Use it more, keep it alive Παρακολούθηση ασθενών με ΗΝΔ και μακρόχρονη συμμετοχή σε νοητική θεραπεία

Transcript

1 Use it more, keep it alive Παρακολούθηση ασθενών με ΗΝΔ και μακρόχρονη συμμετοχή σε νοητική θεραπεία Πόπτση Ελένη Ψυχολόγος ΑΠΘ Κουντή Φωτεινή, Γνωστικός Ψυχολόγος ΑΠΘ 9th Panhellenic Conference on Alzheimer's Disease and 1st Mediterranean on Neurodegenerative Diseases

2 Νευρωνική πλαστικότητα Είναι δυνατή στον ηλικιωμένο εγκέφαλο Gutchess, Carmeli, Park et Bischof, 2013 Ικανότητα των δενδριτών και συνάψεων να αλλάζουν ως απάντηση σε περιβαλλοντικές απαιτήσεις Chklovskii et al., 2004 Η ενεργοποίηση της πλαστικότητας απαιτεί αλλαγή στις νοητικές στρατηγικές και νέα μάθηση Επαναλαμβανόμενη / έντονη άσκηση Βοηθά στην ενίσχυση ελλειμματικών νοητικών λειτουργιών Fernández-Ballesteros, et al., Belleville, et al., 2011

3 Νοητική πλαστικότητα ΣΤΟΧΕΥΜΕΝΗ ΝΟΗΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ωφελεί συγκεκριμένους νοητικούς τομείς που ασκούνται Βελτιώνει τη νοητική λειτουργικότητα σε υγιείς ηλικιωμένους, έως και 5 έτη Ενισχύει τη νοητική λειτουργικότητα ασθενών με ΗΝΔ Carretti, et al, Miller, et al., Belleville,2008. Willis et Caskie, 2013

4 Πρόληψη της Ν. Alzheimer Ασθενείς με ΗΝΔ διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν άνοια Bruscoli & Lovestone, Petersen, 2004 Οι ChEIs δεν συστήνονται για ασθενείς με ΗΝΔ Russ & Morling, 2012 Η πλαστικότητα του εγκεφάλου διατηρείται κατά το γήρας Η νοητική άσκηση είναι σημαντικό στοιχείο στην πρόληψη της ν. Alzheimer Carretti, et al, Miller, et al., 2013

5 Ερωτήματα που απασχολούν Πόσο χρονικό διάστημα είναι απαραίτητο να διαρκούν τα προγράμματα νοητικής παρέμβασης σε ασθενείς με ΗΝΔ? Πόσα χρόνια διαρκεί η ωφέλεια?

6 Στόχος μελέτης Παρακολούθηση ασθενών με ΗΝΔ αμνησικού τύπου & πολλαπλών πεδίων(amcimd) για 2 έτη Τι είναι πιο ωφέλιμο:ένα ή δύο έτη νοητικής εκπαίδευσης;

7 Μέθοδος-Συμμετέχοντες Επισκέπτες της Alzheimer Hellas Διάγνωση ΗΝΔ Petersen et al., 2001, Winblad et al., 2004 Διεπιστημονική ομάδα Νευρολογική εξέταση Νευροψυχολογική εκτίμηση Νευροψυχιατρική εκτίμηση Νευροαπεικόνιση (MRI-CT) Εξέταση αίματος

8 192 ασθενείς επισκέφτηκαν την Alzheimer Hellas στη Θεσσαλονίκη 62 ασθενείς αποκλείσθηκαν 44 διαγνώστηκαν με άνοια 50 αρνήθηκαν επειδή ζούσαν σε απομακρυσμένες περιοχές Αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου 18 διαγνώστηκαν με amci 8 ασθενείς χάθηκαν στην επανεξέταση 74 ασθενείς πειραματική ομάδα 10 ασθενείς απέσυραν τη συμμετοχή τους στη μελέτη για προσωπικούς λόγους 80 ασθενείς συμπεριελήφθησαν στην πειραματική ομάδα 3 έχασαν σχεδόν δέκα συνεδρίες 32 ασθενείς ομάδα ελέγχου 3 αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα υγείας 33 σταμάτησαν την παρέμβαση μετά το πρώτο έτος

