Φίλη μαθήτρια φίλε μαθητή,

Transcript

1 Φίλη μαθήτρια φίλε μαθητή, Tο ι λίο αυτ σκοπ έχει να καταστήσει τους μαθητές ικανο ς να απαντο ν ορθά στις ποικίλες γλωσσικές ασκήσεις και ερωτήσεις πάνω στο άγνωστο και αδίδακτο κείμενο της αρχαίας ελληνικής. Συγκεκριμένα, το ι λίο περιλαμ άνει: Tο αδίδακτο κείμενο απ εξετάσεις για τα AEI των τελευταίων ετών. Mετάφραση του αδίδακτου αυτο κειμένου και απαντήσεις σε λες τις γλωσσικές του ερωτήσεις και ασκήσεις. Άλλο άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις. Μετάφραση του κειμένου αυτο και γλωσσικές ασκήσεις στο κείμενο. Θεωρία γραμματικής με ποικίλες ασκήσεις. Θεωρία συντακτικο με πολλές ασκήσεις. Λεξιλογικά - Σημασιολογικά. Στο τέλος του ι λίου δίνονται οι απαντήσεις στις ασκήσεις, οι αρχικοί χρ νοι ασικών ρημάτων και πίνακες με τις δευτερε ουσες προτάσεις. Πιστε ουμε τι η σωστή και προσεκτική μελέτη των θεμάτων που παρουσιάζονται και εξετάζονται στο ι λίο αυτ και η πλήρης καταν ηση των σημαντικ τερων φαινομένων γραμματικής και συντακτικο που εκτενώς αναπτ σσονται θα σου δώσουν τη δυνατ τητα να προετοιμαστείς άρτια για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Σου ε χομαι καλή επιτυχία. Γεώργιος Χρ. Σακελλαριάδης

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝA Κατάλογος φαινομένων γραμματικής και συντακτικο που εξετάζονται διεξοδικά Εν τητα 1η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2009 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (πρωτ κλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά πρωτ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά δευτερ κλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά δευτερ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά δευτερ κλιτα αττικ κλιτα ουσιαστικά το ρήμα ε μ [= είμαι] ενεργητική φωνή των αρ τονων ρημάτων α συζυγίας) Συντακτικ (υποκείμενο και κατηγ ρημα τα είδη των κ ριων προτάσεων ως προς τους ρους τους το απαρέμφατο χρήση του άναρθρου απαρεμφάτου το υποκείμενο του απαρεμφάτου απρ σωπα ρήματα και απρ σωπες εκφράσεις) Εν τητα 2η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2008 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (προσωπικές αντωνυμίες δεικτικές αντωνυμίες τριτ κλιτα ουσιαστικά μέση φωνή των αρ τονων ρημάτων α συζυγίας) Συντακτικ (αμετά ατα και μετα ατικά ρήματα μον πτωτα και δίπτωτα ρήματα άμεσο και έμμεσο αντικείμενο) Εν τητα 3η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2008 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (α ριστες αντωνυμίες αυτοπαθητικές αντωνυμίες ενεργητικ ς και μέσος α ριστος των ρημάτων α συζυγίας παθητικοί χρ νοι φωνηεντ ληκτων και αφων ληκτων ρημάτων μέσος παρακείμενος και υπερσυντέλικος των αφων ληκτων ρημάτων) Συντακτικ (σ στοιχο αντικείμενο ομοι πτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί ετερ πτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί μετοχές γενική απ λυτη αιτιατική απ λυτη)

4 Εν τητα 4η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2007 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (τριτ κλιτα επίθετα παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων συνηρημένα ρήματα) Συντακτικ (δευτερε ουσες προτάσεις ποιητικ αίτιο τα είδη του μορίου ν κατηγορο μενο επιρρηματικ κατηγορο μενο προληπτικ κατηγορο μενο γενική κατηγορηματική) Εν τητα 5η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2008 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (αναφορικές αντωνυμίες ερωτηματικές αντωνυμίες αριθμητικά το ρήμα δείκνυμι - δείκνυμαι τα συνηρημένα ρήματα ζ, πειν, διψ, χρ μαι) Συντακτικ (υποθετικοί λ γοι εξαρτημένοι υποθετικοί λ γοι χρονικές προτάσεις η σ νταξη του χρονικο συνδέσμου πρίν οι χρονικές αθμίδες που εκφράζουν οι χρονικές προτάσεις) Εν τητα 6η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2007 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (ανώμαλα επίθετα η οριστική ή επαναληπτική αντωνυμία α τ ς, α τή, α τ κλίση μετοχών ενριν ληκτα και υγρ ληκτα ρήματα) Συντακτικ (επιρρηματικοί προσδιορισμοί ρηματικά επίθετα σε τ ς και τέος τροπή της ενεργητικής σ νταξης στην αντίστοιχη παθητική) Εν τητα 7η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2006 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (το ρήμα στημι - σταμαι το ρήμα τίθημι - τίθεμαι ανώμαλα ετερ κλιτα και μεταπλαστά ουσιαστικά) Συντακτικ (αναφορικές προτάσεις αναφορική έλξη αντίστροφη έλξη) Εν τητα 8η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2005 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (κτητικές αντωνυμίες παραγωγή και σ νθεση παραγωγή ουσιαστικών το ρήμα ημι - εμαι)

5 Συντακτικ (μον πτωτες προθέσεις δίπτωτες προθέσεις τρίπτωτες προθέσεις) Εν τητα 9η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2004 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (το ρήμα δίδωμι - δίδομαι παραγωγή επιθέτων) Συντακτικ (πλάγιος λ γος) Εν τητα 10η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2003 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (α ριστος αρ τονων ρημάτων που κλίνονται κατά τα ρήματα σε -μι παραγωγή ρημάτων παραγωγή επιρρημάτων) Συντακτικ (καν νες συντακτικο ) Εν τητα 11η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2002 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (ανώμαλη α ξηση ρημάτων εισαγωγή στη σ νθεση παρασ νθετα ν θα σ νθετα) Συντακτικ (η συνημμένη και η απ λυτη επιρρηματική μετοχή η αιτιολογική μετοχή καν νες συντακτικο ) Εν τητα 12η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2001 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (εγκλιτικά ή εγκλιτικές λέξεις το ρήμα ε μι [= θα πάω] το ρήμα ο δα [= γνωρίζω] σ νθετα με α συνθετικ κλιτή λέξη) Συντακτικ (τα παθητικά ρήματα μερικών ενεργητικών μετα ατικών ρημάτων) Εν τητα 13η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2000 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (σ νθετα με α συνθετικ άκλιτη λέξη το ρήμα φημ [= λέω, ισχυρίζομαι]) Συντακτικ (καν νες και στοιχεία συντακτικο ο ρος σ γκρισης)

6 Εν τητα 14η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2006 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (σ νθετα με συνθετικ κλιτή λέξη) Συντακτικ (ασκήσεις) Εν τητα 15η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2006 Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Γραμματική (σ νθετα με συνθετικ κλιτή λέξη) Συντακτικ (ασκήσεις) Εν τητα 16η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2005 Mικρά κείμενα με ασκήσεις για εμπέδωση Γραμματική (τρ ποι σχηματισμο λέξεων μεταφορική χρήση λέξεων) Συντακτικ (ασκήσεις) Εν τητα 17η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2004 Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2003 Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2002 Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2002 Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2001 Mικρά κείμενα με ασκήσεις για εμπέδωση Γραμματική (ασκήσεις) Συντακτικ (ασκήσεις) Εν τητα 18η Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2000 Aδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2005 Mικρά κείμενα με ασκήσεις για εμπέδωση Γραμματική (ασκήσεις) Συντακτικ (ασκήσεις) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ APXIKOI XPONOI BAΣIKΩN PHMATΩN ΠΙΝΑΚΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

