Το περιφερειακό 'αποτύπωμα' της οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης στην Ελλάδα

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Τμ. Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Το περιφερειακό 'αποτύπωμα' της οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης στην Ελλάδα Βόλος, 5 Δεκεμβρίου 2012 Γιάννης Ψυχάρης Αν. Καθηγητής Πάντειο Πανεπιστήμιο

2 Το πλαίσιο Η εν εξελίξει οικονομική και δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα έχει γίνει αντικείμενο εκτενούς συζήτησης τόσο σε επίπεδο θεωρητικής διερεύνησης όσο και σε επίπεδο μέτρων πολιτικής για την αντιμετώπισή της. Ωστόσο, οι χωρικές εκδηλώσεις της κρίσης δεν έχουν απασχολήσει στον ίδιο βαθμό την βιβλιογραφία Η δυναμική του φαινομένου είναι σε πλήρη ανάπτυξη αλλά δεν υπάρχουν επαρκή διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία για κρίσιμες μεταβλητές π.χ. ΑΕΠ. Σκοπός αυτής της εισήγησης είναι παρουσίαση δεδομένων τα οποία αποτυπώνουν τις χωρικές διαστάσεις και τη δυναμική εξέλιξης της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Η μελέτη που παρουσιάζεται εδώ έρχεται να συμβάλει στην διερεύνηση των χωρικών επιδράσεων της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα (Mnastiritis 2011, Hadjimichalis 2011). Η χωρική κλίμακα ανάλυσης αφορά στους νομούς και τις περιφέρειες της χώρας. Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 2

3 Ζητήματα προς διερεύνηση Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις προ-κυκλικότητας κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης; Σύνδεση επίπεδου ανάπτυξης με την ένταση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης «Ανθεκτικότητα» δηλ. βαθμός αντοχής του δεδομένου επίπεδου ανάπτυξης από την «πίεση» των αλλαγών της κρίσης Χωρικό πρότυπο επιπτώσεων της κρίσης «Νησίδες» υποβάθμισης «Πόλοι» ή «Ζώνες» με αναπτυξιακό δυναμικό Ο ρόλος των Δημοσίων επενδύσεων Στρατηγική «πόλωσης» ή «διάχυσης» Γεωγραφικά ή «αναπτυξιακά κριτήρια»; Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 3

4 Ζητήματα προς διερεύνηση Χωρικό πρότυπο επιπτώσεων της κρίσης Ποίο το νόημα της διερεύνησης της γεωγραφικής διάστασης της κρίσης Ποιο είναι το «χωρικό αποτύπωμα» της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα Ποιες περιοχές εμφανίζουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην κρίση Ποιος είναι ο ρόλος της περιφερειακής πολιτικής σε περίοδο κρίσης; Ποιος είναι ο ρόλος της περιφερειακής πολιτικής της ευρωπαϊκής ένωσης για τις χωρικές επιδράσεις της κρίσης Ποια η πολιτική ενίσχυσης των περιφερειών για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα Ο ρόλος της πολιτικής Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 4

5 Θεωρητικό πλαίσιο Νεοκλασική θεωρία Θεωρία των οικονομικών κύκλων (ecnmic cycles), Berry (1988) Η έννοια της ανθεκτικής περιφέρειας (resilient regin), Martin (2011) Κεϋνσιανές θεωρίες Οικονομική κρίση πόλεις και περιφέρειες Stilwell (1979) Η επιστροφή των οικονομικών της ύφεσης Krugman (2010) Μαρξιστικές προσεγγίσεις Η ανάλυση της συσσώρευσης του κεφαλαίου D. Harvey (2011) Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 5

6 Ανθεκτικότητα αντίδραση Α: Η περιφέρεια επανέρχεται στο αρχικό μονοπάτι ανάπτυξης Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 6

7 Ανθεκτικότητα αντίδραση Β: Θετικές επιπτώσεις Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 7

8 Ανθεκτικότητα αντίδραση Γ: Αρνητικές επιπτώσεις Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 8