9 Χαρακτηριστικά/Νοητική/Λειτουργική Επίδοση *M (SD) Ομάδα Ελέγχου (n=32) Πειραματική Ομάδα (n=74) p Ηλικία Φύλο (Α/Θ) Pearson s Chi Square test Εκπαίδευση Σφαιρική Νοητική Λειτουργία (MMSE Σύνολο) Σφαιρική εκτελεστική Λειτουργία (FUCAS Σύνολο) ΛΕΚΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ (6.25) 5/ (3.70) (1.73) (5.92) 16/ (4.08) (1.46) (2.12) (1.96) Άμεσο Μνημονικό Πεδίο (RAVLT) Ικανότητα Μάθησης (RAVLT) Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) ΟΠΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ 4.31 (1.69) 4.78 (1.98) (2.25) 6.87 (3.32) (2.47) 6.95 (3.24) Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) (5.58) (5.31) (.24) 6.14 (.42) (.80) 6.34 (.48) 6.06 (.24) 6.90 (.96) 6.56 (.77) 6.31 (.52) 6.02 (.16) 6.87 (.52) Τηλέφωνο (FUCAS) Ψώνια (FUCAS) 8.00 (1.24) 7.34 (.82) 7.93 (1.23) 7.31 (.75) Φαρμακευτική Αγωγή (FUCAS) 7.31 (.73) 7.31 (.72) ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Σχεδιασμός (FUCAS) Προοπτική Μνήμη (FUCAS) Ακρίβεια Βημάτων(FUCAS) Διαδοχή Βημάτων(FUCAS) Επίτευξη Στόχου (FUCAS) ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ (IADL)

10 Σχεδιασμός μελέτης 1 ο έτος 74 άτομα ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα νοητικής εκπαίδευσης το 1ο έτος 32 εβδομαδιαίες συνεδρίες Παρακολούθηση 4 ωριαίων προγράμματα νοητικής εκπαίδευσης Ομαδική παρέμβαση (6-10 άτομα)

11 Σχεδιασμός μελέτης-2 ο έτος 41/74 συμμετέχοντες της πειραματικής ομάδας συνέχισαν το πρόγραμμα της νοητικής εκπαίδευσης 32 εβδομαδιαίες συνεδρίες 33/74 συμμετέχοντες απέσυραν τη συμμετοχή τους στην παρέμβαση κατά το 2ο έτος αλλά συμμετείχαν στη 2η εξέταση Τα άτομα αυτά ήταν εξισωμένα δημογραφικά και νοητικά με τα άτομα που συνέχισαν Η ομάδα ελέγχου δεν έλαβε μέρος σε καμία νοητική ή φαρμακευτική παρέμβαση

12 Πρόγραμμα της νοητικής εκπαίδευσης Νοητικές ασκήσεις Ενίσχυση ικανοτήτων εκτελεστικής λειτουργίας και μνήμης

13 Νευροψυχολογική εκτίμηση 3 Φάσεις: Πλήρης νευροψυχολογικός έλεγχος κατά την έναρξη της μελέτης Εκτίμηση στο τέλος του πρώτου και δεύτερου έτους

14 Νευροψυχολογικές δοκιμασίες Νοητικές Ικανότητες Σφαιρική Νοητική Λειτουργία Δοκιμασίες Μετρήσεις Mini Mental State Examination (MMSE) (Folstein 1975; Fountoulakis Συνολική Επίδοση 2000) Σφαιρική Εκτελεστική Functional Cognitive Assessment Scale (FUCAS) (Kounti 2006) Συνολική Επίδοση Rey Auditory Verbal Learning test (RAVLT) (Rey 1958) Ικανότητα Μάθησης Λειτουργία Λεκτική Μνήμη Ικανότητα Συγκράτησης Rey Osterrieth Complex Figure Test (ROCFT) (Rey 1941) Οπτική Μνήμη Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) Σχεδιασμός Προοπτική Μνήμη Εκτελεστική Λειτουργία Functional Cognitive Assessment Scale (FUCAS) (Kounti 2006) Ακρίβεια Βημάτων Διαδοχή Βημάτων Επίτευξη Στόχου Καθημερινή Λειτουργικότητα = μεγαλύτερη βαθμολογία/καλύτερη επίδοση = μικρότερη βαθμολογία/καλύτερη επίδοση Functional Cognitive Assessment Scale (FUCAS) (Kounti 2006) Φαρμακευτική Αγωγή