7 Kατάλογος φαινομένων γραμματικής και συντακτικού που εξετάζονται διεξοδικά αιτιατική απ λυτη αναφορική έλξη αντικείμενο άμεσο αντικείμενο έμμεσο αντικείμενο σ στοιχο αντίστροφη έλξη αντωνυμία οριστική ή επαναληπτική αντωνυμίες αναφορικές αντωνυμίες α ριστες αντωνυμίες αυτοπαθητικές αντωνυμίες δεικτικές αντωνυμίες ερωτηματικές αντωνυμίες κτητικές αντωνυμίες προσωπικές α ριστος αρ τονων ρημάτων που κλίνονται κατά τα ρήματα σε -μι απαρέμφατο απαρέμφατο άναρθρο απρ σωπα ρήματα και απρ σωπες εκφράσεις αριθμητικά α ξηση ανώμαλη ρος σ γκρισης γενική απ λυτη γενική κατηγορηματική δείκνυμι - δείκνυμαι δίδωμι - δίδομαι εγκλιτικά ή εγκλιτικές λέξεις είδη του μορίου ν ε μ ε μι ενεργητική φωνή των αρ τονων ρημάτων α συζυγίας ενεργητικ ς και μέσος α ριστος των ρημάτων α συζυγίας εξαρτημένοι υποθετικοί λ γοι επίθετα ανώμαλα επίθετα τριτ κλιτα επιρρηματικοί προσδιορισμοί ετερ πτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί ημι - εμαι στημι - σταμαι κατηγ ρημα κατηγορο μενο κατηγορο μενο επιρρηματικ κατηγορο μενο προληπτικ κλίση μετοχών μέση φωνή των αρ τονων ρημάτων α συζυγίας μέσος παρακείμενος και υπερσυντέλικος των αφων ληκτων ρημάτων μεταφορική χρήση λέξεων μετοχές μετοχή αιτιολογική μετοχή απ λυτη μετοχή συνημμένη ν θα σ νθετα ο δα

8 ομοι πτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί.. 94 ουσιαστικά ανώμαλα ετερ κλιτα και μεταπλαστά ουσιαστικά δευτερ κλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά δευτερ κλιτα αττικ κλιτα ουσιαστικά δευτερ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά πρωτ κλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά πρωτ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά τριτ κλιτα παθητικοί χρ νοι φωνηεντ ληκτων και αφων ληκτων ρημάτων παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων παραγωγή παραγωγή επιθέτων παραγωγή επιρρημάτων παραγωγή ουσιαστικών παραγωγή ρημάτων παρασ νθετα πλάγιος λ γος ποιητικ αίτιο προθέσεις δίπτωτες προθέσεις μον πτωτες προθέσεις τρίπτωτες προτάσεις αιτιολογικές προτάσεις αναφορικές προτάσεις αποτελεσματικές ή συμπερασματικές προτάσεις ειδικές προτάσεις εναντιωματικές ή παραχωρητικές προτάσεις ενδοιαστικές προτάσεις κ ριες προτάσεις πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις τελικές προτάσεις χρονικές ρήματα αμετά ατα ρήματα δίπτωτα ρήματα ενριν ληκτα ρήματα μετα ατικά ρήματα μον πτωτα ρήματα συνηρημένα ρήματα συνηρημένα ζ, πειν, διψ, χρ μαι ρήματα υγρ ληκτα ρηματικά επίθετα σε -τ ς και τέος σ νθεση , 296 σ νταξη του χρονικο συνδέσμου πρ ν σ νθετα με α συνθετικ άκλιτη λέξη σ νθετα με α συνθετικ κλιτή λέξη σ νθετα με συνθετικ κλιτή λέξη , 355 τίθημι - τίθεμαι τροπή της ενεργητικής σ νταξης στην αντίστοιχη παθητική τρ ποι σχηματισμο λέξεων υποθετικοί λ γοι υποκείμενο υποκείμενο απαρεμφάτου φημ χρονικές αθμίδες

9 Ενότητα1η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ: a) Πρωτόκλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά β) Πρωτόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά γ) Δευτερόκλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά δ) Δευτερόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά ε) Δευτερόκλιτα αττικόκλιτα ουσιαστικά στ) Tο ρήμα ÂåÌd (= είμαι) ζ) Ενεργητική φωνή των βαρύτονων ρημάτων α συζυγίας ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ: α) Yποκείμενο και κατηγόρημα β) Tα είδη των κύριων προτάσεων ως προς τους όρους τους γ) Το απαρέμφατο δ) Xρήση του άναρθρου απαρεμφάτου ε) Tο υποκείμενο του απαρεμφάτου στ) Aπρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις Α. Αδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2009 Kα Aργε οι κατ τ ν χρ νον τ ν α τ ν σ αλ ντες ς τ ν Φλιασίαν κα λοχισθέντες π τε Φλιασίων κα τ ν σφετέρων φυγάδων διεφθάρησαν ς γδοήκοντα. Kα ο κ τ ς Π λου Aθηνα οι Λακεδαιμονίων πολλ ν λείαν λα ον κα Λακεδαιμ νιοι δι α τ τ ς μ ν σπονδ ς ο δ ς φέντες πολέμουν α το ς, κήρυξαν δ ε τις ο λεται παρ σφ ν Aθηναίους λ ήζεσθαι κα Kορίνθιοι πολέμησαν δίων τιν ν διαφορ ν νεκα το ς Aθηναίοις ο δ λλοι Πελοποννήσιοι σ χαζον. E λον δ κα ο Mήλιοι τ ν Aθηναίων το περιτειχίσματος τ κατ τ ν γορ ν προσ αλ ντες νυκτ ς, κα νδρας τε πέκτειναν κα σενεγκάμενοι σ τ ν τε κα σα πλε στα δ ναντο χρήσιμα ναχωρήσαντες σ χαζον. (Θουκυδίδης, Iστορίαι V, 115) Μετάφραση Kαι Aργείοι κατά την ίδια χρονική περίοδο, αφο εισέ αλαν στη Φλιασία και έπεσαν σε ενέδρα απ τους Φλιασίους και απ τους δικο ς τους εξ ριστους, σκοτώθηκαν περί- 13

10 που ογδ ντα. Kαι οι Aθηναίοι κάνοντας επιδρομές απ την Π λο πήραν πλο σια λάφυρα απ τους Λακεδαιμονίους οι Λακεδαιμ νιοι μως ο τε και τ τε τους πολέμησαν διαλ οντας γι αυτή την αιτία τις συνθήκες, αλλά με κήρυκα έκαναν γνωστ αν ήθελε κάποιος απ τους πολίτες τους να ληστε ει τους Aθηναίους παράλληλα οι Kορίνθιοι άρχισαν εχθροπραξίες εναντίον των Aθηναίων για κάποιες προσωπικές τους διαφορές οι υπ λοιποι μως Πελοποννήσιοι δεν ανέλα αν δράση (: έμεναν αδρανείς). Aλλά και οι Mήλιοι κατέλα αν (: κυρίευσαν) το τμήμα του περιτειχίσματος των Aθηναίων που ρισκ ταν κοντά στην αγορά, αφο επιτέθηκαν κατά τη διάρκεια της ν κτας (: με νυκτερινή έφοδο), και σκ τωσαν μερικο ς άνδρες (: μερικο ς φρουρο ς) και αφο μετέφεραν μέσα (: εισήγαγαν, έμπασαν) (στην π λη τους) στάρι (: τρ φιμα) και σα άλλα περισσ τερα χρήσιμα εφ δια μπορο σαν, αφο αναχώρησαν έμειναν άπρακτοι. Ασκήσεις στο κείμενο* 1.1. Nα γράψετε τους ζητο μενους τ πους για καθεμιά απ τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: α. λα ον: το απαρέμφατο παρακειμένου στην ίδια φωνή.. πολέμουν: το ενικ πρ σωπο προστακτικής αορίστου στην ίδια φωνή. γ. κήρυξαν: το γ ενικ πρ σωπο ευκτικής μέλλοντα στην ίδια φωνή. δ. ε λον: το πληθυντικ πρ σωπο υποτακτικής ενεστώτα στη μέση φωνή. ε. προσ αλ ντες: το ενικ πρ σωπο οριστικής του ίδιου χρ νου Nα γράψετε τους ζητο μενους τ πους για καθεμιά απ τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: α. φυγάδων: τη δοτική ενικο.. πολλήν: το επίρρημα στο θετικ αθμ. γ. σπονδάς: την αιτιατική ενικο. δ. τιν ν: την αιτιατική πληθυντικο στο ίδιο γένος. ε. περιτειχίσματος: τη γενική πληθυντικο Nα γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων και φράσεων: π Φλιασίων, δι α τ, α το ς, δίων, νυκτ ς, ναχωρήσαντες Nα μετατρέψετε την περίοδο Κα ο κ τ ς Π λου... λα ον σε πλάγιο λ γο, χρησιμοποιώντας απαρεμφατική σ νταξη, με εξάρτηση απ την πρ ταση ο τοι λεγον. * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 14

