ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ. Διάλεξη. Θέμα: Προοπτικές ανάπτυξης του Δημοτικού Διαμερίσματος Φιλιατρών.

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Διάλεξη Θέμα: Προοπτικές ανάπτυξης του Δημοτικού Διαμερίσματος Φιλιατρών. Μάρτιος 2008 Σπουδαστής: Πούλος Γεώργιος Επιβλέπων καθηγητής: Χαϊδόπουλος Γεώργιος 1

2 Γεωγραφική θέση Το Δ.Δ. Φιλιατρών βρίσκεται στην Νοτιοδυτική Πελοπόννησο στα παράλια του Ιονίου Πελάγους. Ανήκει στο Ν. Μεσσηνίας και στην Επαρχία Τριφυλίας. Απέχει 80 χλμ από την πόλη της Καλαμάτας και 80 χλμ από την πόλη του Πύργου, πρωτεύουσα του Ν. Ηλείας (εικ. 1). Περιλαμβάνει περιοχές παραθαλάσσιες, πεδινές, ημιορεινές και ορεινές. Οικιστικά περιλαμβάνει την πόλη των Φιλιατρών, τέσσερις παραθαλάσσιους οικισμούς ( Αγρίλης, Στόμιο, Λιμενάρι, Αγ. Κυριακή ), τρεις πεδινούς ( Εξοχικό ή Κατσίμπαλι, Χαλαζόνι, Πλάτη ή Καναλουπού ), έναν ημιορεινό (Χριστιάνοι) και έναν ορεινό ( Μάλη). Στο Δ.Δ. Φιλιατρών εκβάλουν τέσσερις χείμαρροι, τα Διπόταμα ή Μπούκα που αποτελεί το φυσικό σύνορο μεταξύ του Δ.Δ. Φιλιατρών και του Δ.Δ. Κυπαρισσίας, του Στομίου, της Αγ. Κυριακής και του Λαγκουβάρδου που αποτελεί το φυσικό σύνορο με το Δ.Δ. Γαργαλιάνων. εικ. 1. 2

3 Ιστορική Αναδρομή Η σημερινή πόλη των Φιλιατρών δημιουργήθηκε τον 12 ο ή 13 ο αιώνα, ωστόσο αναφέρεται ότι στην ίδια περιοχή υπήρχε από τους Μυκηναϊκούς χρόνους οικισμός με το όνομα Έρανα. Θεωρείται ότι ο αρχικός οικισμός Έρανα ήταν στη θέση του σημερινού παραθαλάσσιου οικισμού Αγ. Κυριακή όπου και λατρευόταν ο Εραναίος Ποσειδώνας. Κατόπιν μεταφέρθηκε ο οικισμός από το φόβο των πειρατών στη σημερινή θέση των Φιλιατρών επειδή ήταν εύφορη πεδιάδα με πολλά νερά. Η απογραφή των Ενετών το 1689 θέλει τα Φιλιατρά να έχουν 572 κατοίκους. Ο Γάλλος γλύπτης, ζωγράφος και αρχιτέκτων Καστελάν που πέρασε από τα Φιλιατρά το 1795 εντυπωσιάστηκε από την ομορφιά της πόλης και ζωγράφισε την Παναγία την Γουβιώτισσα με την γύρω περιοχή όπως ήταν τότε. Μετά την επανάσταση του 1821 κατέβηκαν οι κάτοικοι των γύρω ορεινών χωριών και της Αρκαδίας στην εύφορη πεδιάδα και αύξησαν τον πληθυσμό. Αναπτύσεται η αγροτική οικονομία και το εμπόριο που διεξάγεται απ ευθείας με το εξωτερικό. Από τα λιμάνια του Αγρίλη και της Αγ. Κυριακής έφευγε ο μαύρος χρυσός (σταφίδα) για Τεργέστη, Νάπολη, Λιβόρνο κ.α. Το 1833 ιδρύθηκε από τους Βαυαρούς ο Νομός Τριφυλίας έως το 1910 που ενώνεται με τον Ν. Μεσσηνίας. Για το όνομα της πόλης των Φιλιατρών αναφέρονται τέσσερις εκδοχές. Η πρώτη είναι από το επίθετο Φιλίατρος (φίλος Ιατρικός), η δεύτερη κατά τον γλωσσολόγο Γ. Ν. Χατζηδάκη συνδέεται με το κύριο όνομα Κεφαλλήνης του Φιλιάτρου (1262), η τρίτη από το όνομα του Φράγκου κόμη ντέ Φιλιάτρ και τέλος η τέταρτη και επικρατέστερη είναι από τη Ζακυνθινή λέξη φιλιατρό που είνα ι το πέτρινο στόμιο του πηγαδιού. Οι Ζακυνθινοί οικιστές βρήκαν πολλά πέτρινα στόμια πηγαδιών, φιλιατρά και έδωσαν στον οικισμό αυτό το όνομα. Επίσης στα Φιλιατρά μετοίκισαν και πολλοί κάτοικοι της Αρκαδίας και ειδικότερα από την Αλωνίσταινα. Μετά την επανάσταση του 1821 σε πολλά Αρκαδικά χωριά παρατηρήθηκε μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση. Έτσι στην Αλωνίσταινα (πατρίδα του Θ. Κολοκοτρώνη) το 1851 ο πληθυσμός από 750 κατοίκους έφθασε τις 2140 με 3

4 αποτέλεσμα την μείωση της κατά κεφαλήν αναλογίας γης οπότε και οι Αρκάδες στράφηκαν στο εμπόριο με την Τριφυλία, με τελικό αποτέλεσμα μετανάστευση και οριστική μετοίκιση. Αυτό συνέβη διότι παρά την οργανωμένη μεταφορά προϊόντων από δίκτυο αγωγιατών, υπήρχαν εξαιρετικές δυσκολίες λόγω έλλειψης οδικού δικτύου. Μέχρι το 1870 στην επαρχία Τριφυλίας δεν υπήρχε κανένας δρόμος και σε ολόκληρη τη Μεσσηνία δρόμοι συνέδεαν την Καλαμάτα με την Μεσσήνη και την Πύλο με την Μεθώνη. Οι Αρκάδες ήταν γανωματήδες, ασημιτζήδες, χτίστες, βαρελάδες και τερζήδες (ελληνοράπτες). Από τη μετακίνηση του πληθυσμού η Αλωνίσταινα από 2140 κατοίκους το 1851 το 1897 έχει μόνο 407 ενώ τα Φιλιατρά από 2701 κατοίκους το 1856 φθάνουν τους 8973 κατοίκους το 1889 (γράφημα 1.). Πληθυσμός Ημερομηνία Αλωνίσταινα Φιλιατρά γράφημα 1. Το 1850 οι μέτοικοι από την Αλωνίσταινα αποφασίζουν να χτίσουν δικό τους χωριό το Κατσίμπαλι (σήμερα Εξοχικό). Στη συνέχεια παραθέτω χρονολογικά ιστορικά γεγονότα των Φιλιατρών. Το μ.χ. σημειώνεται καταστροφή της ΕΡΑΝΑΣ από Αλγερινούς Μανιάτες πειρατές. Το 589 μ.χ. έχουμε επιδρομή Σλάβων (λόγω αυτού και τα τοπωνύμια Μυρίτοβα, Γαλάτοβα, Ποδογορά.). Το 1200 μ.χ. έχουμε την ίδρυση της πόλης των Φιλιατρών. Το γίνεται υπαγωγή της Πελοποννήσου Φιλιατρών στους Φράγκους. Το 1686 σημειώνεται επιδημία πανούκλας για πρώτη φορά. Το σημειών εται επιδημία πανούκλας 4

