«Η φυσιογνωμία του Σωκράτη με επίκεντρο. την Απολογία του»

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "«Η φυσιογνωμία του Σωκράτη με επίκεντρο. την Απολογία του»"

Transcript

1 1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΤΜΗΜΑ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ( ΜΠΦ 508 ) ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Σ. ΔΕΛΗΒΟΓΙΑΤΖΗΣ ΘΕΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Η φυσιογνωμία του Σωκράτη με επίκεντρο την Απολογία του» ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΔΡΑΓΚΙΩΤΗ ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ Α.Ε.Μ.: 309 Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η 2006

2 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή.σ. 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Πηγές..σ. 2-8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. Η ζωή και η διδασκαλία του...σ Η ζωή του. σ Επιδράσεις...σ Το περιεχόμενο της διδασκαλίας του...σ Περί γλώσσας...σ Περί έρωτος και κάλλους. σ Πολιτικές απόψεις Δημοκρατία σ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3. Η φυσιογνωμία του Σωκράτη στην Απολογία... σ Θεαίτητος. σ Ευθύφρων. σ Απολογία... σ Κρίτων... σ Φαίδων...σ Επίλογος... σ

3 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο αξιοπρεπής και ταυτόχρονα άδικος θάνατος του Σωκράτη το 399 π.χ. αποτέλεσε μία από τις μελανότερες σελίδες στην ιστορία της αθηναϊκής δημοκρατίας. Από τη στιγμή εκείνη κι έπειτα η σπανιότατη φυσιογνωμία του έγινε αντικείμενο πολλών συζητήσεων αφού πράγματι η ζωή του και η διδασκαλία του είναι πάντοτε επίκαιρη. Σαν άνθρωπος και σαν φιλόσοφος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας τόσο εν ζωή όσο και μετά θάνατον, αφήνοντας ανεξίτηλα σημάδια στον τρόπο σκέψης πολλών ανθρώπων από την εποχή του μέχρι και σήμερα, δημιουργώντας μια αίσθηση για το ήθος και την αξιοπρέπεια όπως λίγοι το έκαναν στο πέρασμα του χρόνου. 1 Η ζωή και η διδασκαλία του Σωκράτη είναι δυνατό ν αναλυθεί χάρη στις σημαντικές πληροφορίες που δίνουν οι πηγές και κυρίως ο Πλάτων, ο οποίος έζησε από κοντά τον φιλόσοφο καθώς υπήρξε μαθητής του. 2 Η πορεία του Σωκράτη έχει το εξής ασυνήθιστο στοιχείο: δεν άφησε κανένα γραπτό. Όλα όσα γνωρίζουμε γι αυτόν προέρχονται από τις καταγραφές κυρίως του Πλάτωνα. Η Απολογία Σωκράτους είναι πιθανώς το πρώτο έργο του, το οποίο συνέγραψε λίγο μετά το θάνατο του δασκάλου του. Μέσα απ αυτό αναδύονται τα πιο σημαντικά στοιχεία του φιλοσοφικού του στοχασμού και παρέχονται πληροφορίες για τη δίκη και το θάνατό του. 3 1 Βλ. Πλάτων, Απολογία Σωκράτους, μτφ. Ανδρεάδη Η., Αθήνα, Κάκτος, 1991, σ.15 2 Βλ. Τατάκης Β.Ν., Ο Σωκράτης: η ζωή του, η διδασκαλία του, Αθήνα Αστήρ, 1970, σ Βλ. Πλάτων, Απολογία Σωκράτους-Φαίδρος- Ίππαρχος, εισαγωγή μτφ. σχόλια Κουράβελος Κ. Αχείμαστος Ν.- Πετρίδης Π., Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 19--, σ.5,9

4 4 1.ΠΗΓΕΣ Ο Σωκράτης, η πρώτη μεγάλη φιλοσοφική μορφή του αττικού πνεύματος, η μεγαλύτερη, ίσως, μορφή της ελληνικής σκέψης, δεν άφησε συγγράμματα. Το μοναδικό του έργο, το οποίο αφοσιώθηκε σε όλη του τη ζωή, ήταν ο φιλοσοφικός έλεγχος του εαυτού του και των άλλων. Πίστευε μάλιστα ότι το έργο αυτό ήταν θεόσταλτο και ότι μ αυτό τον τρόπο γινόταν συνεργάτης του Θεού. Εφόσον, λοιπόν, δεν έγραψε τίποτε είναι απαραίτητο ν ανατρέξουμε σε όσους έγραψαν γι αυτόν και είναι ευτύχημα ότι υπάρχουν άφθονες πηγές τόσο για τη ζωή του όσο και για το περιεχόμενο της διδασκαλίας του. 4 Οι κυριότερες πηγές της σωκρατικής φυσιογνωμίας είναι τέσσερις: ο Αριστοφάνης, ο Ξενοφών, ο Αριστοτέλης και σημαντικότερος όλων ο Πλάτων. Καθένας απ αυτούς μέσα από τη διαφορετικότητά του ως προσωπικότητα μας κληροδότησε και διαφορετικά στοιχεία για τον φιλόσοφο καθώς και ο ίδιος ήταν ως προσωπικότητα πολύπλευρος και σύνθετος. Πέρα από τις διαφορές που είχαν στην απόδοσή τους, οι αφηγήσεις του Ξενοφώντα και του Πλάτωνα σε πολλά σημεία συμπίπτουν. 5 Ο συγγραφέας κωμωδιών Αριστοφάνης δίνει ένα πορτραίτο του Σωκράτη στο έργο του Νεφέλες. Στο έργο αυτό ο φιλόσοφος αποτελεί το κεντρικό πρόσωπο, στοιχείο που δηλώνει ότι τότε ήταν διάσημος. Οι Νεφέλες παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο αθηναϊκό κοινό το 423π.Χ. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα και την Απολογία του, οι Νεφέλες είχαν σοβαρές επιπτώσεις στη φήμη του μεγάλου Δασκάλου. Ο Αριστοφάνης τον παρουσίαζε ως Σχολάρχη με δικό του φροντιστήριο όπου κατεύθυνε τους μαθητές του μέσω αυστηρής πειθαρχίας. Ο ίδιος δε φορούσε υποδήματα και οι μαθητές του 4 Βλ. Τατάκης Β.Ν., ό.π., σ Βλ. Guthrie W.K.C., Ο Σωκράτης, μτφ. Νικολαϊδης Ι, Αθήνα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1990, σ.19-23

5 5 φορούσαν κουρέλια. Η φοίτηση γινόταν επί πληρωμή και όσα διδάσκονταν ήταν ουτοπικά. Ο Σωκράτης σύμφωνα με τις Νεφέλες ήταν άθεος. Η κωμωδία φτάνει στο τέλος της με την πυρπόληση του φροντιστηρίου όπου ο φιλόσοφος και οι μαθητές του πεθαίνουν. Γιατί, όμως, ο Αριστοφάνης σατίριζε μ αυτόν τον τρόπο το Σωκράτη; Ο Αριστοφάνης και άλλοι εκείνη την εποχή αντιμετώπιζαν το φιλόσοφο ως ένα πρωτοποριακό πνεύμα που με την ανατρεπτική διδασκαλία του και τις ασυνήθιστες ιδέες του προκαλούσε και ενοχλούσε. Η φυσιογνωμία του στις Νεφέλες δεν απεικονίζει το πραγματικό του πρόσωπο. Ο Αριστοφάνης ως κωμωδοποιός ήθελε να προκαλέσει το γέλιο στο αθηναϊκό κοινό και γι αυτό τον παρουσίασε έτσι. Στις Νεφέλες, ωστόσο, υπάρχει ένα σημαντικό στοιχείο. Ο Αριστοφάνης εκθέτει την ασκητική ζωή του φροντιστηρίου και την ατημέλητη εμφάνιση του φιλοσόφου. Ο Σωκράτης πράγματι δεν ενδιαφερόταν για την εξωτερική του εμφάνιση, αν και ο κωμωδοποιός το παρουσιάζει με υπερβολικό τρόπο, αλλά μόνο για την εσωτερική ομορφιά, το κάλλος της ψυχής, τη σπουδαιότητα του οποίου αγωνιζόταν ν αποκαλύψει στους ακροατές του. Οι Αθηναίοι του 5 ου αιώνα δυσκολεύονταν να συλλάβουν τέτοιες ιδέες γιατί τότε ήταν λάτρεις της εξωτερικής ομορφιάς. 6 Ο Σωκράτης, όπως τον παρουσιάζει ο ιστορικός Ξενοφών, είναι εκ διαμέτρου αντίθετος από το Σωκράτη του Αριστοφάνη. Ο Ξενοφώντας έδειχνε σεβασμό στο πρόσωπο του φιλοσόφου και δεν τον ειρωνευόταν. Ο φιλόσοφος δεν ήταν δυσνόητος και έδινε συμβουλές χωρίς φιλοσοφικούς δισταγμούς. 7 Δεν είναι γνωστό πότε άρχισε ο ιστορικός να γράφει για το Σωκράτη. Έφυγε από την Αθήνα το 401 (έλαβε μέρος στην εκστρατεία του Κύρου) και γύρισε λίγο μετά το θάνατό του. Το πρώτο έργο του γι αυτόν ήταν η Απολογία Σωκράτους. Σ 6 Βλ. Τατάκης Β.Ν., ό.π., σ.23-24,26 7 Βλ. Chroust A.H., Socrates: man and myth: the two Socratic Apologies of Xenophon, London, Routledge and Paul K., 1957,σ

6 6 αυτήν ο Ξενοφών υποστηρίζει ότι το μεγαλείο του φιλοσόφου αποδείχτηκε από προγενέστερους συγγραφείς χωρίς όμως να το αιτιολογήσουν επαρκώς και αυτό δημιούργησε την εικόνα ότι ο φιλόσοφος δεν είχε συνειδητοποιήσει τη δύσκολη θέση του στη δίκη και κράτησε μια υπεροπτική στάση. Ωστόσο ο Σωκράτης το έκανε για να εξασφαλίσει την καταδίκη του γιατί ήξερε πως ο θάνατος ήταν προτιμότερος από την παρακμή του ανθρώπου λόγω γηρατειών. Από τον Ερμογένη ο Ξενοφών είχε πάρει μια αναφορά ενός μέρους του λόγου που εκφωνήθηκε στη δίκη όπου ο Σωκράτης απέρριψε την κατηγορία ότι δεν πίστευε στους θεούς, υπεράσπισε το δαιμόνιο και υπερηφανεύτηκε για τη σοφία του. Ο Ξενοφών, ίσως, επειδή ήταν βέβαιος για την καλοσύνη του Σωκράτη και τον σεβόταν, τον παρουσίασε να μιλά κατ αυτόν τον τρόπο. 8 Το κυριότερο έργο που ο Ξενοφών παρουσιάζει τον Σωκράτη είναι τ Απομνημονεύματα. Κύριος στόχος του ιστορικού ήταν να δείξει πως ο μεγάλος φιλόσοφος ήταν άνθρωπος θεοφοβούμενος με έμφυτη καλοσύνη και χρήσιμος με τις συμβουλές του, με απώτερο σκοπό να διαψεύσει τους κατηγόρους του. Το έργο αποτελείται από τέσσερα βιβλία και όλα τείνουν ν αποδείξουν την ευεργετική επίδραση του Σωκράτη στο κοινωνικό σύνολο. 9 Στα σωκρατικά συγγράμματα του Ξενοφώντα συγκαταλέγονται το Συμπόσιο και ο Οικονομικός. Το Συμπόσιο του Ξενοφώντα είναι μεταγενέστερο από το Συμπόσιο του Πλάτωνα. Το έργο αυτό παρουσιάζει μια εικόνα του συμποσίου, θεσμού της εποχής, όπου μετά το δείπνο οι παρευρισκόμενοι συζητούσαν και συνάμα διασκέδαζαν πίνοντας κρασί. Σκοπός του Ξενοφώντα ήταν να δώσει μια άλλη πτυχή του χαρακτήρα του Σωκράτη παρουσιάζοντάς τον να συμμετέχει σ αυτό το είδος διασκέδασης. Ο Σωκράτης 8 Βλ. Easterling P.E. Knox B.M.W., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, μτφ. Κονόμη Ν.- Γρίμπα Χ.- Κονόμη Μ., Αθήνα, Παπαδήμα, Βλ. Guthrie W.K.C., ό.π., σ.42-45

