ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Θεολόγος Καθηγητής DEA Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ

Transcript

1 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Θεολόγος Καθηγητής DEA Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

2 1. 2. Δ η μ ι ο υ ρ γ ί α

3 ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Οι μαθητές/μαθήτριες να: αναλύουν τη χριστιανική διδασκαλία για τη δημιουργία του κόσμου, εξετάζουν πεποιθήσεις των θρησκειών, παραδόσεων ή φιλοσοφικών πεποιθήσεων για την προέλευση και τη δημιουργία του κόσμου, προσδιορίζουν την ευθύνη του πιστού απέναντι στον κόσμο ως δημιούργημα του Θεού. Εκτίμηση της σημασίας της χριστιανικής διδασκαλίας για τη δημιουργία του κόσμου. Ερμηνεία της χριστιανικής θέσης για τη δημιουργία του ανθρώπου «κατ εικόνα και καθ ομοίωσιν» Θεού. Παράθεση διαφορετικών θρησκευτικών και φιλοσοφικών αντιλήψεων για την προέλευση και τη δημιουργία του κόσμου. Συσχέτιση της δημιουργίας του ανθρώπου και του κόσμου με την ευθύνη του πιστού απέναντι στον άλλον και τον κόσμο.

4 Παρουσιάζοντας Εφαρμόζοντας 1 η ώρα ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ Διερευνητική

5 Π Α Ι Ρ Ν Ο Ν Τ Α Σ Α Φ Ο Ρ Μ Η Α Π Ο Ε Ν Α Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ο

6 ΝΙΚΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, (1990), Επιστήμη Φιλοσοφία και Θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, σ. 73. ΜΥΘΙΚΟ ΚΟΣΜΟΕΙΔΩΛΟ «Λέγοντας μυθικό κοσμοείδωλο εννοούμε γενικά τις αντιλήψεις εκείνες της αρχαιότητας, ακόμη και του μεσαίωνα, κατά τις οποίες η γη αποτελεί το κέντρο του κόσμου, είναι ακίνητη και μέσα σε στατικά περιγράμματα. Πάνω βρίσκεται ο ουρανός και κάτω δεσπόζουν τα καταχθόνια. Το στατικό και τριώροφο αυτό σύμπαν είναι γεμάτο θεϊκά και δαιμονικά όντα ή θεϊκές και δαιμονικές δυνάμεις. Άλλο βασικό χαρακτηριστικό του μυθικού κοσμοειδώλου είναι η ταύτιση κοσμογονίας και θεογονίας. Όταν γίνονται οι θεότητες γίνεται και ο κόσμος».

7 Ε Ν Τ Ε Χ Ν Ο Σ Σ Υ Λ Λ Ο Γ Ι Σ Μ Ο Σ A R T F U L T H I N K I N G Π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ς Χρόνος: 10 λεπτά / φύλλα εργασίας Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία

8 Έχετε 10 λεπτά για να ολοκληρώσετε την εργασίας σας ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜA: ΒΛΕΠΩ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ Παρατηρήστε με προσοχή την εικόνα Τι βλέπετε; Τι σκέφτεστε; Τι αναρωτιέστε;

9 Ο Θεός γεωμέτρης μινιατούρα χειρογράφου της Βίβλου (13ος αι.)

10 Α π α ν τ ά τ ε ε δ ώ

11 Έχετε 10 λεπτά για να ολοκληρώσετε την εργασίας σας ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜA: ΒΛΕΠΩ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ Παρατηρήστε με προσοχή την εικόνα Τι βλέπετε; Τι σκέφτεστε; Τι αναρωτιέστε;

12 Δημιουργικές ημέρες ψηφιδωτό από τη Μητρόπολη Μονρεάλε της Σικελίας

13 Α π α ν τ ά τ ε ε δ ώ

14 Έχετε 10 λεπτά για να ολοκληρώσετε την εργασίας σας ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜA: ΒΛΕΠΩ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ Παρατηρήστε με προσοχή την εικόνα Τι βλέπετε; Τι σκέφτεστε; Τι αναρωτιέστε;