15 Στατιστική ανάλυση SPSS 17.0 Δοκιμασία Kolmogorov Smirnov Μη κανονική κατανομή/ετερογένεια δείγματος Μη παραμετρικές δοκιμασίες Mann-Whitney, για 2 ανεξάρτητα δείγματα Wilcoxon, για δύο σχετιζόμενα δείγματα

16 Αποτελέσματα στον 1 ο χρόνο άσκησης Διομαδικός έλεγχος Σύγκριση μεταξύ πειραματικής ομάδας με 1 έτος νοητικής εκπαίδευσης (N=74), και ομάδας ελέγχου (N=32) Καλύτερη επίδοση της πειραματικής ομάδας σε ικανότητες:

17 Χαρακτηριστικά/Νοητική/Λειτουργική Επίδοση *M (SD) Ομάδα ελέγχου (n=32) Πειραματική Ομάδα (n=74) Σφαιρική Νοητική Λειτουργία (MMSE Σύνολο) (2.31) 27.75(1.78) Σφαιρική Εκτελεστική Λειτουργία (FUCAS Σύνολο) (2.72) (1.73) (1.96) 9.90 (2.92) 7.50 (3.27) 5.40 (1.85) (2.50) 8.51 (3.17) (6.06) (6.42) (.39) 6.96 (.93) 6.50 (.67) 6.09 (.29) 7.21 (.97) 6.08 (.27) 6.51 (.68) 6.18 (.42) 6.01 (.11) 6.72 (.78) (2.26) 7.62 (1.03) 7.82 (1.12) 7.36 (.80) (.97) 7.21 (.62) p ΛΕΚΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Άμεσο Μνημονικό Πεδίο (RAVLT) Ικανότητα Μάθησης (RAVLT) Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) ΟΠΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Σχεδιασμός (FUCAS) Προοπτική Μνήμη (FUCAS) Ακρίβεια Βημάτων(FUCAS) Διαδοχή Βημάτων(FUCAS) Επίτευξη Στόχου (FUCAS) ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (IADL) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ Τηλέφωνο (FUCAS) Ψώνια (FUCAS) Φαρμακευτική Αγωγή (FUCAS) *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σημαντική διαφορά επίδοσης μεταξύ των δύο ομάδων

18 Αποτελέσματα στον 2 ο χρόνο άσκησης Διομαδικός έλεγχος Σύγκριση μεταξύ πειραματικής ομάδας με 2 έτη νοητικής εκπαίδευσης (Ν=41)και ομάδας ελέγχου (Ν=32) Καλύτερη επίδοση της πειραματικής ομάδας με 2 έτη νοητικής εκπαίδευσης σε ικανότητες:

19 Χαρακτηριστικά/Νοητική/Λειτουργική Επίδοση *M (SD) Ομάδα Ελέγχου (n=32) Σφαιρική Νοητική Λειτουργία (MMSE Σύνολο) (2.65) (1.41) Σφαιρική Εκτελεστική Λειτουργία (FUCAS Σύνολο) (4.91) (1.24) (2.11) 9.56 (3.00) 6.96 (3.47) 5.80 (2.45) (2.64) 9.19 (3.46) (6.42) (5.97) (.87) 7.12 (1.15) 6.81 (1.02) 6.00 (.00) 6.36 (.53) 6.12 (.33) (.76) 7.68 (1.11) 6.00 (.00) 6.41 (.54) (1.92) 8.28 (1.54) 7.58 (.99) 7.21 (.68) (1.39) 7.09 (.43) Πειραματική Ομάδα (n=41) p ΛΕΚΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Άμεσο Μνημονικό Πεδίο (RAVLT) Ικανότητα Μάθησης (RAVLT) Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) ΟΠΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Σχεδιασμός (FUCAS) Προοπτική Μνήμη (FUCAS) Ακρίβεια Βημάτων(FUCAS) Διαδοχή Βημάτων(FUCAS) Επίτευξη Στόχου (FUCAS) ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ (IADL) Τηλέφωνο (FUCAS) Ψώνια (FUCAS) Φαρμακευτική Αγωγή (FUCAS) *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σημαντική διαφορά επίδοσης μεταξύ 1ης και 2ης εκτίμησης

20 Αποτελέσματα στον 2 ο χρόνο άσκησης Διομαδικός έλεγχος Σύγκριση μεταξύ πειραματικής ομάδας με 2 έτη νοητικής εκπαίδευσης (Ν=41) και ομάδας με 1 έτος νοητικής εκπαίδευσης (Ν=33) Καλύτερη επίδοση της πειραματικής ομάδας με 2 έτη νοητικής εκπαίδευσης σε ικανότητες:

