Πρωτοπρεσβύτερος π. PETRU SIDOREAC

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Πρωτοπρεσβύτερος π. PETRU SIDOREAC"

Transcript

1 Πρωτοπρεσβύτερος π. PETRU SIDOREAC Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΤΕΛΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΥΣΣΗΣ Δiπλωματική μεταπτυχιακή εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. Σύμβουλος καθηγητής Πρωτοπρεσβύτερος π. Θεόδωρος ΖΗΣΗΣ Θεσσαλονίκη 2007

2 Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΤΕΛΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΥΣΣΗΣ 1

3 Πρωτοπρεσβύτερος π. PETRU SIDOREAC Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΤΕΛΕΙΩΣΙΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΥΣΣΗΣ Διπλωματική μεταπτυχιακή εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. Σύμβουλος καθηγητής Πρωτοπρεσβύτερος π. Θεόδωρος ΖΗΣΗΣ Θεσσαλονίκη

4 3 Στην αγαπημένη μου οικογένεια, Πρεσβυτέρα Felicia και τέκνα Alexandra και Casiana.

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ....6 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Ι. Η δημιουργία του ανθρώπου 14 ΙΙ. Εικων και ομοιωσις 29 ΙΙΙ. Η πτώση και οι συνέπειες αυτής Οι δερμάτινοι χιτώνες ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Η ΑΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Ι. Η ενσάρκωση του Χριστού προϋπόθεση της αναδημιουργίας του ανθρώπου.. 48 ΙΙ. Τα Θεία Μυστήρια της Εκκλησίας μέσα της πνευματικής τελειώσεως. 57 ΙΙΙ. Η αποκατάσταση

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΒΑΘΜΙΔΕΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΤΕΛΕΙΏΣΕΩΣ Γενικά δεδομένα για τις πνευματικές βαθμίδες. 77 Ι. ΑΠΑΘΕΙΑ πρώτη βαθμίδα της πνευματικής τελειώσεως Τα πάθη και η αντιμετώπιση αυτών Η αρετή συνεπάγεται παρρησία Μωυσής ο άνθρωπος που είδε το Θεό ΙΙ. ΘΕΩΡΙΑ δεύτερη βαθμίδα της πνευματικής τελειώσεως Από την άρνηση στην αξιοποίηση του κόσμου Τα ουράνια και η αποκάλυψη του Θεού. 128 Α. Ο χώρος των αγγέλων 129 Β. Η σκηνή μια διπλή πραγματικότητα ΙΙΙ. ΜΥΣΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΜΕ ΤΟ ΘΕΟ τρίτη βαθμίδα της πνευματικής τελειώσεως Από το φως στο γνόφο Η έκσταση Η επέκταση 151 ΣΥMΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. 157 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στο πλαίσιο της θεολογίας των πρώτων αιώνων, ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης αποτελεί μια προσωπικότητα που ξεχωρίζεται για τη πλούσια και βαθιά προσφορά της. Από όλα τα συγγράμματά του, και ειδικά από εκείνα που περιγράφουν την μυστική ζωή του ανθρώπου, καταλαβαίνουμε ότι μια ζωή που δεν κινείται στο χώρο της αγιοσύνης, δηλαδή της εφαρμογής της αρετής, δεν εκπληρώνει το σκοπό για τον οποίον έχει δημιουργηθεί και, κατά συνέπεια, είναι καταδικασμένη στην αιώνια αποτυχία. Η παρούσα εργασία μας μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια προσπάθεια να απαντήσουμε στην πρόσκληση του Αγίου Επισκόπου Νύσσης να αναλύσουμε την εσωτερική μας ζωή και να την καλυτερεύουμε συνεχώς. Βλέποντας πόσο εύκολα διδάσκει και πράττει αυτός την αρετή, παίρνουμε θάρρος και εμείς, οι σύγχρονοι αναζητητές της κοινής πορείας προς τη σωτηρία. Η επιλογή του θέματος της εργασίας μας, «Η πνευματική τελείωση του ανθρώπου κατά τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης», οφείλεται σε διάφορες αιτίες. Πρώτον, σαν χριστιανός και ιερέας, η πνευματική τελειότητα αποτελεί τον σημαντικότερο στόχο της ζωής μου, με σύγχρονες και ταυτόχρονα αιώνιες προεκτάσεις. Μελετώντας τα έργα του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, είχα την ευλογημένη ευκαιρία να κατανοήσω πιο βαθιά αυτό το φαινόμενο. Ελπίζω η εργασία μου, ασήμαντη προσφορά, 6

8 να βοηθήσει έστω και λίγο τους αναγνώστες στην πνευματική τους πορεία. Δεύτερον, σαν αλλοδαπός, ήθελα να έχω πρόσβαση στο πλουσιότατο θησαυρό της Ελληνικής θεολογίας, η οποία ξέρουμε πόσα προσέφερε και συνεχίζει να προσφέρει μέχρι σήμερα. Τρίτον, τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης τον θεωρώ προστάτη μου. Η ημερομηνία 10 Ιανουαρίου σημαίνει γι αυτόν την γέννηση για την αιώνια ζωή δια της οσίας κοιμήσεώς του, ενώ για μένα το ξεκίνημα της γήινης ζωής που κανονικά έχει τον ίδιο προορισμό. Προκειμένου να συντάξω αυτή την εργασία, εξερεύνησα τα έργα του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης που συσχετίζονται με το συγκεκριμένο θέμα, σε πρωτότυπο κείμενο και μετάφραση στη δημοτική. Επίσης, προσπάθησα να εξετάσω πώς κατανοούν οι σύγχρονοι ερευνητές την θεολογία του Αγίου Πατρός. Χάρηκα που είδα ότι αυτός προκαλεί το ενδιαφέρον όχι μόνο των θεολόγων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, άλλα και των ετεροδόξων που αναζητούν τις διαχρονικές αλήθειες της πατερικής διδασκαλίας. Στο τέλος των τετράχρονων μεταπτυχιακών σπουδών μου, θέλω να εκφράσω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους που με τη συνδρομή τους έκαναν δυνατή αυτή την γιορτή της υπάρξεώς μου. Ευχαριστώ τον Μακαριώτατον Πατριάρχην της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρουμανίας (τον τότε Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Μολδαβίας και Μπουκοβίνας), κ. Δανιήλ, για την άδεια που μου έδωσε να σπουδάσω στην Ελλάδα. Επίσης, θερμές ευχαριστίες για όλη τη βοήθεια που μου προσέφεραν κατά τη διάρκεια των σπουδών απευθύνω στους σεπτούς Ιεράρχες της Εκκλησίας της Ελλάδος, τον Άγιον Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας, κ. Ιωήλ, τον Άγιο Νέας Κρίνης και Καλαμαριάς, κ. Προκόπιο και τον Άγιο 7

9 Ευγνωμοσύνη και σεβασμό οφείλω στον σύμβουλο καθηγητή μου, τον Παναιδεσιμολογιώτατον π. Θεόδωρο Ζήση, καθώς και τις συνεργάτριές του, την κα Σουλτάνα Λάμπρου και την κα Ανα Καραμανίδου, στους οποίους θαύμασα την αφοσίωση και την αγάπη προς την πατερική διδασκαλία. Προσθέτω το προσωπικό της Γραμματείας και της Βιβλιοθήκης. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω και στο Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, για την οικονομική υποστήριξη και για την τιμή που μου έκανε να είμαι υπότροφός του. Ευχαριστώ ενθέρμως τον Άγιο Καθηγούμενο της Ιεράς Μονής Αγίου Αρσενίου του Καππαδόκου Χαλκιδικής, π. Θεόκλητο και τη συνοδεία αυτής της αυθεντικής πνευματικής όασης για την φιλοξενία που μου προσέφεραν κατά την περίοδο της συντάξεως της εργασίας μου. Τέλος, εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου προς τον κ. Παναγιώτη Τσολακόπουλο, συνταξιούχο καθηγητή από την Καβάλα, και προς τον συνεργάτη του, κ. Αθανάσιο Δημοτζίκη, που είχαν την καλοσύνη να μου προσκομίσουν σχετική βιβλιογραφία και να διορθώσουν το τελικό κείμενο της εργασίας αυτής. 8

10 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ PG Migne, Patrologia Graeca Ε.Π.Ε. Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, έκδοση «Γρηγόριος Παλαμάς». βλ. βλέπε ὅ.π. ὅπου παραπάνω έκδ. έκδοση σ. σελίδα σσ. σελίδες 9

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όπως είναι φυσικό, το θέμα της πνευματικής τελειώσεως αφορά κάθε άνθρωπο που ενδιαφέρεται για τη σωτηρία του. Το ημερολόγιο της Εκκλησίας μας είναι γεμάτο με ονόματα εκείνων που έκαναν τα πάντα για να σωθούν οι ψυχές τους. Ένας από αυτούς είναι και ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης. Γι αυτόν, η σωτηρία είναι αποτέλεσμα της επέμβασης του Θεού δια μέσου των Μυστηρίων της Εκκλησίας. Ο άνθρωπος συμμετέχει με την άσκηση και την εφαρμογή της αρετής, γενικά. Η ανθρωπολογία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης είναι μια ανθρωπολογία που έχει στο κέντρο όχι τον άνθρωπο όπως μας δείχνει η ετυμολογία της λέξεως - αλλά το Θεό. Για να εκφραστούμε αλλιώς, διατηρώντας οπωσδήποτε τον άνθρωπο στον ορισμό αυτής της λέξεως, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι στο κέντρο της ανθρωπολογίας του Αγίου Πατρός βρίσκεται ο άνθρωπος, αλλά μόνο ως κατ εικόνα του Θεού. Αυτό, επειδή ο άνθρωπος είναι ένας θεοφόρος μέσα στον οποίο αντανακλά η παρουσία, η αγάπη και το φως του Πρωτοτύπου του. Κατά συνέπειαν, ο άνθρωπος δεν θεωρείται ποτέ μόνος του, ανεξάρτητος από το Δημιουργό του. Η ύπαρξή του δικαιολογείται μόνο εάν αναγνωρίζει τη θεϊκή ρίζα που έχει, και κάνει προσπάθειες να προχωρήσει προς το καθ ομοίωση όσο του είναι δυνατόν. 10

12 Ο κεντρικός σκοπός της εργασίας μας είναι να δείξουμε πώς καταλαβαίνει ο Άγιος Επίσκοπος Νύσσης αυτή τη πορεία της ψυχής προς την πνευματική τελειότητα. Γι αυτό, θα εξετάσουμε πρώτα πῶς βλέπει ο Άγιος Γρηγόριος τον άνθρωπο και τη σχέση του με το Θεό, τι σημαίνει η πτώση και ποιες είναι οι συνέπειες αυτής. Θα δούμε τη σημασία της ενσαρκώσεως του Λόγου του Θεού, ο οποίος ανακεφαλαιώνει στο πρόσωπό Του όλη την ανθρωπότητα. Χωρίς δημιουργία και πτώση δεν θα υπήρχε αναδημιουργία ὴ αποκατάσταση εν Χριστώ. Χωρίς αναδημιουργία, το κατ εικόνα δεν θα είχε τη δυνατότητα να αποκαλύψει ξανά τις αρχικές διαστάσεις δια των οποίων συγγένευε με τους αγγέλους. Έχουμε όμως και περιπτώσεις που μας δείχνουν πῶς η αρετή σαν έκφραση της παρουσίας του Θεού δίνει στον άνθρωπο την δύναμη να προχωρήσει πνευματικά μέχρι την κορυφή των ορίων του. Η πιο αντιπροσωπευτική μορφή είναι του Προφήτη Μωυσή, που γίνεται εικόνα κάθε ψυχής που παλεύει με τα πάθη και ανεβαίνει στο πνευματικό Όρος Σινά, όπου βλέπει ανέκφραστα θεάματα και πλησιάζει το Θεό όσο πιο πολύ γίνεται. Στην πορεία της, η ψυχή χρησιμοποιεί τα ορατά για να καταλάβει τον Αόρατον. Χρησιμοποιεί τον κόσμο, αλλά ταυτόχρονα τον αποφεύγει, αφού δεν αποτελεί τίποτα άλλο παρά μια απάτη. Η μοναδική αληθινή πραγματικότητα βρίσκεται μόνο στο Θεό. Η ψυχή ψάχνει το Θεό έξω για να τον βρει τελικά μέσα της. Προχωρώντας προς το βάθος της, αυτή έχει και μια κίνηση προς τα έξω, δηλαδή προς Αυτόν που την ελκύει συνεχώς. Σ αυτό το επίπεδο, τα δώρα που παίρνει η ψυχή κορυφώνονται με την έκσταση σημείο αναφοράς των αληθινά ενάρετων. Έτσι, η ψυχή γεύεται από αυτή τη ζωή τα αγαθά της μελλοντικής ζωής και την αιώνια μακαριότητα. Η γνωστή διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης περί επεκτάσεως εξηγεί με λεπτομέρειες 11

13 αυτή τη πορεία της ψυχής που έχει απορρίψει όλα τα εμπόδια που της δυσκολεύουν την άνοδο προς το Θεό. Επανερχόμενος στο κατάλληλο πνευματικό επίπεδο, ο άνθρωπος γίνεται εκπρόσωπος του ουρανού στη γη και μαρτυρία της αγάπης του Θεού σ ένα κόσμο τον οποίον πρέπει να τον φροντίζει, να τον κυριαρχεί και να τον αγιάζει. 12

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ 13

15 Ι. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Στο γενικό πλαίσιο της Θεολογίας, το βιβλικό θέμα της δημιουργίας του ανθρώπου είναι πρώτης σημασίας. Αυτό, επειδή συγγενεύει πολύ στενά με άλλα κεφάλαια που τράβηξαν την προσοχή των Αγίων Πατέρων, οι οποίοι θεωρούσαν όλη την ιστορία της ανθρωπότητας σαν ενιαίο στοιχείο. Έτσι, η δημιουργία του ανθρώπου γίνεται σημείο αναφοράς και συνδέεται με την ανθρωπολογία, τη Χριστολογία, τη σωτηριολογία, τη Μαριολογία και την εσχατολογία. Δεν θα ήταν δυνατόν αυτό το σημαντικό θέμα να μην απασχολεί και το μεγάλο θεολόγο της Εκκλησίας μας, τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης. Νομίζουμε ότι δύο ήταν οι λόγοι για τους οποίους ο συγγραφέας μας ασχολήθηκε με αυτό το θέμα. Πρώτον, σύμφωνα με τη δική του μαρτυρία, επρόκειτο για το ηθικό του χρέος να συνεχίσει το ατέλειωτο έργο του αδελφού του, του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου, ο οποίος εξαιτίας του προώρου του θανάτου δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τις Ὁμιλίες εἰς τὴν ἐξαήμερον με τις εξηγήσεις που αφορούσαν στη δημιουργία του ανθρώπου 1. Δεύτερον, ο Άγιος Γρηγόριος κατάλαβε πόσο αναγκαία ήταν μια τέτοια εργασία, η οποία να προσφέρει στην 1 Βλ. E. Corsini, Nouvelles Perspectives sur le Problème des Sources de l Hexaëmeron de Grégoire de Nysse, στο «Studia Patristica», τομ. 1, Akademie-Verlag, Berlin, 1957, σ