9 Ετήσιος ρυθμός μεταβολής (%) Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος China 8,3 10,45 India 9,10 Turkey -5,7 8,50 Russian Federatin 5,09 4,34 Sweden 1,26 3,88 Germany 1,51 3,03 15 Iceland 3,92 2,56 Australia 3,91 2,25 OECD - Ttal 1,38 1,82 United States 1,09 1,80 France 1,84 1, Eurpean Unin (27 cun 2,13 1,54 Eur area (17 cuntries) 1,98 1,44 Italy 1,86 0,44 Spain 3,67 0,42 Japan 0,36-0,75 Prtugal 1,97-1,67 Greece 4,2-7,11 < > Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/ China Germany OECD - Ttal United States Eurpean Unin (EU27) Greece

10 Δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, Japan 106,1 183,5 Greece 108,9 147,8 Italy 103,6 109,0 Belgium 99,5 96,8 Prtugal 52,1 88,0 United Kingdm 42,2 85,5 Iceland 33,8 81,3 Israel 83,4 74,7 Hungary 54,1 73,9 France 47,4 67,4 Austria 61,2 65,8 United States 33,9 61,3 Ireland 34,8 60,7 Netherlands 44,1 51,8 Spain 49,9 51,7 Pland 35,8 49,7 Germany 38,4 44,4 Turkey 38,2 42,9 Finland 48,0 41,7 Denmark 54,8 39,6 Slvak Republic 23,9 39,1 Czech Republic 13,2 36,6 Canada 40,9 36,1 Slvenia 36,0 Sweden 56,9 33,8 Krea 16,7 31,9 New Zealand 32,1 30,5 Mexic 21,2 27,5 Nrway 19,3 26,1 Switzerland 25,6 20,2 Luxemburg 3,2 12,6 Australia 11,4 11,0 Chile 13,6 9,2 Estnia 3,3 3,2 < > Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/ Japan Greece United States

11 Thesprtia Kerkyra Grevena Kefallinia Sams Evia Achaia Iraklei Kilkis Zakynths Ddekaniss Lesvs Ileia Fthitida Krinthia Thessalniki Kyklades Magnisia Larisa Kzani Laknia Kavala Flrina Chalkidiki Chania Fkida Drama Aitlakarnania Kastria Rdpi Karditsa Pella Arglida Rethimn Iannina Imathia Chis Evritania Serres Arta Trikala Messinia Pieria Arkadia Preveza Evrs Lefkada Vitia Xanthi Lasithi Μεταβολή ΑΕΠ/κεφ (σταθ. τιμές 2005) στους νομούς της Ελλάδος, Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

12 Inia Nisia Μεταβολή ΑΕΠ/κεφ (σταθ. τιμές 2005) στις περιφέρειες της Ελλάδος, Dytiki Ellada Nti Aigai Vrei Aigai Kriti Dytiki Makednia Kentriki Makednia Sterea Ellada Thessalia Ipeirs Pelpnniss Attiki Anat. Makednia & Thraki Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

13 Συσχέτιση μεταβολής ΑΕΠ/κεφ ( ) με επίπεδα ΑΕΠ/κεφ. (2008) στις περιφέρειες της Ελλάδος Sign. value: Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

14 Συσχέτιση μεταβολής ΑΕΠ/κεφ ( ) με επίπεδα ΑΕΠ/κεφ. (2008) στους νομούς της Ελλάδος Signif. value: Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

15 Μέθοδοι ανάλυσης Από το σύνολο των μεθόδων ανάλυσης δύο είναι αυτές που παρουσιάζονται σε αυτή της εισήγηση: Περιγραφική στατιστική και χαρτογραφική απεικόνιση των μεταβλητών ανάλυσης η οποία επιτρέπει την εξοικείωση με τα δεδομένα της ανάλυσης, τον έλεγχο αξιοπιστίας τους και ταυτόχρονα την αποτύπωση των χαρακτηριστικών των κατανομών τους και τη διάγνωση χωρικών σχημάτων. Κατασκευή σύνθετων δεικτών σύνθετος δείκτης επιπτώσεων κρίσης (ΣΔΑΕΚ) (cmpsite indicatr fr crisis impact), ο οποίος θα υπολογιστεί στη βάση της σταθμισμένης ενσωμάτωσης (των ετήσιων μεταβολών) των επιμέρους μεταβλητών ανάλυσης σύνθετος δείκτης αποτίμησης ευημερίας (ΣΔΑΕ) ο οποίος θα αποτελεί το μέσο όρο της ετήσιας σταθμισμένης ενσωμάτωσης των επιμέρους μεταβλητών ανάλυσης και λαμβάνεται υπόψη ως συνεκτικό μέτρο εκτίμησης του αναπτυξιακού επίπεδου των εξεταζόμενων χωρικών ενοτήτων. σύνθετος δείκτης αποτίμησης ανθεκτικότητας (ΣΔΑΑ), ο οποίος συνίσταται από το ΣΔΑΕΚ και το ΣΔΑΕ Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

