Πολιτιστικό κέντρο στο Συρράκο

Transcript

1 Πολιτιστικό κέντρο στο Συρράκο Ελ. Σούλτη, ιπλωµατούχος Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π. Περίληψη Η εργασία αυτή αποτελεί το προϊόν διπλωµατικής εργασίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. µε θέµα «Πολιτιστικό Κέντρο στο Συρράκο». Θέµα της υπήρξε ο σχεδιασµός ενός Πολιτιστικού Κέντρου στον παραδοσιακό ορεινό οικισµό του Συρράκου Ιωαννίνων µε σκοπό την όσο το δυνατό καλύτερη ένταξη του κτιριακού συγκροτήµατος στο φυσικό και στο χτισµένο περιβάλλον. Το Συρράκο απέχει 52 χιλιόµετρα από τα Ιωάννινα. Κατοικήθηκε για πρώτη φορά τον 11 ο και ήκµασε κατά τον 18 ο αιώνα. Σήµερα παραµένει ακατοίκητο κατά τους χειµερινούς µήνες. Κατά τους θερινούς µήνες όµως αποκτά πάλι ζωή και αυτό θα µπορούσε να είναι ακόµη πιο έντονο αν υπήρχαν οι κατάλληλοι χώροι για την πραγµατοποίηση κοινωνικών και επιστηµονικών συγκεντρώσεων. Αυτή τη στιγµή όλη η κοινωνική ζωή του χωριού είναι συγκεντρωµένη γύρω από την πλατεία, που είναι το κέντρο κάθε είδους κοινωνικής, οικονοµικής ή πολιτιστικής δραστηριότητας, και περιλαµβάνει το χαγιάτι, το λεγόµενο «χοροστάσι» και την εκκλησία του χωριού. Η µελέτη των χαρακτηριστικών του Συρράκου ήταν αυτή που τελικά καθόρισε ολόκληρη τη σύνθεση. Οι ράµπες και οι ψηλοί αναληµµατικοί τοίχοι αποτελούν χαρακτηριστικά ευδιάκριτα στις όψεις του οικισµού και γι αυτό χρησιµοποιήθηκαν και στη σύνθεση. Ακολουθήθηκαν τα ίδια µεγέθη ως προς τους κτιριακούς όγκους και χρησιµοποιήθηκε ο ίδιος προσανατολισµός για τα κτίρια και τα ανοίγµατα. Το χαγιάτι αναπαράχθηκε µε τη χρήση οριζόντιων και κατακόρυφων στοιχείων που τονίζουν τις πιο ενδιαφέρουσες θέες του οικισµού και στρέφουν το βλέµµα του επισκέπτη προς τα πιο αξιόλογα µέρη. Το οικόπεδο που επιλέχθηκε έχει προνοµιακή θέση, καθώς βρίσκεται στον πλακόστρωτο δρόµο που ενώνει την είσοδο µε το κέντρο του οικισµού. Οι βασικότερες ιδέες που χαρακτηρίζουν τη σύνθεση αυτή είναι η διάταξη των κτιρίων σε καµπύλες παράλληλες προς τις υψοµετρικές, η βαθµιδωτή τοποθέτηση των όγκων, η προσπάθεια της ένταξης των όγκων σε ένα σύνολο από ράµπες µε όσο το δυνατόν µικρότερη εµφάνισή τους στο περιβάλλον του Συρράκου. Σηµαντική επίσης υπήρξε η ένωση των δύο δρόµων εκατέρωθεν του οικοπέδου, καθώς επίσης και η σύνδεση του οικοπέδου µε τον κεντρικό πλακόστρωτο δρόµο, έτσι ώστε να ενοποιείται µε τον ήδη υπάρχοντα δηµόσιο χώρο. Η σύνθεση περιλαµβάνει χώρους εκδηλώσεων και σεµιναρίων, το Πνευµατικό Κέντρο της κοινότητας Συρράκου και εκθεσιακούς χώρους. Ο χώρος των Σεµιναρίων ισχυροποιεί τη γωνία του οικοπέδου και είναι ουσιαστικά αυτό που κυρίως βλέπει κανείς από το δρόµο. Η αίθουσα εκδηλώσεων που καταλαµβάνει τη µεγαλύτερη έκταση είναι υπόσκαφη, ενώ το Πνευµατικό Κέντρο και ο Εκθεσιακός χώρος, µε τα φυτεµένα δώµατα και τους χαµηλούς όγκους είναι αυτά που λιγότερο διακρίνονται στη σύνθεση. Τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν έχουν σκοπό την καλύτερη δυνατή ένταξη στο φυσικό και χτισµένο περιβάλλον και γι αυτό επιλέχθηκαν η πέτρα για τους τοίχους (µε τη µορφή της επένδυσης) και η σχιστόπλακα για τη στέγη, εκεί όπου δεν δηµιουργήθηκαν φυτεµένα δώµατα. Η δηµιουργία του κτιρίου αποσκοπεί στην προώθηση και η µετάδοση του ορεινού πολιτισµού του Συρράκου, καθώς και η διατήρηση των ιδιαιτεροτήτων του και της τοπικής γλώσσας. Σκοπός είναι η δηµιουργία ενός κτιρίου που σέβεται το ήδη υπάρχον φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και προάγει τον πολιτισµό, τη γνώση και τη διάδοση παραδοσιακών στοιχείων και χαρακτηριστικών.

