Η φορεσιά ενός λαού, εκφράζει άμεσα όπως είναι γνωστό- το αισθητικό επίπεδο και τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες τις οποίες βιώνει σε κάθε

Transcript

1 ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ

2 Μια περιγραφική και ερμηνευτική προσέγγιση της γυναικείας φορεσιάς του Ασπροποτάμου, με έμφαση στον ρόλο της ποδιάς. Η φορεσιά ενός λαού, εκφράζει άμεσα όπως είναι γνωστό- το αισθητικό επίπεδο και τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες τις οποίες βιώνει σε κάθε χρονική περίοδο. Τα χωριά του Ασπροποτάμου δεν αποτελούν εξαίρεση και οι φορεσιές των κατοίκων μαρτυρούν όχι μόνο τις κλιματολογικές συνθήκες του τόπου αλλά και τα επαγγέλματα των κατοίκων και τις κοινωνικές και οικονομικές τάξεις του. Η γυναικεία φορεσιά του Ασπροποτάμου παρουσιάζει πολλά κοινά στοιχεία με αυτή άλλων ορεινών χωριών της Ελλάδας με βλαχόφωνους πληθυσμούς, με χαρακτηριστικότερη τη φορεσιά του Μετσόβου. Μετά από μια σύντομη περιγραφή των κύριων τμημάτων και εξαρτημάτων της φορεσιάς, θα ακολουθήσει μια ενδεικτική ανάλυση του πολυδιάστατου ρόλου της ποδιάς. 1. Η φορεσιά λοιπόν του Ασπροποτάμου αποτελείται από το φουστάνι που είναι συνήθως σκούρου χρώματος, έχει μακριά μανίκια που διπλώνονταν και βαθύ στρόγγυλο άνοιγμα στο στήθος. Στο τελείωμα του φουστανιού καθώς και στην άκρη των μανικιών και του λαιμού υπάρχει κέντημα, το οποίο στις επίσημες φορεσιές είναι με χρυσή κλωστή. Κάτω από το φόρεμα φοριόταν ένα εφαρμοστό πουκάμισο που το μπροστινό του μέρος που φαινόταν κάτω από το άνοιγμα του φορέματος ήταν συνήθως σκουρόχρωμο βελούδο, ενώ τα μανίκια που πρόβαλαν κάτω από τα αναδιπλωμένα του φορέματος ήταν από άλλο ύφασμα και ειχαν μυτες στο τελειωμα.

3

4 2. Σε νεότερες εκδοχές της φορεσιάς, τα μανίκια του πουκάμισου δεν φαίνονται κάτω από αυτά του φορέματος. Τον χειμώνα κυρίως- η φορεσιά συνοδευόταν από το φλοκάτο, ένα είδος κάπας χωρίς μανίκια που σκέπαζε μόνο την πλάτη, από πυκνοϋφασμένο μάλλινο ύφασμα που γύρω-γύρω είχε μια κόκκινη φάσα.

5 Η ποδιά ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα της φορεσιάς, τόσο της καθημερινής όσο και της επίσημης και της νυφιάτικης, όπως απαραίτητο ήταν και το μαντίλι στο κεφάλι. Τα διάφορα χρυσά κοσμήματα στο στήθος καθώς και η ασημένια συνήθως ζώνη ολοκλήρωναν την επίσημη φορεσιά. Είναι εντυπωσιακή η διαπίστωση ότι οι Ασπροποταμίτισες είχαν υιοθετήσει πολύ νωρίς το δυτικότροπο ένδυμα, όπως μαρτυρούν προπολεμικές φωτογραφίες της δεκαετίας του 30. Αυτό οφείλεται ίσως στο γεγονός ότι οι Ασπροποταμίτες κατέβηκαν νωρίτερα στις πόλεις, όπου περνούσαν μεγάλα διαστήματα, και η αστικοποίηση ήταν αναπόφευκτη σε όλους τους τομείς. Έτσι, σε φωτογραφίες της εποχής βλέπουμε γυναίκες με μακρόταλο φόρεμα αλλά σχεδόν πάντα με το μαντίλι στο κεφάλι, που φαίνεται να είναι το τελευταίο εξάρτημα της παραδοσιακής φορεσιάς που αποχωρίστηκαν, εκτός από την ποδιά που παρέμεινε στον χρηστικό της κυρίως ρόλο.