11 Β. Άγνωστο αρχαίο κείμενο για γλωσσικές ασκήσεις Eπε μέντοι Tισσαφέρνης, πολλο ξιος ασιλε δ ξας γεγεν σθαι ν τ πρ ς τ ν δελφ ν πολέμ ω, σατράπης κατεπέμφθη ν τε α τ ς πρ σθεν ρχε κα ν K ρος, ε θ ς ξίου τ ς Iωνικ ς π λεις πάσας αυτ πηκ ους ε ναι. A δ μα μ ν λε θεραι ουλ μεναι ε ναι, μα δ φο ο μεναι τ ν Tισσαφέρνην, τι K ρον, τ ζη, ντ κείνου ρημέναι σαν, ε ς μ ν τ ς π λεις ο κ δέχοντο α τ ν, ε ς Λακεδαίμονα δ πεμπον πρέσ εις, κα ξίουν, πε πάσης τ ς Eλλάδος προστάται ε σίν, πιμεληθ ναι κα σφ ν τ ν ν τ Aσί α Eλλήνων, πως τε χώρα μ δ ηο το α τ ν κα α το λε θεροι ε εν. (Ξενοφ ν, Eλληνικ 3, 1, 3) Μετάφραση ταν λοιπ ν ο Tισσαφέρνης, επειδή θεωρήθηκε (: έδωσε την εντ πωση) τι είχε γίνει πολ τιμος (: άνθρωπος με μεγάλη αξία) στο ασιλιά κατά τον π λεμο εναντίον του αδελφο του, στάλθηκε στα παράλια (: διορίστηκε) σατράπης και αυτών των περιοχών που ο ίδιος προηγουμένως διοικο σε και εκείνων που διοικητής τους ήταν ο K ρος, αμέσως είχε την αξίωση λες γενικά οι ιωνικές π λεις να γίνουν υπήκοοί του. Aυτές μως (οι π λεις), αφεν ς μεν επειδή ήθελαν να είναι ελε θερες και αφετέρου επειδή φο ο νταν τον Tισσαφέρνη, γιατί είχαν προτιμήσει τον K ρο, ταν ζο σε, αντί εκείνου, δεν τον δέχονταν στις π λεις, αλλά έστελναν πρέσ εις στη Λακεδαίμονα και είχαν την αξίωση, επειδή ήταν αρχηγοί λης της Eλλάδας, να φροντίσουν και γι αυτο ς τους Έλληνες της Ασίας, για να μη λεηλατείται η χώρα τους και για να είναι οι ίδιοι ελε θεροι. Γλωσσικές ασκήσεις στο κείμενο* 1.5. Nα αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης A με τις σημασίες τους στη στήλη B: A B 1. ρχω ñ ñ α. θέλω 2. ξι ω - ñ ñ. στέλνω 3. ο λομαι ñ ñ γ. διοικώ 4. α ρέομαι -ο μαι ñ ñ δ. φροντίζω, ενδιαφέρομαι 5. πέμπω ñ ñ ε. λεηλατώ 6. πιμελέομαι -ο μαι ñ ñ στ. έχω ή προ άλλω αξίωση 7. δ η ω - ñ ñ ζ. εκλέγω, προτιμώ * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 15

12 1.6. Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ασιλε ς π λις Eλλην π λεμος Γεν Δοτ Αιτ.... π λιν Eλληνα... Kλητ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ασιλε ς π λεις Eλληνες π λεμοι Γεν Δοτ. ασιλε σι(ν) Αιτ.... π λεις Kλητ.... π λεις... π λεμοι 1.7. Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε τις λέξεις που δίνονται στη στήλη A στην ίδια πτώση του άλλου αριθμο : Ίδια πτώση Ίδια πτώση Α Α στον άλλο αριθμ στον άλλο αριθμ ασιλε α.... κείνου ζ.... πολέμ ω.... α τ ν η.... δελφ ν γ.... πάσης θ.... τ ς π λεις δ.... Eλλήνων ι.... πάσας ε.... χώρα ια.... φο ο μεναι στ.... α τ ς ι αυτ, κείνου: Nα γίνει πλήρης γραμματική αναγνώριση των λέξεων αυτών πρέσ εις: Nα γίνει πλήρης γραμματική αναγνώριση του τ που αυτο και να κλιθεί και στους δ ο αριθμο ς Nα γραφο ν τα παραθετικά του επιθέτου πολ ς, πολλή, πολ και στα τρία γένη στην ονομαστική του ενικο. 16

13 1.11. δ ξας: Nα γίνει πλήρης γραμματική αναγνώριση της λέξης αυτής και να κλιθεί και στους δ ο αριθμο ς Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: ε ναι Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος ουλ μεναι φο ο μεναι ρχε(ν) ξίου ζη δέχοντο κατεπέμφθη Στον παρακάτω πίνακα να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Oριστική Yποτακτική Eυκτική Προστακτική κατεπέμφθη ε σ (ν) δ ηο το Nα γράψετε τους ζητο μενους τ πους για καθεμιά απ τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: α. δ ξας: το γ ενικ πρ σωπο οριστικής ενεστώτα.. ε ναι: το γ ενικ πρ σωπο προστακτικής ενεστώτα. γ. πεμπον: το ενικ πρ σωπο οριστικής παρακειμένου. δ. ρχε: το α πληθυντικ πρ σωπο υποτακτικής ενεστώτα. ε. ξίουν: το ενικ πρ σωπο υποτακτικής ενεστώτα Nα ρείτε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων του κειμένου: ξιος, καταπέμπω, πήκοος, προστάτης, πιμέλομαι. 17