16 Περιγραφική στατιστική και χαρτογραφική απεικόνιση των μεταβλητών ανάλυσης Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

17 Μεταβλητές ανάλυσης Μεταβλητές ΣΔΑΑ, ΣΔΑΕΚ και ΣΔΑΕ (μονάδες μέτρησης) πληθυσμιακή πυκνότητα (κάτοικοι / τετραγωνικό χιλιόμετρο) απασχόληση (% εργατικού δυναμικού) κατά κεφαλήν αξία εξαγωγών (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους 2000) κατά κεφαλήν αποταμιεύσεις (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους καταθέσεις και reps) κατά κεφαλήν κατανάλωση ηλεκτρικής (MWh / κάτοικο) ενέργειας για βιομηχανικούς και εμπορικούς σκοπούς κατά κεφαλήν όγκος νέων κατοικιών (κυβικά μέτρα / κάτοικο) κατά κεφαλήν κατανάλωση ηλεκτρικής (MWh / κάτοικο) ενέργειας για οικιακούς σκοπούς κατά κεφαλήν διανυκτερεύσεις αλλοδαπών (αριθμός διανυκτερεύσεων / κάτοικο) τουριστών κατά κεφαλήν διανυκτερεύσεις ημεδαπών (αριθμός διανυκτερεύσεων / κάτοικο) τουριστών κατά κεφαλήν πωλήσεων νέων ΙΧ αυτοκινήτων (αριθμός πωλήσεων / κάτοικο) Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

18 Βασικά μεγέθη μεταβλητών ανάλυσης ( ) Μεταβλητές μονάδες Τιμές Μεταβολή % πληθυσμιακή πυκνότητα (κάτοικοι / τετραγωνικό χιλιόμετρο) 84,3 84,7 85,0 85,3 85,7 0,42 0,38 0,42 0,40 0,81 απασχόληση (% εργατικού δυναμικού) 91,1 91,7 92,4 90,5 87,5 0,66 0,76-2,06-3,31-5,30 ανεργία (% εργατικού δυναμικού) 8,9 8,3 7,6 9,5 12,5-6,74-8,43 25,00 31,58 64,47 κατά κεφαλήν αξία εξαγωγών κατά κεφαλήν κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για βιομηχανικούς και εμπορικούς σκοπούς (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους 2000) 1221,3 1231,3 1240,3 998,4 1074,8 0,81 0,73-19,50 7,66-13,34 (MWh / κάτοικο) 2,0 2,1 2,1 2,1 1,9 5,50 2,44-3,24-8,64-11,60 κατά κεφαλήν όγκος νέων κατοικιών (κυβικά μέτρα / κάτοικο) 6,0 5,6 4,6 3,2 2,5-6,83-17,76-31,21-22,34-46,58 κατά κεφαλήν διανυκτερεύσεις αλλοδαπών τουριστών κατά κεφαλήν διανυκτερεύσεις ημεδαπών τουριστών κατά κεφαλήν αποταμιεύσεις κατά κεφαλήν κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για οικιακούς σκοπούς κατά κεφαλήν πωλήσεων νέων ΙΧ Δημόσιες επενδύσεις (αριθμός διανυκτερεύσεων / κάτοικο) 3,9 4,3 4,3 4,1 n/a 11,21-0,60-3,11 n/a -3,11 (αριθμός διανυκτερεύσεων / κάτοικο) 1,3 1,6 1,6 1,7 n/a 17,13 1,42 9,15 n/a 9,15 (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους καταθέσεις και reps) 13,0 14,2 15,7 16,2 13,8 9,40 10,67 2,79-14,64-12,27 (MWh / κάτοικο) 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,21 0,56-0,39-0,24-0,62 αυτοκινήτων (αριθμός πωλήσεων / κάτοικο) 23,9 24,9 23,7 19,4 n/a 4,13-4,95-17,86 n/a -17,86 (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους 2000) 304,5 330,2 353,3 281,1 192,7 8,44 7,00-20,43-31,46-45,47 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