5 για δεύτερη φορά. Το 1821 φτιάχνεται το πρώτο νοσοκομείο στα Φιλιατρά. Το 1825 ο Ιμπραήμ πασάς καταστρέφει τις εκκλησίες των Φιλιατρών. Το 1839 καταστρέφεται ο Αγρίλης από σίφουνα. Το 1840 κατασκευάζεται το λιμάνι της Αγ. Κυριακής (εικ. 2). Το 1858 γίνεται λιθόστρωση της οδού Φιλιατρών Αγ. εικ. 2. Λιμάνι Αγ. Κυριακής. Κυριακής μήκους τεσσάρων χλμ.. Το 1862 τοποθετούνται τα πρώτα φανάρια της πόλης. Το 1872 διαμορφώνεται η κεντρική πλατεία Καποδιστρίου. Το 1873 σημειώνεται επ ιδημία πανούκλας για τρίτη φορά. Το 1877 λειτουργεί το πρώτο τηλεγραφείο. Το 1883 κατασκευάζεται το τριώροφο ρολόι στην πλατεία της πόλης ύψους 20 μέτρων με 63 σκαλιά (εικ. 3). Το 1886 καταστροφικός σεισμός μεγέθους πάνω από 12 βαθμούς της κλίμακας Μερκάλι (ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη) έχει ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 86 άνθρωποι. εικ. 3. 5

6 Από τα παλαιά χρόνια υπήρχε μεγάλη πνευματική άνθιση στην περιοχή. Υπάρχει πληροφορία για λειτουργία σχολείου στα Φιλιατρά κατά την περίοδο 1770 μέχρι την παραμονή της επανάστασης, με δάσκαλο τον μοναχό Ιωνά και μαθητή τον μετέπειτα οπλαρχηγό Παπαναστάση από το Χαλαζόνι. Η πληροφορία λέει ότι όταν εξερράγη η επανάσταση του 1821 περισσότεροι από 50 Φιλιατρινοί ήταν εγγράμματοι. Το 1830 ιδρύονται στην Κυπαρισσία και τα Φιλιατρά τα πρώτα ελεύθερα δημόσια Αλληλοδιδακτικά σχολεία. Το 1886 άρχισε να λειτουργεί στα Φιλιατρά το πρώτο γυμνάσιο της Τριφυλίας (εικ. 4) με υψηλά δίδακτρα (το μαθητολόγιο έχει 112 μαθητές). Το 1887 ιδρύεται και λειτουργεί ιδιωτικό σχολείο με το όνομα Κάδμος. εικ. 4. Το 1865 δημιουργείται η λέσχη Πρόοδος με διαλέξεις, χοροεσπερίδες και θεατρικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Το 1910 δημιουργείται ο Τριφυλιακός Σύλλογος και ο σύλλογος Συντεχνιών που συναγωνίζεται την Πρόοδο. Το 1925 ιδρύεται ο πολιτιστικός σύλλογος Φιλοπροόδων (με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την συνολική του δράση),το 1927 η αδελφότητα Φιλιατρινών Αττικής Η Εράνη (και επανίδρυση το 1957) και 1958 ο μορφωτικός σύλλογος Πυρσός. 6

7 Η αρχαιότερη Φιλιατρινή εβδομαδιαία εφημερίδα με τίτλο Ηχώ της Εράνης κυκλοφόρησε το Από το 1893 έως το 1914 κυκλοφόρησε η Πρόοδος εβδομαδιαία επιθεώρηση εν Τριφυλία. Το 1902 κυκλοφόρησε η έμμετρη σατυρική εφημερίδα Καθρέπτης εφημερίς σατυρική κατά Σουρήν χαϊδευτική. Το 1945 η Εθνική ιδέα της Τριφυλίας δεκαήμερο όργανο των απανταχού Τριφυλίων άρχων συνδιαλαγήν. Το 1948 η δεκαπενθήμερη εφημερίδα τα Τριφυλιακά νέα. Το 1952 η μηνιαία Καμπάνα της Τριφυλίας. Το 1930 κυκλοφόρησε το μηνιαίο περιοδικό Μαθητικός κόσμος Φιλιατρών. Το 1948 το μαθητικό περιοδικό τα Λουλούδια. Το 1956, με έδρα την Αθήνα, το περιοδικό Φιλιατρά Περιοδική έκδοση Φιλιατρινών Η ΕΡΑΝΗ που εκδίδεται μέχρι σήμερα. Διακεκριμένο ι άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών από τα Φιλιατρά είνα ι ο καθηγητής της αστρονομίας Δημήτριος Κοτσάκης, ο ποιητής Ιερέας Χρήστος Χριστόπουλος (Παππαγιαννάκαρος), ο λαογράφος ιστοριογράφος Σπύρος Καραβίτης, ο λυρικός τραγουδιστής Νίκος Αθανασιάδης, ο δημοσιογράφος ποιητής Βρασίδας Δημάκης, ο ποιητής Τίτος Αινίας, ο σκηνοθέτης Νίκος Μαραγκός, ο γλύπτης Παύλος Διονυσόπουλος, ο ζωγράφος Κωνσταντίνος Μπρουμίδης (ζωγράφισε το Καπιτώλιο της Αμερικής), ο συλλέκτης γκαλερίστας Ιων Βορρές, ο ηθοποιός Νίκος Καλογερόπουλος και πολιτικός μηχανικός Μπάμπης Βωβός. 7

8 Προοπτικές αξιοποίησης του Δημοτικού διαμερίσματος Φιλιατρών του Ν. Μεσσηνίας. ΑΝΑΛΥΣΗ - ΔΙΑΓΝΩΣΗ Με την παρούσα μελέτη επιχειρείται να ερευνηθούν οι οικισμοί και η πόλη των Φιλιατρών Ν. Μεσσηνίας με στόχο την διεύρυνση των δυνατοτήτων ανάπτυξης αυτών. Αρχικά γίνεται καταγραφή και ταξινόμηση των οικισμών και αξιολόγηση τους καθώς και της πόλης, ως προς την ένταξη τους, σε αναπτυξιακές διαδικασίες. Αγρίλης: Παραλιακός οικισμός ο οποίος αναπτύχθηκε ως παραθεριστικός. Δεν αναφέρεται στις καταγραφές πληθυσμών προ Δεν έχει οριοθετηθεί. Υπάρχει επίσημο σχέδιο περιγράμματος του οικισμού και οικοδομείται ως προ 1923 οικισμός. Έχουν κατασκευαστεί πολλές παραθεριστικές κατοικίες και παρουσιάζει μεγάλη κίνηση το καλοκαίρι ενώ τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση των κατοίκων του και κατά τους χειμερινούς μήνες από συνταξιούχους Φιλιατρινούς που ζούσαν στην Αθήνα και την Αμερική. Σημαντικά στοιχεία του οικισμού είνα ι το παλαιό γραφικό λιμανάκι για βάρκες (εικ. 5) και το Βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας (εικ. 6) με πανηγύρι στις 15 Αυγούστου. εικ. 5. εικ. 6. 8

