 183 και 184 για τα δίσεκτα έτη 2004 και Επομένως το ποσοστό που υπολογίστηκε με αυτό τον τρόπο αφορά τις υπερβάσεις σε ημερήσια βάση. Για το διοξείδιο του θείου (SΟ₂) και τα αιωρούμενα σωματίδια (PM₁₀, PM 2.5 ) από τις μέσες ημερήσιες τιμές υπολογίστηκαν τα ποσοστά σύμφωνα με τη σχέση: αριθμός υπερβάσεων (αριθμός ημερών) Ποσοστό υπερβάσεων = *100 (5) 182 Και σε αυτή την περίπτωση το 182 αναφέρεται στο πλήθος ημερών της θερμής περιόδου και αντικαθίσταται με 183 ή 184 στην ψυχρή και ψυχρή των δίσεκτων ετών αντίστοιχα. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε για την εύρεση των ημερών που υπερέβαιναν την οριακή τιμή οκταώρου για το όζον (O₃) και το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) είναι πιο πολύπλοκη και επεξηγείται αναλυτικά. Αρχικά έγινε υπολογισμός της μέσης τιμής κάθε οκταώρου. Το πρώτο οκτάωρο κάθε ημέρας θεωρείται ότι αποτελείται από τις 17:00 της προηγούμενης ημέρας έως τη 1:00 της ημέρας που μας ενδιαφέρει. Από τις οκτώ αυτές μετρήσεις υπολογίζεται μια μέση τιμή η οποία αντιπροσωπεύει την πρώτη τιμή της ημέρας. Ακολούθως υπολογίζεται η μέση τιμή του χρονικού διαστήματος 18:00-2:00 που αντιπροσωπεύει τη δεύτερη τιμή της ημέρας. Αναλόγως υπολογίζονται οι μέσες τιμές για κάθε οκτάωρο μέσα στη μέρα και με αυτό τον τρόπο προκύπτουν 24 τιμές με τελευταία αυτή που υπολογίζεται για το χρονικό διάστημα από τις 16:00 έως τις 24:00. Στη συνέχεια από τις 24 αυτές τιμές εντοπίζεται η μέγιστη κάθε ημέρας και ελέγχεται εάν υπερβαίνει την οριακή τιμή. Τέλος, υπολογίζονται τα ποσοστά υπερβάσεων της ψυχρής και θερμής περιόδου όπως και στην προηγούμενη περίπτωση. Όταν ολοκληρώθηκαν όλοι οι υπολογισμοί, οι μέσες τιμές κατηγοριοποιήθηκαν με βάση τον τύπο περιβάλλοντος. Σε κάθε τύπο υπολογίστηκε η μέση τιμή για κάθε έτος, μήνα και περίοδο με βάση τις τιμές που ήταν διαθέσιμες σε κάθε περίπτωση. Με αυτό 29

31 τον τρόπο θα μπορεί να γίνει σύγκριση της αέριας ρύπανσης μεταξύ διαφορετικών περιοχών, ενώ σε κάθε τύπο περιβάλλοντος μπορεί να παρατηρείται ξεχωριστά η διαχρονική πορεία των συγκεντρώσεων των ρύπων. Τέλος, έγινε η επεξεργασία για τον εντοπισμό των επεισοδίων αέριας ρύπανσης. Τα επεισόδια χωρίστηκαν σε κατηγορίες για να μελετηθούν ξεχωριστά ως εξής: χωρικά διεσπαρμένα επεισόδια για κάθε ρύπο ξεχωριστά επεισόδια με ταυτόχρονες υπερβάσεις σε πάνω από ένα ρύπο επεισόδια με μεγάλη χρονική διάρκεια επεισόδια που οφείλονται στη μεταφορά σκόνης από την έρημο της Σαχάρας επεισόδια με τις μέγιστες συγκεντρώσεις και χωρική διασπορά Για το σκοπό αυτό, εντοπίστηκαν όλες οι μέρες από όλα τα έτη και όλους τους σταθμούς όπου σημειώθηκε υπέρβαση στα όρια των διάφορων ρύπων. Η ημερομηνίες αυτές καταγράφηκαν όλες μία προς μία αναλυτικά. Στη συνέχεια, έγινε υπολογισμός του αριθμού των σταθμών που παρουσίαζαν ταυτόχρονα υπέρβαση την ίδια ημερομηνία, ώστε να βρεθούν ημερομηνίες για τις οποίες οι υπερβάσες ήταν διεσπαρμένες χωρικά σε όλη την Αττική. Με βάση το χωρικό εύρος των υπερβάσεων επιλέχθηκαν να εξεταστούν περαιτέρω οι ημέρες που είχαν ταυτόχρονα υπέρβαση σε ένα αριθμό σταθμών και πάνω όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 21): Πίνακας 21. Ελάχιστος αριθμός σταθμών με ταυτόχρονη υπέρβαση την ίδια ημερομηνία του ορίου συγκέντρωσης κάθε ρύπου για τη μελέτη χωρικά διεσπαρμένων επεισοδίων Ρύπος Αριθμός σταθμών με ταυτόχρονη υπέρβαση ΝΟ₂ 3 Ο₃ 11 PM₁₀ 10 PM Ο αριθμός των σταθμών επιλέχθηκε με βάση τον αριθμό των διαθέσιμων σταθμών μέτρησης για κάθε ρύπο. Σημειώνεται επίσης ότι για το SO₂ και το CO οι ημέρες υπερβάσεων ήταν πολύ λίγες οπότε εξετάζονται όλες χωρίς να ακολουθείται αυτή η επιλογή. Για την εύρεση επεισοδίων με ταυτόχρονη υπέρβαση σε τουλάχιστον δύο ρύπους χρησιμοποιήθηκαν οι μέρες που βρέθηκαν από την προηγούμενη διαδικασία ώστε να βρεθούν κοινές ημερομηνίες στους διάφορους ρύπους. Για να γίνει αυτό λήφθηκαν υπόψη οι ημέρες με την παρακάτω χωρική διασπορά: 30

32 Πίνακας 22. Ελάχιστος αριθμός σταθμών με ταυτόχρονη υπέρβαση του ορίου συγκέντρωσης κάθε ρύπου για τη μελέτη χωρικά διεσπαρμένων επεισοδίων με υπερβάσεις σε τουλάχιστον δύο ρύπους ταυτόχρονα Ρύπος Αριθμός σταθμών με ταυτόχρονη υπέρβαση ΝΟ₂ 3 Ο₃ 9 PM₁₀ 8 PM Δηλαδή, ο ελάχιστος αριθμός σταθμών με ταυτόχρονη υπέρβαση είναι διαφορετικός από την προηγούμενη περίπτωση με σκοπό να ληφθούν υπόψη περισσότερες ημέρες και να γίνει πιο εύκολος ο εντοπισμός επεισοδίων. Τα επεισόδια με μεγάλη χρονική διάρκεια ορίζονται ως αυτά που έχουμε υπέρβαση του ορίου της ποιότητας της ατμόσφαιρας για κάποιο ρύπο σε τουλάχιστον ένα σταθμό για τρεις τουλάχιστον συνεχόμενες ημέρες. Συγκεκριμένα όσον αφορά το όζον, επειδή κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών έχουμε υπέρβαση σχεδόν κάθε ημέρα, δε θα ήταν σωστό να μιλάμε για επεισόδια. Γι αυτό το λόγο, και για να εντοπιστούν χρονικά διεσπαρμένα επεισόδια και για αυτό το ρύπο, αυτά βρέθηκαν λαμβάνοντας υπόψη μόνο το σταθμό στην Αθηνάς, όπου είχαμε τις λιγότερες υπερβάσεις συνολικά για όλα τα χρόνια λόγω του τύπου περιβάλλοντος. Από αυτόν λοιπόν, καταγράφηκαν οι ημέρες που υπήρχαν υπερβάσεις. Επιπλέον, επειδή οι υπερβάσεις το Μάρτιο δεν ήταν γενικά πολλές, βρέθηκαν και επεισόδια μόνο για αυτό το μήνα, λαμβάνοντας υπόψη αυτή τη φορά τις μετρήσεις από όλους τους σταθμούς. Με παρόμοιο τρόπο αντιμετωπίστηκαν και τα επεισόδια μεγάλης χρονικής διάρκειας των PM₁₀. Επειδή και σε αυτή την περίπτωση υπήρχαν υπερβάσεις για την πλειοψηφία των ημερών, τα επεισόδια εντοπίστηκαν λαμβάνοντας υπόψη το σταθμό που παρουσίαζε τις λιγότερες. Επειδή δεν διατίθενται μετρήσεις για τα PM₁₀ για όλα τα έτη σε όλους τους σταθμούς, επιλέχθηκαν οι Θρακομακεδόνες, διότι ήταν ο σταθμός με τις λιγότερες ημέρες υπερβάσεων (191) από όσους υπήρχαν δεδομένα από το 2003 έως το Για τα χρονικά διεσπαρμένα επεισόδια των PM 2.5 λήφθηκαν υπόψη μόνο όσα είχαν διάρκεια τουλάχιστον πέντε ημέρες. Τέλος, το διοξείδιο του θείου αλλά και το μονοξείδιο του άνθρακα δεν παρουσιάζουν επεισόδια με μεγάλη χρονική διάρκεια. Για τα επεισόδια ρύπανσης με μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα εξετάζονται συγκεκριμένες ημέρες (Σωφρονιάδης, 2007). Επίσης, βρέθηκαν επεισόδια και με βάση τις μέγιστες συγκεντρώσεις κάθε ρύπου σε κάθε σταθμό. Για να γίνει αυτό, απομονώθηκαν οι πέντε ημέρες με τις μέγιστες συγκεντρώσεις για κάθε σταθμό και ρύπο. Κατόπιν έγινε σύγκριση μεταξύ των ημερομηνιών ώστε να εντοπιστούν κοινές μεταξύ των σταθμών για κάθε ρύπο ξεχωριστά. Σημειώνεται ότι οι μέγιστες συγκεντρώσεις λήφθηκαν υπόψη μόνο όταν η τιμή ήταν πάνω από το καθορισμένο όριο για κάθε ρύπο. Από τους παραπάνω τύπους επεισοδίων επιλέχτηκαν κάποια επεισόδια για να μελετηθούν περαιτέρω και με βάση τα μετεωρολογικά δεδομένα. Για την ταχύτητα και 31

33 διεύθυνση του ανέμου, τη θερμοκρασία και την απόλυτη υγρασία υπολογίστηκαν οι μέσες ημερήσιες τιμές τόσο για τη μέρα ή τις μέρες των επεισοδίων, όσο και για δυο τρεις μέρες πριν και μετά ώστε να φανεί πως διαφοροποιούνται κατά τη διάρκεια των επεισοδίων. Επίσης, εξετάζεται αν επεισόδια ίδιου τύπου (π.χ. χωρικά, χρονικά διεσπαρμένα, Σαχάρα) συνοδεύονται από παρόμοιες μετεωρολογικές συνθήκες. 32

34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 4.1 Διαχρονική Εξέλιξη Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τις μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις των διάφορων ρύπων. Οι τιμές έχουν ομαδοποιηθεί ανάλογα με τον τύπο περιβάλλοντος και εξετάζονται συνολικά αλλά και ξεχωριστά για κάθε τύπο. Επίσης γίνεται σύγκριση μεταξύ των διαφόρων τύπων περιβάλλοντος ώστε να διαφανούν τυχόν διαφοροποιήσεις της διαχρονικής εξέλιξης των ρύπων που οφείλονται στη θέση των σταθμών Γενικά Για τη μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης των ρύπων στο Λεκανοπέδιο Αττικής οι σταθμοί χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση: σταθμοί ΥΠΕΚΑ, Θριάσιου Πεδίου και Μεσογείων. Για κάθε περίπτωση βρέθηκε η μέση ετήσια τιμή από όλους τους σταθμούς που ανήκουν στην κάθε κατηγορία. Έτσι, η διαχρονική εξέλιξή τους εξετάζεται ξεχωριστά ενώ ταυτόχρονα γίνεται και σύγκριση των συγκεντρώσεων μεταξύ των τριών περιοχών. Το διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ₂) παρουσιάζει πτωτική τάση όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα (Σχήμα 2). Αυτή η τάση φαίνεται τόσο στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ όσο και στους σταθμούς του Θριάσιου Πεδίου και των Μεσογείων. Επίσης, είναι φανερό ότι στο κέντρο της Αθήνας και τα προάστια όπου βρίσκονται οι σταθμοί του ΥΠΕΚΑ οι συγκεντρώσεις του ΝΟ₂ είναι σαφώς μεγαλύτερες. Αντίθετα, πιο χαμηλές συγκεντρώσεις υπολογίστηκαν στα Μεσόγεια. Σχήμα 2. Διαχρονική εξέλιξη διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ₂) 33

35 Το 2007 παρατηρείται μια μικρή αύξηση των τιμών, αλλά από το 2008 και μετά η συγκέντρωση συνεχώς μειώνεται και στις τρεις περιοχές. Στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ η συνολική ελάττωση του διοξειδίου του αζώτου είναι περίπου 10μg/m³, στο Θριάσιο Πεδίο γύρω στα 15μg/m³, ενώ στα Μεσόγεια είναι γύρω στα 5μg/m³. Σύμφωνα με τα όρια ποιότητας του αέρα η μέση ετήσια τιμή του ΝΟ₂ δεν πρέπει να ξεπερνά τα 40μg/m³. Από το σχήμα φαίνεται ότι οι συγκεντρώσεις πέφτουν κάτω από αυτό το όριο από το 2010 και μετά όσον αφορά τους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ, ενώ βρίσκονται αρκετά κάτω από το όριο στις άλλες δύο περιοχές. Αντίστοιχη εικόνα παρουσιάζει και το ΝΟ όπου υπάρχει μια πτώση των μέσων ετήσιων τιμών συγκέντρωσης (Σχήμα 3). Η πτώση είναι μικρή όσον αφορά τους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ και των Μεσογείων, ενώ στο Θριάσιο Πεδίο παρατηρείται ένα μέγιστο το 2005 και έπειτα οι τιμές πέφτουν σε πιο χαμηλά επίπεδα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το μέγιστο του 2005 δε φαίνεται στις αντίστοιχες τιμές του ΝΟ₂. Αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι το ΝΟ είναι πρωτογενής ρύπος, οπότε επηρεάζεται εντονότερα από τοπικές πηγές, με αποτέλεσμα να είναι πιο ευμετάβλητος και να παρουσιάζει μεγαλύτερη διακύμανση. Από το Σχήμα 3 φαίνεται επίσης ότι οι σταθμοί του ΥΠΕΚΑ είναι πιο επιβαρυμένοι με συγκεντρώσεις από μg/m³, ακολουθούνται από αυτούς του Θριάσιου Πεδίο, ενώ στα Μεσόγεια οι τιμές είναι πολύ χαμηλές (μικρότερες των 5μg/m³). Η εικόνα δηλαδή είναι αντίστοιχη με αυτή του ΝΟ₂, όπως ήταν αναμενόμενο. Σχήμα 3. Διαχρονική εξέλιξη μονοξειδίου του αζώτου (ΝΟ) Τα αιωρούμενα σωματίδια PM₁₀ εμφανίζουν και αυτά τάση μείωσης διαχρονικά, στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ και των Μεσογείων (Σχήμα 4). Παραπάνω φαίνονται οι μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις όπως προκύπτουν για κάθε περιοχή. Στο Θριάσιο πεδίο παρατηρούνται γενικά μεγαλύτερες τιμές (60-70μg/m³) και δε φαίνεται να υπάρχει κάποια μείωση διαχρονικά. Επίσης, η συγκέντρωση των PM₁₀ κυμαίνεται στα ίδια περίπου επίπεδα στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ και των Μεσογείων. Το όριο ποιότητας του αέρα για τα αιωρούμενα σωματίδια είναι 40μg/m³. Οι σταθμοί στο Θριάσιο Πεδίο 34

36 έχουν σαφώς μεγαλύτερες συγκεντρώσεις, ενώ στο ΥΠΕΚΑ και τα Μεσόγεια η τιμή της συγκέντρωσης πέφτει κάτω από το όριο από το 2007 και μετά. Σχήμα 4. Διαχρονική εξέλιξη των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀) Για τα PM 2.5 δεν υπάρχουν καθόλου μετρήσεις στο Θριάσιο Πεδίο, ενώ στα Μεσόγεια υπάρχουν μόνο για το Επομένως η διαχρονική εξέλιξη αυτού του ρύπου αφορά μόνο στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ. Από το Σχήμα 5 φαίνεται να υπάρχει μείωση. Τα όρια ποιότητας του αέρα είναι 25μg/m³ για τα PM 2.5, στόχος που φαίνεται να επιτυγχάνεται από το 2008 και μετά (από 25.9μg/m³ το 2007 σε 17.0μg/m³ το 2011). Σχήμα 5. Διαχρονική εξέλιξη των αιωρούμενων σωματιδίων (PM 2.5 ) 35

37 Η διαχρονική εξέλιξη του όζοντος (Ο₃) φαίνεται στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα 6). Στα Μεσόγεια φαίνεται να αυξάνεται (από 69.0μg/m³ το 2006 σε 81.6μg/m³ το 2011), στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ παραμένει σταθερό γύρω στα 55-60μg/m³, ενώ στο Θριάσιο Πεδίο παρατηρείται ένα ελάχιστο το 2004 (42.1μg/m³). Αναφέρεται επίσης ότι οι μέσες ετήσιες τιμές του όζοντος είναι σε κάθε περίπτωση πάνω από 40μg/m³. Το όζον παίρνει σαφώς μεγαλύτερες τιμές συγκέντρωσης στα Μεσόγεια, ενώ οι άλλες δύο περιοχές κυμαίνονται στα ίδια περίπου επίπεδα. Αυτό είναι αναμενόμενο λόγω του φωτοχημικού κύκλου, διότι στα Μεσόγεια έχουμε λιγότερες εκπομπές οξειδίων του αζώτου λόγω μειωμένης κυκλοφορίας οχημάτων, που ευνοούν το σχηματισμό του Ο₃ στην ατμόσφαιρα. Σχήμα 6. Διαχρονική εξέλιξη του όζοντος (Ο₃) Το διοξείδιο του θείου (SO₂) καθώς και το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) εμφανίζουν διαχρονική μείωση των μέσων ετήσιων τιμών των συγκεντρώσεών τους όπως μπορεί να φανεί από τα παρακάτω σχήματα (Σχήμα 7 και 8). Το διοξείδιο του θείου κυμαίνεται σε πολύ χαμηλές τιμές γενικά στο λεκανοπέδιο Αττικής, ίσως λόγω του ότι δεν πρόκειται για περιοχή με βαριά βιομηχανία. Οι μέσες ετήσιες τιμές δεν ξεπερνούν τα 15μg/m³ παρά μόνο το 2004 στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ. Ελάχιστο παρατηρείται το 2010 με συγκέντρωση μόλις 4.98μg/m³ στα Μεσόγεια και 5.37μg/m³ στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ. Επιπλέον, φαίνεται ότι η συγκέντρωση του διοξειδίου του θείου είναι μεγαλύτερη στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ, ακολουθούμενη από τις αντίστοιχες στο Θριάσιο Πεδίο, ενώ στα Μεσόγεια οι τιμές είναι χαμηλότερες. 36