14 1.16. Nα αντιστοιχίσετε τις λέξεις της αρχαίας ελληνικής στη στήλη Α με τις ομ ρριζές τους λέξεις της νέας ελληνικής, απλές ή σ νθετες, στη στήλη Β: A B 1. δοκ (και απρ σ. δοκε ) ñ ñ α. παρουσία 2. γίγνομαι ñ ñ. δεξαμενή 3. ε μ ñ ñ γ. ζώο 4. δέχομαι ñ ñ δ. δ γμα 5. ζ ñ ñ ε. πομπ ς 6. πέμπω ñ ñ στ. απ γονος γίγνομαι, δέχομαι, ε μί, πέμπω: Για καθένα απ τα ρήματα αυτά να γράψετε ομ ρριζες λέξεις στη νέα ελληνική, απλές ή σ νθετες Nα χαρακτηριστο ν συντακτικά οι ακ λουθες λέξεις του κειμένου: τ ς Iωνικάς, αυτ, πηκ ους, σατράπης, δ ξας, γεγεν σθαι πως τε χώρα... ε εν: Nα χαρακτηριστο ν συντακτικά οι προτάσεις που υπάρχουν στο τμήμα αυτ του κειμένου και να δικαιολογηθεί η έγκλιση των ρημάτων τους ο τοι πεμπον πρέσ εις ε ς Λακεδαίμονα: Nα απεικονιστεί η πρ ταση αυτή σε κλαδικ διάγραμμα. Γ. Γραμματική α. Πρωτόκλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά Η πρώτη κλίση περιλαμ άνει ον ματα αρσενικά και θηλυκά. Τα αρσενικά λήγουν σε -ας και σε -ης και τα θηλυκά σε -α και σε -η. Πρωτ κλιτα ουσιαστικά Aρσενικά νεανί-ας μαθητ- ς Θηλυκά τράπεζ-α τιμ- 18

15 Φαινομενικές καταλήξεις των πρωτ κλιτων ουσιαστικών Ενικ ς αριθμ ς Πληθυντικ ς αριθμ ς Αρσενικ Θηλυκ Αρσ. και θηλ. Oνομ. -ας, -ης -α, -η -αι Γεν. -ου, -ου -ας ή -ης - ν Δοτ. - α, - η - α ή - η -αις Αιτ. -αν, -ην -αν ή -ην -ας Κλητ. -α, -η (ή -α) -α, -η -αι Κλίση πρωτ κλιτων ασυναίρετων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. νεανίας ποιητ ς τιμ φρουρ γλ σσα Γεν. το νεανίου το ποιητο τ ς τιμ ς τ ς φρουρ ς τ ς γλώσσης Δοτ. τ νεανί α τ ποιητ τ τιμ τ φρουρ τ γλώσσ η Αιτ. τ ν νεανίαν τ ν ποιητ ν τ ν τιμ ν τ ν φρουρ ν τ ν γλ σσαν Κλητ. νεανία ποιητ τιμ φρουρ γλ σσα Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο νεανίαι ο ποιητα α τιμα α φρουρα α γλ σσαι Γεν. τ ν νεανι ν τ ν ποιητ ν τ ν τιμ ν τ ν φρουρ ν τ ν γλωσσ ν Δοτ. το ς νεανίαις το ς ποιητα ς τα ς τιμα ς τα ς φρουρα ς τα ς γλώσσαις Αιτ. το ς νεανίας το ς ποιητ ς τ ς τιμ ς τ ς φρουρ ς τ ς γλώσσας Κλητ. νεανίαι ποιητα τιμα φρουρα γλ σσαι ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. λα τα πρωτ κλιτα ον ματα έχουν τις ίδιες καταλήξεις στον πληθυντικ αριθμ. 2. Στη γενική πληθυντικο τονίζονται στη λήγουσα και παίρνουν περισπωμένη. 3. Απ τα αρσενικά ον ματα που λήγουν σε -ης σχηματίζουν την κλητική ενικο σε -α τα εξής: α) Τα εθνικά: Πέρσα. ) σα λήγουν σε -της: πολ τα, δέσποτα, καθηγητά. γ) σα λήγουν σε -άρχης, -μέτρης, -πώλης, -τρί ης, -ώνης: γυμνασιάρχα. 4. Το α στην κατάληξη -ας (σε οποιαδήποτε πτώση) είναι πάντοτε μακρ χρονο. 5. Στα θηλυκά που λήγουν σε -α, αν πριν απ την κατάληξη -α υπάρχει σ μφωνο (εκτ ς 19

16 απ το ρ), τ τε το α αυτ λέγεται μη καθαρ, είναι ραχ χρονο και στη γενική και δοτική του ενικο τρέπεται σε η: μο σα, τ ς μο σης, τ μο σ η. Αν μως πριν απ την κατάληξη -α υπάρχει φωνήεν ή ρ, τ τε το α αυτ λέγεται καθαρ, είναι μακρ χρονο και φυλάγεται σ λες τις πτώσεις του ενικο : χώρα, τ ς χώρας, τ χώρ α πολιτεία, τ ς πολιτείας, τ πολιτεί α. β. Πρωτόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά Τα περισσ τερα πρωτ κλιτα ουσιαστικά που μπροστά απ το χαρακτήρα α του θέματος έχουν άλλο α ή ε συναιρο νται σ λες τις πτώσεις και λέγονται πρωτ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά π.χ. ( Ερμέας) Ερμ ς, ( Αθηνάα) Αθην, (μνάα) μν, (γαλέα) γαλ (= γάτα), (συκέα) συκ, (Ναυσικάα) Ναυσικ, ( μυγδαλέα) μυγδαλ, (γέα) γ κ.ά. Κλίση πρωτ κλιτων συνηρημένων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ( Ερμέας) Ερμ ς (μνάα) μν (γαλέα) γαλ Γεν. το ( Ερμέου) Ερμο τ ς (μνάας) μν ς τ ς (γαλέας) γαλ ς Δοτ. τ ( Ερμέ α) Ερμ τ (μνά α) μν τ (γαλέ α) γαλ Αιτ. τ ν ( Ερμέαν) Ερμ ν τ ν (μνάαν) μν ν τ ν (γαλέαν) γαλ ν Κλητ. ( Ερμέα) Ερμ (μνάα) μν (γαλέα) γαλ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ( Ερμέαι) Ερμα α (μνάαι) μνα α (γαλέαι) γαλα Γεν. τ ν ( Ερμε ν) Ερμ ν τ ν (μνα ν) μν ν τ ν (γαλε ν) γαλ ν Δοτ. το ς ( Ερμέαις) Ερμα ς τα ς (μνάαις) μνα ς τα ς (γαλέαις) γαλα ς Αιτ. το ς ( Ερμέας) Ερμ ς τ ς (μνάας) μν ς τ ς (γαλέας) γαλ ς Κλητ. ( Ερμέαι) Ερμα (μνάαι) μνα (γαλέαι) γαλα ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα πρωτ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά έχουν και μετά τη συναίρεση τις καταλήξεις των ασυναίρετων τ πων. Η μ νη διαφορά είναι τι στον ενικ αριθμ συναιρο ν το εα σε η, πως Ερμέας - Ερμ ς, συκέα - συκ (αλλά: το ς Ερμέας - Ερμ ς). 2. Παίρνουν περισπωμένη σ λες τις πτώσεις. γ. Δευτερόκλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά Η δε τερη κλίση περιλαμ άνει ον ματα και των τριών γενών. Τα αρσενικά λήγουν σε -ος, τα θηλυκά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ον. 20

17 Δευτερ κλιτα ουσιαστικά Aρσενικά Θηλυκά Oυδέτερα γρ ς ν σος τ δ ρον Φαινομενικές καταλήξεις των δευτερ κλιτων ουσιαστικών Ενικ ς αριθμ ς Πληθυντικ ς αριθμ ς Αρσ. και θηλ. Ουδ. Αρσ. και θηλ. Ουδ. Ονομ. -ος -ον -οι -α Γεν. -ου -ου -ων -ων Δοτ. - ω - ω -οις -οις Αιτ. -ον -ον -ους -α Κλητ. -ε -ον -οι -α Κλίση δευτερ κλιτων ασυναίρετων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. νθρωπος δ ς τ φυτ ν τ ποτήριον Γεν. το νθρώπου τ ς δο το φυτο το ποτηρίου Δοτ. τ νθρώπ ω τ δ τ φυτ τ ποτηρί ω Αιτ. τ ν νθρωπον τ ν δ ν τ φυτ ν τ ποτήριον Κλητ. νθρωπε δ φυτ ν ποτήριον Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο νθρωποι α δο τ φυτ τ ποτήρια Γεν. τ ν νθρώπων τ ν δ ν τ ν φυτ ν τ ν ποτηρίων Δοτ. το ς νθρώποις τα ς δο ς το ς φυτο ς το ς ποτηρίοις Αιτ. το ς νθρώπους τ ς δο ς τ φυτ τ ποτήρια Κλητ. νθρωποι δο φυτ ποτήρια ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Οι καταλήξεις των αρσενικών και θηλυκών ονομάτων της κλίσης είναι οι ίδιες σ λες τις πτώσεις. 2. Τα ουδέτερα έχουν στον ενικ και στον πληθυντικ αριθμ τρεις πτώσεις μοιες: την ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική. 3. Στα ουδέτερα ον ματα η κατάληξη -α είναι ραχ χρονη: τ δ ρα. 21