9 Στόμιο: Παραθαλάσσιος οικισμός. Το όνομα του προήλθε λόγω της εκεί εκβολής ποταμού που με την πάροδο του χρόνου διέβρωσε το βραχώδες παραλιακό μέτωπο σχηματίζοντας μια παραλία μήκους 150 μέτρων, με χοντρό βότσαλο. Κατά τους θερινούς μήνες στην παραλία αυτή λειτουργεί καντίνα και συγκεντρώνει τον κύριο όγκο των λουομένων της περιοχής (εικ. 7). εικ. 7. Λιμενάρι: Παραθεριστικός παραθαλάσσιος οικισμός πλησίον των ορίων του σχεδίου πόλεως Φιλιατρών, αποτελεί το «μάτι» της πόλης στη θάλασσα. Στον ασφαλτόδρομο Λιμενάρι Στόμιο, περπατούν ή τρέχουν πολλοί Φιλιατρινοί για υγεία και γυμναστική. Στην περιοχή λειτουργεί ξενοδοχείο 22 δωματίων καθ όλη τη διάρκεια του έτους καθώς και δύο ταβέρνες, εστιατόρια (εικ. 8). Αγ. Κυριακή: Πολύ παλιός παραλιακός οικισμός (προ 1923). Πιθανόν ο πρώτος οικισμός της πόλης των Φιλιατρών. εικ. 8. 9

10 Παλαιά από το λιμάνι του γινόταν εξαγωγή σταφίδας με μαούνες που μεταφορτώνονταν σε πλοία που ήταν αγκυροβολημένα σε πιο βαθιά νερά. Στη περιοχή βρίσκεται το παλαιό εκκλησάκι της Αγ. Κυριακής, δύο ταβέρνες-εστιατόρια ενοικιαζόμενα διαμερίσματαδωμάτια και το παλιό τελωνείο (εικ. 9). εικ. 9. Πλάτη ή Καναλουπού: Ημιορεινός οικισμός προ 1923 υπό οριοθέτηση (σχεδόν εγκαταλελειμμένος) λίγοι μόνιμοι κάτοικοι (εικ. 10), (εικ. 11). Προϊόντα: Ελιές, αμπέλια, πατάτες, καρπούζι, ντομάτες, αγγούρια, πρόβατα, γάλα. εικ. 10. εικ

11 Μάλη: Εγκαταλελειμμένος ορεινός στάσιμος οικισμός με 66 οικίες και 5-10 μόνιμους κατοίκους (πλασματική απογραφή). Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Προϊόντα: γαλακτοκομικά, κρέατα. Η περιοχή παρουσιάζει ενδιαφέρον και πληρεί τις προϋποθέσεις για ανάπτυξη του αγροτοτουρισμού (Leader +) (εικ. 12), (εικ. 13). εικ. 12. εικ. 13. Η πρόσβαση κατά τους χειμερινούς μήνες είναι δύσκολη λόγο έλλειψης ασφαλτόστρωσης (το τμήμα Πλάτη- Μάλη). Εξοχικό ή Κατσίμπαλι: Πεδινός προ 1923 οριοθετημένος οικισμός που προκαλεί εντύπωση για την καθαριότητα και την περιποίηση των σπιτιών και της πλατείας του. Στην περιοχή λειτουργεί βιοτεχνία ρούχων τουριστικών καταστημάτων (μπλούζες ζακέτες) απασχολώντας 5 άτομα καθώς επίσης και μια κονσερβοποιία (ντομάτες πιπεριές) με εξαγωγές στην Γερμανία που απασχολεί 5-10 άτομα (εποχιακά). Στο χωριό υπάρχουν 2 ταβέρνες που συγκεντρώνουν αρκετό κόσμο τις καθημερινές και τα Σαββατοκύριακα (εικ. 14) και ο ναός της Αγ. Παρασκευής. Χαλαζόνι: Πεδινός οικισμός προ 1923 λίγων κατοίκων που ασχολούνται με τη γεωργία. Στην κεντρική πλατεία βρίσκονται η εκκλησία του Σωτήρος, δύο καφενεία, ταβέρνες και εστιατόρια (εικ. 15). 11

12 εικ. 14. εικ. 15. Χριστιανούπολη: Ορεινός προ 1923 οικισμός υπό οριοθέτηση αμιγώς αγροτικός οι κάτοικοι του οποίου κατέχουν μεγάλες αγροτικές περιουσίες και φημίζονται για την εργατικότητα τους. Προϊόντα: ελιές, αμπέλια, λάδι, κρασί. Στο χωριό βρίσκεται ο γνωστός Βυζαντινός ναός του Σωτήρος (εικ. 16) με αποτέλεσμα οι κατοικίες να ανεγείρονται μετά από έγκριση της μελέτης από το Υπ. Πολιτισμού (τμήμα Βυζαντινών Αρχαιοτήτων) πλην όμως δεν ελέγχονται στο τελικό στάδιο κατασκευής με αποτέλεσμα το σύνολο του χωριού να μην έχει χαρακτήρα. Επίσης υπάρχουν άλλη μια παλαιοχριστιανική εκκλησία, ένα σχολείο εγκαταλελειμμένο και 4-5 καφενεία-ταβέρνες (εικ. 17). εικ. 16. εικ. 17. Έως τώρα έχουν δοθεί 2-3 οικοδομικές άδειες με δάνεια αγροτοτουρισμού για ενοικιαζόμενα δωμάτια. Μεγάλο πρόβλημα αποτελεί η κακή οδοποιία καθιστώντας δύσκολη την σύνδεση με τα Φιλιατρά και την Κυπαρισσία. 12

13 Φιλιατρά: Πεδινή πόλη 6719 κατοίκων στα δυτικά του νομού Μεσσηνίας και πρωτεύουσα της επαρχίας Τριφυλίας. Η σημερινή πόλη των Φιλιατρών είνα ι δημιούργημα του 12 ου ή 13 ου αι. μ.χ.. Το σχέδιο πόλης είναι του 1876 και η πόλη διαιρείται σε τέσσερις ενορίες (Αγ. Ιωάννη, Αγ. Αθανασίου, Αγ. Νικολάου, Παναγίας.), διαθέτει τέσσερα δημοτικά σχολεία καθώς και ένα γυμνάσιο λύκειο. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, το κτήριο του λυκείου (τέλη του 1800), το ρολόι της πόλης, το αρχαίο τμήμα της εκκλησίας της Βλαχέρνας, το παλιό υδραγωγείο (εικ. 18), το μικρό σιντριβάνι στην πλατεία του Αγ. Αντρέα (εικ. 19) και το μεγάλο Βενετσιάνικο σιντριβάνι που δεσπόζει στην κεντρική πλατεία Καποδιστρίου (εικ 20). εικ. 18. εικ. 19. Στα Φιλιατρά υπάρχουν δύο πολιτιστικοί σύλλογοι ο «Πυρσός» και ο σύλλογος «Φιλοπροόδων» στον οποίο ανήκει και η φιλαρμονική του δήμου με έτος ιδρύσεως το Επίσης υπάρχει η κινηματογραφική λέσχη, μια από τις παλαιότερες στην Ελλάδα. Οι κάτοικοι ασχολούνται ως επί το πλείστον με τη γεωργία (υπαίθρια κηπευτικά, θερμοκήπια, ελιές, καρπούζι και αμπέλια), κάποιοι είναι έμποροι και κάποιοι υπάλληλοι (δάσκαλοι, καθηγητές, τράπεζες, Ο.Τ.Ε., Δ.Ε.Η., κέντρο υγείας, άσυλο ανιάτων, γεωργικός συνεταιρισμός). 13

