Εκτίμηση Αποτελεσματικότητας Εκπαιδευτικής Παρέμβασης για την Εφαρμογή Κλινικής Κατευθυντήριας Οδηγίας

Transcript

1 xxxxxxxx ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ 2009, 48(1): NOSILEFTIKI 2009, 48(1): Ε Ρ Ε Υ Ν Η Τ Ι Κ Η Ε Ρ ΓΑ Σ Ι Α O R I G I N A L PA P E R Εκτίμηση Αποτελεσματικότητας Εκπαιδευτικής Παρέμβασης για την Εφαρμογή Κλινικής Κατευθυντήριας Οδηγίας Μαρία Καλαφάτη, 1 Θάλεια Μπελλάλη, 2 Μαρία Χατζοπούλου, 3 Αθηνά Καρυδάκη, 4 Μαρία Πρασσιανάκη, 5 Νικόλαος Γιάκης 6 Evaluation of Teaching Intervention Abstract at the end of the article 1 Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, ΕΤΕΠ, Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα, 2 Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, Επίκουρη Καθηγήτρια Νοσηλευτικής Σχολής, ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 3 Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, υποψήφια PhD, ΓΝΑ «Λαϊκό», Αθήνα, 4 Επισμηναγός Νοσηλεύτρια ΓΕΑ/ΔΥΓ, 251 Νοσοκομείο Αεροπορίας, Αθήνα, 5 Νοσηλεύτρια ΤΕ, Μονάδα Εμφραγμάτων, ΓΝ Βούλας «Ασκληπιείο», Βούλα, 6 Νοσηλευτής ΤΕ, ΜΕΘ, ΓΝΑ «Ιπποκράτειο», Αθήνα Υποβλήθηκε: Επανυποβλήθηκε: Εγκρίθηκε: Υπεύθυνη αλληλογραφίας: Μαρία Καλαφάτη, Ανδρούτσου 20, Αθήνα τηλ.: mkalafat@nurs.uoa.gr Η Ομάδα Ανάπτυξης Κλινικών Κατευθυντηρίων Οδηγιών (ΟΑΚΚΟ) του Τομέα Επείγουσας και Εντατικής Νοσηλευτικής του Εθνικού Συνδέσμου Νοσηλευτών Ελλάδας πραγματοποίησε κλινικό φροντιστήριο για νοσηλευτικό προσωπικό που εργάζεται σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) κατά το οποίο πραγματοποιήθηκε η παρούσα μελέτη. Σκοπός της μελέτης ήταν η αξιολόγηση της πρακτικής εφαρμογής τεκμηριωμένης γνώσης που αφορούσε στην κλινική κατευθυντήρια οδηγία της βρογχοαναρρόφησης και η εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της εκπαιδευτικής παρέμβασης για τη βελτίωση γνώσεων. Υλικό-Μέθοδος. Το φροντιστήριο πραγματοποιήθηκε σε τρεις φάσεις, συμμετείχαν 51 άτομα νοσηλευτικού προσωπικού, 86,3% ήταν γυναίκες και 14,7% (νοσηλευτές ΠΕ 14 [27,5%], νοσηλευτές ΤΕ 30 [58,8%], βοηθοί ΔΕ 3 [5,9%]). Χρησιμοποιήθηκε εργαλείο συλλογής δεδομένων που αναπτύχθηκε από την ΟΑΚΚΟ και αφορούσε τα στάδια εκτέλεσης της βρογχοαναρρόφης. Η ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με στατιστικές μεθόδους περιγραφικής (κατανομή συχνοτήτων και εκατοστιαία αναλογία) και επαγωγικής στατιστικής (mean, ANOVA, x 2, Pearson). Αποτελέσματα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά (Ρ<0,05) μεταξύ των απαντήσεων των συμμετεχόντων πριν και μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση. Εμφανίστηκε στατιστικά σημαντική διαφορά (Ρ<0,05) σε 7 από τις 8 ερωτήσεις που αναφέρονταν στο στάδιο «πριν από τη βρογχοαναρρόφηση», σε 3 από τις 6 ερωτήσεις που αναφέρονταν στο στάδιο «κατά τη βρογχοαναρρόφηση» και αντίστοιχος αριθμός στο στάδιο «μετά από τη βρογχοαναρρόφηση». Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές με κάποιον από τους παράγοντες των δημογραφικών στοιχείων. Συμπεράσματα. Από τη σύγκριση των απαντήσεων που δόθηκαν πριν και μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση, συμπεραίνεται ότι σε ορισμένα σημεία οι γνώσεις των συμμετεχόντων βελτιώθηκαν σημαντικά, ενώ σε άλλα ενισχύθηκαν οι ήδη υπάρχουσες. Λέξεις ευρετηρίου: Βρογχοαναρρόφηση, εκπαιδευτική παρέμβαση, κλινικές κατευθυντήριες οδηγίες, νοσηλευτές ΜΕΘ, τεκμηριωμένη γνώση

2 Αξιολογηση Εκπαιδευτικης Παρεμβασης 85 Εισαγωγή Η διατήρηση ανοικτού αεραγωγού, σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) αποτελεί μεταξύ άλλων, μία από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις που διασφαλίζουν την επιβίωσή τους. Η διατήρηση του ανοικτού αεραγωγού επιτυγχάνεται με την ενδοτραχειακή ή την τραχειακή διασωλήνωση, όταν πρόκειται για ασθενείς που δεν διατηρούν ή διατηρούν μερικώς την ικανότητα αερισμού και ανταλλαγής αερίων. 1,2 Μία από τις διαδικασίες που συμβάλλουν στην καλή λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος είναι η αναρρόφηση των εκκρίσεων. Η αναρρόφηση αφορά στη διαδικασία απομάκρυνσης των βρογχικών εκκρίσεων από τον ενδοτραχειακό σωλήνα, την τραχεία και τους κατώτερους αεραγωγούς. Η τεχνική της βρογχοαναρρόφησης στηρίζεται στη μηχανική απομάκρυνση των εκκρίσεων με τη χρήση αποστειρωμένου καθετήρα. 3,4 Η διασωλήνωση και ο μηχανικός αερισμός υποβοηθούν την κίνηση των εκκρίσεων στους αεραγωγούς, προάγοντας την απομάκρυνσή τους από το βρογχικό δένδρο, με ή χωρίς το αντανακλαστικό του βήχα, εφόσον η γλωττίδα δεν διατηρείται κλειστή. Η ενδοτραχειακή αναρρόφηση εφαρμόζεται ως διαδικασία ρουτίνας για όλους τους διασωληνωμένους ασθενείς με στόχο (α) τη διατήρηση της βατότητας του αεραγωγού, (β) την αποτελεσματική απομάκρυνση των εκκρίσεων με τις λιγότερες επιπλοκές στην καρδιοπνευμονική λειτουργία και στον τραυματισμό του τραχειοβρογχικού δένδρου (π.χ υποξία, βραδυκαρδία, αρρυθμίες, αύξηση ενδοκράνιας πίεσης, τραυματισμοί του βλεννογόνου της τραχείας, πνευμοθώρακας κ.λπ.) και (γ) τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης ατελεκτασίας και εκδήλωσης λοιμώξεων, λόγω της παραμονής των εκκρίσεων στους αεραγωγούς. 