16 Εκκλησία μια δυνατή στάση απέναντι στα επιχειρήματα της θύραθεν φιλοσοφίας ή των διάφορων θρησκευτικών ρευμάτων που προσπαθούσαν να προβάλουν μια ξένη από τις έννοιες της Αγίας Γραφής ανθρωπολογική διδασκαλία. Γι αυτό, δείχνοντας ότι μόνο η Εκκλησία μπορεί να προσφέρει την αλήθεια αναφέρει στην αρχή του έργου του Περὶ κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου ότι «Mo/noj ga\r a)ci wj th\n kti sin tou= Qeou= kateno/hsen, o( kata\ Qeo\n ktisqeiìj oãntwj, kaiì e)n ei¹ko/ni tou= kti santoj th\n yuxh\n memorfwme/noj Basi leioj» 2. Χρησιμοποιώντας το κύρος του αδελφού του, ο Άγιος Γρηγόριος θα ερευνήσει το συζητούμενο θέμα αξιοποιώντας όλες τις γνώσεις του στους κλάδους της θεολογίας, της φιλοσοφίας 3, της φυσιολογίας και της ιατρικής. Επιπλέον, αυτό το κεφάλαιο θα ενταχτεί πολύ καλά στα ευρύτατα πλαίσια της θεολογίας του επισκόπου Νύσσης, η οποία δεν αφήνει τον άνθρωπο στη φάση μιας δημιουργημένης και, κατόπιν αμαρτίας, εγκατελλειμένης υπάρξεως, αλλά τον βάζει σε σχέση με το Χριστό, τον αναδημιουργεί, τον ντύνει πάλι με την ενδυμασία της αρχικής δόξης, τον εισάγει στο κλίμα του Αγίου Πνεύματος δια μέσου της συμμετοχής στην πνευματική και μυστηριακή ζωή. Όλα αυτά επειδή ο άνθρωπος είναι κατ εικόνα του Δημιουργού του, πρόσωπο που κτίστηκε για την αιωνιότητα. Αυτή είναι η πορεία την οποία παρακολουθεί ο άνθρωπος στη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης. Το γεγονός της δημιουργίας του ανθρώπου μπορούμε να το αντιληφθούμε πιο σωστά μόνο τότε που ο άνθρωπος αποκαθίσταται και ξαναγίνεται αυτό που ήταν και ακόμα παραπάνω ως δώρο της ενσαρκώσεως του Χριστού. Θεωρημένο μόνο του, αυτό το θέμα είναι μια απλή πέρλα. Εντεταγμένο στην πνευματική αλυσίδα που αναφέραμε, αυτό 2 Περὶ κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου, PG 44, 125 B. 3 Βλ. Sfantul Grigorie de Nyssa, Despre viaţa lui Moise sau despre desăvarşirea prin virtute, Traducere, studiu introductiv şi comentarii, Pr. Prof. I. Buga, Ed. Sf. Gheorghe Vechi, Bucureşti 1995, σ. 19 εε. 15

17 τελειοποιεί ένα κολιέ στο οποίο οι πέρλες παρατάσσονται, δείχνουν την ομορφιά τους και δικαιολογούνται αμοιβαίως. Έτσι, η πνευματική τελείωση του ανθρώπου προϋποθέτει μια μακρόχρονη πορεία, σε συνεργασία με το Θεό για να αποκαταστήσει αυτό που είχε λάβει κάποτε δωρεάν και εφάπαξ: «w j aàma tv= gene/sei basileu\j eiånai tw½n u(poxeiri wn prosh/kwn» 4. Στην ουσία, όλα όσα έγιναν με τον άνθρωπο στην απαρχή της υπάρξεώς του ήταν το αποτέλεσμα της μέγιστης τιμής που δέχθηκε από το Θεό - να είναι κατ εικόνα Του: «ou)de\n eàteron Qe%½ e)k tw½n oãntwn w moi wtai, plh\n th=j kata\ to\n aãnqrwpon kti sewj» 5. Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο με το σκοπό να κυριαρχεί στον κόσμο. Είναι ο βασιλεύς που έρχεται τη τάξεως ακολουθία μετά από την κτίση των πάντων 6. Η παρουσία του επάνω στη γη δεν ήταν τυχαία. Αποτελούσε κομμάτι ενός σχεδίου που είχε φτιαχτεί πολύ πιο νωρίς. Όχι μόνο η αρχή, αλλά και η πορεία του. Πιο συγκεκριμένα, προς ποιο αρχέτυπο να ομοιάζει, ποιος θα είναι ο σκοπός της ύπαρξής του, τι πράξεις να κάνει κτλ. Μάλιστα, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για προκαθορισμό στη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου. Το να είναι βασιλεύς των πάντων σημαίνει να έχει τα πάντα υπό τον έλεγχό του, να τα φροντίζει, να γίνει συνεργάτης του Θεού: «Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς» 7. Κατά τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης, το αξίωμα του βασιλιά φαίνεται από διάφορα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο. Από τα φανερά, αναφέρουμε τόσο το όρθιο σχήμα του σώματος που τον βοηθάει να βλέπει τον 4 Ο.π., σ Ο.π., σ Η λέξη ακολουθία χρησιμοποιείται από τον Άγιο Γρηγόριο πάρα πολλές φορές. Εδώ, για να τονίσει τη δημιουργία του ανθρώπου στο τέλος. Σε άλλα κείμενα, για να δείξει μια λογική εξέλιξη, μια συνάφεια. 7 Γεν. 1,

18 ουρανό 8 όσο και τα όργανα του σώματος που του διευκολύνουν τη ζωή 9. Πέρα, όμως, από τα φανερά υπάρχουν άλλα στοιχεία τα οποία εξασφαλίζουν τη μοναδικότητα του ανθρώπου. Αυτά συσχετίζονται με τη ψυχή. Μεταξύ των δύο κατηγοριών έχει ένα ουσιώδη σύνδεσμο: «iãdion th=j logikh=j fu/sewj ai xeiírej a)napefh/nasin, ouàtw tou= pla/stou dia\ tou/twn e)pinoh/santoj t%½ lo/g% th\n eu)koli an» 10. Η διπλή φύση του ανθρώπου, αποτελούμενη από ψυχή και σώμα, περιέχει και το θείο και το γήινο. Αυτό το κορύφωμα της καππαδοκικής διδασκαλίας για τον άνθρωπο, τον θέλει αυτόν δημιουργημένο για την απόλαυση, με την καλή έννοια της λέξεως, σύμφωνα με το ρηθέν της Γραφής. Δια της ψυχής έπρεπε να απολαμβάνει το Θεό και δια των αισθήσεων τα αγαθά της γης. Μεταξύ των δύο στοιχείων υπήρχε μια ενότητα και ισορροπία που έκαναν να είναι πάντα σε αρμονία και να μην έχουν συγκρούσεις. Ο στόχος, όπως προείπαμε, ήταν κοινός: «ouàtwj oiâo/n ti skeu=oj ei¹j basilei aj e)ne/rgeian e)pith/deion th\n h(mete/ran fu/sin o( a)ristote/xnhj e)dhmiou/rghse, toiíj te kata\ th\n yuxh\n proterh/masi kaiì au)t%½ t%½ tou= sw matoj sxh/mati toiou=ton eiånai paraskeua/saj, oiâon e)pithdei wj pro\j basilei an eãxein» 11. Αυτός ο κοινός στόχος και η σωστή εφαρμογή θα του εξασφάλιζε την ευτυχία, την μακαριότητα για της οποίας την απόκτηση ο σημερινός άνθρωπος αγωνίζεται τόσο. Λοιπόν, αυτό που είναι πιο χαρακτηριστικό για τον άνθρωπο είναι η ψυχή. Ο ορισμός της ψυχής μας δίδεται στο Διάλογο περι ψυχής και αναστάσεως: «oàj fhsi noera\n au)th\n eiånai ou)si an, kaiì t%½ o)rganik%½ sw mati zwtikh\n du/namin pro\j th\n tw½n ai¹sqh/sewn e)ne/rgeian e)mpoieiín» Περὶ κατασκευῆς, 8, PG 44, 144 A-C. 9 Σε μια φαινομενικά απλή εξέλιξη, ο συγγραφέας ανακαλύπτει καινούριες έννοιες του βιβλικού κειμένου που συνδέεται με τη δημιουργία. Π.χ., το απλό γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει χέρια με τα οποία προμηθεύει τα απαραίτητα τρόφιμα δίνει στη γλώσσα τη δυνατότητα να μιλάει. Με άλλα λόγια, αυτή δεν χρησιμοποιείται στο να βόσκει, όπως γίνεται σε πάρα πολλά ζώα, αλλά στο να εκφράζεται. Βλ. Περὶ κατασκευῆς, 9, PG 44, 149 B- 151 A. 10 Περὶ κατασκευῆς, 8, PG 44, 149 A. 11 Ο.π., 4, PG 44, 136 B. 12 Περὶ ψυχῆς καὶ ἀναστάσεως, PG 46, 48 C. 17

19 Η ψυχή είναι αυτή που εξασφαλίζει την ύπαρξη του ανθρώπου και κατέχει κάθε μέλος του σώματος. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Άγιο Γρηγόριο, η συνύπαρξη τους συνεχίζεται και μετά το θάνατο: «kata\ to\n au)to\n lo/gon kaiì h( noera\ th=j yuxh=j fu/sij, kaiì tv= sundromv= tw½n stoixei wn e)nqewreiítai, kaiì dialuqe/ntwn ou)k a)pokri netai, a)lla\ kaiì e)n au)toiíj me/nei kaiì e)n t%½ xwrism%½ au)tw½n sumparekteinome/nh ou) diako/ptetai, ou)de\ pro\j to\n a)riqmo\n tw½n stoixei wn ei¹j merika\ tmh/mata katakermati zetai» 13. Ο Θεός έπλασε τη ψυχή να συγγενεύει και με Αυτόν, αλλά και με το σώμα. Από εδώ η τάση προς τον απέραντο και, ταυτόχρονα, προς το κτιστό. Η ενεργοποίηση αυτoύ του διπλού προσανατολισμού έγινε στον Αδάμ, ο οποίος αναζητούσε το Θεό και κυριαρχούσε στον κόσμο. Αυτός ξέρει πολύ καλά τι πρέπει να κάνει. Δεν είναι αποπροσανατολισμένος όπως ο πρωτάνθρωπος του Πλάτωνα 14. Αφού ο προορισμός του ανθρώπου είναι η συμμετοχή στα θεϊκά αγαθά 15, αυτός πρέπει σε όλα να ρυθμίζεται σύμφωνα με το Θεό 16 και να επηρεάζει στην ίδια κατεύθυνση όλη την φύση, δοξάζοντας έτσι το Θεό 17. Αυτό συμβαίνει μόνο τότε που η ψυχή συνειδητοποιεί τη «συγγένεια» 18 με το Θεό, βασισμένη στη παρουσία των άκτιστων ενεργειών στην ανθρώπινη φύση κατά τη δημιουργία της 19. Αυτή η φύση περιέχει μια ψυχή και ένα σώμα προικισμένα με όλα τα απαραίτητα για να πραγματοποιήσει το σκοπό της. Ο άνθρωπος, το τελευταίο δημιούργημα του Θεού έλαβε την θρεπτική και αυξητική δύναμη από τη φυτική ζωή, καθώς και την αισθητική δύναμη από την 13 Ο.π., PG 46, 48 B. 14 Τίμαιος, 40 d 44 a. Για την επίδραση της φιλοσοφίας στο χώρο της Εκκλησίας, βλ. Κωνσταντίνου Π. Καβαρνού, Τα Ελληνικά γράμματα και η Ορθοδοξία, Μετάφρασις εκ της Αγγλικης υπο Μιχαήλ Μαραγγούλα, Εκδόσεις «Ορθοδόξου Τύπου» Αθήνα Για τον Άγιο Γρηγόριο βλ. σ Λόγος κατηχητικός ὁ μέγας, 5, PG 45, 21 C. 16 Περὶ ψυχῆς καὶ ἀναστάσεως, PG 46, 120 Α. 17 Εις την Κυριακην προσευχην λόγοι, PG 44, 2, 1137 C-D. 18 Η λέξη «συγγένεια» χρησιμοποιείται συχνά στα έργα του Αγίου Γρηγορίου: PG 44, 133 Β, 733 D, 156 C, PG 46, 173 Β, 348 C. 19 Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia Sfântului Grigorie de Nyssa, Căderea în păcat şi restaurarea omului, Editura Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1996, σ.113. Βλ. και PG 45, 21 C-D. 18

20 άλογη ζωή 20. Η ψυχή βοηθιέται από το γεγονός ότι δεν υπάρχει εξαιρετικό προσόν μέσα σ αυτήν το οποίο να μην έχει και η θεία φύση. Κατά συνέπειαν, εκείνα που είναι ξένα για το Θεό είναι εκτός των ορίων της ψυχής 21. Παρ όλα αυτά, δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο Θεός και ο νους ταυτίζονται. Το πολύ να πούμε ότι ο νους είναι όμοιος με το Θεό, χωρίς όγκο και εκτός πάσης διαστημικής μέτρησης, όπως και Αυτός. Η φύση τους υπέστη μεγάλη διαφορά 22. Αυτή τη φύση δεν μπορούμε να τη γνωρίσουμε 23. Η ενότητα, που αποτελείται από ψυχή και σώμα, καλείται να συνεργάζεται για την απόκτηση της σωτηρίας. Ο άγιος δεν καταργεί το σώμα και τις επιθυμίες του, αλλά προσανατολίζεται με όλες τις δυνάμεις του προς την πραγματοποίηση του ηθικού νόμου που τον στέλνει κοντά στο Θεό. Η ψυχή είναι μια κατά την ουσία της. Αν και είναι άϋλη, συνυπάρχει με το σώμα και εκφράζεται δια των αισθήσεων. Μιλώντας γι αυτήν την κοινωνία του νου προς το σωματικό, ο Επίσκοπος Νύσσης λέει ότι δεν μπορούμε να την κατανοήσουμε επειδή ο νους ούτε μέσα είναι (αφού το ασώματο δεν κρατείται μέσα στο σώμα), ούτε απ έξω περιέχει κάτι (διότι τα ασώματα δεν περιλαμβάνουν τίποτα). Η άποψη του Αγίου Γρηγορίου είναι ότι ο νους, αγγίζοντας τη φύση κατά ένα τρόπο που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε και να κατανοήσουμε και αφού συνάπτεται με αυτήν, υφίσταται και μέσα σ αυτήν και γύρω από αυτήν, χωρίς ούτε να κάθεται μέσα σ αυτήν ούτε να την περιπτύσσεται 24. Η στάση του Αγίου Πατρός για τη σχέση ψυχή και σώματος είναι λοιπόν πολύ αισιόδοξη 25. Δεν συμφωνεί με τον Πλάτωνα και τους μανιχέους οι οποίοι υποστήριζαν ότι το σώμα είναι η 20 Περὶ ψυχῆς, PG 46, 60 B. 21 Ὅ.π, PG 46, 52 A. 22 Ὅ.π, PG 46, 41 B-C. 23 Περὶ κατασκευῆς, 11, PG 44, 156 B.. 24 Περὶ ψυχῆς, Εισαγωγή, ΕΠΕ 1, σ Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia, σ