15

16 Α π α ν τ ά τ ε ε δ ώ

17 ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 5 λεπτά

18 Σε έξι φάσεις πραγματώνεται η διαμόρφωση του σύμπαντος Γένεση του φωτός Σχηματισμός της ατμόσφαιρας Διαμόρφωση της ξηράς και της θάλασσας και εμφάνιση του φυτικού βασιλείου Δημιουργία του ήλιου, της σελήνης και των αστεριών Δημιουργία των θαλασσίων οργανισμών και των πετεινών του ουρανού. Δημιουργία των τετραπόδων, και τελικά του ανθρώπου κατ εικόνα και καθ ομοίωσιν του Θεού. Βλ. ΝΙΚΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Δογματική και συμβολική Θεολογία. Έκθεση της ορθόδοξης πίστης σε αντιπαράθεση με τη δυτική χριστιανοσύνη, τ. Β, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, σ. 170.

19 Γένεσις, 1, 1-11 «Στην αρχή ο Θεός δημιούργησε τον ουρανό και τη γη. Η γη όμως ήταν αόρατη και ασχημάτιστη. Ήταν σκοτάδι πάνω από την άβυσσο Τότε είπε ο Θεός: Να γίνει φως. Κι έγινε φως. Ο Θεός είδε ότι το φως ήταν καλό και το χώρισε από το σκοτάδι. Το φως το ονόμασε ημέρα και το σκοτάδι νύχτα. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Πρώτη ημέρα. Μετά είπε ο Θεός: Να γίνει ουράνιος θόλος. Έτσι κι έγινε. Κι ονόμασε ο Θεός τον ουράνιο θόλο ουρανό. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Δεύτερη ημέρα. Τότε είπε ο Θεός: Να συγκεντρωθούν τα νερά και να φανεί η στεριά. Έτσι κι έγινε. Κι ονόμασε ο Θεός γη τη στεριά και τα συγκεντρωμένα νερά τα είπε θάλασσες. Μετά είπε : Να πρασινίσει η γη. Έτσι κι έγινε. Και είδε ο Θεός ότι ήταν καλό. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Τρίτη ημέρα».

20 ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, (2008), Παλαιά Διαθήκη. Αποκρυπτογραφώντας την πανανθρώπινη κληρονομιά, Αθήνα: Αρμός, σ. 54. «Αρχίζοντας η Βίβλος την εξιστόρησή της με το Εν αρχή, δηλώνει ταυτόχρονα ότι σ αυτήν την αρχή αντιστοιχεί και ένα τέλος. Ό,τι μεσολαβεί αποτελεί Ιστορία, όπως την αντιλαμβάνονται οι βιβλικοί συγγραφείς, τη διαλεκτική, δηλαδή, των πρωτοβουλιών του Θεού και των απαντήσεων του ανθρώπου. Ο τρόπος με τον οποίο η Παλαιά Διαθήκη περιγράφει την ιστορία των σχέσεων του Θεού με τον άνθρωπο είναι να αφηγείται μια επιμέρους ιστορία. Όμως αυτή η επιμέρους ιστορία του Θεού με ένα λαό δεν χάνει ποτέ την αναφορά της στην ιστορία του συνόλου της ανθρωπότητας και του κόσμου».

21 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ / ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: Επ αυτού του κειμένου έχω να πω ΤΑΞΗ ΤΜΗΜΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:

22 Αντιλήψεις για τη δημιουργία και την προέλευση του κόσμου στις θρησκείες 10 λεπτά Θ Ε Ο Τ Η Τ Α Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Σήμανση και υπογράμμιση κειμένου Βαβυλωνιακό έπος της δημιουργίας Ενούμα Ελίς Ησίοδος Θεογονία Μέγας Βασίλειος Εξαήμερος

23 Θεματική διάταξη της Ενούμα Ελίς (Enûma Eliš)