3 Η βρογχοαναρρόφηση αποτελεί μεν διαδικασία «ρουτίνας», μπορεί όμως να αποβεί απειλητική για τη ζωή του ασθενούς σε περίπτωση κακών χειρισμών. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην καταγραφή προτεινόμενων κατευθυντήριων οδηγιών από πολλούς επιστημονικούς φορείς σχετικά με το πώς και πότε πρέπει να εφαρμόζεται αυτή. 4 Οι Κλινικές Κατευθυντήριες Οδηγίες (clinical guidelines, ΚΚΟ) αφορούν σε θέσεις που διατυπώνονται από ειδικούς μετά από κριτική και συστηματική μελέτη συναφών ερευνητικών αποτελεσμάτων, με σκοπό τη βοήθεια των επαγγελματιών υγείας, αλλά και των ασθενών, στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την παροχή κατάλληλης και αποτελεσματικής φροντίδας σε συγκεκριμένες κλινικές καταστάσεις, που χαρακτηρίζονται από ευελιξία ως προς την εφαρμογή τους. 5,6 Οι KKO χρησιμοποιούνται πρω- τίστως, για να κατευθύνουν τους επαγγελματίες υγείας στη λήψη της καλύτερης απόφασης αναφορικά με τη διαχείριση μιας κλινικής κατάστασης. Η ανάπτυξη και ο σχεδιασμός τους στοχεύει επίσης στην εφαρμογή ενός ενιαίου τρόπου εκτέλεσης μιας διαδικασίας, μειώνοντας τις παραλλαγές στην κλινική πράξη. 5,7 Πολλοί ερευνητές έχουν διατυπώσει ΚΚΟ που αφορούν στη διαδικασία της βρογχοαναρρόφησης ενήλικων ασθενών, διασωληνωμένων από τον ενδοτραχειακό σωλήνα. 4 Συνοπτικά, φαίνεται ότι οι κύριοι στόχοι των ΚΚΟ της βρογχοαναρρόφησης αφορούν (α) στην παρατήρηση των κλινικών ενδείξεων των ασθενών που χρήζουν βρογχοαναρρόφησης (πότε), (β) στην εφαρμογή εμπειρικά τεκμηριωμένων βημάτων όσον αφορά στην εκτέλεσή της (πώς), (γ) στην επιλογή του εξοπλισμού που πρέπει να χρησιμοποιείται (υλικά) και (δ) στη δυνατότητα εκτίμησης των αποτελεσμάτων της διαδικασίας της βρογχοαναρρόφησης, μέσω της χρήσης δεικτών ποιότητας, σύμφωνων με τις διεθνείς εξελίξεις (γιατί). 7,8 Η βρογχοαναρρόφηση ενήλικου διασωληνωμένου ασθενούς με ενδοτραχειακό σωλήνα, ως νοσηλευτική διαδικασία, ιεραρχήθηκε μεταξύ των τριών πρώτων προτιμήσεων των Ελλήνων νοσηλευτών που συμμετείχαν σε κλινικό φροντιστήριο σε αντίστοιχο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε από τον Τομέα Επείγουσας και Εντατικής Νοσηλευτικής (ΤΕΕΝ) του Εθνικού Συνδέσμου Νοσηλευτών Ελλάδας (ΕΣΝΕ) και αφορούσε στη διερεύνηση των αναγκών τους. 9 Μετά από την επεξεργασία των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων, η Ομάδα Ανάπτυξης Κλινικών Κατευθυντηρίων Οδηγιών (ΟΑΚΚΟ) προέβη στην ανάπτυξη και τη διατύπωση ΚΚΟ για τη συγκεκριμένη διαδικασία. Ανεξάρτητα από την επιθυμία των επαγγελματιών υγείας να διατηρήσουν σύγχρονες γνώσεις και εφαρμογές στην κλινική πρακτική, η αλλαγή στη συμπεριφορά είναι πάρα πολύ δύσκολη. Η χρησιμοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων στην καθημερινή πρακτική είναι πάρα πολύ δύσκολη, όπως αναφέρεται στις περισσότερες διεθνείς μελέτες. Οι περισσότεροι ερευνητές στις μελέτες τους αναφέρουν ότι η έλλειψη χρόνου, ικανοτήτων και γνώσεων για την ανεύρεση νέων δεδομένων είναι τα πλέον σημαντικά εμπόδια Ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιούνται και διεξάγονται τα προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, φαίνεται να βοηθά στην εισαγωγή των ερευνητικών αποτελεσμάτων στην καθημερινή πρακτική και την ώθηση για αλλαγή συμπεριφοράς των νοσηλευτών στην πράξη. 11,12 Οι Thompson O Brien et al αναφέρουν ότι τα κλινικά φροντιστήρια ως εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, για να συμβάλλουν στη βελτίωση

3 86 Μ. Καλαφάτη, Θ. Μπελλάλη και συν. της αποτελεσματικότητας και της εφαρμογής δεξιοτήτων κατά τη διάρκειά τους, αλλά και μετά, θα πρέπει να έχουν συνέχεια σε υποστήριξη και παροχή ανατροφοδότησης για την αλλαγή συμπεριφοράς. 11 Αυτές οι στρατηγικές, τις οποίες χρησιμοποιούν οι υποστηρικτές της πρακτικής βασισμένης σε ενδείξεις, συχνά αναφέρονται ως «πολυδιάστατες» παρεμβάσεις, όπου διατηρούνται οι σχέσεις με τους εκπαιδευτές μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση και οι υπενθυμίσεις και η ανατροφοδότηση χρησιμοποιούνται για να ενθαρρύνουν την αλλαγή συμπεριφοράς. Οι περισσότερες μελέτες αναφέρουν ότι αν και τα κλινικά φροντιστήρια μπορούν να βελτιώσουν τη γνώση, η αλλαγή συμπεριφοράς μέσω αυτών είναι λιγότερο εντυπωσιακή. 12 Για το σκοπό αυτό, στο πλαίσιο του 1ου Πανελληνίου Νοσηλευτικού Συνεδρίου των Ενόπλων Δυνάμεων, πραγματοποιήθηκε κλινικό φροντιστήριο ώστε να παρουσιαστεί πιλοτικά η ΚΚΟ της βρογχοαναρρόφησης ενήλικα ασθενούς διασωληνωμένου με ενδοτραχειακό σωλήνα, να συγκριθεί με την εφαρμοσμένη πρακτική προκειμένου να διασφαλιστεί ο μέγιστος βαθμός αποδοχής της, να προαχθεί η χρήση της και, τέλος, να τροποποιηθούν ανάλογα οι συστάσεις της ΚΚΟ έτσι ώστε να προσαρμοστούν στην ελληνική πραγματικότητα. Σκοπός της μελέτης ήταν η αξιολόγηση της πρακτικής εφαρμογής της τεκμηριωμένης γνώσης για την αναφερόμενη ΚΚΟ και η εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής παρέμβασης (κλινικό φροντιστήριο) αναφορικά με τη βελτίωση των γνώσεων. Υλικό Μέθοδος Πλαίσιο διεξαγωγής της μελέτης Η ΟΑΚΚΟ προέβη στην πραγματοποίηση κλινικού φροντιστηρίου σε νοσηλευτικό προσωπικό πολιτικών και στρατιωτικών νοσοκομείων της χώρας, οι οποίοι δήλωσαν εθελοντικά τη συμμετοχή τους. Ο σχεδιασμός του κλινικού φροντιστηρίου βασίστηκε σε μεθόδους εκπαίδευσης ενηλίκων 13 και σε εκπαιδευτικές τεχνικές υιοθέτησης αλλαγών στην κλινική πρακτική. 