21 φυλακή της ψυχής, ούτε με την ιδέα ότι η ψυχή βρίσκεται μόνο σ ένα μέρος του σώματος 26. Μας διδάσκει ότι η ψυχή βρίσκεται σε όλα τα μέλη του σώματος: «Ou)kou=n ou)de\n e)mpo/dio/n e)sti tv= yuxv= kata\ to\ iåson pareiínai toiíj tou= sw matoj stoixei oij, kaiì sugkekrame/noij dia\ th=j sundromh=j, kaiì a)poluome/noij dia\ th=j a)nakra/sewj» 27. Ο Θεός δημιούργησε το σώμα με κάποια λογικότητα, δίνοντάς του τη δυνατότητα να καταλαβαίνει τις επιθυμίες της ψυχής και να συμμετέχει στην πραγματοποίησή τους. Το σώμα πρέπει να εισάγεται σε κάτι που είναι πιο θεϊκό, με μια συνεχή κίνηση, για να αποφύγει η ψυχή την αποπροσωποποίηση και τη σωματοποίησή της 28. Εξετάζοντας το χρόνο που πλάστηκε ο άνθρωπος, στο 16 ο κεφάλαιο του έργου του Περι κατασκευης του ανθρώπου, προβάλλει, επηρεασμένος από τον Φίλωνα και τον Ωριγένη, τη διδασκαλία της διπλής δημιουργίας. Μ αυτή τη στάση του ασχολήθηκαν αρκετοί θεολόγοι κατά τον 19 ον αιώνα 29 καθώς και τον περασμένο αιώνα 30. Κατ αρχήν, παρατηρήθηκε η δυσκολία των περισσοτέρων ερευνητών να ερμηνεύσουν σωστά το κεφάλαιο της δημιουργίας του ανθρώπου κατά τον Επίσκοπο Νύσσης. Επιπλέον, αυτό το κεφάλαιο θεωρήθηκε ως αίνιγμα που δεν εναρμονίζεται διδασκαλία του, οπωσδήποτε και να ερμηνευτεί 31. με την γενική 26 Οι στωικοί και κυρίως ο Ποσιδόνιος έλεγαν ότι η έδρα της ψυχής είναι η καρδιά. Ο Πλοτίνος και οι νεοπλατωνιστές έλεγαν ότι η ψυχή (ο νους) βρίσκεται στον εγκέφαλο. 27 Περὶ ψυχῆς, PG 46, 48 Α. 28 Ὅ.π PG 46, 88 Α-Β. 29 Π.χ. Friederich & P. Böringer, Die alte Kirche Achter Teil. Das vierte Jahrhundert. Die drei Cappadozier, 2 Ausg., Stuttgart, 1876, σ Παναγιώτου Χρήστου, Το ανθρωπινο πλήρωμα του ανθρώπου κατά την διδασκαλίαν του Γρηγορίου Νύσσης, στο «Κληρονομιά», 4, (1972), Ε. Ματζούλα, Η ενσάρκωσις του Λόγου και η θέωσις του Ανθρώπου κατά την διδασκαλίαν Γρηγορίου Νύσσης, Αθήνα 1965, A. Lieske, Die Theologie der Chritusmystik Gregors von Nyssa, Z. K. Th. 70 (1949), σσ , J. Laplace, Gregoire de Nysse, La création de l homme, στο «Sourses chrétiennes» 6, Paris Ε. Corsini, Plérôme humain et plérôme cosmique chèz Grégoire de Nysse, στο C. Ph., σ

22 Στην ουσία, η δημιουργία του ανθρώπου είναι μια, αν και μπορούμε να μιλήσουμε για δύο φάσεις. Ο άγιος επίσκοπος μιλάει για μια ιδεατή (αλλά όχι με την έννοια που προώθησε ο Πλάτωνας) και μια ιστορική κατάσταση 32. Είναι ο κόσμος νοητός που αναφέρει πολλές φορές στα έργα του. Μπορούμε να εξετάσουμε τη δημιουργία του ανθρώπου με δύο διαφορετικούς τρόπους: εκ θεϊκής καθώς και εξ ανθρωπίνης όψεως. Στην πρώτη περίπτωση, η δημιουργία έγινε εφάπαξ και για πάντα. Στη δεύτερη, αυτό το γεγονός κατανοείται σαν διαδοχή ενεργειών 33. Αυτό σημαίνει ότι ο Αδάμ είναι η πρώτη ιστορική πραγματοποίηση του πληρώματος που κτίστηκε εφάπαξ στο πρόσωπό του. Το πλήρωμα της ανθρώπινης φύσης περιέχει όλους τους ανθρώπους, αν και αυτοί θα ζήσουν σε διαφορετικές εποχές ή σε διαφορετικά μέρη. Η ονομαζόμενη πρώτη δημιουργία αφορούσε έναν άνθρωπο που είχε βιολογικό υπόβαθρο 34 και ταυτόχρονα είχε tv= duna/mei όλα τα προσόντα που θα ενεργοποιήσει μετά. Κατά την πρώτη κατασκευή προηγείται η αυξητική και θρεπτική δύναμη, μετά η αισθητική και μετά η λογική 35. Βασισμένος σε διάφορα κείμενα του Αγίου Γρηγορίου 36, ο γνωστός Γάλος θεολόγος Jean Danielou υποστηρίζει ότι στην αρχή, ο άνθρωπος δεν είχε γένος επειδή ούτε το Αρχέτυπό του είχε 37. Η βιβλική επιχειρηματολογία βρίσκεται στη Γένεση 1, 26-27, όπου αναφέρεται η δημιουργία του κατ εικόνα και μετά του ανθρώπου άνδρας και γυναίκα. Υπάρχουν, όμως, και άλλες θέσεις απέναντι σ αυτό το θέμα, οι οποίες αποτελούν μια απόδειξη της δυσκολίας των κειμένων του 32 Περὶ ψυχῆς, ΕΠΕ 1. Εισαγωγή, σ Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia, σ Jean Danielou, Platonisme et Théologie mystique. Doctrine spirituelle de Saint Grégoire de Nysse. Aubier, Editions Montaigne 1944, σ Περὶ κατασκευῆς, 29, PG 44, 237 C. 36 Περὶ παρθενίας, PG 46, 348 Α, Περὶ κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου, PG 44, 185 Α, Εἰς τὰ Ἂσμα τῶν Ἀσμάτων, PG 44, 916 Β. 37 Jean Danielou, Platonisme, σ

23 συγγραφέα μας. Πώς καταλαβαίνει ένας Ρουμάνος θεολόγος - αυτή τη φορά - τη στάση του Καππαδόκου, φαίνεται στο εξής κείμενο: «Εάν η αποκαταστημένη φύση θα διατηρήσει τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των δύο φύλων, αν και η λειτουργία τους δεν θα αντιστοιχεί πια μ αυτό που γνωρίζουμε τώρα, αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο Επίσκοπος Νύσσης κατανοούσε τον πρωτάνθρωπο μια ύπαρξη χωρίς φύλο. Οι λειτουργίες του σώματος πριν την πτώση και μετά την τελική αποκατάσταση γνωρίζονται μόνο από Αυτόν που τις καθόρισε και που θα τις αποκαταστήσει στο τέλος των αιώνων» 38. Με τον ανδρόγυνο γινόταν αυτό που λέει ο Απόστολος Παύλος ότι στο Χριστό δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ άνδρα και γυναίκας 39. Αυτή η διαφορά μεταξύ άρρενος και θήλεος, η οποία δεν βλέπει προς το θείο αρχέτυπο, αλλά προς την αλογώτερη φύση 40, δεν αποκλείει το κατ εικόνα στον άνθρωπο. Εδώ φαίνεται ότι σωστή είναι η στάση του δεύτερου θεολόγου που αναφέραμε προηγουμένως. Η ζωή των πρώτων ανθρώπων δεν περιείχε σεξουαλικό ένστικτο. Αυτό ενεργοποιήθηκε δια της αμαρτίας του Αδάμ: «o( pro\ th=j paraba/sewj bi oj a)ggeliko/j tij hån: dio\ kaiì h( pro\j to\ a)rxaiíon th=j zwh=j h(mw½n e)pa/nodoj toiíj a)gge/loij w moi wtai» 41. Ο Θεός έπλασε τα πάντα και τον άνθρωπο καλά λίαν 42, όμως ήξερε ότι θα αμαρτάνει και θα χρειαστεί άλλο τρόπο αναπαραγωγής. Γι αυτό εμφύτευσε στην ανθρωπότητα τον κτηνώδη και άλογο τρόπο της διαδοχής του ενός από τον άλλο 43, πολύ διαφορετικό από τον τρόπο που πολλαπλασιάζονται οι άγγελοι και με προορισμό να σταματήσει στην αποκατάσταση του 38 Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia, σ Γαλ. 3, Περὶ κατασκευῆς, 16, PG 44, 185 A. 41 Ὥ. π, 17, PG44, 187 D. 42 Γεν. 1, Περὶ κατασκευῆς, 17, PG 44, 189 C-D. 22

24 ανθρώπου, δηλαδή στην άλλη ζωή 44. Αν και φαίνεται παράξενο, ο Άγιος Γρηγόριος υποστηρίζει τη θεωρία σύμφωνα με την οποία οι άγγελοι πολλαπλασιάστηκαν μ ένα τρόπο άγνωστο στον πεσμένο στην αμαρτία άνθρωπο. «¹All' oàstij e)stiìn e)n tv= fu/sei tw½n a)gge/lwn tou= pleonasmou= tro/poj, aãr)r(htoj me\n kaiì a)nepino/htoj stoxasmoiíj a)nqrwpi noij, plh\n a)lla\ pa/ntwj e)sti n, ouâtoj aän kaiì e)piì tw½n braxu/ ti par' a)gge/louj h)lattwme/nwn a)nqrw pwn e)nh/rghsen, ei¹j to\ w risme/non u(po\ th=j boulh=j tou= pepoihko/toj me/tron to\ a)nqrw pinon auãcwn. Ei¹ de\ stenoxwreiítai tij e)pizhtw½n to\n th=j gene/sewj tw½n a)nqrw pwn tro/pon, ei¹ mh\ prosedeh/qh th=j dia\ tou= ga/mou sunergi aj o( aãnqrwpoj, a)nterwth/somen kaiì h(meiíj to\n th=j a)ggelikh=j u(posta/sewj tro/pon, pw½j e)n a)pei roij muria/sin e)keiínoi. kaiì mi a ou)si a oãntej, kaiì e)n polloiíj a)riqmou/menoi» 45. Ο παραλληλισμός που κάνει ο Άγιος Πατήρ μεταξύ ανθρώπων και αγγέλων απέναντι στον πολλαπλασιασμό δια γάμου μας καθοδηγεί στο συμπέρασμα ότι, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, και οι άγγελοι πολλαπλασιάστηκαν με την πάροδο του χρόνου. Δεν μας αφήνει να καταλάβουμε ότι όλοι οι άγγελοι δημιουργήθηκαν την ίδια στιγμή: «Tou=to ga\r prosfo/rwj a)pokrinou/meqa t%½ profe/ronti, Pw½j aän hån di xa tou= ga/mou o( aãnqrwpoj; ei¹po/ntej, oàti kaqw j ei¹si ga/mou xwriìj oi aãggeloi: to\ ga\r oàmoion e)kei noij to\n aãnqrwpon eiånai pro\ th=j paraba/sewj, dei knusin h( ei¹j e)keiíno pa/lin a)pokata/stasij» 46. Απέναντι στο θέμα της ουσίας του σώματος των πρωτοπλάστων, ο Αρχιεπίσκοπος Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας, Αθηναγόρας Κοκκινάκης, στην Εισαγωγή που γράφει στην μετάφραση στη δημοτική του πρωτότυπου έργου του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης Περὶ ψυχῆς καὶ ἀναστάσεως, αναφέρει: «Κατά τινας μελετητὰς τοῦ θεολογικοῦ συστήματος τοῦ Γρηγορίου ἡ φορὰ τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὰ αἰσθητὰ 44 Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia, σ Περὶ κατασκευῆς, 17, PG 44, 189 A. Εδώ ο Άγιος Γρηγόριος παραπέμπει την Αγ. Γραφή (Δανιήλ 7,10). 46 Ὅ.π., 17, PG 44, 189 B. 23

25 εὑρίσκεται καὶ εἰς τὴν ἀνάγκην τῆς τροφῆς, διότι εἰς τὸν ἰδεατὸν κόσμον ὁ πρωτάνθρωπος ἀντεμετώπιζε τὴν ἀνάγκην τῆς τροφῆς, δεδομένου ὅτι ἔλαβεν ἂδειαν ἵνα τρώγῃ τοὺς καρποὺς ἐκτὸς τοῦ ἀπηγορευμένου. Ἡ αἴσθησις ἑπομένως τῆς ἀνάγκης τῆς τροφῆς συνδέει τὸν ἄνθρωπον μὲ τὰ αἰσθητὰ. Ἀλλὰ τὰ αἰσθητὰ αὐτὰ δὲν εἶναι ὡς νοοῦται. Τὰ αἰσθητὰ τοῦ ἰδεατοῦ κόσμου εἶναι νοερὰ. Οἱ καρποὶ καὶ τὸ σῶμα τοῦ ἀνθρώπου ἔχουν νοερὰν φύσιν διότι τὰ πάντα εὑρίσκονται ἐντὸς τῆς ἰδεατῆς σφαίρας. Ἑπομένως ἡ στροφἡ τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὰ αἰσθητὰ δὲν φανερώνεται εἰς τὴν ἀνάγκην τῆς τροφῆς διὰ τὴν ὁποίαν εἶχε θεϊκὴν ἂδειαν, ἀλλὰ διὰ τῆς τοποθετήσεως ἐντὸς τοῦ πλαισίου τῆς αὐτεξουσιότητος τοῦ ἀνθρώπου τῆς πονηρᾶς ὑποδείξεως τοῦ πειράζοντος, ἵνα γίνῃ ὡς ὁ Θεός, προώρως» 47. Το σώμα του Αδάμ στην πρώτη του κατάσταση δεν ήταν όπως το δικό μας το σημερινό, αλλά άϋλο, αναφέρει ο εν λόγω μεταφραστής, τονίζοντας ότι ο Μωυσής περιγράφει στην Αγία Γραφή την δευτερογενή κατάσταση των πρωτοπλάστων. Σε σύγκριση με τον ιστορικόν άνθρωπο, «ο πρωτάνθρωπος ήταν θεοειδές, ως αυτεξούσιος και ικανός να γίνη κοινωνός της δόξης του Θείου Αρχετύπου διότι είχε σώμα ήλιοειδές ὴ φωτοειεδές, χαρακτηριστικά δηλαδή των θεοπρεπών ιδιωμάτων του αρχετύπου» 48. Όσον αφορά στο πότε δημιουργείται ο άνθρωπος ο μεταγενέστερος του Αδάμ, κατά την εποχή του Αγίου Γρηγορίου κυκλοφορούσαν τρεις εκδοχές. Μια από αυτές, του Ωριγένη, βασισμένη 47 Περὶ ψυχῆς, ΕΠΕ 1, Εισαγωγή, σ Περὶ κατασκευῆς, ΕΠΕ 5, Eισαγωγή, σ. 65,. Βλ. περισσότερα στο Π. Χρηστού, Το Ανθρώπινον Πλήρωμα, Θεσσαλονικη 1972, τόμ. 4, τεύχος Α, σ. 41, Κ. Β. Σκουτέρη, Συνέπειαι της Πτώσεως και Λουτρόν Παλιγγενεσίας. Εκ Ανθρωπολογίας του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης. Διατριβή επι υφηγεσία, Αθήναι 1973, σσ

