ζωγραφικής του βρίσκεται στην σηµειολογική ανάδειξη των αφαιρετικών µορφότυπων γι αυτό και θα πρέπει να τη θεωρήσουµε µία νέα εκδοχή της λυρικής

Transcript

1 Οι Κιβωτοί του Γιώργου Κατηµερτζόγλου Γιάννης Κολοκοτρώνης Ανπλ. Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ο Γιώργος Κατηµερτζόγλου, χειρίζεται τις τεχνικές και την θεµατογραφία της θρησκευτικής τέχνης χωρίς να τις τοποθετεί σε προκατασκευασµένα καλούπια. Μαθητής σχεδίου στον Τάσο Ρήγα, συνεργάτης των αγιογράφων Πέτρο Βαµπούλη και Ηλία Κάτζα και µε ανανεωτικές τοιχογραφικές διακοσµήσεις ναών ανά την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αµερική, µε πιό πρόσφατο παράδειγµα την ιστόρηση του ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο Μοσχάτο Αττικής, ο Κατηµετρζόγλου προσεγγίζει τις προκλήσεις της σύγχρονης τέχνης µε την ίδια ωριµότητα που αντιµετωπίζει τα θέµατα της Ελληνικής και Βυζαντινής παράδοσης. Σήµερα, η ψηφιακή τεχνολογία καλύπτει το επικοινωνιακό κενό ανάµεσα στον εαυτό µας και στον κόσµο αλλά τον αδειάζει από συναισθήµατα. Έτσι, η οξεία επίγνωση των προβληµάτων της τέχνης και η αδιάλειπτη αυτεπίγνωση συνθέτουν τα δοµικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του σύγχρονου καλλιτέχνη. Αν για κάποιους ο κόσµος µας παρουσιάζεται διασπαρµένος από ωκεανό πληροφοριών και παρασυρµένος στην ευκολία της εικονικής επικοινωνίας, για τον καλλιτέχνη η ανάγκη να συνθέσει την πραγµατικότητα όπως την αντιλαµβάνεται γίνεται αγχωτική διαδικασία. Ο Κατηµερτζόγλου µε περίσσια αισθαντικότητα στους προβληµατισµούς της εποχής µας, ανέπτυξε µία µεθοδική τεχνική έρευνας και εκφραστικής εικόνας που δεν στοχεύει να αναµορφώσει τον κόσµο αλλά να τον περιγράψει από τηνπλευρά των εντυπώσεων και των αισθηµάτων. Στη σκιαγράφηση του κόσµου χωρίς ψευδαισθήσεις, οι εικόνες που δηµιουργεί επιτρέπουν στον θεατή να διαβάσει µε άλλο τρόπο την ιστορία, τη µυθολογία, τη θρησκευτική ιδεολογία, χωρίς απαραίτητα να επιστρέφει σε παρωχηµένες εποχές και καταστάσεις. Και επειδή το ατοµικό βίωµα έχει αξία µέσα στα όρια της κοινωνικής συναναστροφής και τη συνύπαρξη, οι νέο-αφαιρετικές ζωγραφιές (neo-informel) του Κατηµερτζόγλου, έχουν αρχετυπική δοµή, αντανακλούν τη ψυχολογική διάσταση της πραγµατικότηττας και είναι ανοιχτές στο θεατή. Η αυξηµένη διανοητική επεξεργασία της πολλαπλότητας του κόσµου επιτρέπει στον Κατηµερτζόγλου να αντλεί από µία µήτρα συνδυασµών, µία βάση οπτικών δεδοµένων, εννοιών και ιστοριών που κανένας δεν µπορεί να αµφισβητήσει. Το πλεούµενο που επινόησε ο άνθρωπος βλέποντας ίσως, ένα πλατύφυλλο ή ένα τσόφλι να παρασύρεται στη ροή των υδάτων-, για να διασχίσει τη θάλασσα, να επιβιώσει, να εξερευνήσει, να επικοινονήσει, να µεταφέρει πληροφορίες και υλικά είναι από τις πρώτες κατακτήσεις του προς τη γνώση και την µετατροπή της εµπειρίας σε επιστήµη. Η εµπειρία τον έµαθε να προβλέπει ανάµεσα σε άλλα και τις καιρικές συνθήκες και η µέθοδος τον οδήγησε να γίνει ικανός κατασκευαστής. Το πλεούµενο έγινε µέσον επικοινωνίας και σωτηρίας, µία κιβωτός γνώσης που τρέφει ανά εποχές την εικονοπλαστική φαντασία του καλλιτέχνη.