18 δ. Δευτερόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά Τα περισσ τερα δευτερ κλιτα ουσιαστικά που μπροστά απ το χαρακτήρα ο του θέματος έχουν άλλο ο ή ε συναιρο νται σ λες τις πτώσεις και λέγονται δευτερ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά π.χ. ( κπλοος) κπλους, (πλ ος) πλο ς, (πρ χοος) πρ χους (= υδροφ ρο αγγείο με το οποίο έπλεναν τα χέρια τους, κανάτι), τ ( στέον) στο ν. Κλίση δευτερ κλιτων συνηρημένων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ( κπλοος) κπλους (πρ χοος) πρ χους τ ( στέον) στο ν Γεν. το ( κπλ ου) κπλου τ ς (προχ ου) πρ χου το ( στέου) στο Δοτ. τ ( κπλ ω) κπλ ω τ (προχ ω) πρ χ ω τ ( στέ ω) στ Αιτ. τ ν ( κπλοον) κπλουν τ ν (πρ χοον) πρ χουν τ ( στέον) στο ν Κλητ. ( [ κπλοε] κπλου) ( [πρ χοε] πρ χου) ( [ στέον] στο ν) Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ( κπλοοι) κπλοι α (πρ χοοι) πρ χοι τ ( στέα) στ Γεν. τ ν ( κπλ ων) κπλων τ ν (προχ ων) πρ χων τ ν ( στέων) στ ν Δοτ. το ς ( κπλ οις) κπλοις τα ς (προχ οις) πρ χοις το ς ( στέοις) στο ς Αιτ. το ς ( κπλ ους) κπλους τ ς (προχ ους) πρ χους τ ( στέα) στ Κλητ. ( [ κπλοοι] κπλοι) ( [πρ χοοι] πρ χοι) ( [ στέα] στ ) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα δευτερ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά έχουν και μετά τη συναίρεση τις καταλήξεις των ασυναίρετων τ πων. Η μ νη διαφορά είναι τι, που τα ασυναίρετα έχουν στην κατάληξη ο ή ε, αυτά έχουν ου, το οποίο προέρχεται απ τη συναίρεση ο + ο ή ε + ο. 2. λες οι πτώσεις των συνηρημένων της κλίσης τονίζονται στην ίδια συλλα ή στην οποία τονίζεται η ονομαστική του ενικο. 3. Κατά τη γραμματική του Αχ. Τζάρτζανου, τα δευτερ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά δεν έχουν κλητική. Αντίθετα, η σχολική γραμματική θεωρεί τι και σ αυτά υπάρχει κλητική. 4. Ο ασυναίρετος τ πος τ στέα συναιρέθηκε σε στ (και χι * στ ) αναλογικά προς τα δευτερ κλιτα ουδέτερα, πως τ δ ρα. 22

19 ε. Δευτερόκλιτα αττικόκλιτα ουσιαστικά Μερικά ουσιαστικά της κλίσης λήγουν χι σε -ος, -ον αλλά σε -ως, -ων, πως Αθως, λως (= το αλώνι), τ νώγεων, Μενέλεως, λε ς (= ο λα ς), νε ς (= ο να ς), λαγώς, τα ς (= το παγ νι), Κ ς, Μίνως, Κέως κ.ά. Τα ουσιαστικά αυτά που συνηθίζονται κυρίως στην αττική διάλεκτο λέγονται αττικ κλιτα. Κλίση δευτερ κλιτων αττικ κλιτων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. νε ς λως τ νώγεων Μενέλεως Γεν. το νε τ ς λω το νώγεω το Μενέλεω Δοτ. τ νε τ λ ω τ νώγε ω τ Μενέλε ω Αιτ. τ ν νε ν τ ν λω(ν) τ νώγεων τ ν Μενέλεων Κλητ. νε ς λως νώγεων Μενέλεως Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο νε α λ ω τ νώγεω Γεν. τ ν νε ν τ ν λων τ ν νώγεω(ν) Δοτ. το ς νε ς τα ς λ ως το ς νώγε ως Αιτ. το ς νε ς τ ς λως τ νώγεω Κλητ. νε λ ω νώγεω ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα αττικ κλιτα ουσιαστικά έχουν ω στις καταλήξεις λων των πτώσεων. Το ω αυτ δέχεται υπογεγραμμένη που στις αντίστοιχες καταλήξεις της κοινής κλίσης υπάρχει ι (υπογεγραμμένο ή προσγεγραμμένο): τ νε (κατά το τ θε ), ο νε (κατά το ο θεοί). 2. Έχουν την κλητική μοια με την ονομαστική. 3. Τονίζονται σ λες τις πτώσεις που και πως η ονομαστική του ενικο : νεώς, το νεώ. 4. Μερικά αττικ κλιτα ουσιαστικά σχηματίζουν την αιτιατική του ενικο χωρίς το τελικ ν, πως τ ν Αθω, τ ν λω, τ ν ω, τ ν Κ, τ ν Μίνω (κατά την γ κλίση). 23

20 στ. Tο ρήμα ε μ (= είμαι) Οριστική Yποτακτική Eυκτική Προστακτική Aπαρέμφατο Mετοχή Ενεστώτας Παρατατικ ς Ενεστώτας Ενεστώτας Ενεστώτας Ενεστώτας Ενεστώτας ε μ κα ν ε ην ε ναι ν (γεν. ντος) ε σθα ς ε ης σθι ο σα (γεν. ο σης) στ (ν) ν ε η στω ν (γεν. ντος) σμ ν μεν μεν ε ημεν - ε μεν στ τε ή στε τε ε ητε - ε τε στε ε σ (ν) σαν σι(ν) ε ησαν - ε εν στων ή ντων ή στωσαν Oι άλλοι χρ νοι στην οριστική: Mέλλ. σομαι, α ρ. γεν μην, παρακ. γέγονα, υπερσ. γεγ νειν. ζ. Ενεργητική φωνή των βαρύτονων ρημάτων α συζυγίας Xρ νοι Mέλλοντας Παρατατικ ς Eνεστώτας Οριστική Yποτακτική Eυκτική Προστακτική Aπαρέμφατο Mετοχή λ ω λ ω λ οιμι λ ειν λ ων λ εις λ ης λ οις λ ε λ ουσα λ ει λ η λ οι λυέτω λ ον λ ομεν λ ωμεν λ οιμεν λ ετε λ ητε λ οιτε λ ετε λ ουσι(ν) λ ωσι(ν) λ οιεν λυ ντων ή λυέτωσαν λυον λυες λυε(ν) λ ομεν λ ετε λυον λ σω λ σοιμι λ σειν λ σων λ σεις λ σοις λ σουσα λ σει λ σοι λ σον λ σομεν λ σοιμεν λ σετε λ σοιτε λ σουσι(ν) λ σοιεν 24