21 Χαρακτηριστικά/Νοητική/Λειτουργική Επίδοση Πειραματική Ομάδα με 1 έτος εκπαίδευσης(n=33) Πειραματική ομάδα με 2 έτη εκπαίδευσης (n=41) p Σφαιρική Νοητική Λειτουργία (MMSE Σύνολο) (2.36) (1.41) Σφαιρική Εκτελεστική Λειτουργία (FUCAS Σύνολο) (3.03) (1.24) ΛΕΚΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Άμεσο Μνημονικό Πεδίο (RAVLT) Ικανότητα Μάθησης (RAVLT) Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) ΟΠΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ 5.09 (2.37) (3.16) 7.57 (4.05) 5.80 (2.45) (2.64) 9.19 (3.46) Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) (7.01) (5.97) (.29) 6.72 (.91) 6.60 (.74) 6.06 (.24) 6.00 (.00) 6.36 (.53) 6.12 (.33) 6.00 (.00) (1.01) 6.41 (.54) Τηλέφωνο (FUCAS) 8.39 (1.69) 7.58 (.99) Ψώνια (FUCAS) 7.81 (1.30) 7.21 (.68) Φαρμακευτική Αγωγή (FUCAS) 7.30 (.84) 7.09 (.43) (2.36) (1.41) *M (SD) ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Σχεδιασμός (FUCAS) Προοπτική Μνήμη (FUCAS) Ακρίβεια Βημάτων(FUCAS) Διαδοχή Βημάτων(FUCAS) Επίτευξη Στόχου (FUCAS) ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ (IADL) Σφαιρική Νοητική Λειτουργία (MMSE Σύνολο) *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σημαντική διαφορά επίδοσης μεταξύ 1ης και 2ης εκτίμησης

22 Αποτελέσματα στον 2 ο χρόνο άσκησης Διομαδικός έλεγχος Σύγκριση μεταξύ ομάδας ελέγχου (Ν=32) και πειραματικής ομάδας με 1 έτος νοητικής εκπαίδευσης (Ν=33) Καλύτερη επίδοση της πειραματικής ομάδας με 1 έτος νοητικής εκπαίδευσης σε ικανότητες:

23 Χαρακτηριστικά/Νοητική/Λειτουργική Επίδοση *M (SD) Σφαιρική Νοητική Λειτουργία (MMSE Σύνολο) Σφαιρική Εκτελεστική Λειτουργία (FUCAS Σύνολο) Ομάδα Ελέγχου (n=32) Πειραματική Ομάδα με 1 έτος εκπαίδευσης (n=33) p (2.65) (2.36) (4.91) (3.03) (2.11) 9.56 (3.00) 6.96 (3.47) 5.09 (2.37) (3.16) 7.57 (4.05) (6.42) (7.01) (.87) 6.09 (.29) (1.15) 6.81 (1.02) 6.72 (.91) 6.60 (.74) (.76) 7.68 (1.11) 6.06 (.24) 7.09 (1.01) (1.92) 8.39 (1.69) (1.54) 7.75 (1.39) 7.81 (1.30) 7.30 (.84) ΛΕΚΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Άμεσο Μνημονικό Πεδίο (RAVLT) Ικανότητα Μάθησης (RAVLT) Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) ΟΠΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Σχεδιασμός (FUCAS) Προοπτική Μνήμη (FUCAS) Ακρίβεια Βημάτων(FUCAS) Διαδοχή Βημάτων(FUCAS) Επίτευξη Στόχου (FUCAS) ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ (IADL) Τηλέφωνο (FUCAS) Ψώνια (FUCAS) Φαρμακευτική Αγωγή (FUCAS) *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σημαντική διαφορά επίδοσης μεταξύ 1ης και 2ης εκτίμησης

24 Αποτελέσματα στον 2 ο χρόνο άσκησης Ενδο-ομαδικός έλεγχος Σύγκριση της πειραματικής ομάδας με 2 έτη νοητικής εκπαίδευσης μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου έτους νοητικής εκπαίδευσης Περαιτέρω βελτίωση της πειραματικής ομάδας με 2 έτη νοητικής εκπαίδευσης (N=41)

