Παραδοτέο 5. Η περιγραφή αποτύπωση των κατηγοριών τουρισμού/ επισκεπτών και του τρόπου διαχείρισής τους. Σύμπραξη: «Δ. Τσιάρας - Δ.

Transcript

1 Έργο: «Ανάπτυξη του τουρισμού και διαχείριση επισκεπτών στην προστατευόμενη περιοχή του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης» Ανάδοχος έργου Σύμπραξη: «Δ. Τσιάρας - Δ. Παλάσκας» Παραδοτέο 5 Η περιγραφή αποτύπωση των κατηγοριών τουρισμού/ επισκεπτών και του τρόπου διαχείρισής τους Υπεύθυνος σύνταξης: Δρ. Στυλιανός Γκατζογιάννης Δασολόγος Ιανουάριος, 2014

2

3 Φορέας ιαχείρισης έλτα Νέστου Βιστωνίδας Ισµαρίδας Έργο: «Ανάπτυξη του τουρισμού και διαχείριση επισκεπτών στην προστατευόμενη περιοχή του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης» Ανάδοχος έργου: Σύμπραξη «Δ. Τσιάρας - Δ. Παλάσκας» Παραδοτέο 5: Η περιγραφή - αποτύπωση των κατηγοριών τουρισμού/επισκεπτών και του τρόπου διαχείρισής τους Αρχείο: DELIVERABLE_5_GKATZOGIANNIS_v4.doc ΕΚ ΟΣΗ/ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ: 4.0 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Ιστοσελίδα έργου: Προτεινόµενη βιβλιογραφική αναφορά: Γκατζογιάννης, Σ., Κασιούµης, Κ., Παλάσκας,., Μελίνα Κουραντίδου, Πασχαλίνα Νούσκα Η περιγραφή - αποτύπωση των κατηγοριών τουρισµού/ επισκεπτών και του τρόπου διαχείρισής τους. Παραδοτέο 5 του Έργου: «Ανάπτυξη του τουρισµού και διαχείριση επισκεπτών στην προστατευόµενη περιοχή του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης». Θεσσαλονίκη, Ιανουάριος Φορέας ιαχείρισης έλτα Νέστου Βιστωνίδας Ισµαρίδας. Αυτοτελής έκδοση, σελ. 57.

4

5 Παραδοτέο 5: Η περιγραφή - αποτύπωση των κατηγοριών τουρισµού/ επισκεπτών και του τρόπου διαχείρισής τους Περιεχόµενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟ ΥΝΑΜΙΚΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΕΠ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ Χορήγηση αδειών εισόδου Υποδοχή και καταγραφή επισκεπτών Καθοδήγηση, συνοδεία, υποστήριξη Χωροταξία/ ζώνες χρήσης Ένταση χρήσης/ φόρτιση και παρακολούθηση επιπτώσεων Συµπεριφορά - παρακολούθηση/ επόπτευση και προστασία των επισκεπτών ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Καταγραφή και ανάδειξη αξιών Προβολή, ενηµέρωση, ευαισθητοποίηση και περιβαλλοντική εκπαίδευση Κανονισµός λειτουργίας του ΕΠ Εκτέλεση έργων υποδοχής και εξυπηρέτησης των επισκεπτών Έρευνα αγοράς ηµόσιες σχέσεις και προώθηση εθελοντισµού ιαδικασία σχεδιασµού και λογιστικό σύστηµα Αδειοδοτήσεις ΒΑΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1: Κατηγορίες στοιχείων φυσικής κληρονοµιάς και συχνότητα παρουσίας στο ΕΠ (όπως καταγράφονται στο παραδοτέο 2 του έργου)... 3 Πίνακας 2: Στοιχεία προσέλκυσης επισκεπτών και συχνότητα παρουσίας στο Εθνικό Πάρκο 4

