Εφηβεία και Εξάρτιση, από τον Η/Υ και την τηλεόραση στο εξωτερικό. Αίτια και συνέπειες

Transcript

1 11 0 ΓΕΛ ΠΑΤΡΑΣ Σχ. Έτος : Τμήμα : Α 3 Εφηβεία και Εξάρτιση, από τον Η/Υ και την τηλεόραση στο εξωτερικό. Αίτια και συνέπειες 1. Κριτήρια επιλογής θέματος Το παραπάνω θέμα επιλέχτηκε για τους κάτωθι λόγους: είναι επίκαιρο αποτελεί σημαντικό ζήτημα, αφού επιδρά αρνητικά στο κοινωνικό σύνολο αφορά την ηλικία της ομάδας μας (εφηβεία) δίνεται η δυνατότητα ευαισθητοποίησης των εφήβων 2. Παρουσίαση του θέματος Η ερευνητική μας ομάδα θα ασχοληθεί με τα αίτια και τις συνέπειες εξάρτησης των περισσότερων εφήβων στο διαδίκτυο και την τηλεόραση και θα αναλύσει τις αρνητικές επιδράσεις τους τόσο στην ψυχολογία όσο και στην προσωπικότητα του εφήβου. 3. Σκοπός της έρευνας Η ερευνητική μας ομάδα έχει αρχικά ως σκοπό να μάθει την αξία της αρμονικής συνεργασίας, της συνύπαρξης και του ομαδικού πνεύματος μεταξύ των μελών της. Σημαντική είναι, επίσης, η εκμάθηση των τρόπων με τους οποίους πραγματοποιείται μια έρευνα πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα της επικαιρότητας. Η μετάδοση και η παράθεση περισσότερων πληροφοριών πάνω στο θέμα των εφηβικών εξαρτήσεων. Επιπροσθέτως, σκοπός μας είναι να δώσουμε το έναυσμα για περαιτέρω προβληματισμό και έρευνα.

2 α) Ιστορική αναδρομή 4. Εισαγωγή στο θέμα Τηλεόραση: Πριν από 60 περίπου χρόνια, ένα δημιούργημα, μια εφεύρεση έκανε την εμφάνισή της στο παγκόσμιο προσκήνιο, το οποίο θα έφερνε κοσμοϊστορικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης και ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Η συσκευή αυτή, που 20 χρόνια αργότερα θα γινόταν παγκοσμίως γνωστή, έμελλε να κυριεύσει, να εξουσιάσει και να διακανονίσει το χρόνο και τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως στις δεκαετίες του 1980 και του Μέσω αυτής της συσκευής «μεταφερόμαστε» σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, ζούμε από κοντά ανεπανάληπτες σκηνές, μορφωνόμαστε, μαθαίνουμε νέα πράγματα, ψυχαγωγούμαστε, περνάμε ευχάριστα τις ελεύθερες μας ώρες. Δυστυχώς όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι δε χρησιμοποιούν τη λογική τους στην κρίση που αποφαίνονται, με αποτέλεσμα να διακατέχονται από μια TVμανία. Δηλαδή, καθισμένοι στον καναπέ τους, περνούν αρκετές ώρες μπροστά στην τηλεόρασή τους και όποτε βλέπουν αναμμένη την τηλεόραση απορροφώνται και αποβλακώνονται, είναι δηλαδή εθισμένοι στη θέα της τηλεόρασης. Επίσης, τα προγράμματα που επιλέγουν, τα παρακολουθούν αγαλλιαζόμενοι, ζώντας σε μια Νιρβάνα, αρκετές φορές είτε σαχλά είναι, είτε δεν προσφέρουν γνώσεις ή εμπειρίες, αλλά είναι χάσιμο χρόνου. Πηγή: lyk-antiss.les.sch.gr/project/ethismos.doc [1] Διαδίκτυο: Ο εθισμός στο Διαδίκτυο (internet addiction) μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης, προτάθηκε ως όρος πρώτη φορά από τον Goldberg (1995) και έγινε δημοφιλής με την καινοτόμο έρευνα της Young (1996), αναφέρεται στην «καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισμό ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της» (Mitchell, 2000).