19 1. Πυκνότητα Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης πυκνότητας πληθυσμού, Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

20 2. Ανεργία -Απασχόληση Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης ανεργίας, Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

21 3. Εξαγωγές Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης αξίας εξαγωγών, Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

22 4. Κατανάλωση ηλ. ενέργειας (μη οικιακή) Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης μη-οικιακής κατανάλωσης ηλ. ενέργειας, Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

23 5. Όγκος νέων οικοδομών Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης όγκου νέων οικοδομών, Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

24 6. Κατανάλωση ηλ. ενέργειας (οικιακή) Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης οικιακής κατανάλωσης ηλ. ενέργειας, έτη Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

25 7. Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης διανυκτερεύσεων αλλοδαπών, Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

26 8. Διανυκτερεύσεις ημεδαπών Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης διανυκτερεύσεων ημεδαπών, Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

27 9. Καταθέσεις Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης καταθέσεων, έτη Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

28 10. Πωλήσεις νέων ΙΧΕ αυτοκινήτων Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης πωλήσεων νεων ΙΧΕ οχημάτων, έτη Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

29 ΠΔΕ Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης προγράμαμτος δημοσίων επενδύσεων, έτη Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

30 Συσχέτιση επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης με ΠΔΕ (σε περιφερειακό επίπεδο) Μεταβολή (%) κκ Ακαθάριστη προστιθέμενη Αξία (GVA) κκ Ακαθάριστη προστιθέμενη Αξία (GVA) Μεταβολή (%) κκ Δημόσιες επενδύσεις, κκ Δημόσιες επενδύσεις Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

31 Επισκόπηση των μεταβλητών ανάλυσης για τους νομούς της χώρας, έτη (τυποποιημένων τιμών ) Πυκνότητα Ανεργία Αξία εξαγωγών Mη ικιακή κατανάλωση ηλ. ρεύματος Όγκος νέων οικοδομών Διανυκτευρεύσεις αλλοδαπών Διανυκτευρεύσεις ημεδαπών Καταθέσεις Οικιακή κατανάλωση ηλ. ρεύματος Πωλήσεις νέων ΙΧΕ αυτοκινήτων ΣΔΠΑ Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

32 Επισκόπηση των μεταβλητών ανάλυσης για τις περιφέρειες της χώρας, έτη (τυποποιημένων τιμών ) Πυκνότητα Ανεργία Αξία εξαγωγών Mη ικιακή κατανάλωση ηλ. ρεύματος Όγκος νέων οικοδομών Διανυκτευρεύσεις αλλοδαπών Διανυκτευρεύσεις ημεδαπών Καταθέσεις Οικιακή κατανάλωση ηλ. ρεύματος Πωλήσεις νέων ΙΧΕ αυτοκινήτων ΣΔΠΑ Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

33 Κατασκευή σύνθετων δεικτών Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

34 Περιγραφή σύνθετων δεικτών ΣΔΑΕΚ (Σύνθετος Δείκτης για την Αποτίμηση των Επιπτώσεων της Κρίσης) ΣΔΕ (Σύνθετος Δείκτης Αποτίμησης Ευημερίας) ΣΔΑΑ (Σύνθετος Δείκτης Αποτίμησης Ανθεκτικότητας) IACI παίρνει τιμές στο διάστημα [0, 1], από τη σχετικά πλήρως αρνητική επίδραση στη σχετικά πλήρως θετική επίδραση της κρίσης IAW n SVX i, r, t i r t 1, n n i 1 r, t _ t 1 SVGX n i, t _ t 1 Ο ΣΔΕ παίρνει τιμές στο διάστημα [0, 1] από τη σχετικά μηδενική ευημερία στη σχετικά πλήρη ευημερία CrI r, t _ t k k 1 IACI r, t, t 1 IAW i 1 t 1 SV (( 1 SV ( ))(1 SV ( k 1 k παίρνει τιμές στο διάστημα [0, 1], από τη σχετικά μηδενική ανθεκτικότητα στη σχετικά πλήρη ανθεκτικότητα. k r, t ))) SVX i X X i max X X min min Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

