1.1. Κεφάλαιο Πρώτο: Προσαρμογή της ελληνικής κεφαλαιαγοράς

Transcript

1 Συμπληρωματικές σημειώσεις για το μάθημα Αγορές Χρήματος και Κεφαλαίου 1 Μ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ 1.1. Κεφάλαιο Πρώτο: Προσαρμογή της ελληνικής κεφαλαιαγοράς Κατά τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν σημαντικά βήματα με την προώθηση μιας σειράς μεταρρυθμίσεων και ενεργειών, οι σημαντικότερες των οποίων ήταν: η μεταβολή στη νομική μορφή του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών (ΧΑΑ), το οποίο λειτουργεί πλέον ως Ανώνυμη Εταιρία η διάθεση του μετοχικού κεφαλαίου του ΧΑΑ η αποϋλοποίηση των μετοχικών τίτλων η εισαγωγή παραγώγων χρηματιστηριακών προϊόντων η δημιουργία Παράλληλης Αγοράς Αναδυόμενων Αγορών η δημιουργία ηλεκτρονικής δευτερογενούς αγοράς τίτλων σταθερού εισοδήματος η ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου ηλεκτρονικού συστήματος συναλλαγών, που θα καλύψει μακροπρόθεσμα τις ανάγκες λειτουργίας της αγοράς η αισθητή βελτίωση της διαφάνειας, του ελέγχου της αγοράς και της διασποράς της πληροφόρησης η ενίσχυση της προστασίας των επενδυτών η μείωση του κόστους των συναλλαγών η συνεργασία με τους Financial Times για τη δημιουργία Κοινών Δεικτών FTSE/XAA και η προβολή του ΧΑΑ, ιδιαίτερα στο εξωτερικό Μεταβολή της νομικής μορφής του ΧΑΑ Έδωσε τη δυνατότητα δημιουργίας θυγατρικών εταιριών, μέσω των οποίων η Διοίκηση του Χρηματιστηρίου κατόρθωσε να υλοποιήσει με πιο ευέλικτες διαδικασίες τα προγράμματα εκσυγχρονισμού της ελληνικής κεφαλαιαγοράς. Έτσι δημιουργήθηκαν: Η Ανώνυμη Εταιρία Ανάπτυξης Συστημάτων και Υποστήριξης Κεφαλαιαγοράς (ΑΣΥΚ), σκοπός της οποίας είναι: α) η σύνταξη μελετών και η προετοιμασία ολοκληρωμένων προτάσεων για την εισαγωγή θεσμικών αλλαγών στην ελληνική κεφαλαιαγορά και τον εκσυγχρονισμό της τεχνολογικής υποστήριξης των 1

2 συναλλαγών, β) η διαχείριση έργων για λογαριασμό του ΧΑΑ, στην περίπτωση που αυτό δεν διαθέτει τη σχετική τεχνογνωσία και το αναγκαίο εξειδικευμένο προσωπικό. Το ΧΑΑ συμμετέχει στην εταιρία αυτή με ποσοστό 38%. Κατά το υπόλοιπο ποσοστό μετέχουν στην εταιρία τράπεζες, χρηματιστηριακές εταιρίες και θεσμικοί επενδυτές. Το Χρηματιστηριακό Κέντρο Θεσσαλονίκης (ΧΚΘ), που συστάθηκε με τη μορφή Ανώνυμης Εταιρίας, με στόχο την ανάπτυξη των χρηματιστηριακών συναλλαγών στη Βόρεια Ελλάδα. Το αρχικό μετοχικό κεφάλαιο ορίστηκε σε 500 εκ. δρχ., που το 1997 αυξήθηκε σε 1 δις δρχ. Το ΧΑΑ μετέχει στην εταιρία αυτή με ποσοστό 34%. Στόχοι του ΧΚΘ είναι η προβολή της χρηματιστηριακής αγοράς, η εξέταση και προετοιμασία αιτήσεων εταιριών της Βόρειας Ελλάδας για την εισαγωγή των μετοχών τους στην Παράλληλη Αγορά του ΧΑΑ, και σε μεταγενέστερη φάση η διαπραγμάτευση δικαιωμάτων μετοχών εταιριών που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο γεωγραφικό μας χώρο, καθώς και μετοχών εταιριών θεσμικών που επενδύουν στον ίδιο χώρο. Το Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΚΕΚ) αποτέλεσε Εταιρία Αστικής Ευθύνης, που ιδρύθηκε το Το ΧΑΑ μετέχει με ποσοστό 40%. Έργο του ΚΕΚ είναι η υλοποίηση προγραμμάτων επιμόρφωσης-κατάρτισης για εργαζόμενους στον χώρο της κεφαλαιαγοράς και για ανέργους. Η προετοιμασία και υλοποίηση των σεμιναρίων πραγματοποιείται από επιστημονικό υπεύθυνο και εξειδικευμένους εισηγητές. Ήδη το ΚΕΚ λειτουργεί αποτελεσματικά από τον Μάρτιο του Οι Εταιρίες του Χρηματιστηρίου Παραγώγων (ΧΠΑ) και της Εκκαθάρισης Συναλλαγών Επί Παραγώγων (ΕΤΕΣΕΠ),οι οποίες ιδρύθηκαν το 1998 και υποστηρίζουν τη λειτουργία της σχετικής αγοράς. Η Ανώνυμη Εταιρία Αποθετηρίων Τίτλων (ΑΕΑΤ), που μετονομάστηκε το 1998 σε Κεντρικό Αποθετήριο Αξιών (ΚΑΑ), ιδρύθηκε το 1991 και στην περίοδο εμπλουτίστηκε με νέο ηλεκτρονικό εξοπλισμό για την εξυπηρέτηση του αυξανόμενου αριθμού των εισηγμένων εταιριών που ζητούν την έκδοση αποθετηρίων εγγράφων. Για την καλύτερη λειτουργία της εταιρίας αναμορφώθηκαν οι υπηρεσίες της το 1994, ενώ προστέθηκαν στο παλιό οργανόγραμμα θέσεις Γενικού Διευθυντή και οι υπηρεσίες Δημοσίων Σχέσεων και Οργάνωσης-Ανάπτυξης Συστημάτων. 2

3 Σε επίπεδο εφαρμογών αναπτύχθηκαν νέα προγράμματα και βελτιώθηκαν τα ήδη υπάρχοντα, με πιο σημαντικό την επίλυση του προβλήματος εκτύπωσης γραμμωτού κώδικα που απλοποίησε την παραλαβή ονομαστικών αποθετηρίων εγγράφων. Κυρίως όμως αναπτύχθηκε από την εταιρία λογισμικό υποστήριξης για την ακινητοποίηση των τίτλων και την αποτελεσματική λειτουργία της αποϋλοποίησης. Παράλληλα, προωθείται και η επέκταση των διασυνδέσεων με ξένα αποθετήρια. Νομικές μεταρρυθμίσεις αναμένεται να καταστήσουν δυνατή τη σύνδεση με Διεθνή Γραφεία Εκκαθάρισης. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον τομέα των διεθνών σχέσεων με την προώθηση συνεργασίας με το Αποθετήριο της Νορβηγίας (στους τομείς των παραγώγων προϊόντων και της αποϋλοποίησης) και της Μαδρίτης (για την ηλεκτρονική δευτερογενή αγορά ομολόγων). Η μεταβολή της νομικής μορφή του ΧΑΑ από ΝΠΔΔ σε Α.Ε. υπήρξε κρίσιμη επιλογή, γιατί Απάλλαξε το ΧΑΑ από τους δύσκαμπτους ελέγχου του δημοσίου τομέα Επέτρεψε τη λήψη αποφάσεων με αποκλειστικά κριτήρια αποδοτικότητας Επέτρεψε, με την ίδρυση των θυγατρικών εταιριών μειοψηφίας του ΧΑΑ, τη συστράτευση όλων των παραγόντων της αγοράς στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού που αναλήφθηκε και παράλληλα υπερπήδησε τους περιορισμούς που είχαν επιβληθεί από τον νομοθέτη στην πρόσληψη εξειδικευμένων στελεχών τα οποία ήταν άμεσα αναγκαία Διάθεση μετοχικού κεφαλαίου του ΧΑΑ Τον Δεκέμβριο του 1997 πραγματοποιήθηκε ιδιωτική τοποθέτηση για τη διάθεση 40-49% του μετοχικού κεφαλαίου του ΧΑΑ σε θεσμικούς επενδυτές, ασφαλιστικά ταμεία, ασφαλιστικές εταιρίες, τράπεζες, εισηγμένες εταιρίες και μέλη του ΧΑΑ. Η ιδιωτική τοποθέτηση είχε ως αποτέλεσμα τη διάθεση από το Δημόσιο 40% του υφιστάμενου κεφαλαίου. Δεύτερη ιδιωτική τοποθέτηση για τη διάθεση 10-15% του μετοχικού κεφαλαίου του ΧΑΑ σε θεσμικούς επενδυτές, ασφαλιστικά ταμεία, ασφαλιστικές εταιρίες, τράπεζες, εισηγμένες εταιρίες και μέλη του ΧΑΑ πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του Η ιδιωτική τοποθέτηση είχε ως αποτέλεσμα τη διάθεση από το Δημόσιο περίπου 12% της συμμετοχής του στο ΧΑΑ. 3