7,11,12,15 Η ανταλλαγή προσωπικών και επαγγελματικών εμπειριών μεταξύ των συμμετεχόντων ενισχύθηκε ιδιαίτερα, μέσα σε ένα υποστηρικτικό, μη κριτικό εκπαιδευτικό κλίμα, ενώ προωθήθηκε η συζήτηση σε ομάδες και η ανατροφοδότηση από τα μέλη της ΟΑΚΚΟ. Μετά από την ολοκλήρωση του κλινικού φροντιστηρίου αναπτύχθηκε διάλογος με το ακροατήριο προκειμένου να αποσαφηνιστούν τα σημεία της κλινικής κατευθυντήριας οδηγίας που έχρηζαν περαιτέρω διευκρινίσεων. Η εκπαιδευτική παρέμβαση διήρκεσε 3 ώρες και πραγματοποιήθηκε σε τρεις χρονικές φάσεις. Κατά την πρώτη φάση, χορηγήθηκε στους συμμετέχοντες ερωτηματολόγιο που αφορούσε στα στάδια εκτέλεσης της βρογχοαναρρόφησης από τον ενδοτραχειακό σωλήνα σε ενήλικους, διασωληνωμένους ασθενείς για την εκτίμηση του τρόπου πρακτικής εφαρμογής της. Τα μέλη της ΟΑΚΚΟ διευκρίνισαν στους συμμετέχοντες ότι οι απαντήσεις τους θα πρέπει να αφορούν στην πρακτική που εφαρμόζουν στο χώρο εργασίας τους και όχι στις γνώσεις που διαθέτουν. Αμέσως μετά από τη συλλογή των ερωτηματολογίων, μέλος της ΟΑΚΚΟ πραγματοποίησε διάλεξη αναφορικά με την αναγκαιότητα της τεκμηριωμένης νοσηλευτικής πρακτικής (evidence-based nursing). Στη δεύτερη φάση παρουσιάστηκε, αναλυτικά, η ΚΚΟ της βρογχοαναρρόφησης, όπως αυτή αναπτύχθηκε από την ΟΑΚΚΟ (Πίν. 1). Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε η καταχώρηση και η στατιστική περιγραφική επεξεργασία των ερωτηματολογίων από μέλη της ΟΑΚΚΟ. Τέλος, κατά την τρίτη φάση διανεμήθηκαν ερωτηματολόγια στους συμμετέχοντες, ίδια με τα αρχικά. Μετά από τη συλλογή τους, ακολούθησε συζήτηση επί των αρχικών αποτελεσμάτων (baseline knowledge and practice) και επί των αποκλίσεων των απαντήσεων, σε σχέση με την ΚΚΟ που παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσης. Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της εκπαιδευτικής παρέμβασης περιλαμβάνει τη σύγκριση των απαντήσεων των συμμετεχόντων στα ερωτηματολόγια που συμπληρώθηκαν κατά τη διάρκεια της πρώτης και της τρίτης φάσης του κλινικού φροντιστηρίου. Ηθικά θέματα Το κλινικό φροντιστήριο πραγματοποιήθηκε μετά από άδεια που ζήτησε η ΟΑΚΚΟ από την Επιστημονική Επιτροπή του 1ου Πανελληνίου Νοσηλευτικού Συνεδρίου των Ενόπλων Δυνάμεων. Ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε στη διατήρηση της ανωνυμίας των συμμετεχόντων, οι οποίοι συμπλήρωσαν εθελοντικά και ανώνυμα τα ερωτηματολόγια. Εργαλείο μελέτης Για την υλοποίηση της εκπαιδευτικής παρέμβασης κατασκευάστηκε αυτο-συμπληρούμενο ερωτηματολόγιο που στηρίχθηκε στην ΚΚΟ, το οποίο αναπτύχθηκε από την ΟΑΚΚΟ. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε 23 θέματα και δόθηκε σε ομάδα ειδικών (panel of experts) για αξιολόγηση

4 Αξιολογηση Εκπαιδευτικης Παρεμβασης 87 Πίνακας 1. Συνοπτική περιγραφή ΚΚΟ για τη βρογχοαναρρόφηση ενήλικα ασθενούς διασωληνωμένου από τον ενδοτραχειακό σωλήνα. Στάδια Πριν από την βρογχοαναρρόφηση Κατά τη διάρκεια της βρογχοαναρρόφησης Μετά από τη βρογχοαναρρόφηση ΚΚΟ: Κλινικές Κατευθυντήριες Οδηγίες Συστάσεις Κλινική εκτίμηση ασθενούς Προετοιμασία ασθενούς Υπεροξυγόνωση ασθενούς Συλλογή κατάλληλου εξοπλισμού Μέτρα ελέγχου λοιμώξεων Ισχύς συσκευής αναρρόφησης Κατάλληλες τεχνικές διαδικασίας Ασφάλεια ασθενούς και προσωπικού Διάρκεια αναρρόφησης Κλινική εκτίμηση ασθενούς Σύνδεση με τον αναπνευστήρα Υπεροξυγόνωση ασθενούς Κλινική εκτίμηση ασθενούς Απόρριψη χρησιμοποιημένου υλικού Μέτρα ελέγχου λοιμώξεων Επανάληψη διαδικασίας με νέο εξοπλισμό (εάν χρειαστεί) και βελτίωση του περιεχομένου. Η τελική μορφή του αποτελείται από τέσσερις ενότητες: η πρώτη περιελάμβανε ερωτήσεις σχετικά με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων, όπως φύλο, έτη προϋπηρεσίας σε ΜΕΘ και επίπεδο εκπαίδευσης, καθώς και ερωτήσεις περιγραφής του εξοπλισμού της ΜΕΘ που εργάζονται (π.χ. είδος αναρρόφησης). Η δεύτερη ενότητα περιελάμβανε θέματα αναφορικά με το στάδιο προετοιμασίας για τη διαδικασία της βρογχοαναρρόφησης, η τρίτη ενότητα αναφερόταν σε θέματα του σταδίου εκτέλεσης της βρογχοαναρρόφησης, ενώ η τέταρτη ενότητα περιελάμβανε θέματα σχετικά με τις διαδικασίες που ακολουθούνται μετά από την ολοκλήρωση της βρογχοαναρρόφησης. Τέλος, υπήρχε μία ανοικτή ερώτηση σχετικά με το συνολικό χρόνο που απαιτείται για την εκτέλεση όλης της διαδικασίας της βρογχοαναρρόφησης. Περιγραφή δείγματος Κατά την πρώτη φάση του κλινικού φροντιστηρίου, ο αριθμός των συμμετεχόντων ήταν 51 άτομα νοσηλευτικού προσωπικού, ενώ στη δεύτερη και τρίτη φάση παρέμειναν 43 άτομα (85% ποσοστό ανταπόκρισης στη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων). Το 86,3% των συμμετεχόντων ήταν γυναίκες (n=44) και το 58,8% του δείγματος (n=30) ήταν νοσηλευτές τεχνολογικής εκπαίδευσης. Όσον αφορά στο χώρο εργασίας, το 70,6% ήταν νοσηλευτικό προσωπικό που εργαζόταν σε ΜΕΘ, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων είχε προϋπηρεσία <96 μήνες (47,8%) (Πίν. 2). Πίνακας 2. Χαρακτηριστικά του δείγματος (n=51). Δημογραφικά στοιχεία n (% έγκυρο) Μήνες προϋπηρεσίας n (% έγκυρο) Φύλο Γυναίκες Άνδρες 43 (86,3) 8 (14,7) (ΜΤ=102,5) >24 21 (22,3) Εκπαίδευση (25,5) ΔΕ 3 (5,9) (11,7) ΤΕΙ 30 (58,8) <180 9 (9,6) ΑΕΙ 14 (27,5) Χώρος εργασίας Μεταπτυχιακό 4 (7,8) ΜΕΘ 36 (70,6) Άλλο 15 (29,4)

