Mάθημα: ΕΥΝΟΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ

Transcript

1 ΕΜΠ - ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Mάθημα: ΕΥΝΟΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ «Ευνοϊκοί και ανασταλτικοί παράγοντες για ανάπτυξη με όρους αειφορίας υπό το πρίσμα των βασικών επιλογών του σύγχρονου θεσμικού πλαισίου του σχεδιασμού» Ρ. Κλαμπατσέα,

2 Παράμετροι ευνοϊκών & ανασταλτικών παραγόντων Πρότυπο χωρικής ανάπτυξης με όρους αειφορίας Ανθρώπινο δυναμικό Βιοτικό Επίπεδο και ποιότητα ζωής Χωροταξική Οργάνωση Λειτουργίες υπερεθνικής εμβέλειας Τουρισμός και πολιτιστική κληρονομιά Φυσικό περιβάλλον και η αειφόρος διαχείρισή του - φυσικό τοπίο (ποικιλότητα, κλίμακα και μορφή -ακτές, σπήλαια, πολυνησιακά χαρακτηριστικά, ορεινές περιοχές). - χλωρίδα και πανίδα - ποιότητα των θαλάσσιων υδάτων

3 Παράμετροι ευνοϊκών & ανασταλτικών παραγόντων Αναπτυξιακό πλαίσιο Πληθυσμός Απασχόληση και προϊόν Πρωτογενής τομέας Δευτερογενής τομέας Τριτογενής τομέας Περιφερειακή αγορά εργασίας

4 Παράμετροι ευνοϊκών & ανασταλτικών παραγόντων Χωροταξική Οργάνωση Ιεράρχηση Οικιστικού Δικτύου Οικιστική Οργάνωση και λειτουργία Κοινωνικός εξοπλισμός Προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος

5 Παράμετροι ευνοϊκών & ανασταλτικών παραγόντων Χωρική διάρθρωση των βασικών δικτύων μεταφορικής υποδομής Θαλάσσιες μεταφορές Αεροπορικές μεταφορές Χερσαίες μεταφορές Χωρική διάρθρωση των βασικών δικτύων λοιπής τεχνικής υποδομής Ενέργεια Υδατικό δυναμικό Υποδομές περιβάλλοντος: διαχείριση στερεών & υγρών αποβλήτων

6 Παράμετροι ευνοϊκών & ανασταλτικών παραγόντων Βασικές κατευθύνσεις χωροταξικής πολιτικής ανά τομέα παραγωγής Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Εξόρυξη Λατομεία Βιομηχανία βιοτεχνία μεταποίηση Τριτογενής Τομέας - Τουρισμός

7 Παράμετροι ευνοϊκών & ανασταλτικών παραγόντων Βασικές κατευθύνσεις πολιτικής γης (οικιστικών αναπτύξεων) - Βασικά κριτήρια σχεδιασμού και κατευθύνσεις πολιτικής γης Ενέργειες για την εφαρμογή του ΧΣΠ Θεσμικές παρεμβάσεις α)επενδύσεις β)διοικητικές και κοινωνικές υπηρεσίες (Δ. Διοίκηση, εκπαίδευση, υγεία, κλπ) γ)δημόσια έργα δ)περιβάλλον ε) Μεταφορές στ) Απασχόληση Δείκτες και μηχανισμός παρακολούθησης εφαρμογής ΧΣΠ

8 Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης

9

10

11

12

13

14

15 Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ

16

17

18

19

20 Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης για τη Βιομηχανία

21

22

23 Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό

24

25 Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης η περίπτωση του Νοτίου Αιγαίου

26

27 Η αναγκαιότητα ειδικής μεθόδου προσέγγισης Η ιδιαιτερότητα της νησιωτικής περιφέρειας επέβαλε μια προσέγγιση βασιζόμενη στη χρήση πολλαπλών κριτηρίων και παραμέτρων όπως: Μέγεθος νησιών (έκταση) Μέγεθος πληθυσμού Ακτίνα επιρροής νησιού Περιοχές εξάρτησης νησιού Επικρατούσες οικονομικές δραστηριότητες Βαθμός εξάρτησης για φυσικούς πόρους, ενέργεια κλπ. Βαθμός προσπελασιμότητας, κόστος μεταφοράς και χρονοαπόσταση από κέντρο ή περιοχές εξάρτησης και συχνότητα εξυπηρέτησης από μεταφορικά μέσα Πληθώρα άλλων λιγότερο σημαντικών παραμέτρων.