4 Η ελεύθερη εμπορευσιμότητα των μετοχών του χρηματιστηρίου με την εισαγωγή και διαπραγμάτευσή τους στο ΧΑΑ, πραγματοποιήθηκε το 2000 με αύξηση του κεφαλαίου της εταιρίας και με τη συμμετοχή ευρύτερου επενδυτικού κοινού. Το ΧΑΑ αντιλήφθηκε έγκαιρα την αναγκαιότητα μετατροπής του χρηματιστηρίου σε εταιρία με διαπραγματευόμενες μετοχές και υποχρεώσεις αποτελεσματικότητας και κερδοφορίας. Υπήρξε ένα από τα πρώτα πέντε χρηματιστήρια που εισήγαγε τις μετοχές του στην αγορά, ενώ ήδη το ποσοστό των εισηγμένων αγορών εκτιμάται ότι προσεγγίζει το 50% του συνόλου των αναπτυγμένων αγορών. Ο λόγος διαμόρφωσης αυτής της ισχυρής τάσης, εκτός από το ότι επιτρέπει την προσφυγή στη χρηματοδότηση της αγοράς για τις απαραίτητες επενδύσεις, είναι ότι διευκολύνει τις εταιρικές κινήσεις (συγχωνεύσεις και εξαγορές) και συμμαχίες μεταξύ των αγορών Αποϋλοποίηση των μετοχικών τίτλων Η αποϋλοποίηση των μετοχών θεσμοθετήθηκε με βάση το Ν. 2396/1996, με σκοπό την κατάργηση της διακίνησης φυσικών τίτλων και την ύπαρξη αποτελεσματικού ελέγχου των χρηματιστηριακών συναλλαγών. Η λογισμική εφαρμογή του συστήματος δοκιμάστηκε πιλοτικά το 1997, και οργανώθηκαν σεμινάρια από το ΚΑΑ στα μέλη του ΧΑΑ, τους θεματοφύλακες και τις εισηγμένες εταιρίες, προκειμένου να εξοικειωθούν με το σύστημα. Η αποϋλοποίηση των μετοχών ολοκληρώθηκε το 1999 και αποτέλεσε σημαντικό βήμα εκσυγχρονισμού της αγοράς. Σε επτά χρόνια η αγορά μεταπήδησε τεχνολογικά από τη διακίνηση των σωμάτων των μετοχών, μέσω της ευέλικτης μορφής των αποθετηρίων, στις ηλεκτρονικές εγγραφές. Χωρίς διάθεση υπερβολής μπορεί να λεχθεί ότι σε καιρούς αιχμής, όταν διακινούνταν μετοχές, ήταν περισσότερες οι βαλίτσες που συναντούσε κανείς, μετά το κλείσιμο της αγοράς, στη Σοφοκλέους παρά στο αεροδρόμιο, αφού εκατομμύρια αξιόγραφα έπρεπε να μετακινηθούν από τις ΑΧΕ προς το ΚΑΑ και αντιστρόφως Αγορά παραγώγων χρηματιστηριακών προϊόντων Με πρωτοβουλία του ΧΑΑ εκπονήθηκε μελέτη και σχέδιο Ν.υ για την εισαγωγή παραγώγων προϊόντων στην ελληνική κεφαλαιαγορά. Η Ελληνική Αγορά Παραγώγων συγκροτήθηκε με το Ν. 2533/1997. Το ΔΣ του ΧΑΑ και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, σε συνεργασία με τον οργανισμό εκκαθάρισης παραγώγων της Νορβηγίας, διαμόρφωσαν το κανονιστικό πλαίσιο που διέπει την Ελληνική Αγορά 4

5 Παραγώγων, αφού έλαβαν υπόψη και τις παρατηρήσεις των ενδιαφερόμενων φορέων. Η αγορά άρχισε να λειτουργεί επίσημα το φθινόπωρο του Η διαπραγμάτευση παραγώγων προϊόντων γίνεται στο Χρηματιστήριο Παραγώγων, ενώ η εκκαθάριση διενεργείται από την Εταιρία Εκκαθάρισης Συναλλαγών Επί Παραγώγων. Από αρκετούς μη γνώστες της αγοράς αμφισβητήθηκε η αναγκαιότητα αυτής της αγοράς διότι δίνει ευχέρειες στους «κερδοσκόπους» για υποτιμητικές στρατηγικές της αγοράς μετρητοίς. Εκτός του ότι αμφισβητείται η αποτελεσματικότητα αυτών των στρατηγικών, θα πρέπει να υπογραμμιστεί η άλλη διάσταση των παραγώγων, της αντιστάθμισης του κινδύνου. Η ύπαρξη αυτής της δυνατότητας είναι απολύτως απαραίτητη για οποιονδήποτε μεγάλο επενδυτή, προκειμένου να εισέλθει σε μια αγορά, καθώς και για να αναβαθμιστεί αυτή η αγορά Δημιουργία παράλληλης αγοράς αναδυόμενων αγορών Η αγορά συστάθηκε στο ΧΑΑ με τον Ν. 2533/1997 και εντάσσεται στο πλαίσιο της προσπάθειας του ΧΑΑ να ενισχύσει την παρουσία της ελληνικής κεφαλαιαγοράς στον χώρο των Βαλκανίων. Έδρα της αγοράς Αναδυόμενων Αγορών είναι το Χρηματιστηριακό Κέντρο Θεσσαλονίκης (ΧΚΘ), ενώ τα προϊόντα που θα διαπραγματεύονται σε αυτή θα είναι τα Ελληνικά Πιστοποιητικά, τα Επενδυτικά Κεφάλαια Αναδυόμενων Αγορών και οι μετοχές των Εταιριών Επενδύσεων Χαρτοφυλακίου Αναδυόμενων Αγορών. Το ΧΑΑ έχει ήδη συνάψει συμφωνίες ανταλλαγής πληροφοριών με τα Χρηματιστήρια Σόφιας, Βελιγραδίου και Βουκουρεστίου, ενώ με το χρηματιστήριο στο Βουκουρέστι έχει συναφθεί και συμφωνία συνεργασίας τόσο σε επίπεδο χρηματιστηρίων όσο και σε επίπεδο αρχών εποπτείας. Ωστόσο, παρά την πάροδο ικανού χρονικού διαστήματος είναι μικρό το ενδιαφέρον που έχει εκδηλωθεί τόσο από εταιρίες όσο και από μεσολαβούσες τράπεζες. Μέχρι τον Οκτώβριο του 2002 δεν είχε εισαχθεί κάποιο προϊόν σε αυτή την αγορά. Εκτιμάται από το ΧΑΑ ότι ένας λόγος της απροθυμίας των εταιριών μη κοινοτικών χωρών είναι ότι πρέπει ήδη να είναι εισηγμένες σε άλλο χρηματιστήριο, και συνεπώς η ελληνική κεφαλαιαγορά περιέρχεται σε δεύτερη μοίρα και δεν αποκομίζει ουσιαστικά οφέλη από αυτή την αγορά. Ο όρος αυτός δεν επιβάλλεται από την κοινοτική νομοθεσία και πρόσφατα απαλείφθηκε, ώστε να μπορέσουν να αναπτυχθούν τα ενδιαφέροντα προϊόντα της νέας αγοράς. Για άλλους παρατηρητές 5