3 β) Ανάπτυξη του θέματος Τηλεόραση Μπαίνουμε στο σπίτι και η πρώτη μας κίνηση είναι να πατήσουμε το κουμπί του τηλεκοντρόλ. Συζητούμε με φίλους, αλλά το μάτι όλο ξεγλιστρά προς την πολύχρωμη οθόνη; δεν μπορούμε να συγκεντρωθούμε στη συζήτηση, αλλά δεν κλείνουμε και την τηλεόραση. Κατηγορούμε έντονα το περιεχόμενο των τηλεοπτικών προγραμμάτων, αλλά δεν παραλείπουμε να τα παρακολουθούμε. Οι περισσότεροι έχουν με την τηλεόραση μια σχέση αγάπης- μίσους. Χαζοκούτι από τη μια, αλλά απαραίτητος σύντροφος στην καθημερινότητα. Τουλάχιστον τρεις ώρες την ημέρα περνούν, κατά μέσο όρο, οι κάτοικοι των αναπτυγμένων χωρών μπροστά στις τηλεοράσεις. Όταν ένα άτομο φτάσει στην ηλικία των 75 ετών θα έχει περάσει τα εννιά χρόνια της ζωής του βλέποντας TV. Πρόκειται πια για την τρίτη ανθρώπινη δραστηριότητα μετά την εργασία και τον ύπνο. Πολλοί άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να είναι εξαρτημένοι από τη μικρή οθόνη. H μήπως είναι; Είναι τελικά η τηλεόραση «ναρκωτικό», που προκαλεί εθισμό κλινικού τύπου; Μια τέτοια υπόθεση δεν είχε απασχολήσει μέχρι τώρα τους ερευνητές, παρά μόνο με τη μεταφορική της έννοια. Όμως ένα πρόσφατο άρθρο στο περιοδικό «Scientific American» θέτει ξανά το ερώτημα. Όσοι βλέπουν υπερβολικά πολλή τηλεόραση εμφανίζουν συμπτώματα ανάλογα με εκείνους που είναι χρήστες ναρκωτικών ουσιών; Μάλιστα, οι συγκεκριμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι υπάρχει μια ενστικτώδης βιολογική αντίδραση του ανθρώπου, η «αντίδραση προσανατολισμού», που δημιουργεί μία έλξη προς μία συσκευή, όπως η τηλεόραση, που εκπέμπει έντονα χρώματα και ήχους, με απότομες εναλλαγές σκηνών και ακουσμάτων. Θεμελιωτής της αντίδρασης προσανατολισμού είναι ο Ιβάν Παβλόφ, ο οποίος χρησιμοποιούσε στα πειράματά του σκυλάκια. Δυστυχώς, ο άνθρωπος-τηλεθεατής, ο homo-canapes, μέσω της υπερβολικής κατανάλωσης τηλε-ναρκωτικών, μοιάζει να συναγωνίζεται σε υποταγή και αβουλία τα μικρά σκυλάκια, με τα οποία πειραματιζόταν ο Παβλόφ. Φταίει η ασπρόμαυρη ζωή; Ίσως βέβαια δεν είναι αναγκαίο να αναζητήσουμε τις αιτίες της τηλεοπτικής γοητείας σε βιολογικούς παράγοντες. «Έγχρωμη TV, ασπρόμαυρη ζωή», έγραφε ένα σύνθημα στους τοίχους. Ίσως λοιπόν, πριν καταδικάσουμε την τηλεόραση, που κάτω από άλλες συνθήκες θα μπορούσε να είναι ένα μέσο ψυχαγωγικό και εκπολιτιστικό, ας προβληματιστούμε για τη μουντή και άχαρη ζωή, η οποία συχνά μοιάζει ακόμα πιο ανιαρή και χυδαία από το κάθε Big Brother. Ας αντιδράσουμε για τους κοινωνικούς όρους της εργασιακής εξουθένωσης και της διαπροσωπικής απομόνωσης, που μετατρέπει και τα σκουπίδια της TV σε διαμάντια σε τιμή ευκαιρίαςοι επιστήμονες έχουν μελετήσει για δεκαετίες την επίδραση που έχει η τηλεθέαση στην ανθρώπινη συμπεριφορά, όπως για παράδειγμα οι συχνές στιγμές βίας. Λιγότερο όμως έχει μελετηθεί η ίδια η σαγήνη του μέσου στον άνθρωπο, δηλαδή το ίδιο το μέσο και όχι το μήνυμα. H μήπως αντίστοιχα με την περίφημη ρήση «το μέσο είναι το μήνυμα», ισχύει ότι «το μέσο είναι το πρόβλημα»! Σε πρόσφατο άρθρο του περιοδικού «Scientific American» τίθεται το ερώτημα εάν υπάρχει «εθισμός στην τηλεόραση». Αν και ο όρος θεωρείται ανακριβής από τους συντάκτες, σημειώνεται ότι συλλαμβάνει την ουσία ενός πολύ πραγματικού φαινομένου. Με ποια φαινόμενα περιγράφουν οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι την εξάρτηση από μια ουσία; Ξόδεμα πολύ χρόνου στην επαφή με την ουσία, χρησιμοποίησή της πολύ συχνότερα απ' ότι θα ήθελε ο χρήστης, σκέψεις για μείωση της χρήσης ή συνεχείς ανεπιτυχείς προσπάθειες για τη μείωσή της, εγκατάλειψη σημαντικών κοινωνικών, οικογενειακών και επαγγελματικών ασχολιών και αναφορές για μια σειρά συμπτώματα στέρησης όταν σταματήσει η χρήση. Όπως σημειώνουν οι ερευνητές Ρόμπερτ Κούμπεϊ και Μιχάλι Τσιτζεμιχαΐλι σε άρθρο τους στο περιοδικό, όλα αυτά τα συμπτώματα μπορούν να αναγνωρισθούν σε όσους παρακολουθούν πολλή τηλεόραση. Για να μελετήσουν τις αντιδράσεις των τηλεθεατών οι επιστήμονες συνδύασαν εργαστηριακές έρευνες καταγραφής των