28 Κύρια θέματα που στοιχειοθετούν ελλειμματικότητα της περιφέρειας Ν. Αιγαίου στο σύνολό της, αποτελώντας ανασταλτικούς παράγοντες της ανάπτυξης ή/και επιβίωσης ορισμένων περιοχών, είναι: η συνεχώς αυξανόμενη ελλειμματικότητα σε νερό, ο χρόνος και το κόστος των μεταφορών ανθρώπων και αγαθών προς και από την περιφέρεια αλλά και ενδοπεριφερειακά, ο χρόνος και το κόστος διεκπεραίωσης εξυπηρετήσεων και υπηρεσιών, η μη αξιοποίηση υφιστάμενων σημαντικών πόρων (π.χ. ενέργεια, αλιεία), η ελλειμματικότητα σε ενέργεια, η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος (χερσαίου και υδάτινου), η ελλειμματικότητα σε στελέχωση της διοίκησης και των υπηρεσιών της περιφέρειας, η υπερεξάρτηση από τον τουρισμό.

29 Οι βασικοί περιορισμοί που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τον σχεδιασμό της ανάπτυξης της Περιφέρειας συνοψίζονται ως εξής: Ο νησιωτικός χαρακτήρας και η μεγάλη έκταση των διοικητικών ορίων της περιφέρειας, σε συνδυασμό με την έντονη εποχικότητα της τουριστικής δραστηριότητας, δημιουργούν ειδικά προβλήματα στην οργάνωση και λειτουργία των απαραίτητων δικτύων παραγωγής και διανομής στους κρίσιμους τομείς των μεταφορών, των επικοινωνιών και της ενέργειας. Η υπερσυγκέντρωση του τουρισμού σε ορισμένα νησιά οδηγεί στην ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης των ήδη περιορισμένων υδάτινων πόρων και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Οι περιορισμένες δυνατότητες του πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της οικονομίας προσδιορίζουν τον τοπικό χαρακτήρα και προσανατολισμό της παραγωγής στην εξυπηρέτηση των εποχικών αναγκών του τριτογενή τομέα.

30 Οι βασικοί περιορισμοί που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τον σχεδιασμό της ανάπτυξης της Περιφέρειας συνοψίζονται ως εξής: Το μικρό μέγεθος των διαθέσιμων πόρων και οι οργανωτικές ανεπάρκειες των αναπτυξιακών φορέων, που δραστηριοποιούνται στην περιφέρεια, προδιαγράφουν τα πλαίσια και καθορίζουν το βαθμό αξιοποίησης των αναπτυξιακών δυνατοτήτων και των ευκαιριών που προσφέρονται σε κάθε νησί. Οι ειδικές δυσκολίες στη θωράκιση του χώρου από φυσικούς και ανθρωπογενείς κινδύνους. Η αδυναμία εκμετάλλευσης των οικονομιών κλίμακας στην υλοποίηση έργων υποδομής, επενδύσεων κλπ. Η έλλειψη πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού δεν διευκολύνει τον έλεγχο των χρήσεων γης και δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται.

31 ευνοϊκές προοπτικές και κατάλληλες συνθήκες για μελλοντική δυναμική αναπτυξιακή πορεία της περιφέρειας Η βασική καθοριστική δραστηριότητα για την ανάπτυξη του χώρου του Νοτίου Αιγαίου θα συνεχίσει μεσοπρόθεσμα να είναι αναμφίβολα ο τουρισμός. Περιορισμένες αλλά υπαρκτές δυνατότητες ανάπτυξης υπάρχουν στον πρωτογενή τομέα που αντιμετωπίζει τα προβλήματα της στενότητας των φυσικών πόρων. Σχετικές δυνατότητες υπάρχουν, επίσης, στον τομέα των επενδύσεων στη μεταποίηση τοπικών προϊόντων και την ανάπτυξη υψηλής τεχνολογίας ανεξάρτητης από πρώτες ύλες. Αξιοποίηση του γεγονότος ότι ο χώρος αποτελεί είσοδο (σύνορο) της E.E.

