Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Λογιστικής. Θέμα πτυχιακής εργασίας:

Transcript

1 ΤΕΧ Ν Ο Λ Ο ΓΙΚ Ο ΕΚ Π Α ΙΔ ΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ Κ Α Β Α Λ Α Σ Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Λογιστικής Θέμα πτυχιακής εργασίας: «Η ΡΟΔΟΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΑΠΌ ΤΟ 2000 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. ΑΜΕΣΑ ΜΕΤΡΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΚΑΙΡΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ» Υποβληθείσα στην Καθήγητρια Αναγνώστου Δήμητρα από την Σπουδάστρια ΣΠΥΡΙΔΟΥ ΣΤΕΛΛΙΝ Α Καβάλα

2 Π ΙΝ ΑΚΑΣ Π ΕΡΙΕΧΟ Μ ΕΝ Ω Ν ΠΡΟΛΟΓΟ Σ 5 ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΜΑΣ ΚΑΝΟΥΝ ΝΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΡΟΔΟ. 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Π ΡΩ ΤΟ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟ ΥΡΙΣΜ Ο Υ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Τ Ο Υ 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 38 ΡΟ Δ Ο Σ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ 38 Κ λ α σ ικ ή Π ε ρ ίο δ ο ς 39 Β υ ζ α ν τ ιν ή Π ε ρ ίο δ ο ς 40 Ιπ π ο τ ικ ή Π ε ρ ίο δ ο ς 40 Ο θ ω μ α ν ικ ή Π ε ρ ίο δ ο ς 42 Ιτ α λ ικ ή Π ε ρ ίο δ ο ς 43 Σ ύ γ χ ρ ο ν η Π ε ρ ίο δ ο ς Γενικά Στοιχεία για την Π εριοχή 44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 46 ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ 46 2

3 3.1. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ 46 Μεγαλύτερα γεγονότα - εκδηλώσεις 46 Τα Ανθεστήρια Η ΜΕΣΣΑΙΩΝΙΚΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΟ ΜΟΥΣΕΊΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΤΈΧΝΗΣ 57 Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης 58 Νέα Πινακοθήκη Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΡΟ Δ Ο Υ ΡΟΔΙΑΚΗ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ 60 Η Ροδίτικη Κουζίνα 60 Τα Ροδίτικα κρασιά 61 Διασκέδαση 61 Αγορές ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΗΣ Ρ Ο Δ Ο Υ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΡΟΔΙΑΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΡΟΔΙΑΚΟΥ ΤΟ ΥΡΙΣΜ Ο Υ 68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑ ΡΤΟ 71 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ 72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ 73 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 73 3

4 5.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜ ΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚ ΕΣ ΛΟΓΟΙ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΣΤΗ ΡΟΔΟ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ Ρ Ο Δ Ο 93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ 95 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΠΙΠΕΔΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ 98 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ 99 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΣ ΤΟ ΥΡΙΣΜ Ο Σ 102 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 104 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 106 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΜΑΣ ΚΑΝΟΥΝ ΝΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΡΟΔΟ. Η Ρόδος ως το μεγαλύτερο νησί και ως πρωτεύουσα της Δωδεκανήσου διαθέτει πληθώρα υποδομών, εγκαταστάσεων και υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση, ικανοποίηση των αναγκών των τουριστών. Το νησί έχει σημαντική παράδοση στον τουρισμό και διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό φυσικών, τουριστικών πόρων και προϊόντων. Επιπλέον διαθέτει μια συγκροτημένη εικόνα ως περιοχή εφόσον αποτελεί έναν από τους παραδοσιακούς προορισμούς του τουρισμού διακοπών διεθνώς. Οι κυριότερες μορφές τουρισμού που προσφέρονται στο νησί είναι: Ο Τουρισμός Διακοπών Καλοκαιριού Ο Επαγγελματικός Τουρισμός Ο Τουρισμός Καζίνο Ο Πολιτιστικός Τουρισμός Ο Εκπαιδευτικός Τουρισμός Ο Συνεδριακός Τουρισμός Ο Θαλάσσιος Τουρισμός Ειδικότερα τα στοιχεία που συνθέτουν το «τουριστικό προϊόν» του νησιού είναι οι φυσικοί πόροι όπου διακρίνονται στο κλίμα, παραλίες, φυσικό περιβάλλον, γεωλογικοί πόροι, αγροτικά τοπία και το θαλάσσιο περιβάλλον. Το κλίμα που επικρατεί στο νησί και γενικότερα στο Νότιο Αιγαίο θεωρείται παραδοσιακά ένας ισχυρός παράγοντας που οδήγησε στη μέχρι σήμερα ανάπτυξη του τουρισμού. Οι παραλίες αποτελούν σε συνδυασμό με το κλίμα, τους βασικότερους πόρους πάνω στους οποίους έχει στηριχθεί το κυρίαρχο μέχρι σήμερα «τουριστικό προϊόν» του νησιού. Μάλιστα αρκετές παραλίες έχουν χαρακτηρισθεί με το διακριτικό σήμα της «Γαλάζιας Σημαίας» όπως οι παραλίες (Λάρδου, Άντονι Κουίν, Κιοτάρι, Τραγανού και άλλες.) 5

6 Το πλούσιο φυσικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από την επικράτηση οικοσυστημάτων όπου υπάρχει πυκνή και υψηλή βλάστηση στο μεγαλύτερο ποσοστό έκτασης του νησιού. Συγκεκριμένα (φυσικό δάσος κυπαρισσιού στον Έμπωνα, Πευκώνα του Προφήτη Ηλία, το Ροδίνι, ο Λόφος της Φιλέρημου) όπου έχουν χαρακτηρισθεί ως «Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους». Ακόμη άλλοι παράγοντες που συνθέτουν το «τουριστικό προϊόν» της Ρόδου είναι οι πολιτιστικοί πόροι όπως τα μνημεία παγκόσμιας ακτινοβολίας, οι αρχαιολογικού χώροι και νεώτερα μνημεία, τα διάφορα μουσεία, οι παραδοσιακοί οικισμοί, η παραδοσιακή μουσική, οι παραδοσιακοί χοροί και τέλος τα ήθη και έθιμα του τόπου. Οι λόγοι που μας έκαναν να ασχοληθούμε με τον τουρισμό στην Ρόδο είναι να καταγράψουμε την υφιστάμενη κατάσταση του τουρισμού που επικρατεί στο νησί,να την αναλύσουμε και να αναδείξουμε τις προοπτικές ανάπτυξης. Ειδικότερα σκοπός μας είναι να παρουσιάσουμε τον σπουδαίο ρόλο που παίζει ο τουρισμός ως βιομηχανικός παράγοντας σε διάφορους τομείς στο νησί. Ένας επιπρόσθετος σκοπός μας είναι να διαπιστώσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το «τουριστικό προϊόν» και να καταγράψουμε τους τρόπους λύσεις που προτείνουν οι διάφοροι φορείς και αν όλα αυτά γίνονται στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης. Και τέλος να παραθέσουμε τα δικά μας συμπεράσματα και τις προτάσεις για βελτίωση. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1.0.Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ «Ο τουρισμός, είναι φαινόμενο με τεράστιες επιπτώσεις τόσο στον κοινωνικό όσο και τον οικονομικό τομέα, οφείλει κατ' αρχή την ονομασία του στις λέξεις tour και tourisme που τόσο στην αγγλική όσο και στη γαλλική γλώσσα σημαίνουν «γυρο - περιήγηση». Το περιεχόμενό της είναι διπλό. Αφορά, από τη μια πλευρά, τη μετακίνηση των ανθρώπων, ατομική ή ομαδική, από τον τόπο τους, κατά κύριο λόγο για αναψυχή, ανάπαυση ή πνευματική καλλιέργεια. Από την άλλη πλευρά όμως, αναφέρεται και στην όλη οργανωμένη προσπάθεια μιας χώρας να προσελκύσει, να υποδεχθεί αλλά και να συγκρατήσει τα άτομα αυτά που μετακινούνται από τον τόπο κατοικίας τους για τον παραπάνω σκοπό. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Τουρισμού και τον ΟΟΣΑ ο τουρισμός περιλαμβάνει όλα τα ταξίδια άνω των 24 ωρών για λόγους ψυχαγωγίας, δουλειάς, σπουδών, υγείας. Η Διεθνής Ακαδημία Τουρισμού πάλι, θεωρεί τον τουρισμό ως το σύνολο των ανθρωπίνων μετακινήσεων και δραστηριοτήτων που προκύπτουν από αυτές και προκαλούνται από την εξωτερίκευση και την πραγματοποίηση του πόθου απόδρασης που αδρανεί σε κάθε άτομο σε διάφορους βαθμούς και σε διαφορετική έκταση. Τέλος, το Ευρωκοινοβούλιο υιοθέτησε τον παρακάτω ορισμό: «Τουρισμός είναι το σύνολο των σχέσεων και των φαινομένων που συνδέονται με τα ταξίδια και τη διαμονή των προσώπων, για τα οποία ο τόπος αυτός δεν είναι ο τόπος ούτε της κατοικίας τους αλλά ούτε και της μόνιμης εργασίας τους» Λ Ο τουρισμός, Είναι μια τεράστια βιομηχανία, συνισταμένες της οποίας είναι: Ευθυμιατου Αντωνία (1987) «Στοιχεία Τουριστικής Νομοθεσίας» Εκδ. Σακκουλα, Αθήνα, σελ. 9 7