2 Εισαγωγή Η παρουσίαση αυτή αποτελεί το προϊόν διπλωµατικής εργασίας που εκπονήθηκε και παρουσιάστηκε τον Ιούλιο του 2005 στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. µε θέµα «Πολιτιστικό Κέντρο στο Συρράκο». Θέµα της είναι ο σχεδιασµός ενός Πολιτιστικού Κέντρου στον παραδοσιακό ορεινό οικισµό του Συρράκου Ιωαννίνων µε σκοπό την όσο το δυνατό καλύτερη ένταξη του κτιριακού συγκροτήµατος τόσο στο φυσικό όσο και στο χτισµένο περιβάλλον. Το Συρράκο, ιστορικό αρχοντοχώρι της Ηπείρου, είναι χωριό του Νοµού Ιωαννίνων. Βρίσκεται 52 χιλιόµετρα νοτιοανατολικά της πόλης των Ιωαννίνων και είναι χτισµένο στους πρόποδες του όρους Περιστερίου, σε υψόµετρο 1200 µέτρων. Το Συρράκο χωρίζεται από το δίδυµο χωριό των Καλαρρυτών από χαράδρα, η οποία διαρρέεται από τον ποταµό Χρούσια. Το χωριό αυτό συνδυάζει φυσικές οµορφιές, παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ιστορία και όλα αυτά δεµένα αρµονικά για τη δηµιουργία ενός συνόλου. Ένα άλλο αξιόλογο στοιχείο της περιοχής είναι η βλάχικη γλώσσα, η οποία χρησιµοποιείται µεταξύ των κατοίκων, κυρίως των πιο ηλικιωµένων. Είναι λοιπόν πολύ σηµαντικό να διατηρηθούν αυτά τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την περιοχή, είτε πρόκειται για την αρχιτεκτονική και το αξιόλογο φυσικό τοπίο, είτε για τη γλώσσα, την κουλτούρα και τον πολιτισµό του. Εικόνα 1. Αεροφωτογραφία του Συρράκου Foto 1. Photomap of Syrrako Εικόνα 2. Άποψη του Συρράκου από µακριά Foto 2. Distant aspect of Syrrako Παρά το ένδοξο παρελθόν του και την ακµή που γνώρισε κατά καιρούς, σήµερα το Συρράκο παραµένει σχεδόν ακατοίκητο το χειµώνα, µε εξαίρεση τους ιδιοκτήτες καταλυµάτων και κάθε είδους τουριστικών επιχειρήσεων και τους επισκέπτες που πηγαίνουν εκεί τα Σαββατοκύριακα. Παρ όλ αυτά, κατά τους θερινούς µήνες, τουρίστες αλλά και άνθρωποι που κατάγονται από την περιοχή επισκέπτονται το Συρράκο, µε αποτέλεσµα σε περιόδους αιχµής ο οικισµός να φτάνει τους 1000 κατοίκους. Παράλληλα, οργανώνονται συνέδρια, συναντήσεις φορέων και βλαχόφωνων πληθυσµών αλλά και κοινωνικές εκδηλώσεις, οι οποίες προς το παρόν πραγµατοποιούνται σε υπαίθριους χώρους, όταν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν, και στο πολύ περιορισµένο δυναµικό των καφενείων του χωριού. Αυτή ακριβώς η έλλειψη χώρων οδήγησε στην επιλογή του θέµατος της διπλωµατικής, δηλαδή στο σχεδιασµό ενός χώρου συναθροίσεων µε χρήσεις πολιτιστικού και πνευµατικού κέντρου. Απώτερος στόχος είναι η διατήρηση και η διάδοση των παραδόσεων της περιοχής και η προώθηση της προόδου, οικονοµικής και πολιτισµικής του οικισµού. Σκοπός είναι η δηµιουργία ενός κτιρίου που θα δώσει τους απαραίτητους χώρους στην κοινότητα και θα