32 Σύμφωνα με το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού* και Αειφόρου Ανάπτυξης καθορίζονται οι στόχοι της ολοκληρωμένης διαχείρισης των νησιών, οι οποίοι είναι: Η συγκράτηση / σταθεροποίηση του νησιωτικού πληθυσμού, μέσω της άρσης της απομόνωσης, της βελτίωσης της προσπελασιμότητας και της εξασφάλισης υποδομής και παροχής υπηρεσιών. Η ολοκληρωμένη οικονομική ανάπτυξη, με διεύρυνση των δυνατοτήτων απασχόλησης και διαφοροποίηση της οικονομικής βάσης των νησιών (συγκριτικά πλεονεκτήματα) και τη στήριξη εναλλακτικών μορφών ήπιας ανάπτυξης. Η προστασία φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς με την αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων και της ποικιλότητας του τοπίου και με την ανάδειξη των ιστορικών πολιτιστικών μνημείων.

33 Για την επίτευξη των στόχων αυτών υιοθετούνται οι κατωτέρω αρχές: Η προστασία της φυσικής και πολιτιστικής ιδιαιτερότητας κάθε νησιού πρέπει να αποτελεί τον πυρήνα ενός Ολοκληρωμένου Νησιωτικού Σχεδιασμού. Ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων και των αντίστοιχων έργων ή των έργων υποδομής θα πρέπει να σέβεται τη φέρουσα ικανότητα (Φ.Ι.) των φυσικών οικοσυστημάτων και πόρων. Ως φέρουσα ικανότητα μπορεί να ορισθεί η συνιστώσα των αλληλεπιδράσεων και αλληλεξαρτήσεων του περιβαλλοντικού, κοινωνικού και οικονομικού χώρου, και προσδιορίζεται από το βέλτιστο επίπεδο των συνιστωσών της. Οι επιλογές για τον αιγαιοπελαγίτικο χώρο, σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, εστιάζουν σε δύο ομάδες σχετικών δεικτών, άμεσα συνδεδεμένες με την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική χωρητικότητα.

34 Εκτιμάται ότι στο άμεσο μέλλον, η εκτίμησητηςφέρουσας ικανότητας μπορεί να βασισθεί στο ακόλουθο πλέγμα δεικτών: Περιβαλλοντικοί δείκτες διαθέσιμος φυσικός υποδοχέας χωρητικότητα ακτών Κοινωνικο-οικονομικοί δείκτες ποσοστό των ασφαλώς διατιθέμενων στερεών αποβλήτων, ποιότητα διατιθέμενων σε φυσικούς αποδέκτες υγρών αποβλήτων, ενεργειακή επάρκεια, επάρκεια υδατικών πόρων, πληθυσμιακή σχέση μονίμων κατοίκων επισκεπτών, μέσος όρος πληρότητας την τελευταία δεκαετία, μέσος ρυθμός μείωσης εσόδων ανά κλίνη σε διάστημα δεκαετίας, επάρκεια υγειονομικής περίθαλψης

35 Η αειφόρος ανάπτυξη απαιτεί την κινητοποίηση του νησιωτικού πληθυσμού και την καλλιέργεια του αισθήματος κοινής ευθύνης. Ο σχεδιασμός για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης θα γίνεται σε επίπεδο νησιού και νησιωτικής ενότητας (Νομαρχία / Περιφέρεια). Κατά τη χάραξη των διαφόρων αναπτυξιακών τομεακών πολιτικών, απαιτείται ο σεβασμός της φέρουσας ικανότητας των νησιών και των οικοσυστημάτων. ΥΠΕΧΩΔΕ, Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Ιούλιος 2003

36

37

38 Σχέδια Χωρικής & Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτών Πόλεων (ΣΧΟΟΑΠ) Τοπικά Χωροταξικά Σχέδια η περίπτωση του Δήμου Ραχών Ικαρίας

39 Αρχές πρότασης Στρατηγικοί στόχοι Άξονες εξειδίκευσης η αειφορική προσέγγιση αποτελεί κεντρική επιλογή σε οποιαδήποτε κλίμακα χωρική και θεματική. η φέρουσα ικανότητα του χώρου, οριζόμενη ως η «συνιστώσα των αλληλεπιδράσεων και αλληλεξαρτήσεων του περιβαλλοντικού, οικονομικού και κοινωνικού χώρου», αποτελεί βασικό εργαλείο του σχεδιασμού. διαφύλαξη φυσικών, παραγωγικών και πολιτισμικών πόρων, εξασφάλιση ενοποιημένης και συμπαγούς ανάπτυξης, διασφάλιση έναντι υπερτοπικών επιρροών.