6 Αυτός και οι άλλοι ρόλοι της ποδιάς θα παρουσιαστούν στη συνέχεια. Η ποδιά είναι ένα από τα κυρίαρχα εξαρτήματα της Ελληνικής τοπικής γυναικείας ενδυμασίας, νησιώτικης και ηπειρωτικής. Αποτελεί επίσης την ταυτότητα της φορεσιάς, μια που πολλές φορές είναι η ποδιά που διαφοροποιεί και ξεχωρίζει παρόμοιες ενδυμασίες από γειτονικές περιοχές. Επιπλέον, η ποδιά διαφοροποιεί και διαχωρίζει τις ηλικίες και την κοινωνική τάξη των γυναικών που την φοράνε, την καθημερινή /εργατική από την επίσημη φορεσιά, την αστική από την αγροτική κλπ. Ακριβώς λόγω των παραπάνω πολλαπλών ιδιοτήτων αυτού του εξαρτήματος της ελληνικής ενδυμασίας, και ο ρόλος του είναι επίσης πολλαπλός και ποικίλος. Μπορούμε λοιπόν να προσδιορίσουμε τέσσερις βασικούς ρόλους που παίζει η ποδιά και αυτοί είναι οι εξής:

7 Α. Πρακτικός Χρηστικός Καθώς η ποδιά φοριέται πάνω από το φουστάνι, λειτουργεί ως προστατευτικό στρώμα. Είναι γνωστό ότι η διαδικασία κατασκευής των φορεμάτων, τόσο των καθημερινών και πολύ περισσότερο των καλών είναι και χρονοβόρα και δαπανηρή. Καθώς το μπροστινό μέρος του φορέματος είναι το περισσότερο εκτεθειμένο, με αποτέλεσμα να λερώνεται και να φθείρεται πιο εύκολα, είναι ευνόητο ότι η ποδιά το προφυλάσσει και το προστατεύει, μια που είναι πιο εύκολο και να πλυθεί και -αν χρειαστεί να αντικατασταθεί. Παραλληλα, η ποδιά δρούσε και ως μια επιπλέον προστασία στην ευαίσθητη γυναικεία περιοχή της κοιλιακής χώρας,αν αναλογιστεί κανείς τις σκληρότερες συνθήκες ζωής και εργασίας τα παλιά χρόνια και την έλλειψη καλής θέρμανσης στο σπίτι σε συνδυασμό με το ψυχρό ορεινό κλίμα. Έτσι, η υφαντή -κυρίως- ποδιά παίζει και αυτόν τον προστατευτικό ρόλο, που είναι ιδιαίτερα σημαντικoς.

8

9 Β. Κοινωνικός Εκτός από τον πρακτικό και χρηστικό ρόλο, η ποδιά έχει και κοινωνικό ρόλο, που κάθε άλλο παρά μονοδιάστατος είναι. Ανάλογα με το υλικό κατασκευής, το σχέδιο και το χρώμα της, διαφοροποιούνται οι ηλικίες των γυναικών που την φοράνε, οι κοινωνικές τάξεις στις οποίες ανήκουν, καθώς και το κοινωνικό γεγονός στο οποίο φοριούνται. Στα χωριά του Ασπροποτάμου, μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, μπορούσε κανείς να διακρίνει τρεις κοινωνικές τάξεις. Οι γυναίκες που ανήκαν στην κατώτερη τάξη φορούσαν στις καθημερινές τους εργασίες κατ εξοχήν ντρίλινη ή απλή πάνινη ποδιά ενώ τις Κυριακές ή γιορτές η ποδιά τους ήταν υφαντή δίμτη ή τσόχινη, γνωστή στα Βλάχικα ως πουάλα ντι τσουάχα. Η ποδιά αυτή ήταν πυκνοϋφασμένη στον αργαλειό, μονόχρωμη, με μια γιρλάντα -κυρίως με φυτικό διάκοσμοστο πάνω και στο κάτω μέρος της. Το χρώμα στις ποδιές των μεγαλύτερων και παντρεμένων γυναικών αυτής της τάξης ήταν συνήθως καφέ του καρυδιού ή μπλε λουλακί, ενώ των νεαρότερων και ανύμφευτων γυναικών ήταν συχνά κόκκινο -κυρίως κόκκινη τσόχα-. Οι γυναίκες της μεσαίας τάξης φορούσαν κυρίως καλοδουλεμένες υφαντές ποδιές, σε αποχρώσεις του μπλε, του σκούρου κόκκινου (μπορντό), του καφέ και του πράσινου, με φυτικό διακοσμητικό μοτίβο στο τελείωμα, και συχνά πλεχτή με το βελονάκι δαντέλα κάτω-κάτω. Τέλος, οι ποδιές των γυναικών που ανήκαν στην ανώτερη οικονομική και κοινωνική τάξη, ξεχώριζαν τόσο από το υλικό της κατασκευής τους (που ταίριαζε με αυτό της όλης φορεσιάς) όσο και από τα διακοσμητικά τους μοτίβα. Οι ποδιές αυτές, αν μεν ήταν μάλλινες, τότε ήταν υφασμένες με φίνο, λεπτό μαλλί ποικιλίας μερινό και ήταν γνωστές ως πουάλα ντι μερινό. Όσο για τις ποδιές που φοριόντουσαν με την επίσημη φορεσιά, αυτές ήταν φτιαγμένες από ατλάζι και τα διακοσμητικά τους μοτίβα, που ήταν παρμένα κυρίως από τον κόσμο των φυτών και των πουλιών, ήταν εντυπωσιακά και κεντημένα με μεταξωτές ή χρυσές κλωστές. Οι επίσημες αυτές ποδιές ήταν γνωστές με το όνομα πουάλα ντι ατλαζι