6 σημαντικοί λόγοι της αδράνειας είναι η οικονομική κατάσταση στις γειτονικές χώρες και η απροθυμία των ελληνικών τραπεζών να διαμεσολαβήσουν Δημιουργία ηλεκτρονικής δευτερογενούς αγοράς τίτλων σταθερού εισοδήματος Ο Ν. 2533/1997 συγκρότησε την Αγορά Αξιών Σταθερού Εισοδήματος, στην οποία διαπραγματεύονται τα ομόλογα. Η διαπραγμάτευση των αξιών στην ηλεκτρονική δευτερογενή αγορά ομολόγων του ΧΑΑ γίνεται βάσει του συστήματος συναλλαγών, που εγκατέστησε το ΧΑΑ σε άμεση συνεργασία με το Χρηματιστήριο της Μαδρίτης. Το σύστημα, που προσαρμόστηκε στα ελληνικά και βελτιώθηκε για να εξυπηρετήσει αποτελεσματικά τις ανάγκες της ελληνικής αγοράς, χρησιμοποιεί το εκτεταμένο ιδιωτικό δίκτυο επικοινωνιών που έχει εγκαταστήσει το ΧΑΑ, ενώ οι συναλλαγές γίνονται από τα γραφεία των μελών. Βασικοί στόχοι αυτού του συστήματος είναι: Η άμεση εγκατάσταση, με μικρό κόστος, ηλεκτρονικού συστήματος διαχείρισης ομολόγων Η διαμόρφωση αποτελεσματικών τιμών για τους μικροκατόχους ομολόγων και για την αποτίμηση των χαρτοφυλακίων των θεσμικών επενδυτών Η ικανοποίηση των βασικών αναγκών του ΧΑΑ και των μελών. Η πιλοτική λειτουργία της αγοράς πραγματοποιήθηκε το τελευταίο τρίμηνο του 1997, ενώ παράλληλα ολοκληρώθηκε η εκπαίδευση των χρηστών του συστήματος. Ωστόσο, στην πράξη η αγορά αυτή δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί μέχρι σήμερα λόγω της παράλληλης λειτουργίας αντίστοιχης αγοράς στην Τράπεζα της Ελλάδας, στην οποία συμμετέχουν οι τράπεζες με μεγάλες συναλλαγές. Πάντως, δεν έχει λυθεί το πρόβλημα της αποτελεσματικής διαπραγμάτευσης ποσοτήτων λιανικής σε ομόλογα. Όταν το ΧΑΑ ανέλαβε την πρωτοβουλία αυτή το 1995, εξασφάλισε τη σύμφωνη γνώμη του Υπουργείου Οικονομικών, ως εκδότη των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου, και της Τράπεζας της Ελλάδας. Μετά την εγκατάσταση του συστήματος, ωστόσο, η Κεντρική Τράπεζα αντιμετώπιζε λόγω της ΟΝΕ πρόβλημα σημαντικής συρρίκνωσης των δραστηριοτήτων της και αποφάσισε να κρατήσει για λογαριασμό της τη λειτουργία της αγοράς κρατικών τίτλων, έχοντας εξασφαλίσει την υποστήριξη των εμπορικών τραπεζών, οι οποίες προτιμούσαν ένα κλειστό σύστημα χονδρικής για τη διαμόρφωση των τιμών διαπραγμάτευσης. Δεν επιθυμούσαν να υπάρξει μηχανισμός για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών τιμών λιανικής, παρά την ύπαρξη 6

7 χιλιάδων μικροκατόχων κρατικών ομολόγων, γιατί θα είχαν σημαντικές απώλειες προμηθειών από τις συναλλαγές με τους πελάτες τους. Είναι πάντως άξιο απορίας, πως ο εκδότης, το κράτος δηλαδή, επέτρεψε την απαξίωση του προϊόντος του σε επίπεδο λιανικής Ανάπτυξη ολοκληρωμένου ηλεκτρονικού συστήματος συναλλαγών Η πληροφοριακή ανάπτυξη του ΧΑΑ ήταν ένα από τα κεντρικά ζητήματα του προηγούμενου Επιχειρησιακού Σχεδίου ( ) του ΧΑΑ και είχε ως κεντρικούς στόχους τα εξής: Την ανάπτυξη υψηλού επιπέδου ανταγωνιστικών υπηρεσιών προς τα μέλη του ΧΑΑ και τους τελικούς επενδυτές. Την παροχή δυνατότητας επεξεργασίας υψηλού αριθμού εντολών και πράξεων για την κάλυψη των συνεχώς αυξανόμενων απαιτήσεων. Την παροχή εργαλείων για την καλύτερη παρακολούθηση και επίβλεψη της αγοράς. Τη δημιουργία πληροφοριακής υποδομής αντίστοιχης με αυτή των αναπτυγμένων αγορών. Τη μείωση του κόστους συναλλαγών. Την πλήρη αυτοματοποίηση της διαδικασίας διαπραγμάτευσης και εκκαθάρισης. Για την υλοποίηση του ΟΑΣΗΣ η Διοίκηση του ΧΑΑ κατέληξε το 1997 στα Χρηματιστήρια Σικάγου και Σουηδίας, όσον αφορά τις αγορές μετρητοίς και παραγώγων αντίστοιχα. Οι προμηθευτές συνεργάστηκαν με τοπικό οίκο πληροφορικής και την ΑΣΥΚ, που είχαν αναλάβει τη διαχείριση υλοποίησης του έργου. Η απαραίτητη προσαρμογή και τροποποίηση του λογισμικού έγινε επίσης από τοπικό οίκο, και η πρώτη φάση λειτουργεί ικανοποιητικά από το Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται τα βασικά ορόσημα που αφορούν την ανάπτυξη της τεχνολογικής υποδομής του ΧΑΑ Αυτόματο Σύστημα Ηλεκτρονικών Συναλλαγών (ΑΣΗΣ) 1995 Δίκτυο χρηματιστηριακών συναλλαγών με κόμβους σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη Περιφερειακά Συστήματα: Σύστημα Εποπτείας Σύστημα Στατιστικής και Πληροφόρησης Feed Information Center (FIC) 7