26 στην πλατωνική φιλοσοφία, υποστήριζε ότι η ψυχή προηγούνταν του σώματος. Η θεωρία αυτή καταδικάστηκε από τη 2η Οικουμενική Σύνοδο. Η δεύτερη εκδοχή ανήκε στο Μεθόδιο Ολύμπου και πρόβαλλε την προΰπαρξη του σώματος. Η τελευταία, του Τερτυλλιανού, έλεγε ότι οι ψυχές παίρνουν την ύπαρξή τους από τις ψυχές των γονέων, όπως και τα σώματα. Μερικοί ερευνητές 49 θεωρούν ότι ο Νύσσης δεχόταν την τρίτη εκδοχή. Κατά τον Άγιο Γρηγόριο, η θεωρία της προΰπαρξης της ψυχής δεν δικαιολογείται. Το σώμα και η ψυχή δημιουργούνται μαζί. Στην ουσία, αυτός ακολουθεί τη γραμμή του Αθηναγόρα του Αθηναίου 50 και του Αγίου Ειρηναίου που έλεγε ότι ούτε το σώμα χωρίς ψυχή είναι άνθρωπος, ούτε η ψυχή χωρίς σώμα και ότι η ψυχή συνεχίζει να έχει εκτυπωμένη επάνω της τη σφραγίδα του σώματος μετά το χωρισμό των δύο 51. Μια διδασκαλία σημαντική του Επισκόπου Νύσσης είναι ότι ο Θεός δημιούργησε όλες τις ανθρώπινες υπάρξεις στην αρχή και ο μεταγενέστερος ερχομός τους στον κόσμο αποτελεί μόνο την είσοδό τους στην ιστορία 52 : «tv= qei # prognw sei te kaiì duna/mei pa=sa h( a)nqrwpo/thj e)n tv= prw tv kataskeuv= periei lhptai» 53. Αυτό επειδή για το Θεό δεν υπάρχουν παρελθόν και μέλλον. Απόδειξη το γεγονός ότι ο νους είναι εγκαθιδρυμένος σε όλους τους ανθρώπους κατά τον ίδιο τρόπο. Έχει σημασία να σημειώσουμε ότι ο συγγραφέας μας προβάλλει αυτές τις απόψεις ως φιλοσοφικές σκέψεις και όχι ως δόγματα: «w j e)n gumnasi aj eiãdei toiíj eu)gnw mosi tw½n a)krowme/nwn prosqh/somen» Χ. Ανδρούτζου, Δογματική, Αθήνα 1907, σ. 134 και Ε. Στεφάνου, La co-existence initiale du corps et de l ame d apres S. Gregoire de Nysse et S. Maxime l Apologete, στο Echos d Orient, XXXI (1932), σ Περὶ ἀναστάσεως νεκρών 15, PG 6, 1004 D-1005 Α. 51 Ἔλεγχος καὶ ἀνατροπὴ τῆς ψευδωνυμου γνωσεως, PG 7, 834 Ε και 837 Α. 52 Για μια σωστή ερμηνεία αυτού του θέματος βλ. Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia, σ. 98 εε. 53 Περὶ κατασκευῆς, 16, PG 44, 185 B. 54 Ὅ.π., 16, PG 44, 185 A.. 25

27 Η ψυχή πλάστηκε αθάνατη. Ο θάνατος του σώματος δεν επηρεάζει την πορεία της. «Ou) ga\r e)peidh\ lu/etai to\ sugkei menon, kinduneu/ei sundialuqh=nai t%½ sunqe/t% to\ mh\ sugkei menon» 55. Για να εξηγήσει ότι σύνδεσμος μεταξύ ψυχής και σώματος μπορεί να ξαναγίνει στην ανάσταση, ο άγιος Επίσκοπος αναφέρει μεταξύ άλλων παραδειγμάτων τον ζωγράφο που ανακατεύει τα χρώματα και θυμάται το χαρακτηριστικό του καθενός για την περίπτωση που θέλει να τα ανασυνθέσει πάλι 56. Ένα στοιχείο που πρέπει να διασαφηνιστεί είναι εάν η ψυχή έχει κάποια μορφή και εάν καταλαμβάνει χώρο. Ο επίσκοπος Νύσσης λέει ότι μόνο τα πράγματα έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, «yuxh\n de\ a)sw maton ouåsan, mhdemi an a)na/gkhn eãxein e)k fu/sewj to/poij tisiìn e)gkate/xesqai» 57 και συνεχίζει: «O toi nun to\ me\n eiånai tou=to, periì ouâ o( lo/goj e)stiì, dia\ th=j par' au)tou= deiknume/nhj h(miín e)nergei aj mh\ a)mfiba/llwn, to\ de\ oà ti e)sti gnw½nai boulo/menoj, i kanw½j aän euàroito, mh\ tou=to maqeiín eiånai au)to\ oá katalamba/nei h( aiãsqhsij, mh\ xrw½ma, mh\ sxh=ma, mh\ a)ntitupi an, mh\ ba/roj, mh\ phliko/thta, mh\ th\n ei¹j tri a dia/stasin, mh\ th\n e)piì to/pou qe/sin, mhde/ ti tw½n periì th\n uàlhn katalambanome/nwn oàlwj mhde\n iãdv, ti aãllo para\ tau=ta/ e)stin» 58. Ο Άγιος Γρηγόριος δεν δέχεται τον τριμερή άνθρωπο 59 για τον οποίο μιλούσε ο Ωριγένης (σώμα, ψυχή, νους), και ο Ειρηναίος (σώμα, ψυχή, Άγιο Πνεύμα). Διδάσκει την ύπαρξη τριών λειτουργιών της φύσης του ανθρώπου: της θρεπτικής, της αισθητικής και της λογικής. Οι πρώτες δύο χαρακτηρίζουν και την άλογη φύση που υπήρχε πριν κτιστεί αυτός Περὶ ψυχῆς, PG 46, 44 D-45 A. 56 Ὅ.π., PG 46, 41 C-D, 73B 77B. 57 Ὅ.π., PG 46, 69B. 58 Ὅ.π., PG 46, 40C. 59 Περὶ κατασκευῆς, 29, PG 44, 233D. 60 Ὅ.π., PG 44, 145 Α. 26

28 Το μεγαλείο του ανθρώπου φαίνεται και από τη σχέση του με το σύμπαν. Το τελευταίο περιέχεται σε κάποιο βαθμό στο ανθρώπινο σώμα, προσφέροντάς του έτσι τη δυνατότητα να το γνωρίζει από μέσα. Η στάση του Αγίου Γρηγορίου απέναντι στον κόσμο και το σύμπαν κάνει τον μεγάλο θεολόγο π. Dumitru Stăniloae να τονίσει ότι ο άνθρωπος «πρέπει να υπερβαίνει την εγωιστική προσκόλληση με τον κόσμο, όμως δεν τον καταργεί, αλλά τον κάνει διαφανή 61 και τον αγιάζει αυτόν καθώς και τον εαυτό του δια της απελευθερώσεώς απ αυτόν» 62. Ο άνθρωπος είναι ο κρίκος μεταξύ δύο κόσμων: του αισθητού και του νοητού. Γι αυτό το λόγο ο άγιος Γρηγόριος χρησιμοποιεί τη λέξη μεθόριος, με διπλή έννοια: μια κατά τη νεοπλατωνική τάση και μια κατά το πνεύμα της Αγίας Γραφής και του Φίλωνα 63. Παρ όλα αυτά, είναι πολύ προσεκτικός. Δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να καμαρώνει με το να είναι ένας μικρόκοσμος 64. Τα τέσσερα στοιχεία από τα οποία αποτελείται το σώμα γη, πυρ, αηρ και υδωρ αντιστοιχούν και σε άλλες υπάρξεις. Η μεγαλοπρέπειά του βασίζεται στο γεγονός ότι πλάστηκε κατ εικόνα του Θεού 65. Ο στόχος του πρέπει να είναι η ένωση με το Δημιουργό του. Έτσι, αξιοποιείται η άποψη του Αγίου Γρηγορίου σύμφωνα με την οποία αυτό που είναι κατώτερο συμμετέχει κατά τη φύση του σε κάτι ανώτερο διατηρώντας μέσα του αυτό που προϋπήρχε μέχρι να κτιστεί το τελευταίο Δηλαδή να τον μετατρέψει σ ένα βιβλίο στο οποίο να «διαβάσει» τα μυστήρια του Θεού. 62 Pr. Prof. Dumitru Stăniloae, Iisus Hristos Lumina lumii şi îndumnezeirea omului, Ed. Anastasia, Bucureşti 1993, σ Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia, σ Οι ερευνητές διαφωνούν μεταξύ τους για το θέμα της αποδοχής ὴ μη αποδοχής από τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης της στωικής προελεύσεως επονομασίας του ανθρώπου ως μικρόκοσμο. Π.χ., ο π. Vasile Raduca βλέπει τον συγγραφέα μας να συμφωνήσει μ αυτήν την επονομασία, στο Antropologia Sfântului Grigorie de Nyssa, σ. 71 και Περὶ κατασκευῆς, 16, PG 44, 180 A. Βλ. Αρχιμ. Ηλία Μαστρογιαννοπούλου, Πατέρες της Εκκλησίας και ο άνθρωπος, Έκδοση Δευτέρα, Εκδόσεις «Ζωής», Θεσσαλονίκη, σσ Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia, σ

29 ΙΙ. ΕΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΜΟΙΩΣΙΣ Στο προηγούμενο κεφάλαιο, παρουσιάσαμε, σε γενικές γραμμές, τη διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης για τη δημιουργία και την 28

30 αρχική κατάσταση του ανθρώπου. Αποτελούμενος από σώμα και ψυχή, αυτός δεν πλάστηκε τυχαία, αλλά κατ εἰκόνα καὶ καθ ὁμοίωσιν Θεού. Αυτό το στοιχείο είχε εξεταστεί και από άλλους Πατέρες της Εκκλησίας. Ο συγγραφέας μας δεν συμφωνεί απολύτως μ αυτούς και, επομένως, έρχεται με καινούριες έννοιες. Σ όλη την προσπάθειά του τονίζει την αξία του ανθρώπου, ο οποίος δια μέσου της δημιουργίας και υπάρξεώς του έπρεπε να αποτελέσει μια μαρτυρία της Αγίας Τριάδος και των μυστηρίων που συσχετίζονται μ Αυτήν 67. Σε ποιο θεολογικό περιβάλλον προβάλλει ο Άγιος Γρηγόριος τις απόψεις του; Ο ίδιος μας το χαρακτηρίζει: μερικοί έβλεπαν το κατ εἰκόνα καὶ καθ ὁμοίωσιν σαν ικανότητα του ανθρώπου να άρχει και να εξουσιάζει, άλλοι σαν κάτι νοερόν και αόρατο της ψυχής, ενώ άλλοι σαν κάτι άφθαρτο και αναμάρτητο όταν πλάστηκε ο Αδάμ ὴ σαν προφητεία για το Βάπτισμα 68. Προσφέροντας μια προσωπική απάντηση, ο Νύσσης παρατηρεί ότι μόνο ο άνθρωπος δέχτηκε αυτή την τιμή, όχι όμως και οι άγγελοι, οι οποίοι είναι νοεροί, άυλοι και ουράνιοι και, γενικά, έχουν μεγαλύτερες δυνάμεις από τον άνθρωπο. Επομένως, το κατ εικόνα είναι κάτι πιο βαθύ. Παρ όλα αυτά, σ όλη τη διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης δεν βρίσκουμε έναν ορισμό πολύ σαφή του κατ εἰκόνα καὶ καθ ὁμοίωσιν. Δεν εξηγεί πουθενά την ουσία του επειδή, μας λέει, άγνωστη είναι και η ουσία του αρχετύπου του. Αν και δεν μπορούμε να ορίσουμε με ακρίβεια τη φύση του κατ εικόνα 69, έχουμε τη δυνατότητα να καταλαβαίνουμε την ύπαρξή της βλέποντας τις ενέργειες του 67 Περὶ τοῦ, τὶ ἐστὶ το, κατ εἰκόνα καὶ καθ ὁμοίωσιν, PG 44, 1332 A-D. 68 Ὅ.π., PG 44, 1328 C 1329 A. 69 «¹Anw numo/j sou kaiì aãgnwstoj h( noera\ kaiì a)qa/natoj th=j yuxh=j ou)si a kat' ei¹ko/na tupikh\n tou= a)nwnu/mou kaiì a)gnwri stou kaiì a)qana/tou Qeou= kaqe/sthken. OuÃte ga\r Qeou=, ouãte yuxh=j logikh=j ou)si an eãgnw tw½n e)c ai¹w½no/j tij gegenhme/nwn a)nqrw pwn. Zwopoio\j kaiì sustatikh\ kaiì pronohtikh\ h( yuxh\ u(pa/rxei th=j tetrastoi xou tou= sw matoj fu/sewj, kat' ei¹ko/na Qeou= tou= pronohtou= pa/shj tetrapera/tou kaiì th=j aãnw kti sewj», ὅ.π., PG 44, 1332 B. 29

31 ανθρώπου, δηλαδή ενός προσώπου: σοφία, αρετή, ελευθερία, απλότητα της ψυχής, ιδέα κάθε καλού κτλ. 70 Όλα αυτά είναι αγαθά που αποτελούν την περιουσία του κατ εικόνα. Σ αυτά προσθέτονται άλλα δύο στοιχεία τα οποία δεν τα ονομάζουμε δώρα, αλλά συμμετοχή. Πρόκειται για το νου και τη φρόνηση 71. Αυτά προσφέρουν μια ειδική ομορφιά στον άνθρωπο η οποία δε βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη ποιότητα της υπάρξεώς του αλλά σ ολόκληρο τον άνθρωπο. Δεν έχει αισθητικό, αλλά αξιολογικό χαρακτήρα. Γι αυτό είναι συνώνυμη με το καλό και με την αρετή 72. Όλα αυτά είναι τα αγαθά του Θεού που αποτυπώθηκαν επάνω στον άνθρωπο 73 Για να ολοκληρώσουμε τη λίστα που παρουσιάσαμε πιο πάνω, αφήνουμε πάλι τον Άγιο Γρηγόριο να μας μιλήσει: «Polueidh= de\ kaiì poiki la ta\ oi oneiì xrw mata th=j ei¹ko/noj, di' wòn h( a)lhqinh\ a)nazwgrafeiítai morfh\, ou)k e)ru/qrhma kaiì lampro/thj, kaiì h( poia\ tou/twn pro\j aãllhla mi cij, ou)de/ tinoj me/lanoj u(pografh\ o)fru/n te kaiì o)fqalmou\j u(palei fousa, kaiì kata/ tina kra=sin ta\ koiíla tou= xarakth=roj u(poskia/zousa, kaiì oàsa toiau=ta zwgra/fwn xeiírej e)petexnh/santo: a)ll' a)ntiì tou/twn kaqaro/thj, a)pa/qeia, makario/thj, kakou= panto\j a)llotri wsij, kaiì oàsa tou= toiou/tou ge/nouj e)stiì, di' wòn morfou=tai toiíj a)nqrw poij h( pro\j to\ QeiÍon o(moi wsij. Toiou/toij aãnqesin o( dhmiourgo\j th=j i¹di aj ei¹ko/noj th\n h(mete/ran diexa/race fu/sin» 74. Όλα αυτά τα δώρα με τα οποία ήταν προικισμένος ο Αδάμ χαθήκαν εξαιτίας της αμαρτίας. Τότε, το κατ εικόνα αμαύρωσε, «h( kaki a t%½ qeoeideií xarakth=ri perixuqeiísa aãxrhston e)poi hse/ soi to\ a)gaqo\n u(pokekrumme/non toiíj ai¹sxroiíj prokalu/mmasin» 75. Νομίζουμε ότι άδικα θεωρήθηκε ο Άγιος Γρηγόριος υποστηρικτής της εντελώς καταστροφής του κατ εικόνα. Εκείνοι που βασίζονται σε κείμενα όπως «ou)ke/ti 70 Περὶ κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου, 16, PG 44, 184 Β. 71 Ὅ. π., 16, PG 44, 149 B. 72 Ὅ. π., 5, PG 44, 137 Α. 73 Στυλιανού Γ. Παπαδοπούλου, Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, Εκδοτική Εστία, Αθήνα 1986, σ Περι κατασκευης, 5, PG 44, 137, B. 75 Eις τους Μακαρισμούς, VI, PG 44, 1272 Α. 30

