ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ

Transcript

1 ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ Με δεδοµένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανοµής των πόρων µεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, την αδυναµία να συνεχίσει το σύστηµα τη σηµερινή του πορεία, το απαιτούµενο είναι µια νέα δυναµική πραγµατικότητα που η σηµασία της δεν µπορεί να συγκριθεί µε τίποτε άλλο στο παρελθόν. Αναφέροµαι σε µια πραγµατικότητα που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σηµασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης και στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα µπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο. Αυτό θα απαιτούσε, φυσικά, µια αναδιοργάνωση των κοινωνικών θεσµών, των εργασιακών, των οικονοµικών, των πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων. Ένας τέτοιος προσανατολισµός, όµως, απέχει ανυπολόγιστα από τα όσα σκέπτονται και, ίσως, από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήµερα. Αυτή είναι η µεγάλη δυσκολία που πρέπει να αντιµετωπίσουµε. Θα έπρεπε, σκέπτοµαι, να θέλουµε µια κοινωνία στην οποία οι οικονοµικές αξίες θα έχουν παύσει να κατέχουν κεντρική θέση, όπου η οικονοµία θα έχει ξαναµπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό µέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία, εποµένως, θα έχουµε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς µια συνεχώς αυξανόµενη κατανάλωση. Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο, για να αποφύγουµε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως, για να βγούµε από την ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων. Θα έπρεπε, ακόµα, από εδώ και εµπρός οι άνθρωποι (µιλάω για τις πλούσιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός στόχος της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωσή τους κατά 2 µε 3% το χρόνο. Για να το δεχτούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόηµα στη ζωή τους. Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων. Η ανάπτυξη, βέβαια, των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων θα απαιτούσε µιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου µιαν αληθινή δηµοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συµµετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων µιαν άλλη οργάνωση παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί «να άρχουν και να άρχονται βάσει των νόµων» σύµφωνα µε τη θαυµάσια έκφραση του Αριστοτέλη. Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν τεράστια προβλήµατα. Προβλήµατα µεγάλης δυσκολίας που όµως, κατά τη γνώµη µου, µπορούν να λυθούν, µε την προϋπόθεση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη δηµιουργία λύσεων, αντί να προβληµατίζεται για το πότε θα µπορέσει να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση. Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουµε µπροστά µας και η τραγωδία της εποχής µας είναι ότι η ανθρωπότητα δεν νοιάζεται γι αυτά. Πόσον καιρό ακόµα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις µαταιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονοµάζουµε εµπορεύµατα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε είδους - οικολογική για ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

2 παράδειγµα - θα προκαλέσει άραγε µια βίαιη αφύπνιση ή µήπως την εµφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δεν µπορεί να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήµατα. Εκείνο, πάντως, που µπορούµε να πούµε, είναι ότι όλοι όσοι έχουν συνείδηση του σοβαρού χαρακτήρα των ζητηµάτων πρέπει να προσπαθήσουν να µιλήσουν, να ασκήσουν κριτική σ αυτή την ξέφρενη πορεία προς την άβυσσο, να ξυπνήσουν τη συνείδηση των συµπολιτών τους. (Κορνήλιος Καστοριάδης, «Η Άνοδος της Ασηµαντότητας», ιασκευή ) Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας µια περίληψη του κειµένου που σας δόθηκε ( λέξεις). Μονάδες 25 Ο κειµενογράφος τονίζει την αναγκαιότητα επανιεράρχησης των αξιών από τον άνθρωπο, εξαιτίας των κοινωνικών και οικονοµικών ανισοτήτων και της διόγκωσης του οικολογικού προβλήµατος. Συγκεκριµένα, υποστηρίζει ότι επιβάλλεται η υποβάθµιση του κυρίαρχου καταναλωτικού µοντέλου ζωής, κάτι, όµως, που καθίσταται δύσκολο, λόγω της απαιτούµενης αναδιάρθρωσης βασικών κοινωνικών δοµών. Έτσι, ο συγγραφέας θεωρεί επιτακτικό τον ανθρωποκεντρικό προσανατολισµό του ανθρώπου, ιδιαίτερα στην εργασία, ώστε η δηµιουργία να κατανικήσει την αλλοτρίωση και να αναδυθεί η υγιής δηµοκρατική συνείδηση. Καταλήγοντας, επισηµαίνει την αδήριτη ανάγκη της δραστηριοποίησης από µέρους των ανθρώπων και την αφύπνιση της συνείδησής τους, γιατί οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν είναι απειλητικοί για το µέλλον της ανθρωπότητας. Β1. Να αναπτύξετε µε λέξεις το νόηµα της παρακάτω άποψης του συγγραφέα: «Η ανάπτυξη, βέβαια, των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων θα απαιτούσε µιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου». Μονάδες 10 Το νόηµα της εργασίας έχει παρανοηθεί από πολλούς στις µέρες µας, καθώς έχει γίνει µέσο για την απόκτηση πλούτου και της ευµάρειας. Στην πραγµατικότητα, η εργασία πρέπει να αλλάξει προσανατολισµό, να ξανακαταστεί για τον άνθρωπο παράγοντας ολοκλήρωσής του και κοινωνικής προσφοράς. Η σηµασία της είναι µεγάλη, όταν αφυπνίζει τη δηµιουργική διάθεση του ανθρώπου, αναπτύσσει την πρωτοβουλία του και προσφέρει διέξοδο στις πνευµατικές του αναζητήσεις. Μέσα από την εργασία πρέπει το άτοµο να αισθάνεται προσωπική ικανοποίηση, ανεξαρτησία και να αναπτύσσει τη φαντασία του. Μόνο αν αυτή διαδραµατίσει τον κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του ανθρώπου και επικρατήσουν οι ιδανικότερες συνθήκες για αυτόν, τότε ο άνθρωπος θα µπορέσει να νιώσει τη χαρά της προσωπικής δηµιουργίας και θα σταµατήσει να συµβάλει στη δηµιουργία της κοινωνίας της αφθονίας. ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