8 Οι καταλυματικές μονάδες π.χ. ξενοδοχεία, μοτέλ, ενοικιαζόμενα δωμάτια, διαμερίσματα, ξενώνες κλπ. Οι επισιτιστικές μονάδες, οι οποίες καλύπτουν τις ανάγκες διατροφής των ταξιδιωτών, όπως είναι τα εστιατόρια, οι ταβέρνες, τα μπαρ, τα εστιατόρια γρήγορης εξυπηρέτησης (fast food) κλπ. Οι επιχειρήσεις μεταφοράς, οι οποίες καλύπτουν τις ανάγκες μετακίνησης των ταξιδιωτών, όπως είναι οι αεροπορικές και οι ναυτιλιακές εταιρείες, οι εταιρείες μεταφοράς επί χερσαίου εδάφους (τρένα, λεωφορεία) ακόμη και οι επιχειρήσεις ενοικίασης αυτοκινήτων. Τα τουριστικά / ταξιδιωτικά γραφεία. Σε αντίθεση με τους άλλους κλάδους της τουριστικής βιομηχανίας, οι οικονομικές μονάδες που περιλαμβάνονται στο τμήμα αυτό είναι εγκατεστημένες στο σημείο που ξεκινά ο ταξιδιώτης (τόπος προέλευσης) και όχι στον τόπο του προορισμού του. Ο ταξιδιωτικός πράκτορας δίνει απαντήσεις στις ερωτήσεις που ενδεχομένως να έχει ο ταξιδιώτης και ενεργεί για λογαριασμό του όσον αφορά στο σχεδιασμό του ταξιδιού και στις απαραίτητες εκ των προτέρων ενέργειες που πρέπει να γίνουν (π.χ. κράτηση εισιτηρίου και καταλύματος, έκδοση εισιτηρίων και διαβατηρίων, άδειες παραμονής, εξασφάλιση ενοικιαζόμενου αυτοκινήτου, λοιπές μετακινήσεις κλπ.). Οι μονάδες - εγκαταστάσεις αναψυχής. Ο συγκεκριμένος τομέας αποτελείται από ένα συνδυασμό επιχειρήσεων και δραστηριοτήτων, π.χ. πάρκα και ειδικά διαμορφωμένοι φυσικοί χώροι για αναψυχή (υδροπάρκα, γήπεδα γκολφ), χιονοδρομικά κέντρα, εκδρομές με ειδικά διαμορφωμένα πλοιάρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις κλπ. Διάφορες άλλες επιχειρήσεις, οι οποίες ικανοποιούν δευτερεύουσες ανάγκες των ταξιδιωτών, όπως π.χ. καταστήματα που πωλούν διάφορα είδη εθνικού ή τοπικού χαρακτήρα ως αναμνηστικά (souvenirs), καταστήματα φωτογραφικών ειδών και εμφάνισης φιλμ κλπ. Πέραν των προϊόντων και των υπηρεσιών των παραπάνω τομέων, οι τουρίστες καταναλώνουν ή κάνουν χρήση αγαθών και υπηρεσιών που κατά κύριο λόγο παρέχονται στους κατοίκους των περιοχών που επισκέπτονται όπως 8

9 π.χ. ταχυδρομεία, πρακτορεία τύπου, κομμωτήρια, κινηματοθέατρα, καταστήματα πώλησης τροφίμων κλπ. Οι δύο βασικοί πόλοι του τουριστικού κυκλώματος είναι οι τουρίστες και τα καταλύματα προς τα οποία πρόκειται να μετακινηθούν. Τα καταλύματα και οι συμπληρωματικές υπηρεσίες διαμορφώνουν το τουριστικό προϊόν που προσφέρει ο προορισμός. Οι «μεμονωμένοι» τουρίστες (όσοι ταξιδεύουν εκτός γκρουπ), επιλέγουν οι ίδιοι το κατάλυμα στο οποίο πρόκειται να διαμείνουν, οι δε συμπληρωματικές υπηρεσίες επιλέγονται συνήθως κατά τη διάρκεια της παραμονής στον τόπο του προορισμού. Αντίθετα, οι τουρίστες που μετακινούνται ομαδικώς, καταφεύγουν στις υπηρεσίες κάποιου ταξιδιωτικού γραφείου. Ο τουριστικός πράκτορας διαμορφώνει ένα προϊόν γνωστό ως τουριστικό πακέτο, το οποίο περιλαμβάνει τις υπηρεσίες μεταφοράς, διαμονής και ημιδιατροφής ή πλήρους διατροφής, ενώ συχνά συμπληρώνεται και με υπηρεσίες ψυχαγωγίας και ξενάγησης. Στη σημερινή εποχή της πλήρους πληροφόρησης, ο τουρίστας δεν είναι πλέον υποχρεωμένος να καταφύγει στις υπηρεσίες κάποιου ταξιδιωτικού γραφείου. Μέσω του διαδικτύου (Internet) μπορεί να επιλέξει το ξενοδοχείο της αρεσκείας του, το μέσο μεταφοράς που επιθυμεί, καθώς και πλήθος άλλων συμπληρωματικών υπηρεσιών με αποτέλεσμα ο κάθε πελάτης να διαμορφώνει το δικό του τουριστικό πακέτο. Από την άλλη πλευρά, όλο και περισσότερες τουριστικές επιχειρήσεις διατηρούν τις δικές τους ιστοσελίδες (sites) και κατά συνέπεια το τουριστικό προϊόν μορφοποιείται και προβάλλεται στον κυβερνοχώρο. Με τον τρόπο αυτό εκτιμάται ότι ενισχύεται ο ρόλος του καταλύματος στην τουριστική βιομηχανία, ενώ ο υποψήφιος τουρίστας αποκτά τη δυνατότητα να επικοινωνεί απ' ευθείας με τους παραγωγούς τουριστικών. 2 υπηρεσιών. 2 2 Ηγουμενακης Ν.Γ., Κραβαριτης Κ.Ν., Λύτρας Π.Ν., 2000, «Εισαγωγή στον τουρισμό», Interbooks, Αθήνα 9

10 1.1.ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Από πλευράς διακινούμενων προσώπων:σε Εξωτερικό και Εσωτερικό τουρισμό α) Εσωτερικός τουρισμός: περιλαμβάνει όλες τις μετακινήσεις που πραγματοποιούνται από ημεδαπούς τουρίστες μέσα στην χώρα ή και από αλλοδαπούς,που είναι όμως μόνιμοι κάτοικοι της χώρας. β) Εξωτερικός τουρισμός: περιλαμβάνει τις μετακινήσεις των ξένων τουριστών μέσα σε μια χώρα,καθώς και των ημεδαπών που όμως μένουν μόνιμα στο εξωτερικό. Ο εξωτερικός τουρισμός ενδιαφέρει τις χώρες από την πλευρά της εισροής ξένου συναλλάγματος. Από πλευράς εξυπηρετούμενων και εξυπηρετούντων προσώπων α) Ενεργητικός τουρισμός:περιλαμβάνει την διακίνηση ατόμων ή ομάδων κάτω από την ιδιότητα του τουρίστα. β) Παθητικός τουρισμός: περιλαμβάνει την οργάνωση και την εκμετάλλευση της διακίνησης των τουριστών από επαγγελματίες ή από υπηρεσίες. Επίσης μπορεί να διακριθεί σε τουρισμό υποδοχής και διακίνησης και προβολής υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες υποδοχής και διακίνησης αναφέρονται στην ύπαρξη ξενοδοχείων, συγκοινωνιών, οργανωμένων εκδρομών κλπ, ενώ οι υπηρεσίες προβολής αναφέρονται στις ενέργειες για την προώθηση τουριστών. Από πλευράς εποχής, όταν υπάρχει τουριστική κίνηση υπάρχει και η διάκριση του εποχικού τουρισμού. Ο εποχικός τουρισμός μπορεί να αναφέρεται σε θερινό τουρισμό και χειμερινό τουρισμό. 10

11 Η τουριστική κίνηση όμως μπορεί να είναι συνεχής σε όλη την διάρκεια του χρόνου. Σκοπός όλων είναι η τουριστική κίνηση να είναι συνεχής όλο τον χρόνο καθώς έτσι αποφέρει περισσότερα χρήματα. Από πλευράς ατομικής η ομαδικής μετακίνησης α) Ατομικός τουρισμός: είναι ο τουρισμός που αναφέρεται σε ένα ή περισσότερα άτομα και πραγματοποιείται έπειτα από δική τους πρωτοβουλία και διοργάνωση. β) Συλλογικός τουρισμός: είναι η οργανωμένη συλλογική μετακίνηση ατόμων που οργανώνεται και εκτελείται από τουριστικά γραφεία, επιχειρήσεις μεταφορών και οποιαδήποτε άλλη κρατική ή ιδιωτική οργάνωση. Από πλευράς κοινωνικής μέριμνας Η διάκριση γίνεται σε κοινωνικού τουρισμού, δηλαδή τουρισμού που οργανώνεται για τις οικονομικά ασθενέστερες κοινωνικές τάξεις. Στην διάκριση αυτή περιλαμβάνονται και όλες οι εργασίες που αναφέρονται στο είδος αυτό της τουριστικής κίνησης. Στον κοινωνικό τουρισμό λαμβάνονται κάποια μέτρα για τους εργαζομένους και την αξιοποίηση των διακοπών τους. Αυτά τα μέτρα αρχίζουν από την απλή παροχή ταξιδιωτικών διευκολύνσεων για τις σχετικές μετακινήσεις, προχωρούν στη χορήγηση διάφορων εκπτώσεων, την οργάνωση εργατικών κατασκηνώσεων, την χορήγηση αδειών με πλήρεις αποδοχές. Από πλευράς επιδιωκόμενου σκοπού Σε αυτήν την κατηγορία ανάλογα με τον σκοπό ο τουρισμός παίρνει και την ανάλογη μορφή. Ενδεικτικά οι μορφές είναι : 11