32 thnikau=ta th=j oi¹kei aj au)t%½ kaiì kata\ fu/sin ei¹ko/noj th\n xa/rin die/swzen, a)lla\ pro\j to\ aiåsxoj th=j a(marti aj metemorfw qh» 76, δεν καταλαβαίνουν τη συνολική στάση του επάνω σ αυτό το θέμα. Η ενεργοποίηση αυτών των δώρων γίνεται δια βαπτίσματος και είναι δυνατή χάρη στην ενσάρκωση του Λόγου 77. Αυτά αφορούν τη ψυχή. Αυτό δε σημαίνει ότι το σώμα δε συμμετέχει στο κατ εικόνα 78. Ο Αδάμ είχε σώμα και ψυχή. Παρ όλα αυτά, ο Άγιος επίσκοπος Νύσσης λέει πολύ καθαρά ότι το κατ εικόνα δεν ταυτίζεται με τη μορφή του σώματος: «Pwj oun h( grafh\ eipen h(ma=j kat' eiko/na qeou= gegenh=sqai; ta\ peri qeou= didaxqwmen, ta\ peri h(mwn au)twn noh/swmen, oti ou)k exomen to\ Kat' eiko/na e)n morfv= swmatoj. fqeirome/nou ga\r swmatoj morfh/, ou)k e)n fqart% de\ to\ afqarton sxhmatizetai, ou) fqarto/n e)sti tou= a)fqa/rtou eikwn» 79. Ο νους είναι εικόνα του Θεου, το σώμα είναι η εικόνα της εικόνας 80. Έχουμε πει παραπάνω ότι το κατ εικόνα στον άνθρωπο δείχνει το μυστήριο της Αγίας Τριάδος. Έτσι, η ψυχή είναι αγέννητη και χωρίς αιτία (όπως και ο Πατήρ). Η ψυχή γεννάει το νοερόν λόγον της με τρόπο άρρητο, αόρατο, ανερμήνευτο και άσχετο από το πάθος (όπως και ο Πατήρ γεννάει τον Υιόν). Ο νους (το πνεύμα, κατά τον Απόστολο Παύλο Α Κορ. 2, 10) δεν είναι χωρίς αιτία ούτε χωρίς γέννηση, αλλά εκπορεύεται (όπως και το Άγιο Πνεύμα): «¹Age/nnhtoj me\n ga\r pa/lin e)stiìn h( yuxh\ kaiì a)nai tioj, ei¹j tu/pon tou= a)gennh/tou kaiì tou= a)naiti ou Qeou= kaiì Patro/j: ou)k a)ge/nnhtoj de\ o( noero\j au)th=j lo/goj, a)ll' e)c au)th=j gennw menoj a)r)r(h/twj kaiì a)ora/twj kaiì a)nermhneu/twj kaiì a)paqw½j. O de\ nou=j ou)de\ a)nai tio/j e)stin, ou)de\ a)ge/nnhtoj, a)ll' e)kporeuto\j pantiì 76 Περὶ παρθενίας, PG 46, 372 Β. 77 Στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας μας θα δείξουμε λεπτομερώς πως γίνεται αυτό προκειμένου να προχωρήσει ο άνθρωπος στο δρόμο της πνευματικής τελείωσης, υπόθεση που αποτελεί το κεντρικό θέμα αυτής της εργασίας. 78 Επάνω σ αυτό το θέμα, ο συγγραφέας μας έχει τις ίδιες απόψεις με τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Βλ. Εις Ανδριάνδας, 11, 4, PG 49, 124, Εις Γένεση, Ομιλία 12, 5, PG 53, Βλ. επίσης Πρωτοπρεσβύτερου Θεοδώρου Ζήση, Η σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου κατά τον Άγιον Ιωάννην Χρυσόστομον, Σειρά «Πατερικά» 2, Εκδόσεις Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 1997, σσ Περι της του ανθρώπου γενέσεως και εις το κατ εικόνα και καθ ομοίωσιν, ΕΠΕ 5, σ Περι ψυχής, ΕΠΕ 1, Εισαγωγή, σ

33 diatre/xwn kaiì ta\ pa/nta diaskopw½n, kaiì a)ora/twj yhlafw½n kat' ei¹ko/na kaiì o(moi wsin tou= panagi ou kaiì e)kporeutou= Pneu/matoj, periì ouâ eiãrhtai, oàti «To\ Pneu=ma pa/nta e)reun#=, kai ta\ ba/qh tou= Qeou=» 81. Μια πολύ τολμηρή και νέα διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου είναι εκείνη σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος έχει μέσα του τρεις εικόνες του Θεού: «Ou)kou=n ti baqu/teron h(miín tw½n prokeime/nwn to\ $`kat' ei¹ko/na$` tou= a)nqrw pou ai¹ni ttetai. Ou) ga\r mi an tina\ ei¹ko/na kaiì o(moi wsin Qeou= o( aãnqrwpoj ke/kthtai, a)lla\ kaiì deute/ran, kaiì tri thn e)ceikoni zwn wðsper e)n e)so/ptr% tiniì kaiì skiagrafi # tupikv=, ou) fusikv=, th=j trisuposta/tou Qeo/thtoj to\ musth/rion: ou) mo/non de\, a)lla\ kaiì th\n e)nanqrw phsin tou= e(no\j th=j a(gi aj Tria/doj Qeou= Lo/gou safw½j progra/fwn» 82. Πέρα από την έννοια του κατ εικόνα, στο βιβλικό κείμενο βλέπουμε και τη λέξη ομοίωσις. Το πώς κατάλαβε ο Άγιος Γρηγόριος την ομοίωση και τη σχέση της με το κατ εικόνα ερμηνεύτηκε διαφορετικά από τους ειδικούς. Δεν είναι πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό. Οι περισσότεροι υποστηρίζουν ότι αυτός δεν κάνει διάκριση μεταξύ εικόνας και ομοιώσεως. Π. χ., ο J. Danielou αναφέρει ότι «η έννοια εικών δείχνει την πλήρη ομοιότητα με το Θεό, όχι μόνο την φυσική ομοιότητα της ψυχής με το Θεό, αλλά όλη την πνευματική ζωή. Η λέξη ομοίωσις δείχνει συνήθως την προσπάθεια υλοποιήσεως του κατ εικόνα και δεν έχει διαφορετικό αντικείμενο» 83. Υπάρχουν, όμως, και θεολόγοι που συμφωνούν ότι ο Άγιος Γρηγόριος βλέπει διαφορετικά τις δύο έννοιες 84. Αυτή η διπλή στάση των ερευνητών οφείλεται από μια πλευρά στο γεγονός ότι οι δύο λέξεις φαίνεται να μοιάζουν και από την άλλη 81 Περι του, τι εστι, PG 44, 1333 B-C. 82 Ὅ. π., PG 44, 1329 B. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η παρατήρηση του συγγραφέα μας ότι ο υιός του πρώτου ζευγαριού και όχι ο Αδάμ όπως ήμασταν συνηθισμένοι να ακούμε - έγινε εικόνα και ομοίωση και τύπο του Χριστού ως άνθρωπο, και έχει μέσα του όλους τους ανθρώπους που είναι υιοί και προήλθαν από γέννηση. 83 J. Danielou, Platonisme, σ. 48. Βλ. και άλλο έργο του: Gregoire de Nysse, La vie de Moysis, στο «Sources chretiennes», nr. 1, σ R. Leys, L image de Dieu chez Saint Grégoire de Nysse, Bruxelles, 1951, p Το ίδιο πιστεύουν ο Hans Urs von Balthazar και J. Laplace. 32

34 πλευρά σε «μια πολύ στατική προοπτική για την ανθρώπινη φύση (πρόταση της μετασχολαστικής δυτικής θεολογίας) δια της οποίας οι δυτικοί ερμηνευτές εξέταζαν το έργο του μεγάλου Καππαδόκου. Πιο συγκεκριμένα, προσπάθησαν να εισαγάγουν τη θεολογία του Αγίου Επισκόπου Νύσσης στα δικά τους πλαίσια, αγνοώντας την βαθιά και προσωποποιημένη αντίληψη του Αγίου Πατρός» 85. Πώς καταλαβαίνει ο θεολόγος που μόλις παραπέμψαμε τη στάση του Αγίου Γρηγορίου; Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο άνθρωπος έχει μια φυσική και μια υπερφυσική ζωή, αλλά μια ζωή αγκιστρωμένη (στερεωμένη) στο υπερφυσικό. Η φυσική κατάσταση της ανθρώπινης υπάρξεως προσανατολίζεται προς το υπερφυσικό επειδή καλείται να υπερβαίνει τον εαυτό της συνεχώς ψάχνοντας το αρχέτυπό της. Έτσι, ο άνθρωπος, αξιοποιώντας δυναμικά όλα τα δώρα που είχε πάρει, φτάνει στο σημείο να έχει κάποια ομοιότητα με το Θεό. Λοιπόν, η ομοίωσις είναι ο δυναμικός χαρακτήρας του κατ εικόνα. Αυτός ο δυναμισμός ανήκει στη φύση του ανθρώπου 86. Και συμπεραίνει: «Γι αυτό, θεωρούμε ότι οι έννοιες κατ εικόνα και ομοίωσις δεν είναι συνώνυμες στον Επίσκοπο Νύσσης» 87. Νομίζουμε ότι σ αυτό το συμπέρασμά του βασίστηκε και στο εξής κείμενο: «Kat' ei¹ko/na ga\r eãxw to\ logiko\j eiånai, kaq' o(moi wsin de\ gi nomai e)n t%½ xrhsto\j gene/sqai» 88. Πώς εκφράζεται στον άνθρωπο η ομοίωση με το Θεό; Αυτό γίνεται πάλι με τη βοήθεια του Θεού, ο οποίος φύτεψε μέσα μας αυτή τη δυνατότητα 89. Μας απαντάει ο Άγιος: με το να ενεργοποιήσεις την αρετή (έχουμε εδώ το δυναμικό χαρακτήρα του κατ εικόνος): «e)a\n ge/nv fila/delfoj, sumpaqh/j, w moiw qhj qe%½. e)a\n a)fv=j t%½ e)xqr%½ a)po\ kardi aj, w moiw qhj qe%½. e)a\n oiâo/j e)stin e)piì se\ to\n a(martwlo\n o( qeo/j, 85 Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia, p Στους θεολόγους της αλεξανδρινής σχολής και στον Άγιο Ειρηναίο, π.χ., το κατ εικόνα δεν χαρακτηριζόταν από αυτό το δυναμισμό, αλλά θεωρώταν πιο στατικό. 87 Pr. Dr. Vasile Răducă, Antropologia, σ Περι της του ανθρώπου, 1, ΕΠΕ 5, σ Περι του βιου Μωσεως η περι της κατ αρετην τελειοτητος, II, PG 44, 429 A. 33

35 toiou=toj ge/nv e)piì to\n ei¹j se\ peplhmmelhko/ta a)delfo/n, tv= pro\j to\n plhsi on eu)splagxni # w moiw qhj qe%» 90. Η ομοίωση με το Θεό μας αφορά όλους μας και έχει την απαρχή της στο βάπτισμα: «ti e)sti xristianismo/j; qeou= o(moi wsij kata\ to\ e)ndexo/menon a)nqrw pou fu/sei. ei¹ a)nede/cw to\ eiånai xristiano/j, e)pei xqhti gene/sqai oàmoioj qe%½, eãndusai Xristo/n. pw½j de\ e)ndu/sv o( mh\ sfragisa/menoj, pw½j e)ndu/sv o( to\ ba/ptisma mh\ labw n, o( to\ eãnduma th=j a)fqarsi aj mh\ deca/menoj;» 91. Προχωρώντας, ο Άγιος Γρηγόριος παρουσιάζει μια λίστα με εκφράσεις της επιθυμίας του ανθρώπου για την ομοίωση με το πρωτότυπό του. Δημιουργεί στον αναγνώστη την εντύπωση ότι διαβάζει μια σελίδα της περίφημης Φιλοκαλίας: «Qe%½ ouån oàmoioj e)ge/nou dia\ th=j xrhsto/thtoj, dia\ th=j a)necikaki aj, dia\ th=j koinwni aj, dia\ tou= fila/delfoj kaiì fila/llhloj eiånai, misopo/nhroj, katakratw½n tw½n paqw½n th=j a(marti aj, iàna soi u(pa/rxv to\ aãrxein» 92. Φαίνεται εδώ πόσο σπουδαία είναι η προσωπική προσπάθεια. Ο άνθρωπος έχει ελευθερία. Εάν την αξιοποιεί διαλέγοντας το καλό, σημαίνει ότι απαντάει θετικά στην πρόσκληση του Δημιουργού του. Ο προορισμός του είναι ο παράδεισος. Θα φτάσει εκεί αφού πρώτα θα νικήσει τα θηρία που κρύβονται στην ψυχή. Αυτά φέρνουν τα ονόματα των παθών που μας υποδουλώνουν: ο θυμός, ο δόλος, η υποκρισία, η πλεονεξία, η θηλομανία κτλ. 93. Δεν πλησιάζεις το Θεό τότε που του γυρνάς την πλάτη με τις αμαρτίες 94. Ο πρώτος άνθρωπος θα μπορούσε να μην του γυρνά τη πλάτη. Η αμαρτία του ακριβώς αυτό σημαίνει. Γι αυτό, στην πορεία της ζωής μας εμφανίστηκε ένα καινούριο κεφαλαίο: η πτώση. 90 Περι της του ανθρώπου, 1, ΕΠΕ 5, σσ Ὅ. π., 1, ΕΠΕ 5, σ Για τη σημασία του Βαπτίσματος και των Μυστηρίων, γενικά, στην προσπάθεια του ανθρώπου να τελειοποιηθεί θα μιλήσουμε σε άλλο κεφάλαιο. 92 Ὅ. π., 1, ΕΠΕ 5, σ Ὅ. π., 1, ΕΠΕ 5, σ Περι του βιου Μωσεως, II, PG. 44, 429 A. 34