3 ευνοήσει την περαιτέρω ανάπτυξη και την οργάνωση επιπλέον εκδηλώσεων στο Συρράκο και την ευρύτερη περιοχή. Προϋπόθεση αποτελεί ο σεβασµός στις παραδόσεις, στην αρχιτεκτονική κληρονοµιά και στο φυσικό τοπίο. Μεθοδολογία Κάθε αρχιτεκτονικό έργο πρέπει να λαµβάνει υπ όψη του την περιοχή στην οποία απευθύνεται, τις ιδιαίτερες ανάγκες και χαρακτηριστικά που τη διακρίνουν και να προστατεύει και ταυτόχρονα να αναδεικνύει αυτά. Ιδιαίτερα σε περιοχές όπως το Συρράκο που έχει ανακηρυχτεί περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και έχει χαρακτηριστεί ως περιοχή που χρήζει ιδιαίτερης προστασίας, πρέπει να δίνεται ακόµη µεγαλύτερη βαρύτητα στο σεβασµό απέναντι στην παράδοση και στη διατήρηση και την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του οικισµού. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο, µεγάλο µέρος της διπλωµατικής εργασίας αποτέλεσε η έρευνα σχετικά µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του οικισµού. Ανάλυση 1. Ιστορικά στοιχεία Το Συρράκο κατοικήθηκε για πρώτη φορά τον 11ο αιώνα. Οι µεγάλες εκτάσεις βοσκότοπων που διέθετε του έδιναν τη δυνατότητα να εκτρέφει πολλά γιδοπρόβατα µε αποτέλεσµα να γίνει σηµαντική παραγωγική και εξαγωγική µονάδα. Στη διάρκεια του 18 ου αιώνα επικρατούσαν πολύ ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του Συρράκου. Ο υπερπληθυσµός που οδήγησε στη φυγή πολλούς Συρρακιώτες κτηνοτρόφους, γέννησε την ανάγκη για την ανάπτυξη νέων µορφών οικονοµίας. Πολλοί Συρρακιώτες στράφηκαν στη βιοτεχνική εκµετάλλευση της κτηνοτροφικής παραγωγής. Η ισόρροπη ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, της βιοτεχνίας και του εµπορίου εξασφάλισε πλούτο στο Συρράκο που έφτασε στη µεγαλύτερή του ακµή στα τέλη του 18 ου αιώνα. Τα προϊόντα του κυκλοφορούσαν σε χώρες του εξωτερικού και σύµφωνα µε µαρτυρίες, το 1811 έφταναν στο Συρράκο ευρωπαϊκές εφηµερίδες. Το 1821, όταν ξεκίνησε η επανάσταση, το Συρράκο και οι Καλαρρύτες είχαν ενεργό ρόλο. Τότε το Συρράκο κάηκε σχεδόν ολόκληρο από τους Τούρκους και τέσσερα χρόνια µετά οι κάτοικοί του το ξαναέχτισαν. 2. Τοπόσηµα Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του οικισµού είναι ότι ο αµαξιτός δρόµος σταµατάει στην είσοδο του οικισµού και από εκεί και πέρα υπάρχει πλακόστρωτο µονοπάτι, το οποίο οδηγεί Σχήµα 1. Τοπόσηµα του οικισµού Figure 1. Landmarks of the settlement

4 στο κέντρο του Συρράκου. Αυτό, αν και δηµιουργεί πιθανώς κάποιες πρακτικές δυσκολίες, ίσως συνέβαλλε στην προστασία του οικισµού και στην αποφυγή της αλλοίωσής του. Στην πορεία αυτή, δίνεται στον επισκέπτη η ευκαιρία να ανακαλύψει σιγά σιγά, πλησιάζοντας προς το κέντρο, τις ιδιαίτερες οµορφιές και τα τοπόσηµα του οικισµού. Ανάµεσα στα πιο χαρακτηριστικά και ενδιαφέροντα σηµεία του Συρράκου συγκαταλέγονται το πρώην σπίτι και νυν µουσείο του ποιητή και πεζογράφου Κώστα Κρυστάλλη, καθώς και το «Παραδοσιακό σπίτι», το µουσείο όπου µπορεί κανείς να δει αντικείµενα ενδεικτικά του τρόπου ζωής της περιοχής πριν 150 χρόνια. Χαρακτηριστικός είναι επίσης ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου, που είναι ο πολιούχος του χωριού και ο οποίος βρίσκεται στην κεντρική πλατεία. Στην ίδια περιοχή βρίσκεται το λεγόµενο χαγιάτι, τόπος συγκέντρωσης των κατοίκων, όπως άλλωστε και η «Γκούρα», η τοποθεσία µε τις πιο κεντρικές βρύσες του οικισµού. Όλα αυτά τα τοπόσηµα βρίσκονται γύρω από το λεγόµενο «χοροστάσι», το πιο προσεγµένο σηµείο του χωριού, µε ωραία θέα και στρωµένο µε πλάκα. Το κέντρο του χωριού είναι ο πυρήνας της κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτιστικής και οικονοµικής οντότητας του οικισµού. Σχήµα 2. Σκίτσο από το παραδοσιακό «χαγιάτι» Figure 2. Sketch of the traditional hagiati Εικόνα 3. Το «χοροστάσι» στην κεντρική πλατεία του χωριού

5 Foto 3. Horostasi at the village s central square Εικόνα 4. Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου Foto 4. Saint Nicolaos church Εικόνα 5. Η «Γκούρα» στο κέντρο του χωριού Foto 5. Goura located at the settlement s centre Σχήµα 3. Σχήµατα κτιρίων που συναντώνται στον οικισµό Figure 3. Different shapes of buildings found in the settlement 3. Μορφολογία Ως προς τη µορφολογία του, το Συρράκο είναι παρόµοιο µε άλλα χωριά της περιοχής, τουλάχιστο ως προς τα σχήµατα και τα µεγέθη των κτιριακών όγκων. Τα περισσότερα κτίρια

6 Σχήµα 4. Άξονες που διέπουν τη διάταξη των κτιρίων Figure 4. Axes determining the buildings orientation and location Σχήµα 5. Όλα τα κτίρια βρίσκονται πάνω σε λίγες τεθλασµένες γραµµές Figure 5. All buildings are found on several zig zag lines

