ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ

Transcript

1 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ Πράξεις για την Οργάνωση και τη Λειτουργία Εθελοντικών Ομάδων στον Σχεδιασμό Παρεμβάσεων για την Διαχείριση Καταστάσεων Κρίσεων

2 1.ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Περιεχόμενα σελ 1 2. Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Ορισμοί και Ιστορική Αναδρομή σελ 2 3. Εθελοντισμός- Ορισμοί σελ Συστατικά Στοιχεία Ομάδας σελ Πρόγραμμα Διαχείρισης Κρίσεων σελ Σύσταση Προγράμματος Διαχείρισης Κρίσης σελ Εκτίμηση Αναγκών σελ Οργάνωση Καταυλισμού μετά από φυσική καταστροφή σελ Βιβλιογραφικές Αναφορές σελ. 33 1

3 2.ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ: ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Ο όρος μη κυβερνητικές οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) αποτελεί νεολογισμό και αποδίδει στα ελληνικά τον αγγλικό όρο Non-Governmental Organisations (NGOs). Ο όρος χρησιμοποιήθηκε αρχικά στο άρθρο 71 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. Ακριβής ορισμός του δεν υπάρχει. Αναφέρεται σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις με διεθνή συνήθως παρουσία, οι οποίες δεν αποτελούν διεθνείς οργανισμούς αλλά στηρίζονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία και είναι ανεξάρτητες από τα κράτη. Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει ο όρος να χρησιμοποιείται για κάθε κοινωφελή οργάνωση που δεν ανήκει στο κράτος. Οι σκοποί των ΜΚΟ είναι κυρίως ανθρωπιστικοί και αφορούν περιβαλλοντικά ή κοινωνικά προβλήματα όπως η φτώχεια, ο ρατσισμός κ.λ.π.. Σύμφωνα με το άρθρο 71 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, ο όρος "Μη Κυβερνητική Οργάνωση" αφορά οργανώσεις, που έχουν αναγνωριστεί από έναν εθνικό ή διεθνή οργανισμό, ο οποίος τις συμβουλεύεται, για τα θέματα, όπου αυτές δραστηριοποιούνται. Θα μπορούσαμε, να ορίσουμε τις Μ.Κ.Ο., ως ενώσεις (ομάδες ή κινήματα), οι οποίες δεν έχουν κερδοσκοπικό σκοπό και ιδρύονται, από ιδιώτες, που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν, σε εθνικό, διεθνές ή διακρατικό επίπεδο. Πρόκειται για νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού δικαίου, που ξεχωρίζουν από τη συμμετοχή, σε αυτές, μελών, που συμμερίζονται ίδιους προβληματισμούς, σε μία βάση καθαρά εθελοντική, χωρίς να έχουν σκοπό τον προσπορισμό κέρδους, σε αντίθεση με τις διακρατικές ή πολυεθνικές επιχειρήσεις. Επιχειρώντας μία ιστορική αναδρομή, καταγράφουμε ότι οι πρώτες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ιδρύθηκαν τον 18ο αιώνα και αποσκοπούσαν, στην κατάργηση του δουλεμπορίου και της δουλείας (Quakers, 1788, στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ, Sierra Leone Company,1787, στο Λονδίνο, Societe des Amis des Noirs, 1788, στο Παρίσι). Κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου, οι Μ.Κ.Ο., ανέπτυξαν δραστηριότητες, στην Κοινωνία των Εθνών και τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας. Το 1922, ιδρύεται η Διεθνής Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο αριθμός των Μ.Κ.Ο. αυξάνεται, με γεωμετρική πρόοδο. Μεγάλη έξαρση παρατηρήθηκε, μετά το 1970, ιδίως στην Λατινική Αμερική και την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Σε αντίθεση με την Ευρώπη, στην Αφρική οι Μ.Κ.Ο. είναι, κατά κανόνα, οργανώσεις, με έδρα άλλες ηπείρους, που δραστηριοποιούνται, στην Αφρική. Στην Ασία, μόλις πρόσφατα, άρχισαν να αναπτύσσονται και μάλιστα κάτω από πολύ δυσμενείς συνθήκες. Οι Μ.Κ.Ο. δραστηριοποιούνται σε πολλούς τομείς: ανθρώπινα δικαιώματα, εργασιακές σχέσεις, κατάργηση διακρίσεων, μειονότητες, μετανάστες, κατάσταση της γυναίκας και του παιδιού, το περιβάλλον, τα δικαιώματα των καταναλωτών, ο αφοπλισμός, η ειρήνη, η υγεία κ.λπ. Μπορούμε να διακρίνουμε τις Μ.Κ.Ο. σε διεθνείς, δηλαδή οργανώσεις, που έχουν την έδρα τους, σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα και σε εθνικές οργανώσεις, που περιορίζουν τη δραστηριότητά τους, σε ένα κράτος. Επίσης, οι Μ.Κ.Ο μπορούν να διακριθούν, σε δύο μεγάλους τύπους οργανώσεων: 2