24 Οι αρχέγονοι θεοί (Απσού και Τιαμάτ) γεννούν τους πρώτους θεούς. Οι θεοί γίνονται ενοχλητικοί και ο Απσού σχεδιάζει την καταστροφή τους. Ο Έα μαθαίνει το σχέδιο του Απσού, τον σκοτώνει και παίρνει τη θέση του ως κεφαλή του πανθέου. Η γέννηση του Μαρντούκ και η περιγραφή του. Ο Μαρντούκ εκνευρίζει την Τιαμάτ και κάποιους θεούς. Η Τιαμάτ, έχοντας κάποιους θεούς με το μέρος της, ετοιμάζεται για πόλεμο ενάντια στους υπόλοιπους θεούς και κάνει τον Κίνγκου αρχηγό του στρατού της και σύζυγό της. Ο Έα μαθαίνει για τα σχέδια της Τιαμάτ. Οι θεοί προσπαθούν δύο φορές να αντιμετωπίσουν την Τιαμάτ και αποτυγχάνουν. Ο Μαρντούκ αναλαμβάνει να καταστρέψει την Τιαμάτ και το στρατό της με αντάλλαγμα το θρόνο του πανθέου. Οι μεγάλοι θεοί Λαχμού και Λαχαμού ενημερώνονται για τον επικείμενο πόλεμο με την Τιαμάτ και την πρόταση του Μαρντούκ.

25 Οι θεοί συμφωνούν με την πρόταση του Μαρντούκ και του αναθέτουν την καταστροφή της Τιαμάτ. Ο Μαρντούκ εξοπλίζεται για τη μάχη με την Τιαμάτ και τον Κίνγκου. Περιγραφή της μάχης. Ο Μαρντούκ νικάει την Τιαμάτ και το στρατό της. Ο Μαρντούκ χρησιμοποιεί το σώμα της Τιαμάτ για να δημιουργήσει το υλικό σύμπαν. Οι θεοί τιμούν τον Μαρντούκ για το κατόρθωμά του και του παραδίδουν την εξουσία. Ο Μαρντούκ κατασκευάζει τους χώρους κατοικίας και ανάπαυσης των θεών και την Βαβυλώνα. Ο Μαρντούκ κατασκευάζει τους ανθρώπους με το αίμα του Κίνγκου. Ο Μαρντούκ μοιράζει αρμοδιότητες μεταξύ των θεών. Οι θεοί αποθεώνουν τον Μαρντούκ, ανανεώνουν τον όρκο υποταγής τους και ορίζουν τις υποχρεώσεις των ανθρώπων. Οι θεοί απαγγέλουν τα πενήντα ονόματα του Μαρντούκ. Επίλογος ηθικές συμβουλές για τους ακροατές.

26 Όλγα Γριζοπούλου Πηγή Καζλάρη, (2003), Παλαιά Διαθήκη. Η προϊστορία του Χριστιανισμού. Θρησκευτικά Α Γυμνασίου, Αθήνα: ΟΕΔΒ, σ «Όταν ψηλά οι ουρανοί δεν είχαν ονομαστεί, όταν κάτω η γη δεν είχε όνομα... γεννήθηκαν οι θεοί... Τότε συγκρούστηκαν η Τιαμάτ και ο Μαρδούκ, ο σοφότερος από τους θεούς, επιτέθηκαν ο ένας στον άλλο και άρχισαν να μάχονται... Ο Μαρδούκ την έκοψε στα δύο, όπως ένα κοχύλι. Το μισό το διαμόρφωσε σε ουράνιο, θόλο... Τοποθέτησε το κεφάλι της σε έναν τόπο και σχημάτισε ένα βουνό... Από τα μάτια της έκανε να πηγάσουν ο Ευφράτης και ο Τίγρης...»

27 Ο ΜΑΡΝΤΟΥΚ ΜΕ ΤΑ ΟΠΛΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΗΝ ΤΕΡΑΤΟΜΟΡΦΗ ΤΙΑΜΑΤ

28 Απεικόνιση του Marduk με τον δράκο του, βαβυλωνιακή κυλινδρική σφραγίδα Το όνομα έχει μεταφερθεί ως Μαρδοχαίος στα Ελληνικά και Merodach στα Εβραϊκά. Ο Marduk ήταν ο βασιλιάς του Βαβυλωνιακού πανθέου και θεός -προστάτης της Βαβυλώνας, κάτι που καθιερώνεται την περίοδο της βασιλείας του Χαμουραμπί (18 ος π. Χ. αιώνας).