7 είναι διώροφα, κάποια µονώροφα και ελάχιστα είναι πιο ψηλά, κυρίως δηµόσια κτίρια που λειτουργούν ως τοπόσηµα για τον οικισµό. Τα κτίρια είναι τετράπλευρα ή σχήµατος Γ και ητοποθέτησή τους στα οικόπεδα εξαρτιόνταν από τη µορφολογία του εδάφους, τον προσανατολισµό, αλλά κυρίως τις ανάγκες του ιδιοκτήτη. Ο προσανατολισµός τους δεν είναι ίδιος σε όλη την έκταση του οικισµού, αλλά στρέφονται σύµφωνα µε τις υψοµετρικές καµπύλες και διατάσσουν τους άξονές τους είτε παράλληλα είτε κάθετα σε αυτές. Γι αυτό και όλα σχεδόν τα κτίρια µπορούν να τοποθετηθούν σε νοητούς άξονες παράλληλους στις υψοµετρικές και συνολικά µπορεί να ειπωθεί ότι ολόκληρο το χωριό ακολουθεί τη µορφολογία του εδάφους και διατάσσεται µε τέτοιο τρόπο ώστε να σχηµατίζονται δύο βασικές τεθλασµένες γραµµές που ορίζουν την κάτοψή του. 4. Χαρακτηριστικά Συρρακιώτικης αρχιτεκτονικής Στη Συρρακιώτικη αρχιτεκτονική κυριαρχεί η πέτρα, υλικό που υπάρχει σε αφθονία στη γύρω περιοχή, καθώς και η σχιστόπλακα, κυρίως στην κατασκευή της στέγης. Τα κουφώµατα είναι ξύλινα και στις ελάχιστες περιπτώσεις που συναντώνται σαχνισιά είναι κι αυτά κατασκευασµένα από ξύλο. Οι όψεις και τα κτίρια είναι λιτά και όλα στρέφονται προς τη θέα, έχοντας µεγαλύτερη επιφάνεια ανοιγµάτων στο νότο. Τα παράθυρα είναι σε πολλές περιπτώσεις πιο στενά εξωτερικά µε διευρυνόµενες παρειές εσωτερικά, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται καλύτερος φυσικός φωτισµός. Χαρακτηριστικό είναι ότι το κάθε κτίριο είναι τοποθετηµένο έτσι ώστε να αντικρίζει τη θέα, χωρίς όµως να εµποδίζει τη θέα των υπολοίπων. Γι αυτό τελικά στη συνολική όψη του οικισµού διακρίνουµε µία οργάνωση όλων των κτιρίων σε οριζόντιες σειρές οι οποίες υπαγορεύονται και από τις υψοµετρικές καµπύλες που καλύπτουν όλη την έκταση του οικισµού. Εικόνα 6. Η οργάνωση των όψεων στο Συρράκο Foto 6. The elevations organisation at Syrrako

8 Εικόνα 7. Οι ράµπες χαρακτηρίζουν την όψη του οικισµού Foto 7. Ramps are typical characteristic of the settlement s elevation Σχήµα 6. Το χαγιάτι» ως αρχιτεκτονικό στοιχείο Figure 6. Hagiati as an architectural element Εικόνα 8. Αναληµµατικοί τοίχοι στο Συρράκο Foto 8. Retaining Walls at Syrrako Οι µεγάλες υψοµετρικές διαφορές και η έντονη κλίση του οικισµού ευθύνονται για µερικά ακόµη από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του. Έτσι, ο βασικός τρόπος κίνησης µέσα σε αυτόν είναι οι ράµπες, οι οποίες διατρέχουν ολόκληρο το Συρράκο. Για τον ίδιο λόγο υπάρχουν πολυάριθµοι αναληµµατικοί τοίχοι, οι οποίοι διαµορφώνουν µε χαρακτηριστικό τρόπο την όψη του χωριού. Επιπλέον, χαρακτηριστικό στις όψεις του οικισµού είναι το χαγιάτι, ο χώρος που στην ελληνική αρχιτεκτονική, σε πολλές περιπτώσεις, συνδέει τους εσωτερικούς µε τους εξωτερικούς χώρους. Το χαγιάτι ενώνει αρµονικά το έξω µε το µέσα και δηµιουργεί µία συµφιλιωτική διεργασία ως προς το φως, τις φυσικές συνθήκες και τη θέαση του έξω κόσµου. Επιπλέον, τα κατακόρυφα σε συνδυασµό µε τα οριζόντια στοιχεία διαµορφώνουν ένα σύστηµα πλαισίων που καδράρουν τις εικόνες του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος του έξω κόσµου. Στις όψεις δεν υπάρχει συµµετρία, µε εξαίρεση ορισµένες πιο επιµεληµένες κατασκευές, όπου υπάρχει συνολική οργάνωση των όψεων. Στα περισσότερα κτίρια όµως, οι