7 7 στο Συμπόσιο εκθέτει και τις απόψεις του για τον έρωτα. Διακρίνει τον έρωτα που αποσκοπεί στη φυσική ικανοποίηση χαρακτηρίζοντάς τον ως άχρηστο, από τον έρωτα όπου η μέριμνα του εραστή είναι να δίνει ώθηση στα θετικά στοιχεία του αγαπημένου του και έτσι ν αποκτά το θαυμασμό του. Στον Οικονομικό παρουσιάζεται ο Σωκράτης να τονίζει τα οφέλη της γεωργίας αποδεικνύοντας ότι είναι χρήσιμη για τη σωματική υγεία και για τους πολεμιστές καθώς διδάσκει το δίκαιο. Στη συνέχεια συνομιλεί με έναν κτηματία όπου και εδώ ο φιλόσοφος συνεχίζει να πλέκει το εγκώμιο της γεωργίας. Ο κτηματίας αυτός είναι κατά πάσα πιθανότητα ο Ξενοφών αλλά στο έργο ονομάζεται Ισχόμαχος. Τα σωκρατικά συγγράμματα του Ξενοφώντα είναι χρήσιμα καθώς περιέχουν πληροφορίες για τις επικρατούσες απόψεις της εποχής του. Ο ίδιος έκανε προσπάθεια να τις κρίνει χωρίς να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ωστόσο με το συγγραφικό του ύφος προκαλεί το ενδιαφέρον στους αναγνώστες του. Η άλλη σημαντική πηγή πληροφοριών για το Σωκράτη είναι ο Αριστοτέλης. Ο Σταγειρίτης δε γνώρισε το μεγάλο δάσκαλο αφού όταν βρισκόταν στην Αθήνα είχαν περάσει ήδη 30 χρόνια από τη θανατική καταδίκη του. Φοιτώντας ωστόσο στην Ακαδημία του Πλάτωνα και συναναστρεφόμενος άτομα που τον είχαν ζήσει από κοντά οδηγήθηκε στη γνωριμία του με το φιλόσοφο. 10 Μέσα στα έργα του Αριστοτέλη διακρίνεται ο σεβασμός που έτρεφε για το Σωκράτη. Σύμφωνα με τα γραπτά του ο δάσκαλος εξέταζε τις ηθικές αρετές και ερευνούσε τον καθολικό τους ορισμό. Η διερεύνηση της ουσίας και του ορισμού της ήταν η κύρια ενασχόληση και για τον Σταγειρίτη, ο οποίος αναγνώρισε το Σωκράτη ως θεμελιωτή της ηθικής φιλοσοφίας και ότι πρόσφερε δύο σημαντικά στοιχεία, τον ορισμό και τους επαγωγικούς συλλογισμούς. 11 Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο 10 Βλ. Easterling P.E. Knox B.M.W., ό.π., σ Βλ. Τατάκης Β.Ν., ό.π., σ.36-37

8 8 Αριστοτέλης μη γνωρίζοντας το Σωκράτη κι έτσι χωρίς καμία συναισθηματική εμπλοκή τον παρουσίασε όσο πιο αμερόληπτα γινόταν σε σχέση με τον Ξενοφώντα και τον Πλάτωνα, οι οποίοι τον γνώριζαν. 12 Η σημαντικότερη πηγή πληροφοριών για τη ζωή και το περιεχόμενο της διδασκαλίας του Σωκράτη είναι αναμφισβήτητα ο Πλάτων, γιος του Αριστίωνα και της Περικτιόνης, γεννηθείς στην Αθήνα το 427π.Χ. Απεβίωσε το 347π.Χ. Η οικογένειά του ήταν από τις πιο αρχοντικές στην Αθήνα την εποχή του Περικλή. Η ανατροφή του Πλάτωνα σηματοδοτήθηκε από την οικογένειά του η οποία είχε στενή σχέση με τα δημόσια πράγματα. 13 Ο Πλάτων από νεαρός ήταν εξαιρετικά ευφυής και έγινε δέκτης διαφόρων διδασκαλιών και θεωριών. Δάσκαλός του υπήρξε ο φιλόσοφος Κρατύλος, οπαδός των θεωριών του Ηράκλειτου. Επίδραση στην προσωπικότητά του είχαν και τα έργα του Ευριπίδη με αποτέλεσμα να γράφει ποιήματα λυρικά και δραματικά. Εκείνος, όμως, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση και περαιτέρω εξέλιξη των αντιλήψεων του Πλάτωνα ήταν ο Σωκράτης. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές τον γνώρισε και συνδέθηκε μαζί του σε ηλικία περίπου 20 ετών. Ο Σωκράτης τότε ήταν 62 χρονών. 14 Ο Σωκράτης διέθετε εξαιρετικά χαρίσματα ως άνθρωπος τα οποία έζησε ο Πλάτων και τα περιέγραψε μέσα στα έργα του. Τον εκτίμησε πολύ περισσότερο από κάθε άλλον Αθηναίο. Στο πρόσωπό του διέκρινε το μεγαλύτερο πρότυπο ανδρείας, αρετής, δικαιοσύνης. Μέσα από τις διδασκαλίες του ο Πλάτων διέκρινε έναν καινούριο κόσμο με υπέρτατη αξία, τον κόσμο της φιλοσοφίας. Διέκρινε τη δύναμη της ζωής και των λόγων του μέσα σε μια κοινωνία παρασυρόμενη από τη διαφθορά, την αδυναμία και τη δειλία Βλ. Guthrie W.K.C., ό.π., σ Βλ. Taylor A.E., Πλάτων (ο άνθρωπος και το έργο του), Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2000, σ Βλ. Παναγιωτίδης Γ., Πλάτων (Η ζωή και το έργο του), Αθήνα, Μπάυρον, 19--, σ Βλ. Σαντάς Ξ.Γ., Σωκράτης: φιλοσοφία στους πρώιμους διαλόγους του Πλάτωνα, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997,σ.11,14

9 9 Εκείνο που συγκλόνισε βαθύτατα τον Πλάτωνα ήταν η θανατική καταδίκη του Σωκράτη και τον ώθησε να φύγει στα Μέγαρα. Όταν γύρισε στην Αθήνα αφιέρωσε μια δεκαετία στη συγγραφή έργων σύμφωνα με το σωκρατικό πνεύμα. Μέσα από αυτά γνωρίζουμε για τη φιλοσοφία του. Η συγγραφική του αυτή ενασχόληση αποτελούσε για τον ίδιο μια διασκέδαση, ένα παιχνίδι. Για τον Πλάτωνα το κύριο μέλημά του ήταν η προφορική επικοινωνία με τους άλλους. Μέσο για αυτό το σκοπό ήταν η ίδρυση της Ακαδημίας την οποία οργάνωσε σύμφωνα με το πρότυπο του Πυθαγορείου Συλλόγου. Στην Ακαδημία ο δάσκαλος και οι μαθητές του αποτελούσαν μια θρησκευτική συντροφιά που ήταν αφιερωμένη στις μούσες. Οι μαθητές ζούσαν σε σπίτια στον κήπο της Ακαδημίας, όπου έτρωγαν και διασκέδαζαν (συμπόσιον) πληρώνοντας μια συνδρομή. 16 Η Ακαδημία ιδρύθηκε περίπου το Π.Χ. και για 20 ολόκληρα χρόνια ο Πλάτων ασχολήθηκε με τη λειτουργία της. Σημαντικό στοιχείο του έργου αυτού ήταν οι διαλέξεις. Διδάσκονταν θεωρητική φιλοσοφία καθώς επίσης θεωρητικά μαθηματικά και αστρονομία. Οι απόφοιτοι της Ακαδημίας εξελίσσονταν είτε σε καινοτόμοι μαθηματικοί είτε σε νομοθέτες και διοικητικά στελέχη. Μαθητής του υπήρξε και ο Αριστοτέλης, ο οποίος μπήκε στη σχολή το 367 π.χ. 17 Η συγγραφική δράση του Πλάτωνα τον κατατάσσει μεταξύ των πολύγραφων συγγραφέων της κλασικής αρχαιότητας. Όλα τα έργα του σώθηκαν χωρίς να έχουν διαπιστωθεί κενά ως προς το περιεχόμενό τους. Η δραστηριότητά του αυτή αγγίζει κοντά μια πεντηκονταετία και περιλαμβάνει τρεις μεγάλες χρονικές περιόδους της ζωής του ύστερα από το θάνατο του Σωκράτη: α) την σωκρατική περίοδο και την μεταβατική κατά την οποία ο Πλάτων βρίσκεται υπό την επίδραση της διδασκαλίας του φιλοσόφου και προσπαθεί ν αποδείξει την άδικη θανάτωσή του, β) την περίοδο όπου προσπαθεί να εξιδανικεύσει τον 16 Βλ. Τσέλλερ Νεστλέ, Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας, μτφ. Θεοδωρίδη Χ., Αθήνα, Εστία, 1997, σ Βλ. Brun J., Ο Πλάτων και η Ακαδημία, μτφ. Τεγόπουλου Α., Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1967, σ.85-87

10 10 Σωκράτη και ν αναπτύξει τη θεωρία των ιδεών και γ) την τελευταία περίοδο όπου δέχεται τις επιδράσεις της Ελεατικής και κυρίως της Πυθαγορικής διδασκαλίας. Σύμφωνα με αυτές τις χρονικές περιόδους της ζωής του Πλάτωνα μπορούν να χωρισθούν και τα συγγραφικά του έργα στις εξής περιόδους: α) στα έργα της σωκρατικής περιόδου τα οποία παρουσιάζουν ομοιότητες λόγω χρόνου συγγραφής, περιεχομένου και γλωσσικού ύφους κτλ. Τα έργα αυτά είναι: Απολογία Σωκράτους, Κρίτων, Πρωταγόρας, Ίων, Λάχης, Χαρμίδης, Ευθύφρων, Λυσις και ίσως ο Θρασύμαχος β) στα έργα της μεταβατικής περιόδου τα οποία έγραψε το χρονικό διάστημα που έλειπε στα Μέγαρα, την Αίγυπτο, την Κυρήνη, την Ιταλία και τη Σικελία όπως ο Γοργίας, Μέvων, Ευθύδημος, Ιππίας ελάσσων, Ιππίας μείζων, Κρατύλος, Μενέξενος γ) έργα της ακμής του Πλάτωνα όπως το Συμπόσιον, Φαίδων, Πολιτεία, Φαιδρος και δ) διάλογοι της τελευταίας περιόδου της ζωής του στους οποίους συγκαταλέγονται ο Θεαίτητος, Παρμενίδης, Σοφιστής, Πολιτικός, Φίληβος, Τίμαιος, Κριτίας, Νόμοι και Επινομίς. 18 Η επίδραση του Σωκράτη στον Πλάτωνα υπήρξε βαθειά και ολοκληρωτική. Η αφοσίωσή του στο μεγάλο δάσκαλο φαίνεται από τη βαθειά λύπη του από τον άδικο θάνατό του καθώς και από το σημαντικό ρόλο τον οποίο διαδραματίζει στο συγγραφικό του έργο. Σε όλους τους πλατωνικούς διαλόγους κεντρικό πρόσωπο είναι ο Σωκράτης και η φυσιογνωμία του και γι αυτό ο Πλάτων τους ονομάζει σωκρατικούς λόγους Βλ. Παναγιωτίδη Γ., ό.π., σ Βλ. Καρασμάνης Β., Σωκράτης ο σοφός που δε γνώριζε τίποτε, Αθήνα, Νέα Σύνορα, 2002, σ

11 11 2. Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ 2.1 Η ΖΩΗ ΤΟΥ Ο Σωκράτης γεννήθηκε στην Αθήνα το 470 ή το 469 π.χ. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα και τις μαρτυρίες του για την θανατική καταδίκη του, απεβίωσε σε ηλικία εβδομήντα ετών, το 399 π.χ. Πατέρας του ήταν ο γλύπτης Σωφρονίσκος και μητέρα του η μαία Φαιναρέτη. Ο πατέρας του ήταν ευϋπόληπτος Αθηναίος και ο Λυσίμαχος, σύμφωνα με τα γραπτά του Πλάτωνα, εξέφραζε τη μεγάλη εκτίμηση που είχε στο πρόσωπό του. 20 Ο Σωκράτης αφού έλαβε τη στοιχειώδη εκπαίδευση από τους γραμματοδιδάσκαλους συνέχισε μόνος του την προσπάθεια να μορφωθεί ακόμη περισσότερο. Ξεκινώντας από τη μελέτη της φυσικής και των μαθηματικών άρχισε να έρχεται σε επαφή με τον κόσμο των επιστημών. Η μελέτη αυτή, όμως, δεν τον ικανοποιούσε και ποτέ δεν δίδαξε φυσική και μαθηματικά στους μαθητές του σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. 21 Ο σπουδαίος φιλόσοφος ήταν παντρεμένος με την Ξανθίππη με την οποία απέκτησε τρεις γιούς. Το όνομα Ξανθίππη δηλώνει αριστοκρατική καταγωγή. Ο Ξενοφών στο Συμπόσιό του παρουσιάζει τον Αντισθένη ο οποίος ρωτά τον Σωκράτη γιατί, εφόσον πιστεύει ότι οι γυναίκες είναι ικανές για εκπαίδευση όσο και οι άντρες, δεν έχει ωστόσο εκπαιδεύσει την Ξανθίππη, αλλά αντέχει να συμβιώνει με την πιο δύστροπη γυναίκα που έχει υπάρξει. Ο Σωκράτης απάντησε ότι όπως ο εκγυμναστής αλόγων πρέπει να εξασκείται με τα πιο δύστροπα άλογα και όχι με αυτά που πειθαρχούν, έτσι και ο ίδιος την επέλεξε για σύζυγό του, γνωρίζοντας ότι αν την δάμαζε, δε θα υπήρχε κανένας άνθρωπος που να μην μπορεί ο ίδιος να τον κάνει καλά. Την ημέρα της εκτέλεσής του, 20 Βλ.Ferguson J., Socrates: a source book, London, Macmillan, 1970, σ Βλ. Τατάκης Β.Ν., ό.π., σ.40-41