14 εικ

15 Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΦΙΛΙΑΤΡΩΝ Θα επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε τους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η ανάπτυξη της περιοχής. Το ζήτημα συνδέεται με την ευρύτερη προβληματική των κινήσεων του πληθυσμού της χώρας, της επιλογής του τόπου εγκατάστασης των κατοίκων και των παραγωγικών δραστηριοτήτων του. Με άλλα λόγια την δυναμική που χαρακτηρίζει την αστικοποίηση, με την έννοια της αστικής (των πόλεων) ανάπτυξης, καθώς και της κινήσεως του πληθυσμού από τα μεσόγεια και τα ορεινά, προς τα παράλια και τα πεδινά, προς περιοχές δηλαδή που προσλαμβάνουν όλο και περισσότερο αστικό χαρακτήρα. Α. Το πλαίσιο της προσέγγισης. Αρχικά θα πρέπει να διασαφηνισθούν οι λειτουργίες που προσδιορίζουν: α) την κατοίκηση εποικισμό. β) την άσκηση ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων. γ) την μεταβολή πρώτον στο χρόνο και δεύτερον στο περιεχόμενο των δραστηριοτήτων. Συντελούνται σημαντικές αλλαγές στην επιλογή εγκατάστασης επιχειρήσεων, στις μετακινήσεις των κατοίκων, στις μεταφορές προϊόντων, στις μετακινήσεις για άλλους λόγους, στα πολιτιστικά πρότυπα, στις νοοτροπίες και τις αντιλήψεις. Η διαδικασία είναι μακροχρόνια και προκύπτει ως συνδυασμός των αυθόρμητων εξελίξεων της αγοράς και των επιπτώσεων των ασκούμενων πολιτικών από τους εκάστοτε αρμόδιους φορείς. Σημαντικό είναι να προσδιορισθεί ο χρονικός ορίζοντας των μελλοντικών χρήσεων για την αξιοποίηση της περιοχής. Εδώ πρέπει να προστεθούν και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου, όπως διοικητικές παρεμβάσεις, κοινωνικά φαινόμενα, τοπικές και πολιτικές συγκρούσεις που συνετέλεσαν στην καθίζηση της περιοχής. 15

16 Έννοιες: Οικισμός: θεωρείται μια πύκνωση άνω των δέκα κατοικιών αγροτικού τύπου και ενδεχομένως άλλων κτηρίων. Πληθυσμιακά μεγέθη: α) μόνιμοι και πραγματικοί κάτοικοι για μεγάλο χρονικό διάστημα. β) Αναλογικά αριθμός κατοίκων τρίτης ηλικίας. γ) Αναλογικά παρουσία μαθητών Πρότυπο κατοίκησης: α) Ποιότητα κτηρίων. β) κατοικίες μόνιμες ή εποχιακές. Η εποχικότητα συνδέεται με τις εποχές του χρόνου και του κύκλου ζωής (εκπαίδευση, εργασία, Τρίτη ηλικία) και με την λογική των μετακινήσεων από τα αστικά κέντρα κατά τα παρατεταμένα Σαββατοκύριακα, τις εντός του έτους αργίες και τις περιόδους διακοπών. Πρότυπο παραγωγής: Σε επίπεδο αγροτικής εργασίας η παραγωγή της υπαίθρου έχει μεταβεί σε ανάπτυξης εντατικών παραγωγικών διαδικασιών με σύγχρονη τεχνολογία (για καλύτερες αποδόσεις). Αυτό θα πρέπει να συνδεθεί με καλύτερη οδική σύνδεση των οικισμών με το εθνικό δίκτυο για την μετακίνηση αυτών και των προϊόντων, την επίσκεψη προσπελασιμότητα (τουριστική εμπορική). Ο κύκλος της ζωής των κατοίκων και η εποχικότητα κατοίκησης διαμορφώνουν ιδιότυπα πρότυπα παραγωγής. Αδρανοποιήθηκαν ορισμένα στοιχεία του οικιστικού πλούτου και του συστήματος ιστορικών υποδομών που συνδέονται με αυτό (εμπόριο σταφίδας). Σε γενικές γραμμές ο Δήμος Φιλιατρών μπορεί να θεωρηθεί ως περιοχή μέσης πληθυσμιακής πυκνότητας με αγροτική ανάπτυξη που συνδυάζει στοιχεία εντατικής παραγωγής αλλά και εξειδίκευση σε ορισμένες εμπορικές καλλιέργειες(πρώιμα λαχανικά, 15νθήμερη πρωιμότητα σε σχέση με τον Πύργο στην καλλιέργεια καρπουζιών) (εικ. 21) και (εικ.22). Σε γενικές γραμμές ο ρυθμός ανάπτυξης, πλην της γεωργίας, είναι αργός. 16

17 εικ. 21. εικ. 22. Ο Δήμος Φιλιατρών αποτελείται από τρία υποσύνολα. Τις παραλιακές, τις πεδινές περιοχές και τις ορεινές περιοχές. Μεταφορές και οδικό δίκτυο - Σύντομα θα ολοκληρωθεί ο οδικός άξονας Τρίπολης Τσακώνας μειώνοντας σημαντικά την χρονική απόσταση από την Αττική. - Η Ιόνια οδός θεωρείται έργο που θα συμβάλει στην ανάπτυξη (γεωργική, εμπορική, τουριστική) της περιοχής και ο περιφερειακός άξονας του Νομού Μεσσηνίας θα συμβάλει στην ανάπτυξης της περιοχής. Τουρισμός χωροθέτιση τάσεις ανάπτυξης Ο τομέας του τουρισμού αποτελεί τμήμα του τομέα των υπηρεσιών. Το στοιχείο του τουρισμού εξετάζεται από την πλευρά των επιπτώσεων στο Δημοτικό Διαμέρισμα καθώς και της τάσεις ανάπτυξης του Ν. Μεσσηνίας. Ακολουθώντας και τις τάσεις σε εθνικό επίπεδο η εγκατάσταση τουριστικού κέντρου οιασδήποτε κλίμακας γίνεται στα παράλια μιας και το πρότυπο που επικρατεί περιγράφεται από το γνωστό ακρωνύμιο των 3S (sea sun sand). Η δυτική παραλία (Ιόνιο) του Ν. Μεσσηνίας παρουσίαζε μέχρι σήμερα μια χαμηλή ισοκατανομή τουριστικών εγκαταστάσεων. Τώρα κατασκευάζεται στην παραλία πλησίον της Πύλου το μεγαλύτερο τουριστικό χωριό των Βαλκανίων Π.Ο.Τ.Α. (η μεγαλύτερη ιδιωτική επένδυση στην Ελλάδα). 17