3 Β2. Να γράψετε ένα αντώνυµο για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις του κειµένου: κατανάλωσης, αναδιοργάνωση, κεντρική, δεχτούν, συµµετοχή. Μονάδες 5 Λέξεις Αντώνυµα κατανάλωσης οικονοµίας, αποταµίευσης,παραγωγής αναδιοργάνωση αποδιοργάνωση κεντρική απόκεντρη, περιφερειακή δεχτούν αποκρούσουν, απορρίψουν, αρνηθούν συµµετοχή αποχή, αποστασιοποίηση Β3. Ποιους τρόπους και ποια µέσα πειθούς χρησιµοποιεί ο συγγραφέας στην τέταρτη και πέµπτη παράγραφο του κειµένου; Να δώσετε ένα παράδειγµα για κάθε περίπτωση. Μονάδες 5 Ο συγγραφέας προκειµένου να πείσει για την ορθότητα της θέσης του χρησιµοποιεί ως τρόπο πειθούς την επίκληση στη λογική και την επίκληση στην αυθεντία. Συγκεκριµένα, µεταχειρίζεται ως µέσα υλοποίησης του επιχειρήµατα και τεκµήρια. Επιχειρήµατα: «Θα έπρεπε χρόνο», «Η ανάπτυξη στη λήψη των αποφάσεων» Επίκληση στην αυθεντία. : «µιαν άλλη του Αριστοτέλη».Χρησιµοποιείται ως τεκµήριο για την ενδυνάµωση της ισχύος της θέσης του ποµπού. Β4. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας µε τη χρήση των ερωτήσεων στην προτελευταία παράγραφο του κειµένου; Μονάδες 5 Ο συγγραφέας µε τη χρήση του συγκεκριµένου εκφραστικού τρόπου καταδεικνύει τη σπουδαιότητα του προβλήµατος(επιπτώσεις του υλιστικούκαταναλωτικού µοντέλου ζωής) και την αναγκαιότητα τρόπων επίλυσης του, λόγω του αδιεξόδου που δηµιουργείται. Εκφράζει, λοιπόν µε αυτές τις ρητορικές ερωτήσεις την αγωνία του και το φόβο του για το µέλλον της ανθρωπότητας. Έτσι, µε τη συγκινησιακή χρήση της γλώσσας στοχεύει στο να αφυπνίσει τον αναγνώστη και να συµµεριστεί τις ανησυχίες του. Γ. Ως µέλος του δεκαπενταµελούς συµβουλίου του Λυκείου σου εκπροσωπείς τους συµµαθητές σου σε µια εκδήλωση της περιοχής σου που έχει ως θέµα το φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Να διαµορφώσεις µια εισήγηση µε την οποία θα παρουσιάσεις τις επιπτώσεις της υπερκατανάλωσης στον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον προτείνοντας και τρόπους αντιµετώπισής τους. ( λέξεις). Μονάδες 50 ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