4 Ισχυρά πολυεθνικά δίκτυα οργανώσεων, τα οποία ειδικεύονται, συνήθως, στην ανθρωπιστική δράση (π.χ. Ερυθρός Σταυρός, Handicap International, Oxfam, η Δράση ενάντια στην πείνα κ.λπ.), στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (π.χ. Διεθνής Αμνηστία), στην προστασία των δικαιωμάτων των καταναλωτών (π.χ. Consumers International, BEUC), ή στην προστασία του περιβάλλοντος (π.χ.w.w.f.:world Wild Fund for Nature). Αυτά τα δίκτυα μπορεί να έχουν αρκετά εκατομμύρια μέλη, των οποίων η συμμετοχή εξαντλείται, κυρίως, στην καταβολή της συνδρομής τους, χρηματοδοτώντας, με αυτόν τον τρόπο την οργάνωση. Οι εν λόγω οργανώσεις, διοικούνται, με απόλυτα επαγγελματικό τρόπο και μπορεί να διαθέτουν εκατοντάδες μόνιμα απασχολούμενους μισθωτούς. Δρουν, ως μέσο πίεσης των κυβερνήσεων, ενώ χειρίζονται καλά τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, με αποτέλεσμα να εξασφαλίζουν σημαντική προβολή από αυτά. Πολυεθνικά κινήματα μεγαλύτερου ή μικρότερου μεγέθους, που έχουν, ως στόχο, την οργάνωση εκστρατειών, ενάντια σε ορισμένες μορφές της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Ασχολούνται, λιγότερο, με την εξασφάλιση χρηματικών πόρων και περισσότερο, με τη συμμετοχή, στις κινητοποιήσεις, στους δρόμους. Έκαναν την πρώτη θεαματική εμφάνισή τους, στο Σιάτλ και στη συνέχεια, στη Γένοβα, στην Ουάσιγκτον, στη Βαρκελώνη κ.λπ. Το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε, και οι τοπικές, εθνικές ή ηπειρωτικές εκδοχές του, αποτελούν το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτού του φαινομένου. Η οργάνωση Attac (Ένωση για τη φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, υπέρ των πολιτών), η οποία ιδρύθηκε το 1998, στη Γαλλία και είναι σήμερα παρούσα, σε περισσότερες από 50 χώρες, αποτελεί την περίπτωση, που χρησιμεύει ως πρότυπο, για την ανάπτυξη των κινημάτων αυτών. ΟΙ ΜΚΟ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Είναι εύκολα διακριτή η ανάπτυξη του χώρου των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στην Ελλάδα κατά τα τελευταία χρόνια. Τόσο ο αριθμός τους, όσο και ο βαθμός υποστήριξης και δημοσιότητας που απολαμβάνουν δε μπορούν να συγκριθούν με τα μεγέθη περασμένων δεκαετιών. Μπορεί κανείς, λοιπόν, να συμπεράνει ότι η περίφημη σύγκλιση με τα δυτικά δεδομένα επεκτείνεται και στον τομέα αυτόν. Θα πρέπει, εντούτοις, να αναρωτηθούμε με ποιους όρους γίνεται η όποια τέτοια σύγκλιση. Και είναι πρωταρχικά ευθύνη των ίδιων των οργανώσεων να έχουν αυτόν τον προβληματισμό διαρκώς στην ημερήσια διάταξή τους. Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερα σημαντικό για τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις να αξιολογούν ολοένα τη θέση τους απέναντι στις εξελίξεις, ώστε να μπορούν με βεβαιότητα να ισχυρίζονται ότι εξυπηρετούν συγκεκριμένες κοινωνικές και πολιτικές ανάγκες και δεν έχουν μετατραπεί σε αυτοτροφοδοτουμένους και ανακυκλωμένους μηχανισμούς, για τους οποίους η λειτουργία έχει γίνει σχεδόν αποκλειστικός αυτοσκοπός. Ειδικά σε ό,τι αφορά τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στην Ελλάδα, το τοπίο είναι αρκετά θολό. Αυτή η διαπίστωση εύκολα τεκμηριώνεται: λίγες οργανώσεις 3

5 λειτουργούν με πάγιες αρχές, προκαθορισμένες και συμβατές με την έννοια της ανεξάρτητης οργάνωσης. Αυτές οι οργανώσεις αντιμετωπίζουν μεγάλες διακυμάνσεις αναφορικά με την ανταπόκριση που βρίσκουν και το βαθμό διείσδυσης στην ελληνική κοινωνία, διότι δεν επιδιώκουν πάντοτε και κατά κύριο λόγο να είναι αρεστές και αποδεκτές σε κάθε δημόσια τοποθέτηση και δράση τους. Ξεπερνώντας αυτά τα ζητήματα, εστιάζουμε σε δύο από τα σημαντικότερα. Το πρώτο είναι οι σχέσεις με το κράτος. Tο σκεπτικό που πρέπει να συνοδεύει τη δημιουργία μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης είναι η επισήμανση ενός κενού (την ύπαρξη του οποίου χρεώνεται το κράτος, η κοινωνία ή όποιος άλλος), η πίεση για την πλήρωσή του και τέλος, η προσωρινή, και για όσο διάστημα οι προαναφερθέντες υπεύθυνοι αδρανούν, προσπάθεια το κενό να το καλύψει η δράση της οργάνωσης, των μελών και των εθελοντών της. Αν ξεκινάμε ανάποδα, αν δηλαδή δεν πιέζουμε κανέναν υπεύθυνο να αναλάβει τις απαραίτητες ενέργειες για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα που ευαισθητοποίησε εμάς, έχουμε κάνει το πρώτο λάθος. Γινόμαστε εμείς αρμόδιοι αναρμόδιοι για κοινωνικά ή άλλα προβλήματα, απαλλάσσουμε την πολιτεία από τις καίριες ευθύνες της και ουσιαστικά δεν πλησιάζουμε καθόλου στην επίτευξη το αρχικού μας στόχου. Φυσικά, αντίστοιχοι προβληματισμοί υπάρχουν και για τη σχέση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων με το ιδιωτικό κεφάλαιο και γενικότερα τον ιδιωτικό τομέα. Η χρηματοδότηση συνιστά το βασικότερο μοχλό πίεσης και εξάρτησης, δεσμεύει τις οργανώσεις με τρόπους, διαπλοκές και υπόγειες διαδρομές που δύσκολα ανιχνεύονται. Η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα σήμερα βρίσκεται ουσιαστικά ακόμα στα σπάργανα και επιπλέον υφίσταται τον ασφυκτικό κομματικό εναγκαλισμό. Μη κυβερνητικές οργανώσεις με πολιτικό προσανατολισμό οι οποίες δεν επιχορηγούνται από την κυβέρνηση, τα κόμματα ή συγκεκριμένους πολιτικούς ή από ισχυρά ΜΜΕ δε μπορούν παρά να διαδραματίζουν περιθωριακό ρόλο στην πολιτική διαδικασία καθώς δίδουν καθημερινά έναν αγώνα επιβίωσης. Οι περισσότεροι πολίτες στην Ελλάδα - ακόμα και εκείνοι που επιδεικνύουν ενδιαφέρον για τα κοινά - όχι μόνο δε γνωρίζουν την ύπαρξη αυτών των οργανώσεων αλλά ούτε καν την έννοια του όρου "κοινωνία των πολιτών". Ήδη σήμερα, παρά το γεγονός ότι αγνοούν στην ουσία την έννοια της "κοινωνίας των πολιτών", ολοένα και περισσότεροι πολίτες στρατεύονται σε οργανώσεις που δημιουργούνται για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου σκοπού (single issue organisations), ασκώντας αξιοσημείωτες πιέσεις στο ελληνικό πολιτικό σύστημα. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην πολιτική διαδικασία με την δημόσια υποστήριξη ιδεών, την προώθηση προτάσεων για αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, την παρακολούθηση των κυβερνητικών πολιτικών σε τομείς όπως το περιβάλλον, η Πολιτική Προστασία, η κοινωνική ισότητα ή η διαφάνεια στα δημόσια οικονομικά. Μπορούν επίσης να συμμετέχουν στην εφαρμογή της κοινωνικής πολιτικής καθώς στην Ελλάδα η εθελοντική κοινωνική προσφορά στην 4