36 ΙΙΙ. Η ΠΤΩΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΥΤΗΣ Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης εντάσσεται στην κατηγορία των Αγίων Πατέρων που εξέτασαν με πολλή προσοχή το γεγονός της πτώσης του ανθρώπου στην αμαρτία. Μιλάει συχνά για την κατάσταση του ανθρώπου πριν και μετά την πτώση. Η πρώτη αμαρτία αποτελεί το σημείο που αλλάζει εντελώς η πορεία του ανθρώπου και ολόκληρης της δημιουργίας. Την αρχική κατάσταση μακαριότητας αντικαθιστά μια κατάσταση ντροπής και απομάκρυνσης από το Θεό και, κατ επέκτασιν, από κάθε καλό. Όσο αισιόδοξος ήταν ο συγγραφέας μας, παρουσιάζοντας στο προηγούμενο κεφάλαιο τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κατ εικόνα, τόσο λυπημένος και μελαγχολικός είναι όταν περιγράφει τον άνθρωπο που στερείται φως και προοπτική. Βεβαίως, δεν πρόκειται για μια λύπη γεμάτη απελπισίας. Η προβολή στην οθόνη της ιστορίας της μορφής του Χριστου πρότυπο και, ταυτόχρονα, σωτήρας του ανθρώπου προσφέρει στη θεολογία του 35

37 Αγίου Γρηγορίου Νύσσης μια αύρα ελπίδας και εμπιστοσύνης σ Εκείνον που δημιούργησε τον άνθρωπο με σκοπό την ευτυχία του. Δεν θα επαναλάβουμε αυτά που έχουμε αναφέρει στο προηγούμενο κεφάλαιο, αλλά, σαν εισαγωγή στο παρόν κεφάλαιο, θα προσθέσουμε ακόμα λίγες μαρτυρίες για την πρώτη παρουσία του ανθρώπου στον παράδεισο, η οποία θα σταματήσει με την αμαρτία. Μας εξηγεί ο Άγιος: «to/te qa/natoj ou)k hån, no/soj a)ph=n, to\ e)mo\n kaiì to\ so/n, ta\ ponhra\ tau=ta r(h/mata, th=j zwh=j tw½n prw twn e)cw risto. w j ga\r koino\j o( hàlioj kaiì o( a)h\r koino\j kaiì pro\ pa/ntwn tou= qeou= h( xa/rij kaiì h( eu)logi a koinh/, ouàtwj e)n iãs% kaiì h( panto\j a)gaqou= metousi a kat' e)cousi an proe/keito, kaiì h( no/soj th=j pleoneci aj ou)k e)gnwri zeto, kaiì to\ pro\j to\ e)lattou=sqai miísoj kata\ tw½n u(perexo/ntwn ou)k hån (ou)de\ ga\r oàlwj to\ u(pere/xon hånÿ kaiì muri a e)piì tou/toij aãlla, aá ou)d' aän parasth=sai tij dunhqei h t%½ lo/g% pamplhqe\j tw½n ei¹rhme/nwn kata\ to\ megaleiíon proe/xonta, le/gw dh\ th\n pro\j a)gge/louj o(motimi an, th\n e)piì qeou= parrhsi an, th\n tw½n u(perkosmi wn a)gaqw½n qewri an, to\ t%½ a)fra/st% ka/llei th=j makari aj fu/sewj kaiì h(ma=j w rai +zesqai, deiknu/ntaj e)n e(autoiíj th\n qei an ei¹ko/na tv= wðr# th=j yuxh=j e)pisti lbousan» 95. Σε άλλο έργο του, ο Άγιος Γρηγόριος αναφέρει: «Gumno\j me\n th=j tw½n nekrw½n derma/twn e)pibolh=j, e)n parrhsi # de\ to\ tou= qeou= pro/swpon ble/pwn, ouãpw de\ dia\ geu/sewj kaiì o(ra/sewj to\ kalo\n kri nwn, a)lla\ mo/non tou= kuri ou katatrufw½n kaiì tv= doqei sv bohq%½ pro\j tou=to sugxrw menoj, kaqwüj e)pishmai netai h( qei a grafh/, oàti ou) pro/teron au)th\n eãgnw, priìn e)corisqh=nai tou= paradei sou kaiì priìn e)kei nhn a)ntiì th=j a(marti aj, hán a)pathqeiísa e)ch/marte, tv= tw½n w di nwn timwri # katakriqh=nai» 96. Η πτώση έχει διπλή αιτία: μια εξωτερική και μια εσωτερική. Από έξω έρχεται ο πειρασμός του διαβόλου, ονομαζόμενος και «αδελφός 95 Εις τον Εκκλησιαστην, VI, PG 44, 708 C-D. 96 Περι παρθενιας, ΧΙΙ, PG 46, 373 C. Σ αυτό το σημείο δυσκολεύομαι να καταλάβω την άποψη του γράφοντος την Εισαγωγή στο έργο Περι ψυχης και αναστασεως (ΕΠΕ 1, σ. 72) σύμφωνα με την οποία «η πτωσις του ανθρώπου ελαβε χωραν περαν της ιστοριας, εις του πρωτανθρωπου την ιδεατην πολιτειαν, οπου ειδομεν δεν υπηρχεν η γενετικη διακρισις». Το βιβλικό κείμενο δείχνει ότι η πτώση ήταν αποτέλεσμα «συνεργασίας» του πρώτου άνδρα με τη γυναίκα του, κατά τη συμβουλή του φιδιού. 36

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή ΜΑΘΗΜΑ 6 Ο ΠΟΙΗΣΩΜΕΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ... Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, κατά τη διδασκαλία του Χριστιανισμού, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. Στη συνέχεια,

Διαβάστε περισσότερα

(Εξήγηση του τίτλου και της εικόνας που επέλεξα για το ιστολόγιό μου)

(Εξήγηση του τίτλου και της εικόνας που επέλεξα για το ιστολόγιό μου) Εν αρχή ην ο Λόγος. (Εξήγηση του τίτλου και της εικόνας που επέλεξα για το ιστολόγιό μου) Στις νωπογραφίες της οροφής της Καπέλα Σιξτίνα φαίνεται να απεικονίζονται μέρη του ανθρώπινου σώματος, όπως ο εγκέφαλος,

Διαβάστε περισσότερα

Η αυτοχειρία στην αρχαία Ελλάδα: Γνώμες των φιλοσόφων

Η αυτοχειρία στην αρχαία Ελλάδα: Γνώμες των φιλοσόφων Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας σὺν Ἀθηνᾷ Η αυτοχειρία στην αρχαία Ελλάδα: Γνώμες των φιλοσόφων Κυριακή, 16 Δεκεμβρίου 2012 ΣΩΚΡΑΤΗΣ aãpeimi de/, w j eãoike, th/meron: keleu/ousi ga\r ¹AqhnaiÍoi.

Διαβάστε περισσότερα

Ποιος φταίει; (Κυριακή του Τυφλού)

Ποιος φταίει; (Κυριακή του Τυφλού) 1 Ιουνίου 2019 Ποιος φταίει; (Κυριακή του Τυφλού) Θρησκεία / Ιερός Άμβων Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς «Και τον ρώτησαν οι μαθητές του: Διδάσκαλε, ποιος αμάρτησε, αυτός ή οι γονείς του, για να γεννηθεί τυφλός;»

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Ενηλίκων. Σάββατο, 10 Νοεμβρίου 2012

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Ενηλίκων. Σάββατο, 10 Νοεμβρίου 2012 Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Ενηλίκων Σάββατο, 10 Νοεμβρίου 2012 Πολιτεία Πλάτωνος και Πολιτικά Αριστοτέλους Ο Πλάτωνας και ο μαθητής του Αριστοτέλης είναι οι θεμελιωτές της πολιτικής

Διαβάστε περισσότερα

Μαθημα 6. «Ποιησωμεν ανθρωπον»

Μαθημα 6. «Ποιησωμεν ανθρωπον» Α Λυκείου - Θρησκευτικά Μαθημα 6. «Ποιησωμεν ανθρωπον» ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές να 1. Να ερμηνεύουν θεολογικά τη φράση «κατ εικόνα και καθ ομοίωσιν». 2. Να διατυπώνουν το σκοπό δημιουργίας του ανθρώπου. 3. Να

Διαβάστε περισσότερα

Είπε ο Θεός: «Ας δημιουργήσουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας κι έτσι που να μπορεί να μας μοιάσει κι ας εξουσιάζει τα ψάρια της

Είπε ο Θεός: «Ας δημιουργήσουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας κι έτσι που να μπορεί να μας μοιάσει κι ας εξουσιάζει τα ψάρια της Η δημιουργία του ανθρώπου Θεϊκή προέλευση του ανθρώπου Είπε ο Θεός: «Ας δημιουργήσουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας κι έτσι που να μπορεί να μας μοιάσει κι ας εξουσιάζει τα ψάρια της θάλασσας,

Διαβάστε περισσότερα

5 Μαρτίου Το μυστήριο της ζωής. Θρησκεία / Θεολογία. Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979)

5 Μαρτίου Το μυστήριο της ζωής. Θρησκεία / Θεολογία. Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979) 5 Μαρτίου 2019 Το μυστήριο της ζωής Θρησκεία / Θεολογία Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979) Η ζωή πάνω στη γη έλκει την καταγωγή της από τον ουρανό η ζωή του ανθρώπου έλκει την καταγωγή της από τον Θεό. Τα

Διαβάστε περισσότερα

Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Διδ. Εν. 14

Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Διδ. Εν. 14 Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος Διδ. Εν. 14 Σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα η Εκκλησία μας γιορτάζει την Ανάληψη του Κυρίου στους ουρανούς Με την Ανάληψη, επισφραγίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ.

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Διαπιστώσεις Α. Δεν εντοπίζονται άμεσοι φιλολογικοί δεσμοί με τους

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 2 Ἰουνίου 2019.

Κυριακή 2 Ἰουνίου 2019. 24 Μήνας Ἰούνιος Κυριακή 2 Ἰουνίου 2019. Κυριακή τοῦ τυφλοῦ Ἰω. 9, 1 38. Σήμερα ἡ Ἐκκλησία θέλει νά μᾶς δώσει νά καταλάβουμε ὅτι ὁ Χριστός, ὡς τέλειος Θεός, εἶναι ὁ Μέγας Δημιουργός τοῦ σύμπαντος. Ἡ δημιουργική

Διαβάστε περισσότερα

Ο Τριαδικός Θεός: Η Τριαδικότητα και η Μοναδικότητα του Θεού

Ο Τριαδικός Θεός: Η Τριαδικότητα και η Μοναδικότητα του Θεού 12 Νοεμβρίου 2018 Ο Τριαδικός Θεός: Η Τριαδικότητα και η Μοναδικότητα του Θεού Θρησκεία / Θεολογία Βασίλειος Γκρίλλας, Θεολόγος, ΜΑ Θεολογίας Το βασικότερο δόγμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι το Τριαδολογικό.

Διαβάστε περισσότερα

Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν).

Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν). ΜΑΘΗΜΑ 25 Ο ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν). ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β α. «Κατ οίκον εκκλησία» 1.

Διαβάστε περισσότερα

Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων

Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων Ενότητα 12: Οι Καππαδόκες Πατέρες

Διαβάστε περισσότερα

«Η πνευματική διαθήκη του Γέροντος Σωφρονίου του Έσσεξ»

«Η πνευματική διαθήκη του Γέροντος Σωφρονίου του Έσσεξ» 29/11/2018 «Η πνευματική διαθήκη του Γέροντος Σωφρονίου του Έσσεξ» Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Πειραιώς Την Τετάρτη 28 Νοεμβρίου 2018 πραγματοποιήθηκε ομιλία με θέμα «Η πνευματική διαθήκη του Οσίου Γέροντος

Διαβάστε περισσότερα

Η δημιουργία του ανθρώπου

Η δημιουργία του ανθρώπου Η δημιουργία του ανθρώπου Στο τέλος της έκτης ημέρας, ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο, ο οποίος υπήρξε το τελευταίο και το τελειότερο δημιούργημα του Θεού. Ψηφιδωτό από το Μονρεάλε της Σικελίας, 13ος αι.

Διαβάστε περισσότερα

Η Παύλεια Θεολογία. Ανθρωπολογία. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογία

Η Παύλεια Θεολογία. Ανθρωπολογία. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η Ανθρωπολογία Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογία Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Η Παύλεια Θεολογία. Πνευματολογία. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογία

Η Παύλεια Θεολογία. Πνευματολογία. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η Πνευματολογία Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογία Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με ΜΑΘΗΜΑ 21 Ο ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΜΑΤΟΣ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις ή φράσεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου.

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου. ΜΑΘΗΜΑ 22 ο ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Θ.ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με την ιστορία της αρχαίας Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας

Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας ΜΑΘΗΜΑ 7 Ο Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας σύμφωνα με τη χρονική σειρά που πραγματοποιήθηκαν: 1. Προαναγγελία του Μεσσία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β,

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. (Β Κυριακή τῶν Νηστειῶν).

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. (Β Κυριακή τῶν Νηστειῶν). Μήνας Μάρτιος 4 Μαρτίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. (Β Κυριακή τῶν Νηστειῶν). Μάρκ. 2, 1-12 «...ἰδών δέ ὁ Ἰησοῦς τήν πίστιν αὐτῶν λέγει τῷ παραλυτικῷ τέκνον, ἀφέωνταί σοι αἱ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Άγιο Πνεύμα και Πνευματικότητα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Άγιο Πνεύμα και Πνευματικότητα ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Άγιο Πνεύμα και Πνευματικότητα Όλοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει τα λόγια: «Σε βαπτίζω στο όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» είτε έχουμε βαπτιστεί είτε όχι (δείτε Ματθ. 28/κη

Διαβάστε περισσότερα

Η Ουράνια Γλώσσα. (The heavenly language)

Η Ουράνια Γλώσσα. (The heavenly language) Η Ουράνια Γλώσσα (The heavenly language) 'Εχετε ταξιδέψει ποτέ σε μιά χώρα, όπου η γλώσσα είναι διαφορετική από τη δική σας; Μπορεί να μάθετε λίγο τη γλώσσα και ακόμα να είστε σε θέση να καταλαβαίνετε

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι το Άγιο Πνεύμα. Διδ. Εν. 8

Τι είναι το Άγιο Πνεύμα. Διδ. Εν. 8 Τι είναι το Άγιο Πνεύμα Διδ. Εν. 8 Κεντρικό γεγονός στη ζωή της Εκκλησίας Το Άγιο Πνεύμα επιφοίτησε στους αποστόλους και παραμένει στην Εκκλησία ως Παράκλητος, για να καθοδηγεί τους πιστούς «Εἰς πᾶσαν

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 α) Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 16 Φεβρουαρίου 2013

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 16 Φεβρουαρίου 2013 Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 16 Φεβρουαρίου 2013 Στωικοί και Επικούρειοι: διαφορετικότητα και σύγκλιση ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΖΗΝΩΝ Ο Επίκουρος ιδρύει τον Κήπο το 306 π.χ. Ο Ζήνωνας ιδρύει

Διαβάστε περισσότερα

Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή. Οδηγός μελέτης

Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή. Οδηγός μελέτης Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή Οδηγός μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος, Σημειώσεις Το περίγραμμα το μαθήματος; με αποσπάσματα και περιλήψεις του

Διαβάστε περισσότερα

Την περασμένη Κυριακή αρχίσαμε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή με το Γάμο της Κανά, όπου το νερό μετατράπηκε σε κρασί.

Την περασμένη Κυριακή αρχίσαμε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή με το Γάμο της Κανά, όπου το νερό μετατράπηκε σε κρασί. Την περασμένη Κυριακή αρχίσαμε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή με το Γάμο της Κανά, όπου το νερό μετατράπηκε σε κρασί. Το θαύμα αυτό μας δείχνει ότι η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η περίοδος για αλλαγή στον άνθρωπο.