21 Xρ νοι Yπερσυντέλικος Παρακείμενος A ριστος Οριστική Yποτακτική Eυκτική Προστακτική Aπαρέμφατο Mετοχή λυσα λ σω λ σαιμι λ σαι λ σας λυσας λ σ ης λ σαις ή λ σειας λ σον λ σασα λυσε(ν) λ σ η λ σαι ή λ σειε(ν) λυσάτω λ σαν λ σαμεν λ σωμεν λ σαιμεν λ σατε λ σητε λ σαιτε λ σατε λυσαν λ σωσι(ν) λ σαιεν ή λυσάντων ή λ σειαν λυσάτωσαν λέλυκα λελυκώς, -υ α, λελυκώς, -υ α, - ς λελυκέναι λελυκ ς λέλυκας - ς, ς, ε ην, ε ης, ε η λελυκ ς κ.λπ. λελυκυ α λέλυκε(ν) σθι, στω λελυκ ς λελ καμεν λελυκ τες, -υ αι, λελυκ τες -υ αι, λελ κατε - τα μεν, τε, - τα ε ημεν - ε μεν, λελυκ τες κλπ. λελ κασι(ν) σι(ν) ε ητε - ε τε, στε, στων ε ησαν -ε εν λελ κειν λελ κεις λελ κει λελ κεμεν λελ κετε λελ κεσαν ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. λοχίας ργάτης γενε τιμ Γεν Δοτ Aιτ Kλητ. λοχία... γενε τιμ * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 25

22 Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο λοχίαι ο ργάται α γενεα α τιμα Γεν Δοτ Aιτ Kλητ. λοχίαι... γενεα Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. συκ γαλ μν Eρμ ς Γεν Δοτ Aιτ Kλητ. συκ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. α συκα α γαλα α μνα ο Eρμα Γεν Δοτ Aιτ Kλητ. συκα γαλα μνα Eρμα Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. νθρωπος δ ς γρ ς τ φυτ ν Γεν Δοτ Aιτ τ φυτ ν Kλητ γρ... Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο νθρωποι α δο ο γρο τ φυτ Γεν Δοτ Aιτ Kλητ.... δο γρο φυτ 26

23 1.24. Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. κπλους λε ς τ στο ν τ νώγεων Γεν Δοτ Aιτ Kλητ νώγεων Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο κπλοι ο λε τ στ τ νώγεω Γεν Δοτ Aιτ Kλητ. κπλοι... στ νώγεω Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε στη στήλη B την κλητική ενικο των πρωτ κλιτων ονομάτων που δίνονται στη στήλη A: A B δεσπ της... λυκειάρχης... τελώνης... παντοπώλης... Πέρσης Nα σχηματίσετε την αιτιατική ενικο των αττικ κλιτων ονομάτων Aθως, λως, ως, Mίνως Nα κλίνετε στις πλάγιες πτώσεις του ενικο το νομα ορέας - ορρ ς Nα συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τ πο του ρ. ε μ στην οριστική του ενεστώτα. α. O νήρ... νδρε ος.. A γυνα κές... καλαί. γ. Tί... ν μος; δ. H γεμονία... τ ς π λεως. ε. Hμε ς Eλληνές

24 στ. O Θε ς... δίκαιος. ζ.... δίκης φθαλμ ς ς τ πάνθ ρ. η. Yμε ς... στρατι ται. θ. Yμε ς... τ λας τ ς γ ς. ι. O πατ ρ κα μήτηρ γαθοί.... ια. Σ... άρ αρος. ι. Eγ κα σ φίλοι Σε ποιες περιπτώσεις το γ ενικ πρ σωπο της οριστικής του ενεστώτα του ρήματος ε μ ανε άζει τον τ νο του και γίνεται στι(ν); Ποιοι τ ποι της οριστικής ενεστώτα του ρήματος ε μ είναι εγκλιτικοί και ποιοι χι; Ποια ρήματα της α.ε. λέγονται αρ τονα; Nα γράψετε τους ζητο μενους τ πους για καθένα απ τα αρ τονα ρήματα που σας δίνονται α. γράφω: το ενικ πρ σωπο ευκτικής ενεστώτα στην ενεργητική φωνή.. λ ω: το γ πληθυντικ πρ σωπο ευκτικής αορίστου στην ενεργητική φωνή. γ. πείθω: το απαρέμφατο και τη μετοχή του ενεστώτα στην ενεργητική φωνή. δ. τάττω: το γ πληθυντικ πρ σωπο οριστικής παρατατικο στην ενεργητική φωνή. ε. ρίζω: το ενικ πρ σωπο προστακτικής ενεστώτα στην ενεργητική φωνή Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος παιδε εις λάπτει λ ομεν σκαπτε(ν) κ μιζες πέμψει γράψαμεν κεκ φασι(ν) 28

25 Δ. Συντακτικό α. Υποκείμενο και κατηγόρημα Κάθε απλή πρ ταση αποτελείται απ ένα ονοματικ σ νολο (ΟΣ) και ένα ρηματικ σ νολο (ΡΣ). Το ονοματικ σ νολο ρίσκεται κατά καν να στην ονομαστική πτώση και είναι το υποκείμενο του ρήματος, τ σο στην αρχαία σο και στη νέα ελληνική. Ας πάρουμε το ακ λουθο παράδειγμα: Π ΟΣ 1 ΡΣ Ρ ΟΣ 2 Ο Αθηνα οι διδάσκουσι το ς πα δας. Οι Αθηναίοι διδάσκουν τα παιδιά. Στο παραπάνω κλαδικ διάγραμμα είναι φανερ τι το ΟΣ 1 είναι το υποκείμενο της απλής αυτής πρ τασης κρίσεως, ενώ το ΟΣ 2, που αποτελεί στοιχείο του ΡΣ, είναι το αντικείμενο του ρήματος (Ρ) διδάσκουσι (ν.ε. διδάσκουν). Το υποκείμενο μιας πρ τασης μπορεί να είναι ένα ουσιαστικ ή μια αντωνυμία (συνήθως προσωπική ή δεικτική). Λειτουργία μως υποκειμένου μπορεί να έχει και οποιοδήποτε άλλο μέρος του λ γου ή και ολ κληρη πρ ταση, ταν λαμ άνονται ως ουσιαστικά. Το υποκείμενο τίθεται κανονικά σε ονομαστική πτώση και συμφωνεί με το ρήμα κατά πρ σωπο και αριθμ. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου στην περίπτωση της ετεροπροσωπίας τίθεται σε μία απ τις πλάγιες πτώσεις, συνήθως σε αιτιατική. Υποκείμενο των απρ σωπων ρημάτων και των απρ σωπων εκφράσεων είναι συνήθως απαρέμφατο ή ειδική πρ ταση. Σε μερικές περιπτώσεις, ταν πρ κειται να δηλωθεί ποσ κατά προσέγγιση, τ τε ως υποκείμενο τίθεται προθετικ σ νολο, αποτελο μενο απ μία απ τις προθέσεις πέρ, ε ς, μφί, περί, κατ και αιτιατική πτώση ον ματος. Γνωστή είναι ακ μη και η περίπτωση της αττικής σ νταξης, κατά την οποία το ρήμα τίθεται στο γ ενικ πρ σωπο, ενώ το υποκείμεν του είναι γένους ουδετέρου και πληθυντικο συνήθως αριθμο π.χ. Τ παιδία παίζει (αντί παίζουσιν). 29