6 ικανοποίηση της κοινής απαίτησης για κοινωνική αλληλεγγύη έχει μακρά παράδοση και μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικότερα και από τις κρατικές γραφειοκρατίες αλλά και από τις κερδοσκοπικού χαρακτήρα ιδιωτικές επιχειρήσεις, κυρίως από πλευράς ποιότητας των έργων και δραστηριοτήτων που υλοποιούνται. Από αυτή την άποψη οι μη κυβερνητικές οργανώσεις δύνανται να αποτελέσουν αναπόσπαστο μέρος μιας νέας, περισσότερο ισορροπημένης, πολιτικής δομής. Ωστόσο, αυτό που έχει σημασία - αν βέβαια οι μη κυβερνητικές οργανώσεις πρόκειται να διαδραματίσουν μεγαλύτερο ρόλο στη διαδικασία του εκσυγχρονισμού - δεν είναι τι μπορεί να κάνει το κράτος γι' αυτές αλλά τι μπορούν να κάνουν οι ίδιες για τον εαυτό τους. Πώς μπορούν με τις δικές τους δυνάμεις να προσελκύσουν ανθρώπους, να βρουν οικονομική υποστήριξη, να προσελκύσουν την προσοχή των ΜΜΕ και να αρχίσουν συνεπώς να παρουσιάζουν κάποια αποτελέσματα. Στην προσπάθεια αυτή θεωρούμε πως δύο είναι οι κρίσιμοι παράγοντες: Ο πρώτος αφορά στον επαγγελματισμό. Ακόμα και όταν τα μέλη αυτών των οργανώσεων δεν πληρώνονται, θα πρέπει να διαθέτουν και να εξωτερικεύουν μια επαγγελματική προσέγγιση και κουλτούρα. Ο δεύτερος παράγοντας είναι το θάρρος και η συνέπειά τους στον αγώνα για μεταρρυθμίσεις. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις στην Ελλάδα θα επηρεάσουν την πολιτική διαδικασία μόνο όταν αποκτήσουν το θάρρος να έρθουν αντιμέτωπες με τα συμφέροντα πολιτικών, κομμάτων, ομάδων πίεσης και ΜΜΕ τα οποία κλείνουν το δρόμο του εκσυγχρονισμού. H ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ PRAKSIS Η Μη Κυβερνητική Οργάνωση PRAKSIS λειτουργεί από το 2004, έχει όμως συνολικά 13 χρόνια εμπειρίας καθώς τα προγράμματα του Πολυιατρείου Αθήνας και Θεσσαλονίκης λειτουργούν από το Βασικός στόχος της αποτελεί η δημιουργία, εφαρμογή και υλοποίηση προγραμμάτων ανθρωπιστικής δράσης. 5

7 Οι Καταστατικοί Στόχοι του σωματείου PRAKSIS είναι η εφαρμογή και υλοποίηση ανθρωπιστικών και ιατρικών προγραμμάτων για ευπαθείς πληθυσμιακές ομάδες καθώς και η παροχή δωρεάν κοινωνικών και υγειονομικών υπηρεσιών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Οι ιατρικές πράξεις αποτελούν το μέσο για την καταπολέμηση του σωματικού πόνου και την διατήρηση του ατόμου στη ζωή. Παράλληλα, το σωματείο στοχεύει στην προώθηση της ιδέας της αλληλεγγύης και του εθελοντισμού καθώς επίσης και της δημόσιας ενημέρωσης και καταγγελίας των φαινομένων που παρατηρούνται, αφού η μαρτυρία αποτελεί ουσιώδες μέσο για την ευαισθητοποίηση των πολιτών. Η φιλοσοφία που διέπει τα προγράμματα της PRAKSIS είναι η ολιστικού χαρακτήρα ενίσχυση, ενδυνάμωση και (επαν)ένταξη οικονομικά & κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων, ομάδων και κοινωνιών ανεξαρτήτως, πολιτικής, θρησκευτικής, κοινωνικής, φυλετικής ή άλλης διάκρισης Βασικές αρχές του Σωματείου αποτελούν η απαλλαγμένη από κάθε μορφής εξάρτηση δράση του, η αμεροληψία, η αντικειμενικότητα και ουδετερότητα απέναντι στα περιστατικά, αλλά και η πλήρης διαφάνεια στον τρόπο λειτουργίας και στις οικονομικές δομές. Συστατικό στοιχείο της οργάνωσης αποτελεί η εθελοντική δράση, αφού χωρίς τη συμβολή των εθελοντών, καθίσταται αδύνατη η ομαλή λειτουργία της. Ο εθελοντισμός, αποτελεί επίσης αναπόσπαστο κομμάτι της δομής της, γιατί κατορθώνει να λειτουργεί σαν αντίβαρο στην ανάγκη ύπαρξης μισθωτών θέσεων εργασίας. 3.ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ- ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΟΡΙΣΜΩΝ Εθελοντισμός είναι η δραστηριότητα εκείνη, η δράση δηλαδή που έρχεται από υποκείμενα (ανθρώπους, μέλη, ενεργούς πολίτες) με ορισμένα χαρακτηριστικά όπως αυθορμητισμός, διατύπωση οράματος, ελευθερίας σκέψης, έκφρασης και πράξης, ευσυνειδησία και επαγγελματική νοοτροπία, χωρίς οικονομικό ή άλλο όφελος για τον δρώντα, και που γίνεται για την πραγματοποίηση συγκεκριμένου σκοπού. Θα πρέπει βέβαια να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι αποδέκτης της δράσης είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, το περιβάλλον ή και κοινωνικά ζητήματα που αναζητούν λύσεις, όπως: υγεία, εκπαίδευση, υποαπασχόληση, ανεργία, φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, ανθρώπινα δικαιώματα, Πολιτική Προστασία. Ο Εθελοντής είναι ο βασικός φορέας αυτής της δράσης που περιγράφηκε παραπάνω. Ο εθελοντισμός συσχετίζεται άμεσα με την ανεξαρτησία καθώς και με την σύνδεση με την κοινωνία. Αποτελεί επίσης ένα απαραίτητο αντίβαρο στον "επαγγελματικό" χαρακτήρα της οργάνωσης (που προκύπτει από την επιδίωξη της αποτελεσματικότητας). Μια οργάνωση που χάνει την εθελοντική της ρίζα, εξελίσσεται εύκολα σε μηχανισμό που τελικά τείνει να εξυπηρετεί σκοπούς 6