10

11 Εκτός από τις παραπάνω κατηγορίες των ποδιών, που είναι ενδεικτικές κάποιας κοινωνικής ομάδας, υπάρχει άλλη μία που φοριόταν μόνο τις μέρες πριν τον γάμο από νεαρές φίλες και συγγενείς της νύφης. Η ποδιά αυτή χαριζόταν από την νύφη σε όλες τις φίλες και συγγένισσες της (τις λεγόμενες βλάμισσες ) που θα την βοηθήσουν στην προετοιμασία του γάμου της και κυρίως στις λεπτομέρειες των τελευταίων ημερών. Στον Ασπροπόταμο, η ποδιά των βλάμηδων φοριόταν και από άνδρες, όπως δείχνει μια πολύ ενδιαφέρουσα φωτογραφία από παλιό γάμο.

12 Ανδρικη φορεσια Η ανδρική φορεσιά περιελάμβανε το τσιπούνι, που ήταν μακρύ και μάλλινο αμάνικο, στολισμένο με πλεγμένα σιρίτια μπροστά στο στήθος και πολλές πιέτες στο πίσω μέρος. Κάτω από το τσιπούνι, κατάσαρκα φορούσαν την καμεάσα, το μακρύ πουκάμισο, με φαρδιά μανίκια, που είχαν πάντα πλεγμένα σιρίτια με χάντρες στην άκρη τους. Από πάνω φορούσαν το γιλέκο. Μάλλινο αμάνικο, σκούρου μπορντό χρώματος, που έκλεινε σταυρωτά και είχε χρυσά και μαύρα σιρίτια μπροστά, από το στέρνο ως το στήθος. Στα πόδια φορούσαν κάλτσες ως το γόνατο, πλεγμένες με πέντε ψιλές βελόνες, άσπρου χρώματος, με πολλά χρυσά, μαύρα, κόκκινα και μπλε σιρίτια.

13 Στα χέρια φορούσαν τις ρακαβίτσες και στη μέση ζωνάρι, που ήταν μια φαρδιά λωρίδα μάλλινου μπορντό υφάσματος. Πάνω από ζωνάρι περνούσαν τη δερμάτινη ζώνη, για μεγαλύτερη σταθερότητα. Στα πόδια τους φορούσαν τσαρούχια ή και παπούτσια. Στο κεφάλι ένα απλό μαύρο καπέλο (καλπάκι). Επίσης ξεχωριστό για τον κάθε νέο ήταν το «μάρτσο», που φοριόταν στο χέρι και ήταν πλεγμένες χάντρες σε κορδόνι, με φούντες χάντρινες, σε διάφορα σχέδια και χρώματα.

14 Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ Ο χορός σε συνδυασμό με την τοπική μουσική στην παράδοση του Ασπροποτάμου έπαιξε και παίζει μέχρι σήμερα σημαντικό ρόλο στην πολιτισμική ταυτότητα της περιοχής. Έτσι το τοπικό ηχόχρωμα των μελωδιών και των τραγουδιών σε σχέση με την αυθεντική χορευτική έκφραση των τοπικών χορών, ευτυχώς μέχρι σήμερα δεν χάθηκε τελείως. Είδη χορών: Στην περιοχή του Ασπροποτάμου συναντάμε πέντε είδη χορών: 1. Τους κοινοτικούς χορούς. 2. Τους οικογενειακούς χορούς. 3. Τους χορούς της παρέας. 4. Τους θρησκευτικούς χορούς. 5. Τους χορούς (Χοροεσπερίδες) των πολιτιστικών συλλόγων.