40 Πλέγμα ειδικών στόχων του Σχεδίου Συστηματική διαφύλαξη και ενίσχυση του ρόλου (αύξηση ανταγωνιστικότητας) του Δήμου. Ικανοποίηση βασικών αναγκών (στέγαση, εργασία, εκπαίδευση, πρόνοια, περίθαλψη, κ.λπ.) των διαφόρων κοινωνικών ομάδων και εξασφάλιση ίσων ευκαιριών προσπέλασης σε λειτουργίες / εξυπηρετήσεις. Βελτίωση ποιότητας ζωής. Διατήρηση & στήριξη παραδοσιακών οικονομικών δραστηριοτήτων. Εξασφάλιση χώρων για εγκατάσταση νέων δυναμικών δραστηριοτήτων. Προστασία από φυσικούς κινδύνους. Χαμηλό κόστος ανάπτυξης και λειτουργίας. Εξασφάλιση ενεργού συμμετοχής κατοίκων / κοινωνικής συναίνεσης.

41 Οργάνωση χρήσεων γης και προστασία περιβάλλοντος ΟΤΑ Καθοριστικής σημασίας παράγοντες στην οργάνωση των χρήσεων γης και δραστηριοτήτων και την προστασία του περιβάλλοντος είναι: 1. η αυξανόμενη συμβολή των τουριστικών δραστηριοτήτων και, αφετέρου, η ισχυρή παρουσία του αγροτικού τομέα (κυρίως κτηνοτροφία). 2. η πρόβλεψη για τη βέλτιστη μείξη χρήσεων γης, η οποία θα παρέχει την ευχέρεια δυναμικής εξέλιξης μεμονωμένων ή/και συνδυασμένων δραστηριοτήτων, που θα προσδώσουν ροπή σε διάφορους τομείς δημιουργώντας θετικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα για το Δήμο Ραχών αλλά και συνολικά για το νησί της Ικαρίας.

42 Γενικές αρχές οργάνωσης χρήσεων γης και προστασίας περιβάλλοντος: α. συνδυασμός συμπεριφορικής και κανονιστικής προσέγγισης, β. επίτευξη υψηλού βαθμού εφικτότητας, λαμβανομένων υπόψη των περιορισμών και δεσμεύσεων με σαφή χωρική έκφραση στις διάφορες υποενότητες του Δήμου, χωρίς ταυτόχρονη υποχώρηση στις αρχές της αειφορικής προσέγγισης, γ. μετριασμός των συγκρούσεων χρήσεων γης και δραστηριοτήτων, ως επακόλουθο της διάστασης μεταξύ αναπτυξιακών και φυσικών συνιστωσών του χώρου, δ. αξιοποίηση εγγενών δυνατοτήτων (μεταφορικά δίκτυα, ορεινά και παράκτια οικοσυστήματα), ε. επιδίωξη υψηλού βαθμού συνέργειας και συνάφειας, στ. ανάδειξη φυσικού και πολιτισμικού δυναμικού ως μοχλού ανάπτυξης και βελτίωσης της ποιότητας ζωής. ζ. διατήρηση ιδιότυπης οικιστικής οργάνωσης

43 Δεσμεύσεις - Κατευθύνσεις Το Σχέδιο οφείλει να εξασφαλίζει: 1. τις ελάχιστες απαιτήσεις και στόχους του Ν. 2508/97 για τη βιώσιμη ανάπτυξη των οικισμών 2. την απαραίτητη ευελιξία για το χειρισμό κρίσιμων θεμάτων, όπως η συνύπαρξη δραστηριοτήτων και χρήσεων γης αστικού προσανατολισμού με αντίστοιχες του πρωτογενή τομέα 3. την κατ αρχήν αποδοχή του από την τοπική κοινωνία, επιτρέποντας τη σταδιακή κλιμάκωσή τους σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα.