8 1999 Σύστημα Άυλων Τίτλων (ΣΑΤ) 1999 Σύστημα ΟΑΣΗΣ (που περιλαμβάνει υποσύστημα διαπραγμάτευσης μετοχών και υποσύστημα διαπραγμάτευσης και εκκαθάρισης παραγώγων) 2000 Υποστήριξη πρωτοκόλλου επικοινωνίας (ΑΡΙ) μεταξύ των εφαρμογών των μελών και του υποσυστήματος παραγώγων (Omnet API Services) 2001 Υποστήριξη πρωτοκόλλου επικοινωνίας (ΑΡΙ) μεταξύ των εφαρμογών των μελών και του υποσυστήματος μετοχών (ODL) 2001 Επέκταση ΔΧΣ Το έργο της «Πληροφοριακής Ανάπτυξης του ΧΑΑ» συγχρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκσυγχρονισμού της Δημόσιας Διοίκησης του Β Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης για την Ελλάδα (Ε.Π. «Κλεισθένης») και είχε εξαετές χρονοδιάγραμμα υλοποίησης ( ). Εντάχθηκε οριστικά στο Πρόγραμμα «Κλεισθένης» τον Ιούλιο του 1996, με αρχικό προϋπολογισμό 3.9 δις δρχ. Ως αποτέλεσμα της επιτυχημένης πορείας εκτέλεσης, ο προϋπολογισμός του έργου στο πρόγραμμα «Κλεισθένης» αυξήθηκε σταδιακά στα 7 περίπου δις δρχ. (δηλαδή κατά περίπου 80%), ενώ εάν συνυπολογιστούν και μεταγενέστερες ενέργειες των οποίων η συγχρηματοδότηση δεν ήταν δυνατό να ενταχθεί στο Ε.Π. «Κλεισθένης», τότε το συνολικό ύψος των επενδύσεων του ΧΑΑ σε πληροφοριακή υποδομή ξεπερνά τα 9.1 δις δρχ. (περίπου 26,7 εκ.) για την περίοδο Η υλοποίηση του έργου της «Πληροφοριακής Ανάπτυξης του ΧΑΑ» έλαβε υπόψη της και συντονίστηκε και με άλλα έργα που εκτελέστηκαν την ίδια περίοδο στην κεφαλαιαγορά, τα κυριότερα από τα οποία είναι: Η αποϋλοποίηση των τίτλων μέσω της ανάπτυξης του συστήματος ΣΑΤ του Κεντρικού Αποθετηρίου Αξιών. Η δημιουργία του Χρηματιστηρίου Παραγώγων Αθηνών και της ΕΤΕΣΕΠ και η ενεργοποίηση της ελληνικής αγοράς παραγώγων χρηματιστηριακών προϊόντων. Η αντιμετώπιση του «Προβλήματος του 2000». Η μετάβαση σε «Περιβάλλον ευρώ». Το Δίκτυο Χρηματιστηριακών Συναλλαγών. Ειδικότερα, το Δίκτυο Χρηματιστηριακών Συναλλαγών (ΔΧΣ) είναι η δικτυακή υποδομή που συνδέει τα πληροφοριακά συστήματα των συμμετεχόντων στην ελληνική κεφαλαιαγορά. 8

9 Το 1995 το τότε σύστημα συναλλαγών (ΑΣΗΣ) είχε τερματικά μόνο στην αίθουσα συνεδριάσεων του ΧΑΑ στην Αθήνα, ενώ σήμερα το ΔΧΣ είναι υπεύθυνο για την δικτυακή διασύνδεση των εξής: Κύριος Κόμβος (Primary Site) στη Σοφοκλέους Δευτερεύων Κόμβος (Secondary Site) στην Ευριπίδου Χρηματιστηριακό Κέντρο Θεσσαλονίκης ΧΠΑ / ΕΤΕΣΕΠ Γραφεία Χρηματιστηρίου (Αιόλου/Σοφοκλέους) Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ΑΣΥΚ ΚΑΑ Γραφεία μελών. Ο αριθμός απομακρυσμένων κόμβων του ΔΧΣ από 65, όταν πρωτολειτούργησε το 1966, αυξήθηκε σε 162 το Έτσι, έδωσε τη δυνατότητα της λειτουργίας των μελών μόνο από τα γραφεία τους και της οριστικής κατάργησης της αίθουσας συνεδρίασης. Η αύξηση του αριθμού των μελών αλλά και του όγκου συναλλαγών δημιούργησε την ανάγκη για ένα πολύ μεγάλο αριθμό τερματικών που να συνδέονται στα κεντρικά συστήματα του ΧΑΑ μέσω ΔΧΣ. Έτσι, ενώ το 1995 υπήρχαν περίπου 150 τερματικά του ΑΣΗΣ στην αίθουσα συναλλαγών, σήμερα υπάρχουν στα γραφεία των μελών περισσότερα από 1200 τερματικά των εφαρμογών ΟΑΣΗΣ και ΣΑΤ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει και ένας επιπλέον αριθμός τερματικών για τα ομόλογα, τα οποία όμως δεν χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση Βελτίωση της διαφάνειας, του ελέγχου της αγοράς και της διασποράς της πληροφόρησης Με τον Ν. 2396/1996 ενσωματώθηκαν στην ελληνική νομοθεσία οι Κοινοτικές Οδηγίες περί Παροχής Υπηρεσιών και Επάρκειας Κεφαλαίων των ΕΠΕΥ. Ο Ν. αυτός θεσμοθέτησε την πρόσβαση ξένων ΕΠΕΥ στην ελληνική κεφαλαιαγορά. Με τον Ν. 2324/1995 επετράπησαν οι εκτός κύκλου συναλλαγές, οι πωλήσεις μετοχών με συμφωνία επαναγοράς, καθώς και η εκτέλεση αντίθετων εντολών. Το ΧΑΑ προχώρησε στην καταγραφή των βασικών μετόχων των εισηγμένων εταιριών (κάτοχοι άνω του 10% των μετοχών σε κάθε εταιρία), ώστε να 9

10 διαπιστωθούν οι ανακατατάξεις εκείνες στη μετοχική σύνθεση, που έγιναν χωρίς την προβλεπόμενη από τον Ν. ενημέρωση του επενδυτικού κοινού. Ο Ν. 2533/1997 επέβαλε στους μετόχους που κατέχουν ποσοστό μεγαλύτερο από 10% των δικαιωμάτων ψήφου σε μία εταιρία να ενημερώνουν την εταιρία και το ΧΑΑ κατά τον πρώτο χρόνο εισαγωγής της εταιρίας στο χρηματιστήριο, για οποιαδήποτε μεταβολή ίση ή μεγαλύτερη από 1,5% στα δικαιώματα ψήφου που κατέχουν. Τα ποσοστά αυτά τροποποιούνται συνεχώς προς το αυστηρότερο. Με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΧΑΑ ορίστηκαν οι πληροφορίες που πρέπει να δημοσιεύονται κατά τις εξαγορές, αποσχίσεις κλάδων και μεταβολές της κύριας δραστηριότητας εισηγμένης εταιρίας. Ειδικό τμήμα του ΧΑΑ παρακολουθεί καθημερινά τα δημοσιεύματα του οικονομικού τύπου με πληροφορίες για τις εισηγμένες εταιρίες και διασταυρώνει την εγκυρότητά τους, ζητώντας απαντήσεις από τις διοικήσεις των εταιριών, με στόχο την αποφυγή διάχυσης παραπλανητικών ειδήσεων και ψιθύρων, που ενδέχεται να επηρεάσουν την τιμή των μετοχών. Συστάθηκε στο ΧΑΑ τμήμα ελέγχου των συναλλαγών για τον εντοπισμό παράτυπων και ανορθόδοξων συναλλαγών επηρεασμού των τιμών και των όγκων των συναλλαγών. Συστάθηκε στο ΧΑΑ τμήμα διάχυσης της πληροφόρησης, μέσω εκδόσεων και εταιριών πληροφόρησης, ώστε να επιτευχθεί μεγαλύτερη διασπορά της Ενίσχυση της προστασίας των επενδυτών Για την ενίσχυση της προστασίας των επενδυτών διαμορφώθηκε με τη συνεργασία των παραγόντων της αγοράς ένα νέο κεφάλαιο κάλυψης των συναλλαγών, το Επικουρικό, αλλά αναμορφώθηκε και η σύνθεση του Συνεγγυητικού. Το Επικουρικό Κεφάλαιο Εκκαθάρισης ΧΑΑ σχηματίστηκε με τον Ν. 2471/1997, και οι διατάξεις του τροποποιήθηκαν από τον Ν. 2533/1997. Το Επικουρικό τελούσε αρχικά υπό τη διαχείριση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΧΑΑ (και ακολούθως του ΚΑΑ) και ενεργοποιείται, όταν παρουσιάζονται καθυστερήσεις στη διαδικασία εκκαθάρισης, οι οποίες δημιουργούν διαταραχές στη χρηματιστηριακή αγορά. Το Συνεγγυητικό Κεφάλαιο Εξασφάλισης Επενδυτικών Υπηρεσιών αναμορφώθηκε με τον Ν. 2533/1997, όπου ορίστηκε ότι οι εισφορές των Εταιριών Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών θα καθορίζονται από το ύψος των μέσων συναλλαγών 10