25 Χαρακτηριστικά/Νοητική/Λειτουργική Επίδοση *M (SD) Σφαιρική Νοητική Λειτουργία (MMSE Σύνολο) Πρώτο έτος επανεξέτασης (n=41) (1.62) Δύο έτη επανεξέτασης (n=41) (1.41) Σφαιρική Εκτελεστική Λειτουργία (FUCAS Σύνολο) (1.55) (1.24) ΛΕΚΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Άμεσο Μνημονικό Πεδίο (RAVLT) Ικανότητα Μάθησης (RAVLT) Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) ΟΠΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ 5.63 (1.90) (2.01) 9.02 (2.62) 5.80 (2.45) (2.64) 9.19 (3.46) Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) (5.91) (5.97) (.33) 6.48 (.63) 6.17 (.38) 6.00 (.00) 6.36 (.53) 6.12 (.33) (.15) 6.70 (.71) 6.00 (.00) 6.41 (.54) (1.10) 7.58 (.99) (.71) 7.24 (.66) 7.21 (.68) 7.09 (.43) ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Σχεδιασμός (FUCAS) Προοπτική Μνήμη (FUCAS) Ακρίβεια Βημάτων(FUCAS) Διαδοχή Βημάτων(FUCAS) Επίτευξη Στόχου (FUCAS) p ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ (IADL) Τηλέφωνο (FUCAS) Ψώνια (FUCAS) Φαρμακευτική Αγωγή (FUCAS) *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σημαντική διαφορά επίδοσης μεταξύ 1ης και 2ης εκτίμησης

26 Μετάπτωση σε άνοια στα 2 έτη Ομάδα Ελέγχου Πειραματική Ομάδα με 1 έτος εκπαίδευσης Πειραματική Ομάδα με 2 έτη εκπαίδευσης Μετέπεσαν σε άνοια 10 Ποσοστό % 31% Διατηρήθηκαν στην ΗΝΔ 22 Σύνολο Ασθενών % % Pearson chi2(2) = Pr = Tο μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που μετέπεσαν σε άνοια προέρχονταν από την ομάδα ελέγχου (chi-square(2)=15.360, p<0.001).

27 Συμπεράσματα Στο τέλος του πρώτου έτους νοητικής εκπαίδευσης 1. Η πειραματική ομάδα είχε καλύτερη επίδοση σε σχέση με την ομάδα ελέγχου 2. Η ωφέλεια από τη νοητική εκπαίδευση μεταφέρθηκε στην πραγματική ζωή, γεγονός που επιβεβαιώνει την πιθανότητα της καθυστέρησης της εξέλιξης της ΗΝΔ σε άνοια

28 Συμπεράσματα Στα 2 έτη η πειραματική ομάδα με 2 έτη νοητικής εκπαίδευσης εμφάνισε καλύτερες επιδόσεις συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου και την πειραματική ομάδα με 1 έτος Οι ασθενείς με 2 έτη εκπαίδευσης διατήρησαν το όφελος που είχε ήδη επιτευχθεί κατά το πρώτο έτος, και είχαν επιπρόσθετη βελτίωση σε νοητικούς και λειτουργικούς τομείς

29 Συμπεράσματα Δύο έτη μετά την αρχική εκτίμηση η πειραματική ομάδα με 1 έτος εκπαίδευσης είχε καλύτερη επίδοση συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου Επομένως, ακόμη και ένα έτος νοητικής εκπαίδευσης είναι καλύτερος σε βάθος χρόνου από ότι καθόλου παρέμβαση

30 Συμπεράσματα Οι ασθενείς με μακροχρόνια και συνεχή νοητική άσκηση εξάλειψαν την πιθανότητα μετάπτωσης σε άνοια σε σχέση με τους ασθενείς με 1 έτος εκπαίδευσης και την ομάδα ελέγχου, τουλάχιστον για 2 έτη

31 Επιστημονική ομάδα: Αγωγιάτου Χριστίνα Βασίλογλου Μαρία Ζαφειροπούλου Μυρτώ Ζαφειρόπουλος Σταύρος Κουντή Ζαφειροπούλου Φωτεινή Λιάπη Δέσποινα Μάρκου Νεφέλη Μουζακίδης Χρήστος Μπακογλίδου Ευαγγελία Μπατσίλα Γεωργία Ουζούνη Φανή Πόπτση Ελένη Σούμπουρου Αικατερίνη Τσολάκη Μάγδα

32 Ευχαριστώ για την προσοχή σας