12 12 αναφέρει ο Πλάτων, απομάκρυναν την Ξανθίππη γιατί έκλαιγε και στηθοκοπιόταν. Η εκτέλεσή του σήμαινε γι αυτήν ότι θα έμενε μόνη με τρεις γιούς και αυτό την έκανε να ξεσπάσει. Ως προς την εξωτερική του εμφάνιση ήταν άσχημος αλλά η ασχήμια του αυτή γινόταν γοητευτική καθώς διέθετε εξαιρετική προσωπικότητα. Είχε πλατιά και πλακουτσωτή μύτη, γουρλωτά μάτια, χοντρά χείλη και μεγάλη κοιλιά. Συνήθως κοιτούσε τους άλλους μ έναν ιδιαίτερο τρόπο, με μάτια ορθάνοιχτα, έριχνε γρήγορες ματιές και τους κοιτούσε άλλοτε λοξά. Αστειευόταν λέγοντας ότι με τόσο γουρλωμένα μάτια που διέθετε μπορούσε να έχει μεγαλύτερο οπτικό πεδίο ακόμη και στα πλάγια. Ο Σωκράτης αδιαφορούσε πλήρως για την εμφάνιση του. Βάδιζε ξυπόλητος, είχε στην κατοχή του μόνο ένα μανδύα. Δε συνήθιζε να πίνει παρά μόνο κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου ώστε να συμμορφώνεται με το έθιμο αυτό. Τις ορέξεις που είχαν σχέση με το φαγητό και το κρασί ήταν ικανός να τις χαλιναγωγεί. 22 Ως πολίτης ασκούσε τα καθήκοντα του τόσο σε περίοδο ειρήνης όσο και σε περίοδο πολέμου. Πήρε μέρος σε τρεις εκστρατείες κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Στην πολιορκία της Ποτίδαιας (μεταξύ 432 και 429), στο Δήλιο της Βοιωτίας το 424 π.χ. όπου ηττήθηκαν οι Αθηναίοι και στη μάχη της Αμφίπολης. 23 Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο για την ορθή αποτίμηση του τρόπου σκέψης και δράσης του Σωκράτη, να διερευνηθούν οι κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες μεγάλωσε και έδρασε. Τον 5ο αι π.χ. οι Αθηναίοι κατείχαν τα πρωτεία στις τέχνες και την ποίηση με τον Φειδία, τους αρχιτέκτονες της Ακρόπολης και τους τρεις μεγάλους τραγικούς, στην πολιτική δράση με τον δίκαιο Αριστείδη, τον Περικλή και τον Θεμιστοκλή, στις επιστήμες με τον ιστορικό Θουκυδίδη. Στη φιλοσοφία ο αθηναϊκός λαός πήρε το σκήπτρο χάρη στον Σωκράτη. 24 Το μεγαλείο της Αθήνας του 5 ου αιώνα, η οποία είχε αναδειχθεί σε πολιτική και πνευματική πρωτεύουσα, παρουσίαζε κάποιο κενό πριν από τις διδασκαλίες του Σωκράτη. Παρ όλη την ευημερία του 22 Βλ. Guthrie W.K.C., ό.π., σ Βλ. Τσέλλερ-Νεστλέ, ό.π., σ Βλ. Τατάκης Β.Ν. ό.π., σ.12-15

13 13 αθηναϊκού λαού, τα μεγάλα έργα τέχνης, την ακμή της τραγωδίας, τους σοφιστές που δίδασκαν πλήθος κόσμου, πολλοί πίστευαν ότι όλο αυτό το μεγαλείο δεν έκανε καλό στον αθηναϊκό λαό, γιατί τους έκανε μαλθακούς και πλεονέκτες. Αυτό που έλειπε ήταν η ηθική αγωγή. Η θρησκεία και οι παιδαγωγοί δεν μπορούσαν να το κατορθώσουν. Μόνο ο Σωκράτης μπόρεσε να δουλέψει πάνω σ αυτό. Η ηθική αγωγή των Αθηναίων έγινε ο σκοπός της ζωής και της δράσης του Βλ. Τσέλλερ-Νεστλέ, ό.π., σ

14 ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Οι σοφιστές και ο Σωκράτης θέτουν την απαρχή μιας νέας περιόδου στην ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως αναλυτική σε αντίθεση με τον δογματισμό που ήταν διάχυτος στη σκέψη των προσωκρατικών. Οι φιλόσοφοι πριν από τον Σωκράτη ενδιαφέρονταν για την ανθρώπινη ύπαρξη και δράση π.χ. ο Ηράκλειτος και οι Πυθαγόρειοι. Ο Σωκράτης και οι σοφιστές σηματοδότησαν την εξέλιξη του φιλοσοφικού στοχασμού και έθεσαν νέα δεδομένα κάνοντας μια σαφή διάκριση ανάμεσα στην ορθή και την ημαρτημένη πράξη. Με τον τρόπο αυτό θεμελίωσαν λογικά τη λειτουργία της ηθικής συνείδησης χάρη στην οποία μπορεί να γίνει επιδοκιμασία κάποιων πράξεων και αποδοκιμασία άλλων. Ο Σωκράτης υποστήριζε ότι μπορεί να τεθεί ένα μέτρο το ίδιο αποτελεσματικό και λειτουργικό με μια μονάδα μήκους ή βάρους. Οι σοφιστές θεωρούσαν ότι δεν μπορεί να υπάρξει ένας ακριβής ορισμός των ηθικών εννοιών και όταν υπάρξει είναι προϊόν της εξέλιξης του πολιτισμού (σύμφωνα με τη θεωρία του Πρωταγόρα). 26 Ο Αντιφών θεωρούσε ότι οι ηθικές έννοιες είναι αλληλένδετες με τις βιολογικές λειτουργίες ενώ ο Θρασύμαχος υποστήριζε ότι τις επιβάλλει η πολιτεία. Ο Σωκράτης κατά τη διατύπωση των θεωριών του είχε ν αντιμετωπίσει τις αντίθετες διδασκαλίες των σοφιστών οι οποίοι ήταν δεινοί ρήτορες της εποχής του τους οποίους με λόγια ειρωνικά προσφωνεί στην Απολογία, το Γοργία, τον Πρωταγόρα, τον Πρόδικo, τον Ιππία και άλλους. Είναι πολύ πιθανό ν άσκησαν οι σοφιστές κάποια επίδραση στη διαμόρφωση της σκέψης του Σωκράτη αν και στη συνέχεια διαφοροποιήθηκε από αυτούς και τους πολέμησε για τις ιδέες τους. Ενδιαφέρονταν για παρόμοια προβλήματα όπως για την προέλευση των ηθικών αξιών, για το αν οι άνθρωποι μπορούν να ενσωματώσουν τις ηθικές αξίες μέσα στον τρόπο ζωής τους. Υπήρχαν, ωστόσο, σημαντικές διαφορές στον 26 Βλ. Μπαγιόνας Α., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής ηθικής από τους προσωκρατικούς ως την αρχαία ακαδημία, Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ., 1992, σ.59

15 15 τρόπο σκέψης. Ο Σωκράτης π.χ. και ο Πρωταγόρας συμφωνούσαν ότι η αρετή είναι διδακτή, ο πρώτος, όμως, υποστήριζε ότι η αρετή πρέπει να είναι επιστήμη ενώ ο δεύτερος ότι είναι διδακτή όπως η γλώσσα. 27 Το ήθος και οι σκέψεις του Σωκράτη είναι επηρεασμένα από τους νέους αριστοκρατικής καταγωγής με τους οποίους συναναστρέφεται όπως ο Χαρμίδης, ο Αλκιβιάδης κα. Αυτό είναι προφανές από τον διάλογο του Πλάτωνα Χαρμίδη. Ο Σωκράτης καταδικάζει τον τρόπο ζωής και την κοινή ηθική του μέσου αθηναίου πολίτη και αυτή είναι μια στάση παρεμφερής με τη νοοτροπία των κύκλων που συναναστρέφεται. Ο φιλόσοφος συναναστρεφόταν και με ανθρώπους όχι και πολύ προικισμένους διανοητικά αλλά με ήθος και ευπρέπεια όπως ήταν ο Αντισθένης και ο Χαιρεφών. Αυτοί ενδιαφέρονταν να προσανατολίσουν την ανθρώπινη ύπαρξη σε πιο ορθές βάσεις και συνέβαλαν στη σωκρατική αναζήτηση ενός ηθικού μέτρου. 28 Σημαντική επίδραση στη σκέψη του είχε και ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος ( π.Χ). Ο Σωκράτης επηρεάστηκε από τις αντιλήψεις του για το νου και τον έκανε να αντιληφθεί την ανάγκη να έχει ο κόσμος μια τέτοια διάρθρωση όπου να αποκτούν μέσα σε αυτήν νόημα οι ηθικές αποφάσεις. 29 Ο Αναξαγόρας πίστευε ότι κάθε γένεση έχει την αιτία της στην ένωση στοιχείων που προϋπάρχουν, κάθε φθορά στο χωρισμό και κάθε μεταβολή σε μια αλλαγή στη σύνθεση των στοιχείων. Η κίνηση που προκαλεί την ένωση και το χωρισμό των στοιχείων δεν μπορεί να ξηγηθεί ούτε και η κίνηση που δημιούργησε τον κόσμο παρά μόνο αν ανατρέξουμε στη δύναμη ενός παντοδύναμου όντος κι αυτό είναι ο νους. Ο Σωκράτης φτάνει στο συμπέρασμα ότι ο Αναξαγόρας 27 Βλ. Γκίκας Σ., Προσωκρατικοί φιλόσοφοι, Αθήνα, Σαββάλας, 1995, σ Βλ. Μπαγιόνας Α., ό.π., σ.70-71, Βλ. Cornford F.M., Before and after Socrates, University Press, 1974, σ. 55

16 16 το νου με τρόπο μηχανιστικό και απομακρύνεται απ αυτόν εφόσον ο κόσμος είναι έρμαιο της τύχης του. Σύμφωνα με μαρτυρία του Διογένη του Λαέρτιου ο Σωκράτης είχε έρθει σ επαφή και με τις θεωρίες του Αρχέλαου, ο οποίος συνδέθηκε με τη μετάβαση από τη φιλοσοφία των προσωκρατικών στους σοφιστές. Ο Αρχέλαος έδωσε έμφαση στην αντίθεση μεταξύ του δίκαιου και του άδικου, του καλού και του αισχρού καθώς και στην αντίθεση μεταξύ του νόμω και φύσει στις ηθικές αξίες. Πίστευε ότι οι ηθικές αξίες είναι νόμω και όχι φύσει και σε αυτό συμφωνούσε με τους σοφιστές. Ο Σωκράτης συνειδητοποίησε μέσα απ αυτόν ότι η αντίθεση αυτή είναι τεχνητή Βλ. Τσέλλερ-Νεστλέ, ό.π., σ.76-77

17 Το περιεχόμενο της διδασκαλίας του Βασική επιδίωξη του Σωκράτη ήταν να ορίσει ένα μέτρο για τις ηθικές έννοιες κοινό για όλους τους ανθρώπους με την ίδια εγκυρότητα που έχει το μαθηματικό μέτρο για τον ορισμό του μήκους ή του βάρους. Αν μπορούσε να οριστεί ένα μέτρο για τα ηθικά ζητήματα τότε δεν θα υπήρχαν διαφωνίες πάνω σε αυτά. Για το σωστό προσδιορισμό του μέτρου ο φιλόσοφος ξεκινάει με την αμφιβολία για την εγκυρότητα των ηθικών αντιλήψεων των συνομιλητών του. Για να εκφράσει την αμφιβολία του εισάγει στον τρόπο που συνδιαλέγεται με τους άλλους τη λεγόμενη σωκρατική ειρωνεία, η οποία συνοψίζεται στο περίφημο έν οίδα ότι ουδέν οίδα. Η σωκρατική ειρωνεία δεν έχει τίποτα το κοινό με τη συνηθισμένη σε όλους ειρωνεία. Στην Απολογία του ο Σωκράτης ισχυρίζεται ότι είναι σοφότερος από τους άλλους γιατί δε γνωρίζει τίποτα και έχει βαθιά επίγνωση της άγνοιάς του ενώ οι άλλοι νομίζουν ότι γνωρίζουν κάτι αλλά στην ουσία δε γνωρίζουν τίποτα. 31 Αν και ο Σωκράτης γενικά ισχυρίζεται ότι ξέρει λιγότερα από όλους τους άλλους με τους οποίους συνδιαλέγεται, είναι φανερό ότι το κάνει έχοντας κάποιο σκοπό. Με τις ερωτήσεις του δεν προσπαθεί μόνο να μάθει τις απόψεις των συνομιλητών του αλλά αμφισβητεί τη γνώση τους και αναζητά να ορίσει την ορθή πράξη. 32 Ο Σωκράτης δε δεχόταν για τον εαυτό του το ρόλο του δασκάλου και προτιμούσε να δημιουργεί συνεργάτες στις αναζητήσεις του. Το ρόλο των συνεργατών είχαν οι ακροατές του και ο ίδιος τόνιζε τη σημασία της αυτογνωσίας, η οποία συνοψίζεται στον περίφημο γνωθι σαυτόν. Σύμφωνα με 31 Βλ. Μπαγιόνας Α., ό.π., σ Βλ. Bedell G., Philosophizing with Socrates: an introduction to the study of philosophy, Washington, University Press of America, 1980, σ.17

18 18 τα λεγόμενα του Σωκράτη όποιος γνωρίζει τον εαυτό του ξέρει τι είναι ωφέλιμο γι αυτόν, τι μπορεί να κάνει και τι όχι. Όταν δρα σύμφωνα με αυτά που γνωρίζει, ζει ευτυχισμένος εφόσον λαμβάνει όσα του είναι απαραίτητα. Όταν αποφεύγει αυτά που δεν ξέρει, αποφεύγει τα λάθη και την δυστυχία. Έχει το πλεονέκτημα να εκτιμά την αξία των άλλων και ν αποφεύγει τις κακοτοπιές. Το γνώθι σαυτόν αποκαλύπτει σ αυτόν που το κατέχει ποια είναι τα επιτήδεια γι αυτόν. 33 Ο φιλόσοφος προτιμούσε να κάνει αυτός τις ερωτήσεις αν και μερικές φορές επέτρεπε στους συνομιλητές του να διαλέξουν τους ρόλους τους. Χρησιμοποιώντας το τέχνασμα της ειρωνείας και δεχόμενος την άγνοιά του δεν ήταν ανειλικρινής. Σκοπός του ήταν να κάνει τους άλλους να συνειδητοποιήσουν την πνευματική τους έλλειψη και να τους προκαλέσει στην αναζήτηση της αλήθειας διαμέσου της διαλεκτικής μεθόδου. Ο σκοπός της μεθόδου του Σωκράτη ήταν να συνειδητοποιήσει ο συνομιλητής ότι ενώ νόμιζε ότι ήξερε κάτι, στην πραγματικότητα δεν ήξερε τίποτα. Στο έργο του Πλάτωνα Μένων ο συνομιλητής του παραπονέθηκε ότι ο νους του μούδιαζε από τη μέθοδο αυτή που ακολουθούσε ο μεγάλος δάσκαλος. 34 Στο διάλογο αυτό ο Σωκράτης προσπαθεί ν αποδείξει στο Μένωνα την αξία που έχει να ομολογεί κάποιος την άγνοιά του. Σωστή εκπαιδευτική μέθοδος είναι, ενώ ο δάσκαλος γνωρίζει την απάντηση της ερώτησης που θέτει να μην την ομολογεί στο μαθητή αλλά να τον βοηθά να τη βρει μόνος του διαμέσου αναιρέσεων των απαντήσεων που ενώ φαίνονται σωστές, στην πραγματικότητα είναι λανθασμένες. 35 Στον πλατωνικό διάλογο Θεαίτητος ο μεγάλος δάσκαλος παρομοιάζει τον εαυτό του με μαία όπως ήταν η μητέρα του. Σε αντίθεση, όμως, μ εκείνη δεν ασκεί την τέχνη αυτή της μαιευτικής σε γυναικεία σώματα αλλά στις ψυχές ανδρών και δεν εγκυμονεί τα δικά του πνευματικά γεννήματα αλλά έχει τον τρόπο να οδηγεί τους συνομιλητές του να γεννήσουν τις δικές τους ιδέες και έπειτα να τις κρίνει αν 33 Βλ. Τατάκης Β.Ν. ό.π., σ Βλ. Guthrie W.K.C., ό.π., σ.172, Βλ. Alan S.G., Does Socrates have a method? Rethinking the elenchus in Plato s dialogues and beyond, Pensylvania, University Press, 2002, σ

19 19 είναι υγιείς ή ασθενείς. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί ορισμένες φορές τα γεννήματα του νου είναι είδωλα σκέψεων. Ο Σωκράτης ομοιάζει με τη μητέρα του και σε κάτι άλλο. Οι μαίες είναι καλές προξενήτρες εφόσον το επάγγελμά τους τις βοηθά να κρίνουν σωστά αν δύο άνθρωποι ταιριάζουν. Το ίδιο και ο Σωκράτης μπορούσε να κρίνει αν οι συνομιλητές του δεν εγκυμονούσαν σκέψεις. Τους έφερνε, λοιπόν, την κατάλληλη συντροφιά ώστε να μπορούν να μην είναι πια άκαρποι σκέψεων. 36 Έτσι, λοιπόν, ο Σωκράτης εκμαίευε απαντήσεις από τους συνομιλητές του και εξέταζε αν οι σκέψεις τους μπορούσαν να υποστούν έλεγχο. Η εξέταση, όμως, αυτή θα ήταν ανυπόστατη χωρίς κάποιο κριτήριο με το οποίο θα γινόταν εφικτός ο έλεγχος των σκέψεων. Σ αυτό οδηγούσε και η ανάλυση της λεγόμενης σωκρατικής απορίας. Προϋπόθεσή της είναι να υπάρχει συνείδηση του σκοπού των απόψεων και αυτό θα γινόταν χρησιμοποιώντας ένα πέρασμα ή κάποιο μέσο. Ο Σωκράτης όταν απορεί, ελέγχει τις σκέψεις των άλλων έχοντας ένα κριτήριο και αυτό είναι το είδος, η ιδέα μιας κατηγορίας πράξεων. Η απορία βρίσκεται στη μέθοδο μέσω της οποίας θα καταλήξουμε στον ορισμό τον οποίο ζητάμε. Η ειρωνεία, η μαιευτική μέθοδος και η απορία καταλήγουν στο φιλοσοφικό έλεγχο των απόψεων των άλλων. 37 Ο Σωκράτης πίστευε ότι έλεγχε τους άλλους για το καλό τους, όμως, πολλούς τους εξόργιζε. Αυτός που ελεγχόταν από το φιλόσοφο είχε να αντιμετωπίσει το δίλημμα ή να ομολογήσει την άγνοια του και στη συνέχεια να αλλάξει ή να ομολογήσει ότι του αρέσει έτσι όπως είναι. Οι Τριάκοντα του είχαν απαγορέψει να διδάσκει, αυτός, όμως, δεν υπάκουσε ώσπου οι δημοκρατικοί κατέλαβαν την εξουσία και τον οδήγησαν στον θάνατο. Η κριτική και ο έλεγχος των απόψεων τον ανάγκασαν να πιει το κώνειο. 38 Εφαρμόζοντας τον έλεγχο ο φιλόσοφος χρησιμοποιούσε και την μέθοδο της εις άτοπον απαγωγής. Οι ομιλητές έκαναν υποθέσεις και διαμέσου της συζήτησης έφταναν σε συμπεράσματα που τους ανάγκαζαν στη συνέχεια να τις ανατρέψουν. Η 36 Βλ. Taylor A.E., ό.π., σ Βλ. Μπαγιόνας Α., ό.π., σ Βλ. Τατάκης Β.Ν. ό.π., σ.108

20 20 μέθοδος είναι παρεμφερής με την μεθοδική αμφιβολία που εισάγει ο Descartes. Και οι δύο επιζητούν να φτάσουν σε βέβαιες προτάσεις και πιστεύουν ότι περισσότερο βέβαιες είναι οι μαθηματικές προτάσεις. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι ο Σωκράτης εφαρμόζει πιο πολύ λογικά σχήματα ενώ η αμφιβολία του Descartes έχει υπαρξιακό χαρακτήρα. Για να προσδιορίσει τις ηθικές έννοιες ο φιλόσοφος χρησιμοποιούσε και την μέθοδο της αναλογίας. Αυτή η μέθοδος είχε το χαρακτήρα μιας μεταφορικής αναλογίας που ο Αριστοτέλης ονομάζει παραβολή. Για παράδειγμα ο Σωκράτης έλεγε ότι η διαλογή των κυβερνητών των πλοίων δεν γίνεται με κλήρο γι αυτό και οι άρχοντες της πολιτείας δεν πρέπει να ορίζονται με αυτόν τον τρόπο. Στη σωκρατική μέθοδο η αναλογία παίρνει πολλές φορές τη μορφή της επαγωγής όταν δηλαδή από ένα σύνολο περιπτώσεων με όμοια χαρακτηριστικά βγάζει ένα γενικό ορισμό. Στο διάλογο Γοργίας διατυπώνεται ότι αυτά που ισχύουν για τα ωραία πράγματα π.χ. χρώμα, σχήμα κτλ, ισχύουν και για το ωραίο γενικά. Η επαγωγή καταλήγει σε γενικό ορισμό. Ο ορισμός υπάρχει ήδη μέσα στη σκέψη του φιλοσόφου. Η επαγωγή λειτουργεί στο να την αποσαφηνίσει σ αυτόν και στους άλλους. 39 Σύμφωνα με το Σωκράτη για να υπερβούμε τον προβληματισμό μας για την ανακάλυψη του σωστού τρόπου ζωής, για το ποια είναι ορθά και ποια λανθασμένα στη συμπεριφορά του ανθρώπου, πρέπει να διαλευκάνουμε τι είναι δικαιοσύνη, τι ανδρεία και τις υπόλοιπες αρετές. Η διελεύκανση αυτή περιλαμβάνει δύο φάσεις. Στην πρώτη συγκεντρώνονται παραδείγματα για τα οποία όλοι δέχονται ότι είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί ο όρος που ερευνάται. 40 Όταν π.χ. εξετάζεται ο όρος οσιότητα, συγκεντρώνονται παραδείγματα από όσιες πράξεις. Η ιδιότητα αυτή, που στο συγκεκριμένο παράδειγμα επιτρέπει τη διάκριση των όσιων από τις ασεβείς πράξεις, ο Σωκράτης ονομάζει στο διάλογο του Ευθύφρων ιδέα ή ειδος. Το είδος των όσιων πράξεων χαρακτηρίζει 39 Βλ. Μπαγιόνας Α., ό.π., σ.82, Βλ. Guthrie W.K.C., ό.π., σ.159

21 21 ο προσωρινός ορισμός π.χ. μια πράξη είναι όσια όταν είναι προσφιλής στους θεούς. Το είδος στο Σωκράτη είναι ιδιότητα ιδίως των ανθρωπίνων πράξεων όπως τις αντιλαμβανόμαστε διαμέσου των αισθήσεών μας και όχι χωριστή υπόσταση όπως είναι το πλατωνικό ειδος που βρίσκεται μακριά από τον κόσμο των αισθήσεων. Η ιδιότητα αυτή θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ουσία ως αντικείμενο του ορισμού. Οι ορισμοί αυτοί του Σωκράτη λειτουργούν ως μέσο επηρεασμού της συμπεριφοράς των ακροατών του στη σωστή κατεύθυνση. Σημαντική στη διδασκαλία του Σωκράτη είναι και η έννοια του αγαθού. Στο διάλογο Πρωταγόρας ο Σωκράτης εκθέτει την άποψη ότι ένας άγιος κι ένας κακοποιός πράττουν έχοντας ως σκοπό τους κάτι που θεωρούν αγαθό και που αν τον εκπληρώσουν θα αποκτήσουν την ευδαιμονία. Η διαφορά ανάμεσά τους είναι ότι ο άγιος ζητά το πραγματικό αγαθό σε αντίθεση με τον κακοποιό που ζητά το φαινομενικό αγαθό. Αν οριστεί η φύση του ατόμου τότε μπορεί να γίνει και η σωστή διάκριση ανάμεσα στο πραγματικό και το φαινομενικό αγαθό. 41 Ο άνθρωπος είναι η ψυχή και όχι το σώμα, που είναι ένα σύνολο οργάνων τα οποία χρησιμεύουν για να ζήσει. Η μόνη λειτουργία της ψυχής είναι το λογικό, ο νους. Η ταύτιση της ψυχής με το νου είχε ρίζες στην ιωνική επιστημονική θεωρία αλλά και στη διδασκαλία του Πυθαγόρα, όμως, ο τρόπος που την πραγματευόταν ο Σωκράτης είχε πρωτοτυπία. 42 Στο διάλογο Γοργίας θεωρεί ότι πολλά πράγματα τα κάνουμε γιατί έχουμε στο νου μας κάποιον απώτερο σκοπό. Αυτό που επιθυμούμε είναι ο απώτερος σκοπός και όχι το μέσο το οποίο μας οδηγεί σ αυτόν, που μπορεί να είναι δυσάρεστο ή παράνομο. Το σκοπό αυτόν τον θέλουμε, τον επιθυμούμε γιατί η νόησή μας θεωρεί ότι είναι αγαθός. Η επιθυμία μας αυτή εξαρτάται από τη νόησή μας. 43 Το πραγματικό αγαθό είναι 41 Βλ. Μπαγιόνας Α., ό.π., σ Βλ. Benson H., Essays on the philosophy of Socrates, New York, Oxford University Press, 1992, σ Βλ. Taylor A.E., ό.π., σ.147

22 22 εξασφαλισμένο όταν η ψυχή έχει τον έλεγχο του σώματος, όταν εξουσιάζει τα πάθη και τις αισθήσεις μας. Όταν ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τα εξωτερικά ερεθίσματα για την ικανοποίηση των αναγκών του σώματος, ύστερα από λογική επεξεργασία, τότε είναι υγιής. Έτσι το πραγματικό αγαθό απορρέει από υγιή κατάσταση της ανθρώπινης ψυχής. 44 Όταν αποφασίζει η ψυχή και κυβερνά τη βούληση τότε ο άνθρωπος αισθάνεται τη μεγαλύτερη ηδονή. Ο φιλόσοφος υποστηρίζει ότι η ηδονή δεν μπορεί να ορίσει το αγαθό. Αντίθετα το αγαθό, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο για να αξιολογήσουμε θετικά τις ηδονές. Μπορούμε να διακρίνουμε με αυτό τις πραγματικές από τις φαινομενικές ηδονές. Η θεωρία του Σωκράτη για το αγαθό καταλήγει στο συμπέρασμα ότι όλοι οι άνθρωποι το επιδιώκουν όταν το γνωρίζουν. Οι κακοί βλάπτουν λόγω της άγνοιάς τους. 45 Η φράση του φιλοσόφου ουδείς εκών κακός συνοψίζει μέσα της αυτή την άποψη και ταυτόχρονα εκφράζει την αισιοδοξία του για το ανθρώπινο είδος. Το άτομο δεν είναι από τη φύση του κακό. Όταν βλάπτει με τις πράξεις του δεν το κάνει γιατί το θέλει αλλά γιατί αγνοεί ότι αυτό που κάνει είναι κακό. 46 Άρα, λοιπόν, η κακία έχει την αιτία της στην άγνοια και είναι ακούσια. Στο διάλογο Πρωταγόρας ο φιλόσοφος λέει ότι κανείς σώφρων δεν πιστεύει ότι κάποιος σφάλει με τη θέλησή του. Κάθε κακή πράξη γίνεται ακούσια. Στο Μένωνα λέει ότι όποιος επιθυμεί το κακό πρέπει να συμπεράνουμε ότι αγνοεί πως αυτό είναι κακό. Στην Πολιτεία υποστηρίζει ότι αυτός που επαινεί τη δικαιοσύνη λέει αλήθεια ενώ αυτός που τη δυσφημεί εκφράζεται έτσι λόγω της άγνοιάς του και το λάθος του αυτό δεν είναι εκούσιο. 47 Για να εξαφανίσει ο άνθρωπος από μέσα του την αμάθεια πρέπει να αποκτήσει τη γνώση, η οποία είναι αρετή. Η αρετή, 44 Βλ. Guthrie W.K.C., ό.π., σ Βλ. Μπαγιόνας Α., σ Βλ. Τατάκης Β.Ν. ό.π., σ Βλ. Guthrie W.K.C., ό.π., σ

23 23 λοιπόν, είναι η γνώση, η επιστήμη του αγαθού. Οι απόψεις του Σωκράτη ότι ουδείς εκών κακός και η αρετή είναι γνώση, επιστήμη αποτελούν καινοτομία στην ηθική σκέψη της εποχής. Ο Σωκράτης στον Πρωταγόρα αναθέτει στην παιδεία το έργο να εξασκήσει το νου ώστε να μπορεί να διακρίνει το καλό και το κακό κι έτσι να αποφεύγει το δεύτερο. 48 Η ορθή πράξη εξαρτάται από τη γνώση του αγαθού. Στα Ηθικά Μεγάλα ο Αριστοτέλης αποδίδει στο Σωκράτη την άποψη ότι οι αρετές είναι επιστήμες. Στη συνέχεια σημειώνει ο Σταγειρίτης ότι η άποψη αυτή του φιλοσόφου έχει ως επακόλουθο πως αν γνωρίζει κανείς τι είναι δικαιοσύνη γίνεται αμέσως δίκαιος. Αυτό, όμως, είναι άτοπο γιατί μπορεί κάποιος να γνωρίζει την έννοια αυτή ωστόσο να μην είναι δίκαιος λόγω κάποιου πάθους. Όπως επιβεβαιώνεται στο Γοργία ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι όποιος γνωρίζει το δίκαιο είναι δίκαιος και πράττει δίκαια. Η άποψη, λοιπόν, του Σωκράτη ότι η αρετή ως ικανότητα να πράξουμε το αγαθό προϋποθέτει τη γνώση του δηλώνει ότι αρκεί να γνωρίζουμε το αγαθό για να το πράξουμε. Η ακρασία που μπορεί να υπάρξει οφείλεται σε λάθος υπολογισμούς. Κάποιες φορές είναι δυνατόν να προτιμούμε την άμεση ευχαρίστηση που μας δίνει κάτι που κάνουμε και να μην υπολογίζουμε τη λύπη που συνεπάγεται π.χ. όταν τρώμε κάτι βλαβερό. Άρα ο ακρατής διακατέχεται από άγνοια εφόσον δεν υπολογίζει σωστά τα επακόλουθα των πράξεών του. Σύμφωνα με το έργο Πρωταγόρας η αρετή είναι μία, η σοφία, και έχει ως προϋπόθεσή της τη γνώση του αγαθού. Οι υπόλοιπες αρετές είναι απλά μορφές της σοφίας π.χ. η ανδρεία. Η θέση του φιλοσόφου ότι η αρετή είναι επιστήμη οδηγεί στην άποψη ότι η αρετή είναι διδακτή και ο Πλάτων την εκθέτει στο έργο Μένων. Η μάθηση έχει ως προϋπόθεσή της την ανάμνηση. Μπορούμε ν αποκτήσουμε τη γνώση του αγαθού αν ξαναθυμηθούμε την έννοια που ήδη κατέχουμε γι αυτή. Για να γίνει αυτό πρέπει να προβούμε στην αναζήτησή της σύμφωνα με την μέθοδο του Σωκράτη και να μην αρκεστούμε στις απόψεις που μεταδίδονται γι αυτήν μέσω κοινωνικών επιδράσεων Βλ. Τατάκης Β.Ν. ό.π., σ Βλ. Μπαγιόνας Α., σ.93,

24 24 Στο έργο Γοργίας παρουσιάζεται ο Σωκράτης ν αναφέρει μια αντίληψη που έμαθε από ποιητές και ιερείς ότι η ψυχή είναι αθάνατη και η ζωή μας αποτελεί ένα μόνο κομμάτι της ιστορίας της. Αν ισχύει αυτό τότε η ψυχή γνωρίζει τα πάντα εξαρχής αλλά προσωρινά τα έχει λησμονήσει. Για να ξαναθυμηθεί το στοιχείο που ξέχασε πρέπει να ανατρέξει στην ανάμνηση. Η μάθηση είναι διαδικασία ανάμνησης. Κάποτε γνωρίζαμε την αλήθεια αλλά προσωρινά τη λησμονήσαμε και πρέπει να την επανακαλέσουμε. Η διαδικασία της ανάμνησης είναι η απαρχή μιας διαρκούς προσπάθειας να επαναφέρουμε την αλήθεια στη σκέψη μας. Εδώ θέλει να τονίσει το σημαντικό ρόλο της εμπειρίας των αισθήσεων εμποτισμένης με αλήθειες οι οποίες βρίσκονται στο επίπεδο του νου όπου η εμπειρία των αισθήσεων δεν αρκεί για να τις αναγνωρίσει. Οι απόψεις αυτές ανήκουν στη διδασκαλία περί ψυχής, όμως, η φιλοσοφική της σπουδαιότητα έγκειται στο ότι η κατοχή της γνώσης συνίσταται στη διαρκή ατομική διανοητική προσπάθεια και όχι στην παθητική αποδοχή μιας διδασκαλίας. Η γνώση μπορεί να κατακτηθεί με προσωπική συμμετοχή στην αναζήτησή της, ακολουθώντας τις ενδείξεις των αισθήσεων. 50 Εφόσον την αρετή, τη γνώση του αγαθού την αναζητούμε μέσα στον ίδιο μας τον εαυτό συνεπάγεται ότι προϋπόθεση της αρετής είναι η αυτογνωσία. Στο διάλογο Χαρμίδη η συζήτηση έχει ως θέμα την αυτογνωσία και δηλώνεται ότι είναι απαραίτητο να ερευνούμε τι γνωρίζουμε και τι όχι Βλ. Taylor A.E., ό.π., σ Βλ. Παναγιωτίδη Γ., ό.π., σ

25 ΠΕΡΙ ΓΛΩΣΣΑΣ Σημαντική θέση στη διδασκαλία του Σωκράτη καταλαμβάνει η θεωρία του περί γλώσσας. Στον πλατωνικό Κρατύλο βάση της συζήτησης αποτελεί η προέλευση της γλώσσας, αν δηλαδή, τα ονόματα έχουν σημασία σύμφωνα με τη φύση τους (φύσει) ή η σημασία τους είναι συμβατική (νόμω). Ο διάλογος διεξάγεται μεταξύ τριών προσώπων: του Κρατύλου, του Ερμογένη και του Σωκράτη. 52 Ο Ερμογένης παρουσιάζεται ως οπαδός των θεωριών του Πρωταγόρα και υποστηρίζει ότι η ονοματοθεσία είναι συμβατική, δημιούργημα συμφωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Ο Κρατύλος, φιλόσοφος και αντιπρόσωπος του Ηράκλειτου στην Αθήνα, παρουσιάζεται ως οπαδός της θεωρίας περί φυσικής ορθότητας των ονομάτων. Πίστευε στο ηρακλείτιο δόγμα της παγκόσμιας ροής καθώς και στον εφήμερο χαρακτήρα των πραγμάτων. Ο Σωκράτης συνομιλώντας με τον Ερμογένη υποστηρίζει ότι το όνομα που δίνει κανείς σε κάθε πράγμα για να το ονομάσει αυτό είναι το όνομά του και για όλη την κοινωνία. Η λεκτική πρόταση που εκφράζει τα πράγματα όπως ακριβώς είναι, είναι αληθινή ενώ αυτή που δεν τα εκφράζει, είναι ψεύτικη. Η λεκτική πρόταση απαρτίζεται από λογικά σημεία (ονόματα). Άρα και τα ονόματα είναι άλλοτε αληθινά και άλλοτε ψεύτικα. Επομένως, όποιο όνομα δίνει καθένας σ ένα πράγμα αυτό είναι και το όνομα του πράγματος. Γι αυτό υπάρχουν αληθή ονόματα που έχουν φυσική ορθότητα και δεν είναι συμβατικά σημεία που προήλθαν από κοινή συμφωνία των ανθρώπων.53 Σκοπός του φιλοσόφου είναι να δείξει ότι η γλώσσα αποτελεί κοινωνική δραστηριότητα και είναι όργανο επικοινωνίας. Τα ψεύδη ονόματα παραπλανούν. Απορρίπτεται έτσι η ιδέα μιας ιδιωτικής γλώσσας αποκλειστικά ατομικής. 54 Ο Σωκράτης οδηγεί τον Ερμογένη στις εξής παραδοχές : α) Τα πράγματα έχουν σταθερή ουσία ανατρέποντας τη 52 Βλ. Πλάτων, Κρατύλος, μτφ. Κεντρώτης Γ., Αθήνα, Πόλις, 2001, σ Βλ. Αρχαίοι Έλληνες Συγγραφείς, Πλάτωνος Κρατύλος, μτφ. Λάγιου Η., Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1950, σ.3-4,6 54 Βλ. Πλάτων, Κρατύλος, ό.π., σ.61

26 26 θεωρία του Πρωταγόρα για την διαρκή ροή των όντων. 55 β) Εκτός από τα πράγματα σταθερές και βέβαιες είναι και οι πράξεις του ανθρώπου που αναφέρονται σε αυτά. Τα πράγματα πρέπει να ονομάζονται κατά τον τρόπο που φυσικά πλάστηκαν. δ) Κάθε πράξη για να χρησιμοποιηθεί χρειάζεται ένα εργαλείο (όργανο) και τέτοιο είναι η γλώσσα όταν πρόκειται για την ονοματοθετική εργασία του ανθρώπου. 56 ε) Τα ονόματα για να είναι καλά όργανα πρέπει να δημιουργηθούν από κάποιον καλό τεχνίτη, το δημιουργό ονομάτων. στ) Τέλος, ο ονοματουργός πρέπει να βοηθηθεί από τον διαλεκτικό, αυτόν που καταγίνεται με την τέχνη του ερωτάν και του αποκρίνεσθαι. 57 Στη συνέχεια ο Σωκράτης παίζει με την ετυμολογία ενός μεγάλου πλήθους ονομάτων ώσπου φτάνει στην εξέταση των πρώτων ονομάτων, τα οποία εκφράζουν την ουσία των γενικότατων ιδιοτήτων της πραγματικότητας.τα πρώτα ονόματα δημιουργήθηκαν με τη μιμητική μέθοδο. Η ουσία του πράγματος μπορεί ν απομιμηθεί με γράμματα και συλλαβή. Τα χωρία που ακολουθούν είναι ενδιαφέροντα για έναν μελετητή της φωνητικής καθώς ο Σωκράτης εξετάζει έναν αριθμό γραμμάτων δείχνοντας τη φυσική τους σχέση με την πραγματικότητα. 58 Κατά τη συζήτησή του με τον Κρατύλο υποστηρίζει ότι το όνομα είναι απομίμηση του πράγματος. Πρέπει να παραδεχτούμε στα πράγματα κάποια συνθήκη και θα ήταν ευχής έργον να είναι τα ονόματα όμοια με τα πράγματα που δηλώνουν. Προκειμένου για την ορθότητα των ονομάτων είναι αναγκαία η προσφυγή στη συνθήκη και τη συνήθεια. Το τελευταίο μέρος της συνομιλίας τους είναι και το πιο σημαντικό καθώς ο Σωκράτης καταπολεμά τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου, η οποία θεωρείται πως έχει επιδράσει στην αντίληψη για τη γλώσσα με όσα διδάσκει περί ιόντων απάντων αεί και ρεόντων. Ο Σωκράτης αναφέρει ότι υπάρχουν πράγματα όπως η αρετή και η ωραιότητα με μόνιμη υπόσταση και μπορούν να εξερευνηθούν επιστημονικά. Αν ισχύει η αέναη ροή των πάντων, θα ήταν 55 Βλ. Τσέλλερ-Νεστλέ, ό.π., σ Βλ Ανδιόπουλος Δ.Ζ, Πλάτων (οντολογία-γνωσιοθεωρία-ηθική-πολιτική-φιλοσοφία-φιλοσοφία της γλώσσας-αισθητική), Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ., 2002, σ Βλ. Πλάτων, Κρατύλος, ό.π., σ Βλ. Taylor A.E., ό.π., σ