35 ΣΔΑΕΚ (επιπτώσεις κρίσης ) Κόκκινο: αρνητικές επιπτώσεις Γαλάζιο: θετικές επιπτώσεις Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

36 ΣΔΑΕ (επίπεδο ευημερίας ) Κόκκινο: χαμηλό επίπεδο ευημερίας Γαλάζιο: υψηλό επίπεδο ευημερίας Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

37 ΣΔΑΑ (αποτίμηση ανθεκτικότητας ) Κόκκινο = χαμηλή ανθεκτικότητα Γαλάζιο = υψηλή ανθεκτικότητα Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

38 Μοντελοποίηση επιδράσεων της κρίσης στο χώρο Ενδεικτικοί παράγοντες Εξωστρέφεια (Openness) ΑΕΠ (GDP and GDP/pc) Αστικοποίηση (Urbanizatin) Τομεακή διάρθρωση της οικονομικής δραστηριότητας (Sectral cmpsitin f ecnmic activity) Ανθρώπινο κεφάλαιο (Human capital) Γεωγραφία (Gegraphy) Υποδομές (Infrastructure) Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/

39 Συμπεράσματα Υπάρχουν έντονες διαφοροποιήσεις των επιπτώσεων της κρίσης σε τοπικό επίπεδο. Τα βασικά ευρήματα κατατείνουν στα εξής: Υπάρχουν ενδείξεις για προ-κυκλικότητα Δεν αλλάζει η ιεραρχία της ανάπτυξης Οι πολιτικές κινούνται κυκλικά και δεν ευνοούν την έξοδο από την κρίση Από τα αποτελέσματα του ΣΔΑΑ προκύπτουν μικτές τάσεις Στο χωρικό επίπεδο των νομών διαπιστώνεται ότι Οι νομοί Λευκάδος, Κυκλάδων, Χαλκιδικής, Αργολίδος, Ιωαννίνων, Δωδεκανήσου, Θεσπρωτίας, Αττικής, Ρεθύμνου και Ζακύνθου είναι αυτοί οι οποίοι αποδεικνύονται μέχρι στιγμής περισσότερο ανθεκτικοί. Σε αντιδιαστολή, οι νομοί Ευρυτανίας, Φλώρινας, Δράμας, Καρδίτσας, Λέσβου, Έβρου, Φωκίδας, Ηλείας, Σερρών και Ημαθίας αποδεικνύονται μέχρι στιγμής λιγότερο ανθεκτικοί. Στο χωρικό επίπεδο των περιφερειών, προκύπτει ότι την υψηλότερη ανθεκτικότητα επιδεικνύουν οι νομοί Νοτίου Αιγαίου, Κρήτης και Ηπείρου και τη χαμηλότερη ανθεκτικότητα επιδεικνύουν οι νομοί Δυτικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης, και Δυτικής Ελλάδας. Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/

40 Συμπεράσματα Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει όλες τις περιφέρειες και τους νομούς της χώρας Η ανεργία έχει μεγάλη αύξηση και χωρική διασπορά Ο κλάδος των κατασκευών έχει δεχθεί έντονες πιέσεις Οι βιομηχανικές περιοχές έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση Ο τουρισμός δείχνει σημάδια αντίστασης Η νομοί της ηπειρωτικής χώρας είναι πιο ευάλωτοι στην κρίση Οι νησιωτικοί νομοί είναι πιο ανθεκτικοί στην κρίση Οι πιο αναπτυγμένοι δέχονται μεγαλύτερες επιδράσεις Όμως, υπάρχουν περιπτώσεις όπου λιγότεροι αναπτυγμένοι νομοί δέχονται επίσης έντονες αρνητικές επιδράσεις Υπάρχει ανάγκη για αντι-κυκλική δημοσιονομική πολιτική αλλά η πολιτική κινείται προ-κυκλικά και βαθαίνει την ύφεση Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/