12 Εκπαιδευτικός τουρισμός, είναι ένα είδος συλλογικού τουρισμού που πραγματοποιείται από ή υπέρ σπουδαστών για την εκτέλεση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των σχολών που φοιτούν. Τεγνικός τουρισμός, είναι ένα είδος τουρισμού όπου συνδυάζεται η απόλαυση των φυσικών καλλονών και των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων με την γνωριμία των επιτευγμάτων της τεχνικής και της επιστήμης. Αθλητικός τουρισμός, είναι ένα είδος τουρισμού που το κύριο περιεχόμενο της ατομικής ή συλλογικής μετακίνησης είναι η συμμετοχή ή παρακολούθηση αθλητικών αγώνων. Θρησκευτικός τουρισμός, αναφέρεται σε ατομική ή συλλογική μετακίνηση με σκοπό το προσκύνημα ιερών τόπων ή την συμμετοχή σε θρησκευτικές εκδηλώσεις. Μορφωτικός τουρισμός, αποσκοπεί στην διερεύνηση των μορφωτικών οριζόντων των μετακινούμενων. Κατά ένα λόγο ταυτίζεται με τον εκπαιδευτικό τουρισμό καθώς έχουν τον ίδιο σκοπό, διαφέρουν όμως από πλευράς ιδιότητας των μετακινούμενων προσώπων. Αργαιολονικός τουρισμός, σκοπός του είναι η επίσκεψη, θεώρηση και η μελέτη αρχαιολογικών χώρων. Ψυγανωνικός τουρισμός, το είδος αυτό αποσκοπεί στην ψυχαγωγία ο του μετακινούμενου προσώπου με διάφορες διασκεδάσεις3. Ο μαζικός τουρισμός έχει διαπιστωθεί ότι προκαλεί πολλές επιπτώσεις στο περιβάλλον και την κοινωνία διαφόρων χωρών και για τον λόγο αυτό πολλές χώρες έχουν στραφεί προς την υιοθέτηση του βιώσιμου τουρισμού προκειμένου να μπορέσουν να πετύχουν αειφορία και διατηρησιμότητα. Η λύση του βιώσιμου τουρισμού είναι η μόνη δίοδος για την επίλυση των προβλημάτων που έχουν προκληθεί από τον τουρισμό. 3 Βαρβαρεσος, Σ., 1997, τουρισμός οικονομικές προσεγγίσεις, Προμποπος 12

13 Ο μαζικός τουρισμός έχει κορεστεί σημαντικά και για να μην περιοριστεί ο τουρισμός επιδιώχθηκε η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού οι οποίες έχουν την ικανότητα να αξιοποιούν αν ανάλογα το τουριστικό προϊόν που έχει να προβάλει η κάθε περιοχή. Οι εναλλακτικές αυτές μορφές τουρισμού, σε αντίθεση με τον παραδοσιακό μαζικό τουρισμό έχει σαν σκοπό τον σεβασμό προς το περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά μιας χώρας καθώς επίσης και την δημιουργία νέων τρόπων προσέλευσης τουριστών. Βέβαια για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται η ανάπτυξη υποδομών που θα αναδεικνύουν τον εναλλακτικό τουρισμό, η βελτίωση της ποιότητας των τουριστικών υπηρεσιών και η προστασία του περιβάλλοντος μέσω της πληροφόρησης των τουριστών. Οι πιο σημαντικές εναλλακτικές μορφές τουρισμού είναι οι εξής4: 1. Τουρισμός αναψυχής Αυτή η μορφή τουρισμού λόγω της μεγάλης ζήτησης που έχει καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της τουριστικής αγοράς και σχετίζεται άμεσα με την ανάγκη του ανθρώπου για διασκέδαση και αναψυχή. Στον τουρισμό αναψυχής ο τουρίστας επιλέγει να μετακινηθεί σε περιοχές στο εσωτερικό μιας χώρας είτε στο εξωτερικό. Για να αναπτυχθεί ο τουρισμός αναψυχής είναι αναγκαίο να υπάρξουν και οι κατάλληλες υποδομές οι οποίες θα περιλαμβάνουν την κατασκευή τουριστικών καταλυμάτων, την ύπαρξη συγκοινωνιών και την ανάπτυξη μέσων ψυχαγωγίας. 2. Μορφωτικός τουρισμός Ο μορφωτικός τουρισμός επιδιώκει την συμμετοχή των τουριστών σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως είναι οι επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, τα μουσεία, οι 4 Ηγουμενάκης Ν.Γ., Κραβαρίτης Κ.Ν., Λύτρας Π.Ν., 2000, «Εισαγωγή στον τουρισμό», ΙπϊθΓόοοΚε, Αθήνα 13

14 πινακοθήκες, η παρακολούθηση συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων. Ο μορφωτικός τουρισμός στην Ελλάδα είναι ακόμα περιορισμένος και για να μπορέσει να αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο προϋποθέτει την ύπαρξη θεάτρων, την δημιουργία παραστάσεων και ανάπτυξη εκθέσεων ζωγραφικής. 3. Εκθεσιακός Τουρισμός Ο εκθεσιακός τουρισμός αναφέρεται στον συνδυασμό των διαφόρων εκθέσεων με τον τουρισμό. Οι τουρίστες - επισκέπτες μπορούν να συνδυάζουν την αναψυχή με την επαγγελματική ενημέρωση και να παρευρίσκονται σε διάφορες εκθέσεις που πραγματοποιούνται. 4. Τουρισμός υγείας Ο τουρισμός υγείας επιδιώκει την διατήρηση ή την αποκατάσταση της υγείας των τουριστών. Οι βασικοί χρήστες αυτής της κατηγορίας τουρισμού είναι τα της τρίτης ηλικίας τα οποία συχνά επιλέγουν να ταξιδεύουν σε περιοχές που έχει ιαματικά λουτρά. Επίσης αναφέρεται και σε άτομα με υψηλά εισοδήματα λόγω του ότι η χρήση αυτών των υπηρεσιών κοστίζει αρκετά. Αυτή η μορφή τουρισμού απαιτεί την ύπαρξη καταλυμάτων, ειδικών εγκαταστάσεων λουτροθεραπείας και ιατρικές- φυσιοθεραπευτικές υπηρεσίες. Πρωταρχικός στόχος αυτής της μορφής τουρισμού είναι η ποιότητα. Στην Ελλάδα ο τουρισμός υγείας έχει έντονη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια λόγω της ύπαρξης των λουτροπόλεων της Αιδηψού, των Καμένων Βούρλων και του Λουτρακίου που διαθέτουν σύγχρονες εγκαταστάσεις και ποιοτικές υπηρεσίες. 5. Τουρισμός Άθλησης Ο τουρισμός άθλησης έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την άθληση και τα αθλήματα τα οποία έχουν την μεγαλύτερη ζήτηση είναι το τένις, η ποδηλασία, η ιππασία, η πεζοπορία κ.α. Σε αυτήν την κατηγορία το κύριο κίνητρο του τουρίστα Γ είναι η άθληση5. 5 Ηγουμενακης Ν.Γ., Κραβαριτης Κ.Ν., Λύτρας Π.Ν., 2000, «Εισαγωγή στον τουρισμό», ΙπίΘΓ^οοΚε, Αθήνα 14