4 Παρατήρηση: Η ανάπτυξη που ακολουθεί είναι ενδεικτική. Προσδιορισµός επικοινωνιακού πλαισίου: Εισήγηση. Ιδέα προλόγου Κυρίες και Κύριοι, η κατανάλωση αποτελεί φυσική ανάγκη για κάθε έµβιο ον, συνεπώς και για τον άνθρωπο. ε νοείται επιβίωση και ποιότητα ζωής δίχως την κάλυψη των βασικών του αναγκών. Από τη στιγµή όµως που ο άνθρωπος καθιστά την κατανάλωση αυτοσκοπό, καταβάλλει υψηλότατο τίµηµα, κυρίως γιατί διαταράσσει τη φυσική ισορροπία. Πιστεύουµε λοιπόν ότι ο υπερκαταναλωτισµός αποτελεί ένα από τους σηµαντικότερους παράγοντες κρίσης του πολιτισµού µας. ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΑ ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΜΑΣ. Επιχειρήµατα µε τη µορφή θεµατικών προτάσεων. Α Ζητούµενο ( Επιπτώσεις της Υπερκατανάλωσης στον άνθρωπο και τη φύση). 1. Στη ζωή του ανθρώπου. Ολο και περισσότεροι άνθρωποι αντιµετωπίζουν Προβλήµατα υγείας (Παχυσαρκία, προϊόντα που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες, έλλειψη άσκησης). Ο άνθρωπος ταλανίζεται από το άγχος για την απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών. (Το µεγαλύτερο ψυχικό νόσηµα του καιρού µας). Ατοµα που αδυνατούν να ανταποκριθούν στο καταναλωτικό πρότυπο ζωής κατατρύχονται από συµπλέγµατα κατωτερότητας. Οι καταναλωτές γίνονται ψυχικά υπόδουλοι των ανικανοποίητων, συνήθως περιττών, αναγκών τους (τοξικοµανείς της ευµάρειας), υποτάσσονται στα ένστικτα και τα πάθη τους. Καθώς επιζητούν µε κάθε τρόπο τα αγαθά, παραγκωνίζουν τις πνευµατικές τους ανάγκες και συνεπώς µένουν πνευµατικά ακαλλιέργητοι. Αντιµετωπίζουν την εργασία ως µέσο βιοπορισµού, αποκλειστικά ως πηγή κέρδους. Γι αυτό και αποξενώνονται ψυχικά από αυτή. Το υψηλό κόστος του υπερκαταναλωτισµού τους οδηγεί στην υπερεργασία, στη σωµατική και ψυχική εξόντωση, στην αποποίηση του πολιτιστικού δικαιώµατος του ελεύθερου χρόνου και συνεπώς των ευεργετικών επιδράσεων της αξιοποίησής του. Εφόσον η υλική ευηµερία γίνεται αυτοσκοπός, όλο και περισσότεροι άνθρωποι καθώς στερούνται τα θεµιτά µέσα, καταφεύγουν στην ανηθικότητα και στην παρανοµία. Ο καταναλωτισµός καλλιεργεί τον εγωισµό, τη φιλαυτία, τον ατοµισµό και την ιδιοτέλεια. Ετσι ο άνθρωπος γίνεται για τον άνθρωπο λύκος, αντιµετωπίζει το συνάνθρωπό του ως µέσο και όχι ως αυτοσκοπό. Αναπόφευκτα οι κοινωνίες αντιµετωπίζουν τα φαινόµενα της βίας, του εγκλήµατος, των ναρκωτικών, του ρατσισµού, της αλλοτρίωσης, των οικονοµικών και κοινωνικών ανισοτήτων. ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