2 Εικόνες µε αλληγορικό ιστορικό, µυθολογικό, συµβολικό, θεολογικό και φιλοσοφικό περιεχόµενο ενθαρρύνουν τον Κατηµερτζόγλου µε γρήγορες, απλωτές και δυναµικές χειρονοµίες, να µετατρέψει την περιγραφή σε αφηρηµένο σχήµα, να παίξει µε την κλίµακα και τις χρωµατικές εντάσεις. Στοιχεία της λαϊκότροπης χριστιανικής παράδοσης και της αρχαίας φιλοσοφικής σκέψης συναντιόνται µε την αφαιρετική σχηµατοποίηση, όγκοι γενικεύονται, φόρµες απλοποιούνται, έντονα χρώµατα περιχαρακώνονται από ενδεικτικά γραµµικά περιγράµµατα και άλλοτε αφανίζονται, σαν να τα καταπίνει µία θάλασσα χρωµάτων. Τα έργα της ενότητας Κιβωτοί δίνουν την εντύπωση µιάς διαρκούς µάχης σχήµατος και χρωµάτων πάνω στην επιφάνεια του λευκού µουσαµά, µίας γεωγραφίας ψυχολογικών εκρήξεων του βιώµατος της θάλασσας που µυείται στα µυστικά και τις παραδόσεις της από τα γεννοφάσκια του. Ο Κατηµερτζόγλου θέλησε να καλύψει ένα κενό µε συναισθηµατικά δεδοµένα που οι σύγχρονες νέοπαραστατικές τάσεις µοιάζουν να το έχουν µεγιστοποιήσει εµµένοντας σε δεξιοτεχνικές περιγραφές του υλικού κόσµου χωρίς αισθήµατα. Το αυθόρµητο, η ρυθµική κίνηση, µία απροσδιόριστη ανησυχία που δηµιουργείται από τις τρεµουλιαστές λεπτές γραµµές και τις χαράξεις (γκραφίτι) µε την σπάτουλα ή την ξύλινη µύτη του πινέλου, η σύνθεση µε το αφαιρετικό µορφότυπο να παίζει κεντρικό ρόλο, δηµιουργούν µια αρµονία πλούσια σε εναλλαγές, παρόµοια µε τα καλύτερα έργα του Wols ( ). Αν οι Ευρωπαίοι ζωγράφοι της µεταπολεµικής λυρικής αφαίρεσης ( ) εστίασαν στο αγχωτικό συναίσθηµα να πειραµατιστούν µε το ακατανόητο µιας αυτάρεσκης και αποµοωτικής εσωστρέφειας στην οποία τους οδηγούσε η πτώση των ηθικών αξιών και η ραγδαία ανάπτυξη της βαριάς βιοµηχανίας σήµερα, η επαναφορά µιας νέοαφαιρετικής ζωγραφικής αναπροσαρµόζεται σε όρους περισσότερο επικοινωνιακούς και ανθρώπινους. Ο Κατηµερτζόγλου έµπειρος αγιογράφος, µετατρέπει την κλίµακα σε περιεχόµενο της τέχνης του ώστε κάθε πίνακας να µοιάζει µε µικρό πολύτιµο θησαυρό οπτικής γνώσης από το οποίο ρέει το συναίσθηµα. Αντίθετος στις ανλυτικές περιγραφές και µόνον µε τις θεατρικές κινήσεις της φόρµας καταφέρνει ακόµη και στις ανθρώπινες µορφές να περιγράψει αισθήµατα φόβου, περιέργειας, έκπληξης, δέους και ευθύνης, έρωτα και σαγήνης. Τέτοιες συνειρµικές παραστάσεις που αναφέρονται στη διαχρονία των αισθηµάτων εµπλουτίζουν την ψυχή και ανακαλούν στιγµιώτυπα και εντυπώσεις διαµορφωµένες και κατασταλαγµένες στο χρόνο που άλλοτε µας πάνε στη θρησκευτική παράδοση, άλλοτε πάλι σε γεγονότα της ιστορίας και άλλοτε σε καθηµερινά συµβάντα. Το έργο του εκπορεύεται κατευθείαν από την γνώση του ακαδηµαϊκού σχεδίου, για να το υπερβεί µε τις απλωτές αλλά συµπαγείς δυναµικές χειρονοµίες. Οι φόρµες συχνά αγγίζουν τα όρια της καεικατούρας. Τα χρώµατα βρίσκονται στον αντίποδα της βυζαντινής ζωγραφικής και η ατµόσφαιρα του έργου παραπέµπει στην αχλή του χρόνου που επικάθεται στην ιστορία. Το περιεχόµενο του µύθου µεταστοιχειώνεται από το φανταστικό παρελθόν σε συναισθηµατικό παρόν. Επιδίωξη του Κατηµερτζόγλου δεν είναι να αιχµαλωτίσει το επίκαιρο αλλά να δηµιουργήσει µορφότυπα διαχρονικής αισθαντικότητας. Από αυτή την αποψη, η αξία της

3 ζωγραφικής του βρίσκεται στην σηµειολογική ανάδειξη των αφαιρετικών µορφότυπων γι αυτό και θα πρέπει να τη θεωρήσουµε µία νέα εκδοχή της λυρικής αφαίρεσης (nouveau informel), η οποία απευθύνεται άµεσα στο κοινό συµβάλλοντας στην κατανόηση της θέσης του στον κόσµο.