18 ΝAVARINO DUNES εικ. 23. Θα αναπτυχθεί εντός των ορίων των Δήμων Γαργαλιάνων και Νέστορος, είναι συνολικής έκτασης περίπου στρ. και περιλαμβάνει ένα ξενοδοχείο πολυτελείας συνολικής δυναμικότητας 320 δωματίων, (769 κλινών), 1 ξενοδοχείο πολυτελείας συνολικής δυναμικότητας 445 δωματίων, (1.114 κλινών), Συνεδριακό Κέντρο θέσεων, Κέντρο Θαλασσοθεραπείας, Αθλητικό Κέντρο, 1 γήπεδο γκολφ 18 οπών, έργα υποδομής και Ακαδημία Γκολφ (εικ. 23). ΝAVARINO BAY Θα αναπτυχθεί εντός των ορίων του Δήμου Πύλου, είναι συνολικής έκτασης περίπου στρ. και περιλαμβάνει 1 ξενοδοχείο πολυτελείας 119 δωματίων, (298 κλινών) με συνεδριακές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις υδροθεραπείας, 1 ξενοδοχείο πολυτελείας 226 δωματίων (570 κλινών) με συνεδριακές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις SPA, 1 γκολφ 18 οπών, έργα υποδομής. Σε Β φάση (μελλοντικά) προβλέπεται να κατασκευασθούν, στην περιοχή Ρωμανού (Νavarino Dunes), 2 ξενοδοχεία επιπλωμένων διαμερισμάτων 268 δωματίων (868 κλινών) και 220 δωματίων (742 κλινών) αντίστοιχα και να γίνουν οι ανάλογες επεκτάσεις έργων υποδομής. Στην περιοχή Πύλου προβλέπεται η επέκταση του νοτίου ξενοδοχείου κατά 106 δωμάτια (271 κλίνες) και των έργων υποδομής. Επίσης στη Β φάση θα κατασκευασθούν και παραθεριστικές κατοικίες, περίπου 120 στον Ρωμανό/Navarino Dunes και 200 στην Πύλο/Navarino Bay. Τέλος, 18

19 προβλέπεται σε Β φάση και η οργάνωση τρίτης περιοχής (Περιοχή Ριζομύλου, Δήμου Πεταλιδίου επί του Μεσσηνιακού κόλπου), επί συνολικής παραλιακής έκτασης περίπου στρ. που θα περιλάβει ξενοδοχειακά συγκροτήματα πολυτελείας συνολικά κλινών, (που αντιστοιχούν σε δωμάτια περίπου), Συνεδριακό κέντρο, Κέντρο Θαλασσοθεραπείας, Γήπεδο γκολφ 18 οπών και εγκαταστάσεις υποδομής, καθώς και 160 παραθεριστικές κατοικίες. Κατά τις πληροφορίες, το μάνατζμεντ των δύο πρώτων ξενοδοχείων (σε δύο έως τρία χρόνια) έχει ήδη αυμφωνηθεί να το αναλάβει η διεθνής αλυσίδα Starwood, ενώ τα κέντρα θαλασσοθεραπείας θα τα διαχειρίζεται η Banyan Tree Hotels & Resorts, μια από τις μεγαλύτερες και πολυβραβευμένες εταιρείες για ξενοδοχειακά συγκροτήματα spa στην Ασία και στον κόσμο, εισηγμένη στο χρηματιστήριο της Σιγκαπούρης. Παράλληλα, η ελληνική εταιρεία έχει συμφωνήσει με ένα από τα καλύτερα γραφεία της Αμερικής, το Robert Trend Jone's Iunior, τον σχεδιασμό των γηπέδων γκολφ. Το ακριβές ύψος της επένδυσης, στην πλήρη ολοκλήρωση, είναι δύσκολο να προσεγγισθεί. Λόγω της καθυστέρησης στην έκδοση των αδειών και των εγκρίσεων, ο προϋπολογισμός συνεχώς αναθεωρείται. Μια συντηρητική εκτίμηση είναι ότι η επένδυση θα ξεπεράσει τα 500 εκατ.ευρώ... Παραθεριστικές κατοικίες Οι πιέσεις για παραθεριστική κατοικία δεν παρουσιάζει οξυμένα προβλήματα, όμως παρουσιάζονται τάσεις σταθερής ανάπτυξης. Αυτό εκδηλώνεται με την αύξηση της διάσπαρτης παραθεριστικής κατοικίας. Περιοχές περιβαντολογικών αξιών και παρεμβάσεων Στην περιοχή του Δ. Δ. Φιλιατρών δεν υπάρχουν ζώνες χαρακτηρισμένες ως Natura 2000 ή ζώνες φυσικού κάλους. Η περιοχή έχει μια ζώνη υψηλής παραγωγικότητας. 19

20 Μεταφορική υποδομή και βελτίωση δυνατότητας πρόσβασης Το νέο πρότυπο, νέων μορφών τουρισμού, προϋποθέτει σχετικά γρήγορη μετάβαση στον τόπο προορισμού (οικισμοί Φιλιατρά). Το σιδηροδρομικό δίκτυο βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα εξυπηρέτησης για όλη την Νότια Πελοπόννησο και διακόπτεται στην Κυπαρισσία. Όλοι οι οικισμοί δεν είναι σήμερα προσπελάσιμοι με καλό οδικό δίκτυο. Η συμβατική τουριστική δραστηριότητα των ακτών. Η δραστηριότητα συμβατικού τουρισμού αναπτύσσεται κατά μήκος των ακτών μέσα σε ένα πλαίσιο χαλαρού ελέγχου (με την ΕΠ.Α.Ε. γίνεται διάσπαση όγκου). Δίνονται κίνητρα για τη δημιουργία οργανωμένης ανάπτυξης (χωριά σε 100 στρέμματα, νέο ΦΕΚ.) που θα αντικαταστήσουν το πρότυπο της διάσπαρτης εκτός σχεδίου δόμησης που βασίζεται στην μικροϊδιοκτησία (4 στρέμματα) και του χωρίς σχεδιασμό κατακερματισμό του χώρου. Η Π.Ο.Τ.Α. στην Πύλο και οι προτάσεις για μικρά τουριστικά χωριά στα παράλια, μπορεί να επιτρέψει την ανάπτυξη των παλαιών αξιόλογων ορεινών οικισμών (Μάλη Χριστιάνοι), ως τρόπο εμπλουτισμού τουριστικών πακέτων προσφορά υπηρεσιών τους. Δεκτικότητα υποδοχής νέων πρότυπων ανάπτυξης της περιοχής Το ελκυστικό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον που έλκει και αποδίδει φήμη στον τόπο δημιουργεί τον τουριστικό πόρο για την επιτυχία του εγχειρήματος ανάπτυξης. Σε επίπεδο Δημοτικού Διαμερίσματος, πόλου έλξης ευρύτερης ακτινοβολίας υπάρχει ο Βυζαντινός ναός των Χριστιάνων και οι παραλίες του Στομίου και του Λαγκουβάρδου. Αναζητάτε παράλληλα ένα ταπεινότερο αλλά σημαντικό σύνολο στοιχείων που αναφέρονται στον λαϊκό πολιτισμό και το φυσικό περιβάλλον που μπορεί να δώσει ανάπτυξη μεμονωμένα στον οικισμό και ευρύτερα σε όλο το 20