9 όψεις είναι χωρισµένες σε δύο οριζόντιες ζώνες ανοιγµάτων, από τις οποίες συνήθως η επάνω ζώνη περιλαµβάνει τα µεγαλύτερα ανοίγµατα προς τη θέα, ενώ η κατώτερη ζώνη έχει µικρότερα παράθυρα και πολεµίστρες. Σύνθεση 1. Επιλογή του οικοπέδου Το οικόπεδο έχει προνοµιακή θέση, καθώς βρίσκεται στον πλακόστρωτο δρόµο που ενώνει την είσοδο µε την πλατεία του χωριού. Αυτό σηµαίνει ότι ο επισκέπτης ακόµη κι αν αγνοεί την ύπαρξη αυτού του πολιτιστικού κέντρου, το συναντά στην πορεία του προς το κέντρο του οικισµού. Επιπλέον, βρίσκεται σε µία τοποθεσία που έχει χαµηλή πυκνότητα δόµησης και δε θα επιβαρύνει την ήδη υπάρχουσα διάταξη και δοµή του οικισµού, ούτε θα κρύψει τη θέα από γειτονικά κτίρια. Εξάλλου, σε πολύ µικρή απόσταση από αυτό βρίσκονται τα µουσεία, η κεντρική πλατεία µε την εκκλησία και το λεγόµενο «χαγιάτι», ο πιο βασικός τόπος συγκέντρωσης του χωριού. Κάτι άλλο που επίσης το καθιστά ιδιαίτερο, είναι η θέα του, η οποία περιλαµβάνει το δρόµο προς το χωριό και τα γύρω βουνά. Σχήµα 7. Το οικόπεδο σε σχέση µε την είσοδο και τα τοπόσηµα του οικισµού Figure 7. The chosen area related to the entrance and the landmarks of the settlement Εικόνα 9. Το οικόπεδο όπως φαίνεται από την είσοδο του Συρράκου Foto 9. The chosen area as it can be seen from Syrrako s entrance 2. Κτιριολογικό πρόγραµµα Το κτιριολογικό πρόγραµµα είναι χωρισµένο σε τρεις βασικές ενότητες: το κτίριο του Πνευµατικού Κέντρου, το κτίριο των Εκθεσιακών χώρων και την ενότητα που περιλαµβάνει χώρους εκδηλώσεων, σεµιναρίων και συνεδρίων. Πιο συγκεκριµένα, το κτιριολογικό πρόγραµµα αποτελείται από τα εξής: 1 η Ενότητα: Χώροι εκδηλώσεων, σεµιναρίων και συνεδρίων: αίθουσα εκδηλώσεων, φουαγιέ, αίθουσα σεµιναρίων, αίθουσα υπολογιστών, γραφείο οµιλητή, παρασκευαστήριο, αποθήκη. Σκοπός αυτής της κτιριακής ενότητας είναι η πραγµατοποίηση περισσότερων σεµιναρίων και επιστηµονικών συναντήσεων στην περιοχή και η ανάδειξή της σε ένα κέντρο πολιτιστικού και επιστηµονικού ενδιαφέροντος. Επίσης, πρόκειται να χρησιµοποιηθεί για κοινωνικές εκδηλώσεις, έτσι ώστε να ενθαρρύνει τον ντόπιο πληθυσµό αλλά και κόσµο εκτός Συρράκου να επισκέπτεται περισσότερο την περιοχή. Τέλος, θα δοθεί η ευκαιρία για εκδηλώσεις που σχετίζονται µε τη βλάχικη γλώσσα και παράδοση και µε τα ιδιαίτερα ήθη και έθιµα της περιοχής. Με αυτόν τον τρόπο θα προαχθεί όχι µόνο η διατήρηση αλλά ακόµη και η διάδοση αυτών των τόσο αξιόλογων χαρακτηριστικών στοιχείων που δεν πρέπει να εκλείψουν.

10 2 η Ενότητα: Πνευµατικό Κέντρο Συρράκου: γραφείο Προέδρου Πνευµατικού Κέντρου, αίθουσα συνεδριάσεων, γραφείο δύο υπαλλήλων, ανειστική Βιβλιοθήκη Πνευµατικού Κέντρου. Στόχος αυτού του κτιρίου είναι η κάλυψη αναγκών των φορέων της περιοχής και η καλύτερη οργάνωση αυτών. Ιδιαίτερα µε τη ανειστική Βιβλιοθήκη του Πνευµατικού Κέντρου οι κάτοικοι αλλά και οι επισκέπτες της περιοχής µπορούν να ενηµερωθούν σχετικά µε θέµατα που αφορούν την ευρύτερη περιοχή και τις παραδόσεις της, καθώς και σχετικά µε το έργο ποιητών και πεζογράφων που έζησαν στο Συρράκο και κατάγονται από αυτό. 3 η Ενότητα: Εκθεσιακοί Χώροι: χώρος υποδοχής πωλητήριο, µόνιµη συλλογή µε ιστορικά στοιχεία, µόνιµη συλλογή µε εκθετήρια προϊόντων χειροτεχνίας, έκθεση ζωγραφικής φωτογραφίας, γραφείο υπαλλήλων, αποθήκη. Αυτή η ενότητα είναι ίσως αυτή που περισσότερο απευθύνεται στους επισκέπτες του Συρράκου και που πιο άµεσα µπορεί να συµβάλλει στην ενηµέρωση αυτών σχετικά µε την περιοχή. Περιλαµβάνει µόνιµες και περιοδικές εκθέσεις µε είδη χειροτεχνίας από τους ντόπιους, καθώς επίσης και έργα ζωγραφικής ή φωτογραφίας, που προς το παρόν στεγάζονται σε περιορισµένο χώρο στην είσοδο κάποιου ξενώνα του Συρράκου. 3. Συνθετικές ιδέες και πρώτη προσέγγιση του θέµατος Βασική επιδίωξη του κτιρίου είναι εκτός από την εξυπηρέτηση πρακτικών και λειτουργικών αναγκών για τους κατοίκους, να κινήσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών του Συρράκου και να τους κάνει γνώστες του πολιτισµού του και των ιδιαίτερων τοπικών και των αξιόλογων φυσικών χαρακτηριστικών που διαθέτει. Γι αυτό το λόγο, υπήρξε αρχικός στόχος της σύνθεσης, ο χώρος των εκθέσεων, που είναι ο χώρος ο κατ εξοχήν αφιερωµένος στους επισκέπτες, να βρεθεί σε µία θέση στο οικόπεδο τέτοια ώστε ο επισκέπτης να έχει «ανακαλύψει» το υπόλοιπο χωριό µέχρι να φτάσει εκεί. Αυτή η αναγνώριση του χωριού γίνεται εν µέρει µέσα από διαδοχικά καδραρίσµατα της θέας, µε εναλλαγή κλειστών, υπαίθριων και ηµιυπαίθριων χώρων που στρέφουν το βλέµµα του επισκέπτη στα πιο ενδιαφέροντα σηµεία και χαρακτηριστικά του οικισµού. Βασική επιδίωξη της σύνθεσης υπήρξε όπως είναι φυσικό λόγω της συγκεκριµένης περιοχής, η απόλυτη ένταξη στο φυσικό και το χτισµένο περιβάλλον. Σχήµα 8. Πρώτες συνθετικές ιδέες Figure 8. First synthetical ideas Κατ αρχήν, ως δηµόσιο κτίριο έπρεπε να συνδέεται µε τον υπάρχοντα και ήδη διαµορφωµένο δηµόσιο χώρο. Γι αυτό το λόγο και η διαδροµή µέσα στο οικόπεδο συνδέει τελικά τους δύο δρόµους που βρίσκονται εκατέρωθεν του οικοπέδου και γι αυτό επίσης,