4 εγκεφαλικών κυμάτων (χρησιμοποιώντας έναν ηλεκτροεγκεφαλογράφο), της ηλεκτρικής αντίστασης του δέρματος και του καρδιακού παλμού, με εμπειρικές έρευνες σε εθελοντές. H μέθοδός τους ονομάστηκε Μέθοδος των Δειγμάτων Εμπειρίας. Οι συμμετέχοντες φέρουν ένα μπίπερ. Οι ερευνητές τους καλούν έξι ή οκτώ φορές τη μέρα, σε τυχαίες στιγμές, για μία εβδομάδα. Όταν οι συμμετέχοντες ακούν το μπίπερ, σημειώνουν σε μία κάρτα με συγκεκριμένη φόρμα τι κάνουν εκείνη τη στιγμή και πώς ακριβώς νιώθουν. Όταν οι άνθρωποι παρακολουθούν τηλεόραση δηλώνουν ότι αισθάνονται χαλαρωμένοι και παθητικοί. Το εγκεφαλογράφημα, παρόμοια, δείχνει χαμηλότερη δραστηριότητα του εγκεφάλου όταν βλέπει κανείς τηλεόραση απ' ότι όταν διαβάζει, για παράδειγμα. Αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι ότι ενώ η αίσθηση της χαλάρωσης τελειώνει όταν σταματά η τηλεθέαση, η παθητικότητα και η χαμηλή πνευματική διέγερση συνεχίζονται! Αρκετά άτομα που συμμετείχαν στο πείραμα δήλωσαν ότι κλείνοντας την τηλεόραση ένιωθαν σαν αυτή να τους είχε κλέψει την ενέργεια. Υποστήριξαν, επίσης, ότι τους ήταν πολύ πιο δύσκολο να συγκεντρωθούν. Ενώ το διάβασμα, τα σπορ και τα διάφορα χόμπι βελτιώνουν τη διάθεση, η τηλεόραση δρα μάλλον αρνητικά. Αμέσως μόλις ανοίξει κάποιος την τηλεόραση νιώθει χαλαρωμένος. Επειδή όμως αυτή η αίσθηση κρατάει όσο διάστημα παρακολουθεί την οθόνη και χάνεται αμέσως μετά, πολλοί συνδέουν τη χαλάρωση με την τηλεθέαση. Ο εθισμός στα ναρκωτικά λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο. Ένα ηρεμιστικό, του οποίου η επίδραση χάνεται γρήγορα, γεννάει μεγαλύτερη εξάρτηση από ένα άλλο που αποβάλλεται από το σώμα αργά αργά. Με τον ίδιο τρόπο οι τηλεθεατές μαθαίνουν ότι θα αισθανθούν λιγότερο χαλαροί εάν σταματήσουν να βλέπουν τηλεόραση. Η τηλεθέαση προκαλεί νέα τηλεθέαση. Και πού είναι το πρόβλημα, ρωτάνε ορισμένοι σχολιαστές; Οι άνθρωποι θέλουν να βλέπουν τηλεόραση και απλά πραγματοποιούν τις επιθυμίες τους. Αλλά, εάν τα πράγματα ήταν τόσο απλά, γιατί είναι τόσο πολλοί εκείνοι που δυσανασχετούν με το πόση τηλεόραση βλέπουν; Σε δύο μεγάλες έρευνες του Ινστιτούτου Γκάλοπ, το 1992 και το 1999, το 40% των ενηλίκων και το 70% των εφήβων απαντούν ότι περνούν υπερβολικά πολύ χρόνο στην τηλεόραση. Σε άλλες έρευνες, ένα 10% των ενηλίκων αυτοχαρακτηρίζονται εξαρτημένοι από την τηλεόραση. Η ειρωνεία είναι ότι εκείνοι που βλέπουν περισσότερο τηλεόραση είναι συνήθως και οι λιγότερο ικανοποιημένοι. Στην προαναφερθείσα έρευνα, άτομα που παρακολουθούσαν τηλεόραση τέσσερις ώρες την ημέρα κατά μέσο όρο ήταν λιγότερο ικανοποιημένοι από όσους έβλεπαν δύο ώρες. Συχνά υπάρχει και ένα συναίσθημα ενοχής, για το ότι δεν κάνουν κάτι πιο παραγωγικό. «Αντίδραση προσανατολισμού»: Αλλά γιατί η τηλεόραση μας κατακτά; Σύμφωνα με τους αρθρογράφους η έλξη φαίνεται να προέρχεται από τη βιολογική «αντίδραση προσανατολισμού», που πρωτοπεριγράφηκε από τον Ιβάν Παβλόφ το Πρόκειται για την ενστικτώδη αντίδραση σε κάθε ξαφνικό ερέθισμα. Αποτελεί μια κληρονομιά της εξελικτικής πορείας του ανθρώπου, μια ευαισθησία σε απότομες κινήσεις ή αρπακτικές απειλές. Τυπικές εκδηλώσεις της είναι η διαστολή των αιμοφόρων αγγείων του εγκεφάλου, η επιβράδυνση του παλμού της καρδιάς και το σφίξιμο των αιμο-αγγείων των μυών. Συνολικά, ο εγκέφαλος υπερδραστηριοποιείται, έτσι ώστε να συγκεντρώσει και να επεξεργαστεί στοιχεία της νέας κατάστασης, ενώ το υπόλοιπο σώμα ηρεμεί. Οι απόψεις αυτές γενικεύουν μια έρευνα του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ του 1986, που μελετούσε την επίδραση των ειδικών τεχνικών του μοντάζ της τηλεόρασης (κοψίματα, ζουμ, ξαφνικοί ήχοι, αλλαγές οπτικών γωνιών κ.λπ.) στην αντίδραση προσανατολισμού. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό, αφού φάνηκε ότι αυτά τα τρικ επιδρούν στην ενεργοποίηση των εγκεφαλικών κυμάτων. «Είναι η μορφή και όχι το περιεχόμενο που κάνει την τηλεόραση μοναδική», υπογράμμισαν οι ερευνητές. «Μπορεί να γίνει επικίνδυνη»: Αλλά από τότε οι επιστήμονες έχουν προχωρήσει. Μία έρευνα του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα έδειξε ότι αμέσως έπειτα από ένα ερέθισμα προσανατολισμού ο καρδιακός ρυθμός ανεβαίνει για τέσσερα με έξι δευτερόλεπτα, ενώ διαρκείς επεμβάσεις με