21 Δημοτικό Διαμέρισμα. Εδώ η κλίμακα είναι αυτή του οδοιπόρου και περιπατητή ή του παραδοσιακού φυσιολάτρη. Η δυνατότητα δημιουργίας ευρύτερου τοπικού δικτύου οίκησης και υποδομών αναψυχής. Οι μορφές τουρισμού που ενδείκνυνται αναφέρονται πιο κάτω: Παραδοσιακές δραστηριότητες Φυσιολατρικός τουρισμός: Περιήγηση περιπατητική σε ομάδες για την Παρατήρηση της πανίδας ή χλωρίδας. Ορεινή πεζοπορίας: Ήπια μορφή ορειβασίας, με απλή πεζοπορία. Ορειβασία: Ολοκληρωμένη μορφή ορειβασίας που καλύπτει Όλες τις μορφές του ορεινού ανάγλυφου, ανεξάρτητα από εδαφικές δυσκολίες(απόκρημνες ορθοπλαγιές, δύσβατα φαράγγια).περιλαμβάνει ορεινές διασχίσεις, που ξεκινούν από ένα σημείο (χωριό, καταφύγιο κλπ.) και καταλήγουν πάντοτε σε διαφορετικό σημείο, σε μεγάλη απόσταση από το σημείο εκκίνησης. Οι νεότερες μορφές δραστηριοτήτων έχουν αρχίσει να εξαπλώνονται στον ορεινό χώρο, κυρίως μέσα από τα ολοκληρωμένα προγράμματα (πακέτα) των εταιριών που διοργανώνουν ενεργές διακοπές ή πακέτα διακοπών σπορ ή περιπέτειας. Νέες μορφές δραστηριοτήτων τουρισμού Τρέκινγκ: Ορεινή πεζοπορία μεγάλης διάρκειας που περιλαμβάνει διάσχιση εκτεταμένων ορεινών συγκροτημάτων. Σε οργανωμένα τρέκινγκ, ο απαραίτητος εξοπλισμός όπως τρόφιμα, αντίσκηνα κλπ. μεταφέρονται πολλές φορές με αυτοκίνητα εκτός δρόμου. Θαλάσσιες δραστηριότητες 21

22 Ιστιοπλοΐα: Καταδύσεις: Μικρών σκαφών κυρίως, κατηγορίες optimist, Leaser. Υποβρύχιες διαδρομές με αυτόνομες καταδυτικές αναπνευστικές συσκευές. Εντατικές περιπέτειες Αναρρίχηση: Ο όρος αναρρίχηση καθιερώθηκε αρχικά για να υποδηλώσει την ορειβατική τεχνική που αναπτύχθηκε προοδευτικά για την επίλυση των δυσκολιών που συναντούσαν οι ορειβάτες όταν βρίσκονταν αντιμέτωποι με απότομα βράχια ή συγκροτήματα τους στις κλασικές ορειβατικές διαδρομές τους. Ο όρος αναφερόταν αρχικά στην ελεύθερη φυσική αναρρίχηση. Στη συνέχεια προέκυψε και η τεχνική αναρρίχηση με τη χρησιμοποίηση τεχνιτών μέσων και με διαφορετικούς βαθμούς δυσκολίας. Αλεξίπτωτο πλαγιάς ή Φορητό ανεμόπτερο πλαγιάς: Όπως και η αναρρίχηση έτσι και το πέταγμα με το αλεξίπτωτο πλαγιάς κατατάσσεται στα ριψοκίνδυνα αθλήματα. Διάσχιση δασικών δρόμων με jeep 4x4: Συνήθως συνδυάζεται με άλλες εναλλακτικές μορφές όπως τρέκινγκ. Ιππασία, μετακίνηση με ζώα: Παραδοσιακό ελληνικό πρότυπο που ξαναγίνεται της μόδας στο πλαίσιο των ενεργών διακοπών. Οικοαγροτουρισμός: Ο οικοαγροτουρισμός προτείνει τη διανομή των τουριστών σε αποκεντρωμένα καταλύματα ώστε να βρίσκονται σε άμεση επαφή με τη φύση, ενώ παράλληλα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ένα επιπρόσθετο εισόδημα στους αγρότες. Στην Ελλάδα από το 1994, έχει συγκροτηθεί δίκτυο οικοαγροτουρισμού όπως εντάσσονται 22

23 καταλύματα από όλες τις περιοχές της χώρας. Πολιτιστικός τουρισμός: Συνδυάζεται με τις δραστηριότητες που προαναφέρθηκαν και περιλαμβάνει την επίσκεψη σε αξιόλογα πολιτιστικά μνημεία. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ 1. Η δεκτικότητα της περιοχής ως προς το νέο πρότυπο ανάπτυξης. 2. Προσπελασιμότητα της θέσης αλλά και αντίθετα της πρόσβασης σε σημεία ενδιαφέροντος. 3. Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων και πόρων φυσικού περιβάλλοντος. 4. Ποιότητα του ευρύτερου τοπίου που περιβάλλει τον οικισμό. 5. Η δυνατότητα δημιουργίας τοπικού δικτύου οικισμών και υποδομών διασύνδεσης τους 6. Η δυνατότητα του ανθρώπινου δυναμικού και των ΟΤΑ να στηρίξουν το εγχείρημα. Το πρότυπο τουριστικής εκμετάλλευσης Το πρότυπο αυτό διαχωρίζεται σε δύο διακεκριμένες περιπτώσεις: Το πρότυπο ολικής παρέμβασης με συνολική επένδυση σ όλη την έκταση του οικισμού. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή ο οικισμός ή ένα μεγάλο τμήμα του είνα ι αντικείμενο επένδυσης κατά κανόνα ενός συγκεκριμένου ιδιωτικού φορέα μικρού αριθμού επενδυτών. Η επένδυση ακολουθεί ένα λίγο πολύ αυστηρό επιχειρηματικό σχέδιο που απαιτεί δέσμευση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος τουλάχιστον για τη διάρκεια απόσβεσης της επένδυσης. Επιθυμητή είναι η δέσμευση αυτή σε μία ευρύτερη ζώνη περί τον οικισμό ώστε να περιέλθει στον πλήρη έλεγχο του φορέα ανάπτυξης η δυνατότητα ελέγχου του περί τον οικισμό χώρου. Μπορεί να εφαρμοστεί μόνο στους οικισμούς Πλάτη Μάλη που ουσιαστικά είναι εγκαταλελειμμένοι. Εναλλακτικά το παραπάνω πρότυπο μπορεί να περιοριστεί σε μικρότερες αλλά σημαντικές εκτάσεις του οικισμού αλλά και σε περιορισμένο έλεγχο του αποθέματος των ακινήτων. Αυτό εξαρτάται προδήλως από τη σχέση των οικονομικών μεγεθών μεταξύ επένδυσης και αποθέματος ακινήτων. Το 23

24 πρότυπο αυτό ισορροπεί την βιωσιμότητα του εγχειρήματος με οικονομικούς όρους, όμως περιλαμβάνει στην ίδια περιοχή ιδιόκτητες ή άλλα επιχειρηματικά συμφέροντα που μπορεί να δημιουργήσουν συνθήκες αλλοίωσης και υποβάθμισης του οικισμού (Χριστιάνοι Πλάτη). Με κάθε πιθανότητα αυτή η εκδοχή τουριστικής ανάπτυξης προϋποθέτει το ενεργό ενδιαφέρον επιχειρηματία του τουρισμού που ενδεχομένως είναι ενεργός στην περιοχή σε κάποια κλίμακα. Το τρέχον πρότυπο Παραθεριστική κατοικία Το πρότυπο αυτό ανάπτυξης μπορεί να χαρακτηρισθεί λίγο πολύ ως αυθόρμητη ανάπτυξη που στηρίζεται από πολλαπλές επενδύσεις μεσαίων στρωμάτων. Πρόκειται για αναδυόμενες πιέσεις για εγκαταστάσεις δευτερεύουσας κατοικίας. Στο αρχικό αυτό στάδιο οι ιδιοκτήτες ταυτίζονται με τον τόπο, δηλαδή προέρχονται από την περιοχή και πολύ συχνά από τον ίδιο τον οικισμό και τρόπον τινά επιστρέφουν με την εγκατάσταση της παραθεριστικής κατοικίας. Η δυναμική αυτή του πρότυπου και των τάσεων εξαρτάται από τη γενική αντίληψη για το Δημοτικό Διαμέρισμα και τις προοπτικές του αλλά και από τη δυνατότητα απόκτησης φθηνής γης σε σχέση με τα παράλια. Πέραν των οικονομικών όρων η έκφραση της ζήτησης για παραθεριστική κατοικία συνδέεται και με την αναγνώριση των φυσικών προτερημάτων του Δ.Δ.Φιλιατρών. α) Έχει μεγάλο μήκος αναξιοποίητης παραλιακής ζώνης, από την Μπούκα (Διπόταμα) στον Αγρίλη έως τον χείμαρρο Λαγκουβάρδου, 15 χλμ. Με τρεις οικισμούς (Αγρίλη, Λιμενάρι και Αγ. Κυριακή). β) Τον ορεινό οικισμό της Μάλης (σχεδόν εγκαταλελειμμένος) μεγάλου φυσικού κάλλους και τους Χριστιάνους με αρχαιολογικό ενδιαφέρον (Βυζαντινός ναός). Παράλληλα μπορούν να αναπτυχθούν και τουριστικά συγκροτήματα είτε εντός των παλαιών ιστών είτε νέα παραλιακά χωριά. 24