11 τριημέρου των μελών του ΧΑΑ κατά το τελευταίο έτος, όπως ειδικότερα θα ορίζεται με αποφάσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς Μείωση του κόστους των συναλλαγών Με σειρά αποφάσεων του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς τροποποιήθηκε η τιμολογιακή πολιτική του ΧΑΑ και του ΚΑΑ, με αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά το κόστος συναλλαγής και εκκαθάρισης των μελών και κατά συνέπεια των επενδυτών. Συγκεκριμένα, μειώθηκε σημαντικά η εισφορά στο ΑΣΗΣ (0,02% από 0,04% επί της αξίας συναλλαγών και καταβολή 20 δρχ. ανά εισαγόμενη στο ΑΣΗΣ εντολή), μειώθηκαν από 0,3% σε 0,06% της αξίας των συναλλαγών τα μεταβιβαστικά δικαιώματα επί ονομαστικών μετοχών ή αποθετηρίων εγγράφων, και μειώθηκε σε 0,011% η εισφορά για την εκκαθάριση χρηματιστηριακών συναλλαγών επί ανωνύμων μετοχών ή ανωνύμων αποθετηρίων εγγράφων. Με τις τροποποιήσεις αυτές είχε ήδη μειωθεί το 1999 το κόστος συναλλαγής-εκκαθάρισης για τους επενδυτές στο 30-35% του κόστους που ίσχυε το Στο πλαίσιο της αναμόρφωσης της τιμολογιακής πολιτικής του ΧΑΑ έγινε εξορθολογισμός της συνδρομής των εισηγμένων εταιριών, που επιβάλλεται ως ποσοστό επί της χρηματιστηριακής τους αξίας. Οι αλλαγές που έγιναν επέφεραν μείωση της χρέωσης στις εταιρίες με μεγάλη χρηματιστηριακή αξία, με ταυτόχρονη θέσπιση ελάχιστου ορίου συνδρομής, με αποτέλεσμα να εκλογικεύεται το ύψος των συνδρομών των εισηγμένων εταιριών. Τέλος, αναμορφώθηκαν και τα δικαιώματα διαπραγμάτευσης χρεωγράφων στο ΧΑΑ, προκειμένου να υπολογίζονται ως ποσοστό επί της αξίας της έκδοσης. Από την άλλη πλευρά, επεβλήθηκε φόρος 0,06% αποκλειστικά επί των πωλήσεων μετοχών, ο οποίος όμως μόνο μερικώς αντιστάθμισε για τους πωλητές τις επιτευχθείσες μειώσεις κόστους. Ήδη, από το 2001 ο φόρος αυτός μειώθηκε στο 0,03% και στα τέλη του 2002 συζητείται η κατάργησή του. Οι ενέργειες αυτές εντάσσονται στην αντίληψη ότι το κόστος συναλλαγών αποτελεί παράμετρο που επηρεάζει σημαντικά την ανταγωνιστικότητα των χρηματιστηρίων. Η διεθνοποίηση των αγορών απαιτεί την άμεση μείωση του κόστους συναλλαγών για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας. Είναι αξιοσημείωτη η μεγάλη διαφορά στο κόστος αυτό μεταξύ των αγορών των ΗΠΑ και της Ευρώπης, που επιβάλλει στις αγορές της τελευταίας την πραγματοποίηση σημαντικών επενδύσεων και 11

12 οικονομικών κλίμακας για τον περιορισμό του λειτουργικού κόστους και τη μείωση των προμηθειών. Τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια μέχρι σήμερα έχουν ιδιαίτερα υψηλό κόστος συναλλαγών, που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα προσέλκυσης μεγάλων κεφαλαίων από ξένους θεσμικούς επενδυτές, οι οποίοι υπό άλλες συνθήκες θα επιθυμούσαν να επενδύσουν στις ευρωπαϊκές αγορές Συνεργασία με τους Financial Times για τη δημιουργία κοινών Δεικτών FTSE/XAA και προβολή του ΧΑΑ Ο πρώτος Δείκτης FTSE/ΧΑΑ αποτελεί προϊόν συνεργασίας του ΧΑΑ με τους Financial Times και το Χρηματιστήριο του Λονδίνου και αντιπροσωπεύει 20 μετοχές υψηλής εμπορευσιμότητας και αξιοπιστίας. Ο Δείκτης άρχισε να υπολογίζεται από τον Σεπτέμβριο του Ακολούθως, άρχισε η διαπραγμάτευση του FTSE/ΧΑΑ 40 με μετοχές μεσαίας κεφαλαιοποίησης και το 2001 παρουσιάστηκε δείκτης μικρής κεφαλαιοποίησης 80 εταιριών. Παράλληλα, από το 1995 άρχισε η συστηματική προώθηση δημοσιεύσεων για το ΧΑΑ στον διεθνή τύπο (Institution Investor, Euromoney, Herald Tribune, Financial Times, Economist, Forbes, Wall Street Journal, κ.ά.), ενώ οργανώθηκαν οι πρώτες εκδηλώσεις προβολής της ελληνικής κεφαλαιαγοράς στο Λονδίνο και στη Ν. Υόρκη το 1996 και το 1997 και στη Βοστώνη το Οι εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν το 1997 συνδυάστηκαν και με παρουσίαση του νέου Δείκτη FTSE/ΧΑΑ 20, στον οποίο αντιπροσωπεύονται οι εταιρίες μεγάλης κεφαλαιοποίησης. Ακολούθησε ο δείκτης FTSE/XAA 40 με εταιρίες μεσαίας κεφαλαιοποίησης. Μαζί οι δύο δείκτες αντιπροσωπεύουν το 67,4% της συνολικής κεφαλαιοποίησης της αγοράς. Οι δύο αυτοί δείκτες, και ιδίως ο πρώτος, υπήρξαν το σχήμα μέσω του οποίου υλοποιήθηκε η διεθνοποίηση της ελληνικής κεφαλαιαγοράς. Υπήρξε το προϊόν που αντιπροσώπευε τις μεγαλύτερες εισηγμένες εταιρίες και μέσω της on-line καταγραφής στο χρηματιστήριο παραγώγων έδωσε τη δυνατότητα στους επενδυτές να αντισταθμίζουν τον κίνδυνο που αναλάμβαναν στην υποκείμενη αγορά. Και αυτό υπήρξε το μεγάλο όφελος από την ίδρυση και λειτουργία της αγοράς παραγώγων, που αποδεικνύεται, άλλωστε, από τους υψηλούς όγκους συναλλαγών στο ΧΠΑ. Μεσολάβησε περίοδος αδράνειας, αλλά ήδη από το 2000 υπήρξε σημαντική επανεργοποίηση της εκστρατείας προβολής του ΧΑΑ. 12