5 88 Μ. Καλαφάτη, Θ. Μπελλάλη και συν. Ανάλυση δεδομένων Η ανάλυση των ποσοτικών δεδομένων της μελέτης πραγματοποιήθηκε με στατιστικές μεθόδους της περιγραφικής και της επαγωγικής στατιστικής με τη χρήση του Στατιστικού Πακέτου Ανάλυσης Κοινωνικών Επιστημών (Statistical Package for Social Sciences, SPSS, version 11). Για την περιγραφή των χαρακτηριστικών του δείγματος χρησιμοποιήθηκε η κατανομή συχνοτήτων και η εκατοστιαία αναλογία. Για να εκτιμηθεί εάν δύο ή περισσότερες μεταβλητές έχουν στατιστικά σημαντική συσχέτιση χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής Pearson. Όσον αφορά στις συγκρίσεις των μέσων τιμών των ποσοτικών μεταβλητών για τον έλεγχο διαφορών, εφαρμόστηκε η παραμετρική δοκιμασία της πολλαπλής ανάλυσης διακύμανσης (ANOVA) αφού οι μεταβλητές ακολουθούσαν κανονική κατανομή. Το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας (Ρ) για τις στατιστικές δοκιμασίες ορίστηκε ίσο με 0,05 και τιμές πιθανότητας σφάλματος τύπου α (P value) < 0,05 θεωρήθηκαν στατιστικά σημαντικές. Αποτελέσματα Σκοπός του κλινικού φροντιστηρίου ήταν η εκτίμηση των γνώσεων και των πρακτικών που εφαρμόζουν οι νοσηλευτές κατά την εκτέλεση της βρογχοαναρρόφησης και η σύγκριση με αυτές που έχουν την πρόθεση να εφαρμόσουν μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση προκειμένου να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητά της. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων παρουσιάζονται σε τρία στάδια: (α) πριν από την εκτέλεση της βρογχοαναρρόφησης, (β) κατά τη διάρκεια αυτής και (γ) μετά από την ολοκλήρωσή της. Πριν από τη βρογχοαναρρόφηση Από τη σύγκριση των απαντήσεων που έδωσαν οι συμμετέχοντες πριν και μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση προέκυψε ότι υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά στις απαντήσεις των ερωτήσεων που αφορούσαν στη διαδικασία πριν από την εκτέλεση της βρογχοαναρρόφησης (Ρ<0,005). Αρχικά, ενώ οι σωστές απαντήσεις δόθηκαν σε ποσοστό <50% σε όλες τις ερωτήσεις, μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση οι συμμετέχοντες φάνηκε ότι βελτίωσαν τις γνώσεις τους σχετικά με τα μέτρα πρόληψης των λοιμώξεων, τη σωστή επιλογή του απαραίτητου εξοπλισμού και την εφαρμογή κατάλληλων τεχνικών πριν από την βρογχοαναρρόφηση (Πίν. 3). Η μόνη ερώτηση στην οποία σημειώθηκε διαφορετικό ποσοστό σωστών απαντήσεων από το αναμενόμενο, χωρίς βέβαια να υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά, ήταν αυτή που αφορούσε στο «πόσο συχνά χρησιμοποιείται η τεχνική της εφύγρανσης». Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι, ενώ, αρχικά, οι συμμετέχοντες έδωσαν τη σωστή απάντηση σε ποσοστό 25%, μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση το ποσοστό των σωστών απαντήσεων μειώθηκε στο 8%. Κατά τη διάρκεια της βρογχοαναρρόφησης Από τη σύγκριση των απαντήσεων που έδωσαν οι συμμετέχοντες πριν και μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση προέκυψε ότι υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά στην ερώτηση αναφορικά με την πίεση της συσκευής αναρρόφησης, η οποία πρέπει να είναι mmhg (Ρ<0,000). Στις υπόλοιπες ερωτήσεις που αφορούσαν στην τεχνική εισόδου του καθετήρα αναρρόφησης, οι απαντήσεις που δόθηκαν ήταν σωστές σε μεγαλύτερο ποσοστό μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση, χωρίς όμως να έχουν εντοπιστεί στατιστικά σημαντικές διαφορές συγκριτικά με τις αρχικές απαντήσεις. Άλλη ερώτηση στην οποία υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά (Ρ=0,007) με μείωση των σωστών απαντήσεων μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση, ήταν αυτή που αφορούσε στην απόσυρση του καθετήρα αναρρόφησης με περιστροφικές κινήσεις. Παρά το γεγονός ότι η σωστή απάντηση ήταν ότι «πρέπει κάποιος να κάνει πάντα ή τις περισσότερες φορές περιστροφικές κινήσεις κατά την απόσυρση του καθετήρα», αρχικά, οι συμμετέχοντες έδωσαν τη σωστή απάντηση σε ποσοστό 56,8%, ενώ μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση απάντησαν σωστά σε ποσοστό μόνο 30,2% (Πίν. 3). Τέλος, σε ό,τι αφορά στη διάρκεια της αναρρόφησης δεν εμφανίζεται στατιστικά σημαντική διαφορά (Ρ=0,24) αν και υπάρχει αύξηση των σωστών απαντήσεων μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση από 72,5% σε 97,7%. Μετά από τη βρογχοαναρρόφηση Από τη σύγκριση των απαντήσεων που έδωσαν οι συμμετέχοντες πριν και μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση προέκυψε ότι υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά στις ερωτήσεις αναφορικά με (α) το διάλυμα που χρησιμοποιούν για να ξεπλύνουν το σωλήνα αναρρόφησης, το οποίο πρέπει να είναι αποστειρωμένο νερό (water for injection, WFI) (Ρ<0,000), (β) τη χρήση νέου καθετήρα κατά την άμεση επανάληψη της βρογχοαναρρόφησης (Ρ=0,016) και (γ) την επανάληψη της βρογχοαναρρόφησης μία ακόμη φορά (Ρ=0,031) (Πίν. 3).