25 Για την καλύτερη κατανόηση των παραγόντων που διαμορφώνουν τη ζήτηση και τις τάσεις είναι χρήσιμο να διακριθούν τυπολογικά οι εποχιακές κατοικίες δηλαδή οι κατασκευές πέραν της θεωρούμενης ως μόνιμης και πρωτεύουσας κατοικίας. Δευτερεύουσα κατοικία Στα Φιλιατρά, στα χωριά, στην παραλία στο βουνό. Αφορά τις κατοικίες που βρίσκονται μέσα στο Δημοτικό Διαμέρισμα εντός Σχεδίου Πόλεως και στους οικισμούς των κατοίκων με ισχυρούς δεσμούς με την περιοχή, συχνή παρουσία και σε μεγάλο βαθμό καταγράφεται ως μόνιμη στα Στοιχεία Απογραφής Πληθυσμού της ΕΣΥΕ κάθε δεκαετίας και το πιθανότερο στους εκλογικούς καταλόγους. Παραθεριστική κατοικία Ημεδαπών Πρόκειται για κατοικία που χρησιμοποιείται πλέον μακρές περιόδους του χρόνου από ιδιοκτήτες με ισχυρούς δεσμούς με την περιοχή, συνήθως κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας. Άλλωστε τα κτίσματα είνα ι παλαιά ισόγεια συντηρημένα και άλλοτε είναι νέες διώροφες κατοικίες. β) Κατοίκων εξωτερ ικού, μεταναστών Πρόκειται για κατοικίες που ανήκουν σε μετανάστες που διαμένουν μόνιμα σε άλλες χώρες και επισκέπτονται τους οικισμούς και την πόλη των Φιλιατρών για συγκεκριμένο χρόνο, με μέγιστο αυτό των 50 ημερών, κυρίως τους μήνες Ιούλιο Αύγουστο, πρόκειται για κατοικίες νέες και παλαιές συντηρημένες. Αταξινόμητη, Παραθεριστική κατοικία Καταγεγραμμένη κενή κατοικία, που εγείρει αμφιβολίες ως προς τη χρήση της. Στους οικισμούς και στα Φιλιατρά, αυτή η κατοικία συνήθως είναι ένα κτίριο που με επιφύλαξη διαφοροποιείται από το ερείπιο, ή την κατοικία υπό καθεστώς εγκατάλειψης. Το εξειδικευμένο πρότυπο Η κατευθυνόμενη ανάπτυξη ειδικής μορφής 25

26 Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή ο προς ανάπτυξη οικισμός υιοθετείται από συγκεκριμένο φορέα, πιθανότατα μια μη κυβερνητική οργάνωση ή μια εταιρίαχορηγό για τη δημιουργία τόπου συγκέντρωσης, εκπαίδευσης και αναψυχής των μελών. Στην περίπτωση αυτή η εταιρία-χορηγός αποκτά σχετικά ισχυρό έλεγχο μεγάλου τμήματος ή του συνόλου του νέου χωριού ή του παλαιού οικισμού. Είναι δυνατόν να υπάρξουν παραλλαγές της παραπάνω περίπτωσης, ανάλογα με τον επισπεύδοντα φορέα. Το πρότυπο της μικτής ανάπτυξης στους παλαιούς οικισμούς. Το πρότυπο αποτελεί το συνδυασμό μορφών που ήδη έχουν περιγραφεί. Σύμφωνα με το πρότυπο αυτό ο παλαιός οικισμός αναπτύσσεται και από τις δύο δραστηριότητες: την παραθεριστική κατοικία και τον τουρισμό. Η παραθεριστική κατοικία μπορεί να έχει σε ένα βαθμό εμπορευματοποιηθεί δηλαδή τα ακίνητα να μην ανήκουν πλέον στους αρχικούς ιδιοκτήτες αλλά να έχουν περιέλθει σε επιχειρηματίες μικρής κλίμακας. Η μορφή του τουρισμού που συγκατοικεί είναι μικρής κλίμακας ξενώνων ή μικρών ξενοδοχείων όπως προβλέπει η τρέχουσα νομοθεσία. Σε κάθε περίπτωση οι τουριστικές εγκαταστάσεις είναι μικρής κλίμακας και πολλαπλών επιχειρηματιών. Το πρότυπο αυτό αντανακλά την συμβατική και τρέχουσα αντίληψη και απαιτεί ιδια ίτερες κανονιστικές ρυθμίσεις που στόχο έχουν την προστασία του οικισμού. Αγροτουρισμός Ο τρόπος τουριστικής ανάπτυξης που έχει οριστεί ως αγροτουρισμός έχει εφαρμοστεί και στην Ελλάδα κυρίως μέσο της πρωτοβουλίας LEADER. Η μορφή αυτή, πέραν ωραιοποιήσεων, στις περισσότερες περιπτώσεις κατέληξε στη μονοδιάστατη παραγωγή μικρών μονάδων δωματίων (rooms). Σε σπάνιες περιπτώσεις συνδέθηκε με δραστηριότητες που έχουν σχέση με την αγροτική παραγωγή και την αγροτική ζωή γενικότερα. Παρά ταύτα το πρότυπο αυτό μπορεί να προσαρμοστεί στο πλαίσιο αναβίωσης του οικισμών υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Οι οικισμοί αυτοί είναι εγκαταλελειμμένοι από κατοίκους και επομένως δεν είναι δυνατόν να 26

27 προσδοκάται ότι και οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες - αγρότες θα επιστρέψουν στον οικισμό τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Όμως για πολλούς οικισμούς οι μεταφερθέντες κάτοικοι ζουν και εργάζονται λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω στον νέο οικισμό και από ότι έχει παρατηρηθεί διατηρούν δεσμούς και στις αγροτικές περιοχές συνεχίζουν να διατηρούν τις καλλιέργειες. Η μορφή αυτή προσαρμόζεται καλύτερα στις λοφώδεις αγροτικές περιοχές (Πλάτη Χριστιάνους). Για τους κτηνοτροφικού χαρακτήρα ορεινούς οικισμούς απαιτείται διαφορετική προσέγγιση (Μάλη). Πέντε πρότυπα ανάπτυξης ΜΟΡΦΕΣ/ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ 1. ΑΜΙΓΕΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ 2. ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑ ΤΟ ΙΚΙΑ - Πλήρης έλεγχος της ανάπτυξης - Πλήρης έλ εγχος του ιδιοκτησιακού καθεστώτος - Μικρές απαιτήσεις μέτρων θεσμικής προστασίας - Ευελιξία στο ρυθμό της επένδυσης - Δεν προβλέπονται ιδιοκτησιακά προβλήματα - Κοινωνική συνοχή κατοίκων - Μεγάλο μέγεθος επένδυσης και επιχειρηματικός κίνδυνος - Δυσχέρεια ιδιοκτησιακού υπόβαθρου - Ελ άχ ιστη συμμετοχή του τοπικού κοινωνικού ιστού πλην απασχόλ ησης - Έλλειψη ελέγχ ου συνολικής ανάπτυξης του οικισμού - Αβέβαιο συνολικό αποτέλεσμα - Ελλ ειμματικά έργα κοινόχρηστων χώρων και δικτύων - Απαιτείται θεσμική προστασία 27

28 3. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ - Απαιτεί πλ ήρη έλεγχ ο της ανάπτυξης - Πλήρης έλ εγχος του ιδιοκτησιακού καθεστώτος - Μικρές απαιτήσεις μέτρων θεσμικής προστασίας - Αντιμετώπιση δυσχερειών με το ιδιοκτησιακό υπόβαθρο - Ελ άχ ιστη συμμετοχή του τοπικού κοινωνικού ιστού πλην απασχόλ ησης 4. ΜΙΚΤΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ - Ευελιξία στο ρυθμό της επένδυσης ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΤΙΚΗΣ - Ελ άχ ιστα ιδιοκτησιακά προβλ ήματα ΚΑ ΤΟ ΙΚΙΑ Σ & - Σχ ετική κοινωνική συνοχή των ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ κατοίκων 5. ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ - Ιδανικό πρότυπο συμπληρωματικών δραστηριοτήτων (γεωργία/τουρισμός) - Δεν απαιτείται ισχυρός έλ εγχος της ανάπτυξης ή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος - Μικρή απαίτηση για μέτρα θεσμικής προστασίας - Έλλειψη ελέγχ ου συνολικής ανάπτυξης του οικισμού - Απαιτούν ται μέτρα ελέγχου του εμπορευματικού χαρακτήρα - Απαιτείται ισχυρή θεσμική προστασία - Απαιτείται στήριξη από Κοινοτικές πρωτοβουλίες τύπου LEADER και συνεργασία με τοπικό δυναμικό ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΩΝ ΡΥΘΜΙΣΕΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Το θεσμικό πλαίσιο για τις ρυθμίσεις οικισμών καθορίζεται από τα εξής τρία βασικά νομοθετήματα. ΦΕΚ 181/Δ της Τρόποι καθορισμού ορίων οικισμών της χώρας μέχρι 2000 κατοίκους, κατηγορίες αυτών και καθορισμός όρων και περιορισμών δόμησής τους. 28

29 ΦΕΚ 133/Δ της Τροποποίηση των Π.Δ. από ο τρόπος καθορισμού ορίων οικισμών της χώρας μέχρι 2000 κατοίκους, κατηγορίες αυτών και καθορισμός όρων και περιορισμών δόμησής τους (ΦΕΚ 131/Δ) και από πολεοδόμηση και επέκταση των οικισμών της χώρας μέχρι 2000 κατοίκους και τροποποίηση του από Π.Δ/τος (ΦΕΚ 414/Δ). ΦΕΚ 293/Δ της Τροποποίηση του από Π.Δ/τος Τρόπος καθορισμού ορίων οικισμών της χώρας μέχρι 2000 κατοίκους, κατηγορίες αυτών και καθορισμός όρων και περιορισμών δόμησής τους (Δ 181). Ενδιαφέρον για την παρούσα μελέτη παρουσιάζει και ο ορισμός των παραλιακών οικισμών όσοι εμπίπτουν στο σύνολο τους ή κατά τμήμα τους σε ζώνη 500μ. από τον αιγιαλό, ή βρίσκονται έξω από τη ζώνη αυτή, αλλά η ανάπτυξη τους επηρεάζεται σημαντικά από τη θάλασσα. Εξαιρούνται (δεν θεωρούνται παραλιακοί) όσοι οικισμοί βρίσκονται μέσα στη ζώνη των 500μ. αλλά το κέντρο τους έχει υψόμετρο μεγαλύτερο ή ίσο από 100μ. σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ. Βασικό στοιχείο του θεσμικού πλαισίου είναι η οριοθέτηση του οικισμού και η θέσπιση όρων και περιορισμών στη δόμηση, αρτιότητα, χρήσεις κλπ. Η οριοθέτηση μπορεί να γίνει μόνον για οικισμούς που είχαν πληθυσμό προ του 1983 (θέσπιση του 1337/83) δηλαδή πρακτικά κατά την απογραφή πληθυσμού του Οι υπόλοιποι οικισμοί που δεν παρουσιάζονται στην απογραφή 1991 και 2001 θεωρούνται ότι βρίσκονται στην περιοχή που διέπεται από το καθεστώς της εκτός σχεδίου δόμησης. 29

30 Ο ευθύς τρόπος πολεοδομικής ρύθμισης των οικισμών αυτών είναι η θέσπιση του ΣΧΟΟΑΠ του αντίστοιχου Δήμου σύμφωνα με τα προβλεπόμενα του Ν.2508/97 διαδικασία που μπορεί να μην ολοκληρωθεί σύντομα. Σημαντική αδυναμία του θεσμικού πλαισίου επίσης παρουσιάζεται με την έλλειψη μηχανισμού προστασίας του περιβάλλοντος χώρου γύρω από τον οικισμό, που εφ όσον δεν ρυθμιστεί θα διέπεται από την εκτός σχεδίου δόμηση που δίνει την ευκαιρία για την δημιουργία ποικίλων αρνητικών αναπτύξεων που θα αλλοιώσουν το τοπίο και τα βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά του ανακτηθέντος οικιστικού συνόλου. Σημαντική δυνατότητα προσφέρεται με τη χρήση διαδικασιών και περιοριστικών ρυθμίσεων του Ν.1650/86 με τη δημιουργία των λεγομένων ζωνών οικοανάπτυξης. Όλες αυτές οι διαδικασίες που αναφέρονται απαιτούν ισχυρή πρωτοβουλία και αποτελεσματική διοικητική μέριμνα όλων των επιπέδων της διοίκησης, μια και οι αρμοδιότητες που αναφέρονται ως αποφάσεις Νομάρχη στα σχετικά νομοθετήματα έχουν ήδη μεταφερθεί στο Γ.Γ.Περιφέρειας και ορισμένες στην Κεντρική Διοίκηση. 30

31 Βιβλιογραφία 1. Περιοδικό Φιλιατρά (όλα τα τεύχη έως σήμερα). 2. Επανέκδοση του περιοδικού Λουλούδια 1980 (μηνιαίο μαθητικό). 3. Φιλιατρινές ώρες (μηνιαία εφημερίδα, όλα τα τεύχη). 4. Στοιχεία ΕΣΥΕ. 5. Χάρτες γεωγραφικής υπηρεσίας στρατού 1:5000, την τοπογραφική υπηρεσία της Ν. Μεσσηνίας και το ΥΠΕΧΩΔΕ. 6. Μεσσηνία, κ. Ντϊάνας Αντωνακάτου (Καλαμάτα 1984) ο πανελλήνιο Αρχ. Συνέδριο Η αρχιτεκτονική και η Ελληνική Πόλη στον 21ο αι. 31

32 32