29 Η ΒΑΒΥΛΩΝΙΑΚΗ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΑ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

30 Για το επονομαζόμενο έπος της Δημιουργίας Enuma Elis βλ. ΜΙΡΤΣΕ ΕΛΙΑΝΤΕ, (1999), Κόσμος και Ιστορία. Ο μύθος της αιώνιας επιστροφής, μτφρ. Στρατής Ψάλτου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σσ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

31 Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΙΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ Απάντηση στα ερωτήματα ποιος, πότε και γιατί δημιούργησε τον κόσμο, προσπάθησαν να δώσουν όλοι οι λαοί. Δημιούργησαν μύθους με θέματα που αφορούσαν τη δημιουργία του κόσμου (κοσμογονία), αλλά και τη δημιουργία των ίδιων των Θεών (θεογονία). Συγκρίνοντάς τους με τη διήγηση της Παλαιάς Διαθήκης βρίσκουμε ορισμένα κοινά σημεία αλλά και καθοριστικές διαφορές. Μια μόνιμη και από όλους κατανοητή απάντηση για το ποιος δημιούργησε τον κόσμο, είναι η φροντίδα του Θεού γι αυτόν. Η φροντίδα αυτή αποκαλύπτει και την αγάπη του Θεού για τον άνθρωπο.

32 Στην αρχαία ελληνική παράδοση Κατά τον Ησίοδο ο κόσμος δημιουργήθηκε από το Χάος, από το οποίο γεννήθηκε η Γη, ο Τάρταρος και ο Έρως, δίνοντας δύναμη στην εξέλιξη. Απ αυτόν ήλθε το Έρεβος και η Νύκτα, που με την ένωσή τους γεννήθηκε ο Αιθέρας και η Μέρα. Μετά η Γη γέννησε τον Ουρανό, που από τον έρωτά τους γεννήθηκαν οι Τιτάνες, εκ των όποιων ο Κρόνος με τη Ρέα γέννησαν τον Δία. Ακολούθησε η Τιτανομαχία, στην οποία επικράτησε ο Δίας.

33 Θ. Παραδέλλης, (2000), «Κοσμολογία / κοσμογονία», στο: Θρησκειολογικό Λεξικό επιμ. Μ. Μπέγζος, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σσ

34

35 Οντολογική διάσταση των πραγμάτων αυτά που πραγματικά υπάρχουν, έχουν υπόσταση. Ολιστικός που αφορά στην περιγραφή ή αντιμετώπιση ενός ζητήματος από όλες τις πλευρές, σφαιρικός. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

36 Διερευνώντας Αναπλαισιώνοντας Αξιολογώντας 2 η ώρα ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ Διερευνητική

37 Η δημιουργία του κόσμου «εκ του μηδενός» και η δημιουργία του ανθρώπου «κατ εικόνα και καθ ομοίωσιν» Θεού... ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΜΕ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (word) Απαραίτητη, όμως, προϋπόθεση η γνωριμία μας με την έννοια του χρόνου στον Μ. Βασίλειο

38 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΟΝ ΜΕΓΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Άχρονη κατάσταση μόνο ο Θεός υπάρχει Αιώνας Χρόνος Αρχή και τέλος Ογδόη ημέρα Δημιουργία των αοράτων Δημιουργία του κόσμου και του χρόνου Το τέλος της ιστορίας του κόσμου

39 Ε Ξ Η Γ Ω Ν Τ Α Σ Τ Ο Π Α Ρ Α Π Α Ν Ω Σ Χ Ε Δ Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α Η άχρονη, υπέρχρονη, αιώνια, αΐδια κατάσταση, σημαίνει ότι μόνον ο Θεός υπάρχει: «υπήρχε μια κατάστασις πρεσβυτέρα της δημιουργίας του κόσμου αρμόζουσα στις υπερκόσμιες δυνάμεις, η υπέρχρονος, η αιώνια, η αΐδιος». Βλ. Εις την Εξαήμερον, Α. 18. Ο όρος αΐδια: καθιερωμένος από τον Όμηρο. Στον Πλάτωνα: έκφραση της αιωνιότητας των ιδεών και των θεών. Στον Αριστοτέλη: χρησιμοποιείται για να εκφράσει την αιωνιότητα. Η αρχική του σημασία: κάτι που δεν έχει μορφή, σχήμα. Σε κάποια δεδομένη στιγμή, δημιουργούνται οι αόρατες φύσεις. Αυτήν την κατάσταση ο Μ. Βασίλειος την ονομάζει αιώνα. Μετέπειτα δημιουργείται ο υλικός κόσμος και ο χρόνος ταυτόχρονα. Η φάση αυτή ολοκληρώνεται με το τέλος του κόσμου, και αρχίζει μια άλλη που αναφέρεται ως όγδοη ημέρα. Όρος με εσχατολογικό και υπερβατικό νόημα. Θεωρείται σύμβολο της Δευτέρας Παρουσίας, της Βασιλείας του Θεού στην αιωνιότητα.