8 αυτοσυντήρησης. Με τον τρόπο αυτό, το "εργαλείο" που δημιουργήθηκε για την επίτευξη ενός σκοπού, γίνεται σκοπός το ίδιο, ενώ ο σκοπός γίνεται εργαλείο για να συντηρείται ο μηχανισμός. Από την άλλη πλευρά, ο εθελοντισμός δεν σημαίνει ερασιτεχνισμός αλλά συμβαδίζει απαραίτητα με την επαγγελματική εγκυρότητα. Βασικό χαρακτηριστικό του εθελοντισμού είναι η άρνηση της οικονομικής ιδιοτέλειας. Οι εθελοντικές Οργανώσεις, η Εθελοντική Κοινωνική Πρόνοια και ο εθελοντισμός γενικότερα αποτελούν απόρροια των σύγχρονων συστημάτων Κοινωνικής Πολιτικής αλλά και της ανάγκης της άμεσης εξυπηρέτησης και βοήθειας του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Πολλές εθελοντικές οργανώσεις, ενώ οφείλουν την ύπαρξή τους σ ε μεμονωμένη δράση ή αλτρουιστική διάθεση ατόμου ή ομάδας ατόμων, εξελίχθηκαν σε μεγάλους ανθρωπιστικούς οργανισμούς ενώ άλλες παρέμειναν στάσιμες ή αδρανοποιήθηκαν με αποτέλεσμα να υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός από αυτές με περιορισμένους ή παρωχημένους στόχους. Η διαφοροποίηση αυτή επιτείνεται και διαχρονικά από τις επιδράσεις που δέχονται από τα μεταβαλλόμενα κοινωνικά προβλήματα και ανάγκες ατόμων ομάδων και κοινοτήτων. Ακόμη και για αυτή την επιβίωσή τους οι Εθελοντικές Οργανώσεις χρειάζεται ν α αναπροσαρμόζονται και να χρησιμοποιούν ευέλικτα σχήμ ατα προκειμένου να καλύπτουν νέε ς ανά γκες αλλά και να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στα σύγχρονα προβλήματα ώστε με αυτό τον τρόπο να εξασφαλίζουν την συμβολή τους στην Κοινωνική Πολιτική της χώρας όπου παρεμβαίνουν. Οι Εθελοντικές Οργανώσεις προσδιορίζονται από την ύπαρξη οργανωτικής δομής, την προσφορά βοήθειας (ιατρικής, ψυχοκοινωνική ς) και αυτοβοήθειας χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Εξειδικευμένα στελέχη ασκούν υπηρεσίες με στόχο τόσο την κοινωνική δράση όσο και την παροχή βοήθειας σε τομείς όπου η κρατική Κοινωνική Πολιτική αδρανεί ή δεν επαρκεί. Αυτές οι προϋποθέσεις προσδίδουν στις Εθελοντικές Οργανώσεις έναν δημόσιο χαρακτήρα αλλά δεν ταυτίζονται με κρατικούς φορείς και διαφοροποιούνται από την ιδιωτική φιλανθρωπία ή τα ιδρύματα φιλανθρωπίας. Οι σύγχρονες τάσεις και οι αρχές της Κοινωνικής Πολιτικής που επιδιώκουν συνύπαρξη και αλληλοσυμπλήρωση των προγραμμάτων πρόνοιας, ατομική και συλλογική ευθύνη και δράση, είναι επόμενο να δημιουργούν πρόσθετες και αυξημένες ευθύνες για τις Εθελοντικές Οργανώσεις. Σχήμα 3. Εθελοντισμός και ΚτΠ Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Πανεπιστημιακά δίκτυα Οργανώσεις νεολαίας Κοινωνία των Πολιτών (ΚτΠ) Ομάδες αλληλοβοήθειας ΟΤΑ Θρησκευτικές/ εκκλησιαστικές ομάδες Εθελοντισμός κοκ Περιβάλλον 7

9 ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Δυστυχώς, οποιαδήποτε διαπίστωση σχετικά με τον εθελοντισμό στον ελληνικό χώρο, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως απόλυτα ασφαλής, λόγω της απουσίας επαρκούς αριθμού σχετικών μελετών. Το 2005 πραγματοποιήθηκε έρευνα σχετικά με την Κοινωνία των Πολιτών στην Ελλάδα (CIVICUS Civil Society Index Shortened Assesment), από την οποία και εξήχθησαν τα εξής συμπεράσματα: - Η Κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα παρουσιάζει ελλιπή ανάπτυξη, ενώ όπου η ανάπτυξη αυτή υπάρχει, περιορίζεται από τις αδυναμίες στη δομή και στο περιορισμένο εύρος της δράσης. Ωστόσο, το περιβάλλον για την περαιτέρω ανάπτυξη παρουσιάζεται ευνοϊκό και με προοπτικές εξέλιξης - Ακόμη και στις περιπτώσεις όπου υπάρχει εθελοντική δραστηριότητα, αυτή χαρακτηρίζεται από το μικρό αριθμό των συμμετεχόντων (με μόνη λαμπρή εξαίρεση τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004) αλλά και από το μικρό βαθμό δέσμευσης και την έντονη κινητικότητα ανάμεσα στις διάφορες οργανώσεις. - Τα συνηθέστερα πεδία δραστηριοποίησης του εθελοντικού κινήματος στην Ελλάδα, αποτελούν οι Μη Κερδοσκοπικές Οργανώσεις, τα Δίκτυα εκπροσώπησης επιμέρους κοινωνικών- πληθυσμιακών ομάδων και οι άτυπες μορφές οργάνωσης τοπικών ομάδων (περιβαλλοντικές, αθλητικές, κρούσης κ.λ.π) ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ vs ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Ο εθελοντισμός δεν συγκρούεται με τη δομική διαμόρφωση της παγκόσμιας κοινωνίας αλλά προτείνει μια διαφορετική προσέγγιση στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, προβάλλοντας την ηθική και ταυτόχρονα ρεαλιστική διάσταση του θέματος, δημιουργώντας ένα συμπληρωματικό αλλά και ανεξάρτητο πόλο. Αναμφίβολα αυτή η ηθική διάσταση του εθελοντισμού και κατ' επέκταση της ανθρωπιστικής δράσης οφείλει να υπόκειται σε αρχές, που να ορίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο είναι διακριτός ο ρόλος της και δεν επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες. Οι αρχές αυτές πρέπει να ορίζονται και να δοκιμάζονται στην πράξη για να επιβεβαιώνονται στα πλαίσια λειτουργίας της ομάδας. Οι αρχές αυτές οφείλουν να είναι απαραβίαστες και να λειτουργούν ως οδηγός στον επαναπροσδιορισμό της δράσης και των στόχων, ακόμα και σε δύσκολες εποχές ως προς τα μηνύματα που στέλνουμε στην κοινωνία. ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ vs ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ Πολλές εθελοντικές οργανώσεις, ενώ οφείλουν την ύπαρξή τους σε μεμονωμένη δράση ή στην αλτρουιστική διάθεση ατόμου ή ομάδας ατόμων, εξελίχθηκαν σε μεγάλους ανθρωπιστικούς οργανισμούς ενώ άλλες παρέμειναν στάσιμες ή αδρανοποιήθηκαν με αποτέλεσμα να υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός από αυτές με περιορισμένους ή παρωχημένους στόχους. Οι Εθελοντικές Οργανώσεις προσδιορίζονται από την ύπαρξη οργανωτικής δομής, την προσφορά βοήθειας (ιατρικής, κοινωνικής ή άλλης) και αυτοβοήθειας 8