5 μουσική και αλλαγές στο μοντάζ μπορεί να μονιμοποιήσουν τις καταστάσεις. Παρόμοιες είναι οι επιδράσεις και των βίντεο-γκέιμς. Το 1997, 700 παιδιά στην Ιαπωνία οδηγήθηκαν ταυτόχρονα στο νοσοκομείο, υποφέροντας από «επιληπτική κρίση η οποία προκλήθηκε από οπτικά φαινόμενα». Αιτία ήταν μία εκπομπή Πόκεμον που παρακολουθούσαν στην τηλεόραση. Κάτω από ορισμένες συνθήκες λοιπόν η υπερβολική τηλεθέαση μπορεί να γίνει και άμεσα επικίνδυνη. Αν και πολλά από τα προβλήματα που προκαλεί η υπερβολική τηλεθέαση μοιάζουν με αυτά της εξάρτησης, πολλοί επιστήμονες δεν δέχονται τον όρο. Ο Ρόμπερτ Ντ. Μακιλγουέρθ, από το Πανεπιστήμιο της Μανιτόμπα, υποστηρίζει ότι «απέχει ακόμα από το να χαρακτηριστεί κλινική περίπτωση σημαντικής βλάβης». Αλλά άσχετα από το εάν οι επιστήμονες θα κατατάξουν ή όχι κάποιους στην κατηγορία των τηλε-εθισμένων, το σίγουρο είναι ότι εκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορούν να ελέγξουν το πόση ώρα περνούν μπροστά στο χαζοκούτι. Ποια συμπτώματα παρουσιάζουν οι τηλ-εξαρτημένοι; Ποιες είναι οι επιδράσεις στη συμπεριφορά όσων βλέπουν πολλή τηλεόραση; Ο Ρόμπερτ Ντ. Μακιλγουέρθ μελέτησε όσους δηλώνουν σε έρευνες ότι αισθάνονται εθισμένοι από την τηλεόραση. Σύμφωνα με τα συμπεράσματά του οι τηλ ε-εξαρτημένοι βαριούνται πιο εύκολα, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν, συμμετέχουν πολύ λιγότερο σε κοινωνικές και αθλητικές δραστηριότητες, ενώ είναι παχύτεροι από όσους βλέπουν λιγότερο τηλεόραση. Πολλοί από αυτούς δήλωσαν ότι ανοίγουν την τηλεόραση όταν θέλουν να αποφύγουν δυσάρεστες σκέψεις. Εδώ προκύπτει το γνωστό δίλημμα: «Κολλάνε» οι άνθρωποι στην TV επειδή βαριούνται και νιώθουν μοναξιά ή αρχίζουν να βαριούνται και να αισθάνονται μόνοι επειδή βλέπουν υπερβολικά πολλή τηλεόραση; Είναι φανερό ότι οι αιτίες της τηλ ε-μανίας πρέπει να αναζητηθούν στην πραγματική ζωή. Αλλά από κει και πέρα το ίδιο το αποτέλεσμα μετατρέπεται σε αιτία. Πριν από 25 χρόνια ένας μελετητής από το Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας μελέτησε τις συνέπειες της εισόδου της TV σε μια ορεινή κοινότητα στην οποία δεν υπήρχε μέχρι τότε μικρή οθόνη. H δημιουργικότητα και η ικανότητα των ανθρώπων να αντιμετωπίζουν προβλήματα έπεσε. Για πολλούς, οι πιο εμφανείς ομοιότητες μεταξύ εθισμού στην τηλεόραση και εξάρτησης από τα ναρκωτικά παρουσιάζονται σε όσους μειώσουν την τηλεθέαση. Πριν από σαράντα χρόνια, μελετήθηκαν στο Σικάγο οικογένειες των οποίων οι συσκευές χάλασαν. Τότε δεν υπήρχε παρά μόνο μία τηλεόραση σε κάθε σπίτι, έτσι η επαφή με τον μαγικό κόσμο της TV διακοπτόταν. «Η οικογένεια γυρνούσε γύρω γύρω, όπως μία κότα χωρίς κεφάλι. Συχνά ούρλιαζαν ο ένας στον άλλο, ενώ δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα άλλο, ούτε καν να παίξουν. Ήταν τρομερό. Η τηλεόραση ήταν κομμάτι του εαυτού τους»! Ήδη πριν από σαράντα χρόνια... Παρόμοια συμπτώματα παρουσιάστηκαν σε οικογένειες (όχι σε όλες) που δέχτηκαν να μπουν σε κάποιο πρόγραμμα διαβίωσης χωρίς τηλεόραση. Αν και η διάρκεια δεν ήταν μεγάλη, ένας μήνας ή μία εβδομάδα, μερικοί δεν άντεξαν και διέκοψαν το πρόγραμμα, χάνοντας και τη σχετική αμοιβή. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί κάποιος να απ εξαρτηθεί από την υπερβολική