40 ΓΙΑΤΙ ΑΥΤΟΣ Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ; Συνηθισμένο φαινόμενο από την εποχή της αρχαιότητας, ιδιαίτερα στους Νεοπυθαγόρειους. Οι Πατέρες της Εκκλησίας τους χρησιμοποιούν όταν θέλουν να συσχετίσουν την ανθρώπινη ιστορία με τις ημέρες της δημιουργίας. Η εβδόμη ημέρα θεωρείται το τέλος της ιστορίας του κόσμου. Η ογδόη εκφράζει την τελείωση στην αιωνιότητα και την πληρότητα του χρόνου. Ολίγα μαθηματικά: ο αριθμός οκτώ αποτελεί το πρώτο κυβικό γινόμενο αριθμού εκτός από το ένα οκτώ είναι ο κύβος του δύο κι ο αριθμός δύο είναι το σύμβολο της ευθύγραμμης επέκτασης. o Εξ ου και ο αριθμός οκτώ εκφράζει και την τελείωση στην αιωνιότητα, και την πληρότητα της χρονικής περιόδου. Βλ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΣΑΜΗΣ, (1983), «Η διδασκαλία του Μ. Βασιλείου για το χρόνο», στο: Εισαγωγή στην πατερική σκέψη, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, σ. 94.

41 Η δημιουργία του κόσμου «εκ του μηδενός» Ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο Ψηφιδωτό Άγιος Μάρκος, Βενετία

42 Οι εννέα ομιλίες του Μ. Βασιλείου Εις την Εξαήμερον Θεωρούνται από τα σημαντικότερα έργα του. Ως θέμα έχουν την ερμηνεία και τον σχολιασμό του πρώτου κεφαλαίου της Γενέσεως, αν και η πραγμάτευση δεν συμπεριλαμβάνει τα σχετικά με τη δημιουργία του ανθρώπου. Εκφωνήθηκαν ίσως λίγο πριν από το 370, σε διάστημα μιας εβδομάδας. Σ αυτές συνδυάζοντας ρητορική επιδεξιότητα και επιστημονικές γνώσεις, προσπαθεί να παρουσιάσει τη γνήσια χριστιανική εικόνα για τη δημιουργία του κόσμου και να πείσει συγχρόνως για τις λανθασμένες βάσεις των κοσμολογικών συστημάτων των αρχαίων φιλοσόφων. Η επιχειρηματολογία του διακρίνεται από τη βαθιά γνώση των απόψεων των Ελλήνων φιλοσόφων (εμφανής είναι ιδιαίτερα η χρήση του Τίμαιου του Πλάτωνα, των φυσικών συγγραμμάτων του Αριστοτέλη, του Ποσειδώνιου, του Πλωτίνου), γεγονός που δεν εκπλήσσει, αφού ο Καππαδόκης Πατέρας της Εκκλησίας είχε σπουδάσει για μεγάλο διάστημα στην Αθήνα.

