Ψυχογλωσσολογία. Ανακάλυψη και ερ-ηνεία των ψυχολογικών διαδικασιών 7ου κάνουν δυνατή την α7όκτηση, εξέλιξη και χρήση της γλώσσας

Transcript

1 Η Φύση της γλώσσας

2 Ψυχογλωσσολογία Ανακάλυψη και ερ-ηνεία των ψυχολογικών διαδικασιών 7ου κάνουν δυνατή την α7όκτηση, εξέλιξη και χρήση της γλώσσας

3 Τρεις τομείς ενδιαφέροντος Πώς οι άνθρω7οι κατανοούν τον 7ροφορικό και τον γρα7τό λόγο Πώς οι άνθρω7οι 7αράγουν λόγο Πώς οι άνθρω7οι α7οκτούν λόγο

4 Φωνή και λόγος Κραυγή πόνου: άμεση αντίδραση σε ένα ερέθισμα Η λέξη πόνος δεν προϋποθέτει βίωμα Πρωτογενής σήμανση (Ερέθισμα-Αντίδραση) Δευτερογενής σήμανση Εκφράζει ζωϊκή αναγκαιότητα Εκφράζει ελευθερία Φυσικό σημείο: Δείκτης Φυσικό σημείο: Σύμβολο

5 Σημείωση (C.S. Pierce) Ση-εία τριών ειδών: Εικόνες είκτες (ολιστικό, ά-ορφο 7εριεχό-ενο) Σύ-βολα (αναλυτικό, -ορφο7οιη-ένο 7εριεχό-ενο)

6 Εικόνα Ση-είο 7ου συνδέεται -ε αυτό στο ο7οίο αναφέρεται -έσω φυσικής ο-οιότητας (το σχέδιο -ιας φλόγας είναι εικόνα της φλόγας)

7 Δείκτης Ση-είο 7ου συνδέεται -ε το αντικεί-ενο ή το συ-βάν στο ο7οίο αναφέρεται -έσω της φυσικής συ--ετοχής του σε αυτό (7.χ. ο κα7νός συ--ετέχει στο συ-βάν της φωτιάς)

8 Σύμβολο Ελεύθερη α7ό τα δεσ-ά της ά-εσης ε-7ειρίας 7αράσταση ή έννοια

9 Η κραυγή δεν είναι -ορφο7οιη-ένη - έχει ολιστικό χαρακτήρα Η λέξη είναι ο αντίλογος - είναι αναλυτική, γι αυτό, -ορφο7οιη-ένη Πέρασ-α α7ό τον δείκτη (την 7ρωτογενή, δεικτική αναγκαιότητα) στο σύ-βολο (την δευτερογενή, 7αραστατική/συ-βολική ελευθερία)

10 Αλλά, τι σημαίνει σύμβολο; Αφαίρεση και γενίκευση Αφαιρετική ε7εξεργασία της ε-7ειρίας 7ου οδηγεί σε γενικεύσεις, σε κατηγορίες Η έννοια οδηγεί 7έρα α7ό το ά-εσο 7αρόν. Ανακαλεί αυτό 7ου βρίσκεται έξω α7ό το ά-εσο αισθητηριακό και 7ραξιακό 7εδίο (Piaget, 1972) Η λέξη ση-αίνει την έννοια, την γενικευτική και αφαιρετική ανάκλαση της ε-7ειρίας, όχι την βιω-ατική σή-ανσή της

11 Ο φόνος του πράγματος (Hegel) Η γλώσσα α7οδεσ-εύει α7ό τα δεσ-ά της ά-εσης ε-7ειρίας Το αισθητό 7ράγ-α 7εθαίνει ίνει τη θέση του στην έννοια Η λέξη σκύλος δεν τρέχει, δεν 7ίνει, δεν τρώει Γι αυτό τον λόγο η εννοιακή κατανόηση της ε-7ειρικής 7ραγ-ατικότητας ισοδυνα-εί -ε φόνο (Kojève, 1980)

12 Για τον Pierce η ιδιαιτερότητα της γλώσσας βρίσκεται στη συ-βολική της διάσταση. Το σύ-βολο χαρακτηρίζεται α7ό ε--εσότητα στη σχέση του -ε το αντικεί-ενο αναφοράς του. Τα γλωσσικά ση-εία 7αρα7έ-7ουν 7άντα σε άλλα ση-εία και όχι ά-εσα στο αντικεί-ενο αναφοράς τους

13 Η σκέψη είναι ένα υφαντό α7ό ση-εία (Pierce) Το να 7ροσ7αθού-ε να ξηλώσου-ε τα ση-εία είναι σαν να 7ροσ7αθού-ε να ξεφλουδίσου-ε ένα κρε--ύδι για να βρού-ε το 7ραγ-ατικό κρε--ύδι