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 3 Μαρτίου 2019.

Κυριακή 3 Μαρτίου 2019. 44 Μήνας Μάρτιος 2019. Κυριακή 3 Μαρτίου 2019. Κυριακή τῆς Ἀπόκρεω. Ματθ. 25, 31 46. «...δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τήν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπό καταβολῆς κόσμου» (Ματθ.

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 23 Ἰουνίου 2019.

Κυριακή 23 Ἰουνίου 2019. 39 Κυριακή 23 Ἰουνίου 2019. Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων Μτθ. 10, 32 33, 37 38, καί 19, 27 30. «ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ ἰδοὺ ἡμεῖς ἀφήκαμεν πάντα καὶ ἠκολουθήσαμέν σοι τί ἄρα ἔσται ἡμῖν;» (Μτθ. 19,

Διαβάστε περισσότερα

-17 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

-17 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ -17 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Θέμα: «Θανάτου εορτάζουμε νέκρωσιν...» (κεφ.12) Σχολείο:Περιφερειακό Λύκειο Αγίου Χαραλάμπους, Έμπα Τάξη:Α Λυκείου Καθηγητής:Νικόλαος Καραμπάς Π.Μ.Π.: 16951 Α Σκοπός: Να αντιληφθούν

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ Ο ΘΕΙΟΣ ΕΡΩΤΑΣ

ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ Ο ΘΕΙΟΣ ΕΡΩΤΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΦΩΤΟΔΟΤΕΣ» - Κορυδαλλών 10 Κάντζα Αττικής 153 51 Phone: 210 6658 551 - Email: fotodotes@yahoo.gr ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ Ο ΘΕΙΟΣ ΕΡΩΤΑΣ Συγγραφέας: Παπαδημητρακόπουλος Κωνσταντίνος Κωδικός προϊόντος: 00403

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Χειμερινό Εξάμηνο Μάθημα: Σχολική Πρακτική, Επίπεδο ΙΙΙ, Υπεύθυνος Διδάσκων: Υπεύθυνη Εκπ/κός:

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Χειμερινό Εξάμηνο Μάθημα: Σχολική Πρακτική, Επίπεδο ΙΙΙ, Υπεύθυνος Διδάσκων: Υπεύθυνη Εκπ/κός: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Χειμερινό Εξάμηνο 2009-2010 Μάθημα: Σχολική Πρακτική, Επίπεδο ΙΙΙ, Υπεύθυνος Διδάσκων: Υπεύθυνη Εκπ/κός: Φοιτητής/ρια:.. Μάθημα: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Σχολείο:11 ο Δημοτικό Τάξη: Γ Διδακτική

Διαβάστε περισσότερα

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις ΜΑΘΗΜΑ 8 Ο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

1. Η Αγία Γραφή λέει ότι ο Χριστός είναι η μόνη δυνατότητα σωτηρίας. 2. Ο Θεός φανερώνεται στην Παλαιά Διαθήκη πάντα με κεραυνούς και αστραπές.

1. Η Αγία Γραφή λέει ότι ο Χριστός είναι η μόνη δυνατότητα σωτηρίας. 2. Ο Θεός φανερώνεται στην Παλαιά Διαθήκη πάντα με κεραυνούς και αστραπές. ΜΑΘΗΜΑ 13 Ο Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό κάθε πρότασης τη λέξη «σωστό»

Διαβάστε περισσότερα

Nηπτική λύσις στο πρόβλημα της κατανοήσεως και της μεταφράσεως των Λειτουργικών Κειμένων (π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος)

Nηπτική λύσις στο πρόβλημα της κατανοήσεως και της μεταφράσεως των Λειτουργικών Κειμένων (π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος) Nηπτική λύσις στο πρόβλημα της κατανοήσεως και της μεταφράσεως των Λειτουργικών Κειμένων (π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος) Date : Οκτωβρίου 11, 2013 (Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του πρωτοπρεσβύτερου Κωνσταντίνου

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Ναυπάκτου: «Ο Ευρίπου Βασίλειος ήταν το καύχημα αυτής της πόλεως».

Μητρ. Ναυπάκτου: «Ο Ευρίπου Βασίλειος ήταν το καύχημα αυτής της πόλεως». 23/12/2018 Μητρ. Ναυπάκτου: «Ο Ευρίπου Βασίλειος ήταν το καύχημα αυτής της πόλεως». Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Στον Ιερό Ναό Αγίου Χριστοφόρου, πολιούχου Αγρινίου, τελέσθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναῒτου, συγγραφέως τῆς Κλίμακος. (Δ Κυριακή τῶν Νηστειῶν).

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναῒτου, συγγραφέως τῆς Κλίμακος. (Δ Κυριακή τῶν Νηστειῶν). 18 Μαρτίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναῒτου, συγγραφέως τῆς Κλίμακος. (Δ Κυριακή τῶν Νηστειῶν). Μάρκ. 9, 17-31 «Τοῦτο τό γένος ἐν οὐδενί δύναται ἐξελθεῖν εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ»

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΔΥΟ ΦΥΛΑ... Η άποψη της Εκκλησίας Η κοινωνική, ιατρική άποψη

ΤΑ ΔΥΟ ΦΥΛΑ... Η άποψη της Εκκλησίας Η κοινωνική, ιατρική άποψη ΤΑ ΔΥΟ ΦΥΛΑ... Η άποψη της Εκκλησίας Η κοινωνική, ιατρική άποψη 1 ΤΑ ΦΥΛΑ ΠΡΟ ΤΗΣ ΠΤΩΣΗΣ Η συγκλίνουσα άποψη των ερμηνευτών πατέρων της εκκλησίας μας είναι ότι κατά το σχέδιο του Θεού, αν δεν συνέβαινε

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχεία συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία

Στοιχεία συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία 12 Δεκεμβρίου 2018 Στοιχεία συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία Θρησκεία / Ποιμαντική πρωτοπρεσβύτερος Ευστράτιος Καρατσούλης Ένα κοινό σημείο αναφοράς αποτελεί ο χρόνος της θεραπείας

Διαβάστε περισσότερα

Η νηστεία των Χριστουγέννων

Η νηστεία των Χριστουγέννων 15 Νοεμβρίου 2018 Η νηστεία των Χριστουγέννων Θρησκεία / Θρησκευτική ζωή Γεώργιος Αραμπατζόγλου, Αναγνώστης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών Ιερός Ναός Αγίου Λουκά Πατησίων Μία ακόμη ευλογημένη περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, 105 56 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 2103352364 FAX: 2103237654 www.iaath.gr, E-Mail: ipe.iaath@gmail.com ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 5 Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ήταν γύρω στον 11 ου αι. στα χρόνια του Αλέξιου Κομνηνού όταν στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασε με νέα διαμάχη. Άνθρωποι των γραμμάτων και μη,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΊΣΤΗΣ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Έχει μια καρδιά πλήρους πίστης

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΊΣΤΗΣ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Έχει μια καρδιά πλήρους πίστης Reality of Faith- Greek Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΊΣΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Έχει μια καρδιά πλήρους πίστης ΣΉΜΑ 11: 22-26 Απαντά σε 22 και ο Ιησούς saith το unto τους, ΈΧΕΙ ΠΊΣΤΗ στο ΘΕΌ. 23 Για verily λέω το unto

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Για τον Αριστοτέλη, όλες οι ενέργειες των ανθρώπων γίνονται για κάποιο τέλος, δηλαδή για κάποιο σκοπό που είναι ο ανώτερος όλων των αγαθών, την ευδαιμονία. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΜΕΛΧΙΣΕΔΕΚ

Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΜΕΛΧΙΣΕΔΕΚ Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΜΕΛΧΙΣΕΔΕΚ 1. Ιστορία της έρευνας 2. Ο Μελχισεδέκ στην Παλαιά Διαθήκη 3. Ο Μελχισεδέκ στην απόκρυφη γραμματεία 4. Ο Μελχισεδέκ στα χειρόγραφα του Κουμράν 5. Ο Μελχισεδέκ στους Φίλωνα

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων : Θέματα Θεολογίας των εκκλησιαστικών ύμνων Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Θέματα Θεολογίας των εκκλησιαστικών ύμνων (Α) Η Χριστολογία

Διαβάστε περισσότερα

Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων.

Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων. Ενότητα 11: Οι Καππαδόκες Πατέρες

Διαβάστε περισσότερα

Η καταλλαγή των πάντων εις Χριστόν (Κολ 1, 15-20)

Η καταλλαγή των πάντων εις Χριστόν (Κολ 1, 15-20) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η καταλλαγή των πάντων εις Χριστόν (Κολ 1, 15-20) Ενότητα 8 : 8 ο μάθημα Αικατερίνη Γ. Τσαλαμπούνη Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Ποιος είναι ο Θεός κατά την πίστη του Χριστιανισμού. Διδ. Εν. 4

Ποιος είναι ο Θεός κατά την πίστη του Χριστιανισμού. Διδ. Εν. 4 Ποιος είναι ο Θεός κατά την πίστη του Χριστιανισμού Διδ. Εν. 4 Ο Θεός είναι άγνωστος στην ουσία του και γνωστός με τις ενέργειές του στον κόσμο όλα τα όντα γιατί δίνει την ύπαρξη σε αυτά Ενέργειες= Θεϊκές

Διαβάστε περισσότερα

Μόνο ένα παράδειγμα από το μάθ. 21 (παράλυτος):

Μόνο ένα παράδειγμα από το μάθ. 21 (παράλυτος): ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ διδ. ενοτ.. 20-2424 1. Ποια στοιχεία του κειμένου "Τι είναι και τι σημαίνουν τα θαύματα του Χριστού" (μάθ.20, Ερμ. 3) συναντήσαμε σε όλες τις διηγήσεις για τα θαύματα αυτού του κεφαλαίου;

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Θωμᾶ.

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Θωμᾶ. Μήνας Ἀπρίλιος 15 Ἀπριλίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Θωμᾶ. Ἰωάν. 20, 19 31. Κυριακή τοῦ Ἀντίπασχα σήμερα καί ἐδῶ καί μία ἑβδομάδα εἰσήλθαμε στήν πιό χαρούμενη περίοδο τοῦ ἔτους, στήν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου.

Διαβάστε περισσότερα

Δερμάτινοι Χιτῶνες Ἀναφορά στήν βιολογική ζωή, τίς ἀσθένειες, τά γηρατειά, τόν θάνατο καί τήν ὥρα τοῦ θανάτου

Δερμάτινοι Χιτῶνες Ἀναφορά στήν βιολογική ζωή, τίς ἀσθένειες, τά γηρατειά, τόν θάνατο καί τήν ὥρα τοῦ θανάτου Δερμάτινοι Χιτῶνες Ἀναφορά στήν βιολογική ζωή, τίς ἀσθένειες, τά γηρατειά, τόν θάνατο καί τήν ὥρα τοῦ θανάτου Περιεχόμενα Εἰσαγωγικά Α Ἀπό τό εἶναι στό εὖ εἶναι καί στό ἀεί εὖ εἶναι 1. Φυσικοί νόμοι καί

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ!

ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ! ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ! (There is only one God) Πού μπορείς να πάς ώστε να απομακρυνθείς από το Θεό; Ο Θεός γεμίζει κάθετόπο και χρόνο. Δεν υπάρχει τόπος χωρίς να είναι εκεί ο Θεός. Ο Θεός μίλησε μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Ας υψώσουμε τις καρδιές μας. Είναι στραμμένες προς τον Κύριο. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο τον Θεό μας. Άξιο και δίκαιο.

ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Ας υψώσουμε τις καρδιές μας. Είναι στραμμένες προς τον Κύριο. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο τον Θεό μας. Άξιο και δίκαιο. 107. Ο Κύριος να είναι μαζί σας. Και με το πνεύμα σου. ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ας υψώσουμε τις καρδιές μας. Είναι στραμμένες προς τον Κύριο. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο τον Θεό μας. Άξιο και δίκαιο. Ακολουθεί το

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 28 Ἰουλίου 2019.

Κυριακή 28 Ἰουλίου 2019. 69 Κυριακή 28 Ἰουλίου 2019. Κυριακή ΣΤ Ματθαίου Μτθ. 9, 1 8. «...ἐξουσίαν ἔχει ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας...» (Μτθ. 9, 6) Πάντοτε ὁ λόγος περί ἐξουσίας εἶναι ἐπίκαιρος, διότι οἱ ἄνθρωποι

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 α) Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5 επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας,

Διαβάστε περισσότερα

Οι ετερόδοξοι, η Εκκλησία και εμείς

Οι ετερόδοξοι, η Εκκλησία και εμείς Οι ετερόδοξοι, η Εκκλησία και εμείς ΑΠOΠΑΜΑ ΑΠO ΣΗΝ ΟΜΙΛΙΑ του Π. ΠEΣΡΟΤ ΧΙΡ στο 20ο ΙΕΡΑΠΟΣΟΛΙΚO ΤΝΕΔΡΙΟ ΤΝΕΡΓΑΣΩΝ ΣΟΤ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΤ ΧΡΙΣ. ΟΜΙΛΟΤ ΕΙ ΣΗΝ ΚΑΣΑΚΗΝΩΙΝ ΑΓΙΑ ΣΑΒΙΘΑ Αράχωβης Παρανάσσου Βοιωτίας

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας (Α Κυριακή τῶν Νηστειῶν).

Εἰς τήν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας (Α Κυριακή τῶν Νηστειῶν). 25 Φεβρουαρίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας (Α Κυριακή τῶν Νηστειῶν). Ἰωάν. 1, στίχ. 44 52. «Ἔρχου καί ἴδε» (Ἰωάν. 1, 47). Μία ἀπό τίς μεγαλύτερες ἀγωνίες τοῦ ἀνθρώπου εἶναι νά θέλει νά μιλήσει,

Διαβάστε περισσότερα

Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο. Οδηγός μελέτης

Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο. Οδηγός μελέτης Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο Οδηγός μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος, Σημειώσεις Το περίγραμμα το μαθήματος; με αποσπάσματα και περιλήψεις

Διαβάστε περισσότερα

παρακαλώ! ... ένα βιβλίο με μήνυμα

παρακαλώ! ... ένα βιβλίο με μήνυμα παρακαλώ!... ένα βιβλίο με μήνυμα Ένα μήνυμα πού δίνει απάντηση στο βασικό ερώτημα ποιος είναι ο σκοπός της ζωής. Ένα μήνυμα πού ανταποκρίνεται σε κάθε ερωτηματικό και αμφιβολία σου. Η βίβλος μας φανερώνει

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑTA ΓΙΑ ΜΕΡΟΣ Δ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ V ΜΑΘΗΜΑ 171. Ο Θεός είναι µόνο και µόνο Αγάπη και εποµένως το ίδιο είµαι κι Εγώ.

ΜΑΘΗΜΑTA ΓΙΑ ΜΕΡΟΣ Δ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ V ΜΑΘΗΜΑ 171. Ο Θεός είναι µόνο και µόνο Αγάπη και εποµένως το ίδιο είµαι κι Εγώ. ΜΑΘΗΜΑTA ΓΙΑ ΜΕΡΟΣ Δ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ V ΜΑΘΗΜΑ 171 Ο Θεός είναι µόνο και µόνο Αγάπη και εποµένως το ίδιο είµαι κι Εγώ. Ι. (151) Όλα τα πράγµατα είναι αντίλαλοι της Φωνής του Θεού. 2 Ο Θεός είναι µόνο και µόνο

Διαβάστε περισσότερα

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα. σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις.