15 Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ Ο χορός σε συνδυασμό με την τοπική μουσική στην παράδοση του Ασπροποτάμου έπαιξε και παίζει μέχρι σήμερα σημαντικό ρόλο στην πολιτισμική ταυτότητα της περιοχής. Έτσι το τοπικό ηχόχρωμα των μελωδιών και των τραγουδιών σε σχέση με την αυθεντική χορευτική έκφραση των τοπικών χορών, ευτυχώς μέχρι σήμερα δεν χάθηκε τελείως. Είδη χορών: Στην περιοχή του Ασπροποτάμου συναντάμε πέντε είδη χορών: 1. Τους κοινοτικούς χορούς. 2. Τους οικογενειακούς χορούς. 3. Τους χορούς της παρέας. 4. Τους θρησκευτικούς χορούς. 5. Τους χορούς (Χοροεσπερίδες) των πολιτιστικών συλλόγων.

16

17 ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ Οι κοινοτικοί χοροί είναι οι χοροί που γινόντουσαν και γίνονται την περίοδο του καλοκαιριού κατά την διάρκεια της ετήσιας πανήγυρης του χωριού ή σε κάποιο εξωκλήσι κατά την ημέρα της γιορτής του. Οι κοινοτικοί χοροί γινόντουσαν για όλη την κοινωνία του χωριού υπό την φροντίδα της παλιάς κοινότητας του κάθε χωριού ή με την φροντίδα εκπροσώπων της κοινωνίας κάθε χωριού. Συνήθως τα οικονομικά έξοδα για τέλεση του κοινοτικού χορού αφορούσαν την κοινοτική αρχή.

18 Ο κοινοτικός χορός φέρνει όλα τα μέλη μιας κοινότητας πιο κοντά, συνδέει τους ανθρώπους, εξισώνει και εξομαλύνει κατά κάποιο τρόπο τις κοινωνικές διαφορές. Διαπιστώνει κανείς ιδανική κοινωνική συνοχή, όταν όλοι μαζί πιασμένοι χέρι χέρι τραγουδούν και χορεύουν, στον ίδιο χορευτικό ρυθμό. Ο κοινοτικός χορός συναντάται στον Ασπροπόταμο σε ορισμένες περιπτώσεις και με το όνομα ως Τρανός χορός, ενώ στις υπόλοιπες κοινωνίες των Βλάχων ανά τον ελληνισμό συναντάται κυρίαρχα με το όνομα Τρανός χορός.mε την πρώτη ή την δεύτερη ονομασία, έχει τους ίδιους στόχους και υπηρετεί ακριβώς τα ίδια πράγματα, σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις. Εδώ η κοινότητα δηλώνει την κοινωνική της συνοχή και την κοινωνική της διάρκεια στο χρόνο και το χώρο. Αυτοί οι χοροί γινόντουσαν κυρίως στο μεσοχώρι (πλατεία) του χωριού ή στον αύλιο χώρο εκκλησιών ή εξωκκλησιών κατά την ημέρα της εορτής των, ή σε κάποιο πλάτωμα του χωριού. Στους κοινοτικούς χορούς υπήρχε πάντα μεγάλη συμμετοχή. Ο χορός ξεδιπλωνόταν σε τρεις χορευτικές διατάξεις.

19

20 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ Οικογενειακοί χοροί είναι οι χοροί που γινόντουσαν και γίνονται συνήθως σε στενό οικογενειακό περιβάλλον. Τέτοιο είδος χορού έχουμε συνήθως σε βάφτιση, σε αρραβώνα ή με την αφορμή κάποιας επαγγελματικής επιτυχίας. Οι οικογενειακοί χοροί σε ορισμένες περιπτώσεις παλιότερα μετατρέπονταν σε χορό για όλη την κοινότητα όταν σε ένα γάμο ήταν καλεσμένο όλο το χωριό. Έχουν μείνει ονομαστά κάποια μεγάλα γλέντια (απ όλες τις πλευρές) σε Ασπροποταμίτικους γάμους άλλων εποχών, όταν οι νεόνυμφοι προέρχονταν από οικογένειες οικονομικά εύπορες.