13 Η διεθνής παρουσία του ΧΑΑ επιβεβαιώθηκε με την αποδοχή του ως πλήρους μέλους της Διεθνούς Ομοσπονδίας Χρηματιστηρίων (FIBV) τον Οκτώβριο του Παράλληλα, το ΧΑΑ συμμετέχει ενεργά στην Ομοσπονδία Ευρωπαϊκών Χρηματιστηρίων. Αποτέλεσμα των παραπάνω ενεργειών ήταν η ανάπτυξη του βάθους της ελληνικής κεφαλαιαγοράς. Στο τέλος του 1998 διαπραγματεύονταν στο ΧΑΑ 246 εισηγμένες εταιρίες, σε σύγκριση με 204 το 1995 και 142 το Ήδη, στο τέλος του 2001 είχαν εισαχθεί 350 εταιρίες. Το 1994 ήταν μια σημαντική χρονιά ως προς τον αριθμό νέων εταιριών που εισήγαγαν τις μετοχές τους στο χρηματιστήριο. Συνολικά 48 νέες εταιρίες άντλησαν από την κεφαλαιαγορά 99 δις δρχ., δημιουργώντας στο ΧΑΑ νέους κλάδους (εταιρίες συμμετοχών, επιβατηγού ναυτιλίας, έντυπης πληροφορικής, πληροφορικής, κατασκευαστικές, μέσων μαζικής ενημέρωσης, ιχθυοκαλλιέργειας). Το 1995 επιβραδύνθηκε ο αριθμός εισαγωγής μετοχών νέων εταιριών, παρατηρήθηκε όμως έντονο ενδιαφέρον για εισαγωγές στην Παράλληλη Αγορά. Ειδικότερα, 10 νέες εταιρίες εισήγαγαν τις μετοχές τους στην Κύρια Αγορά και 10 στην Παράλληλη Αγορά. Τα συνολικά αντληθέντα κεφάλαια από δημόσιες εγγραφές ανήλθαν σε 24 δις δρχ. περίπου ( 70,4 εκ.). Η Παράλληλη Αγορά αναβαθμίστηκε, παρουσιάζοντας αξιόλογο δυναμισμό. Οι εταιρίες αυξήθηκαν από 5 στις αρχές του 1994 σε 25 στα τέλη του 1995 και σε 50 στο τέλος του Στο τέλος Αυγούστου του 1995 καταρτίστηκε δείκτης για την Παράλληλη Αγορά, ο οποίος υπολογίστηκε αναδρομικά από την αρχή του έτους. Η αξία των συναλλαγών στις εισηγμένες μετοχές αυξήθηκε περισσότερο από 22 φορές κατά την περίοδο , ενώ η μέση ημερήσια αξία συναλλαγών αυξήθηκε από 2,6 δις δρχ. το 1990, που ήταν η καλύτερη προηγούμενη χρονιά στο ΧΑΑ, σε 5 δις δρχ. το 1994 και σε 56,1 περίπου δις δρχ. το Είναι αξιοσημείωτο ότι η μέση ετήσια αύξηση των συναλλαγών στη δεκαετία ανήλθε στο εντυπωσιακό 54,2%, που τοποθετεί την ελληνική αγορά στις πρώτες θέσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κεφαλαιοποίηση της αγοράς κατά την περίοδο αυξήθηκε από 3 τρις στα 23 τρις δρχ. (περίπου ,1 δις), ενώ από το 1990 έως τα τέλη του 2000 η κεφαλαιοποίηση του ΧΑΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε επτά φορές, φθάνοντας στο 95%. Ο Γενικός Δείκτης Τιμών του ΧΑΑ ξεκινώντας από τις 869 μονάδες στο τέλος του 1994, ξεπέρασε τις 3,149 μονάδες τον Δεκέμβριο του 1998, δημιουργώντας νέο 13

14 ρεκόρ από την αλλαγή υπολογισμού της βάσης του το Η ετήσια απόδοση του Γενικού Δείκτη από 2,1% το 1996 ανήλθε σε 58% το 1997 και σε 85% το Το 1999 υπήρξε χρονιά-σταθμός για το ΧΑΑ, αφού η χρηματιστηριακή αξία έφτασε τα 76 τρις δρχ. ( ,4 δις), οι ημερήσιες συναλλαγές αυξήθηκαν στα 200 δις δρχ. ( ,6 εκ.) και ο γενικός δείκτης ανήλθε στις 6500 μονάδες. Η περίοδος μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1999 χαρακτηρίζεται ως φάση έντονης υπερθέρμανσης της αγοράς και επενδυτικών υπερβολών. Την ακολούθησε, όπως ήταν φυσικό, φάση διόρθωσης και έντονης προσαρμογής των τιμών των μετοχών. Ωστόσο, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι κατά την τελευταία αυτή περίοδο οι ιδιώτες επενδυτές αυξήθηκαν εντυπωσιακά (περίπου στο 1,5 εκατομμύριο), πολλοί από αυτούς ερχόμενοι για πρώτη φορά σε επαφή με την κεφαλαιαγορά. Ένα χαρακτηριστικό της αγοράς που προέκυψε μέσω της πολιτικής των ιδιωτικοποιήσεων-μετοχοποιήσεων του ελληνικού Δημοσίου είναι η σημαντική ενίσχυση, ιδίως από την εισαγωγή των μετοχών του ΟΤΕ στο ΧΑΑ και μετά, των κρατικών επιχειρήσεων, τόσο στην κεφαλαιοποίηση της αγοράς, όσο και στους δείκτες της αγοράς. Ειδικότερα, τον Απρίλιο του 2002 εκτιμήθηκε ότι το 42% της συνολικής κεφαλαιοποίησης του ΧΑΑ ελεγχόταν άμεσα ή εμμεσα από το κράτος, ενώ το ποσοστό των κρατικών εταιριών στον Γενικό Δείκτη έφτασε το 48% με έντεκα επιχειρήσεις, ενώ 49 επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα έχουν βαρύτητα στον Δείκτη 52%. Από τις 12 μεγαλύτερες σε κεφαλαιοποίηση εταιρίες, που αντιπροσωπεύουν το 68,5 της συνολικής βαρύτητας του Γ.Δ., οι 6 κρατικές εταιρίες έχουν βαρύτητα 40,1%, έναντι 28,4% που είναι η βαρύτητα των υπολοίπων 6 εταιριών που ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα. Η μεγάλη βαρύτητα των μετοχών των υπό κρατικό έλεγχο εταιριών στον Γ.Δ. ουσιαστικά ισχυροποιεί το διατυπούμενο τελευταία επιχείρημα ότι το ΧΑΑ έχει καταστεί ευάλωτο στον κρατικό παρεμβατισμό. 14

15 2. Κεφάλαιο Δεύτερο: Κεφαλαιαγορά, Διαπραγμάτευση, Συναλλαγές 2.1. Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών: θεσμικό πλαίσιο και οργάνωση Ιστορικό Το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών (ΧΑΑ) ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1876 με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου και είχε ως πρώτα αντικείμενα διαπραγμάτευσης τις ομολογίες των Εθνικών Δανείων και τις μετοχές της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας. Τέσσερα χρόνια αργότερα εκλέχθηκε η πρώτη Διοικούσα Επιτροπή του Χρηματιστηρίου και από τον Μάιο του 1880 το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών άρχισε να λειτουργεί επίσημα. Το Βασιλικό Διάταγμα της 12/16 Ιουνίου 1909 όρισε το χρηματιστήριο ως τον μοναδικό οργανωμένο χώρο για την εκτέλεση συμβάσεων και συναλλαγών σε τίτλους του δημοσίου ή σε τίτλους αναγνωρισμένων τραπεζών ή άλλων ανωνύμων εταιριών. Από το 1880 το ΧΑΑ λειτούργησε ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και από το 1909 μέχρι το 1995 ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Ο Ν. 2324/1995 μετέτρεψε το ΧΑΑ σε ανώνυμη εταιρία με μοναδικό μέτοχο το Ελληνικό Δημόσιο και μετοχικό κεφάλαιο ίσο με 5 δις δρχ. Το 1997 και το 1998 πραγματοποιήθηκαν μερικές ιδιωτικοποιήσεις του ΧΑΑ, με διάθεση των μετοχών στα μέλη του, σε θεσμικούς επενδυτές και στις εισηγμένες σε αυτό εταιρίες. Ακολούθως, το 1999 ιδρύθηκε η Ελληνικά Χρηματιστήρια Ανώνυμη Εταιρία Συμμετοχών (ΕΧΑΕ) ως μητρική εταιρία του ΧΑΑ και έμμεσα των άλλων εταιριών. Η μετοχή της ΕΧΑΕ εισήχθη προς διαπραγμάτευση στην αγορά, και η μετοχική σύνθεση της εταιρίας διαμορφώθηκε ως εξής: ΔΕΚΑ 40,7 % Πιστωτικά ιδρύματα 27,6 % Μέλη ΧΑΑ 4,6 % Εισηγμένες εταιρίες 5,8 % Ασφαλιστικές εταιρίες 2,1 % Ασφαλιστικά ταμεία 4,0 % Θεσμικοί επενδυτές 5,1 % Λοιποί επενδυτές 10,1 % Η ΕΧΑΕ είναι εταιρία συμμετοχών, με σκοπό της, σύμφωνα με το καταστατικό της, τη συμμετοχή σε επιχειρήσεις που αναπτύσσουν δραστηριότητες σχετικές με τη λειτουργία και την υποστήριξη οργανωμένων αγορών κεφαλαίου. Μάλιστα, από τα 15