10 χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Εξειδικευμένα στελέχη ασκούν υπηρεσίες με στόχο τόσο την κοινωνική δράση όσο και την παροχή βοήθειας σε τομείς όπου η κρατική κοινωνική πολιτική αδρανεί ή δεν μπορεί να προσφέρει. Αυτές οι προϋποθέσεις προσδίδουν στις Εθελοντικές Οργανώσεις ένα δημόσιο χαρακτήρα αλλά δεν ταυτίζονται με κρατικούς φορείς ή ΝΠΔΔ και διαφοροποιούνται από την ιδιωτική φιλανθρωπία ή τα ιδρύματα φιλανθρωπίας. Η ειδοποιός διαφορά των Ανθρωπιστικών Οργανώσεων με τα παραδοσιακά σχήματα φιλανθρωπικών παρεμβάσεων και κινήσεων εστιάζεται σε τρία βασικά σημεία: 1. Στην αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων 2. Στην διαφάνεια τόσο των αποφάσεων για την διενέργεια προγραμμάτων όσο και πολύ περισσότερο των χρηματοδοτήσεων (θεσμικών και Ιδιωτικών). 3. Τέλος στις δεσμεύσεις που παίρνουν (ή τουλάχιστον θα πρέπει να παίρνουν) οι Ανθρωπιστικές Οργανώσεις στην ανεξάρτητη και στην διαφανή δράση. ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ vs ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ 1. Αρκετές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις απαρτίζονται από επαγγελματικά στελέχη. 2. Έχει διαπιστωθεί ότι για την εφαρμογή των σύγχρονων δράσεων των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, δεν αρκεί μόνο η καλή θέληση (έννοια συνυφασμένη με τον εθελοντή κατά το παρελθόν). Χρειάζονται επιπλέον ικανά και έμπειρα στελέχη που θα μπορούν να ανταπεξέλθουν στις αυξημένες απαιτήσεις που προσδιορίζονται από τις θέσεις της εθελοντικής εργασίας, μιας εργασίας που επιπρόσθετα θα εκτελείται κάτω από τις δυσμενέστερες συνθήκες συγκρινόμενες με τις αντίστοιχες που συναντώνται στο περιβάλλον της καθημερινής ζωής. 3. Ένα μεγάλο στοίχημα για τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις είναι το γεγονός ότι ήδη έχουν μπει στο σκεπτικό θέσπισης διαδικασιών για την ανάδειξη στελεχών ώστε να διασφαλίζεται και ο εθελοντικός χαρακτήρας των οργανώσεων αυτών 9

11 4. Η σωστή ισορροπία προσωπικού (επαγγελματικών στελεχών) και εθελοντών διασφαλίζει και την ισορροπία μέσα σε μία οργάνωση. 5. Τα επαγγελματικά στελέχη μέσα σε μία οργάνωση διασφαλίζουν βασικά πράγματα όπως: α. Τον σχεδιασμό β. Την οργάνωση των λειτουργιών γ. Την υλοποίηση και εφαρμογή των προγραμμάτων της οργάνωσης δ. Την ανεύρεση πόρων ε. Την ανεύρεση εθελοντών στ. Την αποδοτικότητα των προγραμμάτων. 6. Ο επαγγελματισμός δεν απειλεί τον εθελοντισμό. Ένα βασικό συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι η επαγγελματική στελέχωση δεν είναι τροχοπέδη, κάποιες φορές μάλιστα μπορεί να λειτουργεί και ως ασφαλιστική δικλείδα. 7. Ο κίνδυνος που ενέχει η επαγγελματοποίηση των εμπλεκομένων σε μία οργάνωση είναι η ίδια η στείρα επαγγελματική διαχείριση του αντικειμένου με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται ακόμη και η φύση ή χαρακτήρας της οργάνωσης 8. Τον εθελοντισμό, τον εθελοντικό χαρακτήρα μίας οργάνωσης και τον εθελοντή εν γένει, τροφοδοτούν δύο βασικά συστατικά στοιχεία: Α. Το όραμα και Β. Η διάθεση 9. Η ύπαρξη εθελοντών διασφαλίζει: Α. Την ανεξαρτησία στη δράση Β. Την αντανακλαστικότητα στις κινήσεις Γ. Την διατύπωση ξεκάθαρων αρχών Δ. Την ευρύτητα συμμετοχής ενεργών πολιτών στοιχείο μιας συνειδητοποιημένης κοινωνίας των πολιτών 10. Δεν πρέπει να υπάρχει διαπάλη ανάμεσα στην έννοια εθελοντή και επαγγελματικού στελέχους. Οι μεν προωθούν την ίδια την φύση της οργάνωσης και οι δε, προστατεύουν τον κορμό και τη συνέχεια της οργάνωσης. 11. Οι δεσμεύσεις ενός εθελοντή είναι ηθικές ενώ οι δεσμεύσεις ενός επαγγελματικού στελέχους μπορεί να είναι και κυρωτικές. 4.ΟΡΙΣΜΟΣ ΟΜΑΔΑΣ Ο όρος ομάδα, αναφέρεται σε ένα σύνολο ατόμων, τα οποία διέπονται από ένα κοινό στόχο. Βέβαια, κάθε σύνολο ανθρώπων δεν μπορεί να αποκαλείται ομάδα. Οι ομάδες αποτελούνται συνήθως από μέλη με συμπληρωματικές ικανότητες, ούτως ώστε να δημιουργούν συνέργειες μέσα από συντονισμένες προσπάθειες και να αυξάνουν κατ αυτόν τον τρόπο τα θετικά στοιχεία των ατόμων, μειώνοντας παράλληλα τα αρνητικά. ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΜΑΔΑΣ Διατυπωμένος, κοινός σκοπός Εξειδίκευση σκοπού Ορατή δράση ανάμεσα στους δύο πόλους της κοινωνικής ζωής (κράτος και οικονομία της αγοράς) 10