5 Τα προβλήµατα αυτά οδηγούν στην κοινωνική αποδιοργάνωση, στην τροχοπέδη της κοινωνικής προόδου, µέσα από την έλλειψη διάθεσης για συνεργασία και του γεγονότος ότι το ατοµικό συµφέρον κυριαρχεί έναντι του συλλογικού. Κοινωνίες χωρίς πολιτικά ιδεώδη γίνονται ευάλωτες στις προσπάθειες χειραγώγησής τους κρίση δηµοκρατίας: αποστασιοποίηση του πολίτη από τα κοινά, εξαγορά της πολιτικής του συνείδησης, αποπροσανατολισµός του από τα ουσιώδη αγαθά της ζωής, από τα συλλογικά προβλήµατα κ.ά. Η τέχνη, η ψυχαγωγία γίνονται καταναλωτικά προϊόντα, οι ανθρωπιστικές αξίες, τα ιδανικά δεν αποτελούν τα θεµέλια του πολιτισµού. Ας µην ξεχνούµε, άλλωστε, ότι κύρια αιτία πολέµου σήµερα είναι η επιδίωξη των ισχυρών χωρών να διασφαλίσουν την ευµάρεια των πολιτών τους, µέσα από την καταλήστευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών των µικρών και ανίσχυρων. 2. Στη φύση (όταν ο σύγχρονος άνθρωπος ταυτίζει την ευτυχία µε την κατανάλωση, συντηρεί το µύθο του ανεξάντλητου για τη φύση και δεν αντιλαµβάνεται ότι αυτή είναι πεπερασµένη ή ότι οι άµετρες παραγωγικές του δραστηριότητες δεν έχουν σηµαντικό αντίκτυπο στο οικοσύστηµα). Εξάντληση φυσικών πόρων και πρώτων υλών. Εξαφάνιση ειδών χλωρίδας και πανίδας. Αποψίλωση δασών. Κάθε µορφής µόλυνση: εδάφους, υδάτων, πετρελαιοκηλίδες, τοξικά και πυρηνικά απόβλητα, δηλητηριώδη νέφη, σκουπιδότοποι. Φαινόµενο Θερµοκηπίου. Οξινη βροχή. Τρύπα του όζοντος. Β Ζητούµενο Προτάσεις, τρόποι αντιµετώπισης. Συνειδητοποίηση από το ίδιο το άτοµο ότι η ποιότητα ζωής και η πραγµατική του ευτυχία δεν ταυτίζεται µε την απόκτηση πληθώρας υλικών αγαθών. Επαναπροσδιορισµός αξιών και επανιεράρχηση των αναγκών καθώς και ανάπτυξη ευρύτερων ενδιαφερόντων (κοινωνικών, πολιτικών, πολιτιστικών κ.α.). Παιδεία: ιαµόρφωση ελεύθερων, πολυδιάστατων προσωπικοτήτων µε: ευρύτητα σκέψης και αυτόνοµη βούληση. Εσωτερικές αντιστάσεις, καλλιέργεια πνεύµατος ολιγάρκειας, εγκράτειας και αυτάρκειας. Ορθή διαβάθµιση των προτεραιοτήτων τους, ανάπτυξη της αίσθησης του µέτρου και του εφικτού στις επιθυµίες. Πνευµατικοί άνθρωποι: Συµβολή στη διαµόρφωση µιας νέας βιοθεωρίας και κοσµοαντίληψης που θα διασφαλίζει την εσωτερική ισορροπία του ανθρώπου και θα στοχεύει στη δηµιουργία µιας κοινωνίας µε ανθρωπιστικά ιδεώδη και ανάλογους προσανατολισµούς. ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

6 ΜΜΕ: Προβολή θετικών προτύπων, ατόµων απαλλαγµένων από µικροαστικές αντιλήψεις (το νεοπλουτισµό, την κοινωνική επίδειξη) µε υγιείς αξίες και ιδανικά, που αγωνίζονται για την πραγµάτωση υψηλών στόχων. Πολιτεία: Επιβολή δεοντολογικών αρχών στην αθέµιτη και παραπλανητική διαφήµιση, ώστε να µη λειτουργεί ως παράγοντας παραπληροφόρησης και µαζοποίησης. Προτάσεις αντιµετώπισης των οικολογικών προβληµάτων. (οι σηµαντικότερες) Συνεργασία των ηγετών όλων των κρατών για την αντιµετώπιση του οικονοµικού προβλήµατος της οικολογικής κρίσης, µε τον παράλληλο παραγκωνισµό των εθνικών οικονοµικών τους συµφερόντων. Αυστηροί νόµοι για την προστασία της φύσης. Ειλικρινής βούληση από την πολιτεία για την τήρηση των οικολογικών διατάξεων και την αντιµετώπιση των οικολογικών προβληµάτων. Παροχή ανθρωπιστικής παιδείας, ώστε να ευαισθητοποιηθούν οι νέοι για τα οικολογικά προβλήµατα. Ειδικό µάθηµα στην εκπαίδευση για την οικολογία, τα οικολογικά προβλήµατα. Πρωτοβουλίες απ τις µαθητικές κοινότητες για ανακύκλωση, δενδροφυτεύσεις, κλπ. Περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις στα σχολεία µε θέµα το σεβασµό στο περιβάλλον. Εκστρατεία από τα ΜΜΕ για το περιβάλλον. Ορθολογικότερη διαχείριση φυσικών πόρων, προώθηση εναλλακτικών, ήπιων µορφών ενέργειας. Χρήση τεχνολογίας για την προστασία του περιβάλλοντος. Λήψη αποφάσεων για αστική και βιοµηχανική αποκέντρωση. Ιδέα Επιλόγου Η αντιµετώπιση ενός τόσο πολύπλοκου προβλήµατος µπορεί να µοιάζει µε ουτοπία, αλλά χωρίς αυτή, εµείς οι νέοι, δεν µπορούµε να ατενίσουµε µε αισιοδοξία το µέλλον του πολιτισµού και του ανθρώπου, το µέλλον µας. Σας ευχαριστώ πολύ για το χρόνο και το ενδιαφέρον σας. ΤΕΛΟΣ 6ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