ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ. Μαρία Πεμπετζόγλου Eπίκουρη Καθηγήτρια

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Μαρία Πεμπετζόγλου Eπίκουρη Καθηγήτρια Κομοτηνή

2 ... Αναγέννηση Ιστορική αναδρομή στο ρόλο του κράτους 18ος αιώνας εμποριοκρατία ή μερκαντιλισμός 18ος αιώνας κλασική σχολή (Adam Smith) η γενιά νεοκλασικών 1880 Wagner Κarl Marx Νεοκλασική σχολή 1936 Keynes Β Παγκόσμιος Πόλεμος -...

3 Σύγχρονες αντιλήψεις για το ρόλο του κράτους τέλη 60 : μονεταριστές αρχές 70: σχολή των νέων κλασικών οικονομολόγων δεκαετία 80: οικονομολόγοι της προσφοράς αρχές 90: «νέα πολιτική οικονομία» τέλη 50 & αρχές 90: Νέο-θεσμισμός δεκαετία 70: Αυστριακή σχολή δεκαετία 80: σχολή της δημόσιας επιλογής αρχές δεκαετίας του 90: Νέο-Κεϋνσιανοί

4 ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Αντικείμενο: η μελέτη των οικονομικών σκοπών και στόχων του κράτους καθώς και των μέσων που αυτό διαθέτει και χρησιμοποιεί για την πραγματοποίησή τους Δημόσιες δαπάνες Φόροι Δάνεια Επιχ/τική δραστηριότητα Ρυθμίσεις μισθών, κερδών, τόκων κ.ά Άμεσοι έλεγχοι σε τιμές, επενδύσεις, εισαγωγές κ.ά.

5 Ο ΤΕΛΕΙΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Βασικές υποθέσεις: Μεγάλος αριθμός παραγωγών και καταναλωτών καταναλωτής max ευημερίας παραγωγός max κέρδους Πλήρης πληροφόρηση, χωρίς κόστος Πλήρης κινητικότητα και διαιρετότητα των μέσων παραγωγής

6 ΟΙ ΑΤΕΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Οι αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των μέσων παραγωγής δημόσια αγαθά αγαθά και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας εξωτερικότητες μονοπωλιακές παρεκκλίσεις Η άνιση διανομή Οι οικονομικές διαταραχές Η οικονομική υπανάπτυξη

7 ΜΕΡΟΣ Ι ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Η κατανεμητική λειτουργία του κράτους Η διανεμητική λειτουργία του κράτους Η σταθεροποιητική και αναπτυξιακή λειτουργία του κράτους

8 Η ΚΑΤΑΝΕΜΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ δημόσια και ημιδημόσια αγαθά αγαθά και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας εξωτερικές οικονομίες & επιβαρύνσεις μονοπωλιακές παρεκκλίσεις

9 ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ Ορισμός Καθαρά δημόσιο αγαθό ή αμιγές δημόσιο αγαθό είναι ένα αγαθό, το οποίο, από τη στιγμή που υπάρχει σε μία κοινωνία, κάθε άτομο ξεχωριστά, μπορεί να αποκομίζει συγχρόνως υπηρεσία ίσης ποσότητας και ίδιας ποιότητας, με τη συνολικά παρεχόμενη από το αγαθό. Παραδείγματα η εθνική άμυνα ένα αντιπλημμυρικό έργο οι υπηρεσίες που προσφέρει ένας φάρος οι υπηρεσίες του δελτίου καιρού κλπ

10 ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ Ιδιότητες (καθαρά ή αμιγή δημόσια αγαθά): Μη-ανταγωνιστικότητα (ή αδιαιρετότητα) στην κατανάλωση α) τα δημόσια αγαθά καταναλώνονται εξ αδιαιρέτου από το κοινωνικό σύνολο. β) η συνολικά διαθέσιμη ποσότητα ενός δημόσιου αγαθού Χ στην κοινωνία ισούται με την ποσότητα του δημόσιου αγαθού Χ που καταναλώνει κάθε άτομο (Α & Β) χωριστά Χ = ΧΑ = ΧΒ γ) η κατανάλωση ενός δημόσιου αγαθού δεν είναι ανταγωνιστική δ) η προσθήκη ενός επιπλέον χρήστη δεν επηρεάζει το κόστος παραγωγής του δημόσιου αγαθού (οριακό κόστος χρήσης=0)