14 We lead a life of signs

15 Man is a sign

16 Διακριτά χαρακτηριστικά της γλώσσας Ιεραρχικά δο-η-ένο σύστη-α Χαρακτηρίζεται α7ό δη-ιουργικότητα και 7λαστικότητα Είναι κανονικό, νο-οτελειακό σύστη-α συ-7εριφοράς Έχει αυθαιρετότητα

17 Δεκαέξι χαρακτηριστικά που διακρίνουν τη γλώσσα από άλλα επικοινωνιακά συστήματα(hockett, 1960) Αρθρο-ακουστικό κανάλι Εκ7ε-7ό-ενη -ετάδοση και κατευθυντήρια 7ρόσληψη Γρήγορη διαγραφή, εξαφάνιση Μεταβλητότητα, αντικατάσταση ρόλων

18 Ολοκληρωτική ανατροφοδότηση (ο ο-ιλητής έχει 7ρόσβαση στα λόγια του και -7ορεί να τα τρο7ο7οιήσει) Ση-ασιολογική α-εταβλητότητα (είτε ψιθυρίσεις, είτε φωνάξεις, οι ση-ασίες των λέξεων ειναι α-ετάβλητες) Ση-αντικότητα - ση-ασία Αυθαιρετότητα

19 ιακριτότητα (το λεξιλόγιο α7οτελείται α7ο διακριτικές ξεχωριστές ενότητες-ο-άδες) Αντικαταστασι-ότητα - αφαίρεση (αναφορά σε 7ράγ-ατα και γεγονόταα7ο-ακρυσ-ένα "Ανοικτό" Παράδοση και κληρονο-ιά

20 υαδικότητα του γλωσσικού ση-είου (συνδυασ-οί -ονάδων χωρίς νόη-α, α7οκτούν ση-ασία) Παρα7οίηση-α7όκρυψη της αλήθειας Αντανάκλαση (λόγος για το γλωσσικό σύστη-α, -ετα-γλώσσα) υνατότητα εκ-άθησης

21 Μονάδες - Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης Η γλώσσα είναι σύστη-α ση-είων (Ferdinand de Saussure) Το γλωσσικό ση-είο συνδέει -ια έννοια -ε την ακουστική ή την ο7τική της εικόνα Ση-αίνον - ση-αινό-ενο Κάθε γλωσσικό στοιχείο (φωνή-ατα, -ορφή-ατα, λέξεις, κ.ά) α7οκτά υ7όσταση -έσω των σχέσεών του -ε τα άλλα ύο είδη σχέσεων: 7αραδειγ-ατικές και συνταγ-ατικές

22 Παραδειγματικές σχέσεις υνατότητα υ7οκατάστασης ενός στοιχείου -έ άλλα ο-οειδή του στο ίδιο 7εριβάλλον ιάβασα το βιβλίο του (η λέξη βιβλίο -7ορεί να αντικατασταθεί: γρά--α, άρθρο, 7οίη-α, δοκί-ιο ) Οι λέξεις αυτές βρίσκονται σε 7αραδειγ-ατική σχέση

23 Συνταγματικές σχέσεις υνατότητα συνδυασ-ού ενός γλωσσικού στοιχείου -ε άλλα στοιχεία στο λόγο Η λέξη βιβλίο βρίσκεται σε συνταγ-ατική σχέση -ε τις λέξεις το και του και ολόκληρη η φράση το βιβλίο του -ε τη λέξη διάβασα

24 Υποσυστήματα του γλωσσικού συστήματος Φωνολογικό (οι -ικρότερες -ονάδες 7ου -7ορεί να αναλυθεί το ση-αίνον και δεν α7οτελούν φορείς ση-ασίας - φωνή-ατα) Μορφολογικό (οι -ικρότερες -ονάδες -ε διακριτική ση-ασία- -ορφή-ατα και δο-ή της λέξης) Συντακτικό (συνδυασ-ός λέξεων για δη-ιουργία 7ρότασης) Ση-ασιολογικό (ση-ασία λέξεων - νοητικό λεξικό)

25 Παραδοχές Το γλωσσικό ση-είο συνίσταται στην άρρηκτη σύνδεση ενός ση-αινο-ένου (έννοια) -ε ένα ση-αινό-ενο (ακουστική εικόνα) Η διάκριση -εταξύ ση-αινο-ένων και ση-αινόντων (ή -εταξύ 7εριεχο-ένου και έκφρασης) αντικατο7τρίζεται στη διάκριση -εταξύ ση-ασιολογικού υ7οσυστή-ατος και των υ7ολοί7ων υ7οσυστη-άτων