27 27 αδύνατο να υπάρξει γνώση και επιστήμη. Αν η ωραιότητα και η αρετή είναι πραγματικά στοιχεία τότε το ηρακλείτιο δόγμα δεν είναι αληθινό. Δεν είναι συνετό να εμπιστευθεί κανείς απόλυτα τα ονόματα και τους δημιουργούς τους ώστε να τους παραδώσει την ψυχή του για περίθαλψη. Ο διάλογος αυτός κληροδοτεί τις δύο πλευρές του μεγαλύτερου ερωτήματος ολόκληρης της φιλοσοφίας, το μεταφυσικό πρόβλημα της πραγματικής υπόστασης των Ειδών και το ηθικό πρόβλημα της περίθαλψης της ψυχής. 59 Ο Πλάτων, θερμός οπαδός της επιστημονικής έρευνας της γλώσσας μέσα από το έργο του Κρατύλος, εκδηλώνει την πίστη του προς την επιστημονική έρευνα της πραγματικότητας. Οι γνώσεις πρέπει ν αντλούνται από τα πράγματα καθαυτά. Ασφαλείς γνώσεις παρέχει μόνο η ανύψωση του πνεύματος προς τα αιώνια πρότυπα των όντων, τις ιδέες. Ο Κρατύλος αποτελεί το πρώτο έργο της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, όπου διερευνώνται τα προβλήματα που έχουν σχέση με τη γλώσσα. Ο Σωκράτης, λοιπόν, καινοτομεί και σ αυτόν τον τομέα εφόσον πρώτος αυτός συνδιαλέχτηκε περί ορθότητας των ονομάτων Βλ. Taylor A.E., ό.π., σ Βλ Ανδιόπουλος Δ.Ζ, ό.π., σ.18

28 ΠΕΡΙ ΕΡΩΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΛΟΥΣ Καθοριστικός για τις απόψεις του Σωκράτη περί έρωτος είναι ο διάλογος Συμπόσιον που έχει τη μορφή δράματος εξιστορημένου σε πλάγιο λόγο και αφηγητής είναι ο Απολλόδωρος ο Φαληρέας. Συνομιλητές είναι ο Φαίδρος, ο Παυσανίας, ο Ερυξίμαχος, ο Αριστοφάνης, ο Αγάθωνας και ο Σωκράτης. Το συμπόσιο γινόταν στο σπίτι του ποιητή Αγάθωνα επί της ευκαιρίας της νίκης του στο θέατρο με την πρώτη του τραγωδία. Αφού οι παρευρισκόμενοι δείπνησαν, με πρόταση του Φαίδρου συμφώνησαν να πλέξουν το εγκώμιο του Έρωτα μια και κανείς δεν το είχε κάνει νωρίτερα. 61 Οι σωκρατικές απόψεις τίθενται τελευταίες μετά την ομιλία του Αγάθωνα και θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως αντιπροσωπευτικές της γνώμης των καλλιεργημένων Αθηναίων. 62 Για να μη φανεί ότι διδάσκει δογματικά ξεκινά ν αφηγείται τη συνομιλία που είχε στο παρελθόν με τη μάντισσα Διοτίμα, ιέρεια της Μαντινείας. Η Διοτίμα του αφηγήθηκε το μύθο της γέννησης του Έρωτα. 63 Το περιεχόμενο της συνομιλίας έχει ως εξής : Η ψυχή που επιθυμεί δεν είναι ούτε καλή ούτε αγαθή. Αυτές τις ιδιότητες θα τις αποκτήσει εφόσον τις ποθεί. Ούτε, όμως, είναι κακή. Μεταξύ αυτών υπάρχει το στάδιο όπου κάποιος διαθέτει σωστές απόψεις αλλά δε διαθέτει δύναμη να τις αιτιολογήσει. Μυθολογικά ο Έρωτας είναι δαίμων και όχι θεός ή θνητός. Οι δαίμονες είναι κάτι το ενδιάμεσο μεταξύ θνητού και θείου. Μεσολαβούν ώστε να εισακούονται οι προσευχές των θνητών στους θεούς αλλά και για να γνωστοποιούν στους ανθρώπους τις προσταγές και τα δώρα των θεών. Ο Έρωτας είναι ένας τέτοιος δαίμονας. 64 Σύμφωνα με τη Διοτίμα και το μύθο που αφηγείται, είναι παιδί του Πόρου (αφθονία) και της Πενίας (ένδεια). Η σύλληψή του έγινε τη μέρα που γεννήθηκε η Αφροδίτη στον ουρανό. Αυτή η 61 Βλ. Παναγιωτίδη Γ., ό.π., σ Βλ. Guthrie W.K.C., ό.π., σ Hadot P., Σωκράτους εγκώμιον, μτφ. Μιχαήλ Α., Αθήνα, Εξάντας, 2002, σ Βλ. Taylor A.E., ό.π., σ.269

29 29 καταγωγή του Έρωτα θα επιτρέψει στη Διοτίμα να στήσει ένα πορτραίτο του χαρακτήρα του Έρωτα με τρόπο οξυδερκή. Από τη μητέρα του κληρονόμησε την ένδεια, τη φτώχεια, την επαιτεία, αφού η ίδια ήταν ζητιάνα. Από τον πατέρα του κληρονόμησε το επινοητικό του πνεύμα, την ευπορία, την επιμονή καθώς και τον πόθο για το ωραίο και το καλό. Δεν είναι ούτε θεός ούτε θνητός αλλά δαίμων. 65 Είναι σοφός και βασική επιδίωξή του είναι να γίνει σοφότερος. Η ζωή του αμφιταλαντεύεται καθώς πότε λιμοκτονεί και πότε τρέφεται. Είναι ο μόνος φιλόσοφος καθώς οι θεοί δεν επιδιώκουν τη σοφία αφού ήδη είναι σοφοί ούτε και οι αμαθείς την επιδιώκουν εφόσον δεν καταλαβαίνουν ότι τους είναι απαραίτητη. Φιλόσοφοι είναι αυτοί που κινούνται μέσα σε τέτοια άκρα. Νιώθουν μια διαρκή πείνα για τη σοφία γιατί η πείνα αυτή δεν ικανοποιείται ποτέ. Οι άνθρωποι διακατέχονται από τον πόθο για το αγαθό και την ευδαιμονία. Γιατί τότε δεν ονομάζουμε όλους τους ανθρώπους εραστές αφού όλοι ποθούν το αγαθό και την ευτυχία τους; Η γλωσσική χρήση περιόρισε το χαρακτηρισμό εραστής και τον αποδίδει σε αυτόν που ποθεί ένα ορισμένο είδος ευτυχίας, την αναπαραγωγή είτε σωματική είτε πνευματική. Όσοι επιθυμούν την υλική ύπαρξη γεννούν τέκνα, όσοι επιθυμούν τα πνευματικά αγαθά γεννούν μέσα στις ψυχές. 66 Η ωριμότητα του σώματος και του πνεύματος είναι η επιθυμία της αναπαραγωγής. Η ομορφιά μας προσελκύει ενώ η ασχήμια εμποδίζει αυτή την ορμή. Η επιθυμία της αναπαραγωγής αναζητάται στην προσπάθεια του ανθρώπου να συμμετάσχει στην αιωνιότητα φέρνοντας στον κόσμο τον απόγονό του. Σκοπός, όμως, του Σωκράτη είναι να δώσει έμφαση στην έννοια της αναπαραγωγής. Ο πνευματικά ώριμος άνθρωπος αναζητά έναν ωραίο σύντροφο για να γεννήσει τους απογόνους του. Έλκεται από το σωματικό κάλλος αλλά αναζητά την ωραία και καλλιεργημένη ψυχή. Όταν τον βρει συνδέεται μαζί του με σκοπό να παράγουν ένα πνευματικό προϊόν και ο πνευματικός δεσμός τους είναι πιο δυνατός από ένα σαρκικό καθώς η τεκνοποίηση παραμένει 65 Hadot P., ό.π., σ Rosen S., Plato s Symposium, New Heaven, Yale University Press, 1987, σ

30 30 αθάνατη. Παραδείγματα τέτοιων πνευματικών τεκνοποιήσεων είναι τα ποιήματα του Ομήρου καθώς και οι θεσμοί του Σόλωνα. Στη συνέχεια ο Σωκράτης μιλά γι αυτόν που ακολουθεί έναν ανώτερο βίο, το φιλοσοφικό. Αυτός που υιοθετεί έναν τέτοιο τρόπο ζωής πρέπει να είναι από μικρός εραστής της σωματικής ωραιότητας, να προσπαθεί να τεκνοποιήσει ωραίους λόγους μ ένα σύντροφο σωματικά ωραίο. Στη συνέχεια πρέπει να γίνει εραστής των ωραίων σωμάτων και να διακρίνει το πνευματικό κάλλος ακόμη κι αν λείπει η εξωτερική ομορφιά. Ύστερα πρέπει να διακρίνει την ωραιότητα των επιτηδευμάτων και των νόμων και να στραφεί προς την επιστήμη. Έτσι θα μπορέσει να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο πνευματικούς θησαυρούς. Αυτός που θα φτάσει ως εδώ θα μπορέσει να διακρίνει το υπέρτατο κάλλος που είναι η ομορφιά της ψυχής. Ο βίος που αρμόζει στον άνθρωπο είναι ο βίος της θέασης της απόλυτης ωραιότητας και η οποία αποδίδει πνευματικούς καρπούς καθώς η ψυχή νυμφεύεται την ουσία της πραγματικότητας και εξασφαλίζει την αθανασία. Ο Σωκράτης, με την πορεία που ακολούθησε και η οποία συμφωνεί με τις συμβουλές της Διοτίμας, έφτασε σ αυτή τη θέαση και απαρνήθηκε τις κοσμικές απολαύσεις για να κερδίσει την προσωπική του αιώνια ζωή, την αθανασία, αποδίδοντας ύψιστους πνευματικούς καρπούς μέσω των διδασκαλιών και των επαφών που είχε με τους νέους Βλ. Taylor A.E., ό.π., σ.273

31 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ - ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Οι πολιτικές απόψεις του Σωκράτη είναι απόρροια της νοησιαρχικής ηθικής που υιοθέτησε και συνοψίζεται στην άποψή του ότι το αγαθό μπορεί να οριστεί κι αν οριστεί είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί (Γοργίας). Βασικός σκοπός του άρχοντα είναι να διαμορφώσει με τέτοιον τρόπο τις κοινωνικές συνθήκες ώστε να συνδράμουν στο να είναι οι πολίτες αγαθοί. Για να γίνει αυτό πρέπει ο φορέας της πολιτικής εξουσίας να γνωρίζει τι είναι το αγαθό καθώς και να είναι ο ίδιος επαΐων. Η ενασχόληση με τα δημόσια πράγματα απαιτεί τη γνώση του αγαθού και του δικαίου. Ο επαΐων σύμφωνα με το Σωκράτη είναι αυτός που γνωρίζει τον ηθικό σκοπό που πρέπει να θέσει ο φορέας της πολιτικής εξουσίας. Αυτός που γνώριζε τον ηθικό σκοπό θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει και τα κατάλληλα μέσα για να τον πραγματοποιήσει. Δεν κρίνει αναγκαίο στον πολιτικό να επινοήσει ο ίδιος τα μέσα αυτά. Αυτό μπορεί να το κάνει κάποιος ειδικός. Ο φορέας της πολιτικής εξουσίας είναι επιφορτισμένος με το να θέσει σε εφαρμογή τα κατάλληλα μέσα που θα πραγματοποιήσουν τον ηθικό σκοπό της πολιτείας. Προϋπόθεση για να είναι κάποιος επαΐων δεν είναι η ευγενική καταγωγή. 68 Στο χωρίο 319 b του Πρωταγόρα ο Σωκράτης λέει ότι σε θέματα που είναι απαραίτητες οι τεχνικές γνώσεις όπως η ναυπηγική, η Εκκλησία του δήμου ζητά τη γνώμη των ειδικών, αλλά σε θέματα πολιτικής ενδιαφέρεται για την άποψη του καθενός είτε είναι ευγενικής είτε ταπεινής καταγωγής είτε πλούσιας είτε φτωχής οικογένειας κτλ. 69 Ο Σωκράτης δεν ήταν πολιτικός όπως ο Περικλής ούτε θεωρητικός της ανοιχτής κοινωνίας όπως ο Πρωταγόρας, αλλά άσκησε κριτική στο δημοκρατικό πολίτευμα, στους θεσμούς του και τη λειτουργία τους έτσι όπως είχαν διαμορφωθεί στην εποχή του. Η κριτική του αυτή δεν τον κατέστησε εχθρό της 68 Βλ. Μπαγιόνα Α., σ Βλ. Guthrie W.K.C., ό.π., σ.128

Πλάτωνος Βιογραφία Δευτέρα, 23 Μάιος 2011 01:55

Πλάτωνος Βιογραφία Δευτέρα, 23 Μάιος 2011 01:55 Ο Πλάτων (427 π.χ. - 347 π.χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος από την Αθήνα, ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη. Το έργο του με τη μορφή φιλοσοφικών διαλόγων έχει σωθεί ολόκληρο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Ενότητα: 2 η Ελένη Περδικούρη Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Ενότητα 2 η Πλάτων Βιογραφία και έργα Γεννήθηκε τὸ 428/7 π. Χ. στην Αθήνα. Πέθανε το 347 π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

«Ο πλατωνικός διάλογος»

«Ο πλατωνικός διάλογος» «Ο πλατωνικός διάλογος» Εισαγωγή στους πλατωνικούς διαλόγους Τρόποι ανάγνωσης και ερµηνείας του πλατωνικού έργου ιάλογος και διαλεκτική Γιώργος Καµπάλιος Το έργο «ΑΚΑ ΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ - ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης video στο μάθημα των Αρχών Φιλοσοφίας (Β Λυκείου Γενική Παιδεία) 3 ο ΓΕ.Λ. ΠΕΙΡΑΙΑ 27 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015 Μαλεγιαννάκη

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΤΑΞΗ Β2

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΤΑΞΗ Β2 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012 13 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΑΝΝΑ ΜΠΑΜΠΟΥ ΛΗ ΧΑΡΑ ΜΑΚΑΡΟΓΛΟ Υ ΤΑΞΗ Β2 Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Η Κ Α Θ Η Γ Η Τ Ρ Ι Α :

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C)

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας; Ο Πρωταγόρας εξηγεί στον Σωκράτη τι διδάσκει στους νέους που παρακολουθούν τα μαθήματά του. Οι αντιρρήσεις του Σωκράτη. «Το μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα»

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Α] Ασκήσεις κλειστού τύπου (Σωστό Λάθος) Για τον Πλάτωνα οι καθολικές έννοιες, τα «καθόλου», δεν είναι πράγματα ξεχωριστά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν» 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ (ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ) Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων ή διαφορετικά, ομάδων

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Για τον Αριστοτέλη, όλες οι ενέργειες των ανθρώπων γίνονται για κάποιο τέλος, δηλαδή για κάποιο σκοπό που είναι ο ανώτερος όλων των αγαθών, την ευδαιμονία. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αικατερίνη Καλέρη, Αν. Καθηγήτρια το μάθημα Αισθητική διδάσκεται στο 4ο έτος, Ζ εξάμηνο εισάγει στις κλασσικές έννοιες και θεωρίες της φιλοσοφίας της τέχνης

Διαβάστε περισσότερα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα 1 Ένα γόνιμο μέλλον Ένα γόνιμο μέλλον χρειάζεται μια καλή συνείδηση στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα Χρειαζόμαστε οι Έλληνες να συνδεθούμε πάλι

Διαβάστε περισσότερα

Αριστοτέλη "Ηθικά Νικομάχεια" μετάφραση ενοτήτων 1-10 Κυριακή, 09 Δεκέμβριος :23 - Τελευταία Ενημέρωση Δευτέρα, 16 Σεπτέμβριος :21

Αριστοτέλη Ηθικά Νικομάχεια μετάφραση ενοτήτων 1-10 Κυριακή, 09 Δεκέμβριος :23 - Τελευταία Ενημέρωση Δευτέρα, 16 Σεπτέμβριος :21 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ» ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-10 Μετάφραση ΕΝΟΤΗΤΑ 1η Αφού λοιπόν η αρετή είναι δύο ειδών, απ τη μια διανοητική και απ την άλλη ηθική, η διανοητική στηρίζει και την προέλευση και την αύξησή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 1.Α. Ο ρόλος και η λειτουργία του Προλόγου ως δομικό στοιχείο της τραγωδίας: Ο πρόλογος μιας τραγωδίας αποτελεί τα πρώτο από τα απαγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ Διάλεξη 02: Εισαγωγή στον Πλάτωνα (β μέρος) Οι πλατωνικοί διάλογοι ως κείμενα μυθοπλασίας και (φιλοσοφικό θέατρο) πρόζας. Χρονολόγηση, ταξινόμηση,

Διαβάστε περισσότερα

1ος Πανελλαδικός Μαθητικός Διαγωνισμός Φιλοσοφικού Δοκιμίου. Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής Αρχαία ελληνική φιλοσοφία

1ος Πανελλαδικός Μαθητικός Διαγωνισμός Φιλοσοφικού Δοκιμίου. Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής Αρχαία ελληνική φιλοσοφία 1ος Πανελλαδικός Μαθητικός Διαγωνισμός Φιλοσοφικού Δοκιμίου Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής Αρχαία ελληνική φιλοσοφία προκριματική φάση 18 Φεβρουαρίου 2012 υπό την Αιγίδα του ΥΠΔΒΜΘ Διοργάνωση Τμήμα Φιλοσοφίας

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. ''

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. '' 1. '' Τίποτα δεν είναι δεδομένο. '' 2. '' Η μουσική είναι η τροφή της ψυχής. '' 3. '' Να κάνεις οτι έχει νόημα για σένα, χωρίς όμως να παραβιάζεις την ελευθερία του άλλου. '' 4. '' Την πραγματική μόρφωση

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ A') ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΤΡΙΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101)

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ (Φ101) 3η ενότητα: Θεμελιώδη ερωτήματα & κλάδοι της φιλοσοφίας Γιώργος Ζωγραφίδης Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµα Α1 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον καθένα: Α

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Θέµα Α1 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΕ. Θέμα: Απόδειξη του ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί είναι η ίδια η αγωγή των νέων στην Αθήνα.

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΕ. Θέμα: Απόδειξη του ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί είναι η ίδια η αγωγή των νέων στην Αθήνα. ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΕ Θέμα: Απόδειξη του ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί είναι η ίδια η αγωγή των νέων στην Αθήνα. Οι φορείς της αγωγής στην Αθήνα Βαθμίδες αγωγής Παιδευτικά μέσα A).. α).......

Διαβάστε περισσότερα

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Η γυναίκα ως σύζυγος και μητέρα Η γυναίκα ως πολεμικό λάφυρο Γυναίκα και επιτάφιες τιμές ηρώων Η τύχη του γυναικείου πληθυσμού μετά την άλωση μιας πόλης

Διαβάστε περισσότερα

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ. Απόσπασμα από το βιβλίο Ενδυναμώνοντας την Ψυχή Μέσω του Διαλογισμού από τον Ρατζίντερ Σινγκ

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ. Απόσπασμα από το βιβλίο Ενδυναμώνοντας την Ψυχή Μέσω του Διαλογισμού από τον Ρατζίντερ Σινγκ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ Απόσπασμα από το βιβλίο Ενδυναμώνοντας την Ψυχή Μέσω του Διαλογισμού από τον Ρατζίντερ Σινγκ Μέσα μας υπάρχουν περισσότερα πλούτη απ ό,τι μπορούμε ποτέ να συσσωρεύσουμε σ αυτήν τη γη.

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ Η Φιλοσοφία γεννήθηκε από την ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τον κόσμο που ζει, να καταλάβει τη φύση και τη δύναμη αυτών που τον τριγυρίζουν και να αποκτήσει μια κοσμοθεωρία

Διαβάστε περισσότερα

Ηθική ανά τους λαούς

Ηθική ανά τους λαούς Ηθική ανά τους λαούς Ηθική ως όρος Όταν μιλάμε για ηθική, εννοούμε κάθε θεωρία που θέτει αντικείμενο θεωρητικής εξέτασης την πρακτική συμπεριφορά του ανθρώπου. Η φιλοσοφική ηθική διακρίνεται επομένως τόσο

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ HMEΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑ Α A ) 2012

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ HMEΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑ Α A ) 2012 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ HMEΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑ Α A ) 2012 ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ εν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες με την ίδια λέξη, τη διεθνή σήμερα λέξη «λόγος»,

Διαβάστε περισσότερα

3. Ο Πλάτων. 1. Ποιο οντολογικό πρόβληµα προσπάθησε να επιλύσει ο Πλάτων µε τη θεωρία των ιδεών;

3. Ο Πλάτων. 1. Ποιο οντολογικό πρόβληµα προσπάθησε να επιλύσει ο Πλάτων µε τη θεωρία των ιδεών; 3. Ο Πλάτων Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Ποιο οντολογικό πρόβληµα προσπάθησε να επιλύσει ο Πλάτων µε τη θεωρία των ιδεών; 2. Ποια άποψη έχει ο Πλάτων για τις γνώσεις που προκύπτουν από τις αισθήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. 2 Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κεφάλαιο 1 ο 1.1 ΆΝΘΡΩΠΟΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΝ 1/6 Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 2014-2015

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 2014-2015 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Β1.Ο Πρωταγόρας παρουσιάζει στο σημείο αυτό μια ιδιαιτέρως ρηξικέλευθη τοποθέτηση σχετικά με την έννοια και το σκοπό της τιμωρίας. Η τιμωρία, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα δεν είναι εκδίκηση και

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο 2.3 Η γένεση της οικονομικής σκέψης (Ξενοφών, Αριστοτέλης) 2.3 Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα

Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα Κ. Σ. Δ. Μ. Ο. Μ. Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Η κοινότητα στεγαζόταν

Διαβάστε περισσότερα

πιθανολογησεων κτλ. Αν,δε, ο ίδιος ο ρήτορας εχει την διαλεκτική αρετή, τοτε τα ρητορικα εργαλεία ειναι ηδη στη διαθεση του.

πιθανολογησεων κτλ. Αν,δε, ο ίδιος ο ρήτορας εχει την διαλεκτική αρετή, τοτε τα ρητορικα εργαλεία ειναι ηδη στη διαθεση του. Φαίδρος Σχόλια Για τον Πλάτωνα, το ερωμένο αντικείμενο δεν είναι παρά αντανάκλαση του ιδεατού κάλλους. Πριν την έλξη, έχει προηγηθεί ένα μεταφυσικό γεγονός. Το κάλλος είναι σε ένα υπερβατολογικό επίπεδο,

Διαβάστε περισσότερα

Όταν δεν με ρωτάει κανείς, το ξέρω. μα αν τύχει και κάποιος με ρωτήσει, αν τύχει και προσπαθήσω να του το εξηγήσω, τότε δεν το ξέρω.

Όταν δεν με ρωτάει κανείς, το ξέρω. μα αν τύχει και κάποιος με ρωτήσει, αν τύχει και προσπαθήσω να του το εξηγήσω, τότε δεν το ξέρω. Όταν δεν με ρωτάει κανείς, το ξέρω. μα αν τύχει και κάποιος με ρωτήσει, αν τύχει και προσπαθήσω να του το εξηγήσω, τότε δεν το ξέρω. Αυγουστίνος, «Εξομολογήσεις» Αυτό που γράφει ο Ιερός Αυγουστίνος για

Διαβάστε περισσότερα

«Εκπαιδευτικές δραστηριότητες: κυνήγι θησαυρού»

«Εκπαιδευτικές δραστηριότητες: κυνήγι θησαυρού» «Εκπαιδευτικές δραστηριότητες: κυνήγι θησαυρού» Η ταξινόµηση µνηµείων σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες αναζήτησης. Παιχνίδι θησαυρού: «Ο Πλάτων ταξιδεύει στην περιοχή σου! Ένα φανταστικό ταξίδι...» Αθανασία

Διαβάστε περισσότερα

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Α/ Α Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Απλή Αν κάνετε αναζήτηση µιας λέξης σε ένα αρχαιοελληνικό σώµα κειµένων, αυτό που θα λάβετε ως αποτέλεσµα θα είναι: Μια καταγραφή όλων των εµφανίσεων της λέξης στο συγκεκριµένο

Διαβάστε περισσότερα

«ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΙ»

«ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΙ» 2 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΕΛΙΣΣΙΩΝ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ «ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΙ» Ομάδα εργασίας Α3 Βαλάντης Φωτάκης: ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ Αντώνης Φιλιππούσης: ΣΩΚΡΑΤΗΣ Αγγελική Στεργιούλα: ΖΑΝ

Διαβάστε περισσότερα

Αναπληρωτής Καθηγητής Γεώργιος Παύλος. 1 Ο πολιτισμός ευαθείον του ανθρώπου, η φαντασία της προόδου και ο φετιχισμός της τεχνικής

Αναπληρωτής Καθηγητής Γεώργιος Παύλος. 1 Ο πολιτισμός ευαθείον του ανθρώπου, η φαντασία της προόδου και ο φετιχισμός της τεχνικής ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Για τους ΦΟΙΤΗΤΕΣ του ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ & ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ Αναπληρωτής Καθηγητής Γεώργιος Παύλος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ Την έρευνα για τη φύση του την αρχίζει ο άνθρωπος θέτοντας στον εαυτό του την ερώτηση: «Ποιός είμαι; Τι είμαι;» Στην πορεία της αναζήτησης για την απάντηση, η ερώτηση διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ

Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΖΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΧΑΡΟΥΜΕΝΑ, ΑΝ Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΦΡΟΝΗΣΗ, ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΚΑΙ ΟΥΤΕ ΠΑΛΙ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός του μαθήματος: Η μελέτη διαστάσεων επιχειρηματικής κοινωνικής ευθύνης και ηθικής. Ανάπτυξη της φιλοσοφίας και ηθικής όπως αυτά τα θέματα αναπτύχθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. (σελ ) 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. (σελ ) 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 480-323 π.χ. (σελ. 98-114) 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β 1. Κίμων Α. Έκλεισε ειρήνη για 30 χρόνια 2. Εφιάλτης Β. Αριστοκρατικός, υπέρμαχος της συνεργασίας

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α ΚΕΙΜΕΝΟ 1) Διαβάζοντας το κείμενο, αντιλαμβανόμαστε ότι το φαινόμενο του ρατσισμού, έχει αρκετές συνέπειες και για εκείνον που το υποστηρίζει και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις Σελίδα 1 από 5 Απαντήσεις Β.1 Το συγκεκριμένο απόσπασμα αντλήθηκε από το 8 ο βιβλίο των Πολιτικών του Αριστοτέλη, που έχει ως θέμα του την παιδεία. Ήδη, από την πρώτη φράση του αποσπάσματος (ὅτι μέν οὖν

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα επηρεάζει έντονα Κίνα, Ιαπωνία, ανατολική και νοτιοανατολική Ασία.

Σήμερα επηρεάζει έντονα Κίνα, Ιαπωνία, ανατολική και νοτιοανατολική Ασία. ΚΟΜΦΟΥΚΙΟΣ Ο Κουμφουκιανισμός βασίστηκε στη διδασκαλία του κινέζου Κομφουκίου (6 ος αι. π.χ.), έδωσε έμφαση στην εκπαίδευση και στην μόρφωση. Χάρισε στον κόσμο αναρίθμητους επιστήμονες, εφευρέτες, τεχνικούς,

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ LypCh1:Layout 1 copy 11/13/08 8:53 PM Page 3 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΥΠΟΥΡΛΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008 LypCh1:Layout 1 copy 11/13/08 8:53 PM Page

Διαβάστε περισσότερα

Θουκυδίδου Περικλέους Ἐπιτάφιος

Θουκυδίδου Περικλέους Ἐπιτάφιος Κεφ. 44 (από μετάφραση) Θουκυδίδου Περικλέους Ἐπιτάφιος Θέμα: Παραμυθία προς τους γονείς των νεκρών Τα επιχειρήματα με τα οποία ο Περικλής προσπαθεί να μετριάσει τον πόνο των γονιών Τα επιχειρήματα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΛΑΙΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ. Ηθική Φορτισμένος και πολυσήμαντος όρος Εικόνα μιας «βαθύτερης εσωστρεφούς πραγματικότητας»

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

37 ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΑΣ 18 Απριλίου 2002

37 ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΑΣ 18 Απριλίου 2002 37 ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΑΣ 18 Απριλίου 2002 ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, «ΠΛΑΤΩΝΑ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ» ΤΑΞΗ: Γ, ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: Αρετή Πότσιου, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΗΣ: Νίκος Κοκκινάκης

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1. Λέξεις και νόημα Η γλώσσα αποτελείται από λέξεις. Η λέξη είναι το μικρότερο τμήμα της γλώσσας

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ. Διδάσκουσα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ. Διδάσκουσα ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ 2017-2018 Πολυξένη Ζινδριλή Διδάσκουσα 1 Η προσωκρατική περίοδος ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αισθητική ονομάζεται η επιστήμη που πραγματεύεται το καλό, το «ωραίο»,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία Ενδεικτικοί διδακτικοί στόχοι Οι διδακτικοί στόχοι για τη διδασκαλία της εισαγωγής προσδιορίζονται στο βιβλίο για τον καθηγητή, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι,

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ Οι άνθρωποι κάνουμε πολύ συχνά ένα μεγάλο και βασικό λάθος, νομίζουμε ότι αυτό που λέμε σε κάποιον άλλον, αυτός το εκλαμβάνει όπως εμείς το εννοούσαμε. Νομίζουμε δηλαδή ότι ο «δέκτης» του μηνύματος το

Διαβάστε περισσότερα

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου]

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας: Σεμίραμις Αμπατζόγλου Τάξη: Γ'1 Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Η Ελλάδα στα Βαλκάνια και στον κόσµο χθες, σήµερα και αύριο

Η Ελλάδα στα Βαλκάνια και στον κόσµο χθες, σήµερα και αύριο Η Ελλάδα στα Βαλκάνια και στον κόσµο χθες, σήµερα και αύριο Χωρίς αµφιβολία οι αρχαίοι Έλληνες στοχαστές, ποιητές και φιλόσοφοι πρώτοι έχουν αναπτύξει τις αξίες πάνω στις οποίες θεµελιώνεται η Ευρωπαϊκή

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 3: Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 3: Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 3: Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων. Σχολικό Έτος Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων. Σχολικό Έτος Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων Σχολικό Έτος 2017-2018 Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΣΟΦΟΚΛΗΣ Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ηλιοπούλου Φωτεινή ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Κορυφαίος

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 4 Οκτωβρίου 2014 Τμήμα Α Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ 7 ΑΙΩΝΕΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 2017

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 2017 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 2017 Α1. Στις άλλες δηλαδή ικανότητες, όπως ακριβώς λες εσύ, αν κάποιος ισχυρίζεται ότι είναι ικανός αυλητής ή ικανός σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη, στην οποία δεν είναι,

Διαβάστε περισσότερα

«Φυσική Αγωγή στο δημοτικό σχολείο. Πως βλέπουν το μάθημα οι μαθητές του σχολείου.»

«Φυσική Αγωγή στο δημοτικό σχολείο. Πως βλέπουν το μάθημα οι μαθητές του σχολείου.» «Φυσική Αγωγή στο δημοτικό σχολείο. Πως βλέπουν το μάθημα οι μαθητές του σχολείου.» «Ποιο είναι το αγαπημένο σου μάθημα;» Μία κλασσική ερώτηση για κάθε παιδί οποιασδήποτε βαθμίδας της εκπαίδευσης. Ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ημερομηνία: Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη φυσιογνωμία και στον ρόλο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΟΜΑ Α Α Α.1 Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθµούς της Στήλης Α και δίπλα σε κάθε αριθµό το γράµµα της Στήλης Β, που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαίοι μαθηματικοί απέδειξαν έπειτα από 40 χρόνια τη θεωρία περί της ύπαρξης του Θεού του Γκέντελ με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή

Ευρωπαίοι μαθηματικοί απέδειξαν έπειτα από 40 χρόνια τη θεωρία περί της ύπαρξης του Θεού του Γκέντελ με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή Ευρωπαίοι μαθηματικοί απέδειξαν έπειτα από 40 χρόνια τη θεωρία περί της ύπαρξης του Θεού του Γκέντελ με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή Καθηγητή Χάρη Βάρβογλη 1 / 6 Υπάρχει Θεός; Το ερώτημα αυτό απασχολεί

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 7 Ιουνίου 2014 ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΩΝ 2013-2014 ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΤΜΗΜΑΤΑ 2013-2014 (ΚΑΘΕ ΣΑΒΒΑΤΟ) 1.Φιλοσοφία παιδιών και εφήβων (εισηγήτρια: Ελένη

Διαβάστε περισσότερα

Αυτά συμβαίνουν σε επίπεδο αισθητού δηλαδή ύλης, τι γίνεται όμως σε επίπεδο νοητού, δηλαδή καταστάσεων, γεγονότων κτλ;

Αυτά συμβαίνουν σε επίπεδο αισθητού δηλαδή ύλης, τι γίνεται όμως σε επίπεδο νοητού, δηλαδή καταστάσεων, γεγονότων κτλ; Όλοι έχουμε ακούσει για το συνειδητό και το υποσυνείδητο. Το υποσυνείδητο είναι μια αποθήκη πληροφοριών από την οποία αντλούμε εικόνες ήχους κτλ για να αποκωδικοποιήσουμε κάτι. Π.χ. σπάει ένα γυαλί, τα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. α. Λάθος β. Λάθος γ. Σωστό δ. Λάθος ε. Σωστό

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. α. Λάθος β. Λάθος γ. Σωστό δ. Λάθος ε. Σωστό ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη σχέση μεταξύ των όρων παιδεία και εκπαίδευση. Αρχικά, κάνει μία ιστορική αναδρομή στο παρελθόν και παραθέτει τους διαφορετικούς ορισμούς που δόθηκαν για την παιδεία,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Â Αφηγηματική τεχνική είναι η προοικονομία. Με όσα αναφέρει ο ποιητής σε κάποιους στίχ ους, μας προϊδεάζει (μας δίνει μια ιδέα) τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν, ώστε να είμαστε λίγο πολύ προετοιμασμένοι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ HMEΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑ Α A ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑ Α Β ) ΤΡΙΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί;

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Παιδιά θεωρούνται όλα τα αγόρια και τα κορίτσια από 0 έως 18 ετών. Ποια είναι τα δικαιώματα του παιδιού; Σύμφωνα με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα των παιδιών Απαγόρευση διακρίσεων

Διαβάστε περισσότερα

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1 1 a) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Κείμενο Η γλώσσα ως αξία Μιλώντας για τη γλώσσα ως αξία-πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΕ. Λ. ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Διδάσκων στην ΑΣΠΑΙΤΕ / Παράρτημα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη).

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη). ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη). 1. Σ ένα πολιτισμό όπου επικρατεί το εμπορικό πνεύμα και η

Διαβάστε περισσότερα

3. Η θεωρία του Αριστοτέλη για τη µεσότητα

3. Η θεωρία του Αριστοτέλη για τη µεσότητα 3. Η θεωρία του Αριστοτέλη για τη µεσότητα Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Σε ποια θεµελιακή θεωρία στηρίζει ο Αριστοτέλης την ηθική του φιλοσοφία; Να την αναπτύξετε σύντοµα. 2. Πώς προσδιορίζει ο

Διαβάστε περισσότερα

Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο. Οδηγός μελέτης

Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο. Οδηγός μελέτης Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο Οδηγός μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος, Σημειώσεις Το περίγραμμα το μαθήματος; με αποσπάσματα και περιλήψεις

Διαβάστε περισσότερα

Γενικό Λύκειο Ζεφυρίου Τμήματα : Α1 Α2

Γενικό Λύκειο Ζεφυρίου Τμήματα : Α1 Α2 Γενικό Λύκειο Ζεφυρίου Τμήματα : Α1 Α2 1 Τα Δικαιώματα Των Παιδιών Μαθητές : Νίκος Τσουκανάς Σπύρος Κούφαλης Αναστάσης Παπαχρήστος Σπύρος Φραγκούλης Τάσος Χούσος Εκπαιδευτικοί Δρεπανόπουλος Νίκος, Γυμναστής

Διαβάστε περισσότερα

Επιμέλεια : Πάνου Εμμανουήλ ( )

Επιμέλεια : Πάνου Εμμανουήλ ( ) Επιμέλεια : Πάνου Εμμανουήλ (1054843) Ο όρος «Παιδαγωγική» αφορά την επιστήμη της αγωγής των παίδων κατά την αρμόζουσα ανατροφή και μόρφωση αυτών. Παιδαγωγική παιδί + αγωγή Η Παιδαγωγική ορίζει την αγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Project: Δάσκαλος-Μαθητής

Project: Δάσκαλος-Μαθητής Project: Δάσκαλος-Μαθητής Υπόθεμα: Σύγκριση διδασκαλίας στην αρχαία Ελλάδα και στο μέλλον (Μέσα, τρόποι και χώρος διδασκαλίας) Ομάδα 1 Ρονάλντο Μοράβα Θωμάς Μάρκου Ηλίας Μάνος Μπακαλίδης Νίκος Μπογδάνης

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1. α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Μύθοι Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Ορισμός : Προσπαθώντας να δώσουμε έναν ορισμό στο µζύθο µπορθούμε να πούμε ότι είναι µια φανταστική, πλαστή διήγηση µε στοιχεία συχνά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑΑΝΤΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ: «Ο ΚΗΠΟΣ ΜΕ ΤΑ ΡΟΔΑ» ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΑΔΑΜ

ΣΑΑΝΤΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ: «Ο ΚΗΠΟΣ ΜΕ ΤΑ ΡΟΔΑ» ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΑΔΑΜ ΣΑΑΝΤΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ: «Ο ΚΗΠΟΣ ΜΕ ΤΑ ΡΟΔΑ» ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΑΔΑΜ Τα παιδιά του Αδάμ είναι τα άκρα ενός σώματος, Μοιράζονται όλα την ίδια ρίζα. Όταν ένα άκρο περνάει τις μέρες του

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευομένων- Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού

Αξιολόγηση και Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευομένων- Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού Αξιολόγηση και Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευομένων- Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού Σεντελέ Αικατερίνη, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αξιολόγησα τους μαθητές μου θεωρώντας την αξιολόγηση σαν μια διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με προβληματισμούς για την αλήθεια και τη γνώση. Απηχεί τις

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΔΥΝΑΜΩΜΕΝΗ ΨΥΧΗ. του Ρατζίντερ Σινγκ Απόσπασμα από το βιβλίο: «Διαλογισμός για την Ενδυνάμωση της Ψυχής σας»

Η ΕΝΔΥΝΑΜΩΜΕΝΗ ΨΥΧΗ. του Ρατζίντερ Σινγκ Απόσπασμα από το βιβλίο: «Διαλογισμός για την Ενδυνάμωση της Ψυχής σας» Η ΕΝΔΥΝΑΜΩΜΕΝΗ ΨΥΧΗ του Ρατζίντερ Σινγκ Απόσπασμα από το βιβλίο: «Διαλογισμός για την Ενδυνάμωση της Ψυχής σας» Μέσα μας υπάρχουν περισσότερα πλούτη απ ό,τι μπορούμε ποτέ να συσσωρεύσουμε σ αυτή τη Γη.

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Δευτέρα, 16 Νοεμβρίου 2015 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Κατερίνα Δ. Χατζοπούλου Σας καλωσορίζουμε στις συναντήσεις του Συλλόγου Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας συν

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Ειρήνη Σταματούδη, LL.M., Ph.D. Διευθύντρια Ο.Π.Ι.

Εισαγωγή. Ειρήνη Σταματούδη, LL.M., Ph.D. Διευθύντρια Ο.Π.Ι. Εισαγωγή Ο οδηγός που κρατάς στα χέρια σου είναι μέρος μιας σειράς ενημερωτικών οδηγών του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Σκοπό έχει να δώσει απαντήσεις σε κάποια βασικά ερωτήματα που μπορεί να έχεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER 1 Α Ομάδα «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου

Διαβάστε περισσότερα