11 ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ Ιδιότητες (καθαρά ή αμιγή δημόσια αγαθά): Αδυναμία αποκλεισμού από τη χρήση α) δεν είναι δυνατή η είσπραξη τιμής από τη διάθεση των δημοσίων αγαθών. β) το κράτος δε θα μπορούσε να αποκλείσει από το όφελος των δημοσίων αγαθών τα άτομα που αρνούνται να καταβάλλουν τιμή. γ) τα άτομα δεν αποκαλύπτουν τις προτιμήσεις τους για αυτά τα αγαθά και το κόστος παραγωγής τους καλύπτεται από τους φόρους. Όλοι όμως αποκρύπτουν τις προτιμήσεις τους και δημιουργείται το «πρόβλημα του λαθρεπιβάτη» - ελεύθερου καβαλάρη (free rider problem).

12 Ημιδημόσια ή Μεικτά ή Μη-αμιγή δημόσια αγαθά: Τα αγαθά που συγκεντρώνουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τη μία ή και τις δύο παραπάνω ιδιότητες Κατηγορίες Αγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι εφικτός, αλλά ανεπιθύμητος Αγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι επιθυμητός, αλλά ανέφικτος Αγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι εφικτός, αλλά πότε είναι επιθυμητός και πότε ανεπιθύμητος

13 Δημόσια ή ιδιωτική παροχή των ημιδημόσιων αγαθών και των ιδιωτικών αγαθών που παρέχονται δημοσίως; Η μεταβαλλόμενη ισορροπία μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής παροχής σχετίζεται με τους εξής παράγοντες: την τεχνολογία το βιοτικό επίπεδο τις αντιλήψεις για το ρόλο του κράτους στην οικονομία το κόστος της δημόσιας παραγωγής

14 Μέσα πολιτικής του κράτους για τον εφοδιασμό της κοινωνίας με δημόσια αγαθά Εφοδιασμός από το κράτος ή κρατική παραγωγή; Ο μηχανισμός κρατικής δαπάνης και φορολογίας Τρόποι επιμερισμού του κόστους παραγωγής των δημόσιων αγαθών: καθολικοί φόροι τιμές χρήσης

15 ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ (ή ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΕΣ) Ορισμός οι επιπτώσεις των πράξεων ενός ατόμου ή μιας επιχείρησης στην ευημερία άλλων ατόμων ή στο κόστος άλλων επιχειρήσεων.

16 ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Μικτές εξωτερικές επιδράσεις Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις στην κατανάλωση Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις στην παραγωγή Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Αρνητικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις Θετικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις

17 Μέθοδοι αντιμετώπισης εξωτερικοτήτων Συμφωνίες μεταξύ εμπλεκόμενων ιδιωτικών φορέων εξαγορά επιχειρήσεων σύναψη συμφωνίας καταβολή αποζημίωσης

18 Μέθοδοι αντιμετώπισης εξωτερικοτήτων Κρατική παρέμβαση μηχανισμοί τιμών Πιγκουβιανός ή διορθωτικός φόρος τέλος εκπομπών ρύπων ή περιβαλλοντικός φόρος επιδοτήσεις και παροχές ποσοτικοί μηχανισμοί πολιτικές διαταγών και ελέγχου προσεγγίσεις αγοράς κανόνες νομικής ευθύνης

19 ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΕΣ ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΕΙΣ Τεχνητά μονοπώλια (αύξον ή σταθερό κόστος) Νομοθεσία για την προστασία και κατοχύρωση του ανταγωνισμού Αντιμονοπωλιακή νομοθεσία Διάσπαση των μεγάλων επιχειρήσεων Φυσικά μονοπώλια (φθίνον κόστος) Εθνικοποίηση κλάδου παραχώρηση δικαιώματος εκμετάλλευσης σε ιδιωτική επιχείρηση

20 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Δομή και οργάνωση των Δ.Ε. Α. ανάλογα με την έκταση συμμετοχής των δημοσίων και ιδιωτικών φορέων Αμιγείς δημόσιες επιχειρήσεις Μικτές δημόσιες επιχειρήσεις Β. ανάλογα με το βαθμό διοικητικής εξάρτησης Εξ ολοκλήρου εξαρτημένες από τη δημ. διοίκηση επιχειρήσεις Εξ ολοκλήρου αυτονομημένες Μερικά αυτονομημένες δημόσιες επιχειρήσεις