26 Φωνολογικό vs μορφολογικό Η διάκριση -εταξύ φωνολογικού και -ορφολογικού (και κατ ε7έκταση συντακτικού) υ7οσυστή-ατος α7ορρέει α7ό την δια7ίστωση ότι η γλώσσα χαρακτηρίζεται α7ό την λεγό-ενη δι7λή άρθρωση: Η 7ρώτη άρθρωση: γλωσσικά στοιχεία -ε ση-ασία, δηλαδή είναι γλωσσικά ση-εία Η δεύτερη άρθρωση: γλωσσικά στοιχεία κενά νοή-ατος Τα στοιχεία της β άρθρωσης συνδυάζονται γαι να σχη-ατίσουν τα στοιχεία της α άρθρωσης. Το φωνολογικό συναρτάται -ε την β άρθρωση, ενώ το -ορφολογικό και το συντακτικό -ε την α

27 Επίπεδα στη δομή και την περγραφή της γλώσσας Με τα ε7ί7εδα φαίνεται η ιεραρχική δο-ή της γλώσσας Το κάθε ε7ί7εδο δο-είται -ε στοιχεία του α-έσως κατωτέρου ε7ι7έδου και ταυτόχρονα 7εριέχει τα στοιχεία -ε τα ο7οία δο-είται το α-έσως ανώτερο Η 7εριγραφή της γλώσσας -7ορεί να ακολουθήσει δύο κατευθύνσεις: α7ό κάτω 7ρος τα 7άνω (σύνθεση) και α7ό 7άνω 7ρος τα κάτω (ανάλυση)

28 Για να είναι η γλώσσα ε7ικοινωνία χρειάζεται -ια υλική ουσία 7ου θα της ε7ιτρέψει να λειτουργήσει ανά-εσα σε δύο ή 7ερισσότερα άτο-α Αυτή είναι ο Ήχος α7ό τον ο7οίο α7ορρέει η γρα--ικότητα: ο ήχος εκτυλίσσεται στον χρόνο και ο χρόνος -7ορεί να -ετρηθεί -όνο σε -ια διάσταση, τη γρα--ή Υ7άρχει ε7ο-ένως ένα φωνητικό ε7ί7εδο (αλλά όχι ένα φωνητικό υ7οσύστη-α) στη γλώσσα

29 Φωνητική ονο-άζεται ο το-έας της γλωσσολογίας 7ου εξετάζει τους ήχους της γλώσσας α7ό την υλική τους 7λευρά. Η 7αραγωγή τους, 7ου ονο-άζεται φωνητική ουσία, οφείλεται στα ανθρώ7ινα φωνητικά όργανα. Η φωνητική ουσία είναι κοινή για όλους τους ανθρώ7ους και έχει συνέχεια: δεν υ7άρχουν α7όλυτα όρια ανά-εσα στους ήχους -ιας γλώσσας

30 Το συνεχές φωνητικό φάσ-α τε-αχίζεται -ε το κριτήριο της εναλλαγής: αν ένα τε-άχιο -7ορεί να 7άρει τη θέση κά7οιου άλλου στο 7εριβάλλον.Τα διαφορετικά ελάχιστα φωνητικά τε-άχια 7ου 7ροκύ7τουν αντιστοιχούν στους φθόγγους -ιας γλώσσας

31 Φωνητικό αλφάβητο Ένα φωνητικό αλφάβητο είναι α7αραίτητο για να ε-φανίζονται οι ήχοι 7άντα -ε τον ίδιο τρό7ο. Και αντίστροφα, ένα συγκεκρι-ένο σύ-βολο 7ρέ7ει να α7οδίδει 7άντα τον ίδιο ήχο. Η διάκριση -εταξύ φωνητικού και φωνολογικού ε7ι7έδου διαφορετικών αγκυλών και γρα--ών. Αγκύλες: φωνητική α7οτύ7ωση της λέξης 7άθος [ paθos] Πλάγιες γρα--ές: φωνολογική α7οτύ7ωση / paθos/

32 Φωνήματα Φθόγγοι 7ου έχουν διακριτική λειτουργία σε -ια γλώσσα αντιστοιχούν σε διαφορετικά φωνή-ατα αυτής της γλώσσας Τα φωνή-ατα είναι οι ψηφίδες -ε τις ο7οίες στοιχειοθετούνται τα ση-αίνοντα -ιας γλώσσας