6 κατανάλωση τηλεοπτικού θεάματος. «Συνήθως οι πρώτες μέρες, η πρώτη εβδομάδα, είναι δύσκολες. Μετά αναπτύσσονται άλλου τύπου δραστηριότητες», υποστηρίζει ο Τσαρλς Γουίνικ, του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Πηγή: [2] Διαδίκτυο Ο όρος εξάρτηση από το Διαδίκτυο (internet addiction) αναφέρεται στην προβληματική χρήση του διαδικτύου και όσων σχετίζονται μ αυτή την τεχνολογία, όπως το ταχυδρομείο ( ) και ο παγκόσμιος ιστός (World Wide Web). Η εθιστική χρήση του διαδικτύου μοιάζει με άλλες εξαρτήσεις σε διαδικασίες, όπου το άτομο εθίζεται σε μια δραστηριότητα ή συμπεριφορά (π.χ. τζόγος, αγοραστική εξάρτηση ή κάποιες σεξουαλικές συμπεριφορές), παρά με εξαρτήσεις που αφορούν ουσίες (π.χ. ψυχοτρόπες ουσίες, κάπνισμα, φαγητό κλπ.). Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι ότι το άτομο αφιερώνει πάρα πολύ χρόνο στη χρήση του διαδικτύου αλλά κυρίως το γεγονός ότι αυτή η χρήση παρεμβαίνει στην καθημερινή λειτουργικότητα του, στην κοινωνική του ζωή, στη σχολική εργασία ή στην εργασιακή του απασχόληση. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου κάποιοι μπαίνουν σε chat rooms για ανθρώπους που έχουν σοβαρές ασθένειες ή διαταραχές, παριστάνοντας ότι είναι ασθενείς, προκειμένου να πάρουν προσοχή και συμπαράσταση. Η θεραπεία είναι συχνά παρόμοια μ αυτή που ακολουθείται σε άλλες εθιστικές συμπεριφορές. Αιτίες Μια πιθανή αιτία της εξάρτησης από το διαδίκτυο είναι η δυνατότητα αλλαγής της διάθεσης που μπορεί να έχουν οι συμπεριφορές που σχετίζονται με τις εξαρτήσεις σε διαδικασίες. Όπως το άτομο που έχει αγοραστική εξάρτηση μπορεί να νιώθει μια διέγερση ή μια ευχάριστη αλλαγή στη διάθεσή του από τις ενέργειες που σχετίζονται με ένα καταναλωτικό ξεφάντωμα (χρήση πιστωτικής κάρτας, οδήγηση μέχρι την αγορά, το να πας στο αγαπημένο σου μαγαζί κλπ.), το άτομο που έχει εξάρτηση από το διαδίκτυο μπορεί να νιώθει μια παρόμοια διέγερση από την εκκίνηση του υπολογιστή του και την περιήγηση στις αγαπημένες του ιστοσελίδες. Με άλλα λόγια, ίσως γίνονται κάποιες αλλαγές στις χημικές ουσίες του σώματος όταν κάποιος επιδίδεται σε μια εθιστική συμπεριφορά. Η χρήση του διαδικτύου μπορεί επίσης να ενισχύεται από τις ευχάριστες σκέψεις και συναισθήματα που εμφανίζονται όσο το άτομο κάνει χρήση του διαδικτύου. Είναι πιθανό το άτομο που έχει κάποιου είδους εξάρτηση να είναι επιρρεπής και σε άλλες εξαρτήσεις σε ουσίες ή δραστηριότητες όπως στη χρήση του διαδικτύου. Άτομα που έχουν άλλες ψυχικές διαταραχές ή ψυχολογικά συμπτώματα όπως κατάθλιψη, αισθήματα απομόνωσης, στρες ή άγχος μπορεί να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως μέσο «αυτό-θεραπείας» όπως άλλοι άνθρωποι κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών για να «θεραπεύσουν» τα συμπτώματα του ψυχολογικού τους προβλήματος. Μπορεί να υπάρχουν οικογενειακοί παράγοντες που παρακινούν το άτομο στη χρήση του διαδικτύου. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να πλοηγείται στο διαδίκτυο για να αποφύγει την οικογενειακή σύγκρουση. Άλλο ενδεχόμενο είναι ότι η υπερβολική χρήση του διαδικτύου υποκινείται από κοινωνικούς λόγους. Κάποιοι μπορεί να μην έχουν τις κοινωνικές δεξιότητες που θα τους βοηθούσαν να γνωρίσουν ανθρώπους απευθείας παρά μέσω σύνδεσης στο διαδίκτυο. Η συμπεριφορά των συνομηλίκων μπορεί επίσης να ενθαρρύνει τη χρήση διαδικτύου (αν το χρησιμοποιούν οι φίλοι σου, κάνεις και συ το ίδιο για να μοιάζεις μ αυτούς). Τα πρότυπα μπορεί παίξουν κάποιο ρόλο: οι χρήστες γίνονται μάρτυρες του πως οι άλλοι χρησιμοποιούν το