21 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Λόγοι για τους οποίους δημιουργούνται Δ.Ε.: Αποφυγή κερδοσκοπικής εκμετάλλευσης των καταναλωτών από τα ιδιωτικά μονοπώλια Ορθολογικότερη οργάνωση της παραγωγής και τη μείωση του κόστους Αποτελεσματικότερη προώθηση άλλων, πέραν της αποτελεσματικότερης κατανομής πόρων, στόχων οικονομικής πολιτικής των δημοσίων φορέων (βελτίωση διανομής εισοδήματος, σταθεροποίηση οικονομίας, προώθηση οικονομικής ανάπτυξης)

22 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Δραστηριότητες που αναλαμβάνουν και κλάδοι παραγωγής στους οποίους δραστηριοποιούνται δημόσιοι φορείς με τη μορφή Δ.Ε. Δραστηριότητες με φθίνον κόστος παραγωγής Δραστηριότητες που προκαλούν εξωτερικές κοινωνικές επιδράσεις Δραστηριότητες που συνεπάγονται μεγάλη αβεβαιότητα και κινδύνους Δραστηριότητες όπου κρίνεται αναγκαία η ενίσχυση του ανταγωνισμού Δραστηριότητες που μπορεί να αποφέρουν έσοδα στους δημόσιους φορείς.

23 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Οι στόχοι των Δ.Ε.: - η βελτίωση της κατανομής των πόρων δηλαδή η προσαρμογή της παραγωγής στις προτιμήσεις του κοινωνικού συνόλου, - η βελτίωση της διανομής του εισοδήματος και του πλούτου, - η σταθεροποίηση της οικονομίας σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης - δηλαδή καταπολέμηση ανεργίας και πληθωρισμού, - η προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης και της οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας.

24 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Τα βασικά προβλήματα των Δ.Ε. Τα βασικά προβλήματα των Δ.Ε.: Α) Τεχνολογική αναποτελεσματικότητα: όταν τα αγαθά δεν παράγονται με το χαμηλότερο δυνατό κόστος (Οικονομική αναποτελεσματικότητα: όταν η παραγόμενη ποσότητα των αγαθών δεν ανταποκρίνεται στη ζήτηση του κοινωνικού συνόλου) Β) ελλείμματα

25 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Τα βασικά προβλήματα των Δ.Ε. Αιτίες Τεχνολογικής αναποτελεσματικότητας Έλλειψη κινήτρων οργανωτικών ατομικών πτώχευση ανταγωνισμός Μισθολογική διάρθρωση Μονιμότητα υπαλλήλων

26 Ελλείμματα Τα ελλείμματα των δημοσίων επιχειρήσεων καλύπτονται με: - επιδοτήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό, - τη χρησιμοποίηση διακριτικών τιμών, - την εφαρμογή πολλαπλού τιμολογίου, - δανεισμό και ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Τα βασικά προβλήματα των Δ.Ε. - τιμολόγηση με βάση το μέσο κόστος παραγωγής.

27 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Η ιδιωτικοποίηση των Δ.Ε. Μορφές ιδιωτικοποίησης: α) πώληση περιουσιακών στοιχείων του κράτους σε ιδιώτες β) εργολαβική ανάθεση σε ιδιωτικούς φορείς της παραγωγής ορισμένων υπηρεσιών για λογαριασμό του κράτους γ) διανομή κουπονιών στους πολίτες με τα οποία μπορούν να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες από έναν κατάλογο εγκεκριμένων από το κράτος πωλητών και που ικανοποιούν ορισμένες προδιαγραφές και δ) απελευθέρωση της αγοράς από εμπόδια εισόδου σε αυτήν ιδιωτών

28 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Η ιδιωτικοποίηση των Δ.Ε. Λόγοι ιδιωτικοποίησης: α) αύξηση της αποτελεσματικής χρήσης των περιορισμένων παραγωγικών πόρων, β) μείωση των δανειακών αναγκών του ευρύτερου δημόσιου τομέα, γ) μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των πολιτών, δ) ενδυνάμωση του κλίματος των βιομηχανικών σχέσεων και της επιχειρηματικότητας, ε) βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων αγαθών και υπηρεσιών και της εξυπηρέτησης των καταναλωτών και στ) περισσότερο ορθολογική αξιολόγηση των επενδυτικών προγραμμάτων.