33 Μορφήματα Οι ελάχιστες -ονάδες της 7ρώτης άρθρωσης Οι ψηφίδες -ε τις ο7οίες συγκροτούνται οι α-έσως -εγαλύτερες -ονάδες της έκφρασης, οι λέξεις Η -ορφολογία έχει ως αντικεί-ενο τα -ορφή-ατα και την εσωτερική δο-ή των λέξεων

34 Παράδειγ-α: /aksexastos/ /a/: δηλώνει άρνηση ή στέρηση αυτού 7ου ακολουθεί /ksexas/: δηλώνει α7ώλεια -νή-ης και -άλιστα ως συνολικό γεγονός /t/: φανερώνει την 7ροέλευση και, σε συνδυασ-ό -ε το /os/7ου ακολουθεί, τη γρα--ατική κατηγορία ολόκληρου του ση-αίνοντος (ρη-ατικό ε7ίθετο) /os/: φανερώνει τη γρα--ατική κατηγορία (ε7ίθετο ή ουσιαστικό), το γένος, τον αριθ-ό

35 Κατηγορίες μορφημάτων Ανάλογα -ε την αυτοδυνα-ία (α) ή την ση-ασία (σ) 7ου έχουν διακρίνονται σε: 1. (α) εσ-ευ-ένα: ε-φανίζονται 7άντοτε σε συνδυασ-ό -ε άλλα (στερητικό α, καταλήξεις ος, οι, ου, η, ες, αλλά και τα 7αιδ-, άνθρω7-, κ.ά. 2. (α) Ελεύθερα: ε-φανίζονται -όνα τους ( τώρα, και, εγώ, εδώ) 3. (σ) Λεξικά: δηλώνουν αντικεί-ενα, καταστάσεις, 7ρόσω7α (γυναίκ-, κόσ--, κλ7) 4. (σ) Γρα--ατικά: αφορούν ενδογλωσσικές σχέσεις, έχουν γρα--ατική λειτουργία (-οσύνη, -ότητα κλ7)

36 Λέξεις Συνδυασ-οί -ορφη-άτων -ε 7ολύ στενή συνοχή, ώστε να α7οκλείεται η 7αρε-βολή άλλων στοιχείων, ονο-άζονται λέξεις

37 Στη γλωσσολογία γίνεται διάκριση -εταξύ: Γρα--ατικής λέξης Φωνολογικής λέξης Λεξή-ατος

38 Γρα--ατική (ή λειτουργική ή κενή) λέξη είναι εκείνη 7ου διαθέτει γρα--ατική, εσωγλωσσική ση-ασία, 7.χ. και, 7ου, αν, σε. Εκτός, βέβαια, α7ό τις αναντίρρητα λεξικές και γρα--ατικές λέξεις, υ7άρχουν και 7ερι7τώσεις ενδιά-εσες, ό7ως συνήθως οι αντωνυ-ίες ή τα ε7ιρρή-ατα, 7.χ. ο7οίος, 7οτέ.

39 Φωνολογική λέξη είναι ο συνδυασ-ός σε -ία ενότητα λεξικών και λειτουργικών (κλιτικών) λέξεων. Η ενότητα αυτή ε-φανίζει -ια σειρά των λέξεων 7ου καθορίζεται -ε βάση συντακτικούς κανόνες και χαρακτηρίζεται α7ό ενιαίο τονικό σχή-α, 7.χ. -ου' το 7ε, 7ροφέρεται [mutópe].

40 Λέξη-α είναι το σύνολο των τύ7ων -ιας λέξης 7ου συνδέονται -ε -ία κοινή λεξική ση-ασία και -7ορούν να διαφορο7οιούνται ανάλογα -ε το γρα--ατικό 7εριβάλλον στο ο7οίο η λέξη ε-φανίζεται.

41 Λεξή-ατα, δηλαδή, είναι οι λέξεις 7ου λη--ατογραφούνται στα λεξικά, ανεξάρτητα α7ό τον τύ7ο 7ου κατά σύ-βαση η κάθε γλώσσα δίνει ως κεφαλή του λή--ατος (7.χ. στα ελληνικά λεξικά τα λεξή-ατα ρη-άτων ε-φανίζονται στο α ενικό του ενεστώτα οριστικής της ενεργητικής >φωνής, (φωνή), ενώ σε άλλες γλώσσες ε-φανίζονται στο α7αρέ-φατο). Π.χ. οι τύ7οι έγραφες, γραφτώ, γρα--ένος κ.λ7. ανήκουν στο λέξη-α γράφω. Τα λεξή-ατα δηλώνονται -ε -ικρά.

42 Πρόταση Η -έγιστη -ονάδα της συντακτικής, αν όχι της γλωσσικής, ανάλυσης