26 Το κατηγ ρημα μιας πρ τασης είναι αυτ το οποίο λέγεται για το υποκείμενο. Κάθε πλήρης απλή πρ ταση κρίσεως περιλαμ άνει δ ο κ ρια σκέλη, το υποκείμενο και το κατηγ ρημα. Πρ ταση Yποκείμενο Kατηγ ρημα Το κατηγ ρημα μιας πρ τασης μπορεί να είναι ή μονολεκτικ, π.χ. λιος λάμπει, ή περιφραστικ, π.χ. Σωκράτης στ σοφ ς. Είναι σαφές τι το μονολεκτικ κατηγ ρημα αποτελείται απ ένα μ νο ρηματικ τ πο (λάμπει), ενώ το περιφραστικ αποτελείται απ έναν τ πο του ρήματος ε μ και ένα επίθετο ή ουσιαστικ. Το επίθετο ή το ουσιαστικ στην περίπτωση του περιφραστικο κατηγορήματος λέγεται κατηγορο μενο και ο τ πος του ρήματος ε μ ονομάζεται συνδετικ ρήμα, γιατί κατά κάποιον τρ πο συνδέει το κατηγορο μενο με το υποκείμενο. β. Τα είδη των κύριων προτάσεων ως προς τους όρους τους Απλές: Έχουν μ νο τους ασικο ς ρους: Σωκράτης στ σοφ ς. Σ νθετες: Έχουν περισσ τερα απ ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορο μενα, που συνδέονται μεταξ τους με σ νδεσμο ή χωρίζονται με κ μμα: Κ ρος φιλάνθρωπος κα φιλομαθ ς ν. Ελλειπτικές: Παραλείπεται ρος ως ευκ λως εννοο μενος: Το των α τιος π λεμος (παραλείπεται το ρ. στί). Επαυξημένες: Προστίθενται διάφοροι προσδιορισμοί, δηλαδή ροι που συμπληρώνουν τους κ ριους ρους: Ε ποντο δ πολ ται σ ν ποδήρεσι ξυλίναις σπίσιν. Στη συνήθη πρακτική παραλείπουμε τους ειδικ τερους αυτο ς χαρακτηρισμο ς των κ ριων προτάσεων. γ. Το απαρέμφατο Το απαρέμφατο είναι τριών ειδών: τελικ, ειδικ και απαρέμφατο του σκοπο ή του αποτελέσματος. Απαρέμφατο Τελικ Ειδικ Του σκοπο ή του αποτελέσματος 30

27 Με τελικ απαρέμφατο συντάσσονται τα κελευστικά ή προτρεπτικά ρήματα (κελε ω, προτρέπω), τα εφετικά ή ουλητικά ( φίεμαι, ο λομαι), τα κωλυτικά ή απαγορευτικά (κωλ ω, παγορε ω) και τα δυνητικά ή αποπειρατικά (δ ναμαι, πειρ μαι). Το τελικ απαρέμφατο τίθεται σε κάθε χρ νο πλην του μέλλοντα και δέχεται άρνηση μή. Το ειδικ απαρέμφατο εξαρτάται απ ρήματα λεκτικά (λέγω, φημί, μολογ ) και δοξαστικά (δοκ, νομίζω, ο ομαι). Tίθεται σε κάθε χρ νο και δέχεται άρνηση ο. Το απαρέμφατο του σκοπο ή του αποτελέσματος εξαρτάται απ ρήματα που δηλώνουν κίνηση ή σκ πιμη ενέργεια, πως αίνω, φέρω, κλέγω, πέμπω, κω, δίδωμι κ.ά. δ. Χρήση του άναρθρου απαρεμφάτου Το απαρέμφατο, ταν συνοδε εται απ το άρθρο, λέγεται έναρθρο ή σ ναρθρο. Έχει λειτουργία ουσιαστικο και μπορεί να είναι υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορο μενο ή οποιοσδήποτε προσδιορισμ ς. Περισσ τερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το άναρθρο απαρέμφατο, το οποίο χρησιμοποιείται: α) ως υποκείμενο στα απρ σωπα ρήματα ή στις απρ σωπες εκφράσεις. ) ως αντικείμενο. γ) ως κατηγορο μενο. δ) ως επεξήγηση. ε) ως προσδιορισμ ς του κατά τι ή της αναφοράς. στ) απ λυτα σε στερε τυπες εκφράσεις, πως τ ν ν ε ναι (= σο για τώρα), κ ν ε ναι (= σο εξαρτάται απ τη θέληση). ζ) αντί προστακτικής: ξε ν, γγέλλειν Λακεδαιμονίοις. η) επιφωνηματικά: μ τάδε παθε ν, φε! ε. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου Το υποκείμενο του απαρεμφάτου μπορεί να είναι: α) το ίδιο το υποκείμενο του ρήματος απ το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). π.χ. Φο ο μαι διελέγχειν σε. ( γώ: υποκ. τ σο του ρ. φο ο μαι σο και του απαρ. διελέγχειν) ) το αντικείμενο του ρήματος απ το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο ή κάποιο άλλο νομα (ετεροπροσωπία). π.χ. Σωκράτης το ς συν ντας ρετ ς πιμελε σθαι προέτρεπε. (Σωκράτης: υποκ. του ρ. προέτρεπε, το ς συν ντας: υποκ. του απαρ. πιμελε σθαι και αντικ. του ρ. προέτρεπε) 31

28 Στα απρ σωπα ρήματα που δέχονται ως υποκείμενο απαρέμφατο και συντάσσονται με δοτική προσωπική υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι η δοτική αυτή, αφο τραπεί σε αιτιατική πτώση. π.χ. Προσήκει μ ν γαθο ς ε ναι. ρ. απρ σ. δοτ. προσ. κατηγ. τελικ απαρ. ως υποκ. στο ρ. προσήκει μ ς υποκ. του ε ναι στ. Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις Aπρ σωπα λέγονται τα ρήματα που απαντο ν συνήθως στο γ ενικ πρ σωπο και το υποκείμεν τους δεν είναι πρ σωπο ή πράγμα αλλά κατά καν να απαρέμφατο ή ειδική πρ ταση. Tα ρήματα αυτά, επειδή απαντο ν στο γ ενικ πρ σωπο, λέγονται και τριτοπρ σωπα. Σημειώνουμε εδώ μερικά απ τα πιο συχνά απρ σωπα ρήματα: χρ (= πρέπει), δε (= πρέπει), δοκε (= φαίνεται καλ ), προσήκει (= αρμ ζει), μέλλει (= πρ κειται), ξεστι (= επιτρέπεται), μέλει (= υπάρχει φροντίδα), οικε (= φαίνεται), συμφέρει (= ωφελεί), στι (= είναι δυνατ ), γχωρε (= είναι δυνατ ), πάρεστι (= είναι δυνατ ), λυσιτελε (= ωφελεί), συμ αίνει, λέγεται, γγέλλεται, μολογε ται (= γίνεται δεκτ ), δεται (= διαδίδεται), φιλε (= συνηθίζεται) κ.ά. Oι απρ σωπες εκφράσεις έχουν και αυτές ως υποκείμενο απαρέμφατο ή ειδική πρ ταση. Oι πιο συχνές απρ σωπες εκφράσεις είναι οι ακ λουθες: ρα ( στ ) = είναι κατάλληλος χρ νος νάγκη ( στ ) = είναι ανάγκη λπίς ( στι) = υπάρχει ελπίδα νειδ ς ( στι) = είναι ντροπή καλ ν ( στι) = είναι καλ ε κ ς ( στι) = είναι φυσικ ν μος ( στ ) = υπάρχει ν μος άδι ν ( στι) = είναι ε κολο χαλεπ ν ( στι) = είναι δ σκολο ο ν τ ( στ ) = είναι δυνατ θέμις ( στ ) = είναι δίκαιο 32