12 Σύγχρονη οργανωτική δομή με: διατύπωση αρχών, ανάπτυξη εργαλείων, δομικά στοιχεία, εθελοντές, επαγγελματικά στελέχη, Νομικό καθεστώς, σωματειακή διάρθρωση Ενθάρρυνση κοινωνικής συμμετοχής των πολιτών Διατύπωση οράματος 5.ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΡΙΣΕΩΝ ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ Σύμφωνα με τον ορισμό που έχει δώσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας «Επείγον θεωρείται κάθε ξαφνικό συμβάν το οποίο απαιτεί άμεση παρέμβαση και το οποίο μπορεί να οφείλεται σε επιδημίες, φυσικές ή βιομηχανικές καταστροφές, συρράξεις ή σε άλλες αιτίες που προκαλούνται από ανθρώπινη παρέμβαση». Εξάλλου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει ορίσει ως Καταστροφή κάθε συμβάν το οποίο προκαλεί υλικές ζημιές, οικολογική αναστάτωση, απώλεια ανθρωπίνων ζωών ή επιδείνωση της υγείας ενός πληθυσμού και την αποδιοργάνωση των υπηρεσιών υγείας, ώστε να δικαιολογείται η έκτακτη παρέμβαση φορέων που δεν ανήκουν στην πληγείσα περιοχή. Ειδικότερα: Φυσική Καταστροφή είναι το αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης επίδρασης ακραίων φυσικών (καιρικών ή γεωλογικών) φαινομένων. Η καταστροφή είναι μία κατάσταση επείγουσα και χρήζει άμεσης παρέμβασης. Μια καταστροφή μπορεί να ξεσπάσει απροειδοποίητα, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας και οποιαδήποτε μέρα του χρόνου. Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες καταστροφών : οι φυσικές και αυτές που 11

13 οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα. Βέβαια ακόμη και αυτές που τοποθετούνται κάτω από το γενικό όρο φυσικές καταστροφές, μπορεί να έχουν και συνυπαιτιότητα του ανθρώπου, από κακή χρήση των φυσικών πόρων, της γης ή της τεχνολογίας. Μαζική καταστροφή ορίζουμε ένα ξαφνικό γεγονός που προκαλεί τεράστιες υλικές ζημιές και μεγάλο αριθμό θυμάτων. Είναι τότε που παρατηρείται ανισορροπία ανάμεσα στην μεγάλη ανάγκη κάλυψης αναγκών και την προσφερόμενη επάρκεια μέσων για βοήθεια. Σε οποιοδήποτε σύστημα κοινωνικής προστασίας, η ανισορροπία αυτή εμφανίζεται έστω και παροδικά, προκαλώντας μια σειρά αλυσιδωτών επιδράσεων στη συνοχή και το αίσθημα ασφάλειας του κοινωνικού συνόλου. Η αντίδραση της οργανωμένης πολιτείας πρέπει να είναι τότε άμεση, έτσι ώστε οι επιπτώσεις αυτές να είναι όσο το δυνατόν μικρότερης βαρύτητας και διάρκειας. Η γεωγραφία μίας οποιαδήποτε μαζικής καταστροφής χαρακτηρίζεται από τρεις ζώνες. Την ζώνη της απόλυτης καταστροφής, την ζώνη της διαφυγής και μαζικής μετακίνησης του πληθυσμού και τη ζώνη της οργάνωσης της βοήθειας. Οι τρεις αυτές ζώνες ποικίλουν σε έκταση ανάλογα με τον τύπο της καταστροφής και τη διάρκεια της. Θα πρέπει όμως να συνυπολογίζονται σε οποιοδήποτε σχεδιασμό για την εφαρμογή ενός προγράμματος αντιμετώπισης μιας κρίσης Ζώνη οργάνωσης βοήθειας Ζώνη απόλυτης καταστροφής Ζώνη διαφυγής Η χαρτογράφηση των ζωνών αυτών διευκολύνει την οργάνωση και ταχύτητα της βοήθειας και εξασφαλίζει σε ένα μεγάλο βαθμό την ασφάλεια των συνεργείων διάσωσης και βοήθειας. Τέλος, σαν Κρίση, ορίζεται η κατάσταση εκείνη, όπου ένα άτομο ή ένα σύνολο ατόμων βιώνουν μια τραυματική και στρεσογόνο εμπειρία σε προσωπικό ή κοινωνικό επίπεδο. 12

14 Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ Ο κύριος στόχος της διαχείρισης εκτάκτων αναγκών πρέπει να είναι η ανακούφιση των πληγέντων και η αποκατάσταση της ισορροπίας και του «φυσιολογικού ρυθμού» ζωής των περιοχών που έχουν πληγεί. Ο χρόνος αμέσως μετά ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ την επίδραση του παράγοντα, που προκάλεσε την καταστροφή, είναι ο χρόνος κατά τον οποίο απαιτείται ΑΜΕΣΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ άμεση παρέμβαση. Οι δράσεις των ομάδων διάσωσης (άμεσα) αλλά και ανακούφισης (σε ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ δεύτερο χρόνο) πρέπει να αποσκοπούν στον περιορισμό των θυμάτων. Για να είναι ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ MEIΩΣΗ εφικτό κάτι τέτοιο θα πρέπει η ομάδα να είναι σε θέση να λαμβάνει άμεσες αλλά τεκμηριωμένες αποφάσεις και να συνεργάζεται σε ομαδικές προσπάθειες και δράσεις. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Εξάλλου σύμφωνα με τις σύγχρονες απόψεις, οι δράσεις για τη αντιμετώπιση των καταστροφών δεν πρέπει να περιορίζονται στην προσφορά βοήθειας μετά την καταστροφή. Η διαχείριση καταστροφών (Disaster Management) αντίθετα πρέπει να περιλαμβάνει τον σχεδιασμό και την προετοιμασία των δραστηριοτήτων πριν το συμβάν. Με τον τρόπο αυτό οι συνέπειες από την επίδραση του Καταστροφικού Παράγοντα αντιμετωπίζονται με μεγαλύτερη ευστοχία και συνεπώς η ανακούφιση των πληγέντων είναι αμεσότερη. Έτσι και πάλι σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, σχέδιο ετοιμότητας είναι κάθε μακροπρόθεσμο πρόγραμμα οι στόχοι το οποίου είναι δραστηριότητες που εστιάζονται στην ενδυνάμωση της ολικής ικανότητας και δυνατότητας μίας χώρας να διαχειρίζεται επιτυχώς κάθε είδους επείγουσα κατάσταση και η ομαλή επαναφορά της πληγείσας περιοχής ή του πληθυσμού στην προηγούμενη κατάσταση μέσω προγραμμάτων αποκατάστασης τα οποία θα οδηγήσουν τελικά στην ανάπτυξη. Το σχέδιο ετοιμότητας στηρίζεται στην άρτια γνώση της χωροταξικής διάταξης αλλά και της πληθυσμιακής κατανομής των διαφόρων περιοχών. Σημαντική επίσης στην οργάνωση ενός σχεδίου άμεσης ανταπόκρισης στο επείγον είναι η αναγνώριση και καταγραφή του βαθμού επικινδυνότητας αλλά και ασφάλειας συγκεκριμένων σημείων των περιοχών. Τέλος η λειτουργία των δομών που εξυπηρετούν τις βασικές (κυρίως οι υγειονομικές ανάγκες αλλά και η στέγαση) ανάγκες του πληθυσμού καθώς και ο βαθμός κάλυψης του πριν την καταστροφή είναι απαραίτητη γνώση προκειμένου να σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα επείγουσας παρέμβασης. 13