16 τέλη του 2001 συμμετέχει στο νέο δείκτη FTSE/MV Exchanges, τον οποίο δημιούργησαν οι εταιρίες FTSE και Mondo Visione, θέλοντας να διευκολύνουν τους διεθνείς επενδυτές να συγκρίνουν και να αξιολογήσουν τις επιδόσεις των εισηγμένων χρηματιστηρίων. Με τη χρήση του δείκτη προσδοκάται ότι το επενδυτικό κοινό θα μπορέσει να παρακολουθήσει τις εξελίξεις, τόσο για τις μεμονωμένες εταιρίεςχρηματιστήρια, οι οποίες θα μετέσχουν στο νέο δείκτη, όσο και για τον κλάδο συνολικά. Ο ρόλος που η ΕΧΑΕ προορίζεται να διαδραματίσει επικεντρώνεται στους ακόλουθους άξονες: Διαρκής ανάπτυξη αγοράς Ανάπτυξη νέων προϊόντων και αγορών Προώθηση διεθνών συνεργασιών Ορθολογικοποίηση του ομίλου της ΕΧΑΕ Η ΕΧΑΕ λειτουργεί ως εταιρία η οποία χαράσσει τη στρατηγική του ομίλου και παρακολουθεί την πορεία της υλοποίησής της από τις εταιρίες που ελέγχει. Η ΕΧΑΕ κατέχει το 100% των μετοχών του ΧΑΑ. Το ΧΑΑ με τη σειρά του κατείχε μέχρι τα τέλη του 2001 στρατηγικά μερίδια στις άλλες εταιρίες του Ομίλου. Η διάρθρωση του Ομίλου μέχρι τα τέλη του 2001 εμφανίζεται στο διάγραμμα 2.1, στο οποίο περιλαμβάνονται μόνο οι εσωτερικές συμμετοχές και όχι οι τρίτοι μέτοχοι. Στα τέλη του 2001 πραγματοποιήθηκε σχεδιασμένη αναδιάρθρωση του Ομίλου της ΕΧΑΕ. Η γενική συνέλευση της ΕΧΑΕ αποφάσισε αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου με εισφορά σε είδος των μετοχών των θυγατρικών που κατείχαν τρίτοι, οι οποίοι παρέλαβαν μετοχές της ΕΧΑΕ με συγκεκριμένη σχέση ανταλλαγής. Έτσι, η ΕΧΑΕ διαθέτει πλέον το σύνολο των μετοχών όλων των θυγατρικών εταιριών, εκτός από το ΚΑΑ, στο οποίο κατέχει περίπου το 72% του κεφαλαίου. Μέχρι τα τέλη του 2002 αναμένεται, μετά από κυβερνητική εξαγγελία, η πληρης απεμπλοκή του κράτους από το μετοχικό κεφάλαιο της ΕΧΑΕ, με τη διάθεση του υπολοίπου 33,4% που κατέχει σε επιλεγμένους μεγάλους ήδη μετόχους της εταιρίας, κυρίως τράπεζες. Όμως, οι μέτοχοι αυτοί αξιώνουν από την ΕΧΑΕ να αγοράσει συγχρόνως μετοχές του ΚΑΑ, περίπου το 28% του συνόλου, που ακόμη κατέχουν και η αποτίμησή τους κυμαίνεται στα 20 εκατ. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2.1. Διάρθρωση του Ομίλου ΕΧΑΕ (Νοέμβριος 2001) 16

17 ΕΧΑΕ Χ.Α.Α. 100% 38% 35% 35% 34% 37% ΚΑΑ ΧΠΑ 13,67% 9,2% ΕΤΕΣΕΠ ΧΚΘ ΑΣΥΚ 1,12% Το ΧΑΑ τελεί υπό την εποπτεία της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και συμμετέχει στην οργάνωση και λειτουργία της κεφαλαιαγοράς στην Ελλάδα. Στην κεφαλαιαγορά δραστηριοποιούνται διάφορα φυσικά και νομικά πρόσωπα. Αυτά είναι οι εκδότριες εταιρίες (χρήστες κεφαλαίων) και οι επενδυτές (προμηθευτές κεφαλαίων), καθώς και αυτοί που μεσολαβούν για την καλή λειτουργία της αγοράς, δηλαδή οι εταιρίες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η κεφαλαιαγορά χωρίζεται σε δύο κύρια μέρη: την πρωτογενή αγορά και τη δευτερογενή αγορά. Πρωτογενής αγορά Η πρωτογενής αγορά αφορά την έκδοση κινητών αξιών και τη διάθεσή τους στο επενδυτικό κοινό. Οι χρήστες κεφαλαίων (εκδότριες εταιρίες ή οργανισμοί) προέρχονται βασικά από τον ιδιωτικό τομέα (κυρίως για τη διάθεση μετοχών) αλλά και από τον Δημόσιο (κυρίως έκδοση κρατικών ομολόγων, αλλά και εταιρίες του δημοσίου, που αποκρατικοποιούνται μέσω διάθεσης μετοχών στο κοινό). Η εισαγωγή των κινητών αξιών στο ΧΑΑ εξασφαλίζει τη διαπραγμάτευσή τους σε μια οργανωμένη αγορά. Οι προμηθευτές κεφαλαίων (θεσμικοί και ιδιώτες επενδυτές) εκτιμούν αυτή τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης, επειδή συνεπάγεται μεγαλύτερη 17