43 Η δημιουργία William Blake Η εκ του μη όντος δημιουργία. Αιτία και τρόπος γέννησης των όντων. Βλ. ΝΙΚΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, (1988), Δογματική και Συμβολική Θεολογία. Έκθεση της ορθόδοξης πίστης σε αντιπαράθεση με τη δυτική χριστιανοσύνη, τ. Β, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, σσ , Πρβλ. Ο ΙΔΙΟΣ, (1997), Δογματική και Συμβολική Θεολογία. Ανακεφαλαίωση και αγαθοτοπία. Έκθεση του οικουμενικού χαρακτήρα της χριστιανικής διδασκαλίας, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, σσ

44 Η ΕΚ ΤΟΥ ΜΗ ΟΝΤΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ Το μηδέν, ένα σύμβολο ή πλασματικός αριθμός που σημαίνει την απουσία ενός αριθμού, ενός πράγματος ή πολλών πραγμάτων. Ότι υπάρχει, υπάρχει από μόνο του. Το υπαρκτό έχει νόημα και όχι το ανύπαρκτο. Αδιανόητη για την επιστήμη η έννοια της δημιουργίας από το μηδέν. Αυτό το συμπέρασμα το υιοθετεί και η θεολογία. Τα πάντα προέρχονται από μια αιτία κι αυτή είναι αυθύπαρκτη, υπάρχει μόνη της, ορθή και αναπόδεικτη. Η θεολογία δεν κάμει λόγο για τη δημιουργία του κόσμου από το μηδέν, αλλά από το μη ον. Γι αυτό ρητά εκφράζει τη σχέση όντος και μη όντος, ακτίστου και κτιστού, ουσίας και ενεργειών, στην ίδια τη θεότητα. Ολόκληρη το θεολογικό οικοδόμημα της αποκάλυψης θεμελιώνεται σε τούτη τη διδασκαλία για τη δημιουργία του κόσμου εκ του μη όντος. Ο Θεός με την παρουσία του ουσιώνει τα πάντα, τα ζωογονεί αυτός είναι που καλεί «τα πάντα όντα ως όντα», (Ρωμ. 4, 17).

45

46

47

48 ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΘΕΜΑ: «Τα επιστημονικά επιτεύγματα για την κατανόηση της αρχής και της ιστορικής εξέλιξης της δημιουργίας επηρεάζουν την πίστη;» Α Ν Τ Ι Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ / Α Ν Ο Ι Κ Τ Η ΣΥ Ζ Η Τ Η Σ Η ΛΑΜΒΑΝΟΥΜΕ ΥΠΟΨΗ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΚΕΙΜΕΝΟ: ΝΙΚΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, (1997), Δογματική και Συμβολική Θεολογία. Ανακεφαλαίωση και αγαθοτοπία. Έκθεση του οικουμενικού χαρακτήρα της χριστιανικής διδασκαλίας, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, σσ

49

50

51 «Εάν έπρεπε να συνοψίσω σε σαράντα γραμμές τα πιο αυθεντικά δεδομένα της γεωγονίας, θα αντέγραφα το κείμενο της Γενέσεως». Αλ. Λαπαράν Γάλλος γεωλόγος.

52 Α Ξ Ι Ο Λ Ο Γ Ω Ν Τ Α Σ

53 ΙΩΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΦΩΤΗ, «Οι πράσινοι του Αγίου Όρους» Θεός και Θρησκεία, τχ. 7, (1999)

54 «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, ενώ όλα τα άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα έχουν να κάνουν με την ευημερία του κόσμου, το οικολογικό πρόβλημα έχει σχέση με την ίδια την ύπαρξη του κόσμου. Το ζήτημα δεν είναι το αν ο κόσμος θα είναι καλύτερος ή χειρότερος, αλλά αν ο κόσμος επιβιώσει ή όχι. Αυτό κάνει το οικολογικό ένα πρόβλημα που δεν μπορεί να το αγνοήσει η εκκλησία, ούτε να το προσπεράσει, αφού η εκκλησία και η θεολογία υπάρχουν ακριβώς για να φανερώσουν τον σωστικό λόγο και το έργο του θεού για ολόκληρο τον κόσμο. Συνεπώς, αν ο κόσμος βρίσκεται στον κίνδυνο της έσχατης εξαφάνισής του, όπως συμβαίνει σήμερα, η εκκλησία δεν μπορεί να παραμείνει σιωπηλή». ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ, (Μητροπολίτης Περγάμου), (2001), «Ο άνθρωπος ιερέας της κτίσεως. (Συμβολή στη συζήτηση του οικολογικού προβλήματος)», στο: Ζωντανή Ορθοδοξία στον σύγχρονο κόσμο, επιμ. Andrew Walker Κώστα Καρράς, Αθήνα: Εστία, σ. 215.

55 «Ο Θεός έβαλε τον άνθρωπο στον παράδεισο για να εργάζεται και να τον φυλάσσει», (Γεν 2, 15). Σ Ι Ω Π Η Λ Ο Ε Ρ Ε Θ Ι Σ Μ Α Οι μαθητές/τριες εκφράζουν προσωπικές απόψεις.

56 ΑΓΙΟΥ ΣΙΛΟΥΑΝΟΥ ΑΘΩΝΙΤΗ Σκέψεις για τα φυτά και τα ζώα Αρχιμ. Σωφρόνιος, (1988), Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, Έσσεξ: Ι. Μονή Τιμίου Προδρόμου, σσ

57 Ο μακαριστός Γέροντας ήταν για μας θείο δώρο κι εξαιρετικό φαινόμενο. Ήταν ο τύπος του γνήσιου χριστιανού, που μας κατέπληξε με την τελειότητά του. Στο πρόσωπό του βλέπαμε την αρμονική σύνθεση δύο, θα έλεγε κανείς, ασυμβίβαστων άκρων. Έτσι βλέπαμε την ασυνήθιστη για τέτοιου είδους ανδρείους ανθρώπους συμπόνοια για κάθε τι ζωντανό, για κάθε κτίσμα. Κι η ευσπλαχνία αυτή έφτανε σε τέτοια όρια, που δημιουργούσε φυσικά τη σκέψη πως πρόκειται για παθολογική συναισθηματικότητα. Συγχρόνως, όμως, συναντούσαμε και την άλλη πλευρά του πνεύματος, που έκανε φανερό πως και το προηγούμενο δεν ήταν παθολογικό φαινόμενο, αλλά αληθινά υπερφυσικό μεγαλείο και ευσπλαχνία κατά χάριν. Ο Γέροντας φρόντιζε ακόμα και για τα φυτά. Πίστευε πως κάθε κακομεταχείριση που τα βλάπτει είναι αντίθετη με τη διδαχή της χάρης. Θυμάμαι μια φορά που βάδιζα μαζί του το μονοπάτι που οδηγούσε από τη Μονή στο καλύβι, όπου πέρασα ένα έτος. Αυτή η καλύβα απέχει περίπου ένα χιλιόμετρο από το Μοναστήρι. Ο Γέροντας ερχόταν να δει την κατοικία μου. Κρατούσαμε ραβδιά, όπως συνηθίζεται στις ορεινές περιοχές. Και στις δυό πλευρές από το μονοπάτι φύτρωναν αραιά ψηλά αγριόχορτα. Με τη σκέψη να μην αφήσω τα χόρτα να κλείσουν το μονοπάτι, χτύπησα με το ραβδί ένα βλαστό στην κορφή του, ώστε να εμποδίσω την ωρίμανση των σπόρων. Η χειρονομία μου φάνηκε βάναυση στο Γέροντα και κούνησε ελαφρά με αμηχανία το κεφάλι του. Κατάλαβα τι σήμαινε αυτό και ντράπηκα.

58 Ο Γέροντας έλεγε πως το Πνεύμα του Θεού διδάσκει τη συμπόνοια για ύλη την κτίση, ώστε να μην κόβουμε ούτε τα φύλλα του δέντρου «χωρίς ανάγκη». «Να, ένα πράσινο φύλλο πάνω στο δέντρο, και σι το έκοψες χωρίς ανάγκη. Αν και δεν είναι αμαρτία, πως να το πω, προκαλεί οίκτο. Η καρδιά που έμαθε ν αγαπά, λυπάται όλη την κτίση». Αυτή όμως η συμπόνοια για το πράσινο φύλλο του δέντρου ή για το αγριολούλουδο που πατούμε, συνδυαζόταν μέσα του με την πιο ρεαλιστική αντιμετώπιση όλων των πραγμάτων του κόσμου. Ως χριστιανός ήξερε πως όλη η κτίση δημιουργήθηκε για να υπηρετεί τον άνθρωπο γι αυτό, όταν «είναι ανάγκη», ο άνθρωπος μπορεί να επωφεληθεί απ όλα. Ο ίδιος θέριζε το σανό, έκοβε ξύλα στο δάσος, αποθήκευε ξύλα για τον χειμώνα, έτρωγε ψάρια

59 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΘΕΜΑ: Μελετώντας με προσοχή το παρακάτω κείμενο, να απαντήσετε στο εξής ερώτημα: «Εάν ο κόσμος δεν προερχόταν εκ του μηδενός και ο άνθρωπος δεν εικόνιζε τον Θεό, άραγε, ποιες θα ήταν οι συνέπειες στην ανθρώπινη ύπαρξη;» Ε Π Ι Λ Υ Σ Η Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ο Σ

60 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ / ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΑΞΗ ΤΜΗΜΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:

61

62

63

64

65

66

67

68 ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ, (Μητροπολίτης Περγάμου), (1998), Η κτίση ως ευχαριστία. Θεολογική προσέγγιση στο πρόβλημα της οικολογίας, Αθήνα: Ακρίτας, σσ

69 ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ WARE, (2007), Αρχή Ημέρας. Η ορθόδοξη προσέγγιση της Δημιουργίας, μτφρ. Νίκη Τσιρώνη, Ιωάννινα: Ιερόν Προσκύνημα Αγίου Γεωργίου του εν Ιωαννίνοις, σσ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

70

71

72 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΙΝΔΟΥΙΣΤΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΤΟΝ ΙΝΔΟΥΙΣΜΟ

73 «Ο κόσμος, για την ινδουιστική σκέψη, δεν δημιουργήθηκε από τον Θεό εκ του μηδενός. Κινείται με απρόσωπους φυσικούς νόμους. Ό,τι αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας είναι παραισθήσεις. Ο πολύμορφος κόσμος αποτελεί φανταστική εικόνα, οφθαλμαπάτη, μάγια (maya) και όχι πραγματικότητα. Το σύμπαν περιοδικά καταστρέφεται και αναδημιουργείται. Οι κόσμοι ανακυκλούνται. Αφού διανυθεί ορισμένη χρονική περίοδος ζωής, η οποία ονομάζεται κάλπα (kalpa), το σύμπαν καταστρέφεται. Μεσολαβεί περίοδος αδράνειας, ανυπαρξίας και ακολουθεί νέα φάση διαμορφώσεως καινούργιου κόσμου. Η κάλπα χαρακτηρίζεται σαν ημερονύκτιο του Μπράχμα και υπολογίζεται σε εκατομμύρια έτη». Βλ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ (ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΤΟΣ), Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας, (2004), Ίχνη από την αναζήτηση του υπερβατικού. Συλλογή θρησκειολογικών μελετημάτων, Αθήνα: Ακρίτας, σσ

74 Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜ Βλ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΖΙΑΚΑΣ, (2002), Ιστορία των θρησκευμάτων. Το Ισλάμ, τ. Β, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, σσ

75 KHALAQA: ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ Ο κόσμος είναι δημιουργία του Θεού και τα πάντα δόθηκαν απ αυτόν προς χρήση του ανθρώπου. Δημιουργία εκ του μηδενός. Η βιβλική διδασκαλία για την εξαήμερη δημιουργία παρελήφθη ατόφια από τον Μωάμεθ. Ο όρος που χρησιμοποιείται για να εκφράσει τη δημιουργική δύναμη του Θεού είναι khalaqa, που σημαίνει δημιουργώ στο Κοράνιο απαντάται 107 φορές. Στην 78 η σούρα, στ. 6-16, η δημιουργία περιγράφεται ως εξής: Η γη παρομοιάζεται προς μια κλίνη, τα όρη προς πασσάλους, η νύχτα προς μανδύα, η ημέρα ορίζεται ως μέσο συντήρησης όλων των παραπάνω. Επίσης, γίνεται λόγος για επτά ουρανούς από τους οποίους ο Θεός ρίχνει άφθονο νερό για βλάστηση της φύσης. Ο Θεός δημιούργησε τα πάντα για ορισμένο χρόνο και σκοπό. Γι αυτό και η δημιουργία συνδέεται με την έσχατη ημέρα της κρίσεως.