6 Αξιολογηση Εκπαιδευτικης Παρεμβασης 89 Πίνακας 3. Ποσοστό σωστών απαντήσεων των συμμετεχόντων, πριν και μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση. Σωστές απαντήσεις των συμμετεχόντων % Πριν % Μετά P Πριν από τη βρογχοαναρρόφηση: Στη βρογχοαναρρόφηση χρησιμοποιείτε ένα αποστειρωμένο και ένα μη αποστειρωμένο γάντι 19,6 67,4 0,000* Κατά τη διάρκεια της βρογχοαναρρόφησης φοράτε απλή χειρουργική μάσκα 25,5 72,1 0,000* Κατά τη διάρκεια της βρογχοαναρρόφησης φοράτε πλαστική ποδιά ή μπλούζα μίας χρήσης 15,6 53,5 0,000* Κατά τη διάρκεια της βρογχοαναρρόφησης φοράτε προστατευτικά οφθαλμών 7,8 44,2 0,000* Πριν από τη βρογχοαναρρόφηση πλένετε τα χέρια σας με αντισηπτικό υγρό 39,2 83,7 0,000* Ο καθετήρας της αναρρόφησης επιλέγεται με διάμετρο μισή του ενδοτραχειακού σωλήνα 49,0 88,4 0,003* Η τεχνική που χρησιμοποιείτε για τη ρευστοποίηση των εκκρίσεων είναι η χρήση νεφελοποιητή 19,6 32,6 0,003* Η συχνότητα που χρησιμοποιείται η τεχνική της εφύγρανσης είναι σύμφωνη με τις ιατρικές οδηγίες 25,5 8 0,352 Κατά τη διάρκεια της βρογχοαναρρόφησης: Κατά τη βρογχοαναρρόφηση στους ενήλικες, η ισχύς της συσκευής είναι mmhg 15,7 81,4 0,000* Δεν ψεκάζετε με spray ξυλοκαΐνης τον καθετήρα αναρρόφησης 76,5 67,4 0,228 Όταν εισάγετε τον καθετήρα αναρρόφησης δεν έχετε ανοικτή την αναρρόφηση 29,4 39,5 0,41 Όταν εισάγετε τον καθετήρα αναρρόφησης, έχετε την οπή του συνδετικού (ψαράκι) πάντα ανοικτή 62,7 79,1 0,20 Αποσύροντας τον καθετήρα αναρρόφησης, κάνετε πάντα ή τις περισσότερες φορές περιστροφικές κινήσεις 56,8 30,2 0,007* Η αναρρόφηση διαρκεί sec 72,5 97,7 0,24 Μετά από τη διάρκεια της βρογχοαναρρόφησης: Όταν τελειώσετε τη βρογχοαναρρόφηση, για να κλείσετε το διακόπτη της αναρρόφησης χρησιμοποιείτε το άλλο χέρι από αυτό που κρατάτε τον καθετήρα Εάν χρειαστεί άμεση επανάληψη της βρογχοαναρρόφησης, ποτέ δεν χρησιμοποιείτε τον ίδιο καθετήρα 88,2 97,7 0,355 58,8 86,0 0,016* Εάν χρειαστεί άμεση επανάληψη της βρογχοαναρρόφησης, ποτέ δεν χρησιμοποιείτε τα ίδια γάντια 49,0 72,1 0,076 Εάν χρειαστεί άμεση επανάληψη της βρογχοαναρρόφησης, επαναλαμβάνετε τη διαδικασία μέχρι δύο φορές Το διάλυμα που χρησιμοποιείται για να ξεπλύνετε το σωλήνα αναρρόφησης είναι water for injection (WFI) Το διάλυμα που χρησιμοποιείτε για να ξεπλύνετε το σωλήνα αναρρόφησης το αλλάζετε κάθε 24 ώρες * Επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας <0,05 31,4 48,8 0,031* 19,6 60,5 0,000* 23,5 46,5 0,08 Στις υπόλοιπες ερωτήσεις που αφορούσαν στα μέτρα πρόληψης των λοιμώξεων, οι απαντήσεις που δόθηκαν ήταν σωστές σε μεγαλύτερο ποσοστό μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση, χωρίς όμως να έχουν εντοπιστεί στατιστικά σημαντικές διαφορές. Αναφορικά με την ανοικτή ερώτηση προσδιορισμού του συνολικού χρόνου που απαιτείται για την εκτέλεση όλης της διαδικασίας της βρογχοαναρρόφησης, οι αρχικές απαντήσεις κυμαίνονταν από 2 5 min σε ποσοστό 70,9%, μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση οι απαντήσεις κυμαίνονταν πάλι από 2 5 min σε ποσοστό 48,9%, ενώ ένα ποσοστό 30,2% δεν έδωσε κάποια απάντηση. Συζήτηση Στόχοι του κλινικού φροντιστηρίου που αφορούσε στην εκπαιδευτική παρέμβαση για τη διαδικασία της βρογχοαναρρόφησης, ήταν (α) να αξιολογηθεί κατά πόσο η εφαρμογή της γνώσης στην πρακτική βασίζεται σε εμπειρικά τεκμηριωμένα δεδομένα της σύγχρονης διεθνούς βιβλιογραφίας, (β) να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής παρέμβασης και (γ) να εντοπιστούν τα βήματα των ΚΚΟ που προτάθηκαν από την ΟΑΚΚΟ και χρήζουν τροποποίησης. Στο στάδιο πριν από τη διαδικασία της βρογχοαναρρό-

7 90 Μ. Καλαφάτη, Θ. Μπελλάλη και συν. φησης φάνηκε ότι οι συμμετέχοντες δεν κατείχαν γνώσεις βασισμένες σε εμπειρικά τεκμηριωμένα δεδομένα της σύγχρονης διεθνούς βιβλιογραφίας. Συγκεκριμένα, έρευνες δείχνουν ότι το πλύσιμο των χεριών θα πρέπει να γίνεται πριν και μετά από κάθε επαφή με τον ασθενή, 16 αποστειρωμένα γάντια πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένες διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένης και της διαδικασίας της βρογχοανναρρόφησης (στο ένα χέρι), 17 ενώ προτείνεται η χρήση μάσκας και προστατευτικών μέσων για τα μάτια και τους βλεννογόνους. 18 Επίσης, ενδείκνυται η χρήση πλαστικής ποδιάς, σε παρουσία πολλών εκκρίσεων που εκθέτουν το προσωπικό σε μολυσματικούς παράγοντες. 19 Η ποδιά αφαιρείται πριν από την έξοδο του νοσηλευτικού προσωπικού από το δωμάτιο και πρέπει να είναι διαφορετική σε κάθε ασθενή. 