11 δηµιουργείται ένας υπαίθριος χώρος στην είσοδο ακριβώς του οικοπέδου, σε άµεση σχέση µε το υπάρχον δηµόσιο περιβάλλον. Ενώ θα µπορούσαν όλες οι λειτουργίες να είναι συγκεντρωµένες σε έναν όγκο, για λόγους διατήρησης της κλίµακας του οικισµού, υπάρχουν περισσότεροι, µικρότεροι όγκοι σε όλη την έκταση του οικοπέδου. Επίσης, τα κτίρια της σύνθεσης είναι διατεταγµένα παράλληλα στις υψοµετρικές γραµµές που διέπουν τη µορφολογία του Συρράκου και µάλιστα οι όγκοι τους είναι τέτοιοι ώστε να µη διακόπτουν τη θέα των υπολοίπων κτιρίων, χαρακτηριστικό που ισχύει σε ολόκληρη την έκταση του οικισµού. Τέλος, τα ανοίγµατα είναι και σε αυτή την περίπτωση στραµµένα προς τη θέα και µαζί µε τα κατάλληλα «καδραρίσµατα» εφιστούν την προσοχή του επισκέπτη στα πιο αξιόλογα κοµµάτια του χωριού. 4. Περιγραφή της τελικής σύνθεσης Οι τρεις αυτές ενότητες που περιλαµβάνονται στο κτιριολογικό πρόγραµµα, αντιστοιχούν σε τέσσερα κτίρια, παρά το γεγονός ότι δεν εµφανίζονται όλα στην επιφάνεια του εδάφους. Η αίθουσα των εκδηλώσεων είναι υπόσκαφη, µαζί µε το φουαγιέ και τους βοηθητικούς χώρους, έτσι ώστε να µην δηµιουργηθεί κάποιος µεγάλος κτιριακός όγκος που θα έβλαπτε την αρµονία και τη διάταξη του οικισµού. Η αίθουσα µπορεί, µε διαφορετικές διατάξεις, να φιλοξενήσει είτε εκδηλώσεις κοινωνικού χαρακτήρα, είτε συνέδρια και επιστηµονικές συναντήσεις. Σχήµα 9. Κάτοψη δωµάτων της τελικής σύνθεσης Figure 9. Roof plan of the final design

12 Σχήµα 10. Όψη του Πολιτιστικού Κέντρου από τον κεντρικό δρόµο του οικισµού Figure 10. Elevation of the Cultural Centre as seen from the settlement s central road Σχήµα 11. Τοµή της υπόσκαφης αίθουσας εκδηλώσεων Figure 11. Section of the underground area dedicated to festivals and conferences Σχήµατα 12, 13, 14. ιάφορες χρήσεις και διατάξεις της αίθουσας εκδηλώσεων Figures 12, 13, 14. Various uses and layouts of the area dedicated to festivals and conferences

13 Η πρόσβαση σε αυτό το χώρο µπορεί να γίνει από κάποιο σηµείο της ράµπας που διασχίζει ολόκληρο σχεδόν το οικόπεδο, ή κατακόρυφα, ώστε να εξυπηρετούνται και άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Η δεύτερη αυτή πρόσβαση εξασφαλίζεται από έναν πολύ µικρό όγκο που βρίσκεται στην είσοδο του οικοπέδου και που περιέχει κλιµακοστάσιο και ανελκυστήρα αποκλειστικά για το χώρο των εκδηλώσεων. Με αυτόν τον όγκο επιτυγχάνεται κι ένας άλλος σκοπός: προστίθεται ένα ακόµη τοπόσηµο στον οικισµό, το οποίο τραβάει την προσοχή του επισκέπτη και τον παρακινεί να δει τους χώρους του Πολιτιστικού Κέντρου του Συρράκου. Πάνω ακριβώς από την αίθουσα, βρίσκεται µία µικρή πλατεία, η οποία ενώνει και ταυτόχρονα διαφοροποιεί το χώρο του Πολιτιστικού Κέντρου από τον ήδη διαµορφωµένο δηµόσιο χώρο του χωριού. Στην τοποθεσία αυτή βρίσκεται µία µικρή στεγασµένη περιοχή στην οποία τα υποστηλώµατα δηµιουργούν ενδιαφέρουσες και ποικίλες θέες προς ολόκληρο το χωριό. Στην είσοδο του οικοπέδου υπάρχει το κτίριο που ξεχωρίζει περισσότερο από όλα ως κτιριακός όγκος και χρησιµοποιείται ως Χώρος Σεµιναρίων Το κτίριο αυτό ισχυροποιεί τη γωνία του οικοπέδου και είναι ουσιαστικά αυτό που κυρίως βλέπει κανείς από το δρόµο. Σχήµα 15. Οριζόντια τοµή στη στάθµη Figure 15. Horizontal section at the level of +1.30