15 ΔΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ Σχεδιάζοντας το δέντρο των προβλημάτων Για να αποκτήσουμε μια ξεκάθαρη εικόνα των διαφορετικών προβλημάτων, των αιτιών τους και των αποτελεσμάτων τους, που συνθέτουν μια καταστροφή καλό είναι να σχεδιαστεί ένα «δέντρο προβλημάτων» που θα αναπαριστά την ιεραρχία των προβλημάτων. Ο σχεδιασμός ενός τέτοιου δέντρου μπορεί να είναι δύσκολη διαδικασία και γίνεται καλύτερα από μια μικρή ομάδα ανθρώπων. Αυτή η ομάδα μπορεί να είναι η ομάδα αξιολόγησης της κατάστασης που επικρατεί μετά την καταστροφή ή μια ομάδα που αποτελείται από διοικητικούς. Σε αυτή την φάση - στην ανάλυση του προβλήματος - είναι καλό να εμπλέκονται και κάτοικοι της πληγείσας περιοχής. Οι ειδικές τους γνώσεις γύρω από τις τοπικές συνθήκες μπορεί να κάνουν σημαντική τη διαφορά στην κατανόηση των προβλήματος. Αν δεν υπάρχει αρκετός χρόνος, καλό είναι να μειωθεί το μέγεθος της ομάδας σε 2 ή 3 άτομα, αφού οι μεγάλες ομάδες χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο για να διεκπεραιώσουν μια ανάλυση. Ο σχεδιασμός ενός αποτελεσματικού δέντρου προβλημάτων απαιτεί πολύ συζήτηση. Καλό είναι να σημειωθούν τα πάντα σε μικρά κίτρινα χαρτάκια ώστε να είναι εύκολο να αλλάζει η θέση των προβλημάτων πάνω στο χαρτί. Το κεντρικό πρόβλημα θα πρέπει να τοποθετηθεί στο κέντρο του χαρτιού. Σημειώνονται οι αιτίες που το προξένησαν και τα αποτελέσματά του από κάτω. Ψάχνουμε για αιτίες των αιτιών και προσδιορίζουμε τα αποτελέσματα στο βαθμό που νοιώθουμε πως έχουμε καλύψει όλο το πρόβλημα. Προσπάθεια γίνεται για τον καταμερισμό του κεντρικού προβλήματος σε επιμέρους προβλήματα ώστε να γίνει το δέντρο όσο πιο λεπτομερές και να καταμερίζεται το κεντρικό πρόβλημα σε επιμέρους προβλήματα. Κατά την δημιουργία του «Δέντρου των προβλημάτων»: Προσπαθούμε να είμαστε περιεκτικοί. Δε στηριζόμαστε μόνο στα αποτελέσματα της διερευνητικής αποστολής για να συμπληρώσουμε τα μέρη του 14

16 Χρησιμοποιούμε ακριβείς περιγραφές. Ελέγχουμε τη λογική! Πριν ολοκληρώσουμε το δέντρο των προβλημάτων, ελέγχουμε τη αιτιατή λογική. Θα πρέπει να υπάρχει μια ξεκάθαρη σχέση αιτίας και αιτιατού ανάμεσα στις υποθέσεις σε κάθε επίπεδο. 15

17 Παράδειγμα: Εθνική Βία σε μια μικρή χώρα. Υψηλή Θνησιμότητα Υψηλή Νοσηρότητα IC Κλειστά σχολεία Υποσιτισμ ός τραύμα Όχι Πρόσβαση στις Σοδειές Επιδημίες Μη προσβάσιμη βασική περίθαλψη Απουσίa διεθνούς παρακολούθ ησης Όχι δωρεάν διανομή φαγητού Όχι πόσι μο νερό Αποχέ - τευση Μικρή εμβολι ακή κάλυψ η Αδυναμί α αντιμετώ πι-σης επειγόντ ων Όχι κλιν ικές στο υς κατ αυλ ισμ Κανονι κές κλινικέ ς δεν λειτου ργούν Όχι παρα πομπές Πολλές εθνικές ομάδες στην περιοχή Οι ΜΚΟ έφυγαν Μεγάλος αριθμός μετατοπι σμένων ατόμων Νέοι καταυλισ μοί Απουσία υγειονομικο ύ προσωπικο ύ Κλεμμέ να φάρμακ α και Εθνική Βία 16

18 6.ΣΥΣΤΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Περιεχόμενα. Στις επόμενες σελίδες τα διάφορα περιεχόμενα του λογικού πλαισίου αναλύονται ένα - ένα. Τα περισσότερα από τα στοιχεία που πρέπει να βάλετε μέσα στο λογικό πλαίσιο μπορούν να βρεθούν στο δέντρο των προβλημάτων. Γενικός στόχος. Ο γενικός στόχος είναι εκείνος ο οποίος δικαιολογεί την παρέμβαση και στον οποίο συνεισφέρει το πρόγραμμα. Ένα πρόγραμμα μπορεί να έχει μόνο ένα γενικό στόχο. Μπορείτε να βρείτε το γενικό στόχο στην κορυφή του δέντρου των προβλημάτων. Σκοπός του προγράμματος. Ο σκοπός του προγράμματος είναι το αποτέλεσμα που το πρόγραμμα αναμένεται να επιτύχει αν ολοκληρωθεί με επιτυχία και εντός των χρονικών προθεσμιών. Θα πρέπει να υπάρχει ένας σκοπός σε κάθε πρόγραμμα. Ειδικοί στόχοι. Οι ειδικοί στόχοι είναι τα διάφορα αποτελέσματα που χρειάζεται ώστε να επιτύχουμε το σκοπό του προγράμματος. Είναι μια αναλυτική καταγραφή των πραγμάτων που θα επιτύχει το πρόγραμμα. Αν επιτευχθούν όλοι οι ειδικοί στόχοι μαζί θα πρέπει να είναι επαρκείς για την επιτυχία του σκοπού του προγράμματος. Οι ειδικοί στόχοι πρέπει επίσης να καλύπτουν όλες τις ενέργειες του προγράμματος. Δείκτες επιτυχίας. Οι δείκτες επιτυχίας είναι οι στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν. Σκοπός των δεικτών είναι αφενός να μετρήσουν τη πρόοδο του προγράμματος αφετέρου και όταν οι στόχοι επιτευχθούν να αιτιολογήσουν την λήξη της παρέμβασης Δραστηριότητες Η δουλειά που πρέπει να γίνει περιγράφεται στις δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες εξηγούν πως μπορείτε να επιτύχετε τους στόχους σας. Κάθε δραστηριότητα πρέπει να συνδέεται με ένα ειδικό στόχο. Όλες οι δραστηριότητες μαζί θα πρέπει να είναι επαρκείς για την επίτευξη των ειδικών στόχων. Πόροι Οι πόροι είναι οι εισφορές που χρειάζεται το πρόγραμμα από άποψη ανθρώπινου δυναμικού, υλικών και υπηρεσιών (όπως μεταφορά) για τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων. 17