18 Γενικά, η χρήση όλου του προστατευτικού εξοπλισμού μειώνει τον κίνδυνο διασποράς των μικροβίων, προστατεύοντας τόσο το προσωπικό από την έκθεσή του σε μικροβιακούς παράγοντες όσο και τους ίδιους τους ασθενείς. 19 Επίσης, η βιβλιογραφία προτείνει τη χρήση καθετήρα βρογχοαναρρόφησης, μίας χρήσης, η διάμετρος του οποίου αντιστοιχεί στο μισό της διαμέτρου του ενδοτράχειου σωλήνα για να αποφευχθεί η πρόκληση μεγαλύτερης αρνητικής πίεσης στον αεραγωγό και να ελαχιστοποιηθεί η πτώση των επιπέδων του PaO 2. 17,20 Καθετήρας μεγαλύτερης διαμέτρου μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό του βλεννογόνου και αποτελεί αίτιο απόφραξης του αεραγωγού, αυξάνοντας την υποξία, 21 ενώ καθετήρας μικρότερης διαμέτρου δεν απομακρύνει αποτελεσματικά τις εκκρίσεις, απαιτεί μεγαλύτερη ισχύ και οδηγεί στην ανάγκη επαναλαμβανόμενων αναρροφήσεων, ενισχύοντας τις αρνητικές επιπτώσεις της αναρρόφησης. Η καλή ενυδάτωση, η εφύγρανση και η νεφελοποίηση βοηθούν στη ρευστοποίηση των εκκρίσεων 22 και μειώνουν την αφύγρανση του αναπνευστικού επιθηλίου. 17 Στην υπάρχουσα βιβλιογραφία δεν προτείνεται η χρήση φυσιολογικού ορού (N/S 0,9%) για την ενστάλαξη στο τραχειοβρογχικό δένδρο πριν από την αναρρόφηση σε ενήλικα με τεχνητό αεραγωγό. 20,23,24 Παρότι η ενστάλαξη με φυσιολογικό ορό αποτελεί μια συνηθισμένη πρακτική πριν από την αναρρόφηση, όπως φάνηκε και από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων, πολλές μελέτες υποστηρίζουν ότι η ενστάλαξη με φυσιολογικό ορό (N/S 0,9%) δεν αυξάνει τη δυνατότητα απομάκρυνσης των βρογχικών εκκρίσεων. Αντίθετα, μπορεί να οδηγήσει σε αποικισμό μικροβίων στο κατώτερο αναπνευστικό σύστημα, πρόκληση νοσοκομειακής πνευμονίας και επιδείνωση υποξίας, 23 αυξάνοντας το βαθμό δύσπνοιας για διάρκεια 10 min μετά από την αναρρόφηση. 24 Στο δεύτερο στάδιο, κατά τη διάρκεια της βρογχοαναρρόφησης, φάνηκε ότι οι συμμετέχοντες κατείχαν γνώσεις που βασίζονται σε εμπειρικά τεκμηριωμένα δεδομένα της σύγχρονης διεθνούς βιβλιογραφίας, με εξαίρεση τις ερωτήσεις που αφορούσαν στη ρύθμιση κατάλληλης αρνητικής πίεσης της συσκευής αναρρόφησης και τις περιστροφικές κινήσεις που απαιτείται να γίνονται κατά την απόσυρση του καθετήρα. Η βιβλιογραφία προτείνει ότι κατά τη βρογχοαναρρόφηση στους ενήλικες, η ισχύς της συσκευής είναι mmhg. Η ισχύς αυτή μειώνει τον κίνδυνο ιστικού τραυματισμού, προλαμβάνει την αιμορραγία του βλεννογόνου και ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο της υποξίας. Εάν οι εκκρίσεις είναι παχύρρευστες ή κολλώδεις, η πίεση μπορεί να αυξηθεί έως τα 200 mmhg. Υψηλότερες τιμές αρνητικής πίεσης ενέχουν τον κίνδυνο τραυματισμού του τραχειοβρογχικού βλεννογόνου, αυξάνουν τον κίνδυνο ατελεκτασίας και αποτελούν επιβαρυντικό παράγοντα για την επιδείνωση της υποξίας. 3,25 Όσον αφορά στη διαδικασία απομάκρυνσης του καθετήρα αναρρόφησης, πρέπει να γίνονται περιστροφικές κινήσεις πάντα ή τις περισσότερες φορές, εκτός εάν ο καθετήρας έχει κυκλικά στο άκρο του οπές που εξασφαλίζουν την απομάκρυνση των εκκρίσεων. 4 Στο τρίτο στάδιο, μετά από τη βρογχοαναρρόφηση, οι συμμετέχοντες φάνηκε ότι κατείχαν γνώσεις που βασίζονται σε εμπειρικά τεκμηριωμένα δεδομένα της σύγχρονης διεθνούς βιβλιογραφίας, με εξαίρεση την ερώτηση που αφορά στο είδος του διαλύματος που χρησιμοποιείται κατά την έκπλυση του σωλήνα αναρρόφησης. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, το διάλυμα έκπλυσης πρέπει να είναι WFI και χωρίς να αποκλείεται ο εμπλουτισμός του με διάλυμα χλωρεξιδίνης ή, εναλλακτικά, με διττανθρακικό νάτριο. 17,20 Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι το νοσηλευτικό προσωπικό του δείγματος διέθετε εμπειρικά τεκμηριωμένες γνώσεις σε θέματα που αφορούν στη διαδικασία της βρογχοαναρρόφησης, που πιθανόν απορρέουν από την κινητοποίηση και το ενδιαφέρον τους για τη συμμετοχή σε προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, προσαρμοσμένα στις νέες εξελίξεις. Όσον αφορά στην αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής παρέμβασης, οι στατιστικά σημαντικές διαφορές που προέκυψαν από τη σύγκριση των απαντήσεων, οι οποίες δόθηκαν πριν και μετά από την παρέμβαση, δείχνουν ότι στην πρώτη φάση (πριν από τη βογχοαναρρόφηση) βελτιώθηκαν σημαντικά οι γνώσεις των συμμετεχόντων ενώ στις δύο επόμενες φάσεις (κατά τη διάρκεια και μετά από τη βρογχοαναρρόφηση) ενισχύθηκαν οι ήδη υπάρχουσες γνώσεις τους.