29 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Οι Δ.Ε. στην Ελλάδα Πριν από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο: περιορισμένος ο θεσμός των Δ.Ε. (ΣΕΚ, ΟΛΠ, Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΤΕ, ΑΤΕ, Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, Ελληνικά Ταχυδρομεία, ΕΟΤ κλπ). Μεταπολεμικά: σημαντική επέκταση του θεσμού, για αποκατάσταση ζημιών του πολέμου καθώς για προώθηση οικονομικής ανάπτυξης. [ΟΤΕ (1949), ΔΕΗ (1950), Οργανισμός Χρηματοδοτήσεως Οικονομικής Αναπτύξεως (1954), ΕΤΒΑ (1964), Εθνικός Οργανισμός Καπνού (1957), ΕΟΜΜΕΧ (1977), ΟΣΕ και ΗΛΠΑΠ (1970), ΟΑ (1975), ΗΣΑΠ (1976), ΔΕΠ (1975), ΕΒΟ, ΔΕΘ, ΕΡΤ, κλπ.] Δεκαετία 80: διεύρυνση κρατικής επιχειρηματικής δραστηριότητας σε αντίθεση με άλλες χώρες (ΕΚΟ, ΕΟΦ, ΕΛΟΤ κ.ά.) Δεκαετίες 90 και 2000: τάση αποκρατικοποίησης, αλλά ίδρυση νέων Δ.Ε. για προώθηση ειδικών έργων (π.χ. ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, Τραμ ΑΕ, Προαστιακός ΑΕ).

30 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Οι Δ.Ε. στην Ελλάδα Προβλήματα Δ.Ε. στην Ελλάδα: χαμηλή τεχνολογική αποτελεσματικότητα, επιβάρυνσή τους με το κόστος άσκησης κοινωνικής, αναπτυξιακής ή σταθεροποιητικής πολιτικής και μεγάλη δύναμη των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργαζομένων σε αυτές. Τα ελλείμματα των Δ.Ε. καλύπτονται με: - δανεισμό (80% περίπου), - επιχορηγήσεις του τακτικού προϋπολογισμού και - αποσβέσεις κεφαλαίου.

31

32 Η ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΙΚΗ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

33 Προβλήματα οικονομικής σταθερότητας Οι αιτίες που προκαλούν τις οικονομικές διαταραχές (π.χ. ύφεση, πληθωρισμός ζήτησης, πληθωρισμό κόστους, στασιμοπληθωρισμό) Τα μέσα πολιτικής που είναι αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση κάθε διαταραχής, ο χρόνος εφαρμογής τους και η ποσοτική τους μεταβολή

34 Προβλήματα οικονομικής ανάπτυξης Οι παράγοντες που προσδιορίζουν το ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης Ο προσδιορισμός των ποσοτικών στόχων οικονομικής ανάπτυξης Τα μέτρα πολιτικής για την πραγματοποίηση των στόχων οικονομικής ανάπτυξης Ο προγραμματισμός της οικονομικής ανάπτυξης

35 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Πολιτική του κράτους για την αντιμετώπιση της ύφεσης αύξηση των κρατικών δαπανών, χωρίς αντίστοιχη αύξηση των φόρων μείωση των φόρων, χωρίς αντίστοιχη μείωση των κρατικών δαπανών μέτρα νομισματικής πολιτικής μείωση του ποσοστού των ταμειακών διαθεσίμων μείωση του προεξοφλητικού τόκου πολιτική ανοιχτής αγοράς άμεσοι πιστωτικοί έλεγχοι

36 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Πολιτική του κράτους για την καταπολέμηση του πληθωρισμού ζήτησης μείωση των κρατικών δαπανών, χωρίς αντίστοιχη μείωση των φόρων αύξηση των φόρων, χωρίς αντίστοιχη αύξηση των κρατικών δαπανών μέσα νομισματικής πολιτικής αύξηση του ποσοστού των ταμειακών διαθεσίμων αύξηση του προεξοφλητικού τόκου πολιτική ανοιχτής αγοράς άμεσοι πιστωτικοί έλεγχοι