29 φανερ ν ( στι) = είναι φανερ λοιπ ν ( στι) = υπολείπεται α σχρ ν ( στι) = είναι ντροπή δ λ ν ( στι) = είναι φανερ καλ ς χει = είναι καλ αδίως χει = είναι ε κολο ρθ ς χει = είναι ορθ κ.ά. H σ νταξη με τα απρ σωπα ρήματα και τις απρ σωπες εκφράσεις λέγεται απρ σωπη. ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Στις παρακάτω προτάσεις να σημειώσετε το είδος των απαρεμφάτων και να ρείτε το υποκείμεν τους: α. Kα πειράσομαι τ λ γ ω το τον πιδε ξαι ψευδ μενον.. K ρος θήρευεν, π τε ο λοιτο γυμνάσαι αυτ ν κα το ς ππους. γ. Mειδίας κέλευσεν νο ξαι τ ς π λας. δ. O στρατι ται η χοντο K ρον ε τυχ σαι. ε. Oμολογ σωφροσ νην ε ναι τ γν θι σεαυτ ν. στ. Φασ τ ν ρκτον ο χ πτεσθαι νεκρο Nα συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τ πο των λέξεων που δίνονται σε παρένθεση: α. Δε τ ν στρατιώτην πειθαρχικ ν.... (ε μί, απαρ. ενεστ.). Nο ν χρ τ ν στρατηλάτην.... ( χω, απαρ. ενεστ.) γ. Ω ξε ν,... Λακεδαιμονίοις τι τ δε κείμεθα. ( γγέλλω, απαρ. ενεστ.) δ.... ο κ πίσταμαι. (κιθαρίζω, απαρ. ενεστ.) ε. Kωλ ουσιν α το ς.... ( ποπλέω, απαρ. ενεστ.) στ. Πολέμαρχος φρουρο ς ταξε... τ τε χος. (φυλάττω, απαρ. ενεστ.) ζ. O φη οι μν ουσι τ ν πατρίδα μείζονα.... (παραδίδωμι, α- παρ. μέλλ.) * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 33

30 1.36. Στις παρακάτω προτάσεις να ρείτε το είδος των απαρεμφάτων και το υποκείμεν τους και να σημειώσετε αν πρ κειται για ταυτοπροσωπία ή για ετεροπροσωπία: α. K ρος πισχνε το δώσειν πέντε μν ς.. K ρος κέλευσε παραγενέσθαι Πρ ξενον. γ. Tο ς A γινήταις ο Λακεδαιμ νιοι δοσαν Θυρέαν ο κε ν κα τ ν γ ν νέμεσθαι. δ. Λακεδαιμ νιοι δ ο κ φασαν π λιν Eλληνίδα νδραποδιε ν. ε. K ρος πειρ το κατάγειν το ς κπεπτωκ τας. στ. Σφ δρα πιλήσμονας κα ε ήθεις νομίζουσιν μ ς ε ναι. ζ. Bοιωτο ν ν πειλο σιν μ αλε ν ε ς τ ν Aττικήν Στα παρακάτω παραδείγματα να ρείτε τα απρ σωπα ρήματα και το υποκείμεν τους: α. Λέγεται τι K ρος τέθνηκε.. O τω χρ ποιε ν. γ. Eδοξεν α το ς προϊέναι (= τους φάνηκε καλ να προχωρήσουν). δ. Oμολογε ται τ ν π λιν μ ν νδοξον ε ναι Στα παρακάτω παραδείγματα να ρείτε και να χαρακτηρίσετε συντακτικά το υποκείμενο των απρ σωπων ρημάτων ή των απρ σωπων εκφράσεων, καθώς και το υποκείμενο των απαρεμφάτων: α. N ν μ ν ξεστιν ε εργέταις Λακεδαιμονίων φαν ναι.. Λέγεται τ ν Σωκράτη ε πε ν. γ. Ωρα στ μ ς πιέναι Στα παρακάτω παραδείγματα να ρείτε τα απρ σωπα ρήματα ή τις απρ σωπες εκφράσεις και το υποκείμεν τους: α. Ψε δεσθαι ο θέμις.. T ν πατρίδα δε μ ς σέ εσθαι. γ. Yμ ν ε δαίμοσιν ξεστιν γενέσθαι (= εσείς μπορείτε να γίνετε ευτυχισμένοι). δ. Συμφέρει ν ν Θη αίοις τα τα ποι σαι Στις παρακάτω προτάσεις να χαρακτηρίσετε το είδος των απαρεμφάτων: α. Mανθάνειν κομεν.. Bο λομαι φαγε ν. γ. Πιστε ω δίκαια ε ναι τα τα. 34

31 1.41. Στις παρακάτω προτάσεις να χαρακτηρίσετε το είδος των απαρεμφάτων και να δηλώσετε τη συντακτική τους λειτουργία: α. Eπ αξα λέγετο K ρ ω δο ναι χρήματα πολλά.. T ν γ ρ ο κ ντα πας ε ωθεν παινε ν. γ. O,τι ν ποι ς ν μιζε ρ ν θεο ς τινας Στις παρακάτω προτάσεις να χαρακτηρίσετε συντακτικά τα απαρέμφατα και να ρείτε το υποκείμεν τους: α. T ν καλ ν κ γαθ ν νδρα ε δαίμονα ε ναί φημι.. Kίμων νάγκασε τ ν ασιλέα συνάψαι μάχην. γ. Σωκράτης ο λεται διδάσκειν το ς συν ντας τ ν ρετήν. δ. Kαλ ς κο ειν μ λλον πλουτε ν θέλε Στα παρακάτω παραδείγματα να χαρακτηρίσετε συντακτικά τα απαρέμφατα και να ρείτε το υποκείμεν τους: α. Aστυάγης πηγ ρευε μηδένα άλλειν.. Ξενοφ ν ο κ δ νατο καθε δειν. γ. T λμησον ρθ ς φρονε ν. δ. Σωκράτης πάντα γε το θεο ς ε δέναι (= ν μιζε τι οι θεοί λα τα γνωρίζουν). ε. Eλπιζε τιμ ν τ ν θε ν πράξειν καλ ς. Ε. α. Oμόρριζες λέξεις της ν.ε. από το ρ. λαμβάνω Aπλές Λα ή, λάφυρο, λήπτης, λήψη, λήμμα, λα αίνω, λα ίδα. Σ νθετες Παραλα ή, συλλα ή, παραλήπτης, περίληψη, πρ σληψη, σ λληψη, κατάληψη, πρ ληψη, μετάληψη, περιληπτικ ς, ασ λληπτος, προληπτικ ς, αντίληψη, υπ ληψη, χειρολα ή, ευλα ής, δωροληψία, δωρολήπτης, εργολά ος, δικολά ος, θρησκ ληπτος, δανειολήπτης, απολα ή, απολαμ άνω, προσλαμ άνω, αναλαμ άνω, ανάληψη, αντιλαμ άνομαι, μεσολά ηση, επιληπτικ ς. 35

32 β. Συνώνυμα και αντώνυμα ΑΣΚΗΣΕΙΣ* ε τυχ : Nα γράψετε συνώνυμα και αντώνυμα του ρήματος αυτο στην α.ε νο μαι: Nα γράψετε συνώνυμα και αντώνυμα του ρήματος αυτο στην α.ε. γ. Ποικίλα λεξιλογικά σημασιολογικά ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Tι σημαίνει το ρήμα χω + απαρέμφατο; Tι σημαίνει το ρήμα καταψηφίζομαί τινος και ποιο είναι το αντώνυμ του; Στον παρακάτω πίνακα να μεταφράσετε στη ν.ε. τα ουσιαστικά και τα επίθετα της α.ε. που δίνονται στη στήλη A: Α Mετάφραση στη ν.ε. Α Mετάφραση στη ν.ε. νήκεστος α.... ε ώνυμος ζ.... προπετ ς.... ργ ριον η.... α κισμ ς γ.... κων θ.... πορία δ.... ρις ι.... πικο ρημα ε.... ε γένεια ια.... άδιος στ.... σεμν ς ι.... * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 36