15 Ο αθλητικός τουρισμός απαιτεί την ύπαρξη αθλητικών εγκαταστάσεων καθώς επίσης και κατάλληλο ειδικευμένο προσωπικό που θα μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των τουριστών. 6. Τουρισμός πόλης Αυτή η μορφή του τουρισμού έχει σαν βασικό συστατικό το ταξίδι σε μια πόλη και την περιήγηση της για λόγους πολιτιστικούς, επαγγελματικούς, διασκέδασης ή για την πραγματοποίηση αγορών. Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και η Πάτρα αποτελούν για την χώρα μας χαρακτηριστικά παραδείγματα τουρισμού πόλης, και ειδικότερα η Αθήνα η οποία μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες αναβαθμίστηκε ακόμα περισσότερο τουριστικά 7. Συνεδριακός τουρισμός Ο συνεδριακός τουρισμός σχετίζεται με την συμμετοχή των ατόμων σε διάφορα συνέδρια, σεμινάρια και συσκέψεις. Το βασικό κίνητρο για την συμμετοχή σε αυτά είναι η επιστημονική και επαγγελματική ενημέρωση και η ανταλλαγή απόψεων. Ο συνεδριακός τουρισμός έχει αναπτυχθεί αρκετά σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις και ο ανταγωνισμός πλέον είναι πολύ ισχυρός. Στην Ελλάδα έχουν ήδη κατασκευαστεί μεγάλα συνεδριακά κέντρα σε ξενοδοχεία τα οποία βρίσκονται είτε στην πόλη είτε σε νησιωτικές περιοχές. 8. Τουρισμός περιπέτειας Ο τουρισμός περιπέτειας σχετίζεται με το στοιχείο της περιπέτειας. Αυτή η μορφή τουρισμού αναπτύσσεται ταχεία τα τελευταία χρόνια για να καλύψει την ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου της πόλης να ξεφύγει από το άγχος της καθημερινότητας που δημιουργεί ο καταναλωτικός τρόπος ζωής. Με τον τουρισμό περιπέτειας αναπτύσσονται δραστηριότητες όπως η διαβίωση στη φύση, η ορειβασία, το σαφάρι η κωπηλασία σε ορμητικούς ποταμούς, το kayak, η ποδηλασία κ.α6. 6 Ηγουμενάκης Ν.Γ., Κραβαρίτης Κ.Ν., Λύτρας Π.Ν., 2000, «Εισαγωγή στον τουρισμό», 15

16 9. Οικογενειακός τουρισμός Ο οικογενειακός τουρισμός αναφέρεται σε οικογενειακές διακοπές και ειδικότερα στην προσφορά τουριστικών πακέτων σε οικογένειες των οποίων τα οικονομικά τους δεν είναι σε πολύ καλή κατάσταση. Με τις προσφορές στα οικονομικά πακέτα δίνεται η δυνατότητα στους τουρίστες να ταξιδέψουν οικογενειακώς με προσιτές τιμές για τον οικογενειακό προϋπολογισμό. 10. Τουρισμός τρίτης ηλικίας Τα άτομα της τρίτης ηλικίας ταξιδεύουν σε μεγάλο βαθμό και επιλέγουν διάφορες περιοχές ανάλογα με το εισόδημα τους, τον ελεύθερο χρόνο τους και την επιθυμία τους για ταξίδια. Τα άτομα της τρίτης ηλικίας αποτελούν σημαντική ομάδα - στόχο για τα ταξιδιωτικά πρακτορεία αφού επιλέγουν να ταξιδέψουν όλο τον χρόνο βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. 11. Τουρισμός χειμερινών σπορ Εκτός από το καλοκαίρι, πολλοί είναι αυτοί οι οποίοι επιλέγουν να ταξιδεύουν και τον χειμώνα προκειμένου να χαρούν την φύση. Ο χειμερινός τουρισμός σχετίζεται με όλες τις τουριστικές δραστηριότητες που γίνονται κατά την διάρκεια του χειμώνα, κυρίως σε ορεινές περιοχές και υπό ορισμένες κλιματικές συνθήκες όπως για παράδειγμα χιονοδρομία, ορειβασία, πατινάζ κ.α.. Η μορφή αυτή του τουρισμού έχει σαν στόχο να ενισχύσει ορισμένους μήνες οι οποίοι είναι αδρανείς όπως για παράδειγμα τον χειμώνα και να επιμηκύνει έτσι την τουριστική περίοδο από 3 μήνες σε Τουρισμός παραχείμασης Ο τουρισμός παραχείμασης σχετίζεται με τις τουριστικές δραστηριότητες ατόμων, που προέρχονται από μέρη με χαμηλές θερμοκρασίες τους χειμερινούς μήνες, σε Ι^ΘΓ^οοΚε, Αθήνα 16

17 περιοχές με ήπιες κλιματολογικές συνθήκες. Στην Ελλάδα τέτοιες περιοχές είναι η Κρήτη, η Ρόδος, η Νότια Πελοπόννησος. 13. Ορεινός τουρισμός Ο ορεινός τουρισμός όπως είναι κατανοητό αναπτύσσεται σε ορεινές περιοχές και κυρίως τον χειμώνα αλλά πολλοί είναι και αυτοί που επιλέγουν τους καλοκαιρινούς μήνες το βουνό και όχι την θάλασσα. Αν και ομοιάζει με τον χειμερινό τουρισμό δεν ταυτίζεται με αυτόν καθότι στον ορεινό τουρισμό μπορούν να αναπτυχθούν δραστηριότητες περιήγησης με ειδικά οχήματα, πεζοπορίες, ορειβασίες, επισκέψεις σε σπήλαια. 14. Αγροτικός τουρισμός Ο αγροτικός τουρισμός είναι ο τουρισμός της υπαίθριας αναψυχής ο οποίος αναπτύσσεται στον αγροτικό χώρο και εντάσσεται στο πλαίσιο του αγροτικού περιβάλλοντος και της αγροτικής ζωής. Τα αγροτικά καταλύματα που υπάρχουν προσφέρουν ευκαιρίες στους τουρίστες να γνωρίσουν την αγροτική ζωή Θαλάσσιος τουρισμός Ο θαλάσσιος τουρισμός που είναι και το αντικείμενο αυτής της μελέτης αναφέρεται σε κάθε τουριστική δραστηριότητα που λαμβάνει μέρος στη θάλασσα και τις ακτές της. Οι πιο κερδοφόρες δραστηριότητες του θαλάσσιου τουρισμού είναι αυτές της ναύλωσης σκαφών αναψυχής και οι κρουαζιέρες. 7 Ηγουμενάκης Ν.Γ., Κραβαρίτης Κ.Ν., Λύτρας Π.Ν., 2000, «Εισαγωγή στον τουρισμό», ΙπΙθΓόοοΚε, Αθήνα 17

18 Ωστόσο για να αναπτυχθεί αποτελεσματικά ο θαλάσσιος τουρισμός απαιτείται η ύπαρξη σύγχρονων και σωστά εξοπλισμένων μαρίνων για τον ελλιμενισμό, τον ανεφοδιασμό και την γενική εξυπηρέτηση των σκαφών αναψυχής, των επιβατών και των πληρωμάτων τους. 16. Θρησκευτικός Τουρισμός Ο θρησκευτικός τουρισμός πραγματοποιείται για λόγους λατρείας και συνήθως αυτή η μορφή τουρισμού είναι μικρής διάρκειας και δεν απαιτεί ειδική υποδομή καθότι η χώρα μας διαθέτει μεγάλη ποικιλία μοναστηριών και εκκλησιών τις οποίες μπορεί να επισκεφτεί ο τουρίστας. 17. Τουρισμός κινήτρων Ο τουρισμός κινήτρων αναπτύχθηκε λόγω των μεγάλων επιχειρήσεων οι οποίες προσέφεραν κίνητρα στους εργαζόμενους για να τους προτρέψουν να αυξήσουν την παραγωγικότητα την και αποδοτικότητά τους. Ουσιαστικά προσφέρει τουριστικά πακέτα για κάποιον προορισμό συνήθως το εξωτερικό, που φτιάχνουν οι τουριστικοί πράκτορες για τις επιχειρήσεις. 18. Οικολογικός τουρισμός Ο Οικολογικός τουρισμός είναι ο τουρισμός που αναπτύσσεται σε περιοχές με ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά προκειμένου να υπάρξει προστασία και δημιουργία παραδοσιακών οικισμών, των βιοτόπων και των εθνικών δρυμών και η ανάπτυξη δραστηριοτήτων όπως η πεζοπορία, οι αναρριχήσεις, οι υποβρύχιες παρατηρήσεις κλπ. Επίσης μέσω του οικολογικού τουρισμού επιδιώκεται η πληροφόρηση των τουριστών για την σημασία του περιβάλλοντος και για τα ο κάλλη του Λαϊκός τουρισμός Στον λαϊκό τουρισμό ανήκουν οι χρήστες του προέρχονται από χαμηλές εισοδηματικές τάξεις και ταξιδεύουν οικογενειακά. Ο τουρισμός αυτός απαιτεί την δημιουργία κάμπινγκ και φτηνών καταλυμάτων που θα είναι προσβάσιμα από όλους. 8 Ηγουμενάκης Ν.Γ., Κραβαρίτης Κ.Ν., Λύτρας Π.Ν., 2000, «Εισαγωγή στον τουρισμό», ΙπΙθΓόοοΚε, Αθήνα 18

19 20. Κοσμοπολίτικος Τουρισμός Αυτός ο τουρισμός απευθύνεται σε υψηλά εισοδηματικές τάξεις οι οποίες έχουν την δυνατότητα να ξοδέψουν χρήματα σε ποιοτικές υπηρεσίες και τουριστικά προϊόντα. 21. Κοινωνικός τουρισμός Ο κοινωνικός τουρισμός δίνει την δυνατότητα σε χαμηλές οικονομικές τάξεις να ταξιδέψουν και η υπηρεσία αυτή παρέχεται από το κράτος, από τον Ε.Ο.Τ., την Εργατική Εστία, και την Γ.Γ. Νέας Γενιάς κλπ. 22. Τουρισμός ατόμων περιορισμένης κινητικότητας Σε αυτή την κατηγορία του τουρισμού μπορούν τα άτομα με ειδικές ανάγκες να πάνε διακοπές για αναψυχή. Βέβαια τα καταλύματα που θα επιλέξουν θα πρέπει να είναι κατάλληλα διαμορφωμένα για τις ανάγκες. Στην Ελλάδα δεν είναι ανεπτυγμένη αυτή η μορφή τουρισμού λόγω έλλειψης υποδομών, και μελλοντικά θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη μνεία για αυτό το θέμα. 23. Θεματικός τουρισμός Παραδείγματα θεματικού τουρισμού είναι η Disney Land και η Eurodisney όπως επίσης και οι διάφορες Water Land Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η εξήγηση του φαινομένου της υπέρμετρης αλλοδαπής τουριστικής ανάπτυξης σε σχέση με τις ανάλογες υποδομές, τη βιομηχανική και αγροτική παραγωγή και τον εγχώριο Τουρισμό μας ενδιαφέρει γιατί χαρακτήρισε την ελληνική οικονομία στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Και στην Ελλάδα 9 Ηγουμενάκης Ν.Γ., Κραβαρίτης Κ.Ν., Λύτρας Π.Ν., 2000, «Εισαγωγή στον τουρισμό», Interbooks, Αθήνα 19

20 θεωρητικοποιήθηκαν οι δυνατότητες που προσέφερε κυρίως η νησιωτική χώρα για επενδύσεις αλλοδαπού Τουρισμού που εξασφάλιζαν επιπρόσθετο κέρδος10. Αγγλοαμερικάνοι που στελέχωσαν διάφορα αμερικανικά και Νατοϊκά επιτελεία στην Ελλάδα και στη συνέχεια η Γερμανία (χώρα υποδοχής Ελλήνων μεταναστών) και άλλα ευρωπαϊκά κράτη ανακάλυψαν τις ελληνικές τουριστικές χάρες. Οι μεγάλες -και για την εποχή τους σύγχρονες- ξενοδοχειακές μονάδες διαμορφώθηκαν αφ' ενός με την άμεση παραγωγική κρατική παρέμβαση, μέσω του ΕΟΤ και τη δημιουργία των «Ξενία», αφ ετέρου με ξένες επενδύσεις. Όμως, η εκτεταμένη τουριστική, κυρίως ξενοδοχειακή, οικονομική δραστηριότητα στηρίχτηκε στην οικογενειακή επιχείρηση, μέσα από την αξιοποίηση της ιδιοκτησίας και της χρήσης γης, σαν συμπληρωματική δραστηριότητα της γεωργικής, την οποία στην πορεία υποκατέστησε. Η ακολουθούμενη πιστωτική πολιτική συνέβαλε σε αυτό, έδωσε κίνητρα να στραφεί σε αυτή την οικονομική δραστηριότητα ένα μέρος των μεταναστευτικών εισροών. Αναπτύχθηκε πληθώρα μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Μέχρι και το 1990 ο ρυθμός αύξησης των αλλοδαπών τουριστών στην Ελλάδα ήταν ταχύτερος απ ό,τι στην Ευρώπη και στον κόσμο. Στη δεκαετία παρατηρούμε μια μείωση του ρυθμού αύξησης των αφίξεων, η οποία είναι μεγαλύτερη στην Ελλάδα από την αντίστοιχη ευρωπαϊκή και παγκόσμια. Η ανάπτυξη του αλλοδαπού Τουρισμού στην Ελλάδα στηρίχθηκε αρχικά στο χαμηλό επίπεδο τιμών καταναλωτικών προϊόντων και τη χαμηλή νομισματική ισοδυναμία της δραχμής σε σχέση με το δολάριο ΗΠΑ και τα ευρωπαϊκά νομίσματα. Η κατάσταση αυτή προσέλκυσε τον οργανωμένο Τουρισμό των Ευρωπαίων με μεσαία εισοδήματα, μέσω των tour operators με συνέπεια το χαμηλό κατά κεφαλήν τουριστικό έσοδο. Αποτέλεσμα του μεγάλου βαθμού εποχικότητας του ελληνικού Τουρισμού ήταν η χαμηλή μέση ετήσια πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων στην Ελλάδα, η οποία το 2000 έφτανε το 63%. Το μεγαλύτερο βαθμό πληρότητας παρουσίαζαν οι βασικοί τουριστικοί προορισμοί, το Νότιο Αιγαίο με 78,2%, η 10 Βαρβαρεσος Στελιος(2002), Καταναλωτική Συμπεριφορά Τουριστών, JOURNAL: Επιθεώρηση κοινωνικών ερευνών, Τεύχος , σσ

21 Κρήτη με 76,7% και τα Ιόνια νησιά με 75,7%. Κατά τη δεκαετία του 1990, και με την ένταξη στην ΕΕ και την ευρωζώνη, η Ελλάδα σταδιακά έχανε τα πλεονεκτήματα προσέλκυσης του εποχιακού αλλοδαπού Τουρισμού. Το επίπεδο τιμών ανέβηκε απότομα λόγω των νέων συνθηκών αγοράς στην ευρωζώνη, ενώ αναπτύσσονταν νέες φθηνότερες τουριστικές αγορές, όπως της Τουρκίας. Η ήδη χαμηλή μέση διάρκεια των διακοπών των αλλοδαπών τουριστών στα ελληνικά θέρετρα (15 ημέρες), και η μέση διάρκεια παραμονής τους σε ξενοδοχειακά καταλύματα (6 ημέρες) μειώθηκε μετά το Μείωση εμφάνισαν και οι αφίξεις αλλοδαπών τουριστών για τα έτη Εκδηλώθηκε κρίση στον κλάδο του Τουρισμού στην Ελλάδα, η οποία ήρθε στην επιφάνεια και εξαιτίας της γενικότερης οικονομικής κρίσης στην ευρωζώνη και κυρίως στη Γερμανία. Κατά την τελευταία δεκαετία επιταχύνθηκε ο ρυθμός συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου στον τουριστικό τομέα της οικονομίας. Παρ όλα αυτά, το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα του Τουρισμού εξακολουθεί να είναι μικρομεσαίου μεγέθους, με χαμηλό επίπεδο κεφαλαιοποίησης. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια μεγέθυνση της κεφαλαιοποίησης, κύρια των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων, μέσα από τη δημιουργία ομίλων με συμμετοχή τραπεζών, ναυτιλιακών και κατασκευαστικών επιχειρήσεων, καθώς επίσης και ξένων ξενοδοχειακών επιχειρήσεων και Τ ο ^ Operators μέσα από επενδύσεις, εξαγορές και συγχωνεύσεις, ανάληψη του managment. Με βάση τα στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΞΕΕ) το σύνολο των ξενοδοχειακών μονάδων το 2003 ήταν παρουσιάζοντας μια αύξηση σε σχέση με το 1990 κατά 32,6%. Τη μεγαλύτερη άνοδο είχαν τα ξενοδοχεία πολυτελείας κατά 115% και της Α' κατηγορίας κατά 79%. Η χωροταξική κατανομή των ξενοδοχειακών μονάδων επικεντρώνεται σε τρεις περιοχές: Στερεά Ελλάδα, Κρήτη, Δωδεκάνησα. Η μικρή μείωση της συγκέντρωσης, που παρουσιάζεται σε σχέση με το 1990, οφείλεται στην απαξίωση της Αθήνας- Αττικής σαν τουριστικού προορισμού, ενώ η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα παρουσιάζουν αύξηση κατά 53% και 50% αντίστοιχα. 21

22 Στην Κρήτη βρίσκονται συγκεντρωμένα τα περισσότερα ξενοδοχεία πολυτελείας, Α' και Β' κατηγορίας. Τα περισσότερα ξενοδοχεία πολυτελείας βρίσκονται συγκεντρωμένα στην περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδος και της Κρήτης, ενώ στη Θράκη δεν υπάρχει κανένα. Η υπερσυγκέντρωση τουριστικών επιχειρήσεων σε ορισμένες περιοχές οδηγεί στην εγκατάλειψη άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων. Τα τελευταία χρόνια μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες σε συνεργασία με τους Tour-Operators προσφέρουν στους πελάτες ολοκληρωμένο πακέτο που πλήττει ανταγωνιστικά άλλες μικρές επιχειρήσεις του κλάδου, οι οποίες συνδέονται με τον Τουρισμό, όπως είναι τα καταστήματα λαϊκής τέχνης, τα εστιατόρια, τα κέντρα διασκέδασης και αναψυχής κλπ. Οι τουριστικές επιχειρήσεις μεγάλης κεφαλαιοποίησης έχουν πολυκλαδική οικονομική δραστηριότητα (από τη βιομηχανική παραγωγή και τη μεταφορά μέχρι το εμπόριο και δραστηριότητες που αφορούν τη χρηματική κυκλοφορία). Παράλληλα υπάρχουν ακόμη όχι μόνο μικρές τουριστικές επιχειρήσεις αλλά κι εκείνες που σχεδόν λειτουργούν με τη δουλειά των μελών της οικογένειας. Και αυτές οι οικογενειακές επιχειρήσεις, ως επιβιώσεις ορισμένης καπιταλιστικής καθυστέρησης, υποτάσσονται στους νόμους της καπιταλιστικής οικονομίας. Ως ένα βαθμό η αντοχή τους οφείλεται και στην κρατική παρέμβαση, π.χ. προγράμματα δανειοδότησης αγροτοτουρισμού. Η τέτοια κρατική παρέμβαση έχει ως στόχο να δώσει μια μεσοπρόθεσμη διέξοδο στο καταστρεφόμενο ατομικό αγροτικό νοικοκυριό λόγω της συγκέντρωσης της αγροτικής παραγωγής. Τα τελευταία χρόνια εντάθηκε η δραστηριοποίηση ξένων τουριστικών ομίλων για επενδύσεις, εξαγορές και ανάληψη managment (π.χ. Hyatt, Accot, Hilton, TUI, κυπριακές LOUIS και AKS HOTELS κ.ά.). Παράλληλα ενισχύεται η τάση κάθετης διασύνδεσης επιχειρήσεων Tour Operators με μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες πολυτελείας. Κατά το 2000 συντελέστηκε σημαντική συγκεντροποίηση στον ευρωπαϊκό κλάδο των Tour Operators. Η σημαντικότερη εξέλιξη στον κλάδο αφορά την εξαγορά της Thomson Travel, της μεγαλύτερης βρετανικής εταιρίας του κλάδου, η οποία διακινεί ένα σημαντικό κομμάτι των ξένων τουριστών που επισκέπτονται την Ελλάδα, από τη γερμανική Preussag, μητρική εταιρία του TUI, τη μεγαλύτερη εταιρία του κλάδου στη διακίνηση ξένων τουριστών στην Ελλάδα (το

23 διακίνησε στην Ελλάδα πάνω από τουρίστες). Ετσι η Preussag καθίσταται η μεγαλύτερη εταιρία στην Ευρώπη με βάση τον αριθμό θέσεων. Οι εξελίξεις αυτές έχουν σημαντικό αντίκτυπο για τον Τουρισμό στην Ελλάδα, κάνουν ακόμη πιο ισχυρό το ρόλο των Tour Operators. Οι Tour Operators διακινούν πάνω από το 80% των τουριστών από τη Γερμανία και τη Βρετανία, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν το 40% του συνόλου των ξένων τουριστών που επισκέπτονται την Ελλάδα. Ιδιαίτερες δυσκολίες παρουσιάζει ο ακριβής καθορισμός του αριθμού των εργαζομένων στον κλάδο του Τουρισμού, λόγω του υψηλού βαθμού της εποχιακού χαρακτήρα τουριστικής δραστηριότητας, της πληθώρας των μικρών επιχειρήσεων, του μεγάλου αριθμού «παράνομων επιχειρήσεων» στον κλάδο, του σημαντικού αριθμού απασχόλησης αλλοδαπών εργατών, της «μαύρης» εργασίας, της πολυμορφίας των ευέλικτων εργασιακών σχέσεων στον κλάδο κλπ. Την τελευταία 20ετία η αύξηση της απασχόλησης στην τουριστική οικονομία ήταν 87% έναντι 9,2% της συνολικής απασχόλησης και μείωσης 15% στην μεταποίηση. Η κυβέρνηση υπολογίζει ότι οι απασχολούμενοι στον τομέα του Τουρισμού ανέρχονται στις , ενώ πρόσφατη μελέτη του ΣΕΤΕ υπολογίζει τη συνολική απασχόληση στις (με άμεση πλήρη απασχόληση , με άμεση μερική απασχόληση και με έμμεση απασχόληση ). Όπως γίνεται αντιληπτό, υπάρχει μεγάλη απόκλιση στα στοιχεία που δίνουν διαφορετικές πηγές. Ένα μέρος αυτής της απόκλισης οφείλεται στην πολύ διευρυμένη προσέγγιση της συναφούς τουριστικής απασχόλησης, που αγκαλιάζει και την απασχόληση σημαντικού μέρους του κλάδου των μεταφορών, κλάδων της μεταποίησης ή και του εμπορίου. Είναι βέβαιο όμως ότι είναι πολύ μεγαλύτερος ο ρυθμός αύξησης της μισθωτής απασχόλησης στον τουριστικό τομέα από εκείνον στο σύνολο της μισθωτής απασχόλησης. Ο απόλυτος αριθμός φαίνεται να ξεπερνά τις Φαίνεται ότι έχει σκοπιμότητα η διόγκωση των στοιχείων από τους φορείς του κεφαλαίου στον Τουρισμό. Ο τουριστικός τομέας είναι πρόσφορος για χρησιμοποίηση της μισθωτής εργασίας με ελαστικές εργασιακές σχέσεις. Αλλωστε είναι αποκαλυπτική η πρόταση της προαναφερόμενης μελέτης του ΣΕΤΕ: «Η πολιτική απασχόλησης για τον Τουρισμό πρέπει να στοχεύει στην 23

24 αύξηση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου: να εισάγει σημαντικό βαθμό ευελιξίας στην αγορά εργασίας με τη θεσμική κατοχύρωση μορφών εργασίας, όπως η μερική και η προσωρινή απασχόληση, να συνδράμει τις προσπάθειες ορθολογικοποίησης του κόστους και βελτίωσης της παραγωγικότητας, μέσω και της μείωσης του μη μισθολογικού κόστους εργασίας και να εξασφαλίσει τη διαθεσιμότητα ποσοτικά επαρκούς και κατάλληλα εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού». Σύμφωνα με μελέτη του καθηγητή και επιστημονικού συνεργάτη του ΙΤΕΠ, Δρ. Γρηγόρη Θ. Παπανίκου, το μέγεθος της τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής μετράται, μεταξύ άλλων, με τον αριθμό των αφίξεων και των διανυκτερεύσεων που πραγματοποιούνται σε μία τουριστική περίοδο (π.χ. θερινοί μήνες), καθώς και με τη διαθέσιμη ξενοδοχειακή υποδομή, γεγονός που μαρτυρεί πως ο ξενοδοχειακός κλάδος αποτελεί το σημαντικότερο τμήμα του τουριστικού τομέα. Είναι βέβαιο ότι ένα μεγάλο μέρος της συμβολής του τουρισμού στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας οφείλεται στην ύπαρξη των χιλιάδων ξενοδοχειακών επιχειρήσεων11. Μάλιστα, η ποιότητα, αλλά και το μέγεθος, της τουριστικής δραστηριότητας σε μία περιοχή επηρεάζεται σημαντικά από την ποιότητα του χώρου και τις υπηρεσίες που προσφέρουν τα τοπικά ξενοδοχεία, σε συνδυασμό, βέβαια, με την ευρύτερη υπάρχουσα υποδομή, όπως το δίκτυο μεταφορών / συγκοινωνιών, οι υπηρεσίες υγείας, τα κέντρα ψυχαγωγίας, η πολεοδομία, αλλά και το φυσικό περιβάλλον. Στη συγκεκριμένη υπό-ενότητα μέσα από τη μελέτη του Παπανίκου Γ. θα διερευνήσουμε τις διαφορές που παρουσιάζουν μεταξύ τους οι ελληνικές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικές γεωγραφικές περιφέρειες. Τα αποτελέσματα της παραπάνω διερεύνησης αποτελέσουν τη βάση για τη διαμόρφωση προτάσεων περιφερειακής οικονομικής πολιτικής, με σκοπό να αμβλυνθούν εκείνες οι διαφορές που κρίνονται επιβλαβείς για τη συνολική τουριστική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας. 11 Παπανίκος Γ(2004), Τουριστική ανάπτυξη,εοτ 24

25 Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, σε πολλές περιπτώσεις, η διαφοροποίηση των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων είναι θεμιτή, καθώς συνιστά μία προσπάθεια προσαρμογής του προϊόντος τους στα κατά τόπους μορφολογικά, πολιτιστικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται τάσεις ολικής επιβολής ενός μόνο τουριστικού/ξενοδοχειακού προτύπου, που δύναται να οδηγήσει πολλούς επιχειρηματίες σε μη βιώσιμες επενδυτικές επιλογές. Διαχρονική εξελιξη της ανορας των ξενοδοχειακείιν επιχειρήσεων (ΑΑ, Α και Β κατηγορίας) (2000=100) Διάρθρωση της αγορας των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων (ΑΑ, Α και Β κατηγορίας) (2006) * Πρόβλεψη Πηγή: Εκτιμήσεις αγοράς, ΙΟΑΡ Από τα παραπάνω γραφήματα, παρατηρούμε την αύξηση του τουρισμού στη χώρα μας, στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις τη χρονική περίοδο Μεταξύ των επιμέρους περιφερειών της χώρας, υπάρχουν κοινά προβλήματα αλλά και πλεονεκτήματα. Τα βασικότερα προβλήματα που μοιράζονται οι περισσότερες ελληνικές περιφέρειες αφορούν, μεταξύ άλλων, την ποιότητα των υπαρχουσών υποδομών, το φαινόμενο της εποχικότητας, την προσκόλληση στο πρότυπο του μαζικού/ παραθεριστικού τουρισμού, την προσέλκυση τουριστών χαμηλού, κυρίως, εισοδήματος, την περιορισμένη επιχειρηματική δράση στον τομέα του «εναλλακτικού» τουρισμού, τη σχετικά χαμηλή πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων, τις ιδιαίτερα χαμηλές τιμές, την ανεπαρκή εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού του τομέα, κ.λπ. 25

26 Παράλληλα, παρατηρείται και μία σειρά κοινών πλεονεκτημάτων, όπως η ιδιαίτερη φυσική ομορφιά, η γεωμορφολογική ποικιλότητα (πλήθος νησιών και ορεινών όγκων, αρκετές πεδινές εκτάσεις, πλήθος παράκτιων περιοχών, λίμνες, ποτάμια, σπήλαια, ηφαίστεια και ιαματικές πηγές) που προσφέρεται για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και το πλήθος των ιστορικών μνημείων από την αρχαιοελληνική, ελληνιστική, βυζαντινή και νεώτερη εποχή, το μεσογειακό κλίμα, οι παραδοσιακοί οικισμοί και οι καθαρές θάλασσες12. Από την άλλη πλευρά, παρά τα κοινά χαρακτηριστικά των περιφερειών, το μέγεθος της τουριστικής τους ανάπτυξης (π.χ. αριθμός αφίξεων και διανυκτερεύσεων, διαθέσιμη ξενοδοχειακή υποδομή, κ.λπ.) διαφέρει σημαντικά. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη του τουρισμού στις ορεινές περιοχές της χώρας, όπως στην περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, καθώς επίσης στην περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, είναι ιδιαίτερα χαμηλή. Αντίθετα, οι νησιωτικές περιοχές, όπως οι Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα, η Κρήτη, το Ιόνιο αποτελούν δυναμικούς πόλους έλξης του τουρισμού. Η τουριστική ανάπτυξη, σε πολλές περιπτώσεις, διαφέρει σημαντικά ακόμη και μέσα στα γεωγραφικά όρια της ίδιας περιφέρειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην περίπτωση αυτή αποτελεί η περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας. Η παράκτια ζώνη της περιφέρειας, κατά κύριο λόγο, η Χαλκιδική, και σε μικρότερο βαθμό η Πιερία και οι ακτές της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης, είναι οι βασικοί χώροι υποδοχής αλλοδαπών και ημεδαπών τουριστών13. 1? ΕΟΤ (2004). Εξέλιξη Τουριστικής Κίνησης Τα στοιχεία για τις εισπράξεις του 2004 δεν είναι συγκρίσιμα με αυτά του 2003, λόγω αλλαγής της μεθοδολογίας συλλογής τους. Βλέπε Τράπεζα της Ελλάδος, ό.π., σ ΕΟΤ (2004). Εξέλιξη Τουριστικής Κίνησης Τα στοιχεία για τις εισπράξεις του 2004 δεν είναι συγκρίσιμα με αυτά του 2003, λόγω αλλαγής της μεθοδολογίας συλλογής τους. Βλέπε Τράπεζα της Ελλάδος, ό.π., σ

27 1.3. ΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο τουρισμός ως φαινόμενο είναι αδιαμφισβήτητο ότι έχει συμβάλλει σημαντικά στην οικονομία των χωρών αλλά έχει επιφέρει και ορισμένα μειονεκτήματα τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Ο Τουρισμός είτε διεθνής είτε τοπικός, δημιουργεί μία συγχώνευση ανθρώπων από διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές ρίζες, και μία σημαντική αναδιανομή εισοδήματος από κυρίως εύρωστες βιομηχανικά περιοχές προς περιοχές που δεν έχουν βιομηχανική βάση ή κάποιον άλλο παράγοντα δημιουργίας μεγάλης προστιθέμενης αξίας. Οι περισσότερες μελέτες για τις επιπτώσεις του τουρισμού πάνω σε διάφορους προορισμούς επικέντρωναν κυρίως σε οικονομικούς παράγοντες. Αυτό δεν ήταν μόνο επειδή αυτές οι επιπτώσεις ήταν πιο εύκολα μετρήσιμες αλλά επειδή επικρατούσε και ένα κλίμα αισιοδοξίας ότι τέτοιες μελέτες θα έδειχναν ότι ο Τουρισμός ήταν μεγάλου οικονομικού οφέλους για τους περισσότερους προορισμούς. Ωστόσο, αρκετές φορές, αποδείχθηκε ότι ο Τουρισμός έχει όχι μόνο θετικές οικονομικές συνέπειες, αλλά είναι και ο γενεσιουργός παράγοντας πολλών δυσμενών επιπτώσεων σε περιβαντολλογικό και κοινωνικό επίπεδο'4. Οικονομικές επιπτώσεις (θετικές, αρνητικές) Η οικονομική του σημασία είναι εύκολο να γίνει αντιληπτή εάν λάβει κανείς υπόψη του το γεγονός ότι τα έξοδα και έσοδα του διεθνούς τουρισμού για την Ελλάδα έχουν υπεροκταπλασιαστεί από το 1970 μέχρι το 1984 σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος του τουρισμού όσον αφορά την ισοσκέλιση του ισοζυγίου των πληρωμών, μια και αποτελεί πηγή εισροής συναλλάγματος Θεοδ. Παλασκα(2004), Ρολος και Προοπτική του τουρισμού στην Ελλαδα,ΙΟΒΕ 27

28 Και για την παγκόσμια οικονομία όμως, έχει ιδιαίτερη σημασία ο τουρισμός, δεδομένου ότι γίνεται ήδη δεκτό ότι ο τριτογενής τομέας, στον οποίο ανήκει, έχει θετικότατες επιπτώσεις για το διεθνές εμπόριο. Αυτό έχει πρόσφατα ιδιαίτερα τονιστεί όσον αφορά τον τομέα των υπηρεσιών «Ταξίδια - Τουρισμός» κι από την Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Ο τουρισμός, με μια κατάλληλη βέβαια πολιτική, μπορεί να οδηγήσει σε μια σωστή ττεριφερειακή ανάπτυξη και κατά συνέπεια σε μια ισορροπημένη οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Στον τομέα της απασχόλησης Στον τομέα του τουρισμού, ο οποίος γνωρίζει άνθηση, απασχολείται ένας πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων, ενώ με τη συνεχή επέκταση των τουριστικών δραστηριοτήτων, νέες θέσεις εργασίας δημιουργούνται. Προσθέτοντας σ' αυτές και τον επίσης μεγάλο αριθμό θέσεων εργασίας για την εξυπηρέτηση των καθαρά τουριστικών επιχειρήσεων, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι αποτελεί ένα μέσο καταπολέμησης της ανερνίαο. Επιπτώσεις στον κοινωνικό τομέα Ο τουρισμός παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο και όσον αφορά την αλληλογνωριμία και κατά συνέπεια τη σωστότερη κατανόηση μεταξύ των διαφόρων λαών. Μπορεί να βοηθήσει στην εξάλειψη προκαταλήψεων και εσφαλμένων εντυπώσεων και, για τους πιο αισιόδοξους, να οδηγήσει στην εδραίωση της ειρήνης στον κόσμο. Επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής «Ο τουρισμός βοηθά το άτομο να ξαναβρεί την ισορροπία του, οργανώνοντας κατάλληλα ένα σημαντικό τμήμα από το χρόνο που μένει ελεύθερος από τις δεσμεύσεις που προέρχονται από την εργασία του. Του δίνει τη δυνατότητα να βρεθεί σε ένα περιβάλλον διαφορετικό από το συνηθισμένο του, μακριά από τα προβλήματα και τις πιέσεις της καθημερινής του ζωής, οικογενειακής και επαγγελματικής. Να δημιουργήσει νέες ανθρώπινες σχέσεις, να αποκτήσει νέες εμπειρίες, ακόμα και γνώσεις που να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. 28

29 Τα νέα, κύρια, άτομα, δίνοντας διέξοδο στις αναζητήσεις τους για περισσότερη ελευθερία, διευρύνουν τους ορίζοντές τους και ικανοποιούν την ανάγκη τους για αναζήτηση.»15 Ο τοπικός, εσωτερικός τουρισμός έχει παρόμοιες οικονομικές επιπτώσεις στις οικονομίες των τουριστικών προορισμών. Συμβάλλει και αυτός στην τόνωση των τοπικών οικονομιών δεν δημιουργεί όμως το πολυπόθητο για τις κυβερνήσεις πολλών χωρών συνάλλαγμα. Παρ όλα αυτά όμως ο εσωτερικός τουρισμός είναι μία μορφή εξαγωγικής δραστηριότητας αφού λεφτά που δημιουργούνται σε μία άλλη γεωγραφική περιοχή μέσα στα όρια της ίδιας χώρας αναδιανέμονται σε κάποια άλλη περιοχή αυτής της χώρας. Άρα, ο Τουρισμός σ αυτήν την περίπτωση αποτελεί έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο αναδιανομής του εισοδήματος που δημιουργείται μέσα σε ία χώρα, από τις πλουσιότερες προς τις φτωχότερες περιοχές16. Επίσης, ο Τουρισμός φαίνεται σε πολλές περιπτώσεις πιο αποτελεσματικός από άλλες βιομηχανίες στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας ειδικά στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές και σ αυτές τις περιοχές που δεν υπάρχουν πολλές εναλλακτικές ευκαιρίες ανάπτυξης. Η ανάπτυξη του τουρισμού σε πολλές περιοχές απαιτεί την ανάπτυξη και ύπαρξη μίας ολοκληρωμένης υποδομής, όπως ξενοδοχειακών καταλυμάτων και άλλων εγκαταστάσεων που εξυπηρετούν τον Τουρισμό. Στα έργα υποδομής περιλαμβάνονται έργα για ανεπτυγμένο οδικό δίκτυο, αποχετευτικό δίκτυο, δίκτυο ύδρευσης, παροχή ιατρικών υπηρεσιών, αεροδρόμια ή σταθμοί λεωφορείων ή τραίνων, λιμάνια κ.ά. Αυτά τα έργα εκτός από τις θετικές επιπτώσεις για την ανάπτυξη του Τουρισμού έχουν και θετικές επιπτώσεις στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου του τοπικού πληθυσμού. Με τις δυνατότητες που δίνει ο τουρισμός, κατά κύριο λόγο ο ομαδικός αλλά και ο ατομικός ακόμη, έρχεται το άτομο σε επαφή με άγνωστους σ' αυτό 15 Ευθυμιατου Αντωνία (1987) «Στοιχεία Τουριστικής Νομοθεσίας» Εκδ. Σακκουλα, Αθήνα, σελ Θεοδ. Παλάσκα(2004), Ρόλος και Προοπτική του τουρισμού στην Ελλάδα,ΙΟΒΕ 29

30 μέχρι τότε λαούς και πολιτισμούς και είναι έτσι σε θέση να θαυμάσει ή έστω και να προβληματιστεί απλά με τα δημιουργήματά τους. Ταυτόχρονα, επιτυγχάνεται η προσέγγιση του κόσμου των πόλεων με τον κόσμο της υπαίθρου, η συμφιλίωση των ανθρώπων της πόλης με τη φύση από την οποία διαφορετικά θα είχαν αποκοπεί, στη συντριπτική τιλειοψηφία των περιπτώσεων, με ολέθριες βέβαια επιπτώσεις για την ισορροπία τους. Αρνητικές επιπτώσεις «Πράγματι, για πολλά άτομα ο τουρισμός, κυρίως ο μαζικός ενέχει και κινδύνους, ανάμεσα στους οποίους θα μπορούσαμε να επισημάνουμε: Ό σον αφορά το φυσικό περιβάλλον Το φυσικό περιβάλλον απειλείται ορισμένες φορές ιδιαίτερα επικίνδυνα από την ανάπτυξη του τουρισμού. Αυτό γίνεται είτε με τη δημιουργία των τεράστιων συχνά τουριστικών εγκαταστάσεων, είτε και με την κατασκευή των έργων υποδομής που είναι απαραίτητα για τις τουριστικές επενδύσεις. Παράλληλα όμως, το περιβάλλον καταστρέφεται και από τους τουρίστες που ορισμένες εποχές του χρόνου κατακλύζουν συγκεκριμένες κατά κανόνα περιοχές, που μετά την αποχώρησή τους μένουν με σοβαρότατες οικολογικές ζημιές. Για το λόγο αυτό, εξάλλου, και το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει προτείνει τη σύνταξη ενός Οδηγού Σωστής Συμπεριφοράς για τη χρήση των τουριστών. Ό σον αφορά το κοινωνικό και π ολιτιστικό περιβάλλον Πέρα από τη φθορά ή και καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, ο μαζι- κός κύρια τουρισμός με τη μορφή της επιδρομής που ορισμένες φορές παίρνει, οδηγεί συχνά και στην σημαντική φθορά που σταδιακά μπορεί φυσικά να φθάσει και στην ολοκληρωτική καταστροφή των καλλιτεχνικών μνημείων ενός τόπου, πολύτιμων στοιχείων της πολιτιστικής του κληρονομιάς. Παράλληλα, αρνητική επίδραση μπορεί να υπάρξει όσον αφορό τα ήθη και τα έθιμα ενός κοινωνικού συνόλου, που το δένουν με το παρελθόν του, συχνά τις αξίες πάνω στις οποίες στηρίχθηκε για την εξέλιξή του και σε τελευταία ανάλυση την ταυτότητά του. 30

31 Έχει μάλιστα επισημανθεί η επικίνδυνη μορφή που έχει πάρει σε ορισμένες περιπτώσεις ο τουρισμός, μια ύπουλη μορφή νεοαποικιοκρατίας. Βέβαια, οι παραπάνω είναι σκέψεις που αφορούν ακραίες περιπτώσεις, που όμως δεν απέχουν ορισμένες φορές από την πραγματικότητα και χρήσιμο είναι ' 17 να επισημαινονται.» 1.4.Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ. Στην μετά ΟΝΕ εποχή στόχος μας θα πρέπει να είναι να κερδίσουμε το στοίχημα της ανταγωνιστικότητας και στην περίπτωση των τουριστικών επιχειρήσεων. Για να επιτευχθεί όμως αυτός ο στόχος, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά πολλά σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος, και συγκεκριμένα: Έχει καλλιεργηθεί και εμπεδωθεί στις τάξεις των τουριστικών επιχειρηματιών, ότι οι κυβερνήσεις έως τώρα δεν ασχολούνται με τα θέματα του τουριστικού κλάδου. Ο ελληνικός τουρισμός έχει εισέλθει σε παρατεταμένη κρίση η οποία είναι η χειρότερη των τελευταίων 30 ετών. Για πρώτη φορά αγγίζει τον κλάδο του τουρισμού η ανεργία. Το 2004 η Ελλάδα έχει κατά 4% χαμηλότερα πακέτα σε σχέση με το Έστω και αν έχει πάνω της στραμμένους τους προβολείς των διεθνών Μ.Μ.Ε. λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων, δεν κατορθώνει να προσελκύσει περισσότερους ξένους επισκέπτες, με αποτέλεσμα οι μεγάλοι Tour Operators της Ευρώπης να διαθέτουν τα ελληνικά τουριστικά πακέτα σε χαμηλότερες τιμές από το Αυτό δείχνει ότι η θέση της Ελλάδας στην Ευθυμιατου Αντωνία (1987) «Στοιχεία Τουριστικής Νομοθεσίας» Εκδ. Σακκουλα, Αθήνα, σελ

32 ελληνική τουριστική αγορά, είναι υποβαθμισμένη. Καμία άλλη Ολυμπιακή χώρα δεν είχε εμφανίσει -στο παρελθόν- ανάλογη καθοδική πορεία. Η προβολή των ολυμπιακών αγώνων δεν είχε τον κατάλληλο σχεδιασμό για την παράλληλη ορθή προβολή του τουριστικού προϊόντος. Χαρακτηριστικές είναι έως τώρα από τη μία οι συνεχείς αλλαγές προσώπων στην ηγεσία του τουρισμού", και από την άλλη οι πρόσφατες δηλώσεις του π. Υπουργού Οικονομίας και του π. Υφυπουργού Ανάπτυξης περί γραφειοκρατικών αγκυλώσεων στον μηχανισμό της πληθώρας των συναρμόδιων υπουργείων, για την υλοποίηση των τουριστικών επενδύσεων. Αλλωστε ο ίδιος ο π. Υφυπουργός Ανάπτυξης, ανέφερε χαρακτηριστικά: "Όταν για μια επένδυση, απλά και μόνο για να λάβει την προχωροθέτηση, απαιτούνται σήμερα 17 εγκρίσεις από 11 διαφορετικές υπηρεσίες και όταν ήδη έχει δαπανηθεί ένα σημαντικό μέρος του προς επένδυση κεφαλαίου, δεν θα πρέπει να απορεί κανείς γιατί οι μεγάλες επενδύσεις στον τουρισμό είναι πολυτέλεια. Μια άλλη γνωστή αδυναμία του ελληνικού τουρισμού είναι η έντονη εποχικότητα. Το τρίμηνο Ιουλίου - Αυγούστου - Σεπτεμβρίου συγκεντρώνει σταθερά κατά την τελευταία δεκαετία το 50% των ετήσιων αφίξεων. Έντονη είναι τα τελευταία 7 χρόνια και η αδυναμία του ελληνικού τουρισμού στο επίπεδο της τουριστικής εκπαίδευσης, τη στιγμή μάλιστα, που ανταγωνιζόμαστε προηγμένες τουριστικά χώρες. Η συνεχής αυτή υποβάθμιση της τουριστικής εκπαίδευσης οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η ευθύνη του σχεδιασμού και της υλοποίησής της έχει ανατεθεί σε αναρμόδιους. Αποτέλεσμα αυτού είναι οι απόφοιτοι των σχολών τουριστικών επαγγελμάτων, να μην ανταποκρίνονται στις ανάγκες και στις προσδοκίες της αγοράς εργασίας, με αποτέλεσμα ένα σημαντικό ποσοστό να εγκαταλείπει τον κλάδο μετά την αποφοίτηση του. Το πρόσφατο νομοσχέδιο για την τουριστική εκπαίδευση δεν βοηθάει στη σύνδεση της παρεχόμενης παιδείας με την αγορά εργασίας και αγνοεί τον κολεγιακό χαρακτήρα της εκπαίδευσης καθώς επίσης και τις ανάγκες για παροχή εκπαίδευσης Πανεπιστημιακού επιπέδου στον Τουρισμό Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τον ελληνικό τουρισμό προέρχεται από την αδυναμία και την αδιαφορία, που με συνέπεια ακολούθησαν οι πολιτικές ηγεσίες του τουρισμού, απέναντι στα προβλήματα που πολλαπλασιαστικά συσσωρεύτηκαν, 32