44 Παράγοντες διαμόρφωσης προτύπου ανάπτυξης Βασικοί σκοποί και επιδιώξεις θεσμικού πλαισίου Προώθηση της αειφόρου και ισόρροπης ανάπτυξης. Κατοχύρωση της παραγωγικής και κοινωνικής συνοχής. Διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος. Ενίσχυση της θέσης της χώρας στο διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο. Καθορισμός ενός ολοκληρωμένου και αποτελεσματικού πολεοδομικού πλαισίου αρχών, κατευθύνσεων, όρων και διαδικασιών οι οποίες μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός αναβαθμισμένου οικιστικού περιβάλλοντος, έτσι ώστε οι πόλεις και οι οικισμοί της χώρας και οι ευρύτερες περιοχές τους να γίνουν και να διατηρούνται αξιοβίωτες και να εξελίσσονται βάσει μιαςσειράςκατευθυντήριωναρχώνπου εναρμονίζονται με τον κεντρικό στόχο της αειφόρου ανάπτυξης. Προγραμματικό πλαίσιο περιοχής μελέτης και γενικοί/ ειδικοί στόχοι Δήμου Προοπτικές περιοχής μελέτης (SWOT Analysis) επιλογές και κατευθύνσεις Δημοτικής Αρχής

45

46 κωδικοποιώντας κρίσιμα στοιχεία του σχεδιασμού Η έννοια της «δέσμευσης στο/του χώρο/ου» μέσω του προτύπου χωρικής ανάπτυξης, Κανονιστικές ρυθμίσεις VS συμπεριφορικών προσεγγίσεων Κατά περίπτωση κινείται σε όλο το φάσμα, από απολύτως δεσμευτική, έως τυπικά υπαρκτή. «κερδίζουν» σε κάθε περίπτωση οι πρώτες. Οι δυνατότητες ανάδρασης / αλληλοτροφοδότησης / εναρμόνισης μεταξύ διαφορετικών επιπέδων και χαρακτήρων σχεδιασμού, Οι χρόνοι κατάρτισης, έγκρισης, ισχύος του σχεδιασμού, Πολύ περιορισμένες έως ανύπαρκτες όπως αποδεικνύεται από εφαρμοσμένα παραδείγματα. Αναδεικνύεται σε Αχίλλειο πτέρνα των εγχειρημάτων χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Η ισχύς και τα όρια της διαβούλευσης και συμμετοχής, Αποτελεί «τυπικά θεσμοθετημένη» ευχή και όχι ουσιαστική κοινωνικά καταξιωμένη διαδικασία. Το σημείο συνάντησης του σχεδιασμού «εκ των άνω» και «από τα κάτω», Η πρόθεση του Νόμου VS εφαρμογής και αποτελεσμάτων του σχεδιασμού, Επιλέγοντας εργαλεία χωρικού σχεδιασμού «just in case», Δεν προκύπτει να αποτελεί μέλημα του εφαρμοσμένου σχεδιασμού. Σε ορισμένες περιπτώσεις αναδεικνύονται ως «αντίπαλες». Το οπλοστάσιο αυτό χρειάζεται αναμφίβολα εμπλουτισμό στη βάση επεξεργασμένων εμπειριών και παραδειγμάτων. Η διαδρομή από τα χαρτογραφικά υπόβαθρα και τα στοιχεία έως τις διατάξεις, Τα όρια εμβέλειας του εθνικού, περιφερειακού, τοπικού σχεδιασμού, οι πραγματικές διαστάσεις τους και οι αλληλεπιδράσεις τους στη σημερινή ανάπτυξη. Συνήθως επίπονη, αντικατοπτρίζει τις εγγενείς αδυναμίες του σχεδιασμού στη χώρα μας. Υπό διερεύνηση καθώς δεν υπάρχουν ακόμη δείγματα γραφής όσον αφορά την εφαρμογή του εθνικού σχεδιασμού.