14 Αποτελεί δε τον κυριότερο όγκο της σύνθεσης, τουλάχιστο οπτικά, δεδοµένου του ότι τα άλλα κτίρια είτε είναι υπόσκαφα, είτε αποτελούν συνέχεια των αναληµµατικών τοίχων και δεν είναι τόσο ευδιάκριτα. Η είσοδος στο κτίριο αυτό µπορεί να γίνει είτε απευθείας από το επίπεδο του δρόµου, είτε από είσοδο που βρίσκεται λίγο χαµηλότερα από το επίπεδο του αιθρίου, στο οποίο οδηγείται κανείς µέσω ράµπας που ξεκινάει από την είσοδο του οικοπέδου. Τόσο το Πνευµατικό Κέντρο, όσο και ο χώρος των εκθέσεων είναι σχεδόν κρυµµένα πίσω από τους αναληµµατικούς τοίχους, οι οποίοι πέρα από τη στατική τους λειτουργία, έχουν ως αποτέλεσµα την ενοποίηση των διαφορετικών κτιριακών ενοτήτων και τη δηµιουργία διαφόρων υπαίθριων και ηµιυπαίθριων χώρων. ηµιουργούνται µάλιστα κατασκευές οι οποίες έχουν την ίδια δοµή και λειτουργία µε το παραδοσιακό χαγιάτι, µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία χώρων στάσης που επιτρέπουν στον επισκέπτη να σταθεί και να θαυµάσει τη θέα, επιλέγοντας εκείνος το µέρος του τοπίου που προτιµάει. Αυτό συµβάλλει σηµαντικά στη διαµόρφωση των όψεων αυτής της σύνθεσης κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να επιτευχθεί όσο το δυνατόν οµαλότερη ένταξη στο Συρράκο, καθώς τόσο το παραδοσιακό Σχήµα 16. Ο Χώρος Σεµιναρίων και το Πνευµατικό Κέντρο Figure 16. The Seminars area and the Literary Centre

15 Σχήµα 17. Τοµή κατά µήκος του Πνευµατικού Κέντρου και του Χώρου Σεµιναρίων Figure 17. Section through the Literary Centre and the Seminars area «χαγιάτι», όσο και οι αναληµµατικοί τοίχοι αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του. Και οι δύο αυτοί χώροι είναι ουσιαστικά ενοποιηµένοι µε την πορεία µέσα από το οικόπεδο και χαρακτηρίζονται από την πολύ οµαλή µετάβαση από τον εξωτερικό χώρο στον ηµιυπαίθριο και τέλος στον εσωτερικό χώρο. Σχήµα 18. Οριζόντια τοµή στη στάθµη +1.30: Πνευµατικό Κέντρο και Εκθεσιακός Χώρος Figure 18. Horizontal section at the level of +1.30: Literary Centre and the Exhibition area

16 Βασικό χαρακτηριστικό ολόκληρης της σύνθεσης υπήρξε η διατήρηση της κλίµακας των κτιρίων του οικισµού, τόσο ως προς την κλίµακα των κτιρίων συνολικά, όσο και ως προς την κλίµακα των ανοιγµάτων και τις αναλογίες που χρησιµοποιήθηκαν. 5. Κατασκευή και υλικά Στόχος του κτιρίου αυτού υπήρξε κατεξοχήν η ένταξη στο φυσικό τοπίο και το ανθρωπογενές περιβάλλον. Σε αυτό κλήθηκε να συµβάλλει όχι µόνο ο αρχικός αρχιτεκτονικός σχεδιασµός και οι βασικές συνθετικές αρχές που χρησιµοποιήθηκαν, αλλά και τα υλικά και οι τρόποι δόµησης. Γι αυτό το λόγο, η πέτρα αποτέλεσε το κυριότερο υλικό, αν και δε χρησιµοποιήθηκε ως δοµικό υλικό, αλλά ως επένδυση σε τοίχους από σκυρόδεµα. Υπάρχουν ακόµη ελάχιστες περιοχές όπου χρησιµοποιήθηκε ανεπίχριστο σκυρόδεµα και ξύλινη επένδυση. Τέλος, τα κουφώµατα είναι όλα ξύλινα, όπως προστάζει η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής. Σηµαντικό ρόλο στη σύνθεση έπαιξε ο τύπος στέγασης, που αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της περιοχής. Επιδιώκοντας την περιορισµένη επίδραση του κτιρίου στο υπάρχον φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, χρησιµοποιήθηκε στέγη καλυµµένη µε σχιστόπλακες µόνο για το Χώρο των Σεµιναρίων, ενώ όλα τα υπόλοιπα κτίρια είναι είτε υπόσκαφα όπως η αίθουσα εκδηλώσεων, είτε έχουν φυτεµένα δώµατα, όπως ο Χώρος των Εκθέσεων και το Πνευµατικό Κέντρο. Σχήµα 19. Συνολική όψη του Πολιτιστικού Κέντρου του Συρράκου Figure 19. Overall elevation of the Cultural Centre of Syrrako Συµπεράσµατα Η δηµιουργία ενός κτιρίου σαν αυτό που περιγράφεται παραπάνω, είναι κάτι περισσότερο από την προσθήκη ενός ακόµη κτιριακού όγκου σε έναν παραδοσιακό οικισµό που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και έχει κριθεί ως διατηρητέος. Στοχεύει στην αποφυγή της αλλοίωσης της περιοχής από ξένες ή απλά νέες, άκριτες επιδράσεις και στον εµπλουτισµό και την ανανέωση του άψυχου και ακολούθως του έµψυχου δυναµικού της. Ειδικά σε µία κοινωνία, όπως η σηµερινή, που οι ξένες επιρροές είναι αρκετά ισχυρές και που χαρακτηρίζεται από µία σε µεγάλο βαθµό κατευθυνόµενη παγκοσµιοποίηση, είναι σηµαντική η προστασία και η ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισµών οι οποίοι