21 ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΕΑΣ Οι χοροί της παρέας ήταν και είναι το αποτέλεσμα μιας ομάδας ανθρώπων που συνδέονται μεταξύ τους φιλικά και οργανώνουν γλέντια παρέας. Συνήθως εδώ κάποιοι αναλαμβάνουν πρωτοβουλία και καλούν μια παραδοσιακή ορχήστρα για να γλεντήσουν με τους φίλους τους ιδιωτικά. Εδώ συνήθως οι μουσικοί καλούνται να παίξουν σκέτα φυσικά, χωρίς τεχνική ηχητική υποστήριξη. Τα τραγούδια οι μελωδίες και οι χοροί ως αποτέλεσμα του κεφιού είναι προσεγμένα και το τελικό αποτέλεσμα είναι συνήθως άριστο.

22 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ Θρησκευτικοί χοροί είναι οι χοροί που συναντώνται κατά την διάρκεια των χριστιανικών μυστηρίων του γάμου κα της βάφτισης. Αναφερόμαστε: α) Στην εκκλησιαστική ψαλμωδία «Ησαΐα χόρευε» κατά την διάρκεια της στέψης όπου οι νεόνυμφοι καλούνται συνοδεία του ιερέα να τον ακολουθήσουν στην τριπλή περικύλιση της αγίας τράπεζας του μυστηρίου του γάμου. Επίσης κατά την βάπτιση όταν ο ιερέας, ο ανάδοχος και το νεοβαφτισμένο παιδί κάνουν τριπλή κυκλική περιφορά, γύρω από την κολυμβήθρα, ενώ ακούγεται η εκκλησιαστική ψαλμωδία «τον Κύριο ως μπροστάρη στο χορό της ζωής.». Βέβαια οι δύο συγκεκριμένοι τελετουργικοί χοροί των χριστιανικών μυστηρίων γάμου και βάπτισης ως γνωστό συναντώνται σ όλο τον ορθόδοξο ελληνισμό.

23 ΧΟΡΟΙ Ή ΧΟΡΟΕΣΠΕΡΙΔΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ Οι Χοροί ή Χοροεσπερίδες των πολιτιστικών συλλόγων είναι οι χοροί που οργανώνονται από τους κατά τόπους πολιτιστικούς συλλόγους σε τακτά χρονικά διαστήματα από μία έως τέσσερες φορές ετησίως. Την χειμερινή περίοδο οργανώνουν χοροεσπερίδες σε περιόδους που προσδοκούν ότι θα συγκεντρώσουν τον περισσότερο κόσμο, απευθυνόμενοι σ όλους τους πατριώτες (συγχωριανούς) αλλά και στους φίλους αυτών. Αυτού το είδος του χειμερινού χορού διοργανώνει ο πολιτιστικός σύλλογος του κάθε χωριού ξεχωριστά, σταθερά μια φορά το χρόνο, κατά το χρονικό διάστημα από τέλη του μηνός Δεκεμβρίου έως τέλη Φεβρουαρίου. Ένα δεύτερο χειμερινό χορό διοργανώνουν αποκλειστικά για τις γυναίκες με τον τίτλο απογευματινό γυναικών. Αυτό συνήθως γίνεται την εαρινή περίοδο εντός του μηνός Μαρτίου κάθε χρόνο.

24 ΧΟΡΕΥΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ: 1. Μονός χορός. 2. Διπλός χορός. 3. Τριπλός χορός. 4. (Ε)λέφτερος χορός

25

26 ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΟΥ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΥ ΧΟΡΟΣ: ΣΤΑ ΤΡΙΑ ΧΟΡΟΣ: ΣΥΓΚΑΘΙΣΤΟ ΧΟΡΟΣ: ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ: ΣΥΡΤΟ ΧΟΡΟΣ: ΤΣΑΜΙΚΟ ΧΟΡΟΣ: ΓΑΜΗΛΙΟΣ ΧΟΡΟΣ: ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΧΟΡΟΣ: ΠΩΣ ΤΟ ΤΡΙΒΟΥΝ ΤΟ ΠΙΠΕΡΙ ΧΟΡΟΙ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36 ΟΜΑΔΑ: ΖΙΑΝΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ ΑΡΕΤΗ ΓΟΥΓΟΥΛΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΑΛΕΞΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΒΛΑΧΟΔΗΜΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