19 Κόστος Μερικές φορές είναι δυνατόν και απαραίτητο να υπολογίσουμε το κόστος κάθε δραστηριότητας και κάθε ειδικού στόχου. Για κάποιες άλλες, αυτό δεν είναι απαραίτητο και ένας γενικότερος υπολογισμός του κόστους του προγράμματος βασισμένος στο σύνολο των πόρων αρκεί. ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ Η συλλογή και η καταγραφή πληροφοριών αποτελεί τη βασική δράση των εθελοντών Στόχοι διερεύνησης πριν την καταστροφή 1. Εκτίμηση αναγκών που υπάρχουν ήδη και οι οποίες αναμένονται να πολλαπλασιαστούν μετά την επίδραση του καταστροφικού παράγοντα. Ακόμη και στις καλά οργανωμένες κοινωνίες ένα σημαντικό τμήμα των αναγκών του πληθυσμού παραμένει ακάλυπτο. Η καταγραφή και κάλυψη των αναγκών αυτών (στο μέτρο που κάτι τέτοιο είναι εφικτό) αποτελεί ευθύνη και έργο των κοινωνικών υπηρεσιών των Δήμων. Η συμβολή εθελοντών στην καταγραφή είναι σημαντική, αλλά σημαντικότερη είναι η συμμετοχή τους σε προγράμματα κοινωνικής μέριμνας και φροντίδας όπως για παράδειγμα φροντίδα υπερηλίκων, οργάνωση ερασιτεχνικών αθλητικών ή πολιτιστικών ομάδων, ενημέρωση των πολιτών για μέτρα προστασίας που μπορούν να λάβουν σε περίπτωση κάποιας καταστροφής, δημιουργική απασχόληση παιδιών και νέων κ.τ.λ. 2. Εκτίμηση επικινδυνότητας. Οι ειδικές χωροταξικές γνώσεις που έχουν οι κάτοικοι μίας περιοχής, τους δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζουν σημεία που μπορεί να είναι επικίνδυνα ή που μπορεί να δημιουργήσουν πρόβλημα μετά την επίδραση καταστροφικών παραγόντων. Τέτοιοι επικίνδυνοι χώροι είναι οι αποθήκες ή τα πρατήρια καυσίμων, οι βιοτεχνίες ή οι βιομηχανίες που χρησιμοποιούν εύφλεκτα υλικά, τα παλαιά ή και κατεστραμμένα κτήρια, ρέματα κτλ. Σημαντική εξάλλου είναι και η αναγνώριση χώρων που μπορούν να λειτουργήσουν ως καταφύγια ή κέντρα συγκέντρωσης των πολιτών μετά από κάποια καταστροφή. Αντίστοιχα τέτοιοι χώροι μπορεί να «ανοικτοί χώροι» σε περίπτωση σεισμού (π.χ. πάρκα ή παιδικές χαρές, γήπεδα), ασφαλή υψώματα μακριά από επισφαλή ρέματα σε περίπτωση πλημμύρας κτλ. 18

20 3. Άρση επικινδυνότητας με συγκεκριμένες δράσεις. Η άσκηση πίεσης για την αλλαγή ή την βελτίωση των συνθηκών που επικρατούν στα «επικίνδυνα σημεία» είναι μία ακόμη δράση των εθελοντικών ομάδων. Επιπλέον δράσεις τις οποίες μπορούν να αναλάβουν εθελοντικές ομάδες είναι: Μέσα για την προστασία των ατόμων, ιδιαίτερα ευπαθών ομάδων. Είναι γνωστό ότι μετά από μία φυσική καταστροφή πλήττονται κυρίως συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες όπως τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, οι πάσχοντες από χρόνιες ασθένειες (σακχαρώδη διαβήτη, αρτηριακή υπέρταση κλπ) και τα άτομα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (άτομα με κινητικές δυσκολίες, με διαταραχές στην όραση ή την ακοή κλπ). Ανάπτυξη σχεδίου για την κατά προτεραιότητα διάσωση των ατόμων που ανήκουν στις ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες. Είναι φανερό ότι άτομα με κινητικές ή αισθητηριακές διαταραχές αλλά και τα παιδιά ή οι ηλικιωμένοι δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο. Η διάσωση και η παροχή βοήθειας στα άτομα αυτά είναι από τις προτεραιότητες που πρέπει να τίθενται σε σχέδια διάσωσης. Προετοιμασία «προσωπικού». Η συνεχής ενημέρωση και βελτίωση των δεξιοτήτων των μελών των εθελοντικών ομάδων είναι σημαντική ώστε να παραμένει η ομάδα σε «κατάσταση ετοιμότητας». Οργάνωση για συλλογική προσπάθεια και συνεργασία φορέων. Η οργάνωση της ομάδας και ο καταμερισμός των δραστηριοτήτων και των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στα μέλη είναι ουσιώδης για συντονισμένη και αποτελεσματική δράση. Η δημιουργία οργανογράμματος και η σαφής περιγραφή των αρμοδιοτήτων κάθε μέλους γίνονται ευκολότερα σε περιόδους ηρεμίας παρά όταν χρειάζεται η ομάδα να αναπτύξει και τη δράση της. ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΩΡΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Διασφαλίζουμε πως τόσο εμείς όσο και οι δικοί μας άνθρωποι είναι εκτός κινδύνου και μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους Φτάνουμε στο σημείο συγκέντρωσης που έχει οριστεί Γίνεται η διανομή του εξοπλισμού και η κατανομή των ανθρώπινων πόρων Λαμβάνονται οι εντολές δράσης από το αρμόδιο συντονιστικό όργανο ΣΝΟ (Συντονιστικό Νομαρχιακό Όργανο) ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ Μετά την επίδραση του καταστροφικού παράγοντα υπάρχει ανάγκη επαναπροσδιορισμού των συνθηκών. Η φάση της διερεύνησης των αναγκών όπως αυτές διαμορφώνονται, αποτελεί το σημαντικότερο σημείο της παρέμβασης μετά την καταστροφή. Πάνω στην καταγραφή αυτή θα καθορισθεί η αναγκαιότητα επέμβασης 19