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα. σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις. Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις. Επιμέλεια: Βασιλική Σωτηριάδη Θεού πλάσμα είναι η γυναίκα. Με την αποστροφή σου δεν προσβάλλεις εκείνην, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν άνδρα που τον έλεγαν Ιωσήφ. Οι γονείς της, ο Ιωακείμ και

Διαβάστε περισσότερα

Η ΚΟΙΝΗ ΓΙΟΡΤΗ. Σκηνή 1 η

Η ΚΟΙΝΗ ΓΙΟΡΤΗ. Σκηνή 1 η ΠΡΟΣΩΠΑ Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος ο Θεολόγος Ιωάννης ο Χρυσόστομος Μαυρόπους Ιωάννης Βασιλίτης 1 ος Βασιλίτης 2 ος Βασιλίτης 3 ος Γρηγορίτης 1 ος Γρηγορίτης 2 ος Γρηγορίτης 3 ος Ιωαννίτης 1 ος Ιωαννίτης

Διαβάστε περισσότερα

Λόγοι για την παιδαγωγική της οικογένειας (Γέρων Εφραίμ Κατουνακιώτης)

Λόγοι για την παιδαγωγική της οικογένειας (Γέρων Εφραίμ Κατουνακιώτης) 22 Οκτωβρίου 2019 Λόγοι για την παιδαγωγική της οικογένειας (Γέρων Εφραίμ Κατουνακιώτης) Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα / Πνευματική ζωή «Είναι πολλά πράγματα, τα οποία ο άνθρωπος δεν τα γνωρίζει, ή, αν τα

Διαβάστε περισσότερα

Κατωτέρου Κατηχητικού Ιεραποστολικού Έτους Συνάντηση 1: Σαββατοκύριακο 13 και : Η αποστολή των δώδεκα μαθητών

Κατωτέρου Κατηχητικού Ιεραποστολικού Έτους Συνάντηση 1: Σαββατοκύριακο 13 και : Η αποστολή των δώδεκα μαθητών Κατωτέρου Κατηχητικού Ιεραποστολικού Έτους 2012-2013 Συνάντηση 1 Σαββατοκύριακο 13 και 14.10.2012 Η αποστολή των δώδεκα μαθητών στον κόσμο (Ματθ. 10, 1-31) τι σημαίνει αληθινός χριστιανός- ποια είναι η

Διαβάστε περισσότερα

Αι ιστορικαί χειροτονίαι των Γ.ΟΧ. υπό του αειμνήστου Επισκόπου Βρεσθένης κυρού Ματθαίου του Α’ το έτος 1948

Αι ιστορικαί χειροτονίαι  των Γ.ΟΧ. υπό  του αειμνήστου Επισκόπου Βρεσθένης κυρού Ματθαίου του Α’ το έτος 1948 188 Η ΑΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΕΣΤΙΝ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΕΠΙ ΤΗΣ ΓΗΣ, Η ΑΠΟ ΚΑΤΑΒΟΛΗΣ ΚΟΣΜΟΥ, (Αγιος Νεκταριος) Η ΜΙΑ, ΑΓΙΑ, ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ εἶναι

Διαβάστε περισσότερα

Πατρ τ ιάρχης Αλ εξα εξ νδρείας ένας από τους πέντε μεγάλους Πατέρες της Ανατολικής Εκκλησίας

Πατρ τ ιάρχης Αλ εξα εξ νδρείας ένας από τους πέντε μεγάλους Πατέρες της Ανατολικής Εκκλησίας Ο Μέγας Αθανάσιος: αγωνιστής της ορθής πίστης Πατριάρχης Αλεξανδρείας Πατριάρχης Αλεξανδρείας ένας από τους πέντε μεγάλους Πατέρες της Ανατολικής Εκκλησίας των πρώτων χριστιανικών αιώνων (Μέγας Αθανάσιος,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΘΕΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. Του Ρόµπερτ Ηλία Νατζέµυ

ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΘΕΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ. Του Ρόµπερτ Ηλία Νατζέµυ ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΘΕΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Του Ρόµπερτ Ηλία Νατζέµυ Στην σελίδα http://www.armonikizoi.com/2016/ek θα βρείτε χρήσιµες πληροφορίες και τεχνικές για την απελευθέρωση από εσωτερικά εµπόδια

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ.Λεμεσού: Όταν δεν υπάρχει η ειρήνη του Θεού, τότε ζηλεύουμε και φοβόμαστε ο ένας τον άλλο

Μητρ.Λεμεσού: Όταν δεν υπάρχει η ειρήνη του Θεού, τότε ζηλεύουμε και φοβόμαστε ο ένας τον άλλο 31 Ιανουαρίου 2019 Μητρ.Λεμεσού: Όταν δεν υπάρχει η ειρήνη του Θεού, τότε ζηλεύουμε και φοβόμαστε ο ένας τον άλλο / Επικαιρότητα Όταν ο άνθρωπος έχει ειρήνη μέσα του και βεβαιωθεί η ψυχή του ότι όντως

Διαβάστε περισσότερα

Ποιος γίνεται να σωθεί;

Ποιος γίνεται να σωθεί; 5 Απριλίου 2019 Ποιος γίνεται να σωθεί; Θρησκεία / Ηθική Σπύρος Α. Λαζάρου, M.D. Πλαστικός Κρανιογναθοπροσωπικός & Επανορθωτικός Χειρουργός Ο απόστολος Παύλος στην επιστολή του προς Τιμόθεο, αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

1) Μες τους κάμπους τ αγγελούδια ύμνους ουράνιους σκορπούν κι από τα γλυκά τραγούδια όλα τριγύρω αχολογούν. Gloria in excelsis Deo!

1) Μες τους κάμπους τ αγγελούδια ύμνους ουράνιους σκορπούν κι από τα γλυκά τραγούδια όλα τριγύρω αχολογούν. Gloria in excelsis Deo! Σε παρακαλούμε, Κύριε, χάρη στη μεσιτεία της Αειπαρθένου Θεοτόκου Μαρίας και του Αγίου Ιωσήφ, να διατηρείς σταθερά τις οικογένειές μας στην αγάπη και στην ειρήνη σου. Από αγνή Παρθένο, μια νύχτα μυστική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΕΥΧΗ: Η ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Β ΤΟΜΟΣ (Το πρακτικό μέρος)

ΠΡΟΣΕΥΧΗ: Η ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Β ΤΟΜΟΣ (Το πρακτικό μέρος) ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΦΩΤΟΔΟΤΕΣ» - Κορυδαλλών 10 Κάντζα Αττικής 153 51 Phone: 210 6658 551 - Email: fotodotes@yahoo.gr ΠΡΟΣΕΥΧΗ: Η ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Β ΤΟΜΟΣ (Το πρακτικό μέρος) Συγγραφέας: Παπαδημητρακόπουλος Κωνσταντίνος

Διαβάστε περισσότερα

Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΕΚ ΓΕΝΕΤΗΣ ΤΥΦΛΟΥ (Ιω. 9, 1-38)

Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΕΚ ΓΕΝΕΤΗΣ ΤΥΦΛΟΥ (Ιω. 9, 1-38) Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΕΚ ΓΕΝΕΤΗΣ ΤΥΦΛΟΥ (Ιω. 9, 1-38) ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΜΕΛΕΤΙΟΥ (Διασκευή ομιλίας στον Γυμνότοπο την 1/6/2003) 1. Το δράμα του σκοταδιού Σήμερα το Ευαγγέλιο μας μίλησε για έναν «τυφλό εκ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ 3: ελληνιστι

ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ 3: ελληνιστι Οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται ἀλλ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον. 17 οὐ γὰρ ἀπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ εἰς τὸν κόσμον ἵνα

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική Γραμματεία

Χριστιανική Γραμματεία Χριστιανική Γραμματεία Ενότητα 1-B A2: Αρειανοί Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Διαχείρισης Εκκλησιαστικών Κειμηλίων Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ 2014 Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή «Αυτός σήκωσε τις αμαρτίες μας με το ίδιο Του το σώμα στο σταυρό, για να πεθάνουμε κι εμείς ως προς την αμαρτία και να

Διαβάστε περισσότερα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα 1 Ένα γόνιμο μέλλον Ένα γόνιμο μέλλον χρειάζεται μια καλή συνείδηση στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα Χρειαζόμαστε οι Έλληνες να συνδεθούμε πάλι

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Γι αυτό και εμείς, ενωμένοι με τους Αγγέλους και τους αγίους, διακηρύττουμε τη δόξα σου αναφωνώντας και λέγοντας (ψάλλοντας):

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Γι αυτό και εμείς, ενωμένοι με τους Αγγέλους και τους αγίους, διακηρύττουμε τη δόξα σου αναφωνώντας και λέγοντας (ψάλλοντας): ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ 99. Παρ ότι η δεύτερη ευχή είναι συγκροτημένη με το προοίμιό της, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με άλλα προοίμια, ιδιαίτερα με εκείνα που σε περίληψη περιγράφουν το Μυστήριο της Σωτηρίας,

Διαβάστε περισσότερα

1. Ποιος μαθητής πήγε στους Αρχιερείς; Τι του έδωσαν; (Μτ 26,14-16) Βαθ. 1,0 2. Πόσες μέρες έμεινε στην έρημο; (Μκ 1,12)

1. Ποιος μαθητής πήγε στους Αρχιερείς; Τι του έδωσαν; (Μτ 26,14-16) Βαθ. 1,0 2. Πόσες μέρες έμεινε στην έρημο; (Μκ 1,12) ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΤΑΞΗ: Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ Α ΟΜΑΔΑ: 1 1. Ποιος μαθητής πήγε στους Αρχιερείς; Τι του έδωσαν; (Μτ 26,14-16),0 2. Πόσες μέρες έμεινε στην έρημο; (Μκ 1,12),0 3. Ποιοι είναι οι μαθητές του

Διαβάστε περισσότερα

Η Παύλεια Θεολογία. Σωτηριολογία. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας

Η Παύλεια Θεολογία. Σωτηριολογία. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η Σωτηριολογία Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική.

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική. ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ECTS ECTS 1. Mεθοδολογία και κριτική του κειμένου της Καινής Διαθήκης. 2. Ζητήματα Ερμηνείας και Ερμηνευτικής της Καινής

Διαβάστε περισσότερα

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά

Διαβάστε περισσότερα

Οι Γραφές αποκαλύπτουν αλήθειες της πίστης: Παράδεισος-Πτώση-Σωτηρία

Οι Γραφές αποκαλύπτουν αλήθειες της πίστης: Παράδεισος-Πτώση-Σωτηρία 16 Φεβρουαρίου 2018 Οι Γραφές αποκαλύπτουν αλήθειες της πίστης: Παράδεισος-Πτώση-Σωτηρία Θρησκεία / Ερμηνεία Αγίας Γραφής Μαρία Ελένη Ευθυμίου, Θεολόγος ΜΔΕ Παλαιάς Διαθήκης Ο Μέγας Αθανάσιος είχε σαν

Διαβάστε περισσότερα

Βασισμένοι στην αποκάλυψη του Θεού 3 η Διάλεξη από τη σειρά μαθημάτων: «Διαμορφώνοντας τη θεολογία σου» Οδηγός μελέτης.

Βασισμένοι στην αποκάλυψη του Θεού 3 η Διάλεξη από τη σειρά μαθημάτων: «Διαμορφώνοντας τη θεολογία σου» Οδηγός μελέτης. 1 Βασισμένοι στην αποκάλυψη του Θεού 3 η Διάλεξη από τη σειρά μαθημάτων: «Διαμορφώνοντας τη θεολογία σου» Οδηγός μελέτης Περιεχόμενα Σχεδιάγραμμα Ένα σχεδιάγραμμα του μαθήματος Σημειώσεις Ένα πρότυπο που

Διαβάστε περισσότερα

Τζιορντάνο Μπρούνο

Τζιορντάνο Μπρούνο http://hallofpeople.com/gr/bio/bruno.php Τζιορντάνο Μπρούνο Αποσπάσματα από έργα του (Την εποχή που εκκλησία και επιστήμη θεωρούσε υποδεέστερο το γυναικείο φύλο, ο Μπρούνο έγραψε): Εξετάστε λίγο την αλήθεια,

Διαβάστε περισσότερα

β. έχει κατοχυρωμένο το απόρρητο και από την Εκκλησία και από την Πολιτεία

β. έχει κατοχυρωμένο το απόρρητο και από την Εκκλησία και από την Πολιτεία ΜΑΘΗΜΑ 24 Ο ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

Ερμηνεία του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου Ενότητα: 2

Ερμηνεία του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου Ενότητα: 2 Ερμηνεία του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου Ενότητα: 2 Χρήστος Καρακόλης Τμήμα Θεολογίας Σελίδα 2 1. Πρόλογος Ι Α 1α Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος α β καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, β γ καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος, α 2 οὗτος ἦν

Διαβάστε περισσότερα

Η Ανάσταση και οι αληθινά Αναστάσιμοι άνθρωποι

Η Ανάσταση και οι αληθινά Αναστάσιμοι άνθρωποι 10 Απριλίου 2018 Η Ανάσταση και οι αληθινά Αναστάσιμοι άνθρωποι Θρησκεία / Ιερός Άμβων Πρεσβύτερος Νικόλαος Πάτσαλος Η Ανάσταση του Χριστού αποτελεί τη δόξα και την πεμπτουσία της Ορθοδόξου Πίστεως. Γι

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικοί Όροι στην Θεολογία

Τεχνικοί Όροι στην Θεολογία Τεχνικοί Όροι στην Θεολογία Μάθημα Δεύτερο από την σειρά Οικοδομώντας μία Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος, Σημειώσεις Ένα πρότυπο που παρέχει: το

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Εὐλογημένη ἡ ἐπιθυμία τοῦ πλούσιου νέου σήμερα νά

Εὐλογημένη ἡ ἐπιθυμία τοῦ πλούσιου νέου σήμερα νά 13η Κυριακή Λουκᾶ (Λκ. 18, 18 27) 26 Νοεμβρίου 2017 «...πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον καί διάδος πτωχοῖς,...καί δεῦρο ἀκολούθει μοι» Εὐλογημένη ἡ ἐπιθυμία τοῦ πλούσιου νέου σήμερα νά μάθει τόν τρόπο τῆς σωτηρίας

Διαβάστε περισσότερα

Μέτρο για όλα ο άνθρωπος; (Μέρος 2o)

Μέτρο για όλα ο άνθρωπος; (Μέρος 2o) 31 Ιανουαρίου 2015 Μέτρο για όλα ο άνθρωπος; (Μέρος 2o) / Γέροντας Ιωσήφ Βατοπαιδινός ( 2009) Αν και το πρόβλημα του καλού και του κακού είναι το πιο δύσκολο και βασανιστικό για την ανθρώπινη ζωή και συνείδηση,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ο Μέγας Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός Ιωάννης ο Χρυσόστομος Ποιοί ήταν; Πού έζησαν; Τί έκαναν; Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου 30 Ιανουαρίου 2015 Βασίλειος ο Μέγας (330-379) Ο Βασίλειος ο

Διαβάστε περισσότερα