17 άλλωστε είναι διαφοροποιηµένοι, όχι τόσο εξωγενώς, όσο εγγενώς. Οι κοινότητες αυτού του τύπου και οι κάτοικοί τους, είναι οι φορείς που αναγνωρίζουν, επαναδηµιουργούν, και µεταδίδουν την πολιτισµική κληρονοµιά µε ό,τι αυτή µπορεί να περιλαµβάνει, φυσικά στοιχεία, πιθανώς κάποια ιδιαίτερη γλώσσα και το ανθρωπογενές περιβάλλον, τόσο υλικά όσο και άυλα στοιχεία. Εικόνες 10, 11. Η τελική µακέτα του Πνευµατικού Κέντρου σε κλίµακα 1:100 Fotos 10, 11. The final model of the Cultural Centre at 1:100 scale Βιβλιογραφία Βώκος, Γ., Αρχιτεκτονική και παράδοση: η παράδοση σε σύγχρονες ιδεολογικές, επιστηµονικές και αρχιτεκτονικές πρακτικές, Εκδόσεις Ατλαντίδα, Θεσσαλονίκη, Γκαρτζονίκας, Η., Ζιώγας, Ι., Μαγκλάρας, Μ., Μαντζίλας, Ι., Μπέλλος, Β., Συρράκο: πέτρα µνήµη φως, Κονταράτος, Σ., Αρχιτεκτονική και παράδοση: ιδεολογίες, πρακτικές και προβλήµατα στη χρήση του αρχιτεκτονικού παρελθόντος, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, Χαρίσης, Β., Ο ρόλος του χαγιατιού στη λαϊκή παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Ηπείρου, Ιωάννινα, Taylor, S., Warren, J., Worthington, J., Context: new buildings in historic settings, Architectural Press, Oxford, URL_ID=11408&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html

18 Cultural Centre at Syrrako El. Soulti, Architect N.T.U.A. Abstract This work is the product of the dissertation carried out at the School of Architecture of NTUA, entitled Cultural Centre at Syrrako. Its objective is to design a Cultural Centre at the traditional, mountainous settlement of Syrrako near Ioannina, with the aim to achieve the best possible integration into the natural and built environment. Syrrako is found at 52 kilometres from Ioannina. It was first inhabited in the 11 th century and flourished during the 18 th century. At present there are no inhabitants during winter. However, during summer it is a quite lively village and this could be intensified by the existence of the right spaces for the organisation of cultural and scientific events. Nowadays, its social life is gathered around its central square, which is the centre of every type of social, economic and cultural activity and which includes the traditional hagiati (sheltered semiexternal area), the so called horostasi (area where social celebrations and gatherings are still held) and the village s church. The settlement s characteristics determined the final synthesis. The ramps and the high, retaining walls are distinct characteristics of Syrrako s facades and this is why they have been used in the synthesis as well. The same sizes and scales regarding the buildings volumes and the same orientation for the buildings and their openings have been followed. The hagiati has been reproduced by means of horizontal and vertical elements which accentuate the most interesting views. The area chosen has an advantageous location, found at the paved road that connects the village s entrance with its centre. The most important ideas characterising this synthesis are the location of the buildings on curves parallel to the isometric ones and the gradual placement of the volumes, as well as the effort to integrate some volumes into the ramps, aiming at their minimum impact on Syrrako s overall image. The connection between the two streets above and below the specific area has also been important, as well as the connection of the specific area to the central road, so that it is unified with the existing public space. The design includes spaces for seminars and festivals, the Literary Centre of Syrrako and exhibition areas. The seminars building intensifies the area s presence in the public space and it is the building that is mainly seen from the street. The festivals space is below ground level and the Literary Centre as well as the exhibitions area have lower volumes and are less distinctive in the whole synthesis. The materials used aimed at the best possible integration into the natural and the man made environment and this is why materials such as stone, wood and earth have been chosen. This building aims at the promotion of Syrrako s civilization and at the maintenance of the local characteristics and language. The aim has been to create a building which respects the natural and the built environment and promotes culture, knowledge and the communication of traditional elements and characteristics.