38 Σχήμα 7. Διαχρονική εξέλιξη του διοξειδίου του θείου (SΟ₂) Σχήμα 8. Διαχρονική εξέλιξη του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) Αντίστοιχα το CO παρουσιάζει πτωτική τάση, με τιμές που δεν ξεπερνούν τα 1.5mg/m³ σε καμία περίπτωση. Οι συγκεντρώσεις ξεκινούν από 1.28mg/m³ το 2003 στους σταθμούς του ΥΠΕΚΑ και πέφτουν στα 0.91mg/m³ το Σημειώνεται ότι οι διαθέσιμες μετρήσεις είναι μέχρι το 2011 οπότε δεν μπορούν να φανούν τυχόν μεταβολές στη διαχρονική εξέλιξη του CO που οφείλονται στην οικονομική κρίση που είχε ως συνέπεια την αυξημένη χρήση τζακιών ως μέσο θέρμανσης. Αυτό που είναι φανερό είναι οι σαφώς χαμηλότερες συγκεντρώσεις στην περιοχή των Μεσογείων, οι οποίες είναι κάτω από 0.40mg/m³. Η διαφορά οφείλεται στη διαφοροποίηση της κυκλοφορίας των οχημάτων μεταξύ των δύο περιοχών. 37

39 Σχήμα 9. Διαχρονική εξέλιξη του βενζολίου (C₆Η₆) Στο παραπάνω σχήμα (Σχήμα 9) φαίνονται οι μέσες ετήσιες τιμές του βενζολίου. Η τάση είναι πτωτική χωρίς να είναι στατιστικά σημαντική (p<0.05) και αξίζει να σημειωθεί ότι οι τιμές είναι μεγαλύτερες των 5μg/m³ που ορίζεται ως ετήσιο όριο, εκτός από αυτή του Βέβαια, οι τιμές αυτές προκύπτουν μόνο από το σταθμό στην Πατησίων που είναι γενικά επιβαρυμένος οπότε δεν είναι αντιπροσωπευτικές για όλο το λεκανοπέδιο Αττικής Τύποι Περιβάλλοντος Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τους διάφορους τύπους περιβάλλοντος. Αρχικά αναλύονται οι διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη θέση των σταθμών και στη συνέχεια κάθε τύπος περιβάλλοντος εξετάζεται ξεχωριστά ως προς τη διαχρονική εξέλιξή του για κάθε ρύπο. Σημειώνεται ότι στη συνέχεια όπου αναφέρεται ότι υπάρχει μείωση ή αύξηση των τιμών ενός ρύπου, αυτή είναι στατιστικά σημαντική όπως έχει υπολογιστεί από το one way test ANOVA. Επίσης, όπου αναφέρεται ότι δύο σταθμοί είναι συσχετισμένοι μεταξύ τους εννοείται ότι έχει υπολογιστεί Pearson Coefficient>0.7, ενώ μεγάλη διαφορά μεταξύ των μέσων τιμών θεωρείται όταν από το t-test υπολογίστηκε p< Σύγκριση των διαφόρων τύπων περιβάλλοντος Πρώτα αναλύονται τα ευρήματα όσον αφορά τα οξείδια του αζώτου (ΝΟ₂, ΝΟ). Στο παρακάτω σχήμα έχει υπολογιστεί μία μέση τιμή που αντιπροσωπεύει κάθε τύπο περιβάλλοντος. Η μέση τιμή αυτή προκύπτει ως εξής: από τις μέσες ετήσιες τιμές για κάθε σταθμό υπολογίζεται μία ετήσια τιμή για κάθε τύπο περιβάλλοντος και στη συνέχεια υπολογίζεται η μέση τιμή από όλα τα έτη. 38

40 Σχήμα 10. Σύγκριση των συγκεντρώσεων των οξειδίων του αζώτου (ΝΟ₂, ΝΟ) με βάση τον τύπο περιβάλλοντος Από το Σχήμα 10 όσον αφορά το ΝΟ₂ είναι φανερό ότι πιο επιβαρυμένοι είναι οι σταθμοί αστικοί κυκλοφορίας ενώ οι μικρότερες συγκεντρώσεις συναντώνται στους περιαστικούς υποβάθρου. Συγκεκριμένα, οι χαμηλότερες συγκεντρώσεις παρατηρούνται στους σταθμούς Παλλήνη, Κορωπί, Ζωγράφου και Θρακομακεδόνες όπου οι μέσες ετήσιες τιμές για το ΝΟ₂ δεν ξεπερνούν τα 20μg/m³. Αυτό οφείλεται στις τοπικές πηγές που ευθύνονται για την παρουσία του ρύπου, με κύρια την κυκλοφορία οχημάτων (Pateraki et al., 2013). Παρόμοια εικόνα παρουσιάζει και το ΝΟ όπου στους αστικούς κυκλοφορίας παίρνει πολύ ψηλότερες συγκεντρώσεις σε σχέση με κάθε άλλο τύπο περιβάλλοντος. Η μέση τιμή στους αστικούς κυκλοφορίας (57.5μg/m³) είναι παραπάνω από διπλάσια από το δεύτερο πιο επιβαρυμένο τύπο περιβάλλοντος (περιαστικός βιομηχανικός, 24.1μg/m³). Σημειώνεται ότι οι υψηλές συγκεντρώσεις του ΝΟ στους περιαστικούς βιομηχανικούς οφείλονται κύρια στο σταθμό του Ασπρόπυργου. Αντίθετα, οι χαμηλότερες τιμές του ΝΟ παρατηρούνται στους περιαστικούς υποβάθρου όπου κυκλοφορούν λιγότερα οχήματα (6.93μg/m³). Φαίνεται επίσης ότι η διακύμανση του ΝΟ από τύπο σε τύπο είναι μεγαλύτερη από αυτή του ΝΟ₂ πράγμα που οφείλεται στο γεγονός ότι το ΝΟ είναι πρωτογενής ρύπος και άρα επηρεάζεται εντονότερα από τη θέση του κάθε σταθμού και τις συνθήκες κυκλοφορίας που επικρατούν εκεί. Επίσης, μπορεί να παρατηρηθεί ότι το ΝΟ έχει πάντα χαμηλότερη συγκέντρωση από το ΝΟ₂, η διαφορά τους όμως είναι πολύ μικρή για τους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας διότι μετασχηματίζεται αμέσως σε ΝΟ₂ και μεγιστοποιείται στους αστικούς υποβάθρου. Τέλος, στο Σχήμα 10 απεικονίζεται και η συνολική μέση τιμή για κάθε ρύπο που χαρακτηρίζει γενικά το λεκανοπέδιο Αττικής. Φαίνεται ότι αυτή είναι χαμηλότερη από τους αστικούς κυκλοφορίας και αστικούς υποβάθρου για το ΝΟ₂ (37.6μg/m³) και χαμηλότερη μόνο από τους αστικούς κυκλοφορίας για το ΝΟ (24.8μg/m³). 39

41 Σημειώνεται επίσης ότι η παραπάνω κατάταξη ανάλογα με τον τύπο περιβάλλοντος δεν ισχύει για κάθε έτος, αλλά ισχύει στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀, PM 2.5 ) σε συνάρτηση με τον τύπο περιβάλλοντος. Αναφέρεται ότι για τους σταθμούς αστικούς υποβάθρου δεν υπάρχουν καθόλου δεδομένα για τα αιωρούμενα σωματίδια, ενώ για τους περιαστικούς βιομηχανικούς υπάρχουν δεδομένα μόνο για τα PM₁₀. Στο σχήμα 11 φαίνεται ότι η υψηλότερη τιμή για τα PM₁₀ εντοπίζεται στους περιαστικούς βιομηχανικούς (64.9μg/m³) και ακολουθείται από τους περιαστικούς (49.2μg/m³). Σημειώνεται όμως ότι το 2010 και το 2011 η συγκέντρωση των PM₁₀ στους περιαστικούς μειώνεται και πέφτει σε πιο χαμηλά επίπεδα από τους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας. Η χαμηλότερη συγκέντρωση είναι και εδώ στους περιαστικούς υποβάθρου (32.8μg/m³), οι οποίοι είναι οι μόνοι που βρίσκονται κάθε έτος κάτω από το όριο των 40μg/m³. Γενικά οι μέσες ετήσιες τιμές κυμαίνονται από 25-70μg/m³. Σχήμα 11. Σύγκριση των συγκεντρώσεων των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀, PM 2.5 ) με βάση τον τύπο περιβάλλοντος Οι διαφοροποιήσεις των συγκεντρώσεων των αιωρούμενων σωματιδίων ανάλογα με τον τύπο περιβάλλοντος οφείλονται σε διαφορετικές πηγές που υπάρχουν σε κάθε περίπτωση. Για παράδειγμα, στους αστικούς κυκλοφορίας και τους περιαστικούς βιομηχανικούς πηγή PM₁₀ μπορεί να αποτελεί η επαναιώρηση σκόνης του δρόμου (Pey et al., 2010). Τα PM₁₀ είναι πιο αυξημένα στο Θριάσιο Πεδίο (περιαστικοί βιομηχανικοί) γιατί εκεί βρίσκονται τοπικές πηγές όπως αναμενόταν σύμφωνα και με τη βιβλιογραφία (Pateraki et al., 2013). Ο λόγος PM 2.5 /PM₁₀ είναι της τάξης του 0.55 σε κάθε τύπο περιβάλλοντος. Τέτοιες τιμές όπου τα PM 2.5 αποτελούν ένα μεγάλο μέρος των PM₁₀ σύμφωνα με τη βιβλιογραφία δείχνουν ότι τα αιωρούμενα σωματίδια μεταφέρονται από μεγάλες αποστάσεις στην περιοχή της Αττικής. Την υπόθεση αυτή ενισχύει το γεγονός ότι ο λόγος παραμένει περίπου σταθερός σε κάθε τύπο περιβάλλοντος (Aarnio et al., 2008). Η συγκέντρωση των PM 2.5 είναι μέγιστη στους περιαστικούς σταθμούς (27.1μg/m³) και ελαχιστοποιείται στους περιαστικούς υποβάθρου (18.4μg/m³). Γενικά αυτό που 40

42 μπορεί να παρατηρηθεί είναι ότι η ατμόσφαιρα είναι επιβαρυμένη ως προς τα PM₁₀ που έχουν όριο ποιότητας αέρα τα 40μg/m³, ενώ τα PM 2.5 έχουν ελεγχόμενες τιμές, εφόσον βρίσκονται κάτω από το όριο των 25μg/m³ (Έκθεση ΥΠΕΚΑ 2012). Ο επόμενος ρύπος που εξετάζεται είναι το όζον (Ο₃). Στο Σχήμα 12 φαίνονται οι μέσες συγκεντρώσεις για κάθε τύπο περιβάλλοντος. Σχήμα 12. Σύγκριση των συγκεντρώσεων του όζοντος (Ο₃) με βάση τον τύπο περιβάλλοντος Από το παραπάνω σχήμα (Σχήμα 12) φαίνεται ότι το όζον παίρνει μεγαλύτερες τιμές στους περιαστικούς σταθμούς. Μέγιστη συγκέντρωση έχουν οι περιαστικοί υποβάθρου (75.4μg/m³ μέση τιμή που κυμαίνεται από 70-80μg/m³ για κάθε έτος) ενώ ελάχιστη συγκέντρωση εντοπίζεται στους αστικούς κυκλοφορίας όπου οι μέσες ετήσιες τιμές κυμαίνονται στα 30-40μg/m³ (37.9μg/m³ μέση τιμή από όλα τα έτη). Σχετικά χαμηλή τιμή συγκέντρωσης έχουμε επίσης στους σταθμούς περιαστικούς βιομηχανικούς (48.9μg/m³). Δηλαδή η εικόνα του όζοντος είναι ανάποδη από αυτή που παρουσιάζουν οι υπόλοιποι ρύποι. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το όζον σχηματίζεται από την ηλιακή ακτινοβολία και το συναντάμε κυρίως σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν υψηλές εκπομπές πρωτογενών ρύπων όπως το ΝΟ στις οποίες καταστρέφεται μέσω του φωτοχημικού κύκλου, οπότε επιβαρύνει περισσότερο τις περιοχές που βρίσκονται μακριά από το κέντρο της Αθήνας. Στο παρακάτω σχήμα φαίνονται οι μέσες τιμές των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του θείου (SO₂). Η υψηλότερη τιμή αντιστοιχεί στους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας (12.7μg/m³) και ακολουθούν οι περιαστικοί υποβάθρου με 9.34μg/m³. Χαμηλότερη συγκέντρωση συναντάται στους περιαστικούς βιομηχανικούς (8.18μg/m³). Αυτό δεν ήταν αναμενόμενο εφόσον κοντά στους περιαστικούς βιομηχανικούς σταθμούς υπάρχουν βιομηχανίες οι οποίες είναι πηγές εκπομπής διοξειδίου του θείου λόγω των καυστήρων. Ενδεχομένως στους σταθμούς στο κέντρο της Αθήνας καταγράφονται υψηλότερες τιμές διότι είναι πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές με μεγαλύτερες ανάγκες για θέρμανση. 41

43 Σχήμα 13. Σύγκριση των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του θείου (SΟ₂) με βάση τον τύπο περιβάλλοντος Η κατάταξη των συγκεντρώσεων με βάση τη συγκέντρωση του SO₂ μεταβάλλεται από έτος σε έτος όπως μπορεί να φανεί από το παρακάτω σχήμα (Σχήμα 14). Σχήμα 14. Σύγκριση των μέσων ετήσιων συγκεντρώσεων του διοξειδίου του θείου (SΟ₂) με βάση τον τύπο περιβάλλοντος Γενικά πάντως το SO₂ δεν παρουσιάζει μεγάλες συγκεντρώσεις σε κανένα σημείο της Αττικής. Σημειώνεται επίσης ότι δεν υπάρχουν καθόλου δεδομένα για τους περιαστικούς σταθμούς. Το μονοξείδιο του άνθρακα εμφανίζει σαφή εικόνα ως προς την συγκέντρωσή του με βάση τον τύπο περιβάλλοντος (Σχήμα 15). Πιο επιβαρυμένες είναι οι περιοχές που βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας, δηλαδή οι σταθμοί αστικοί κυκλοφορίας, με συγκέντρωση 1.45mg/m³, οι οποίοι έχουν συγκέντρωση σχεδόν διπλάσια από τον επόμενο τύπο περιβάλλοντος (περιαστικοί βιομηχανικοί με 0.83mg/m³). Αντίθετα, η 42

44 μικρότερη τιμή ανήκει στους περιαστικούς υποβάθρου (0.33mg/m³). Η συνολική μέση τιμή του CO για το λεκανοπέδιο Αττικής είναι 0.87mg/m³. Σχήμα 15. Σύγκριση των συγκεντρώσεων του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) με βάση τον τύπο περιβάλλοντος Σχήμα 16. Σύγκριση των συγκεντρώσεων του καπνού με βάση τον τύπο περιβάλλοντος Όσον αφορά τον καπνό μετρήσεις υπάρχουν μόνο στους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας και αστικούς υποβάθρου. Στο Σχήμα 16 φαίνονται οι μέσες τιμές συγκέντρωσης για κάθε τύπο περιβάλλοντος. Υψηλότερη είναι η τιμή στους αστικούς κυκλοφορίας με 47.6μg/m³ (με μέσες ετήσιες τιμές από 30-70μg/m³), ενώ στους αστικούς υποβάθρου πέφτει στα 24.3μg/m³ (με μέσες ετήσιες τιμές 10-50μg/m³), δηλαδή σχεδόν στα μισά. Τέλος, στο παρακάτω σχήμα φαίνονται οι μέσες συγκεντρώσεις των υδρογονανθράκων (THC, CH₄, NMHC) για τους περιαστικούς υποβάθρου και τους περιαστικούς βιομηχανικούς όπου υπάρχουν μετρήσεις. Σημειώνεται ότι για τους περιαστικούς βιομηχανικούς υπάρχουν μετρήσεις μόνο για το σταθμό στον Ασπρόπυργο και για τους 43

45 περιαστικούς υποβάθρου μόνο από το Γεωπονικό οπότε ενδέχεται να μην είναι ενδεικτικές. Σχήμα 17. Σύγκριση των συγκεντρώσεων των υδρογονανθράκων (THC, CH₄, NMHC) με βάση τον τύπο περιβάλλοντος Από το Σχήμα 17 φαίνεται ότι πιο επιβαρυμένοι είναι οι περιαστικοί βιομηχανικοί σταθμοί τόσο όσον αφορά τους συνολικούς υδρογονάνθρακες όσο και τους NMHC. Συγκεκριμένα, η μέση συγκέντρωση των THC στους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου είναι 3.30mg/m³, τιμή χαμηλή σε σχέση με τα 4.66mg/m³ που αντιστοιχούν στους περιαστικούς βιομηχανικούς. Ανάλογα, οι NMHC έχουν μέση συγκέντρωση 0.46mg/m³ στους περιαστικούς υποβάθρου και 3.58mg/m³ στους περιαστικούς βιομηχανικούς. Αντίστοιχη εικόνα έχει και το CH₄, με μέση τιμή 0.46mg/m³ στους περιαστικούς υποβάθρου και 1.01mg/m³ στους περιαστικούς βιομηχανικούς Αστικοί κυκλοφορίας Στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα 18) φαίνονται οι ετήσιες συγκεντρώσεις του ΝΟ₂ σε κάθε σταθμό ξεχωριστά αλλά και η μέση τιμή τους για κάθε έτος. Το διοξείδιο του αζώτου (NO₂) δεν παρουσιάζει στατιστικά σημαντική μείωση. Επιπλέον, οι μέσες ετήσιες τιμές του NO₂ ξεπερνούν κατά πολύ το όριο των 40μg/m3. Φαίνεται επίσης ότι οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις συναντώνται στο σταθμό Πατησίων ενώ οι λιγότερο επιβαρυμένοι είναι αυτοί στο Μαρούσι και το Γουδή. 44

46 Σχήμα 18. Διαχρονική εξέλιξη του διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ₂) στους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας Η συσχέτιση μεταξύ των σταθμών για το ΝΟ₂ είναι μεγαλύτερη του 0.7 μόνο μεταξύ των σταθμών Γουδή και Μαρούσι που έχουν τις χαμηλότερες συγκεντρώσεις. Επίσης, οι διαφορές των συγκεντρώσεων είναι γενικά στατιστικά σημαντικές (p<0.05). Το μονοξείδιο του αζώτου μειώνεται διαχρονικά σε αρκετές περιπτώσεις. Οι τιμές των συγκεντρώσεων στο σταθμό των Πατησίων είναι κατά πολύ μεγαλύτερες από κάθε άλλο σταθμό και υπερβαίνουν τα 100μg/m³ μέχρι και το Ανάλογα, οι σταθμοί Μαρούσι και Γουδή έχουν τις μικρότερες τιμές, της τάξης των 20μg/m³. Υπάρχει δηλαδή μεγάλη διαφορά από σταθμό σε σταθμό παρόλο που ανήκουν στον ίδιο τύπο περιβάλλοντος. Οι διαφορές οφείλονται στη θέση κάθε σταθμού και τη μεταξύ τους απόσταση καθώς και στις ιδιαιτερότητες των τοπικών πηγών σε κάθε περίπτωση (κυρίως μεταβολές στην κυκλοφορία των οχημάτων). Επίσης βρέθηκε ότι οι διαφορές των συγκεντρώσεων είναι σημαντικές (p<0.05) μεταξύ των σταθμών με εξαίρεση το ζευγάρι Αθηνάς και Αριστοτέλους. Το ζευγάρι αυτό παρουσιάζει παραπλήσιες τιμές γιατί οι δύο σταθμοί βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας όπου υπάρχει μεγάλη κίνηση οχημάτων και μάλιστα βρίσκονται σχετικά κοντά μεταξύ του. Τέλος, οι συγκεντρώσεις μεταξύ των σταθμών παρουσιάζουν συσχέτιση μεταξύ τους. Όσον αφορά τα αιωρούμενα σωματίδια PM₁₀ οι συγκεντρώσεις τους ελαττώνονται μόνο στο σταθμό στο Γουδή. Η μέση τιμή των σταθμών οριακά υπερβαίνει το ετήσιο όριο των 40μg/m3 για τα PM₁₀ για όλα τα έτη (42.1μg/m³ το 2011). Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ όλων των σταθμών. Οι δύο σταθμοί με τις μεγαλύτερες διαφορές στη συγκέντρωση είναι το Μαρούσι και ο Πειραιάς 1, παρ όλα αυτά, και αυτοί οι σταθμοί έχουν συσχέτιση μεγαλύτερη από 0.7 στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι διάφοροι σταθμοί αστικοί κυκλοφορίας παρουσιάζουν εντούτοις διαφορές στη συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων, γεγονός που υποδεικνύει ότι τα αιωρούμενα σωματίδια σχηματίζονται πρωτίστως από τοπικές πηγές, οι οποίες μπορεί να διαφέρουν από σταθμό σε σταθμό. Οι σταθμοί αστικοί κυκλοφορίας ενώ χαρακτηρίζονται στον ίδιο τύπο περιβάλλοντος, αν εξεταστεί η γεωγραφική τους θέση φαίνεται ότι απέχουν 45

47 αρκετά ο ένας από τον άλλο, πράγμα που δικαιολογεί τις διαφορές στις πηγές αλλά και τυχόν μεταβολές στην πυκνότητα της κυκλοφορίας αλλά και το είδος των οχημάτων (είδος καυσίμων) που συναντώνται σε κάθε περίπτωση. Για παράδειγμα, το 2008 οι μέση ετήσια συγκέντρωση των PM₁₀ είναι 56.6μg/m³, 48.4μg/m³ και 46.5μg/m³ στην Αριστοτέλους, το Μαρούσι και τον Πειραιά 1 αντίστοιχα. Όσον αφορά το μονοξείδιο του άνθρακα η μέση ετήσια τιμή για τους αστικούς κυκλοφορίας είναι 1.94mg/m³ το 2003 και πέφτει στα 1.14mg/m³ το Επιπλέον, οι συγκεντρώσεις ανάμεσα στους διάφορους σταθμούς διαφέρουν σημαντικά με το Μαρούσι και εδώ να έχει τις μικρότερες συγκεντρώσεις (κάτω του 1mg/m³ για κάθε έτος). Οι σταθμοί εμφανίζουν θετική συσχέτιση μεταξύ τους, με εξαίρεση τα ζευγάρια Πειραιάς 1- Μαρούσι και Πειραιάς 1-Πατησίων, διότι φαίνεται ότι η γεωγραφική θέση του σταθμού στον Πειραιά επηρεάζει τα επίπεδα συγκέντρωσης του CO, διότι το λιμάνι αλλά και η έντονη κυκλοφορία γύρω από αυτό αποτελούν πηγές εκπομπής μονοξειδίου του άνθρακα. Σχήμα 19. Διαχρονική εξέλιξη του όζοντος (Ο₃) στους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας Από το παραπάνω σχήμα (Σχήμα 19) φαίνεται ότι το όζον (O₃) παρουσιάζει αυξητική τάση σε όλους τους σταθμούς, η οποία είναι στατιστικά σημαντική στους περισσότερους από αυτούς. Παρόλα αυτά οι τιμές για τους αστικούς κυκλοφορίας είναι γενικά πολύ χαμηλές σε σύγκριση με άλλους τύπους περιβάλλοντος, της τάξης των 40μg/m³. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το όζον σχηματίζεται με την ηλιακή ακτινοβολία η οποία είναι περιορισμένη σε αστικές περιοχές. Επίσης καταστρέφεται με την εκπομπή πρωτογενών ρύπων όπως του ΝΟ, μέσω του φωτοχημικού κύκλου. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η εικόνα των σταθμών για αυτό το ρύπο είναι αντεστραμμένη, δηλαδή οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις εντοπίζονται στο σταθμό στο Μαρούσι ενώ οι μικρότερες στην Πατησίων, πράγμα που οφείλεται στο φωτοχημικό κύκλο όπως αναφέρεται και προηγουμένως. Οι σταθμοί στην πλειοψηφία τους δεν παρουσιάζουν συνδιακύμανση καθώς και οι τιμές των συγκεντρώσεων διαφέρουν σημαντικά από σταθμό σε σταθμό, πράγμα που οφείλεται στη διαφορετικές πηγές εκπομπών οξειδίων του αζώτου σε κάθε περίπτωση, που επηρεάζουν τη συγκέντρωση του όζοντος μέσω του φωτοχημικού κύκλου. 46

48 Τέλος, το διοξείδιο του θείου φαίνεται ότι παρουσιάζει διαφορές στη μέση τιμή της συγκέντρωσής του ανάμεσα στους σταθμούς. Η μέση ετήσια συγκέντρωση μειώνεται διαχρονικά μόνο στους σταθμούς Αθηνάς και Πατησίων. Υψηλότερες τιμές μετρούνται στο σταθμό στην Πατησίων όπου μέχρι το 2008 οι τιμές ξεπερνούν τα 20μg/m³. H μέγιστη ετήσια τιμή καταγράφεται το 2008 με 26.2μg/m³. Επιπλέον, από το 2010 στο 2011 οι τιμές αυξάνονται από 6.40μg/m³ σε 9.84μg/m³. Τέλος, όσον αφορά τη συσχέτιση μεταξύ των σταθμών για το SO₂, δεν υπάρχει σαφής εικόνα καθώς σε άλλα έτη αυτή είναι μικρότερη από 0.7 ενώ σε άλλα είναι μεγαλύτερη από 0.7. Συνοψίζοντας για τους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας μπορεί να παρατηρηθεί γενικά ότι όλοι οι μειώνονται διαχρονικά το ΝΟ σε όλους τους σταθμούς, τα PM₁₀ στο Γουδή και το SO₂ στην Αθηνάς και στην Πατησίων. Αντίθετα, το όζον παρουσιάζει αύξηση στους περισσότερους σταθμούς. Οι αστικοί κυκλοφορίας είναι επιβαρυμένοι όσον αφορά τα οξείδια του αζώτου, τα αιωρούμενα σωματίδια και το μονοξείδιο του άνθρακα σε μικρότερο βαθμό, ενώ έχουν πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις όζοντος. Επίσης, εξετάζοντας ξεχωριστά κάθε σταθμό φαίνεται ότι ο σταθμός στην Πατησίων έχει τις υψηλότερες τιμές για όλους τους ρύπους εκτός από το όζον (O₃) που παρουσιάζει τις χαμηλότερες τιμές από κάθε άλλο σταθμό. Αντίθετα ο σταθμός στο Μαρούσι παρουσιάζει μικρότερες μέσες τιμές από τους άλλους σταθμούς για τα οξείδια του αζώτου και το μονοξείδιο του άνθρακα (ΝΟ, NO₂, CO) και τις υψηλότερες για το όζον (O₃). Τέλος, σημειώνεται ότι για τα PM 2.5 δεν υπάρχουν επαρκείς μετρήσεις ώστε να εκτιμηθεί αν η συγκέντρωσή τους παρουσιάζει πτωτική τάση. Το ίδιο συμβαίνει και όσον αφορά τον καπνό Αστικοί υποβάθρου Αρχικά, όσον αφορά τα οξείδια του αζώτου παρατηρείται μείωση των μέσων ετήσιων τιμών για το ΝΟ μονάχα. Η μείωση συμβαίνει σε όλους τους σταθμούς και είναι αρκετά μεγάλη (1.15μg/m³ το χρόνο χαρακτηριστικό του τύπου περιβάλλοντος). Στο Σχήμα 20 φαίνεται η διαχρονική εξέλιξη του μονοξειδίου του αζώτου. 47

49 Σχήμα 20. Διαχρονική εξέλιξη του μονοξειδίου του αζώτου (ΝΟ) στους σταθμούς αστικούς υποβάθρου Το ΝΟ μεγιστοποιείται το 2004 με τιμή 26.2μg/m³, ενώ το 2011 πέφτει στα 11.3μg/m³. Η αντίστοιχη τιμή για το διοξείδιο του αζώτου είναι 28.8μg/m³. Σημειώνεται επίσης ότι το NO₂ βρίσκεται κάτω από το όριο των 40μg/m³ τα τελευταία χρόνια (από το 2009 και μετά). Οι τιμές των συγκεντρώσεων μεταξύ των τριών σταθμών αστικών υποβάθρου παρουσιάζουν στατιστικά σημαντική διαφορά στις μέσες ετήσιες τιμές τους, παρ όλα αυτά έχουν θετική συσχέτιση μεταξύ τους, ειδικά όσον αφορά το ΝΟ. Το όζον έχει τάση αύξησης της συγκέντρωσής του τόσο στους σταθμούς στο Περιστέρι και τη Ν. Σμύρνη όσο και σαν μέση τιμή των αστικών υποβάθρου από το 2007 και μετά. Οι μέσες ετήσιες τιμές είναι μικρότερες από 80μg/m³ για κάθε έτος και κάθε σταθμό. Δηλαδή, οι συγκεντρώσεις του όζοντος στους αστικούς υποβάθρου είναι μεν μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες των αστικών κυκλοφορίας, αλλά παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα και για αυτό τον τύπο περιβάλλοντος. Οι μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις διαφέρουν και εδώ σημαντικά από σταθμό σε σταθμό. Τέλος, υπάρχει συσχέτιση των συγκεντρώσεων του όζοντος μόνο μεταξύ των σταθμών Νέας Σμύρνης και Περιστερίου, γεγονός που δείχνει ότι ο σταθμός στον Πειραιά διαφοροποιείται λόγω της τοποθεσίας του και λόγω του γεγονότος ότι υπάρχει το λιμάνι και η έντονη κυκλοφορία στην περιοχή που δρουν ως καταβόθρες όζοντος. Η συγκέντρωση του μονοξειδίου του άνθρακα φαίνεται ότι παραμένει σε σταθερά περίπου επίπεδα. Η μέση ετήσια συγκέντρωση του CO για τους σταθμούς αστικούς υποβάθρου είναι 0.59mg/m³ για το Οι τιμές είναι συσχετισμένες μεταξύ των σταθμών στη Νέα Σμύρνη και το Περιστέρι, εντούτοις η μέσες τιμές διαφέρουν σημαντικά για τα περισσότερα έτη. Το διοξείδιο του θείου ελαττώνεται διαχρονικά στο σταθμό του Πειραιά 2 όπου υπολογίστηκε και η πιο ψηλή τιμή (το 2003 με συγκέντρωση 21.55μg/m³). Τα τελευταία χρόνια οι συγκεντρώσεις είναι μικρότερες των 10μg/m³. Από το t-test φαίνεται ότι και για αυτό το ρύπο οι μεγαλύτερες διαφορές στις μέσες ετήσιες τιμές συναντώνται στο σταθμό στον Πειραιά, λόγω του λιμανιού και της ρύπανσης που αυτό 48

50 συνεπάγεται, παρόλο που η συσχέτιση του με τους άλλους δύο σταθμούς είναι μεγαλύτερη από 0.7. Συγκεντρωτικά, για τους σταθμούς αστικούς υποβάθρου φαίνεται ότι οι συγκεντρώσεις των ρύπων μειώνονται διαχρονικά όσον αφορά το ΝΟ και το SO₂ στο σταθμό Πειραιά 2. Εξαίρεση αποτελεί και εδώ το όζον που παρουσιάζει αυξητική τάση από το 2007 και μετά, παίρνοντας όμως σχετικά χαμηλές μέσες ετήσιες τιμές. Επίσης, δεν υπάρχει μεγάλη απόκλιση στο εύρος των τιμών ανάμεσα στους σταθμούς, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι συγκεκριμένοι σταθμοί έχουν κατηγοριοποιηθεί ορθά στον ίδιο τύπο περιβάλλοντος, ώστε να μπορεί έπειτα να γίνει η σύγκριση με άλλους τύπους. Τα δεδομένα για τον καπνό δεν επαρκούν ώστε να βγει συμπέρασμα της διαχρονικής εξέλιξής του Περιαστικοί Στον περιαστικό τύπο περιβάλλοντος ανήκει μόνο ο σταθμός της Λυκόβρυσης. Η μέση ετήσια συγκέντρωση των οξειδίων του αζώτου (ΝΟ₂, ΝΟ) μειώνεται διαχρονικά, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα 21). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μέση συγκέντρωση για το 2007, όπου για το μεν διοξείδιο του αζώτου παρουσιάζει μέγιστο, για το δε μονοξείδιο ελάχιστο. Σχήμα 21. Διαχρονική εξέλιξη των οξειδίων του αζώτου (ΝΟ₂, ΝΟ) υποβάθρου στον περιαστικό σταθμό Γενικά οι τιμές των οξειδίων του αζώτου στον περιαστικό σταθμό είναι πολύ χαμηλότερες από εκείνες των αστικών, ειδικά όσον αφορά το ΝΟ₂. Το ΝΟ₂ φαίνεται ότι πέφτει αρκετά μεταξύ του 2009 και του 2011, με μια μείωση στη συγκέντρωσή του που ξεπερνά τα 10μg/m³, ενώ τα προηγούμενα έτη η συγκέντρωση κυμαίνεται στα ίδια περίπου επίπεδα, χωρίς όμως και πάλι να είναι στατιστικά σημαντική. Οι μέσες ετήσιες 49

51 τιμές είναι κάτω από το όριο των 40μg/m³. Όσον αφορά το ΝΟ, η μείωση καταγράφεται μόνο μέχρι το Τα αιωρούμενα σωματίδια PM₁₀ και PM 2.5 παρουσιάζουν πτώση διαχρονικά. Παρ όλα αυτά η τάση αυτή δε φαίνεται να είναι στατιστικά σημαντική. Οι αντίστοιχες τιμές είναι 58.1μg/m³ τα PM₁₀ το 2003 και 32.8μg/m³ το 2007 για τα PM 2.5 (έτος που ξεκινούν οι μετρήσεις) και πέφτουν στα 29.5μg/m³ το 2011 για τα PM₁₀ και 22.6μg/m³ το 2010 για τα PM 2.5. Συγκριτικά με τους σταθμούς αστικής κυκλοφορίας στη Λυκόβρυση συναντώνται γενικά πιο μικρές συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων. Το όζον έχει τάση αύξησης όχι ξεκάθαρα στατιστικά σημαντική κατά περίπου 1μg/m³ κάθε χρόνο με μέγιστη τιμή το 2008 (74.7μg/m³). Οι τιμές κυμαίνονται στα 60-70μg/m³ και είναι σαφώς υψηλότερες από τις αντίστοιχες των αστικών αστικής κυκλοφορίας αλλά χωρίς μεγάλες διαφοροποιήσεις από εκείνες των σταθμών αστικών υποβάθρου. Τέλος, όσον αφορά το μονοξείδιο του άνθρακα, υπάρχουν μετρήσεις μόνο για τη χρονική περίοδο οπότε δεν μπορεί να φανεί αν υπάρχει τάση μείωσης ή αύξησης της συγκέντρωσής του. Συγκεντρωτικά για τον περιαστικό σταθμό της Λυκόβρυσης φαίνεται ότι οι μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις των οξειδίων του αζώτου και των αιωρούμενων σωματιδίων μειώνονται διαχρονικά. Αντίθετα το όζον παρουσιάζει αύξηση σε συμφωνία και με τους άλλους τύπους περιβάλλοντος ενώ για το CO δεν υπάρχουν επαρκείς μετρήσεις Περιαστικοί υποβάθρου Για τα οξείδια του αζώτου (ΝΟ₂, ΝΟ) αρχικά μπορεί να παρατηρηθεί ότι παίρνουν πολύ μεγαλύτερες τιμές στους σταθμούς των Λιοσίων και του Γαλατσίου σε σχέση με τους υπόλοιπους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου (Σχήμα 22). Η τάση είναι πτωτική σε όλους τους σταθμούς μόνο για το ΝΟ, ενδεχομένως διότι το ΝΟ είναι πρωτογενής ρύπος. Η μέση τιμή των για σταθμών για αυτόν τον τύπο περιβάλλοντος δεν ξεπερνά τα 15μg/m³ κανένα έτος. Οι συγκεντρώσεις είναι πολύ χαμηλές σε σύγκριση με κάθε άλλο τύπο περιβάλλοντος με εξαίρεση το σταθμό στη Λυκόβρυση που έχει τιμές παρόμοιες με αυτές του Γαλατσίου και των Λιοσίων. Αυτό οφείλεται στην απουσία πηγών εκπομπής οξειδίων του αζώτου στις περιοχές αυτές, δηλαδή σχετίζεται με τη μειωμένη κυκλοφορία των οχημάτων στα προάστια της Αθήνας και τα Μεσόγεια σε σχέση με το κέντρο. 50

52 Σχήμα 22. Διαχρονική εξέλιξη του μονοξειδίου του αζώτου (ΝΟ) στους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου Από τις συσχετίσεις μεταξύ των σταθμών φαίνεται ότι οι σταθμοί του αεροδρομίου (Γλυκά Νερά, Κορωπί και Παλλήνη) είναι καλά συσχετισμένοι μεταξύ τους ενώ οι υπόλοιποι παρουσιάζουν μια μικτή εικόνα όσον αφορά το ΝΟ₂. Ειδικά ο σταθμός στους Θρακομακεδόνες δεν έχει μεγάλη συσχέτιση με τους άλλους σταθμούς του ΥΠΕKA με εξαίρεση αυτόν στα Λιόσια. Για το ΝΟ οι μόνοι σταθμοί που παρουσιάζουν συνδιακύμανση είναι αυτοί του αεροδρομίου καθώς και το Γαλάτσι με τα Λιόσια, όπως φαίνεται και από το διάγραμμα. Επίσης βρέθηκε ότι οι μέσες ετήσιες τιμές των οξειδίων του αζώτου διαφέρουν σημαντικά από σταθμό σε σταθμό με μεμονωμένες μόνο εξαιρέσεις. Αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι το ΝΟ είναι πρωτογενής ρύπος που εκπέμπεται από τα οχήματα, οπότε διαφοροποιήσεις στην κυκλοφορία κάθε περιοχής αποτυπώνονται ως διαφορά στη μέση τιμή μεταξύ των σταθμών. Η συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀, PM 2.5 ) ελαττώνεται διαχρονικά σε κάποιες μόνο περιπτώσεις. Η μέγιστη πτώση παρατηρείται από το 2010 στο 2011 και στα δύο κλάσματα. Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις συναντώνται στο σταθμού του Κορωπίου ενώ οι χαμηλότερες στους Θρακομακεδόνες και την Αγία Παρασκευή. 51

53 Σχήμα 23. Διαχρονική εξέλιξη των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀) στους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου Όπως φαίνεται στο παραπάνω σχήμα (Σχήμα 23) η μέση τιμή για τους περιαστικούς υποβάθρου είναι μεταξύ 30-40μg/m³, ενώ το 2011 πέφτει στα 23.2μg/m³. Αυτοί οι σταθμοί είναι οι λιγότερο επιβαρυμένοι σε σχέση με τα αιωρούμενα σωματίδια. Η μέγιστη τιμή σημειώνεται το 2008 (38.5μg/m³) και οφείλεται κυρίως στην αντίστοιχη συγκέντρωση των PM₁₀ στο Κορωπί. Η μέση τιμή των σταθμών περιαστικών υποβάθρου είναι κάτω από το όριο των 40μg/m³ για κάθε έτος. Δεν ισχύει το ίδιο για το σταθμό στο Κορωπί όπου η μέση ετήσια συγκέντρωση είναι μεγαλύτερη από τα 40μg/m³ κάθε έτος. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι στην περιοχή υπάρχει περισσότερη σκόνη σε σχέση με τις περιοχές των υπόλοιπων σταθμών, με αποτέλεσμα το έδαφος να αποτελεί πηγή εκπομπής PM₁₀ (Grivas et al., 2008). Όσον αφορά τα PM 2.5 η μέση τιμή συγκέντρωσης βρίσκεται κάτω από τα 25μg/m³ (τιμή στόχος για το 2010, έκθεση ΥΠΕΚΑ 2012), ενώ η μείωση δεν είναι στατιστικά σημαντική. Τα αιωρούμενα σωματίδια παρουσιάζουν πολύ καλή συσχέτιση μεταξύ των σταθμών του ΥΠΕΧΩΔΕ και μεταξύ των σταθμών του Ελ. Βενιζέλος επειδή βρίσκονται κοντά γεωγραφικά και επηρεάζονται από τις ίδιες πηγές. Αντίθετα, οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων μεταξύ ενός σταθμού του Ελ. Βενιζέλος με έναν του ΥΠΕΧΩΔΕ, είναι γενικά καλά συσχετισμένοι εκτός από τα έτη 2009 και Τέλος, βρέθηκε ότι οι μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων διαφέρουν σημαντικά στην πλειονότητα των περιπτώσεων, γεγονός που υποδεικνύει ότι οι συγκεντρώσεις τους οφείλονται σε μεγάλο βαθμό σε τοπικές πηγές. Το όζον (Ο₃) παρουσιάζει τάση αύξησης ίση με 2.09μg/m³ ανά έτος κατά μέσο όρο, ενώ οι σταθμοί στους οποίους γίνεται αντιληπτή είναι οι εξής: Γαλάτσι, Θρακομακεδόνες και Ζωγράφου. Η εικόνα των σταθμών είναι αντίθετη σε σχέση με 52

54 τους υπόλοιπους ρύπους, δηλαδή οι μέγιστες συγκεντρώσεις σημειώνονται στους Θρακομακεδόνες και την Αγία Παρασκευή και οι ελάχιστες στο Γαλάτσι και τα Λιόσια. Οι Θρακομακεδόνες και η Αγία Παρασκευή μάλιστα από το 2009 και μετά παρουσιάζουν αρνητική συσχέτιση με τους υπόλοιπους σταθμούς (Pearson Coefficient<0), γεγονός που οφείλεται σε διαφορές στην κυκλοφορία των οχημάτων που επηρεάζει το σχηματισμό όζοντος, ενώ και μεταξύ τους η συσχέτιση δεν είναι μεγαλύτερη από 0.7. Οι Θρακομακεδόνες γενικά τα περισσότερα έτη δεν έχουν καλή συσχέτιση με τους υπόλοιπους σταθμούς, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους σταθμούς μεταξύ τους, πράγμα που δικαιολογείται διότι σε αυτή την περιοχή η κίνηση των οχημάτων είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με τις άλλες. Η μέση τιμή για αυτόν τον τύπο περιβάλλοντος κυμαίνεται γύρω στα 80μg/m³ καθιστώντας τους τους πιο επιβαρυμένους σταθμούς όσον αφορά το όζον. Οι μέσες ετήσιες τιμές για κάθε ρύπο και κάθε έτος είναι όλες πάνω από 45μg/m³ ενώ η μέγιστη τιμή που βρέθηκε είναι στην Αγία Παρασκευή το 2003 (96.8μg/m³). Επίσης φαίνεται ότι οι μέσες τιμές διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους ανάμεσα στους σταθμούς. Το SO₂ φαίνεται ότι μειώνεται διαχρονικά μόνο στο Γαλάτσι. Οι συγκεντρώσεις στους διάφορους σταθμούς μεγιστοποιούνται το 2004 με τη μέση τιμή να είναι 15.9μg/m³. Το 2011 η αντίστοιχη τιμή πέφτει στο 5.67μg/m³. Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις συναντώνται στο σταθμό στο Γαλάτσι ενώ οι μικρότερες στην Αγία Παρασκευή και τα Γλυκά Νερά. Η συγκέντρωση του διοξειδίου του θείου στους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα με τους αστικούς υποβάθρου, ενώ είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη των περιαστικών βιομηχανικών και μικρότερη από εκείνη των σταθμών αστικών κυκλοφορίας. Όσον αφορά τις μέσες ετήσιες τιμές αυτές διαφέρουν σημαντικά από σταθμό σε σταθμό στις περισσότερες περιπτώσεις. Το διοξείδιο του θείου είναι ο ρύπος που δεν παρουσιάζει συσχέτιση μεταξύ των σταθμών περιαστικών υποβάθρου, με εξαίρεση την Παλλήνη και τα Γλυκά Νερά όπου είναι μεγαλύτερη από 0.7 για τα έτη Η συγκέντρωση του μονοξειδίου του άνθρακα παραμένει σε σταθερά περίπου επίπεδα. Η μέση τιμή του τύπου περιβάλλοντος είναι 0.36mg/m³ το 2006 και 0.29 mg/m³ το Οι μέσες ετήσιες τιμές διαφέρουν σημαντικά στους δύο σταθμούς στους οποίους υπάρχουν δεδομένα (Γλυκά Νερά και Παλλήνη), ενώ οι σταθμοί παρουσιάζουν θετική συσχέτιση μεταξύ τους όλα τα έτη εκτός του Αναφέρεται ότι για το σταθμό στα Σπάτα όπου είναι διαθέσιμες μετρήσεις μόνο για το 2008, αυτές δεν έχουν καλή συσχέτιση με τους άλλους δύο σταθμούς. Τέλος, όσον αφορά τους υδρογονάνθρακες (THC, CH₄, NMHC) φαίνεται ότι οι συγκεντρώσεις τους μειώνονται διαχρονικά αλλά όχι στατιστικά σημαντικά εκτός του THC που δεν παρουσιάζει σαφή εικόνα. Συνοψίζοντας, για τους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου φαίνεται ότι οι ρύποι NO, PM₁₀, PM 2.5, SO₂ και οι υδρογονάνθρακες μειώνονται διαχρονικά ενώ το όζον που έχει αυξητική τάση. Το διοξείδιο του αζώτου και το μονοξείδιο του άνθρακα φαίνεται ότι δεν παρουσιάζουν κάποια τάση διαχρονικά. Πιο επιβαρυμένοι είναι οι σταθμοί στο Γαλάτσι και τα Λιόσια ενώ λιγότερο αυτοί στην Αγία Παρασκευή και τους Θρακομακεδόνες με εξαίρεση το όζον όπου συμβαίνει το αντίθετο. 53

55 Περιαστικοί βιομηχανικοί Τα οξείδια του αζώτου (ΝΟ, ΝΟ₂) έχουν πτωτική τάση στους περιαστικούς βιομηχανικούς σταθμούς, σε συμφωνία και με τους άλλους τύπους περιβάλλοντος. Σημειώνεται ωστόσο ότι όσον αφορά στο ΝΟ₂ η μέση τιμή των ετήσιων συγκεντρώσεων από τους τρεις σταθμούς ((Γεωπονικό, Ασπρόπυργος, Ελευσίνα) φαίνεται να αυξάνεται ενώ μεμονωμένα για κάθε σταθμό οι συγκεντρώσεις μειώνονται. Αυτό συμβαίνει διότι δεν υπάρχουν μετρήσεις από τους ίδιους σταθμούς για κάθε έτος και οι σταθμοί έχουν αρκετά μεγάλη απόκλιση στις μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις τους. Όσον αφορά το ΝΟ η μέση τιμή είναι 20.4μg/m³ το 2003 και πέφτει στα 14.3μg/m³ το 2011 με μέγιστο το Γενικά στο σταθμό στο Βοτανικό οι συγκεντρώσεις του ΝΟ₂ είναι πιο ψηλές και ξεπερνούν το όριο των 40μg/m³ κάθε έτος εκτός του Αντίθετα, στους άλλους δύο σταθμούς οι μέσες ετήσιες τιμές βρίσκονται αρκετά κάτω από το όριο. Τα παραπάνω σχετίζονται με την κυκλοφορία των οχημάτων η οποία είναι σαφώς μεγαλύτερη στο κέντρο της Αθήνας όπου βρίσκεται ο σταθμός του Βοτανικού. Η μείωση της συγκέντρωσης των οξειδίων του αζώτου δεν είναι στατιστικά σημαντική στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι μέσες ετήσιες τιμές διαφέρουν σημαντικά στην πλειοψηφία τους, ενώ όσον αφορά τη συσχέτιση παρατηρείται μεγαλύτερη στο ΝΟ και το ΝΟₓ σε σχέση με το ΝΟ₂. Οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων PM₁₀ παραμένουν σε σταθερές περίπου συγκεντρώσεις διαχρονικά. Οι συγκεντρώσεις είναι περίπου σταθερές γύρω στα 60-65μg/m³ όπως φαίνεται στο σχήμα 24. Οι μέσες ετήσιες τιμές ανάμεσα στους δύο σταθμούς διαφέρουν σημαντικά (p<0.05) ενώ είναι καλά συσχετισμένοι μόνο σε κάποιες περιπτώσεις. Σχήμα 24. Διαχρονική εξέλιξη των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀) στους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου Το όζον δεν φαίνεται να αυξάνεται σε αυτό τον τύπο περιβάλλοντος, αλλά παραμένει στα ίδια επίπεδα. Η αύξηση είναι στατιστικά σημαντική μόνο από το 2008 και μετά και 54

56 μόνο για το σταθμό στο Βοτανικό. Η μέση ετήσια τιμή για το 2011 είναι 53.7μg/m³. Οι πιο ψηλές συγκεντρώσεις συναντώνται στη Μαγούλα ενώ λιγότερο επιβαρυμένοι είναι οι σταθμοί στον Ασπρόπυργο και το Γεωπονικό. Αυτό σχετίζεται με το φωτοχημικό κύκλο, στον Ασπρόπυργο λόγω της βιομηχανίας και στο Γεωπονικό λόγω της κυκλοφορίας οχημάτων - αφού βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, υπάρχουν περισσότερες εκπομπές οξειδίων του αζώτου, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι αντίστοιχες του όζοντος. Οι μέσες τιμές των συγκεντρώσεων διαφέρουν σημαντικά από σταθμό σε σταθμό. Τέλος, όσον αφορά τη συσχέτιση αυτή είναι άλλες φορές μεγαλύτερη από 0.7 και άλλες μικρότερη από 0.7, ανάλογα με το ζευγάρι σταθμών και το έτος. Το SO₂ εμφανίζει και αυτό διαχρονική μείωση. Η μέγιστη τιμή της συγκέντρωσης σημειώνεται το 2006 (10.2μg/m³). Η ελάττωση του SO₂ είναι πιο έντονη στο σταθμό του Ασπρόπυργου. Οι μέσες ετήσιες τιμές της συγκέντρωσης του SO₂ διαφέρουν σημαντικά από σταθμό σε σταθμό, ωστόσο υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των σταθμών με εξαίρεση την Ελευσίνα και τη Μαγούλα το 2006 και το Βοτανικό και τον Ασπρόπυργο το 2010 γεγονός που δείχνει ότι η συγκέντρωση του SO₂ επηρεάζεται κυρίως από τοπικές πηγές ρύπανσης. Τέλος, όσον αφορά το μονοξείδιο του άνθρακα μειώνεται και αυτό διαχρονικά από το 2006 και έπειτα. Δεδομένα για αυτό το ρύπο υπάρχουν μόνο από το σταθμό στο Γεωπονικό. Η μέση ετήσια συγκέντρωση είναι 0.93mg/m³ το 2003 και πέφτει στα 0.61mg/m³ το Συνοψίζοντας για τους περιαστικούς βιομηχανικούς σταθμούς, η αέρια ρύπανση μειώνεται διαχρονικά με εξαίρεση το όζον που παρουσιάζει αυξητική τάση. Σημειώνεται επίσης ότι για τους υδρογονάνθρακες (CH₄, THC, NMHC) δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των σταθμών στις περισσότερες περιπτώσεις. 55

57 4.2 Εποχική διακύμανση ατμοσφαιρικής ρύπανσης Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της εποχικής διακύμανσης κάθε ρύπου, όπως αυτά προέκυψαν από τις μέσες μηνιαίες μετρήσεις. Από αυτές υπολογίστηκε για κάθε μήνα η μέση τιμή από όλα τα έτη για κάθε σταθμό και ρύπο. Στη συνέχεια βρέθηκε η μέση τιμή κάθε μήνα για κάθε τύπο περιβάλλοντος ξεχωριστά και τελικά υπολογίστηκε μία μέση τιμή για κάθε μήνα από αυτές. Το διοξείδιο του αζώτου παρουσιάζει μια εποχικότητα με ελάχιστο το καλοκαίρι και μέγιστο το χειμώνα, πράγμα που οφείλεται στη μεταβολή της κυκλοφορίας των οχημάτων. Η ελάχιστη συγκέντρωση εντοπίζεται τον Αύγουστο εκτός από τους σταθμούς περιαστικούς βιομηχανικούς που παρουσιάζουν ελάχιστο τον Ιούλιο. Η μέγιστη μηνιαία συγκέντρωση συνολικά για το ΝΟ₂ είναι το Μάρτιο, παρ όλα αυτά στους αστικούς υποβάθρου είναι το Νοέμβριο ενώ στους αστικούς κυκλοφορίας τον Ιούνιο. Σχήμα 25. Εποχική διακύμανση του διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ₂) Η διαφορά της συγκέντρωσης μεταξύ της μέγιστης και ελάχιστης συγκέντρωσης (Μαρτίου και Αυγούστου) είναι 12.8μg/m³ για το σύνολο των σταθμών. Η μεγαλύτερη ετήσια διακύμανση συναντάται στους αστικούς κυκλοφορίας όπου το εύρος είναι 20.20μg/m³ και ελαχιστοποιείται στους περιαστικούς υποβάθρου 10.1μg/m³. Αυτό φαίνεται ότι σχετίζεται με την κυκλοφορία των οχημάτων, με αποτέλεσμα εκεί που είναι μεγαλύτερη, να μεγαλώνει και το εύρος της εποχικής διακύμανσης ανάλογα την εποχή. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στους αστικούς κυκλοφορίας ο ετήσιος κύκλος δε φαίνεται τόσο ξεκάθαρα όσο στους άλλους τύπους περιβάλλοντος. Τέλος, οι συγκεντρώσεις στους διάφορους τύπους περιβάλλοντος ακολουθούν την ίδια κατάταξη που είχε βρεθεί και με βάση τις ετήσιες μετρήσεις. 56

58 Ο ετήσιος κύκλος του μονοξειδίου του αζώτου (ΝΟ) μοιάζει με αυτόν του διοξειδίου του αζώτου. Η ελάχιστη συγκέντρωση είναι και εδώ τον Αύγουστο, ενώ η μέγιστη είναι το Δεκέμβριο για το σύνολο των σταθμών (Νοέμβριο για τους αστικούς κυκλοφορίας και περιαστικούς βιομηχανικούς και Ιανουάριος για τους περιαστικούς υποβάθρου). Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται αναλυτικά το εύρος των μηνιαίων συγκεντρώσεων για κάθε τύπο περιβάλλοντος. Αυτό είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του ΝΟ₂ γεγονός που εξηγείται λόγω των μεγαλύτερων τιμών συγκέντρωσης αλλά και επειδή το ΝΟ είναι πρωτογενής ρύπος οπότε επηρεάζεται εντονότερα από τις μεταβολές στις πηγές ρύπανσης. Μέγιστο εύρος (62.8μg/m³) συναντάται στους αστικούς κυκλοφορίας όπου υπάρχουν περισσότερα οχήματα και ελαχιστοποιείται στους περιαστικούς υποβάθρου (9.21μg/m³). Πίνακας 23. Μέγιστες και ελάχιστες συγκεντρώσεις ετήσιου κύκλου και διαφορά τους για το μονοξειδίου του αζώτου Τύπος Μέγιστη μηνιαία Ελάχιστη μηνιαία Ετήσιο εύρος περιβάλλοντος συγκέντρωση (μg/m³) συγκέντρωση (μg/m³) μηνιαίων συγκεντρώσεων Αστικοί Νοέμβριος 90.2 Αύγουστος κυκλοφορίας Αστικοί Δεκέμβριος 37.4 Αύγουστος υποβάθρου Περιαστικοί Δεκέμβριος 30.5 Αύγουστος Περιαστικοί Ιανουάριος 12.2 Αύγουστος υποβάθρου Περιαστικοί Νοέμβριος 37.4 Αύγουστος βιομηχανικοί Συνολικά Δεκέμβριος 40.7 Αύγουστος Στο διάγραμμα (Σχήμα 26) φαίνεται η εποχική διακύμανση του μονοξειδίου του αζώτου για τις τρεις περιοχές: σταθμοί ΥΠΕΚΑ, Θριάσιου Πεδίου και Μεσογείων. Φαίνεται ότι μεγαλύτερο πρόβλημα υπάρχει στο κέντρο της Αθήνας, ενώ οι τιμές στα Μεσόγεια είναι πολύ χαμηλές. Επίσης από τις μηνιαίες μέσες τιμές επιβεβαιώνεται η ίδια κατάταξη των τύπων περιβάλλοντος με αυτή που είχε βρεθεί και από τις ετήσιες μετρήσεις, δηλαδή πιο επιβαρυμένοι είναι οι αστικοί κυκλοφορίας, ακολουθούμενοι από τους περιαστικούς βιομηχανικούς ενώ μικρότερες συγκεντρώσεις έχουν οι περιαστικοί υποβάθρου. 57

59 Σχήμα 26. Εποχική διακύμανση του μονοξειδίου του αζώτου (ΝΟ) Στο Σχήμα 27 φαίνεται η ετήσια διακύμανση των οξειδίων του αζώτου. Μπορεί να παρατηρηθεί ότι ο ετήσιος κύκλος του ΝΟ₂ και του ΝΟₓ ακολουθεί την ίδια πορεία, ενώ το ΝΟ διαφοροποιείται κάπως γεγονός που αποδίδεται στο ότι είναι πρωτογενής ρύπος. Σχήμα 27. Σύγκριση εποχικών διακυμάνσεων των οξειδίων του αζώτου (ΝΟ₂, ΝΟ, ΝΟₓ) Τα αιωρούμενα σωματίδια PM₁₀ δεν παρουσιάζουν κάποια εποχικότητα, σύμφωνα και με τη βιβλιογραφία διότι η συγκέντρωσή τους οφείλεται σε τοπικές πηγές που δε μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια του έτους (Grivas et al., 2008). Στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα 28) φαίνονται οι εποχικές διακυμάνσεις για κάθε τύπο περιβάλλοντος. Από τις μέσες μηνιαίες τιμές φαίνεται, όπως και από τις ετήσιες ότι οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις συναντώνται στη Λυκόβρυση (περιαστικός). 58

60 Σχήμα 28. Εποχική διακύμανση των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀) Αντίθετα, στους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου τα αιωρούμενα σωματίδια έχουν μικρότερες συγκεντρώσεις καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Λόγω της σταθερής συγκέντρωσης των αιωρούμενων σωματιδίων κατά τη διάρκεια του έτους το ετήσιο εύρος είναι μικρό (από 6.06μg/m³ για το σύνολο των σταθμών έως 14.5μg/m³ για τους αστικούς κυκλοφορίας). Αντίστοιχη εικόνα έχουν και τα αιωρούμενα σωματίδια PM 2.5 (Σχήμα 29). Η συγκέντρωσή κυμαίνεται στα ίδια περίπου επίπεδα καθ όλη τη διάρκεια του έτους, με τη μέγιστη από την ελάχιστη μηνιαία τιμή να διαφέρουν κατά 7.28μg/m³. Σχήμα 29. Εποχική διακύμανση των αιωρούμενων σωματιδίων (PM 2.5 ) 59

61 Παρ όλα αυτά, φαίνεται μια τάση οι ψηλότερες συγκεντρώσεις να σημειώνονται κατά τον Ιούλιο και τον Αύγουστο ενώ αντίθετα οι χαμηλότερες κατά τους χειμερινούς μήνες. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (Grivas et al., 2008) ο δευτερογενής σχηματισμός των αιωρούμενων σωματιδίων είναι πιο έντονος κατά τους θερινούς μήνες λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας. Επίσης, σε αντίθεση με τις ετήσιες τιμές όπου διαπιστώθηκε ότι ο περιαστικός σταθμός έχει τις ψηλότερες συγκεντρώσεις PM 2.5, από τις μέσες μηνιαίες τιμές δεν φαίνεται αν είναι πιο επιβαρυμένοι οι σταθμοί αστικοί κυκλοφορίας ή ο περιαστικός. Από το λόγο PM 2.5 / PM₁₀ φαίνεται ότι μεγιστοποιείται κατά τους θερινούς μήνες (Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο) γεγονός που υποδεικνύει τη μεγαλύτερη παρουσία αιωρούμενων σωματιδίων PM 2.5 αυτή την περίοδο. Η συγκέντρωση του όζοντος μεγιστοποιείται κατά τους θερινούς μήνες ενώ ελαχιστοποιείται το Δεκέμβριο με εξαίρεση το σταθμό στη Ν. Σμύρνη (ελάχιστο τον Ιανουάριο). Το μέγιστο συνήθως συναντάται τον Αύγουστο, εκτός από τους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου και τους περιαστικούς βιομηχανικούς που έχουν μέγιστο τον Ιούλιο. Συγκεκριμένα, μέγιστο τον Ιούλιο έχουν οι σταθμοί Αθηνάς, Λιόσια, Θρακομακεδόνες, Ζωγράφου, Γαλάτσι, Παλλήνη, Πειραιάς 2, Ελευσίνα και Μαγούλα από όπου δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια σχέση με τη γεωγραφική θέση τους. Το μέγιστο οφείλεται στις μειωμένες εκπομπές οξειδίων του αζώτου κατά τους θερινούς μήνες λόγω μειωμένης κυκλοφορίας οχημάτων, οι οποίες βοηθούν στο σχηματισμό του όζοντος (φωτοχημικός κύκλος). Σχήμα 30. Εποχική διακύμανση του όζοντος (Ο₃) Το όζον παίρνει τιμές από 28.3μg/m³ το Δεκέμβριο έως 83.0μg/m³ τον Αύγουστο, δηλαδή πρόκειται για μια διαφορά συγκέντρωσης 54.1μg/m³ (εύρος του συνόλου των σταθμών). Μικρότερο ετήσιο εύρος έχουν οι σταθμοί αστικοί κυκλοφορίας (37.3μg/m³) που έχουν και τις μικρότερες συγκεντρώσεις και μεγαλύτερο ο 60

62 περιαστικός με 67.1μg/m³. Οι διάφοροι τύποι περιβάλλοντος ακολουθούν την ίδια χωρική διακύμανση με αυτή από τις ετήσιες τιμές. Σχήμα 31. Εποχική διακύμανση του διοξειδίου του θείου (SO₂) Όσον αφορά το διοξείδιο του θείου (Σχήμα 31) παρουσιάζει μέγιστο το Φεβρουάριο σε όλους τους τύπους περιβάλλοντος και ελάχιστο τον Οκτώβριο (Σεπτέμβριο για τους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας). Επίσης, από το σχήμα φαίνεται ότι τους μήνες με τη μικρότερη συγκέντρωση όλοι οι τύποι περιβάλλοντος τείνουν να έχουν τις ίδιες περίπου τιμές (από 5.59μg/m³ έως 6.79μg/m³). Αντίθετα, κατά τους χειμερινούς μήνες οι συγκεντρώσεις στους διάφορους τύπους περιβάλλοντος διαφοροποιούνται περισσότερο. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι σημαντική πηγή του διοξειδίου του θείου είναι οι κεντρικές θερμάνσεις οι οποίες όταν δε χρησιμοποιούνται αφήνουν μια συγκέντρωση υποβάθρου του SO₂ κοινή για όλους τους σταθμούς. Η διαφορά μέγιστης και ελάχιστης μηνιαίας συγκέντρωσης είναι της τάξης των 10μg/m³ για όλους τους τύπους περιβάλλοντος. Τέλος, από τις μηνιαίες μέσες τιμές φαίνεται ότι οι σταθμοί αστικοί υποβάθρου έχουν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις από τους περιαστικούς υποβάθρου σε αντίθεση με την αντίστοιχη εικόνα από τις ετήσιες μέσες τιμές. Το μονοξείδιο του άνθρακα όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα 32) παίρνει τις μέγιστες τιμές του κατά το Νοέμβριο (συνολικά, αστικοί κυκλοφορίας, περιαστικός, περιαστικοί βιομηχανικοί) ή το Δεκέμβριο (αστικοί υποβάθρου, περιαστικοί υποβάθρου). 61

63 Σχήμα 32. Εποχική διακύμανση του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) Αντίθετα, οι χαμηλότερες συγκεντρώσεις παρατηρούνται κατά τους θερινούς μήνες, με ελάχιστο τον Αύγουστο για το σύνολο των σταθμών (0.48mg/m³). Η διακύμανση αυτή οφείλεται στις αυξημένες καύσεις τζακιών στο τέλος του έτους, που είναι πηγή εκπομπής του CO. Η ετήσια διακύμανση για το σύνολο των σταθμών είναι 0.58mg/m³. Συμπληρώνεται επίσης ότι στους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου η διαφορά συγκέντρωσης μεταξύ Δεκεμβρίου και Αυγούστου είναι μόλις 0.16mg/m³, δηλαδή η συγκέντρωση παραμένει σε σταθερά περίπου επίπεδα καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Αντιθέτως, η μεγαλύτερη ετήσια διακύμανση παρατηρείται στους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας (1.02mg/m³), χωρίς όμως να είναι βέβαια ότι είναι στατιστικά σημαντική. Η ετήσια διακύμανση του καπνού μοιάζει με αυτή του μονοξειδίου του άνθρακα. Δηλαδή οι υψηλότερες συγκεντρώσεις υπολογίζονται για το Νοέμβριο και το Δεκέμβριο ενώ τον Αύγουστο σημειώνεται ελάχιστο για κάθε τύπο περιβάλλοντος (Σχήμα 33). 62

64 Σχήμα 33. Εποχική διακύμανση του μονοξειδίου του καπνού Επίσης, από τις μέσες μηνιαίες τιμές φαίνεται ότι οι σταθμοί αστικοί κυκλοφορίας είναι πιο επιβαρυμένοι από τους αστικούς υποβάθρου για κάθε μήνα, έχοντας αντίστοιχα και μεγαλύτερη διακύμανση κατά τη διάρκεια του έτους. Από το σχήμα μπορεί να παρατηρηθεί ένα δευτερεύον μέγιστο της συγκέντρωσης του καπνού τον Ιούνιο για τους αστικούς υποβάθρου. Το εύρος της συγκέντρωσης από τις μηνιαίες τιμές για το σύνολο των σταθμών είναι 41.2μg/m³. Για το βενζόλιο υπάρχουν μετρήσεις μόνο στο σταθμό Πατησίων απ όπου φαίνεται ότι αυτό ακολουθεί ετήσιο κύκλο με ελάχιστο τον Αύγουστο (3.60μg/m³) και μέγιστο τον Οκτώβριο (7.53μg/m³). Ένα δευτερεύον μέγιστο παρατηρείται επίσης το Μάιο (6.69μg/m³). Το ετήσιο εύρος είναι 3.93μg/m³. Σχήμα 34. Εποχική διακύμανση του μονοξειδίου του βενζολίου (C₆H₆) 63

65 Τέλος, εξετάζεται η εποχική διακύμανση των υδρογονανθράκων (THC, CH₄, NMHC). Από το παρακάτω σχήμα φαίνεται ότι ο ετήσιος κύκλος του THC διαφέρει ανάλογα με τον τύπο περιβάλλοντος. Το μέγιστο σημειώνεται τους μήνες Δεκέμβριο με Ιανουάριο, αλλά στους περιαστικούς βιομηχανικούς υπάρχει ένα δευτερεύον μέγιστο τον Απρίλιο, το οποίο δε φαίνεται στους περιαστικούς υποβάθρου. Μάλιστα, όσον αφορά τους NMHC, κατά τον Απρίλιο είναι το πρωτεύον μέγιστο της ετήσιας διακύμανσης. Σχήμα 35. Εποχική διακύμανση των συνολικών υδρογονανθράκων (THC) Αντίθετα, οι ελάχιστες συγκεντρώσεις υπολογίζονται τους θερινούς μήνες (Ιούλιο και Αύγουστο). Παρατηρείται επίσης ότι τους θερινούς μήνες οι συγκεντρώσεις των δύο τύπων περιβάλλοντος συγκλίνουν στις ίδιες περίπου τιμές, ενώ το χειμώνα οι σταθμοί περιαστικοί βιομηχανικοί είναι πιο επιβαρυμένοι. Στους περιαστικούς υποβάθρου υπάρχει μικρή διακύμανση κατά τη διάρκεια του έτους (εύρος 0.99mg/m³), ενώ στους περιαστικούς βιομηχανικούς αυτή είναι πιο έντονη (εύρος 2.02mg/m³). Ενώ οι ετήσια διακύμανση έχει διαφορές στους δύο τύπους περιβάλλοντος, αν συγκριθούν οι αντίστοιχες για τους τρεις ρύπους (CH₄, NMHC, THC) αυτές ακολουθούν την ίδια πορεία κατά τη διάρκεια του έτους (Σχήμα 36). 64

66 Σχήμα 36. Σύγκριση εποχικών διακυμάνσεων των υδρογονανθράκων (CH₄, NMHC, THC) Το ετήσιο εύρος είναι μεγαλύτερο για τους συνολικούς υδρογονάνθρακες (1.39mg/m³) και το μεθάνιο (1.22mg/m³) σε σχέση με αυτό των μη μεθανικούς υδρογονάνθρακες (0.39mg/m³).Αυτό οφείλεται στις γενικά χαμηλότερες συγκεντρώσεις των τελευταίων αλλά και στο γεγονός ότι η συγκέντρωση του μεθανίου μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια του έτους. Συνοψίζοντας, για την εποχική διακύμανση μπορούμε να πούμε ότι οι συγκεντρώσεις των οξειδίων του αζώτου (ΝΟ₂, ΝΟ, ΝΟₓ), του SO₂, του CO, των PM 2.5, του καπνού και των υδρογονανθράκων (C₆H₆, CH₄, NMHC, THC) αυξάνονται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και ελαχιστοποιούνται το καλοκαίρι, κυρίως τον Αύγουστο. Εξαίρεση αποτελεί το SO₂ που έχει μικρότερες συγκεντρώσεις τον Οκτώβριο. Τα PM₁₀ δεν παρουσιάζουν εποχικότητα και έχουν περίπου σταθερές συγκεντρώσεις όλο το χρόνο. Η εποχική διακύμανση του όζοντος τέλος είναι αντίθετη από αυτή των υπόλοιπων ρύπων με μέγιστο τον Αύγουστο ή τον Ιούλιο και ελάχιστο το Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο, καθώς επηρεάζεται από την ηλιακή ακτινοβολία. 65

67 4.3 Ψυχρή-Θερμή περίοδος Γενικά Παρακάτω αναλύονται τα αποτελέσματα από τον υπολογισμό των συγκεντρώσεων των ρύπων κατά την ψυχρή (1η Ιανουαρίου-15 Απριλίου, 15 Οκτωβρίου-31 Δεκεμβρίου) και τη θερμή (16 Απριλίου-14 Οκτωβρίου) περίοδο (Grivas et al., 2008). Εξετάζεται η διαφορά μεταξύ των δύο περιόδων, καθώς και σε ποια περίοδο εμφανίζονται μεγαλύτερες συγκεντρώσεις. Για το σκοπό αυτό υπολογίστηκε η μέση τιμή κάθε περιόδου για κάθε έτος για κάθε τύπο περιβάλλοντος και έπειτα υπολογίστηκε μία μέση τιμή από τους πέντε τύπους περιβάλλοντος για κάθε περίοδο και έτος. Το διοξείδιο του αζώτου εμφανίζεται γενικά σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις κατά την ψυχρή περίοδο, υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις ανάλογα τον τύπο περιβάλλοντος και το έτος. Από τις συνολικές μέσες τιμές η συγκέντρωση του ΝΟ₂ είναι κάθε έτος μεγαλύτερη κατά την ψυχρή περίοδο εκτός από το 2003 (Σχήμα 37) σε αντιστοιχία με την εποχική διακύμανση του ρύπου. Η συγκέντρωση την ψυχρή περίοδο είναι μg/m³ και τη θερμή μg/m³. Η διαφορά μεταξύ των περιόδων κυμαίνεται από 2.86μg/m³ (2007) έως 13.3μg/m³ (2006). Σχήμα 37. Διαχρονική εξέλιξη ψυχρής και θερμής περιόδου του διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ₂) Από το σχήμα (Σχήμα 37) φαίνεται επίσης ότι η συνολική διαχρονική μείωση του ΝΟ₂ όπως υπολογίστηκε από τις ετήσιες μετρήσεις οφείλεται κυρίως στη μείωση της θερμής περιόδου. Η μέγιστη συγκέντρωση υπολογίστηκε στους αστικούς κυκλοφορίας το 2003 (79.7μg/m³) ενώ η ελάχιστη στους περιαστικούς υποβάθρου το 2011 (11.9μg/m³). Στο μονοξείδιο του αζώτου είναι πιο ξεκάθαρη η μεγαλύτερη συγκέντρωση κατά την ψυχρή περίοδο, καθώς στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων η μέση συγκέντρωση της θερμής περιόδου είναι υψηλότερη από εκείνη της ψυχρής. Η διαφορά μεταξύ των δύο περιόδων είναι από 6.85μg/m³ το 2003 έως 26.0μg/m³ το Οι συγκεντρώσεις παίρνουν τιμές 25-40μg/m³ την ψυχρή περίοδο και 10-20μg/m³ τη θερμή. Η μέγιστη συγκέντρωση υπολογίστηκε για τους αστικούς κυκλοφορίας την ψυχρή περίοδο του 66

68 2004 (78.8μg/m³) και η ελάχιστη στους περιαστικούς υποβάθρου τη θερμή περίοδο του 2011 (2.63μg/m³) από όπου φαίνεται ότι υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις ανάλογα με τον τύπο περιβάλλοντος και την περίοδο. Επειδή τα αιωρούμενα σωματίδια δεν παρουσιάζουν εποχικό κύκλο όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη ενότητα, ούτε η διάκριση μεταξύ των συγκεντρώσεων των δύο περιόδων δεν είναι σαφής. Όπως φαίνεται από το παρακάτω σχήμα, άλλα έτη η συγκέντρωση είναι μεγαλύτερη την ψυχρή περίοδο και άλλα τη θερμή. Γι αυτό το λόγο η διαφορά μεταξύ των δύο περιόδων είναι μικρή και δεν ξεπερνά τα 15.5μg/m³. Η μέγιστη τιμή παρατηρείται κατά τη θερμή περίοδο του 2003 στους σταθμούς περιαστικούς βιομηχανικούς (75.0μg/m³) και η ελάχιστη τη θερμή περίοδο του 2011 στους περιαστικούς υποβάθρου (22.7μg/m³). Σχήμα 38. Διαχρονική εξέλιξη ψυχρής και θερμής περιόδου των αιωρούμενων σωματιδίων PM₁₀ Τα PM 2.5 εμφανίζουν λίγο μεγαλύτερες συγκεντρώσεις κατά τη θερμή περίοδο όπως φαίνεται στο Σχήμα 39. Η διαφορά μεταξύ των δύο περιόδων είναι συνήθως μικρότερη των 10μg/m³. Η συνολική ελάττωση της συγκέντρωσής τους φαίνεται ότι οφείλεται κυρίως στη θερμή περίοδο. Η ψυχρή περίοδος παίρνει τιμές συγκέντρωσης των PM 2.5 από μg/m³ και η θερμή από μg/m³. 67

69 Σχήμα 39. Διαχρονική εξέλιξη ψυχρής και θερμής περιόδου των αιωρούμενων σωματιδίων PM 2.5 Το όζον παίρνει σαφώς μεγαλύτερες τιμές τη θερμή περίοδο σε όλους τους τύπους περιβάλλοντος αλλά και συνολικά. Η συγκέντρωση κατά την ψυχρή περίοδο είναι περίπου σταθερή διαχρονικά ενώ κατά τη θερμή παρατηρούνται αυξομειώσεις από έτος σε έτος. Η διαφορά στη συγκέντρωση μεταξύ των δύο περιόδων είναι μg/m³, με μέγιστη κατά τη θερμή περίοδο του 2008 στους περιαστικούς υποβάθρου (107μg/m³) και ελάχιστη την ψυχρή του 2005 στους αστικούς κυκλοφορίας (24.8μg/m³). Το όζον κατά την ψυχρή περίοδο είναι γύρω στα 40μg/m³ και τη θερμή στα 65-75μg/m³. Αντίθετη είναι η εικόνα του SO₂ που παίρνει μεγαλύτερες τιμές κατά την ψυχρή περίοδο, όπως είχε φανεί και από την εποχική διακύμανση. Οι διαφορές μεταξύ των δύο περιόδων είναι μικρές, της τάξης των 5μg/m³. Η μέγιστη και η ελάχιστη συγκέντρωση του SO₂ υπολογίστηκε για τους σταθμούς αστικούς υποβάθρου την ψυχρή του 2004 (23.3μg/m³) και τη θερμή του 2009 (3.52μg/m³) αντίστοιχα. Η διαχρονική εξέλιξη των δύο περιόδων ακολουθεί την ίδια πορεία όπως φαίνεται από το παρακάτω σχήμα (Σχήμα 40). 68

70 Σχήμα 40. Διαχρονική εξέλιξη ψυχρής και θερμής περιόδου του διοξειδίου του θείου (SO₂) Το CO, όπως και το SO₂ εμφανίζεται σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις κατά την ψυχρή περίοδο. Η μέγιστη συγκέντρωση για το σύνολο των σταθμών υπολογίστηκε για την ψυχρή περίοδο του 2005 με 1.37mg/m³ και η ελάχιστη τη θερμή του 2011 με 0.48mg/m³. Η διαφορά μεταξύ των περιόδων δεν ξεπερνά το 1mg/m³ σε κανένα τύπο περιβάλλοντος για κανένα έτος. Τέλος, όσον αφορά τον καπνό, το βενζόλιο και τους λοιπούς υδρογονάνθρακες (THC, CH₄, NMHC) όλοι παίρνουν μεγαλύτερες τιμές κατά την ψυχρή περίοδο σε όλους τους τύπους περιβάλλοντος και για όλα τα έτη. Ο καπνός έχει διαφορά που κυμαίνεται γύρω στα 10-30μg/m³ από περίοδο σε περίοδο, το βενζόλιο γύρω στο 1μg/m³ και οι υδρογονάνθρακες κάτω από 1mg/m³ εκτός του 2003 (CH₄: 2.47mg/m³, THC: 3.10mg/m³, NMHC: 0.64mg/m³). Στον παρακάτω πίνακα (24) φαίνονται αναλυτικά οι μέγιστες και ελάχιστες συγκεντρώσεις του καπνού, του C₆H₆, των THC, του CH₄ και των NMHC. Πίνακας 24. Μέγιστες και ελάχιστες συγκεντρώσεις ψυχρής και θερμής περιόδου για τον καπνό, το βενζόλιο και τους υδρογονάνθρακες Ρύπος Μέγιστη συγκέντρωση Ελάχιστη συγκέντρωση Τύπος Περίοδος Τιμή Τύπος Περίοδος Τιμή περιβάλλοντος περιβάλλοντος Καπνός Αστικοί Ψυχρή 60.1 Αστικοί Θερμή 16.0 κυκλοφορίας 2005 υποβάθρου 2003 C₆H₆ Αστικοί Ψυχρή 7.21 Αστικοί Θερμή 3.79 κυκλοφορίας 2005 κυκλοφορίας 2010 THC Περιαστικοί Ψυχρή 5.51 Περιαστικοί Θερμή 2.40 βιομηχανικοί 2003 βιομηχανικοί 2003 CH₄ Περιαστικοί Ψυχρή 4.37 Περιαστικοί Θερμή 1.90 βιομηχανικοί 2003 βιομηχανικοί 2003 NMHC Περιαστικοί βιομηχανικοί Ψυχρή Περιαστικοί υποβάθρου Θερμή

71 4.3.2 Τύποι Περιβάλλοντος Σύγκριση των διαφόρων τύπων περιβάλλοντος Σε αυτή την ενότητα γίνεται σύγκριση μεταξύ των τύπων περιβάλλοντος για κάθε περίοδο ξεχωριστά. Κάθε ρύπος αναλύεται ξεχωριστά. Το διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ₂) βρίσκεται σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας και σε χαμηλότερες στους περιαστικούς υποβάθρου και στις δύο περιόδους (Σχήματα 41 και 42). Σχήμα 41. Διαχρονική εξέλιξη ψυχρής περιόδου του διοξειδίου του αζώτου (ΝO₂) για κάθε τύπο περιβάλλοντος Σχήμα 42. Διαχρονική εξέλιξη θερμής περιόδου του διοξειδίου του αζώτου (ΝO₂) για κάθε τύπο περιβάλλοντος 70

72 Το 2006 φαίνεται ότι στους σταθμούς περιαστικούς βιομηχανικούς υπάρχει μέγιστο κατά την ψυχρή περίοδο, που φτάνει τη συγκέντρωση των αστικών υποβάθρου και ελάχιστο τη θερμή. Το ΝΟ ακολουθεί την ίδια κατάταξη με βάση τον τύπο περιβάλλοντος όπως και το ΝΟ₂. Οι συγκέντρωση στους σταθμούς αστικούς κυκλοφορίας έχει μεγαλύτερη διαφορά από τους άλλους τύπους περιβάλλοντος κατά την ψυχρή περίοδο σε σχέση με τη θερμή. Ειδικά για τους περιαστικούς βιομηχανικούς, όπως φαίνεται στο σχήμα, το 2005 και το 2007 κατά τη θερμή περίοδο εμφανίζονται δύο μέγιστα. Επιπλέον, ενώ την ψυχρή περίοδο οι συγκεντρώσεις στους αστικούς υποβάθρου είναι πιο ψηλές από τις αντίστοιχες στον περιαστικό όπως είχε βρεθεί και από τις μέσες ετήσιες μετρήσεις, δεν συμβαίνει το ίδιο τη θερμή περίοδο (Σχήμα 43). Γενικά τη θερμή περίοδο, πέρα από τους αστικούς κυκλοφορίας και τα μέγιστα των περιαστικών βιομηχανικών δεν είναι σαφής ο διαχωρισμός των σταθμών ανάλογα με τον τύπο περιβάλλοντος. Σχήμα 43. Διαχρονική εξέλιξη θερμής περιόδου του μονοξειδίου του αζώτου (ΝO) για κάθε τύπο περιβάλλοντος Όσον αφορά τα PM₁₀, μεγαλύτερες συγκεντρώσεις συναντώνται και στις δύο περιόδους στους περιαστικούς βιομηχανικούς σταθμούς, ακολουθούμενοι από τον περιαστικό, τους αστικούς κυκλοφορίας, ενώ οι χαμηλότερες συγκεντρώσεις υπολογίστηκαν και εδώ στους περιαστικούς υποβάθρου. Από τα Σχήματα 44 και 45 για την ψυχρή και τη θερμή περίοδο αντίστοιχα φαίνεται ότι ο διαχωρισμός των τύπων περιβάλλοντος είναι πιο ξεκάθαρος κατά τη θερμή περίοδο. Επιπλέον, τη θερμή περίοδο μοιάζουν οι καμπύλες των διάφορων τύπων, γεγονός που μπορεί να οφείλεται στην εντονότερη και πιο συχνή παρουσία σκόνης από τη Σαχάρα αυτή την περίοδο που επηρεάζει όλο το λεκανοπέδιο Αττικής. 71

73 Σχήμα 44. Διαχρονική εξέλιξη ψυχρής περιόδου των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀) για κάθε τύπο περιβάλλοντος Σχήμα 45. Διαχρονική εξέλιξη θερμής περιόδου των αιωρούμενων σωματιδίων (PM₁₀) για κάθε τύπο περιβάλλοντος Τα PM 2.5 ακολουθούν την ψυχρή περίοδο την ίδια κατάταξη όπως και στις ετήσιες μετρήσεις, δηλαδή πιο επιβαρυμένος είναι ο περιαστικός σταθμός (25.7μg/m³), έπειτα οι αστικοί κυκλοφορίας(23.5μg/m³) και τέλος οι περιαστικοί υποβάθρου (20.2μg/m³). Αντίθετα, κατά τη θερμή περίοδο η μέση συγκέντρωση των σταθμών αστικής κυκλοφορίας είναι μεγαλύτερη από εκείνη του περιαστικού (27.9μg/m³ και 26.8μg/m³ αντίστοιχα). 72

74 Σχήμα 46. Σύγκριση των συγκεντρώσεων των αιωρούμενων σωματιδίων (PM 2.5 ) για κάθε τύπο περιβάλλοντος Η συγκέντρωση του όζοντος κατά την ψυχρή και θερμή περίοδο είναι σαφώς μεγαλύτερη στους σταθμούς περιαστικούς υποβάθρου (56.4μg/m³ την ψυχρή και 93.4μg/m³ τη θερμή). Αντίθετα, οι αστικοί κυκλοφορίας έχουν τις μικρότερες συγκεντρώσεις και στις δύο περιόδους, όπως συνέβαινε και με τις ετήσιες μετρήσεις. Τέλος, όσον αφορά τους αστικούς υποβάθρου και τον περιαστικό, ο δεύτερος παρουσιάζει μεγαλύτερη μέση τιμή για κάθε περίοδο, αλλά όχι και για κάθε έτος ξεχωριστά. Στο Σχήμα 47 φαίνονται οι μέσες τιμές της ψυχρής και θερμής περιόδου του SO₂ για κάθε τύπο περιβάλλοντος. Από αυτές φαίνεται ότι οι υψηλότερες συγκεντρώσεις μετρούνται στους αστικούς κυκλοφορίας και οι χαμηλότερες στους περιαστικούς βιομηχανικούς, που είναι σε συμφωνία με τις μέσες ετήσιες τιμές. Η διαφορά μεταξύ των τύπων περιβάλλοντος είναι μεγαλύτερη κατά την ψυχρή περίοδο ( μg/m³, εύρος 6.29μg/m³) σε σχέση με τη θερμή ( μg/m³, εύρος 1.87μg/m³). Σχήμα 47. Σύγκριση των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του θείου (SO₂) για κάθε τύπο περιβάλλοντος 73

Συγκριτική ανάλυση ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε αστικές περιοχές Διαχρονική εξέλιξη

Συγκριτική ανάλυση ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε αστικές περιοχές Διαχρονική εξέλιξη 1η Ημερίδα Εταιρείας Δημόσιας και Περιβαλλοντικής Υγιεινής 11 Ιουνίου 2010, Λάρισα Συγκριτική ανάλυση ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε αστικές περιοχές Διαχρονική εξέλιξη Τσιρόπουλος Νικ. Αναπληρωτής Καθηγητής,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ CO 2, CO, CH 4, NMHC Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn Διοξείδιο του άνθρακα CO 2 : Άχρωμο και άοσμο αέριο Πηγές: Καύσεις Παραγωγή τσιμέντου Βιολογικές διαδικασίες

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή/Ορολογία Αίτια. Συνέπειες. Λύσεις. Το φωτοχημικό νέφος

Περιγραφή/Ορολογία Αίτια. Συνέπειες. Λύσεις. Το φωτοχημικό νέφος Π.Αρφάνης για ΕΠΑΛ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 2011 Περιγραφή/Ορολογία Αίτια. Συνέπειες. Λύσεις. Το φωτοχημικό νέφος Γενικές γνώσεις. Ορολογία Τι είναι η Ατμοσφαιρική Ρύπανση; Είναι η ποιοτική και ποσοτική αλλοίωση της

Διαβάστε περισσότερα

Η ατμοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα

Η ατμοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ & ΘΟΡΥΒΟΥ Η ατμοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα Δρ. Αναστάσιος Αδαμόπουλος Η ατμοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα Η αστική ρύπανση οφείλεται

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ενότητα: Φυσική Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος -2 Δημήτρης Μελάς Καθηγητής ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠAΝΣΗ Ορισμός της ατμοσφαιρικής ρύπανσης Ατμοσφαιρική ρύπανση ονομάζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ. Δεκέμβριος 2012

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ. Δεκέμβριος 2012 Σελίδα1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Δεκέμβριος 2012 Τα τελευταία δύο χρόνια οι επιστήμονες παρατηρούν στα μεγάλα αστικά κέντρα ότι η στροφή στη φθηνότερη

Διαβάστε περισσότερα

Μείγμα διαφόρων σωματιδίων σε αιώρηση

Μείγμα διαφόρων σωματιδίων σε αιώρηση ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Μείγμα διαφόρων σωματιδίων σε αιώρηση Τα σωματίδια στην ατμόσφαιρα διαφέρουν από τα αέρια. 1. Ένα αέριο αποτελείται από ξεχωριστά άτομα ή μόρια τα οποία είναι διαχωρισμένα ενώ ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Γενικά περί ατµόσφαιρας

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Γενικά περί ατµόσφαιρας ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ Γενικά περί ατµόσφαιρας Τι είναι η ατµόσφαιρα; Ένα λεπτό στρώµα αέρα που περιβάλει τη γη Η ατµόσφαιρα είναι το αποτέλεσµα των διαχρονικών φυσικών, χηµικών και βιολογικών αλληλεπιδράσεων του

Διαβάστε περισσότερα

Πιλοτική Μελέτη. Ατμοσφαιρικής. Ρύπανσης στον Δήμο της Ελευσίνας. Εργαστήριο Μελέτης. Ατμοσφαιρικής. Ρύπανσης

Πιλοτική Μελέτη. Ατμοσφαιρικής. Ρύπανσης στον Δήμο της Ελευσίνας. Εργαστήριο Μελέτης. Ατμοσφαιρικής. Ρύπανσης Πιλοτική Μελέτη Εργαστήριο Μελέτης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης στον Δήμο της Ελευσίνας Πανδής Σπύρος Καλτσονούδης Χρήστος Φλώρου Καλλιόπη Σταθμοί Μετρήσεων Δημοτικό parking 2012-2013

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ !Unexpected End of Formula l ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Παραδεισανός Αδάμ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή εκπονήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2003 2004 στο μάθημα «Το πείραμα στη

Διαβάστε περισσότερα

Ατμοσφαιρική Ρύπανση

Ατμοσφαιρική Ρύπανση Ατμοσφαιρική Ρύπανση Τι είναι ατμοσφαιρική ρύπανση; Ατμοσφαιρική ρύπανση είναι η εισαγωγή στον αέρα χημικών, αιωρούμενων στερεών ή οργανισμών που προκαλούν προβλήματα υγείας στους ανθρώπους ή σε άλλους

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Αέριας Ρύπανσης

Διαχείριση Αέριας Ρύπανσης Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Αποφοίτων: Περιβαλλοντική Διαχείριση - Σύγχρονα Εργαλεία Διαχείριση Αέριας Ρύπανσης Νίκος Παπαμανώλης Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας Πολυτεχνείο Κρήτης npapama@arch.tuc.gr H

Διαβάστε περισσότερα

Κων/νος Ι. Δελήμπασης, Χημικός Μηχανικός

Κων/νος Ι. Δελήμπασης, Χημικός Μηχανικός Αέρια ρύπανση: Θεσμικό πλαίσιο, πηγές & υφιστάμενη κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας Κων/νος Ι. Δελήμπασης, Χημικός Μηχανικός ΤΕΕ τμ. Κεντρ. & Δυτ. Θεσσαλίας, Μ.Ε. Περιβάλλοντος & Αειφορίας ΙΟΥΝΙΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αθανάσιος Κωστούλας Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος

Αθανάσιος Κωστούλας Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος Αθανάσιος Κωστούλας Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος Η παρουσία στην ατμόσφαιρα αερίων ή σωματιδίων σε συγκεντρώσεις οι οποίες προξενούν βλάβες τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στους ζωντανούς οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

Ανάρτηση σημειώσεων.

Ανάρτηση σημειώσεων. Ανάρτηση σημειώσεων http://www.chemeng.ntua.gr/the_course/environmental_science Θέματα εργασιών Επίδραση της αέρια ρύπανσης στα φυτά και στις καλλιέργειες Επίδραση της αέριας ρύπανσης στα μνημεία Ρύπανση

Διαβάστε περισσότερα

Το φαινόμενου του θερμοκηπίου. 3/12/2009 Δρ. Ελένη Γουμενάκη

Το φαινόμενου του θερμοκηπίου. 3/12/2009 Δρ. Ελένη Γουμενάκη Το φαινόμενου του θερμοκηπίου Μέση θερμοκρασία σε παγκόσμια κλίμακα Ατμόσφαιρα ονομάζεται το αέριο τμήμα του πλανήτη, το οποίο τον περιβάλλει και τον ακολουθεί στο σύνολο των κινήσεών του Τα αέρια της

Διαβάστε περισσότερα

Ατμόσφαιρα. Αυτό τo αεριώδες περίβλημα, αποτέλεσε την πρώτη ατμόσφαιρα της γης.

Ατμόσφαιρα. Αυτό τo αεριώδες περίβλημα, αποτέλεσε την πρώτη ατμόσφαιρα της γης. Ατμόσφαιρα Η γη, όπως και ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα, αναπτύχθηκε μέσα από ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης και αερίων, πριν από 4,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Τότε η γη, περικλειόταν από ένα αεριώδες περίβλημα

Διαβάστε περισσότερα

Ατμοσφαιρική Ρύπανση

Ατμοσφαιρική Ρύπανση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Εισαγωγή Μουσιόπουλος Νικόλαος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ Είδη ρύπανσης Το νέφος του Λονδίνου (1950) Πρωτογενείς ρύποι: Μονοξείδιο του άνθρακα, ιοξείδιο του θείου Καπνός Το νέφος του Λος Άντζελες (1970) ευτερογενείς ρύποι: Όζον Mόλυβδος

Διαβάστε περισσότερα

Παρακολούθηση Αερίων Ρύπων στους Λιμένες: η περίπτωση της Ελλάδας

Παρακολούθηση Αερίων Ρύπων στους Λιμένες: η περίπτωση της Ελλάδας Παρακολούθηση Αερίων Ρύπων στους Λιμένες: η περίπτωση της Ελλάδας Κωνσταντίνος Σφετσιώρης, Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΚΕΤΑ Συνεργάστηκαν : Δρ. Π. Γραμμέλης, Α. Μητσοτάκης Διαμορφώνοντας το πλαίσιο για την

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΙΣΧΥΡΩΝ ΕΠΕΙΣΟ ΙΩΝ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕ ΙΟ

ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΙΣΧΥΡΩΝ ΕΠΕΙΣΟ ΙΩΝ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕ ΙΟ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΙΣΧΥΡΩΝ ΕΠΕΙΣΟ ΙΩΝ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕ ΙΟ Μαυράκης Αναστάσιος 1, Θεοχαράτος Γεώργιος 2, Πιτσιτάκης Νικόλαος 3, Χρηστίδης Αναστάσιος 4, Μακρυγιάννης Γεώργιος

Διαβάστε περισσότερα

Φυσικοί ρύποι H χλωρίδα της γης (µεγαλύτερη φυσική πηγή εκποµπής αερίων ρύπων ) Τα δέντρα και τα φυτά µέσω της φωτοσύνθεσης Ανθρώπινες ραστηριότητες

Φυσικοί ρύποι H χλωρίδα της γης (µεγαλύτερη φυσική πηγή εκποµπής αερίων ρύπων ) Τα δέντρα και τα φυτά µέσω της φωτοσύνθεσης Ανθρώπινες ραστηριότητες Ατµοσφαιρική ρύπανση Μαρή Νεαμονίτης Παλαιολόγου Παπαβασιλείου Ορισµός Ανεπιθύµητη αλλαγή στα φυσικά, χηµικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του αέρα ζηµιογόνος για όλους τους οργανισµούς Πώς προκαλείται

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ ΡΥΠΑΝΣΗ Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ χημικές ουσίες μορφές ενέργειας ακτινοβολίες ήχοι θερμότητα ΕΠΙΚΥΝΔΥΝΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ:B ΤΜΗΜΑ: Β1 ΡΥΠΑΝΣΗ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η καθαριότητα και η λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ

ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ Οποιαδήποτε αλλοίωση της φυσιολογικής σύστασης του αέρα που μπορεί να έχει βλαβερές επιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Φυσική Περιβάλλοντος

Φυσική Περιβάλλοντος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Φυσική Περιβάλλοντος Το γενικό πρόβλημα της αέριας ρύπανσης Διδάσκοντες: Καθηγητής Π. Κασσωμένος, Λέκτορας Ν. Μπάκας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

1.Το Αττικό νέφος και οι µεταλλαγές του.

1.Το Αττικό νέφος και οι µεταλλαγές του. 1.Το Αττικό νέφος και οι µεταλλαγές του. 1.1. Περί ατµοσφαιρικής ρύπανσης 1. Oι κυριότερες ανθρωπογενείς πηγές που εκπέµπουν ρύπους στην ατµόσφαιρα είναι τα οχήµατα, η βιοµηχανία και η θέρµανση. Πρωτογενείς

Διαβάστε περισσότερα

Η ατμόσφαιρα και η δομή της

Η ατμόσφαιρα και η δομή της 1 Η ατμόσφαιρα και η δομή της Ατμόσφαιρα λέγεται το αεριώδες στρώμα που περιβάλλει τη γη και το οποίο την ακολουθεί στο σύνολο των κινήσεών της. 1.1 Έκταση της ατμόσφαιρας της γης Το ύψος στο οποίο φθάνει

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 16. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ \ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και η τρύπα του όζοντος. Η ρύπανση του αέρα

Μάθημα 16. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ \ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και η τρύπα του όζοντος. Η ρύπανση του αέρα Μάθημα 16 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ \ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και η τρύπα του όζοντος Στο μάθημα αυτό θα αναφερθούμε στην ατμοσφαιρική ρύπανση και στις συνέπειές της. Επιπλέον,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 o ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΡΥΠΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 o ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΡΥΠΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 o ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΡΥΠΩΝ Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση των δεδοµένων που χρησιµοποιήθηκαν στην εργασία καθώς και των κύριων ποιοτικών χαρακτηριστικών των

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. 1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. το βενζοπυρένιο 2. Τα οξείδια του αζώτου: α. αντιδρούν με το οξυγόνο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 o ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 o ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 o ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Εισαγωγή Η προσέγγιση του προβλήµατος της ατµοσφαιρικής ρύπανσης έγινε µε βάση την εµπειρία από χώρες που µελετούν το πρόβληµα αυτό συστηµατικά επί χρόνια. Τα συµπεράσµατα που

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική μηχανική

Περιβαλλοντική μηχανική Περιβαλλοντική μηχανική 2 Εισαγωγή στην Περιβαλλοντική μηχανική Enve-Lab Enve-Lab, 2015 1 Environmental Μεγάλης κλίμακας περιβαλλοντικά προβλήματα Παγκόσμια κλιματική αλλαγή Όξινη βροχή Μείωση στρατοσφαιρικού

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ 2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ 2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΙΣΟΤΟΠΩΝ Τμήμα Χημικών Μηχανικών Ιωάννα Δ. Αναστασοπούλου Βασιλική Δρίτσα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ Σ Π. Ξυγκόγιαννη, Γ. Ανδρέου, Ει. Ρεθεμιωτάκη, Ε. Ζέρβας* Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας Σαχτούρη 11, Τ.Κ. 26222

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη και κατανόηση των διαφόρων φάσεων του υδρολογικού κύκλου.

Μελέτη και κατανόηση των διαφόρων φάσεων του υδρολογικού κύκλου. Ζαΐμης Γεώργιος Κλάδος της Υδρολογίας. Μελέτη και κατανόηση των διαφόρων φάσεων του υδρολογικού κύκλου. Η απόκτηση βασικών γνώσεων της ατμόσφαιρας και των μετεωρολογικών παραμέτρων που διαμορφώνουν το

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ Γιάννης Κ. Ζιώµας Αναπλ. Καθηγητής, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Χηµικών Μηχανικών Το πρόβληµα Ησύνθεσητουατµοσφαιρικού

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια

ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια ΚΛΙΜΑΤΙΚH ΑΛΛΑΓH Μέρος Α : Αίτια Με τον όρο κλιματική αλλαγή αναφερόμαστε στις μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών σε παγκόσμια κλίμακα που οφείλονται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η κλιματική αλλαγή

Διαβάστε περισσότερα

Ισορροπία στη σύσταση αέριων συστατικών

Ισορροπία στη σύσταση αέριων συστατικών Ισορροπία στη σύσταση αέριων συστατικών Για κάθε αέριο υπάρχουν μηχανισμοί παραγωγής και καταστροφής Ρυθμός μεταβολής ενός αερίου = ρυθμός παραγωγής ρυθμός καταστροφής Όταν: ρυθμός παραγωγής = ρυθμός καταστροφής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Περιγραφή, πηγές εκπομπής, επιπτώσεις, πρότυπα ποιότητας αέρα

ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Περιγραφή, πηγές εκπομπής, επιπτώσεις, πρότυπα ποιότητας αέρα ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Περιγραφή, πηγές εκπομπής, επιπτώσεις, πρότυπα ποιότητας αέρα Μ. Γκίνη, Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «Δημόκριτος» Αθήνα, 18 Φεβρουαρίου 2016 1 Συνοπτικά... Ατμοσφαιρική ρύπανση (αέριοι / σωματιδιακοί

Διαβάστε περισσότερα

Παρακολούθηση της ποιότητας του ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος ιαχρονική εξέλιξη της ρύπανσης

Παρακολούθηση της ποιότητας του ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος ιαχρονική εξέλιξη της ρύπανσης Παρακολούθηση της ποιότητας του ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος ιαχρονική εξέλιξη της ρύπανσης Περίληψη Γ. Χρονόπουλος ΥΠΕΧΩ Ε /νση ΕΑΡΘ, Τµήµα Ποιότητας Ατµόσφαιρας Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: Αποτελέσματα μετρήσεων ατμοσφαιρικού αέρα στο Μάτι Ανατολικής Αττικής.

Θέμα: Αποτελέσματα μετρήσεων ατμοσφαιρικού αέρα στο Μάτι Ανατολικής Αττικής. ΕΘΝΙΚΟ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ΙΕΠΒΑ) Ι. ΜΕΤΑΞΑ & Β. ΠΑΥΛΟΥ, ΠΕΝΤΕΛΗ 152 36, ΑΘΗΝΑ Τηλ.: 210 8109121, 210 8109122 Φαξ: 210 8103236 Αθήνα, 1 Οκτωβρίου

Διαβάστε περισσότερα

Εισηγητής: Αλέξανδρος Παπαγιάννης Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης Laser apdlidar@central.ntua.gr

Εισηγητής: Αλέξανδρος Παπαγιάννης Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης Laser apdlidar@central.ntua.gr Η Ατμοσφαιρική Ρύπανση στο Λεκανοπέδιο Αθηνών Εισηγητής: Αλέξανδρος Παπαγιάννης Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης Laser apdlidar@central.ntua.gr Περιεχόμενα Βασικοί αέριοι ρύποι Ανθρώπινη

Διαβάστε περισσότερα

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο /Ελληνικός χώρος Τα ελληνικά βουνά (και γενικότερα οι ορεινοί όγκοι της

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΘΟΡΥΒΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΙΔΑΡΙΟΥ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΘΟΡΥΒΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΙΔΑΡΙΟΥ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ I. Mεταξά & Βασ. Παύλου, Παλαιά Πεντέλη Τ.Κ. 15236, ΑΘΗΝΑ Τηλ: 210 810 9122, 210 810 3231 Fax: 210 810 3236 URL: http://www.meteo.noa.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου 1. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ Ατμόσφαιρα είναι το αεριώδες περίβλημα

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομική κρίση και ρύπανση στην Ελλάδα: οι δυο όψεις του νομίσματος

Οικονομική κρίση και ρύπανση στην Ελλάδα: οι δυο όψεις του νομίσματος Οικονομική κρίση και ρύπανση στην Ελλάδα: οι δυο όψεις του νομίσματος Ε. Γερασόπουλος, Δ/ντής Ερευνών Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης ΕΘΝΙΚΟ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα, Μάρτιος

Διαβάστε περισσότερα

Χαράλαμπος Φείδας Αν. Καθηγητής. Τομέας Μετεωρολογίας & Κλιματολογίας, Τμήμα Γεωλογίας Α.Π.Θ.

Χαράλαμπος Φείδας Αν. Καθηγητής. Τομέας Μετεωρολογίας & Κλιματολογίας, Τμήμα Γεωλογίας Α.Π.Θ. Χαράλαμπος Φείδας Αν. Καθηγητής Τομέας Μετεωρολογίας & Κλιματολογίας, Τμήμα Γεωλογίας Α.Π.Θ. 1 η εικόνα της γης από δορυφόρο (Explorer 6) 14 Αυγούστου 1959 Νέφωση στην περιοχή του Ειρηνικού Ωκεανού 3.1

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ 5. Κωδικός Έργου : 05B-NON-EU-349 [ΟΠΣ: 96δ]

ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ 5. Κωδικός Έργου : 05B-NON-EU-349 [ΟΠΣ: 96δ] ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ 5 Συσχέτιση των αποτελεσµάτων του µοντέλου υπολογισµού της έκθεσης του πληθυσµού της Αθήνας στα αερολύµατα µε επιδηµιολογικά δεδοµένα (δείκτες υγείας) στο Λεκανοπέδιο Αθηνών Τίτλος Έργου : Αξιολόγηση

Διαβάστε περισσότερα

είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος (αέρα, νερού, εδάφους) με κάθε παράγοντα (ρύπο) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς.

είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος (αέρα, νερού, εδάφους) με κάθε παράγοντα (ρύπο) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς. ΡΥΠΑΝΣΗ είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος ρβ ς (αέρα, νερού, εδάφους) με κάθε παράγοντα (ρύπο) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς. ΡΥΠΑΝΣΗ Κατηγορίες ρύπων: χημικές ουσίες μορφές ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2009

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2009 ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2009 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2010 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 1. ΔΙΚΤΥΟ ΣΤΑΘΜΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ,

Διαβάστε περισσότερα

Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Μέτρα Αντιμετώπισης της Αστικής. καύσιμα κλπ).

Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Μέτρα Αντιμετώπισης της Αστικής. καύσιμα κλπ). Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Μέτρα Αντιμετώπισης της Αστικής Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (κυκλοφορία, καύσιμα κλπ). HELECO 2011- Προσυνεδριακή Ημερίδα ΛΑΡΙΣΑ 4 Ιουνίου 2010 Αθανάσιος Κόκκαλης,Χημικός Μηχ/κός, MSc,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ENV02: ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΣΕ ΡΥΠΟΥΣ

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ENV02: ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΣΕ ΡΥΠΟΥΣ ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ Ο δείκτης προσδιορίζει τον βαθμό συμβολής του άξονα, ως μια γραμμική πηγή εκπομπής ρύπων, στην επιβάρυνση της ατμόσφαιρας των περιοχών απ' όπου διέρχεται

Διαβάστε περισσότερα

Δυναμική Πληθυσμών και Οικοσυστημάτων

Δυναμική Πληθυσμών και Οικοσυστημάτων Δυναμική Πληθυσμών και Οικοσυστημάτων Πληθυσμός Ομάδα ατόμων του ιδίου είδους που συνυπάρχουν χρονικά και τοπικά Πληθυσμιακή Πυκνότητα Απόλυτη Οικολογική Αριθμός ατόμων σε μια ευρεία μονάδα χώρου Αριθμός

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΙΣΜΟΣ - ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ

ΟΡΙΣΜΟΣ - ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ 2η Ετήσια Έκθεση Αποτελεσμάτων ΟΡΙΣΜΟΣ - ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ Ο δείκτης προσδιορίζει τον βαθμό συμβολής του άξονα, ως μια γραμμική πηγή εκπομπής ρύπων, στην επιβάρυνση της ατμόσφαιρας των περιοχών απ' όπου διέρχεται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΘΑΛΟΜΙΧΛΗ: Χειμώνας

ΑΙΘΑΛΟΜΙΧΛΗ: Χειμώνας ΑΙΘΑΛΟΜΙΧΛΗ: Χειμώνας 214-215 3 ος χρόνος «αιθαλομίχλη»: Συγκριτική μελέτη Δρ. Ευάγγελος Γερασόπουλος Δ/ντής Ερευνών ΕΑΑ Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. /ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2010

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. /ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2010 ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. /ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 21 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 211 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 1. ΙΚΤΥΟ ΣΤΑΘΜΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ, ΠΟΥ ΤΗΝ

Διαβάστε περισσότερα

1. Τα αέρια θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα είναι 2. Η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας στο εξωτερικό όριο της ατµόσφαιρας Ra σε ένα τόπο εξαρτάται:

1. Τα αέρια θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα είναι 2. Η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας στο εξωτερικό όριο της ατµόσφαιρας Ra σε ένα τόπο εξαρτάται: 1. Τα αέρια θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα είναι 1. επικίνδυνα για την υγεία. 2. υπεύθυνα για τη διατήρηση της µέσης θερµοκρασίας του πλανήτη σε επίπεδο αρκετά µεγαλύτερο των 0 ο C. 3. υπεύθυνα για την τρύπα

Διαβάστε περισσότερα

Η Συμβολή του Πολίτη στη Βελτίωση της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα

Η Συμβολή του Πολίτη στη Βελτίωση της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ w w w. m l s i. g o v. c y / d l i Η Συμβολή του Πολίτη στη Βελτίωση της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΕΡΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ. Βλυσίδης Απόστολος Καθηγητής ΕΜΠ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΕΡΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ. Βλυσίδης Απόστολος Καθηγητής ΕΜΠ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΕΡΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ Βλυσίδης Απόστολος Καθηγητής ΕΜΠ Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες,

Διαβάστε περισσότερα

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ):

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μιχάλης Βραχνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2 ΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΓΗ ΚΑΙ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ 1.1. Γενικά 1.2. Στρώματα ή περιοχές της ατμόσφαιρας

Διαβάστε περισσότερα

Σχολική Μονάδα: 2 ο ΤΕΕ Σταυρούπολης 2 ο ΣΕΚ Σταυρούπολης Λαγκαδά 197, Θέµα Προγράµµατος: Στόχος Προγράµµατος

Σχολική Μονάδα: 2 ο ΤΕΕ Σταυρούπολης 2 ο ΣΕΚ Σταυρούπολης Λαγκαδά 197, Θέµα Προγράµµατος: Στόχος Προγράµµατος ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ Σχολική Μονάδα: 2 ο ΤΕΕ Σταυρούπολης 2 ο ΣΕΚ Σταυρούπολης Λαγκαδά 197, 564 30 Παιδαγωγική Οµάδα Προγράµµατος: Γιαννουλάκης Θεολόγος Τεχνολόγος Τροφίµων (ΠΕ 18) Σπανοµήτσιος

Διαβάστε περισσότερα

Θερμική νησίδα», το πρόβλημα στις αστικές περιοχές. Παρουσίαση από την Έψιλον-Έψιλον Α.Ε.

Θερμική νησίδα», το πρόβλημα στις αστικές περιοχές. Παρουσίαση από την Έψιλον-Έψιλον Α.Ε. Θερμική νησίδα», το πρόβλημα στις αστικές περιοχές. Παρουσίαση από την Έψιλον-Έψιλον Α.Ε. Η ένταση της Θερμικής νησίδας στον κόσμο είναι πολύ υψηλή Ένταση της θερμικής νησίδας κυμαίνεται μεταξύ 1-10 o

Διαβάστε περισσότερα

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ):

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μιχάλης Βραχνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 ΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΓΗ ΚΑΙ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Οι κλιματικές ζώνες διακρίνονται:

Οι κλιματικές ζώνες διακρίνονται: Οι κλιματικές ζώνες διακρίνονται: την τροπική ζώνη, που περιλαμβάνει τις περιοχές γύρω από τον Ισημερινό. Το κλίμα σε αυτές τις περιοχές είναι θερμό και υγρό, η θερμοκρασία είναι συνήθως πάνω από 20 βαθμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Μία αλεπού και ένα τσακάλι που ζουν σε ένα οικοσύστημα ανήκουν: Α. Στον ίδιο πληθυσμό Β. Στην

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Aτµόσφαιρα της Γης - Η σύνθεση της ατµόσφαιρας Προέλευση του Οξυγόνου - Προέλευση του Οξυγόνου

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Aτµόσφαιρα της Γης - Η σύνθεση της ατµόσφαιρας Προέλευση του Οξυγόνου - Προέλευση του Οξυγόνου ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ Aτµόσφαιρα της Γης - Η σύνθεση της ατµόσφαιρας Προέλευση του Οξυγόνου - Προέλευση του Οξυγόνου ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Aτµόσφαιρα της Γης Ατµόσφαιρα είναι η αεριώδης µάζα η οποία περιβάλλει

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. /ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2011

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. /ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2011 ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. /ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2011 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 1. ΙΚΤΥΟ ΣΤΑΘΜΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ, ΠΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Ρύπανση του αέρα. 1. (α) Οι ουσίες που καίμε για να πάρουμε ενέργεια ονομάζονται. (β) Να γράψετε τέσσερα παραδείγματα τέτοιων ουσιών.

Ρύπανση του αέρα. 1. (α) Οι ουσίες που καίμε για να πάρουμε ενέργεια ονομάζονται. (β) Να γράψετε τέσσερα παραδείγματα τέτοιων ουσιών. Ρύπανση του αέρα Εργαστείτε ατομικά 1. (α) Οι ουσίες που καίμε για να πάρουμε ενέργεια ονομάζονται. (β) Να γράψετε τέσσερα παραδείγματα τέτοιων ουσιών. 2. Υπάρχουν δύο είδη καύσης, η.και η.. Κατά την καύση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΕΚΘΕΣΗ 2002

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΕΚΘΕΣΗ 2002 ΥΠΕΧΩ Ε ΓΕΝ. /ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΕΑΡΘ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΕΚΘΕΣΗ 22 ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 23 Το Τμήμα Ποιότητας Ατμόσφαιρας, που ανήκει στη /νση Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης

Διαβάστε περισσότερα

Ν + O ΝO+N Μηχανισµός Zel'dovich Ν + O ΝO+O ΝO+H N + OH 4CO + 2ΗΟ + 4ΝΟ 5Ο 6ΗΟ + 4ΝΟ 4HCN + 7ΗΟ 4ΝΗ + CN + H O HCN + OH

Ν + O ΝO+N Μηχανισµός Zel'dovich Ν + O ΝO+O ΝO+H N + OH 4CO + 2ΗΟ + 4ΝΟ 5Ο 6ΗΟ + 4ΝΟ 4HCN + 7ΗΟ 4ΝΗ + CN + H O HCN + OH Τεχνολογίες ελέγχου των εκποµπών των Συµβατικών Ατµοηλεκτρικών Σταθµών (ΣΑΗΣ) µε καύσιµο άνθρακα ρ. Ανανίας Τοµπουλίδης Τµ. Μηχανολόγων Μηχανικών, Πανεπιστήµιο υτικής Μακεδονίας Εκποµπές NO Χ που παράγονται

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτέα ύλη μέχρι

Διδακτέα ύλη μέχρι 7Ο ΓΕΛ Πειραιά Α Λυκείου Σχολικό έτος 2017-18 ΓΕΩΛΟΓΙΑ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (μάθημα επιλογής) Διδακτέα ύλη μέχρι 18-12-2017 Α ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Η διδακτέα ύλη για το μάθημα επιλογής «ΓΕΩΛΟΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Κλιματική αλλαγή και συνέπειες στον αγροτικό τομέα

Κλιματική αλλαγή και συνέπειες στον αγροτικό τομέα Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Περιφέρεια Κρήτης Ημερίδα: «Κλιματική Αλλαγή και Γεωργία» Ηράκλειο, Παρασκευή 22 Μαρτίου 2019 Κλιματική αλλαγή και συνέπειες στον αγροτικό τομέα Μιχαήλ Σιούτας,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ. Ατμοσφαιρική ρύπανση Αιθαλομίχλη το χειμώνα, φωτοχημικό νέφος το καλοκαίρι. Ηλικιακή ομάδα 9-12

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ. Ατμοσφαιρική ρύπανση Αιθαλομίχλη το χειμώνα, φωτοχημικό νέφος το καλοκαίρι. Ηλικιακή ομάδα 9-12 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Ατμοσφαιρική ρύπανση Αιθαλομίχλη το χειμώνα, φωτοχημικό νέφος το καλοκαίρι Ηλικιακή ομάδα 9-12 Φυσική καταστροφή, ηλικιακή ομάδα, γνωστικό αντικείμενο Το σενάριο απευθύνεται σε μαθητές

Διαβάστε περισσότερα

Ενιαία ΜΠΚΕ Ελλάδας Παράρτημα 6.6.5 Ποιότητα Ατμοσφαιρικού Αέρα

Ενιαία ΜΠΚΕ Ελλάδας Παράρτημα 6.6.5 Ποιότητα Ατμοσφαιρικού Αέρα Έργου: Σελίδα 2 of 9 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 2 ΣΧΕΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ 3 3 Μεθοδολογία 4 3.1 Επιλογή σημείων δειγματοληψίας 4 3.2 Μεθοδολογία δειγματοληψίας και ανάλυση δειγμάτων 6 4 Αποτελέσματα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΥΠΕΧΩΔΕ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΕΚΘΕΣΗ 28 ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 29 Το Τμήμα Ποιότητας Ατμόσφαιρας, που ανήκει στη Δ/νση Ελέγχου Ατμοσφαιρικής

Διαβάστε περισσότερα

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Το Φαινόμενο του θερμοκηπίου Η τρύπα του όζοντος Η μόλυνση της ατμόσφαιρας Η μόλυνση του νερού Η μόλυνση του εδάφους Όξινη βροχή Ρύπανση του περιβάλλοντος Ραδιενεργός ρύπανση

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2012

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2012 ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2012 ΜΑΙΟΣ 2013 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 1. ΔΙΚΤΥΟ ΣΤΑΘΜΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ, ΠΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Όξινη βροχή. Όξινη ονομάζεται η βροχή η οποία έχει ph μικρότερο από 5.6.

Όξινη βροχή. Όξινη ονομάζεται η βροχή η οποία έχει ph μικρότερο από 5.6. Όξινη βροχή Οξύτητα είναι η συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου σε μια ουσία όπως αυτή ορίζεται από τον αρνητικό λογάριθμο της συγκέντρωσης των ιόντων του υδρογόνου (ph). Το καθαρό νερό έχει ουδέτερο ph ίσο με

Διαβάστε περισσότερα

Ε λ Νίνιο (El Niño) ονοµάζεται το θερµό βόρειο θαλάσσιο ρεύµα που εµφανίζεται στις ακτές του Περού και του Ισηµερινού, αντικαθιστώντας το ψυχρό νότιο ρεύµα Humboldt. Με κλιµατικούς όρους αποτελει µέρος

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ είναι οι παραγωγικές δυνάμεις ή το αποτέλεσμα των παραγωγικών δυνάμεων που υπάρχουν και δρουν στο φυσικό περιβάλλον και που για τον σημερινό άνθρωπο μπορούν,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΥΠΕΧΩ Ε ΓΕΝ. /ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΕΑΡΘ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΕΚΘΕΣΗ 27 ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 28 Το Τμήμα Ποιότητας Ατμόσφαιρας, που ανήκει στη /νση Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2013

ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2013 ΥΠΕΚΑ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2013 ΜΑΙΟΣ 2014 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 1. ΔΙΚΤΥΟ ΣΤΑΘΜΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ, ΠΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

1 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ευστράτιος Ντουμανάκης, Τεχνολόγος Μηχανικός Οχημάτων MSc

1 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ευστράτιος Ντουμανάκης, Τεχνολόγος Μηχανικός Οχημάτων MSc 1 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ευστράτιος Ντουμανάκης, Τεχνολόγος Μηχανικός Οχημάτων MSc Μια γνωστή εικόνα από το παρελθόν. Η εξάτμιση ενός πετρελαιοκινητήρα. Σήμερα την ξεχνάτε αλλά γι αυτό πληρώνετε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2012

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2012 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΚΘΕΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ 2012 ΙΟΥΛΙΟΣ 2013 Για τη λειτουργία και συντήρηση των σταθμών ατμοσφαιρικής

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων

Εργασία Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Εργασία Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων Αλμπάνη Βάλια Καραμήτρου Ασημίνα Π.Π.Σ.Π.Α. Υπεύθυνος Καθηγητής: Δημήτριος Μανωλάς Αθήνα 2013 1 Πίνακας περιεχομένων ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ...2 Εξαντλούμενοι φυσικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ 6 ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΥΣΙΚΟ-ΧΗΜΙΚΕΣ Ι ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΕΡΟΛΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ 6 ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΥΣΙΚΟ-ΧΗΜΙΚΕΣ Ι ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΕΡΟΛΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ 6 ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΥΣΙΚΟ-ΧΗΜΙΚΕΣ Ι ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΕΡΟΛΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Τίτλος Έργου: Ανάπτυξη συστήµατος lidar 6-µηκών κύµατος για την ανάκτηση των µικροφυσικών και χηµικών ιδιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΑΕΡΑ ΣΕ ΚΤΗΡΙΑ

ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΑΕΡΑ ΣΕ ΚΤΗΡΙΑ ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΑΕΡΑ ΣΕ ΚΤΗΡΙΑ Έλεγχος Ποιότητας Υλικών ΛΕΙΒΑΔΑΡΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΡΑΓΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΘΗΝΑ 2007 ΕΙΣΑΓΩΓΗ O σύγχρονος τρόπος ζωής επιβάλλει σε πολλούς ανθρώπους να περνούν τουλάχιστον

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΥΠΕΧΩΔΕ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΕΑΡΘ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΑΘΗΝΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 22 1 ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 22 Το Τμήμα Ποιότητας Ατμόσφαιρας, που ανήκει

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014 ΘΕΜΑ 1 Ο Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Διαπνοή είναι η: Α.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ENV02: ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΣΕ ΡΥΠΟΥΣ ENV02.3: ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ENV02: ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΣΕ ΡΥΠΟΥΣ ENV02.3: ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ Ο δείκτης προσδιορίζει την επίπτωση στην περιφερειακ ρύπανση και βασίζεται στα αποτελέσματα προσομοιώσεων των ατμοσφαιρικών ρύπων

Διαβάστε περισσότερα

Ηόξινη βροχή και οι επιπτώσεις της στον άνθρωπο και στο οικοσύστημα

Ηόξινη βροχή και οι επιπτώσεις της στον άνθρωπο και στο οικοσύστημα Ηόξινη βροχή και οι επιπτώσεις της στον άνθρωπο και στο οικοσύστημα Χαλβατζής Σταμάτιος Α.Μ. 7387 Μάθημα Οικολογίας 1 ο εξάμηνο Ορισμός H όρος όξινη βροχή αναφέρεταιστηνπαρουσίασεαυτήνόξινωνδιαλυμένων

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ENV02: ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΣΕ ΡΥΠΟΥΣ ENV02.1: ΑΡΙΘΜΟΣ ΥΠΕΡΒΑΣΕΩΝ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΩΝ ΟΡΙΩΝ

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ENV02: ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΣΕ ΡΥΠΟΥΣ ENV02.1: ΑΡΙΘΜΟΣ ΥΠΕΡΒΑΣΕΩΝ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΩΝ ΟΡΙΩΝ ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ENV02.1: ΑΡΙΘΜΟΣ ΥΠΕΡΒΑΣΕΩΝ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΩΝ ΟΡΙΩΝ ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ Αυτ η συνιστώσα του Δείκτη προσδιορίζει τον βαθμό συμβολς του άξονα, ως μια γραμμικ πηγ εκπομπς ρύπων, στην

Διαβάστε περισσότερα

Έκθεση ποιότητας της ατμόσφαιρας για την Πάτρα

Έκθεση ποιότητας της ατμόσφαιρας για την Πάτρα Στην παρούσα έκθεση περιέχεται η ανάλυση των μετρήσεων αιωρούμενων σωματιδίων στους σταθμούς του δικτύου Αιθέρας (Εργαστήριο Φυσικής της Ατμόσφαιρας του Πανεπιστημίου Πατρών) στην Πάτρα, το 2017. Έκθεση

Διαβάστε περισσότερα

Διεργασίες Αερίων Αποβλήτων. Η ύλη περιλαμβάνει βασικές αρχές αντιρρυπαντικής τεχνολογίας ατμοσφαιρικών ρύπων

Διεργασίες Αερίων Αποβλήτων. Η ύλη περιλαμβάνει βασικές αρχές αντιρρυπαντικής τεχνολογίας ατμοσφαιρικών ρύπων Διεργασίες Αερίων Αποβλήτων Η ύλη περιλαμβάνει βασικές αρχές αντιρρυπαντικής τεχνολογίας ατμοσφαιρικών ρύπων Σε αδρές γραμμές η ύλη Βασικές γνώσεις πάνω στους ατμοσφαιρικούς ρύπους Διατάξεις συλλογής (αιωρούμενων)

Διαβάστε περισσότερα

Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014 ΘΕΜΑ 1 Ο Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Διαπνοή είναι η: Α.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ENV02: ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΣΕ ΡΥΠΟΥΣ

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ENV02: ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΣΕ ΡΥΠΟΥΣ ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ Ο δείκτης προσδιορίζει τον βαθμό συμβολής του άξονα, ως μια γραμμική πηγή εκπομπής ρύπων, στην επιβάρυνση της ατμόσφαιρας των περιοχών απ' όπου διέρχεται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου Παρουσίαση Γιώργος Σέκκες Καθηγητής Γεωγραφίας Λευκωσία 2017 Ερώτηση! Ποια η διάφορα µεταξύ του κλίµατος

Διαβάστε περισσότερα