7 διαδίκτυο και μετά αντιγράφουν αυτή τη συμπεριφορά. Τα διαδραστικά χαρακτηριστικά του διαδικτύου, όπως τα chat rooms, το και τα διαδραστικά παιχνίδια, φαίνεται να οδηγούν πιο εύκολα στην εξάρτηση από το διαδίκτυο σε σχέση με την απλή μοναχική πλοήγηση στο διαδίκτυο. Ένα ερώτημα που παραμένει ακόμα αναπάντητο είναι το κατά πόσο ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελεί ένα διακριτό είδος εξάρτησης ή είναι απλά ένα παράδειγμα μιας νέας τεχνολογίας που χρησιμοποιείται για να υποστηρίξει άλλες εξαρτήσεις. Για παράδειγμα, υπάρχουν χαρτοπαικτικές λέσχες στο διαδίκτυο που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τον ήδη υπάρχοντα εθισμό ενός ατόμου στην χαρτοπαιξία. Παρόμοια, κάποιος που έχει αγοραστική εξάρτηση μπορεί να μεταφέρει τον εθισμό του από την τοπική αγορά σε διαδικτυακά καταστήματα. Άτομα που είναι εθισμένα σε συγκεκριμένες μορφές σεξουαλικής συμπεριφοράς μπορούν να επισκέπτονται πορνογραφικές ιστοσελίδες ή να χρησιμοποιούν τα chat rooms για να γνωρίσουν άλλους που μπορεί να θέλουν να συμμετέχουν σ αυτές τις μορφές συμπεριφοράς. Συμπτώματα Ένα σύμπτωμα της εξάρτησης από το διαδίκτυο είναι ο υπερβολικός χρόνος που αφιερώνεται στη χρήση του διαδικτύου. Μπορεί κάποιος να δυσκολεύεται να μειώσει το χρόνο που περνάει στο διαδίκτυο ακόμα κι αν απειλείται από χαμηλή σχολική βαθμολογία ή απώλεια της δουλειάς του. Υπάρχουν περιπτώσεις φοιτητών που απέτυχαν σε μαθήματα επειδή αφιέρωναν όλο τους το χρόνο στο διαδίκτυο. Άλλα συμπτώματα εξάρτησης είναι η έλλειψη ύπνου, κούραση, σχολική βαθμολογία σε πτώση, μειωμένη απόδοση στη δουλειά, απάθεια. Μπορεί επίσης να υπάρχει μειωμένη ενασχόληση με κοινωνικές σχέσεις και δραστηριότητες. Το άτομο μπορεί να λέει ψέματα για το χρόνο που πέρασε στο διαδίκτυο ή να αρνείται ότι έχει πρόβλημα. Μπορεί να είναι οξύθυμος όταν είναι εκτός διαδικτύου ή θυμωμένος προς οποιονδήποτε αμφισβητεί το χρόνο του στο διαδίκτυο. Διάγνωση Τα παρακάτω κριτήρια για την εξάρτηση από το διαδίκτυο έχουν βασιστεί στα διαγνωστικά κριτήρια που ισχύουν για τον παθολογικό τζόγο. Για να θεωρηθεί ότι έχεις εξάρτηση, θα πρέπει να ισχύουν όλα τα παρακάτω: Έχεις συνέχεια στο μυαλό σου το διαδίκτυο (σκέφτεσαι προηγούμενη δραστηριότητά σου στο διαδίκτυο ή προσμένεις την επόμενη σύνδεσή στο διαδίκτυο). Θέλεις να περνάς όλο και περισσότερο χρόνο συνδεδεμένος στο διαδίκτυο για να νιώσεις ικανοποιημένος. Έχεις προσπαθήσει να ελέγξεις, να μειώσεις ή να σταματήσεις τη χρήση του διαδικτύου, χωρίς επιτυχία. Είσαι ανήσυχος, κακόκεφος, μελαγχολικός ή οξύθυμος όταν προσπαθείς να μειώσεις ή να σταματήσεις τη χρήση του διαδικτύου. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να ισχύει και ένα τουλάχιστον από τα παρακάτω κριτήρια: Έχεις διακινδυνέψει να χάσεις μια σημαντική σχέση, εργασία, εκπαιδευτική ή επαγγελματική ευκαιρία λόγω της χρήσης του διαδικτύου. Έχεις πει ψέματα σε μέλη της οικογένειάς σου, σε έναν θεραπευτή ή σε άλλους για να αποκρύψεις την έκταση της ενασχόλησής σου με το διαδίκτυο. Χρησιμοποιείς το διαδίκτυο σαν ένα μέσο διαφυγής από προβλήματα ή για να ανακουφίσεις μια δυσάρεστη διάθεση (πχ. αίσθημα ανημποριάς, ενοχή, άγχος ή κατάθλιψη).

8 Συνεχώς μένεις συνδεδεμένος στο διαδίκτυο, παραπάνω χρόνο απ ότι σκόπευες αρχικά. Θεραπεία Η πλήρης αποφυγή του διαδικτύου είναι μάλλον μη ρεαλιστική προσδοκία δεδομένου ότι οι υπολογιστές και το διαδίκτυο είναι πλέον αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής, εκπαιδευτικής και επαγγελματικής ζωής στη σημερινή εποχή. Συνήθως ο βασικός στόχος της θεραπείας είναι η χρήση του διαδικτύου με μέτρο, με ανάλογο τρόπο όπως οι άνθρωποι που έχουν διαταραχές διατροφής πρέπει να αποκτήσουν μια υγιή σχέση με το φαγητό. Επιπλέον, χρειάζεται να διερευνηθούν και άλλα ψυχοκοινωνικά ζητήματα που μπορεί να κρύβονται πίσω από την εξάρτηση π.χ. κοινωνική φοβία, διαταραχές της διάθεσης, προβλήματα στο γάμο ή ευρύτερα οικογενειακά προβλήματα, επαγγελματική εξάντληση, σεξουαλική κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία κοκ. Πολλές από τις διαδικασίες που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της εξάρτησης από το διαδίκτυο έχουν σχεδιαστεί σύμφωνα με τα προγράμματα θεραπείας άλλων εξαρτήσεων. Για παράδειγμα, οι ομάδες υποστήριξης που βασίζονται στα 12 βήματα, εφαρμόζονται σ ένα ευρύ φάσμα εξαρτήσεων (ναρκωτικά, αλκοόλ, υπερφαγία κοκ) και βοηθούν το άτομο να βρει επαρκή στήριξη και προστασία που χρειάζεται για την απεξάρτηση. Αν υπάρχει και βιολογική διάσταση στην εξάρτηση, τότε τα αντικαταθλιπτικά ή τα αγχολυτικά φάρμακα μπορεί να βοηθήσουν. Η ψυχοθεραπεία θα βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα που πυροδοτούν τη ενασχόλησή του με το διαδίκτυο και να αναπτύξει τις κοινωνικές και τις επικοινωνιακές του δεξιότητες. Συνήθως αυτοί που έχουν εξάρτηση από το διαδίκτυο, αντιμετωπίζουν διαπροσωπικές δυσκολίες. Για παράδειγμα, είναι εσωστρεφείς ή δεν έχουν επαρκή κοινωνική υποστήριξη και γι αυτό το λόγο στρέφονται σε «εικονικές» σχέσεις σαν υποκατάστατο για την έλλειψη πραγματικών κοινωνικών σχέσεων. Σε άλλες περιπτώσεις, λόγω της εξάρτησής τους έχουν χάσει σημαντικές προσωπικές σχέσεις π.χ. έναν σύντροφο, έναν γονιό ή έναν κοντινό φίλο. Η θεραπεία θα βοηθήσει επίσης το άτομο να οργανώνει και να ρυθμίζει το χρόνο που αφιερώνει στο διαδίκτυο και να αναπτύξει εναλλακτικές δραστηριότητες που θα τον αποσπούν από τον υπολογιστή, π.χ. χόμπι, γυμναστική, δραστηριότητες με την οικογένεια και με φίλους. Η υποτροπή σε μια εθιστική συμπεριφορά είναι συνηθισμένη, οπότε μέρος της θεραπείας είναι και η προετοιμασία για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Είναι σημαντικό για το άτομο να εντοπίσει τις καταστάσεις που μπορεί να πυροδοτήσουν την υπερβολική χρήση του διαδικτύου και να αναπτύξει τρόπους αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων. Επίσης η αλλαγή περιβάλλοντος θα συνεισφέρει στην αλλαγή των συσχετισμών που έχει κάνει το άτομο με τη χρήση του διαδικτύου. Η θεραπεία ζεύγους και η οικογενειακή θεραπεία θα βοηθήσει αν ο χρήστης καταφεύγει στο διαδίκτυο για να ξεφύγει από προβλήματα που έχει με το σύντροφο και με την οικογένειά του ή αν η εξάρτησή του έχει διαταράξει τη συζυγική και οικογενειακή του ζωή. Πηγή: [3]