8 Αξιολογηση Εκπαιδευτικης Παρεμβασης 91 Αξιοσημείωτο όμως είναι να αναφερθεί η μείωση των σωστών απαντήσεων μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση στις δύο ερωτήσεις, οι οποίες αφορούσαν στη συχνότητα που πραγματοποιείται η τεχνική της εφύγρανσης και στις περιστροφικές κινήσεις που γίνονται κατά την απόσυρση του καθετήρα. Δεδομένου ότι η συχνότητα της εφύγρανσης εξαρτάται από τη διάγνωση του ασθενούς και αποφασίζεται σε συμφωνία με τις ιατρικές οδηγίες, το γεγονός αυτό προκάλεσε σύγχυση στις απαντήσεις των συμμετεχόντων. Επίσης, το γεγονός ότι δεν επιβάλλεται να γίνονται περιστροφικές κινήσεις όταν ο καθετήρας έχει κυκλικά στο άκρο του οπές που εξασφαλίζουν την απομάκρυνση των εκκρίσεων αποπροσανατόλισε τους συμμετέχοντες από τη σωστή απάντηση. 25 Τέλος, αναφορικά με το συνολικό χρόνο που απαιτείται για την εκτέλεση, συνολικά, της διαδικασίας της βρογχοαναρρόφησης, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει ενδεδειγμένη βιβλιογραφική αναφορά εφόσον το στάδιο πριν και μετά από τη βρογχοαναρρόφηση επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως από τις δεξιότητες του νοσηλευτή, τη διαθεσιμότητα και την προσβασιμότητα στον εξοπλισμό κ.λπ. Οι παραπάνω διαπιστώσεις βοήθησαν την ΟΑΚΚΟ να εντοπίσει τις συστάσεις της ΚΚΟ που προτάθηκε ότι χρήζουν τροποποίησης. Από τη συζήτηση που προκλήθηκε κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής παρέμβασης και από την καταγραφή των σχολίων των συμμετεχόντων, η ΟΑΚΚΟ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει καταρχήν να συμπεριλάβει στο ερωτηματολόγιο των ΚΚΟ που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση των γνώσεων και της πρακτικής της βρογχοαναρρόφησης, ερωτήσεις που αφορούν στην εκτίμηση της κλινικής εικόνας του ασθενούς. Άλλωστε, η διαδικασία της βρογχοαναρρόφησης πρέπει να εφαρμόζεται από κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό που σημαίνει ότι θα πρέπει να γνωρίζει όχι μόνο την τεχνική της διαδικασίας (πώς), αλλά και το πότε ενδείκνυται αυτή να λαμβάνει χώρα. 20 Πρόκειται για μια διαδικασία που εφαρμόζεται με την ύπαρξη ενδείξεων και όχι ως διαδικασία ρουτίνας επειδή περιττές εφαρμογές βρογχοαναρροφήσεων μπορεί να προκαλέσουν δυσχέρεια στον ασθενή, επιδεινώνοντας την κλινική του εικόνα. 3,4,25 27 Επιπρόσθετα, προκλήθηκε συζήτηση μεταξύ των συμμετεχόντων σχετικά με το κατάλληλο βάθος εισαγωγής του καθετήρα προκειμένου η αναρρόφηση να είναι αποτελεσματική. Η ΟΑΚΚΟ πρόσθεσε δύο σχετικές συστάσεις καθώς μετά από διερεύνηση της βιβλιογραφίας φάνηκε ότι κακός χειρισμός σε ασθενείς στους οποίους εφαρμόζονται πολλαπλές και επαναλαμβανόμενες αναρροφήσεις μπορεί να οδηγήσει σε τραυματισμό του βλεννογόνου της τραχείας και έκθεση του αναπνευστικού συστήματος σε μολυσματικούς παράγοντες. Η ένδειξη αντίστασης οριοθετεί το βάθος εισαγωγής του καθετήρα στο επίπεδο της καρίνας (τρόπιδα) και την απόσυρση του καθετήρα 1 2 cm πριν από την έναρξη της αναρρόφησης. Η διέγερση του φρενικού νεύρου μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές του καρδιακού ρυθμού. 4,14,17,20 Αν κι από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι η εκπαιδευτική παρέμβαση μέσα από το κλινικό φροντιστήριο είχε διεξαχθεί επιτυχώς, οι περιορισμοί ως προς την εφαρμογή των νέων γνώσεων στην καθημερινή πρακτική είναι και εδώ ενδεικτικοί, όπως αυτοί ισχύουν και στη διεθνή βιβλιογραφία. 11,12 Περιορισμοί της εκπαιδευτικής παρέμβασης αποτελούν το μικρό δείγμα ευκολίας των συμμετεχόντων στο κλινικό φροντιστήριο και ο χώρος εργασίας τους, που ήταν κυρίως οι ΜΕΘ, με δεδομένο ότι οι συγκεκριμένοι νοσηλευτές είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένοι στη νέα γνώση και πιο κινητοποιημένοι στην εκμάθηση σύνθετων δεξιοτήτων προκειμένου να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του χώρου τους. 25,28 Επίσης, η εκούσια δήλωση συμμετοχής σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες προσδιορίζει την εκ των προτέρων ευαισθητοποίηση τυχαίου δείγματος και την πρόθεση των συμμετεχόντων να διευρύνουν τις γνώσεις και τις τεχνικές τους, γεγονός που μπορεί να μην περιγράφει τη στάση του γενικού πληθυσμού. 11 Παρόλο που οι οδηγίες της ΟΑΚΚΟ για τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων ήταν σαφείς, ενδεχομένως να υπήρχε μεροληψία απαντήσεων στα αρχικά ερωτηματολόγια βάσει του «τι» γνώριζαν οι συμμετέχοντες για τη διαδικασία της βρογχοαναρρόφησης και όχι του «τι» κάνουν στην πράξη. Επίσης, το γεγονός ότι απάντησαν σωστά σε πολλές ερωτήσεις μετά από την εκπαιδευτική παρέμβαση, δεν προκαθορίζει τι, τελικά, θα εφαρμόσουν στην καθημερινή νοσηλευτική πρακτική. Η εκτίμηση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης πρέπει να γίνει και σε δεύτερο χρόνο, μέσα στο χώρο εργασίας τους, σε συνεχείς μετρήσεις, πιθανόν συνδυάζοντας τη χορήγηση ερωτηματολογίου με μια ποιοτική μέθοδο συλλογής δεδομένων, όπως είναι η συμμετοχική παρατήρηση (πολυμεθοδολογική προσέγγιση). 11,13 Συμπερασματικά, διαπιστώνεται ότι η εκπαιδευτική παρέμβαση βοήθησε στην ενίσχυση των ήδη υπαρχουσών γνώσεων σ ό,τι αφορά στη διαδικασία της βρογχοαναρρόφησης καθώς και την εισαγωγή νέων. Επίσης, οι συμμετέχοντες φάνηκαν έτοιμοι να ανταποκριθούν στην εφαρμογή της ΚΚΟ και με τη βοήθειά τους η ΟΑΚΚΟ βελτίωσε τις συστάσεις που θα τους διευκολύνουν στην κλινική πρακτική, προσαρμόζοντας αυτές στην ελληνική πραγματικότητα.