18 ευχέρεια ρευστοποίησης των επενδύσεών τους και κατ επέκταση μεγαλύτερη ευελιξία στη διαχείριση του επενδυτικού τους χαρτοφυλακίου με μειωμένο κόστος. Η εισαγωγή στο ΧΑΑ επιτρέπει, επίσης, τη σύγκλιση των κεφαλαιακών ροών, καθώς δίνει τη δυνατότητα σε αριθμό μικρών επενδυτών να ικανοποιήσουν τις κεφαλαιουχικές ανάγκες ενός σημαντικού χρήστη, μειώνει τον κίνδυνο για τους επενδυτές, οι οποίοι μπορούν να κατανείμουν το κεφάλαιό τους σε διαφορετικές επενδύσεις, δίνει ένα σημείο αναφοράς που επιτρέπει στους επενδυτές τη συνεχή τους ενημέρωση σχετικά με την αξία των περιουσιακών τους στοιχείων, ενώ η αποτελεσματικότητα μιας κεντρικής κεφαλαιαγοράς μειώνει το κόστος συναλλαγών. Οι εκδότριες εταιρίες εισάγουν προς διαπραγμάτευση τις κινητές τους αξίες, σύμφωνα με τις διαδικασίες εισαγωγής του ΧΑΑ και τις ρυθμίσεις που προβλέπει η νομοθεσία περί κεφαλαιαγορών. Η προσφορά των κινητών αξιών κατά την εισαγωγή μιας εταιρίας στο ΧΑΑ γίνεται με τη μεσολάβηση ενός ή περισσοτέρων αναδόχων, με την πληροφοριακή βάση ενός ενημερωτικού δελτίου, την πληρότητα του οποίου εγκρίνει το ΔΣ της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και το ΔΣ του ΧΑΑ. Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει τον αριθμό των εισαγωγών αξιογράφων στο ΧΑΑ, καθώς και το ύψος των αντληθέντων κεφαλαίων, για την περίοδο ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΑΞΙΟΓΡΑΦΩΝ ΣΤΟ ΧΑΑ Μετοχές Νέες Εισαγωγές Κύρια Αγορά Παράλληλη Αγορά Σύνολο Αντληθέντα κεφάλαια (δις δρχ.) 23,84 114,68 17,29 163,4 274,76 703,34 Μετοχές Αυξήσεις Κεφαλαίου Αντληθέντα κεφάλαια (δις δρχ.) 64,44 35,77 513,91 625, , ,31 Ομόλογα (δις δρχ.) Δημοσίου 6.643, , , , ,29 54,96 Ιδιωτικού τομέα 2,42 103, Διεθνή 105,02 96, Σύνολο ομολόγων 6.750, , , , ,29 54,96 Πηγή: Στατιστικό Δελτίο ΧΑΑ Δευτερογενής αγορά 18

19 Η δευτερογενής αγορά αφορά στη διαπραγμάτευση των εισηγμένων κινητών αξιών. Ευθύνη του ΧΑΑ είναι να παρέχει ένα περιβάλλον διαπραγμάτευσης, όπου διασταυρώνεται αποτελεσματικά η ζήτηση με την προσφορά τίτλων. Η αποτελεσματικότητα του περιβάλλοντος διαπραγμάτευσης εξαρτάται από τον μηχανισμό προσδιορισμού των τιμών που χρησιμοποιεί, τη διαφάνεια που παρέχει στους συναλλασσόμενους και την ταχύτητα διεκπεραίωσης των συναλλαγών. Στην Ελλάδα, από το 1992, το παρεχόμενο περιβάλλον διαπραγμάτευσης των τίτλων είναι ηλεκτρονικό. Σημειώνεται ότι η ηλεκτρονική διαπραγμάτευση εφαρμόζεται στα περισσότερα χρηματιστήρια του κόσμου. Οι υπό διαπραγμάτευση κινητές αξίες στο ΧΑΑ είναι μετοχές εισηγμένων εταιριών, δικαιώματα επί των μετοχών τους, ομόλογα του δημοσίου, ομολογιακά δάνεια εταιριών, μετατρέψιμα ομολογιακά δάνεια, ομόλογα με ρήτρα DM-USD-ECU-GBP, όπως επίσης και ομόλογα διεθνών οργανισμών, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και η Διεθνής Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης. Οι συναλλαγές σε χρυσές λίρες και σε χρυσό γενικά είναι σπάνιες. Το 1999 ξεκίνησαν οι συναλλαγές σε δικαιώματα προαίρεσης (options), σε συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures) και σε άλλα παράγωγα προϊόντα μέσω του Χρηματιστηρίου Παραγώγων Αθηνών. Η δευτερογενής αγορά χωρίζεται στην Κύρια και στην Παράλληλη αγορά. Ο διαχωρισμός των δύο αγορών γίνεται με βάση τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί μια εταιρία, για να εισαχθεί στη συγκεκριμένη αγορά του χρηματιστηρίου. Μετά την εισαγωγή στο χρηματιστήριο οι υποχρεώσεις των εταιριών, όσον αφορά την ενημέρωση του επενδυτικού κοινού, δεν διαφοροποιούνται. Η Κύρια αγορά περιλαμβάνει κινητές αξίες μεγάλων εταιριών (σήμερα μια εταιρία για να κάνει αίτηση εισαγωγής στην Κύρια αγορά του ΧΑΑ θα πρέπει να έχει ίδια κεφάλαια άνω των 4 δις δρχ.). Η Παράλληλη αγορά απευθύνεται σε μικρότερες εταιρίες, κυρίως επειδή οι όροι εισαγωγής επιβάλλουν ίδια κεφάλαια άνω του 1 δις δρχ. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τον αριθμό των εισηγμένων στις δύο βασικές αγορές του ΧΑΑ στο τέλος του έτους, για την περίοδο

20 ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΕΙΣΗΓΜΕΝΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ Κύρια Αγορά Παράλληλη Αγορά ΣΥΝΟΛΟ Σημ: Ο πίνακας αναφέρεται σε εισηγμένες εταιρίες των οποίων δεν έχει ανασταλεί η διαπραγμάτευση των μετοχών. Πηγή: Στατιστικό Δελτίο ΧΑΑ Σε όλα τα χρηματιστήρια δημιουργούνται και άλλες αγορές, για να καλυφθούν ειδικές ανάγκες, γενικώς όμως οι αγορές αυτές είναι μικρής σημασίας. Με τον Ν. 2733/99 ιδρύθηκε η Νέα Χρηματιστηριακή Αγορά (ΝΕΧΑ), με σκοπό να δώσει τη δυνατότητα άντλησης κεφαλαίων από την κεφαλαιαγορά σε μικρές, δυναμικές και καινοτόμες εταιρίες, οι οποίες δεν πληρούν τις προϋποθέσεις εισαγωγής στην Κύρια και στην Παράλληλη Αγορά και οι οποίες έχουν σημαντικά για τα μεγέθη τους επενδυτικά προγράμματα. Μεταξύ των ιδιαιτεροτήτων της ΝΕΧΑ περιλαμβάνονται η υποβολή επιχειρηματικού σχεδίου από την υποψήφια προς εισαγωγή εταιρία, όπως και ο θεσμός του ειδικού διαπραγματευτή (market maker), ο οποίος αναλαμβάνει να παρέχει ρευστότητα στις μετοχές της υποψήφιας εταιρίας. Ωστόσο, δύο χρόνια μετά την ίδρυση της ΝΕΧΑ έχουν εισαχθεί προς διαπραγμάτευση οι μετοχές μόνον δύο εταιριών. Υποβλήθηκαν αρκετές αιτήσεις εταιριών στο ΧΑΑ, αλλά υπήρξε δυστοκία στην εξεύρεση επιχειρήσεων που να παρουσιάζουν καινοτομική δραστηριότητα. Πολλές υποψήφιες εταιρίες δραστηριοποιούνται στον τομέα λογισμικού ή των λύσεων πληροφορικής, αλλά για το ΧΑΑ δεν ικανοποιούν τα κριτήρια της ΝΕΧΑ και δεν εγκρίνεται η εισαγωγή τους. Σημειώνεται ότι το ΧΑΑ δεν θέλει να μετατρέψει τη ΝΕΧΑ σε θύρα μαζικής εισόδου επιχειρήσεων, οι οποίες λόγω της μακράς περιόδου αναμονής για την Παράλληλη αγορά, θα επιδιώξουν να αξιοποιήσουν τη νέα αγορά. Επιπλέον, αυτή η αγορά, όταν θα αναπτυχθεί, θα συνδεθεί με τις άλλες αντίστοιχες ευρωπαϊκές αγορές στο δίκτυο EURO NM, γι αυτό και πρέπει να περιέχει πράγματι καινοτόμες επιχειρήσεις Οργάνωση Το ΧΑΑ, μέσω της πρωτογενούς αγοράς, προσφέρει τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να αντλήσουν τα κεφάλαια που χρειάζονται με την έκδοση χρεογράφων, και στους επενδυτές να διαθέσουν τα αποταμιευτικά τους κεφάλαια σε αυτά τα χρεόγραφα. 20