9 γ) Ερευνητικά ερωτήματα Κατά την εκπόνηση της παρούσας εργασία δημιουργήθηκαν αρκετά ερωτήματα. Μερικά αντιπροσωπευτικά είναι τα παρακάτω: Πώς η τηλεόραση και το διαδίκτυο διευκολύνουν την ζωή μας ; Πόσο χρόνο αποταμιεύουμε με τη χρήση τους; Με τι θα μπορούσαμε να αντικαταστήσουμε τις συσκευές αυτές έτσι ώστε εκτελέσουμε τις ίδιες εργασίες; Πόσο αναγκαία είναι η χρήση του διαδικτύου στον εργασιακό τομέα; Η εξάρτιση σε αυτές τις συσκευές οφείλεται στην ψυχαγωγία που προσφέρουν στον χρήστη; 6. Παράγοντες που επηρεάζουν την έρευνά μας Κατά την διάρκεια εκπόνησης της ερευνητικής μας εργασίας αντιμετωπίσαμε κάποιους παράγοντες που μας επηρέασαν μέχρι αυτή να ολοκληρωθεί: Θετικοί παράγοντες Η καλή χημεία μεταξύ των μελών της ομάδας. Τα εξελιγμένα τεχνολογικά μέσα που μας παρέχονται από το εργαστήριο Η σωστή καθοδήγηση από τον καθηγητή Η δυνατότητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο Η ποικιλία πηγών σχετικών με το θέμα μας Το γεγονός ότι αυτό το φαινόμενο προκαλεί παγκόσμιο προβληματισμό Αρνητικοί παράγοντες Χαμένες διδακτικές ώρες με αποτέλεσμα να επιταχύνουμε την ολοκλήρωση της εργασία μας με ότι αυτό συνεπάγεται Η ποικιλία πηγών, οι οποίες δεν είναι πάντα αξιόπιστες Η απειρία μας σε ένα τέτοιο θέμα 7. Περιορισμοί Περιγραφή ορίων Ερευνούμε την εξάρτιση των εφήβων στην τηλεόραση και το Διαδίκτυο στο εξωτερικό στην σημερινή εποχή. Και αυτό γιατί αφορά την ηλικιακή μας ομάδα και αποτελεί μείζον ζήτημα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Επίσης, επιθυμούμε την περαιτέρω πληροφόρηση πάνω στο φαινόμενο αυτό.

10 8. Αξιοπιστία της έρευνας Προσπαθήσαμε να αναζητήσουμε αξιόπιστες πηγές και είχαμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε μία τεράστια ποικιλία ιστοσελίδων σχετικών με το θέμα της εργασίας μας. Συλλέξαμε πλήθος πληροφοριών προκειμένου η έρευνά μας να είναι έγκυρη. Το παρακάτω ερωτηματολόγιο έχει συμπληρωθεί σωστά από τούς συμμαθητές μας. 9. Διαδικασίες και δραστηριότητες που χρησιμοποιήθηκαν Οι διαδικασίες και δραστηριότητες που χρησιμοποιήθηκαν είναι οι εξής: Συνεντεύξεις από ανθρώπους που σχετίζονται με το θέμα αυτό Ντοκιμαντέρ και ενημερωτικές εκπομπές που αφορούν την εξάρτηση των εφήβων Βιβλία και εγκυκλοπαίδειες που βασίζονται στην ψυχολογία των εφήβων Εφημερίδες και περιοδικά

11 10. Δημιουργία ερωτηματολογίου, σχόλια, στατιστική ανάλυση (γραφήματα), συμπεράσματα Ερώτηση 1η Πόσο πιστεύετε ότι είναι εξαρτημένοι οι Έλληνες έφηβοι σήμερα από την τηλεόραση σε σχέση με τους εφήβους του εξωτερικού; πολύ 6 αρκετά 20 μέτρια 30 λίγο 14 καθόλου 2 Ερώτηση 1η απαντήσεις πολύ αρκετά μέτρια λίγο καθόλου επιλογές Σχόλια: Από τα αποτελέσματα της έρευνας παρατηρούμε ότι οι απαντήσεις δεν είναι ακραίες (περίπου 10%). Οι απαντήσεις τείνουν προς το μέτρια και αρκετά και ίσως οφείλονται στο ότι οι Έλληνες έφηβοι έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο σε σχέση με τους εφήβους του εξωτερικού. Συμπέρασμα: Από το διάγραμμα διαπιστώνουμε πως οι Έλληνες έφηβοι είναι περισσότερο εξαρτημένοι από την τηλεόραση σε σχέση με τους εφήβους του εξωτερικού.