9 92 Μ. Καλαφάτη, Θ. Μπελλάλη και συν. Ευχαριστίες Η ΟΑΚΚΟ ευχαριστεί την επιστημονική και την οργανωτική επιτροπή του 1ου Πανελληνίου Νοσηλευτικού Συνεδρίου των Ενόπλων Δυνάμεων για τη χορήγηση της άδειας προκειμένου να διεξαχθεί το κλινικό φροντιστήριο του ΤΕΕΝ, στο πλαίσιο του οποίου αξιολογήθηκαν οι πρώτες ΚΚΟ της διαδικασίας της βρογχοαναρρόφησης. Επίσης, ευχαριστεί όλους τους συμμετέχοντες νοσηλευτές στο κλινικό φροντιστήριο, όπου με τη βοήθειά τους αναπροσαρμόστηκε η πρώτη ΚΚΟ του ΤΕΕΝ. ABSTRACT An Evaluation of Teaching Intervention regarding the Implementation of Clinical Guidelines Maria Kalafati, 1 Thalia Bellali, 2 Maria Hatzopoulou, 3 Athina Karydaki, 4 Maria Prassianaki, 5 Nikolaos Giakis 6 1 MSc, PhD, RN, Instructor, Faculty of Nursing, National and Kapodistrian University of Athens, Athens, 2 PhD, RN, Assistant Professor, Faculty of Nursing, Technological Institution of Thessaloniki, Thessaloniki, 3 MSc, candidate PhD, RN,General Hospital of Athens Laiko, Athens, 4 Airforce Major RN, 251 Hellenic Airforce Medical Directorate General Staff, Athens, 5 RN, General Hospital of Voula Asklippeio, Voula, 6 RN, General Hospital of Athens Ippokrateio, Athens, Greece The Team for Development of Guidelines in the Emergency and Intensive Nursing Sector of the Hellenic National Nurses Association organized a clinical workshop for Intensive Care Unit (ICU) nursing staff, at which this effectiveness study took place. Aim. The aims of the study were to review evidence-based clinical practice in the technique of endotracheal suction and to evaluate the effectiveness of the relevant teaching session based on clinical guidelines. Method. The clinical workshop, which was carried out in three phases, was attended by 51 members of ICU nursing personnel; 86.3% were women and 58.8% were registered nurses educated at the Technical Institution of Education (TEI). It was used a questionnaire which had been developed by the Team of Development of Guidelines and it was considered to the bronchial suctioning guideline. Evaluation of the participants level of knowledge was made before and after the workshop. The data were analyzed using descriptive statistics and parametric tests (mean, ANOVA, x 2, Pearson). Results. There were no statistically significant differences in demographic factors among the participants. The improvement of the level of knowledge after teaching intervention was statistically significant (P<0.005). Specifically, there was a statistically significant difference (P<0.005) in seven to eight items in the phase pre-endotracheal suctioning, and in three to six items in each of the two phases during endotracheal suctioning and post-endotracheal suctioning. Conclusions. Their responses in the evaluation after the workshop revealed that the participants demonstrated significant knowledge improvement in some topics of the workshop, while in other topics, their knowledge was less improved. NOSILEFTIKI 2009, 48 (1): Key words: clinical guidelines endotracheal suctioning evidence-based knowledge ICU nurse teaching intervention * Corresponding author: Maria Kalafati, 20 Androutsou street, GR Athens, Greece, tel.: , mkalafat@nurs.uoa.gr Βιβλιογραφία 1. Wood C. Endotracheal suctioning: A literature review. Int Crit Care Nurs 1998, 14: Chulay M. VAP prevention. The latest guidelines. R N 2005, 68: Van de Leur JP, Zwaveling JH, Loef BG, Van der Schans CP. Endotracheal suctioning versus minimally invasive airway suctioning in intubated patients. Int Care Med 2003, 29: Day T, Wainwright SP, Wilson-Barret J. An evaluation of a teaching intervention to improve the practice of suctioning in ICU. Clin Nurs 2001, 10: Taylor-Hewitt J. Clinical guidelines and care protocols. Int Crit Care Nurs 2004, 20: Newhouse R. Evidence-based infrastructure. Hosp Health Netw 2005, 79:10 7. Thomson L, O Brien M, Freemantle N, Oxman AD, Wolf F, Davis DA, Herrin J. Continuing education meetings and workshops: Effects on professional practice and health care outcomes. Cochrane Database Syst Rev 2001, 2:CD Littlewood KE. Evidence-based management of tracheostomies in hospitalized patients. Respir Care 2005, 50: Ομάδα Ανάπτυξης Κλινικών Kατευθυντηρίων Οδηγιών του Τομέα Επείγουσας και Εντατικής Νοσηλευτικής. Κλινικές Κατευθυντήριες Οδηγίες (ΚΚΟ): Πόσο έτοιμοι είμαστε να τις εφαρμόσουμε στην καθημερινή κλινική νοσηλευτική πρακτική; Επείγουσα και Εντατική Νοσηλευτική (Eνημερωτικό Δελτίο) 2005,

10 Αξιολογηση Εκπαιδευτικης Παρεμβασης 93 14: McCluskey A. Occupational therapists report a low level of knowledge, skill and involvement in evidence-based practice. Aust Occup Ther J 2003, 50: Thomson O Brien MA, Freemantle N, Oxman AD, Wolf F, Davis DA, Herrin J. Continuing education meetings and workshops: Effects on professional practice and health care outcomes. Cochrane Database Syst Rev 2001, Art. no. CD DOI: / CD McCluskey A, Lovarini M. Providing education on evidence-based practice improved knowledge but did not change behaviour: A before and after study. BMC Med Educ 2005, 5: Knowles M, Holton EF, Swanson RA. The adult learner: The definitive classic in adult education and human resource development. Butterworth-Heinemann, Woburn, MA, Davis D, Thomson O Brien MA, Freemantle N, Wolf FM, Mazmanian P, Taylor-Vaisey A. Impact of formal continuing medical education: Do conferences, workshops, rounds, and other traditional continuing education activities change physician behavior or health care outcomes? JAMA 1999, 282: Davis DA, Thomson O Brien MA, Oxman AD, Haynes RB. Changing physician performance: A systematic review of the effect of continuing medical education strategies. JAMA 1995, 274: Καλαφάτη Μ, Μπαλτόπουλος Γ. Ανοσολογία και Μικροβιολογία των χεριών. Θεματικό Συνέδριο Εντατικής Θεραπείας «Λοιμώξεις». Τόμος Εργασιών 7ος. Εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα, 2004: Dougherty L, Lister S. The Royal Marsden Hospital manual of clinical nursing procedures. 6th ed Blackwell Publ., Tablan OC, Anderson LJ, Besser R, Bridges C, Hajjeh R. CDC and Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee. Guidelines for preventing health-care-associated pneumonia, 2003: Recommendations of CDC and the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee. MMWR Recomm Rep 2004, 53(RR 3): Neff MJ. Release updated guidelines on the prevention of health care associated pneumonia. Practice Guideline Center of Disease Control and the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee Thompson, D, McFarland G, Hirsch J, Tucker S. Clinical nursing. 5th ed. Mosby, St. Louis, Missouri, 2002: Choong K, Chatrkaw P, Frndova H, Cox PN. Comparison of loss in lung volume with open versus in-line catheter endotracheal suctioning. Pediatr Crit Care Med 2003, 4: Winters AC, Munro N. Assessment of the mechanically ventilated patient: An advanced practice approach. AACN Adv Crit Care 2004, 15: Akgul S, Akyolcu N. Effects of normal saline on endotracheal suctioning. J Clin Nurs 2002, 11: O Neal PV, Grap MJ, Thompson C, Dudley W. Level of dyspnoea experienced in mechanically ventilated adults with and without saline instillation prior to endotracheal suctioning. Int Crit Care Nurs 2001, 17: Morrow BM, Futter MJ, Argent AC. Endotracheal suctioning: From principles to practice. Int Care Med 2004, 30: Wood C. Can nurses safety assess the need of ET suction in sort term ventilated patients instated of using routine procedures? Int Care Nurs 1998, 14: Lee CK, Ng KS, Tan SG, Ang R. Effects of different endotracheal suctioning systems on cardiorespiratory parameters of ventilated patients. Ann Acad Med Singapore 2001, 30: Brand SL. Nurses roles in discharge decision making in an adult high dependency unit. Int Crit Care Nurs 2006, 22: xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxx