ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ (Α) 2. Ο θεσμός της οικογένειας στο ισχύον Σύνταγμα

Transcript

1 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ (Α) 1. Έννοια της οικογένειας Α. Κοινωνιολογική έννoια Β. Νομική έννοια 2. Ο θεσμός της οικογένειας στο ισχύον Σύνταγμα Α. Η οικογένεια ως θεμελιώδης θεσμός Β. Διατάξεις του Συντάγματος που έχουν εφαρμογή στον θεσμό της οικογένειας 3. Λειτουργίες της οικογένειας 4. Εφαρμογή στον χώρο της πραγματικότητας Α. Αμυντική ενέργεια στον οικογενειακό χώρο Β. Εφαρμογή αρχών ελευθερίας και ισότητας στις οικογενειακές σχέσεις 5. Κρίση του γάμου- διακοπή συμβίωσης Α. Άσκηση γονικής μέριμνας Β. Υποχρέωση για βοήθεια, στοργή και σεβασμό Γ. Κατάχρηση δικαιώματος γονικής μέριμνας (Β) 1. Το αξιόποινο του προσηλυτισμού και η συνταγματικότητά του Α. Προσηλυτισμός- Ορισμός

2 Β. Ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και προσηλυτισμός - προδιαθεση - προσηλυτισμός ως αξιόποινη συμπεριφορά 2. Ανάλυση του κειμένου του νόμου Α.Ο όρος συνείδηση Β.Η επικοινωνιακή σχέση δράστη θύματος (Γ) 1. Όταν ο προσηλυτισμός εμφανίεται στον ιερό χώρο της οικογένειας 1.Νομολογια (Δ) Α. Υπόθ. Αριθμ. 174/1972 Β. Υπόθ. Αριθμ. 728/1983 Γ. Αρίθμ Γνωμ. 10 ( ) Δ. Υπόθ. Αριθμ. 612/1974 τμ. Γ Ε. Υπόθ. Αριθμ. 334/1973 μον.(ασφ.) 1.Συμπέρασμα (Ε)

3 Ο Προσηλυτισμός στον θεσμό της οικογένειας 1. Εννοια της οικογένειας Η οικογένεια είναι κατά πρώτο λόγο έννοια κοινωνιολογική. Ο όρος υποδηλώνει την πρωταρχική κοινωνική ομάδα, που ο δεσμός των μελών της συνυφαίνεται με βιολογικό γεγονός: Σεξουαλική σχέση ή τεκνοποιία. Όταν το βιολογικό αυτό γεγονός ενσωματώνεται στο δίκαιο, εμφανίζεται η νομική έννοια της οικογένειας. Η σεξουαλική σχεση εντάσσεται στον γάμο (ή ενδεχομένως και στην "ελεύθερη ένωση" στο βαθμό που αυτή αναγνωρίζεται από το δίκαιο), ενώ η τεκνοποιία συνδέεται με τη νομική θεμελίωση της μητρότητας και της πατρότητας.οικογένεια τόσο από κοινωνιολογική όσο και από νομική άποψη, δημιουργεί και η υιοθεσία, στην οποία το βιολογικό γεγονός (η γέννηση) αντικαθίσταται, κατά" μίμηση της φύσης ", από μια νομική πράξη. Στις σύγχρονες κοινωνίες επικρατεί η μορφή της "πυρηνικής " οικογένειας που συγκροτείται από τους συζύγoυς και τα ανήλικα ή και σε ορισμένες περιπτώσεις τα ενηλικα αλλά άγαμα τέκνα τους. Όταν ο νόμος αναφέρεται στην οικογένεια, δεν προσδιoρίζει την μορφή και την έκτασή της. Από την άποψη αυτή, η οικογένεια, ως νομική έννοια, ανήκει στις αόριστες έννοιες, που εξειδικεύονται από τον ερμηνευτή με βάση τις επικρατούσες κοινωνικές αξίες αντιλήψεις, σε συνδυασμό με το σκοπό της συγκεκριμένης διάταξης. Ο θεσμός της οικογένειας στο ισχύον Σύνταγμα Το ισχύον Σύνταγμα ορίζει με το άρθρο 21 παρ. 1 : " Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους ". Ο συντακτικός νομοθέτης προστατεύει την οικογένεια ως θεμελιώδη θεσμό, ως " θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους". Ο συντακτικός νομοθέτης αναγνωρίζει δικαίωμα δημιουργίας και συμμετοχής στην οικογένεια. Η οικογένεια νοείται ανεξάρτητα από την νομιμότητα και διαφοροποιείται από την αναφερόμενη στον

4 γάμο ρύθμιση. Δεν προστατεύεται μόνον η " νόμιμη " οικογένεια αλλά και η συμβίωση και η φυσική οικογένεια. Το ισχύον Σύνταγμα περιλαμβάνει διατάξεις που, άμεσα η έμμεσα ενδιαφέρουν το θεσμό της οικογένειας και καθορίζουν τη φυσιογνωμία του. Η ισότητα των φύλων ( άρθρο 4 παρ. 2 ) καθώς και η προστασία της οικογένειας, του γάμου, της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας (άρθρο 21 παρ. 1 ) το αφορούν άμεσα. Αλλά και η αρχή της ισότητας (άρθρο 4 παρ.1), η προστασία της προσωπικότητας ( άρθρο 5 παρ. 1 ), η ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης ( 13 παρ. 1 )προσδιορίζουν το περιεχόμενό του και καθοδηγούν την ερμηνεία του. Οι διατάξεις αυτές επιχειρούν να περιορίσουν τους κλυδωνισμούς από τις αναπόφευκτες συγκρούσεις και κρίσεις, όχι μέσα από την επιβολή καταπιεστικών και αυταρχικών λύσεων αλλά με την ελευθερία επιλογών, το σεβασμό της προσωπικότητας των μελών της οικογένειας. 3. Λειτουργίες της οικογένειας Στη ροή του χρόνου οι λειτουργίες της οικογένειας έχουν υποστεί σοβαρές μεταβολές. Η οικογένεια δεν εκπληρώνει πλέον μόνο οικονομικές, πολιτικές και θρησκευτικές λειτουργίες, όπως συνέβαινε άλλοτε. Η βασική λειτουργία της σύγχρονης " πυρηνικής " οικογένειας έγκειται στη διαμόρφωση ενός ιδιωτικού χώρου για την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων και την ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, καθώς και την κοινωνικοποίηση των παιδιών. 4. Εφαρμογή στο χώρο της πραγματικότητας Η οικογένεια, ο οικογενειακός χώρος αποτελεί βιοτική περιοχή, στην οποία δαπανά ο άνθρωπος ίσως το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Μεγάλο ενδιαφέρον και περιθώρια εφαρμογής εμφανίζει η διαπροσωπική ενέργεια των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο πεδίο των οικογενειακών σχέσεων και έχει κατά συνέπεια ιδιαίτερη σημασία για το οικογενειακό δίκαιο. Το πρόβλημα της εφαρμογής των θεμελιωδών δικαιωμάτων στον

5 οικογενειακό χώρο τίθεται κυρίως ως ζήτημα περιορισμού της πατρικής ή συζυγικής εξουσίας και προστασίας της συζύγου και των τέκνων. Οι συγκρούσεις στον οικογενειακό χώρο και παράλληλα οι παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων, εμφανίζονται κυρίως σε δύο επίπεδα σχέσεων. Στις σχέσεις των συζύγων και στις σχέσεις γονέων και τέκνων. Στην γενικότερη μορφή, το πρόβλημα της αμυντικής ενέργειας στον οικογενειακό χώρο, εμφανίζεται ως πρόβλημα αναμόρφωσης του θεσμού της οικογένειας με βάση τις συνταγματικές αρχές, οι οποίες άλλωστε ανταποκρίνονται στην γενικότερη εξέλιξη της κοινωνικοπολιτικής ζωής. Το ζήτημα της αναμόρφωσης ή μεταβολής του οικογενειακού δικαίου είναι ένα γενικό ζήτημα, που απασχολεί έντονα και στην χώρα μας και του οποίου η λύση είναι δυνατόν να δοθεί μόνο με την εφαρμογή των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις οικογενειακές σχέσεις, πάνω στις βάσεις που θέτουν οι αρχές της ελευθερίας και ης ισότητας. 5. Κρίση του γάμου- διακοπή συμβιωσης Η έγγαμη σχέση, όπως κάθε ζωντανή σχέση δεν είναι ανέφελη. Υπόκειται σε συγκρούσεις. Βέβαια τις περισσότερες φορές, τα προβλήματα που ανακύπτουν αντιμετωπίζονται με αμοιβαίες υποχωρήσεις. Σε άλλες όμως περιπτώσεις τα προβλήματα οδηγούν την έγγαμη σχέση σε κρίση, κρίση που συνήθως εκδηλώνεται με την διακοπή συμβίωσης. Το τοπίο των συζυγικών σχέσεων αλλάζει πλέον ριζικά.στην αλλαγή αυτή που συνοδεύεται από τεταμένες ενέργειες και ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα, βρίσκουμε την τόσο σημαντική εφαρμογή των διατάξεων του Συντάγματος που ενέχει εξισορροπιστικές λειτουργείες. Α)Άσκηση γονικής μέριμνας Εκτός από τις σχέσεις μεταξύ των συζύγων που ρυθμίζονται με συνταγματικές και όχι μόνο διατάξεις, ζήτημα τίθεται και για την τύχη των παιδιών. Αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα, οι γονείς που βρίσκονται σε

6 διάσταση εξακολουθούν να έχουν και να ασκούν από κοινού την γονική μέριμνα. Είναι ωστόσο δυνατή η προσφυγή στο δικαστήριο, προκειμένου να ρυθμιστεί με διαφορετικό τρόπο η άσκηση αυτή( ΑΚ 1514 και 1513). Β) Υποχρέωση για βοήθεια, στοργή και σεβασμό Το άρθρο 1057 ΑΚ μετατρέπει και σε νομική υποχρέωση μια ηθική υποχρέωση μεταξύ γονέων και τέκνων. Ουσιαστικά πρόκειται για ηθικό παράγγελμα με προέχοντα παιδαγωγικό χαρακτήρα, αφού η αμοιβαία αυτή υποχρέωση δεν είναι αξαναγκαστική δικαστικά.ωστόσο η παράβαση της υποχρέωσης δεν είναι άμοιρη νομικών συνεπειών. Αν οι γονείς την παραβαίνουν, υπάρχει ενδεχομένως κακή άσκηση της γονικής μέριμνας. Ορισμένες πράξεις επιμέλειας που ανάγονται στον πυρήνα της γονικής μέριμνας, ενέχουν ιδιαίτερη σημασία για την διαμόρφωση της προσωπικότητας του τέκνου, όπως η επιλογή θρησκεύματος. Γ)Κατάχρηση δικαιώματος γονικής μέριμνας Το δικαίωμα γονικής μέριμνας δεν πρέπει να ασκείται καταχρηστικά. Ο λειτουργικός, μάλιστα, χαρακτήρας του επιβάλλει αυστηρότερο έλεγχο της καταχρηστικής του άσκησης. Αν κριθεί ότι η συγκεκριμένη ενέργεια των γονέων είναι καταχρηστική, η ενέργεια αυτή θα είναι άκυρη. Η συστηματική μάλιστα κατάχρηση του δικαιώματος της γονικής μέριμνας, μπορεί να επιφέρει τις δυσμενείς συνέπειες του άρθρου 1532 ΑΚ. Κατάχρηση δικαιώματος γονικής μέριμνας έχου με και στην περίπτωση της απόπειρας προσηλυτισμού σε κάποια θρησκεία από την πλευρά του γονέα προς το τέκνο. Μια τέτοια πράξη καταπατά θεμελιώδη δικαιώματα που αναγνωρίζει το ισχύον Σύνταγμα, όπως η άσκηση της θρησκευτικής ελευθερίας μέσα στην οικογένεια.

7 Β)Το αξιόποινο του προσηλυτισμού και η συνταγματικότητα του 1. Προσηλυτισμός-Ορισμός Προσηλυτισμός είναι η με αθέμιτα μέσα προσπάθεια διείσδυσης στην θρησκευτική συνείδηση άλλου. Κατά το Σύνταγμα ο προσηλυτισμός απαγορεύεται. Με τον όρο προσηλυτισμό χαρακτηρίζεται η ανθρώπινη συμπεριφορά η οποία έχει ως σκοπό την μεταβoλή του θρησκευτικού πιστεύω του άλλου. Ο προσηλυτισμός αποτελεί μορφή θρησκευτικής δράσης που κατατείνει συνήθως στον προσεταιρισμό του προσηλυτιζομένου σε άλλο θρησκευτικό δόγμα. Ο προσηλυτισμός είναι επομένως δράση με θρησκευτικό προσανατολισμό, ανθρώπινη δράση με θρησκευτικούς σκoπoύς και επιδιώξεις. Για να χαρακτηρισθεί η ανθρώπινη συμπεριφορά ως προσηλυτισμός, θα πρέπει να χρησιμοποιεί αθέμιτα μέσα. Το στοιχείο αυτό ακριβώς διακρίνει τον προσηλυτισμό ως παράνομη συμπεριφορά, από τον νόμιμο θρησκευτικό πρoσεταιρισμό, ο οποίος αποτελεί προσπάθεια, με νόμιμα μέσα, μεταβολής του δόγματος των άλλων. Είναι σαφές ότι κατά το σύνταγμα δεν απαγορεύεται η μεταβολή του θρησκευτικού πιστεύω εφόσον γίνεται μέσα στο πλαίσιο της ελεύθερης ανταλλαγής γνωμών και επιχειρημάτων. Η εξωτερίκευση των θρησκευτικών πεποιθήσεων και η χρησιμοποίηση του θρησκευτικού λόγου, όχι μόνο για να διακηρυχθεί η θρησκευτική ταυτότητα του δηλούντος αλλά και για θρησκευτικούς σκοπούς, για να μεταπεισθούν δηλαδή αλλόθρησκοι, αλλόδοξοι ή αλλοθρησκοι, κατοχυρώνεται συνταγματικά καθόσον εμπίπτει στο περιεχόμενο της θρησκευτικής συνείδησης. Αθέμιτη είναι η προσέγγιση, επομένως πρόκειται για προσηλυτισμό, εφόσον για την μεταβολή της θρησκευτικής συνείδησης χρησιμοποιούνται διάφορες παρoχές ή υποσχέσεις για παροχές υλικές ή ηθικές. Αθέμιτη είναι επίσης η κατάχρηση της απειρίας ή της

8 εμπιστοσύνης ή η εκμετάλλευση της ανάγκης, της πνευματικής αδυναμίας ή της κουφότητας του άλλου. λθέμιτα είναι τα μέσα, τα οποία θα συνιστούσαν εκβίαση ή απάτη. Όπως προκύπτει από την συνταγματική διάταξη, ο προσηλυτισμός απαγορεύεται γενικά Απαγορεύεται ο προσηλυτισμός υπέρ οποιασδήποτε θρησκείας, επομένως και υπέρ της επικρατούσας θρησκείας. Με άλλη έκφραση, από προσηλυτιστική δράση προστατεύεται όχι μόνο η επικρατούσα θρησκεία αλλά και όλες οι άλλες θρησκείες. 2.Ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και τ;οσηλυτισμός α)προδιάθεση. Αν η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, έγκλημα υπάρχει μόνο αφής ο νομοθέτης προσγράψει το "είναι" του στο Είναι του Πολιτειακού Δικαίoυ και το έγκλημα γίνει ένα "είναι" που "μες- τον κόσμο- είναι". Το είναι μιας πράξης, πριν από την απορροή της, ως άδικης πράξης, από την βούληση του νομοθέτη στο καθιδρυμένο δέον της έννομης τάξης, δεν αναιρεί τον οντικό χαρακτήρα του εγκλήματος ως αποκλειστικά νομικού όντος, ακριβώς γιατί στην πράξη αυτή δεν μπορεί να κατηγορηθεί η τυποποίηση. Για το λόγο αυτό ως έγκλημα νοείται μόνο το νομικό έγκλημα. Εντούτοις, ο αναμφισβήτητα οντολογικός χαρακτήρας της πράξης, προτού τυποποιηθεί, αποτελεί συxνά το εφαλτήριο κατανόησης της αναγωγής της σε αξιόπoινη. Ενίοτε δε, η ιστορική της και πολιτιστική της σημασία συνιστά λογική προκείμενη για την κατανόηση, συνακόλουθα και την ερμηνεία, του "είναι" της πράξης στo θετικό δίκαιο. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με τον πρoσηλυτισμό. Ως αξιόποινη συμπεριφορά, απαντά ήδη στην αρχαία Αθήνα. Η διαχρονικότητα της πράξης δεν είναι βεβαια τυχαία. Αποκαλύπτει την αφανή δικτατορία της σκέψης που εγκαθιδρύουν ανέλεγκτες κοινωνικές δυνάμεις στο όνομα του κοινού καλού και της κοινωνικής συνοχής. Σήμερα βέβαια, υπερηφανευόμαστε.για την επικράτηση της ανεκτικότητας και ελευθερίας διάδoσης των ιδεών, έτσι ώστε ο προσηλυτισμός μοιάζει

9 με θλιβερό κατάλοιπο του παρελθόντος. Ωστόσο απέχουμε ακόμα πάρα πολύ από μια ουσιαστική αποδοχή της διαφορετικότητας σε κάθε έκφανση του κοινωνικού uας βίου. Θα μπορούσε μάλιστα να υποστηριχθεί, ότι μπoρεί να υπάρχει κάποια ανοχή, που θυμίζει ενοχή, για την ετεροδοξία των θρησκευτικών ιδεών, αλλά, σε άλλα θεματα, ο κοινωνικός έλεγχος που ασκείται, ανεξάρτητα νομικών συνεπειών, είναι αμείλικτος, και μάλιστα σε όλους τους χώρους. Και για το λόγο αυτό η ερμηνεία και κατανόηση του προσηλυτισμού έχει ξεχωριστή σημασία. Β. Ανάλυση του κειμένου του νόμου Κατά το άρθρο 4 παρ. 2 του α.ν. 1363\1938 πρoσηλυτισμός είναι η δια πάσης φύσεως παροχών ή δι' υπoσχέσεως τοιούτων ή άλλης ηθικής ή υλικής περιθάλψεως, διά μέσων απατηλών, διά καταχρήσεως της απειρίας ή εμπιστοσύνης ή δι' εκμεταλλεύσεως της ανάγκης, της πνευματικής αδυναμίας ή κουφότητας.αμεσος ή έμμεσος προσπάθεια προς διείσδυσιν εις την θρησκευτική συνείδηση ετεροδόξων επί σκοπώ μεταβολής του περιεχομένου αυτής". Ο όρος συνείδηση: Και στη θεωρία και στην νομολογία θεωρήθηκε σχεδόν αυτονόητο ότι η οπoιαδήπoτε γνωστική σχέση μεταξύ του υποκειμένου τελεσης και του προσώπου στο οποίο απευθύνεται απoτελεί επαρκή όρο για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος. Η άποψη αυτή αφενός υπολαμβάνει τον όρο συνείδηση με ψυχολογική σημασία έτσι ώστε καταλήγει στο άτοπο να θεωρεί την την οποιαδήποτε παράσταση στο συνειδός του προσώπου στο οποίο απευθύνεται το υποκείμενο τέλεσης ως τεκμήριο συνδρομής του οντολογικού στοιχείου της διείσδυσης και αφετέρου παρορά την απαιτούμενη από το γράμμα του νόμου επίταση της σχέσης "είναι" και "συνειδέναι" για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος. Πρόσφατα σε μια προσπάθεια ερμηνείας του υπό συζήτηση εγκλήματος υποσημάνθηκε φιλοσοφικά ο όρος συνείδηση μια υποσήμανση όμως που λειτουργεί εκκλητικά για περαιτέρω ανάλυση της σημασίας που αποκτά η φιλοσοφική νοηματοδότηση του όρου "συνείδηση" στη νομοτυπική μορφή του εγκλήματος.

10 Ο όρος συνείδηση ως προερχόμενος από το συνειδέναι, σύνοιδα σημαίνει επίγνωση "των ιδίων εαυτού σκέψεων". Η έκφραση "σύνοιδα εμαυτώ" σημαίνει μια αντίστοιχη λειτουργία σε ό,τι είναι προσιτό στη συνείδηση. Θα έλεγε κανείς ότι στην αρχαιοελληνική σημασία του ο όρος συνείδηση εκφράζει το ένα μέρος της ψυχής "όπερ σύνοιδεν" ό, τι γνωρίζει και ό, τι πράττει ο φορέας της. Η διπλή αυτή λειτουργία, γνώσης και κρίσης, δεν ειναι υπερβολή ότι αποτελεί διαχρονικής σημασίας καρπό του ανθρωπίνου πνεύματος, ανεξάρτητα από την χρήση των όρων και εκφράσεων για την συνειδητοποίηση πράξεων, αισθημάτων και γνωστικών παραστάσεων. Ήδη στον Όμηρο στα τέσσερα πέμπτα όλων των περιπτώσεων το "νοείν" σημαίνει την συνειδητοποίηση μιας κατάστασης, ενώ στον Δημόκριτο βρίσκουμε πλήρως αναπτυγμένη διδασκαλία για τον έλεγχο που ασκεί η συνείδηση. Στο κείμενο του νόμου ο όρος συνείδηση νοείται φιλοσοφικά ακριβώς γιατί η συνείδηση κρίνει ό, τι παριστά ο δράστης, σχετικά με τις θρησκείες, και η διαδικασία της κρίσης είναι φιλοσοφική συμπεριφορά. Η συνείδηση με την αναφορικότητα της στον πρoσηλυτιστικό λόγο του υποκειμένου τέλεσης προσλαμβάνει και αξιολογεί παράλληλα, προκειμένου να συγκροτήσει ως δικό της δεδομένο ένα σύστοιχό του.συνεπώς το στίγμα του αδίκου αρχίζει να διαφαίνεται όχι στο στάδιο που ο δράστης εκθέτει τις θρησκευτικές του απόψεις, αναπτύσσει δηλαδή την προσηλυτιστική του δράση με λόγια με το να καθιστά προσιτό στη γνώση του ετέρου προσώπου το θρησκευτικό του συνειδός, αλλά αφής η συνείδηση του ετέρου προσώπου αρχίζει και κρίνει θετικά αυτό το οποίo σύνοιδε, με αναστόχαση δηλαδή των παραστάσεων που είναι πλέον αντικείμενο της συνείδησης του προσηλητιζόμενου. Η επικοινωνιακή σχέση δράστη-θύματος: Η τελεση του εγκλήματος του προσηλυτισμού προυποθέτει,όχι μια διαπροσωπικη, τουλαχιστον ένα πλαίσιο αναφοράς πρόσφορο για την ανάπτυξη της εγκληματικής δράσης ανάλογο με το πεδίο επικοινωνίας δράστη και θύματoς στο τυποποιημένο άδικο της κατάπεισης σε αυτοκτονία του επίδοξου αυτόχειρα.η συνείδηση δεν

11 είναι αποθήκη για να μπορεί ο δράστης να διεισδύσει και χωρίς την παρουσία και βούληση του θύματος.ερμηνευτικά λοιπόν είναι αναγκαίο να δεχθούμε ότι η προσπάθεια για διείσδυση είναι δυνατή μόνο στα πλαίσια μιας προσωπικής σχέσης. Μια από τις σημαντικότερες προσωπικές σχέσεις είναι αυτή των γονέων με τα τέκνα τους. Γ )Όταν ο προσηλυτισμός εμφανίζεται στον ιερό χώρο της οικογένειας. Ο θεσμός της οικογένειας όπως ήδη αναφέραμε, προστατεύεται από το ισχύον Σύνταγμα, κάτι που δείχνει τη βαρύνουσα σημασία του στο πλαίσιο της κοινωνίας αλλά και του ατόμου ειδικότερα. Οταν κάτι τέτοιο συμβαίνει, τότε θεμελιώδεις αρχές καταπατώνται, με πιο εύκολα θύματα τα ανήλικα τέκνα. Η ρυθμιστική εμβέλεια των θεμελιωδών δικαιωμάτων επεκτείνεται και στην ρύθμιση των σχεσεων γονέων και τέκνων.στην σύγχρονη νομική επιστήμη, γίνεται συχνά λόγος για θεμελιώδη δικαιώματα του παιδιού. Η απαίτηση αυτή δημιουργήθηκε από την ανάγκη προστασίας του παιδιού από την εξουσία του ασκούντος την επιμέλεια. Τίθεται κατά συνέπεια το ζητημα εφαρμογής των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις σχεσεις γονέων και τέκνων. Τα θεμελιώδη δικαιώματα του παιδιού, προσδιορίζουν το περιεχόμενο και θέτουν όρια στην εξουσία αυτών που ασκούν την επιμέλεια.'ετσι λοιπόν: - Δεν δικαιούται ο πατέρας να επιβάλλει συγκεκριμένο θρήσκευμα στο παιδί του ή να του απαγορεύσει την αλλαγή θρησκεύματος. Μια τέτοια ενέργεια παραβιάζει το αμυντικό περιεχόμενο της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης, η οποία δεν αποτελεί συστατικό στοιχείο της οικογενειακής σχέσης.

12 Δ)ΝOMOΛOΓIA ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟΥ ΒΕΡΟΙΑΣ Αριθ. 174\1972 Διαζύγιo.- δεν συνιστά ισχυρό κλονισμό το γεγονός ότι ένας από τους συζύγους κατέστη μάρτυρας του Ιεχωβά (Χιλιαστής). θρησκεία -ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης προστατεύται από το Σύνταγμα και τις σχετικές συμβάσεις, όπως και η άσκηση λατρείας Ο Χιλιασμός αποτελεί φανερή αίρεση της χριστιανικής θρησκείας, οι δε οπαδοί αυτής προστατεύονται.- Ο προσηλυτισμός όμως ή η προσπάθεια αυτού κατά του συζυγου ή των ανήλικων τέκνων και παραμέληση των συζυγικών και μητρικών καθηκόντων στοιχειοθετούν λογους διαζυγίου εξαιτίας ισχυρού κλονισμού της έγγαμης συμβιωσης. Επειδή η θρησκευτική ελευθερία υπήρξε η πρώτη διεδικηθείσα από τις ατομικές ελευθερίες.αυτή ανανωρίζουν και προστατεύουν όλα τα σύγχρονα Συντάματα των πολιτισμένων κρατών του κόσμου οποιουδήπoτε κοινωνικού και πολιτικού συστήματoς.kατά το άρθρο 9 της διεθνούς σύμβασης της Ρώμης της 4 Νοεμβρίου 1950 "περί προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών" που υπογράφηκε και από την Ελλάδα και κυρώθηκε δια του νόμου 2329\1953, "παν πρόσωπο δικαιούται εις την ελευθερία σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας. Η ελευθερία εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων δεν επιτρέπεται να αποτελέσει

13 αντικείμενo ετέρών περιορισμών πέρα των προλεπόμενων από τον νόμο και απoτελoυντων αναγκαία μέτρα εν δημοκρατική κοινωνία δια την δημοσία ασφάλεια, την προάσπιση της της δημόσιας τάξεως, υγείας και ηθικής, ή την προάσπιση των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων". Για εμάς πρώτη Kατoχυρωση της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδησης απαντάται στο σχέδιο του Ρήγα, το ονομαζόμενο Πολίτευμα ή Σύνταγμα του Ρήγα. Με το άρθρο 3 αυτoύ ορίζεται ότι όλοι οι άνθρώποι, Χριστιανοί, Τουρκοι, κατά φυσικόν λόγο είναι ίσοι. Έκτοτε, προτατευτικές της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδησης και ακώλυτης λατρείας κάθε γνωστής στην Ελλάδα θρησκείας, διατάξεις περιελήφθησαν σε όλα τα Συνταγματα. Τώρα αυτή η ελευθερία πρoστατευται από εμάς τόσο ποινικώς, με τα άρθρα 175 παρ.2, 176, 198, και 200 του Π.Κ., ΌΣΟ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΏΣ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 13. Κατά τις διατάξεις του εν λόγω άρθρου η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. Κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελευθερη και τα της λατρείας αυτής τελoυνται ακωλυτως υπό την προστασία του κράτους και των νόμων".με τις διατάξεις αυτες αφ' ενός μεν καθιερώνεται η αρχή της ανεξιθρησκείας συμφωνα με την οποία ο καθένας δικαιουται να πρεσβευει οποιοδήποτε ή κανένα θρήσκευμα, αφετέρου δε ιδρυ ιώματα, από τα οποία το ένα, αυτό της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης, όπως και η συνειδηση εν γένει, είναι κάτι το απoλυτως εσωτερικό απoτελείται από το κατατείνον εις ενότητα συνoλo περιστάσεων, συναισθημάτων, εννοιών, συλλογισμών και ιδεών καθενός σχετικά με την δημιουργία του κόσμου και της διακυβέρνησης αυτoυ 1. Και το άλλο επί της ελευθερης και ακώλυτης άσκησης, ιδιωτικώς ή δημοσίως λατρείας. Το τελευταίο όμως αυτό δικαίωμα oυτε απεριοριστo oυτε ανέλεγκτο είναι. Τελεί υπό τις εξής προϋποθέσεις: α)να πρόκειται για γνωστή θρησκεία, δηλαδή να μην περιέχει κρυφά δόγματα και λατρεία, β)για την άσκηση του δικαιώματος αυτoύ να μην προσβαλλεται η δημόσια τάξη, τα χρηστά ήθη και τα εθνικά σύμβολα, γ)δεν ασκείται προσηλυτισμός κατά της επικρατoυσας στην Ελλάδα θρησκείας η οποία είναι κατά το άρθρο 1 παρ. 1 του Συντάγματος, η της Ανατολικής

14 Ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας η οποία κατά τα διδασκόμενα από την θεόπνευστο χριστιανικής διδασκαλίας βασίζεται στην πίστη προς μια θεότητα, με τριπλή έκφραση, δηλαδή τον Πατέρα, ως ύπατο διευθύνοντα νου, τον Υιό, ως δημιουργική των πάντων αιτία και το Άγιο Πνεύμα, ως συντηρητική και πρoνoητική των πάντων αρχή. Κατά την σαφή δε έννοια της διάταξης του άρθρου 1 απαγορεύεται κατά της επικρατούσας θρησκείας κάθε είδους προσηλυτισμός και όχι μόνο ο υπό της ποινικής νομοθεσίας οριζόμενος και κολαζόμενος ως έγκλημα, ή ο υπό των αλλοθρήσκων και ετεροδόξων ασκούμενος αλλά και ο υπό αιρεσιωτών, σχισματικών ή υπό οποιουδήποτε διενεργούμενος 2 *. Προσηλυτισμο δεν αποτελεί η καθαρά πνευματική διδασκαλία αλλά η δια μέσων αθέμιτων ή καταδικαζόμενων από την ηθική έντονη και φορτική προσπάθεια αποσπάσεως οπαδών της επικρατούσας θρησκείας. Τέτοιος προσηλυτισμός δύναται να λάβει χωρα και κατά ανηλίκων, όχι όμως και κατά νηπίων δηλαδή μέχρι 10 ετών, γιατί αυτά λόγω της διανοητικής τους ανωριμότητας, δεν έχουν σχηματισμένη θρησκευτικη συνείδηση. Εκ του ότι όμως κατά των νηπίων δεν δύναται να ασκηθεί προσηλυτισμός, ουδόλως έπεται ότι αποκλείεται όπως, δια της αναλόγου διαπαιδαγώγησης και της κατηχήσεως τούτων, ιδίως όταν αυται γίνονται από τους γονείς και τους διδασκάλους τους, διαμορφώσουν αυτά κάποια θρησκευτική συνείδηση και ακολουθήσουν την θρησκεία στην οποία από μικρά γαλουχήθηκαν. Οι χιλιαστές ή μάρτυρες του Ιεχωβά, αρνούμενοι την θεότητα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστoύ ως και το πρωταρχικό δόγμα του εν Τριάδι Θεού, 'ήτοι το ομοούσιον, το αδιαίρετο και το ομότιμο των υποστάσεων του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και παραδεχόμενοι ορατήν, ειρηνική και ευδαίμονα βασιλεία του Χριστού, όν, ως το πρώτο κτισμα του Θρού θεωρούν, μετά των πιστών επί της γης προ της μελλούσης κρίσεως, διαρκείας χιλίων ή περισσoτέρων ετών προς Δε ότι το δόγμα περί αθανασίας της ψυχής και περί αιωνίας κολάσεως είναι δημιούργημα των επισκόπων και θεολόγων αφού, ως ούτοι πρεσβεύoυν, ο μισθός της αμαρτίας δεν είναι η κόλαση αλλά ο εξολοθρευμός και εκμηδενισμός του αμαρτωλού, ανεξαρτήτως των τοιούτων καταφανώς εσφαλμένων

15 δοξασιών και πλανών τους, αποτελούν κατά την νομολογία αίρεση της χριστιανικής θρησκείας εφόσον. έχει κρυφά δόγματα και λατρεία και ως μη αντιβαίνoυσα στην κοινή ηθική και τη δημόσια τάξη, κατοχυρώνεται δια συνταγματικών εγγυήσεων, όπως και καθε άλλη γνωστή θρησκεία στην Ελλάδα και οι οπαδοί οποιας απολαμβάνουν την αναγνωριζόμενη ανεξιθρησκεία, και προστασία εφόσον βέβαια δεν ασκούν κατά της επικρατoύσας θρησκείας προσηλυτισμό.στην Αμερική κατά τις εγκυκλοπαίδειες, οι χιλιαστές διατηρούν περίπου 3000 εκκλησίες, η δε τακτικη δικαιοσύνη και το Ανωτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών ασχολήθηκαν πολλές φορές με το θέμα της νομικής θέσεως από άποψη συνταγματικής προστασίας τούτων και με πολλές δικαστικές αποφάσεις ακυρώθηκαν διαταγές των κρατικών αρχών, ως αντικείμενα στην θρησκευτική ελευθερία αυτών. Και ναι μεν αυτοί προς εκδηλωση των δογμάτων χρησιμοποιούν στην Ελλάδα όχι ευκτηρίους οίκους ή άλλους δημόσιους χώρους, αλλά ιδιωτικές οικίες για να συναθροίζονται χωρίς η συναθροιση αυτή να ανακοινώνεται δημοσίως, εντευθεν όμως ως και εκ του γεγονότος οτι στερούνται εν Ελλάδι επισήμων εκκλησιαστικών αρχών, ουδόλως συνέπεται ότι η αiρεση αυτών δεν εμπίπτει εις την εκτεθείσα έννοια της 'γνωστής θρησκείας", αν μάλιστα ληφθεί υπόψιν ότι η διδασκαλία των δογμάτων τους είναι φανερή και η κυκλοφορία των εντύπων, τα οποία την περιέχουν, είναι ελεύθερη και νόμιμη. Εξ'άλλου κατά την ορθή έννοια των διατάξεων των άρθρων 1500, 1501 και 1502 ΑΚ ο πατήρ ως ενασκών την πατρική εξουσία έχει δικαίωμα και καθήκον να καθορίσει την θρησκεία στην οποία το ανήλικο τέκνο του θα κατηχηθεί και αν ακόμα αυτή είναι διαφορετική ή και αντίθετη από εκείνη που πρεσβεύει η σύζυγος του διότι στην ανατροφή και επιμέλεια την οποία έχει αυτός περιλαμβάνεται και ο καθορισμός του θρησκευματoς τούτου.περαιτέρω σε σχέση με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις της συζύγου παρατηρούνται τα εξής: Ο σύζυγος υποχρεούται να σέβεται απολύτως ό,τι αφορά στην θρησκευτική συνείδηση της συζύγου. Δεν δικαιούται να παρεμποδίζει αυτή να πληρεί τις θρησκευτικές της πεποιθήσεις, ούτε να την υποχρεώνει με οποιονδήποτε τρόπο στην αλλαγή και μεταβολή αυτών αν αυτή δεν επιθυμεί κάτι τέτοιο. Εάν η σύζυγος

16 θελει να μεταβάλει την θρησκεία της είναι ελεύθερη να το κάνει, άσχετα του ότι το εν λόγω γεγονός, εφόσον συνοδεύεται και από ετέρα δύναται, υπό ορισμένες προϋποθέσεις να δικαιολογήσει λόγο διαζυγίου δια ισχυρό κλονισμό της εγγάμου σχέσεως. Τέλος κατά το άρθρο 1442 ΑΚ προς θεμελίωση του υπ 'αυτού προβλεπόμενου σχετικού και υπαίτιου λόγου διαζυγίου ισχυρoύ κλονισμού της εγγάμου σχέσεως, απαιτείται συνδρομή υπαιτίων πράξεων και παραλείψεων του ετέρου των συζύγων ως σχέσεως ηθικής και νομικής, απορρέουσες υποχρεώσεις του οι οποίες κρινόμενες αντικειμενικά είναι ικανές να επιφέρουν ισχυρό κλονισμό στην σχέση του γάμου, ώστε βάσιμα η εξακολούθηση της εγγάμου συμβίωσης να αποβαίνει αδυνατη για τον αιτούντα το διαζύγιο, εν τη συγκεκριμένη περιπτώσει, εκτιμωμένων των προσώπων των συζύγων, του χαρακτήρα αυτών, της πνευματικής, κοινωνικής και ηθικής συγκρότησής τους, του κοινωνικού κύκλου στον οποίο βιώνουν και των εν γένει περιστασεων στις οποίες τελέστηκαν πράξεις και παραλείψεις μετά τον γάμο και κατά την διάρκεια αυτού,οι οποιες επέφεραν τέτοιο κλονισμό.πάντως και τούτο πρέπει να τονιστεί ιδιαιτέρως, το θέμα αν και κατά πόσο τα εν αγωγή περί διαζυγίου εκτιθέμενα παραπτώματα του συζύγου συνιστούν ισχυρό κλονισμό της εγγάμου συμβιωσεως, δικαιολογούντα την λύση του γάμου με υπαιτιότητα αυτού, κρίνεται από το δικαστήριο καταρχήν αντικειμενικά. Εξαιτίας των παραπάνω συμπεραίνoυμε ότι το γεγονός ότι η σύζυγος ενώ προ του γάμου της ήταν χριστιανή ορθόδοξη και μετά από αυτόν με παρέλευση ετών ασπάστηκε τις αποδοκιμαζόμενες από τον σύζυγό της και ορθόδοξου χριστιανού, τις δοξασίες των χιλιαστών και κατέστει μάρτυρας του Ιεχωβά, αυτό καθεαυτό δεν αποτελεί εξ αντικειμένου κλονιστικό του γάμου γεγονός, δυνάμενο να θεμελιώσει λόγο διαζυγίου, στηριζόμενο στο άρθρο 1442 ΑΚ. Αντίθετη εκδοχή όχι μόνο δεν δύναται να βρει έρεισμα αμέσως ή εμμέσως στο άρθρο αυτό ή σε άλλη διάταξη ή συνδιασμό διατάξεων του ΑΚ ή των κειμένων νόμων ή του ισχύοντος Συντάγματος, αλλά αντιθέτως προσκρούει ευθέως προς τις διατάξεις που καθιερώνουν και προστατεύουν την ανεξιθρησκεία, την ελευθερία συνειδήσεως και την ελεύθερη και ακώλυτη άσκηση της

17 λατρείας των οπαδών κάθε γνωστής στην Ελλάδα θρησκείας. Η άποψη δε αυτή, ότι μόνο το ρηθέν γεγονός δεν συνιστά λόγο διαζυγίου προκύπτει και από το ότι ο ημέτερος ΑΚ όχι μόνο δεν απαγορεύει τον γάμο χριστιανoύ ορθοδόξου με ετεροδόξου ή αιρετικού αλλά απεναντίας ρητώς επιτρέπει ένα τέτοιο γάμο το οποίο σαφώς προκύπτει αφενός από την διάταξη του άρθρου 1353 ΑΚ με την οποία θεσπίζεται κώλυμα γάμου μεταξύ χριστιανoύ και αλλοθρήσκου, εξού, κατ' αντιδιαστολή παρέπεται ότι επιτρέπεται ο γάμος χριστιανού ορθοδόξου με ετερόδοξο, αφετέρου δε από την διάταξη του άρθρου 1367 ΑΚ καθ'ήν ο γάμος χριστιανού του ανατολικού δογματος με χριστιανό άλλου δόγματος, όπως και ο γάμος μεταξύ χριστιανών που ανήκουν στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία πρέπει να τελεστεί από ιερέα της Εκκλησίας αυτής αλλιώς είναι ανυπόστατος. Άλλωστε αν ο συvταγματικός ή κοινός νομοθέτης ήθελε την λύση του γαμου με μόνο λόγο ότι η σύζυγος μετά την τέλεση αυτού έπαυσε να είναι όπως πρότερον και ο σύζυγός της χριστιανή ορθόδοξος και μάλιστα κατέστη ετερόδοξος (οπαδός των χιλιαστών) ασφαλώς σαφώς θα εκφραζόταν περί τούτου και θα λάμβανε τα απαραίτητα νομοθετικά μέτρα είτε για την καθιέρωση σχετικού λόγου διαζυγίου είτε για την θέσπιση κωλύματος γάμου μεταξύ χριστιανoύ ορθοδόξου και ετεροδόξου. Πρόσθετο αξιοσημείωτo στοιχείο, ενισχυτικό της προηγούμενης άποψης, είναι και το από την διεξοδική έρευνα του Δικαστηρίου διαπιστωθέν γεγονός ότι ουδέποτε απησxόλησε την νομολογία αγωγή διαζυγίου, στηριζόμενη σε μόνο το προρρηθέν περιστατικόν καίτοι πάρα πολλές φορές εφαρμόστηκε από τα δικαστήρια το άρθρο 1442 ΑΚ. Αν όμως η αφοσίωση και ο φανατισμός της συζύγου προς την εν λόγω χριστιανική αίρεση, την οποία μετά τον γάμο της ασπάστηκε δεν ακολουθεί ορθώς, είναι τόσο μεγάλος ώστε έφθασε στο σημείο είτε να ασκεί προσηλυτισμό κατά του χριστιανού ορθόδοξου συζύγου της ή κατά του ανήλικου τέκνου της ή να προσπαθεί μέσω έστω απλών συμβουλών και συστάσεων να παραπείσει και να εμφυσήσει και στο νήπιο τέκνο της τις δοξασίες και συνήθειες της αίρεσής της και να αποσπάσει αυτό από την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία είτε για να ευκολύνεται στην διάδοση των εσφαλμένων δοξασιών του χιλιασμού,παραμελεί τα εν γένει συζυγικά και

18 μητρικά της καθήκοντα, τότε αναμφισβήτως δύναται επί την βαση τέτοιων περιστατικών τα οποία συνοδεύουν το πορρηθέν γεγονός, να στοιχειοθετηθεί λόγος διαζυγίου δια ισχυρό κλονισμό της εγγάμου σχέσεως. Πάντων τούτων των δεδομένων, η ένδικη αγωγή είναι μεν νόμιμη, πλην εν μέρει και δη καθ' ο μέρος στηρίζεται επί των υπ αριθμών 5 και 11 αναφερομένων ως είρηται περιστατικών, ερειδομένη, ως προς αυτά, στα άρθρα 1438, 1442 και 1450 ΑΚ κι όχι και ως προς τα λοιπά, καθόσον αυτά δεν αποτελούν προσηλυτισμό,αλλά συνιστούν άσκηση του συνταγματικώς προστατευόμενου δικαιώματος της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης και συνοψίζονται στο γεγονός ότι η εναγόμενη τυγχάνει μάρτυς του Ιεχωβα γεγονός που από μόνο του δεν συνιστά κλονιστικό του γάμου στοιχείο. Μετά ταύτα, εξεταστέα κατ' ουσίαν αποβαίνει αυτή η αγωγή μόνo για το μέρος που κρίθηκε νόμιμη, ήτοι ως προς τα υπ'αριθμον 5 και 11 αναφερόμενα περιστατικά, τα οποία,ανεξαρτήτως των ομολογιών της εναγομένης, εκτιμηθησομένων ελευθέρως κατά την μετ' απόδειξην συζήτηση (άρθρο 600 παρ. 2 ΚπολΔ), δέον όπως αποδείξει ο ενάγων (άρθρο 338 παρ. 1 ΚπολΔ). Η απόδειξη αυτών γενήσεται δια παντός, πλην όρκου (άρθρο 600 παρ. 2 ΚπολΔ), νομίμου αποδεικτικού μέσου και μαρτύρων επιτρεπομένων δια το ανέφικτο κτήσεως εγγράφου αποδείξεως, ως εκ της φύσεως των αποδεικτέων (άρθρο 394 παρ. 1 εδ. 'β ΚπολΔ), εφόσον βεβαίως αυτοί (μάρτυρες) δεν είναι πρόσωπα εκ των εν άρθρο 601 αριθ. 2 ΚπολΔ διαλαμβανομένων. 2. Αριθμ.728\1983 Αιτιολογημένη καταδίκη επί προσηλυτισμό της αναιρεσιούσης ήτις προσπάθησε να μεταβάλει το

19 θρησκευτικό φρόνημα των τέκνων της το οποίο είχε προσδιοριστεί υπό του έχοντος την πατρική εξουσία πατρός τους. Όπως προκύπτει από το διατακτικό της προσβαλλόμενης απόφασης, σε συνδυασμό με το αιτιολογικό αυτής, το δικάσαν Εφετείο δέχθηκε όπως π[ροέκυψε από την αποδεικτική διαδικασία, ότι η αναιρεσιούσα ασπασθείσα την αίρεση των μαρτύρων του Ιεχωβά, κατά το από του Ιανουαρίου 1978 μέχρι 27 Ιανουαρίου 1979 χρονικό διάστημα, στην Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι ο σύζυγος της κατά κανόνα απουσίαζε από την οικία τους, προσπάθησε να μεταβάλει το θρησκευτικό φρόνημα των τέκνων της, Μ και Φ, ηλικίας 15 και 11 ετών αντιστοιχως, το οποίο θρησκευτικό φρόνημα είχε προσδιοριστεί από τον έχοντα την πατρική εξουσία πατέρα τους και συζύγου της και έτσι ενώ τα άνω ανήλικα τέκνα είχαν διαμορφώσει ορθόδοξο θρησκευτικό φρόνημα, αυτή εκμεταλλεύτηκε την απειρία και πνευματική αδυναμία τους και περαιτέρω δια καταχρήσεως της εμπιστοσύνης τους προς αυτή, δια διδασκαλιών, παροχής εντύπων της αιρέσεως, απαγορευσεως συμμετοχής σε ορθόδοξες συναθροίσεις και ασπασμού και προσκυνήσεως της Αγίας εικόνας, δια χλευασμου υπ' αυτής της ορθοδόξου χριστιανικής θρησκείας. επιδίωξε να αποσπάσει αυτά από την ορθόδοξη εκκλησία και να μεταβάλει το φρόνημά τους.κήρυξαν μετά ταύτα το Εφετείο ένοχο την αναιρεσιούσα υπό της διατάξεως του άρθρου 4 του Α.Ν. 1363/1938 προβλεπόμενου εγκλήματος του προσηλυτισμού, διέλαβαν εν τη αποφάσει του την εκ των άρθρων 93 του Συντάγματος και 139 του Κωδ. Ποιν. Δικ., επιβαλλομένη ειδική και εμπεριστατομένη αιτιολογία.

20 3.Αριθμ.γνωμ.10 ( ) Θρησκεία- είναι ανεπίτρεπτη η επέμβαση του δικαστή ως προς την ακολουθητέα κατά θρήσκευμα ανατροφή.-τέτοια επέμβαση είναι δυνατή μόνο εν καταχρήσει δικαιώματος εκ μέρους του πατρός Υπουργείο Δικαιοσύνης Επι των δια του υπ'αριθ \63 εγγράφου υμών τεθέντων μοι ερωτημάτων: εάν ο ασκών την επιμέλεια ανηλίκου πατήρ προέλθει εις την βάπτιση αυτου και την καταχώρηση της βαπτίσεως εις την ληξιαρχική πράξη ούτω δε προσδιορίσας το ορθόδoξo δόγμα εις το οποίο το τέκνο δέον να κατηχηθεί, δύναται να μεταβάλει μεταγενεστέρως το δόγμα τούτο και να προσδιορίσει όπως κατηχηθεί εις έτερον δόγμα ή θρήσκευμα της αρεσκείας του, η γνώμη είναι η ακόλουθος: Κατ'αρχήν έχω την τιμή να σας υποβάλω σχετικό αντίγραφο της προς τον Μητροπολίτη Κεφαλληνίας υπ' αριθμ. 1 Ο της 23 Φεβρ. γνωμoδoτήσεως της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου (κατά σύμπτωση γενομένης υπό του νυν υπογράφoντoς την παρούσα) δι'ης γνωματεύομεν οτι κατά τον ισχύοντα παρ'ημίν Αστικό Κώδικα ο ανήρ, ως έχων εκ του νόμου την περί του προσώπου ανηλίκου τέκνου του την επιμέλεια, είναι και ο προσδιoρίζων και την θρησκεία κατά τις αρχές της οποιας θα κατηχηθεί το τέκνο. Εν τη αυτή γνωμoδότηση εκφράζουμε την γνώμη ότι είναι επίτρεπτος ο έλεγχος του δικαστηρίου, εν τυχόν προσφυγή προς τον δικαστή, ως προς την ακολουθητέα κατά θρήσκευμα ανατροφή. Ό,τι ισχύει επί του αρχικού προσδιορισμού του θρησκεύματoς κατά αναγκαία εν προκειμένω νομική συνέπεια ισχύει και επί μεταβολής αυτού.και εις την περίπτωση αυτή η επέμβαση του

21 δικαστή υπάρχει περίπτωση να θεωρηθεί ως επέμβαση υπέρ οιασδήποτε γνωστής θρησκείας, που δεν επιτρέπεται σύμφωνα προς τα άρθρα 1 και : του Συντάγματος (περί της ελευθερίας πάσης γνωστής θρησκείας και της ελευθερίας θρησκευτικής συνείδησης ή θρησκευτικής ελευθερίας), εγγυωμένου την νομική δυνατότητα εις το εν τη χώρα διαβιούν άτομο να διαμορφώνει όπως θέλει την σχέση του προς το θείο και προς κάθε θρησκευτικό ζήτημα ή ζήτημα πίστεως και να διάγει σύμφωνα με με τις θρησκευτικές του πεπoιθήσεις, ελεύθερο κρατικού εξαναγκασμού,υπό την επιφύλαξη της τηρήσεως των διατάξεων των γενικών νόμων, δι'ων δεν δύναται να ανατραπεί η θρησκευτική ελευθερία υπό τις συγκεκριμένες του εκδηλώσεις. Εις μια περίπτωση είναι δυνατή η επέμβαση δικαστή, με αίτηση της μητρός, τυχόν διαφωνούσης προς τον σύζυγο ή του Εισαγγελέως, εάν η άσκηση του δικαιώματος υπό του πατρός παρίσταται ως κατάχρηση δικαιώματος υπερβαίνoυσα τα όρια τα επιβαλλόμενα υπό των χρηστών ηθών (ΑΚ 281). Περίπτωση τοιαύτη δύναται να συντρέχει όταν η θρησκευτική ανατροφή του ανήλικου τέκνου είναι αντίθετη προς την κρατούσα και συμφώνως προς τον πολιτισμότης χώρας διαμορφωθείσα ηθική, ήτοι αν ο τοιούτος προσδιορισμός,αρχήθεν ή μεταγενεστέρως, της θρησκευτικής ανατροφής,αντίκειται όχι απλώς εις τα δόγματα ή τις αρχές αναγνωρισμένης ή γνωστής θρησκείας αλλά εις τα χρηστά ήθη. Και εν τούτω κείται κατά αναγκαία χρηστά ήθη.και εν τούτω κείται κατά αναγκαία συνέπεια ότι οσονδήποτε διάφορος κι αν είναι γνωστή τις θρησκεία εις την επικρατούσα εν τη χώρα τοιαύτη δεν είναι εκ τούτου αντίθετως προς χρηστά ήθη η κατά άλλη θρησκεία θρησκευτική διαπαιδαγώγηση. Εις την προσαρτωμένη 10\1959

22 γνωμοδότησή μου τονίζω ότι το θέμα απασχολεί πάντοτε την θεωρία και την πράξη. Θα ήταν βεβαίως δυνατή η επέμβαση του δικαστή εις το ανώτερο θέμα αν ο νόμος όριζε ότι εν διαφωνία των συζύγων ο δικαστής προσδιορίζει την θρησκευτική ανατροφή του τέκνου. 4.Aριθ. 612\1974 Τμ. Γ Πατρική εξουσία- έννοια και περιεχόμενο για την επιμέλεια και ανατροφή τέκνου- και επί θρησκείας ή θρησκευτικής αιρέσεως διαζύγιο επί κλονισμό υπαίτιες πράξεις ή ελλείψεις ικανές να επιφέρουν κλονισμό- αγωγή ή μη ισχυρού κλονισμού αναξελεγκτα τέκνο ανατρεφόμενο κατά την ορθόδοξο χριστιανική θρησκεία- επίμονες προσπάθειες μητρός προσηλυτισμού τέκνου εις αίρεση μαρτύρων Ιεχωβά και αντιθρησκευτικές συμβουλές προς το τέκνο. Επειδή κατά την διάταξη μεν του άρθρου το ΑΚ ο πατήρ ασκών την πατρική εξουσία του ανήλικου τέκνου του (άρθρο 1500) έχει δικαίωμα και καθήκον να επιμελείται του προσώπου αυτού, κατά την διάταξη Δε του άρθρου 1502 αυτού η επιμέλεια περιλαμβάνει και την ανατροφή του τέκνου. Εκ των ανωτέρω διατάξεων προκύπτει

23 σαφώς ότι μόνος ο πατήρ ως αρχηγός της οικoγένειας και έχων το δικαίωμα της ανατροφής του τέκνου, εν ω εμπεριέχεται και το της θρησκευτικής τοιαύτης υπό την επιφύλαξη της μη καταχρηστικής ασκήσεως του αποφασίζει περί της θρησκείας ή της θρησκευτικής αιρέσεως, την οποία τούτο δέον να ακολουθήσει. Εξ' άλλου εκ της διατάξεως του άρθρου 1442 ΑΚ προκύπτει σαφώς οτι δια την στοιχειοθέτηση του εξ αυτού λόγου διαζυγίου, απαιτείται η συνδρομή υπαιτίων τράξεων ή παραλείψεων του ετέρου των συζύγων, αντικειμένων εις τας του γάμου, ως σχέσεως ηθικής και νομικής, αρχές, ικανών, κατά κρίση αντικειμενική να επιφέρουν κλονισμό της εγγάμου συμβίωσης. Η κρίση του δικαστηρίου της ουσίας αν οι αποδειχθείσες πράξεις ή παραλείψεις είναι εκ των δυνάμεων να επιφέρουν κλονισμό της εγγάμου συμβίωσης, υπόκειται, ως έννοια νομική, εις τον έλεγχο του Αρείου Πάγου, εάν όμως στην συγκεκριμένη περίπτωση αυτές επέφεραν πράγματι τον κλονισμό, ώστε βασίμως η εξακολούθηση της εγγάμoυ συμβίωσης να αποβαίνει δια τον αιτούντα διαζύγιο αφόρητη, ως πραγματικό γεγονός, κρίνεται ανελέγκτως από το δικαστήριο της ουσίας. Επειδή το Εφετείο, ως προκύπτει εκ της προσβαλλομένης αποφάσεως του μετ'ανελεγκτον εκτίμηση των αποδείξεων, εδέχθη ότι η αναιρεσείoυσα, τελούσα εν νομίμω γάμο μετά του αναιρεσιβλήτου, από τις 17 Απριλίου 1966, προσεχώρησε, από του έτους 1971, ούσα χριστιανή Ορθόδoξη, εις την αίρεση των μαρτύρων του Ιεχωβά, ότι εφεξής προσπάθησε επιμόνως να αποσπάσει από την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία δια να προσχωρήσει εις την ανωτέρω αίρεση τον υιο της, ορθόδοξο όντα χριστιανό, προς τον οποίο εδήλωσε την 1 Δεκεμβρίου 1971 "θα σε κάμω - "Ιεχωβά" και το ηλικίας επτά ετών άρρεν τέκνο τους, όπερ κατά διδασκαλία του αναιρεσιβλήτου,ενασκoύντoς το δικαίωμα ανατροφής του,ακολoυθεί την ίδια κι εκείνος θρησκεία, προς το οποίον και δη κατά τους μήνες Οκτώβριο και Νοέμβριο 1971 συνέστησε εν αγνοία του αναιρεσιβλήτου, "να μην κάνει τον σταυρό του

24 γιατί θα τον τιμωρήσει ο Θεούλης", τούτο δε παρέλειπε πράγματι να κάνει το σταυρό του και κατά την ώρα της προσευχής εν τω σχολείο και ότι εκ της ανωτέρω προσπάθειάς της δημιουργούντο μεταξύ αυτής και του αναιρεσιβλήτου προστριβές με αποτέλεσμα από τον Δεκέμβριο 1971 να επέλθει χωρισμός τους, αν και εν τη αυτή οικία διαμενόντων, από τραπέζης και κοίτης. Κρίναν περαιτέρω το εφετείο ότι αι ας εδέχθη πράξεις της αναιρεσειούσης, αίτινες δύνανται να στοιχειοθετήσουν και τον ποινικώς κολαζόμενον προσηλυτισμό, είναι εκ των δυναμένων, να επιφέρουν, κατά αντικειμενική κρίση, κλονισμό της σχέσεως του μετά του αναιρεσιβλήτου γάμου τους, εν τη εκτεθείση έννοια δεν παρεβίασε την διάταξη του άρθρου 1442 ΑΚ. Όθεν ο πρώτος λόγος αναιρέσεως... απορριπτέος. 5. Αριθμ. 334\1973 Μον. (Ασφ.) Τέκνα.- βάπτιση και ανατροφή κατά ορθόδοξο δόγμαυστέρα μεταστροφή γονέων του ενός γενομένου παλαιοημερολογίτου και του ετέρου χιλιαστού.- περαιτέρω δυσχέρειες επιμελείας και θρησκευτικής διαπαιδαγώγησης τέκνων, διαφωνούντων μόνο θρησκευτικώς γονέων.- άποψη προς μη μετοίκηση του ενός από του ετέρου.ασφαλιστικά μέτρα δια θρησκευτική διαπαιδαγώγηση τέκνων.- απαγόρευση εις αμφοτέρους συζύγους της διαπαιδαγώγησης των

25 τέκνων κατά το παλαιό ημερολόγιο ή κατά τις δοξασίες των χιλιαστών.- συμφέρον τέκνων. Επειδή εις την υπό κρίση αίτηση, δι' ην ετηρήθη η κατά άρθρο 215 επ. και 682 επ. ΚπολΔ προδικασία, εκτίθενται τα εξής: Οι διάδικοι ετέλεσαν γάμο κατά το ορθόδοξο δόγμα την Εκ του γάμου τους γεννήθηκαν τα δύο τους τέκνα, τα οποία είναι ανήλικα και για τα οποία διορίστηκε προσωρινώς ως επίτροπος η μητέρα τους, αιτούσα σύζυγος. Ο καθ' ου φέρεται βαναύσως έναντι της συζύγου του και προσηλυτίζει τα τέκνα τους που είναι αντιστοίχως εις το 40 και 60 έτος της ηλικίας τους. Μέχρι του 1968 περίπου αυτοί συμβίωναν εν αρμονία. Οι αντίθετοι περί της συμβίωσης ισχυρισμοί της αιτούσης δεν πιθανολογήθησαν αφού κι αυτός ο θετός πατήρ της αιτούσης και οι λοιποί ενόρκως βεβαιώσαντες κατέθεσαν ταυτοσήμως ότι μέχρι του 1968 συμβίωναν άνευ προβλημάτων. Οι διάδικοι αυτοί ακολουθώντας προ του γάμου τα δόγματα της κατά τα άρθρα 1 και 2 του τότε ισχύοντος συντάγματος 1952, επικρατούσης εν Ελλάδι Ανατολικής Ορθοδόξου του Χριστου Εκκλησίας, γνωστής υπό το όνομα "νέο ημερολόγιο", τέλεσαν μυστήριο γάμου κατά τα δόγματα αυτής. Επίσης κατά αυτά τα δόγματα τέλεσαν και το μυστήριο της βάπτισης του πρώτου τέκνου τους Ιωάννου με την συ μμετοχή αναδόχου. Μετά την γέννηση του δεύτερου τους τέκνου καθένας των διαδίκων συζύγων ακολούθησε διαφορετική θρησκευτική τάση. Ησύζυγος ακολούθησε το "Παλαιό Ημερολόγιο" ενώ ο σύζυγος ακολούθησε τις δοξασίες των χιλιαστών. Παρά την εγκατάλειψη της κοινής των συζύγων αρχικής παιδιόθεν πίστεως, η αιτούσα εχώρησεν εις την βάπτιση του δεύτερου τους τέκνου Αθανάσιου, κατ'ανοχήν του συζύγου της, ο οποίος χωρίς να εμποδίσει την βάπτιση, επέκρινε την σύζυγό του. Κατά συνέπεια εξ υπαιτιότητας αμφοτέρων των συζύγων διεσπάσθη η οικογενειακή αρμονία ως προς την βασική θρησκευτική κατεύθυνση τους και

26 ομοίως διεσπάσθη η θρησκευτική ενότητα των τέκνων τους, αφού ο ανάδοχος του πρώτου τέκνου δεν παραιτήθηκε από της ενώπιον του θρησκευτικού λειτουργού δοθείσης υποσχέσεως περί της πίστεως του τέκνου τους.περαιτέρω έκαστος των συζύγων συνεχώς προσπαθούσε να προσελκύσει το ενδιαφέρον των τέκνων προς την πίστη του καθενός. Ηοποιαδήποτε πίστη ή άρνηση των συζύγων αποτελούν δικαίω μα τους αφού με την διάταξη 13 του Συντάγματος καθιερώνεται το απαραβίαστο της θρησκευτικής ελευθερίας της βούλησής τους. Η προσπάθεια όμως αμφοτέρων να επιδράσουν στα τέκνα τους, μη εχόντων λόγω της ανηλικότητάς τους την πνευματική ωριμότητα αντιτίθεται τόσο προς την ελευθερία της διάθεσης του εαυτού τους όσο και προς τις διατάξεις των άρθρων 13 του συντάγματος, ΑΚ. Τα τέκνα των διαδίκων διαβιούν εις οικισμό, όπου οι γονείς και τα τέκνα τους κατά το σύνολο ακολουθούν τα δόγματα και το τελετουργικό της επικρατούσας εκκλησίας. Ως εικός δε τα τέκνα των διαδίκων, τυχόν τιθέμενα υπό επίκριση, το μεν θα διάγουν υπό την συναίσθηση συμπλεγμάτων, το Δε ανδρούμενα θα τεθούν υπό δίλλημα κατακρίσεως των εκκλινόντων της καθολικώς αποδεκτής πίστεως, όπερ, πάση αιτία, δέον να αποτραπει, κατά τις κοινές δοξασίες των γονέων. Τυχον ανάθεση της θρησκευτικής επιμέλειας εις την τούτο αιτούσα μητέρα προβλέπεται κίνδυνος τα τέκνα επί της ενηλικίωσής τους να στραφούν κατά της μητέρας τους εφόσον κρίνουν ότι ακολούθησαν λανθασμένη κατά υποβολή πίστη. Το ίδιο προβλέπεται κι αν η επιμέλεια ανατεθεί στον πατέρα. Επομένως, αμφότεροι αυτοί έχοντες αναποκάθαρτον την εσωτερική θρησκευτική κεφαλαιώδη πίστη τους δεν είναι έτοιμοι προς θρησκευτική ποδηγέτηση των τέκνων τους τα οποία γεννήθηκαν, ανατράφηκαν και μετείχαν στα μυστήρια από λίκνου έως άρτι. Κατά συνέπεια δια αμφοτέρους το αντίστοιχο αίτημα αναθέσεως σε αυτούς την επιμέλεια των τέκνων παρίσταται μη βάσιμο και απορριπτέο.

27 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η θρησκευτική διαπαιδαγώγηση των ανηλίκων αποτελεί καθήκον των γονέων μέσα στον θεσμό της οικογένειας. Οι ισορροπίες όμως είναι εύθραυστες κι αυτό λόγω του συναισθηματικού δεσμού των παιδιών με τους γονείς τους. Στην βάση αυτού του δεσμού και σε συνδυασμό με την πνευματική ανωριμότητα των ανηλίκων, τα παιδιά είναι "ανοικτά" σε κάθε είδους επιρροή από τους γονείς τους, αποτελούν σπόγγους που περιμένουν να απορροφήσουν κάθε είδους ερέθισμα που θα λάβουν από αυτούς. Την τόσο πραγματικά συγκινητική και μεγαλειώδη σχέση ή εξάρτηση του παιδιού από τον γονέα θα πρέπει να αξιολογήσουν οι γονείς για να μπορέσουν να έχουν μια υγειή σχέση με το παιδί τους και να το εξοπλίσουν με κατάλληλα εφόδια κι όχι να "εκμεταλλευτούν" για να περάσουν δικά τους πιστεύω και δοξασίες καταπατώντας θεμελιώδη δικαιώματα που κατά "κόρον προστατεύει το ισχύον Σύνταγμα. Η ελεύθερη διάθεση του εαυτού και η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας πρέπει να πρεσβεύουν στην ανατροφή και ανατροφή των παιδιών της σύγχρονης πολιτισμένη ς κοινωνίας.