12 Ερώτηση 2η: Πόσο πιστεύετε ότι είναι εξαρτημένοι οι Έλληνες έφηβοι σήμερα από το διαδίκτυο σε σχέση με τους εφήβους του εξωτερικού; πολύ 13 αρκετά 30 μέτρια 22 λίγο 7 καθόλου 2 Ερώτηση 2η: απαντήσεις πολύ αρκετά μέτρια λίγο καθόλου επιλογές Σχόλια: Οι απαντήσεις που προκύπτουν από την ερώτηση αυτή τείνουν επίσης προς το μέτρια και το αρκετά. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι οι έφηβοι στην Ελλάδα αφιερώνουν τον περισσότερο από τον ελεύθερο χρόνο τους στο διαδίκτυο. Συμπέρασμα: Σύμφωνα με το παραπάνω διάγραμμα οι Έλληνες έφηβοι παρουσιάζονται περισσότερο εξαρτημένοι σε σχέση με τους έφηβους του εξωτερικού.

13 Ερώτηση 3η: Πόσο πιστεύετε ότι η εξάρτηση από τον υπολογιστή θα επιδεινωθεί στους εφήβους στο εξωτερικό στο άμεσο μέλλον; πολύ 17 αρκετά 32 μέτρια 16 λίγο 6 καθόλου 3 Ερώτηση 3η απαντήσεις πολύ αρκετά μέτρια λίγο καθόλου επιλογές Σχόλια: Στην ερώτηση αυτή οι περισσότεροι ερωτηθέντες απάντησαν αρκετά, καθώς με την τεχνολογική εξέλιξη οποιαδήποτε εργασία, ενημέρωση για διάφορα θέματα, ή οικονομική συναλλαγή και κάθε επιστημονική έρευνα θα γίνεται μέσω του υπολογιστή σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ ότι γίνεται σήμερα. Συμπέρασμα: Από τις παραπάνω απαντήσεις προκύπτει πως η εξάρτηση των εφήβων του εξωτερικού από τον υπολογιστή πρόκειται να επιδεινωθεί στο άμεσο μέλλον.

14 Ερώτηση 4η: Ποιά πιστεύετε ότι είναι τα αίτια εξάρτησης από το διαδίκτυο στο εξωτερικό; μοναξιά 17 εργασιομανία 32 εργασιακές απαιτήσεις 16 ελλιπής ενημέρωση 6 άλλο 3 Σχόλια: Στην ερώτηση αυτή οι περισσότεροι ερωτηθέντες απάντησαν πως η μοναξιά αποτελεί το βασικό αίτιο εξάρτησης από το διαδίκτυο στο εξωτερικό καθώς πολλοί έφηβοι και όχι μόνο, νιώθουν απομονωμένοι και αποκλεισμένοι από το κοινωνικό σύνολο, ο θεσμός της οικογένειας δεν έχει τους ισχυρούς ελληνικούς δεσμούς και δεν επιτυγχάνεται η ουσιαστική επικοινωνία και επαφή μεταξύ των ανθρώπων. Συμπέρασμα: Από το παραπάνω διάγραμμα προκύπτει πως η μοναξιά αποτελεί βασικό αίτιο εξάρτησης από το διαδίκτυο στο εξωτερικό.

15 11.Επίλογος Ολοκληρώνοντας την εργασία διαπιστώνεται πως τόσο το διαδίκτυο όσο και η τηλεόραση έχουν επηρεάσει αισθητά την καθημερινή μας ζωή. Μέσα από τη δημιουργία ερωτηματολογίου και τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν γίνεται συνείδηση πως οι Έλληνες έφηβοι είναι περισσότερο εξαρτημένοι και από τα δύο μέσα σε σχέση με τους εφήβους του εξωτερικού. Τέλος, (στάδιο 4β) παρατίθενται τα συμπτώματα αλλά και ο τρόπος διάγνωσης με σκοπό την εξάλειψη του φαινομένου αυτού. 12.Προτάσεις για συμπληρωματική εργασία Να ερευνηθούν οι συνέπειες και τα αίτια εξάρτησης από το διαδίκτυο και από την τηλεόραση σε ομάδες χωρών π.χ. Ευρωπαϊκή ένωση, Αμερική, Ασία. Να αναζητηθούν οι συνέπειες της εξάρτησης από το διαδίκτυο και από την τηλεόραση αλλά και το βάθος του φαινομένου σε χώρες οικονομικά αναπτυγμένες και να αντιπαρατεθούν με αυτές στις αναπτυσσόμενες χώρες. Να ερευνηθεί η εξάρτηση των εφήβων από το κινητό και τις νέες μορφές τεχνολογίας. 13.Πηγές πληροφόρησης α. Βιβλιογραφία lyk-antiss.les.sch.gr/project/ethismos.doc [1] [2] [3] β. Διαδίκτυο γ. Περίγυρος δ. Διάφορα έντυπα (εφημερίδες, περιοδικά) ε. Συνεντεύξεις στ. Διάφορα βίντεο Την εργασία αυτή εκπόνησαν οι μαθήτριες Καραθάνου Ελένη Καψή Δήμητρα

16