6 Πίνακας 3: Συνδυασµένες µορφές τουρισµού που µπορούν να αναπτυχθούν µε επίκεντρο τα Στοιχεία Φυσικής Κληρονοµιάς του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ Πίνακας 4: Κατανοµή των στοιχείων φυσικής κληρονοµιάς (ΣΦΚ) στις ζώνες του ΕΠ... 6 Πίνακας 5: Κατανοµή των Στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονοµιάς (ΣΠΚ) στις ζώνες προστασίας του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ Πίνακας 6: Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονοµιάς που αποτελούν σηµεία ενδιαφέροντος για τον τουρισµό στην περιοχή του ΕΠ... 7 Πίνακας 7: Συνδυασµένες µορφές τουρισµού που µπορούν να αναπτυχθούν µε επίκεντρο τα στοιχεία πολιτιστικής κληρονοµιάς... 8 Πίνακας 8: Κατηγορίες τουρισµού και περιοχές όπου δραστηριοποιούνται αυτές, σύµφωνα µε άποψη στελέχους του φορέα ιαχείρισης Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ Πίνακας 9: Βασικά χαρακτηριστικά του προτεινόµενου συστήµατος καταγραφής επισκεπτών στο Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. και επεξεργασίας πληροφοριών Πίνακας 10: Αρµοδιότητες και ευθύνες των εµπλεκόµενων φορέων στη διαχείριση επισκεπτών του ΕΠ Κατάλογος Σχηµάτων Σχήµα 1: Η ζώνες προστασίας του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ.): Α: Περιοχή προστασίας της φύσης, Β: Περιοχή προστατευόµενων φυσικών σχηµατισµών, προστατευόµενων τοπίων και στοιχείων τοπίου, Γ: Περιοχή οικοανάπτυξης και : Περιφερειακή ζώνη Σχήµα 2: Η διαδικασία διαχείρισης του ΕΠ και των επισκεπτών του Φορέα ιαχείρισης Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ Σχήµα 3: Το βασικό µενού επιλογών του προγράµµατος Σχήµα 4: Φόρµα καταχώρησης πληροφοριών σύµφωνα µε το ΦΚΕ (Φύλλο καταγραφής επισκεπτών) (απόσπασµα) Σχήµα 5: Φόρµα καταχώρησης πληροφοριών σύµφωνα µε το Ε ( ελτίο δειγµατοληψίας επισκεπτών) Σχήµα 6: Φόρµα εκτύπωσης των καταχωρηθέντων πληροφοριών στα ΦΚΕ Σχήµα 7: Φόρµα εκτύπωσης των καταχωρηθέντων πληροφοριών στα Ε Σχήµα 8: Επιλογές για έκδοση και εκτύπωση στατιστικών Σχήµα 9: Αριθµός επισκεπτών κατά κατηγορία επισκεπτών του/ των ΚΠ Σχήµα 10: Στοιχεία δειγµατοληψιών και αριθµός επισκεπτών των κατηγοριών Ε1 και Ε Σχήµα 11: Τρόπος επίσκεψης των επισκεπτών των διαφόρων κατηγοριών τουρισµού, σύµφωνα µε τις καταχωρήσεις στα ΦΚΕ και για ορισµένη χρονική περίοδο Σχήµα 12: Κατανοµή των επισκεπτών ανάλογα µε τα ενδιαφέροντά τους και τις κατηγορίες τουρισµού στις οποίες ανήκουν, σύµφωνα µε τις καταχωρήσεις στα ΦΚΕ και για ορισµένη χρονική περίοδο Σχήµα 13: Βασικό µενού επιλογών της συγκεντρωτικής Β («Επισκέπτες.mdb» για την ενοποίηση και συνένωση των δεδοµένων των δυο επιµέρους βάσεων δεδοµένων «Επισκέπτες KΠ Βιστωνίδας.mdb» και «Επισκέπτες KΠ Βιστωνίδας.mdb»... 47

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το περιεχόµενο της παρούσας µελέτης περιλαµβάνει α) τον προσδιορισµό και την καταγραφή των µορφών τουρισµού που µπορούν να αναπτυχθούν στο Εθνικό Πάρκο (ΕΠ), καθώς και όλων των κατηγοριών επισκεπτών, τα ενδιαφέροντα των οποίων µπορούν να ικανοποιηθούν από το Εθνικό Πάρκο, β) την περιγραφή τρόπων διαχείρισης των επισκεπτών, βάσει του ειδικότερου καθεστώτος λειτουργίας του Φορέα ιαχείρισης (Φ ) µε αναλυτικό προσδιορισµό των προβλεπόµενων αδειοδοτήσεων που απαιτούνται σε κάθε περίπτωση και γ) την ανάπτυξη ενός συστήµατος καταγραφής επισκεπτών του ΕΠ και της καταχώρησης αυτών σε ηλεκτρονική βάση δεδοµένων. Για τον προσδιορισµό των κατηγοριών τουρισµού αξιολογήθηκε καταρχάς το δυναµικό προσφοράς του ΕΠ σε υπηρεσίες τουρισµού οικοτουρισµού, όπως αυτό ορίζεται από τα οικολογικά και άλλα χαρακτηριστικά του ΕΠ. Τις κατηγορίες τουρισµού, στις οποίες οδήγησε η αξιολόγηση αυτή, ήρθαν στη συνέχεια να επικυρώσουν και να ιεραρχήσουν οι απόψεις εµπειρογνωµόνων του ΕΠ, καθώς και η µελέτη της ζήτησης υπηρεσιών του ΕΠ, όπως αυτή καταγράφτηκε µέσα από έρευνα γνώµης µεταξύ επισκεπτών του ΕΠ και των επιχειρηµατιών τουρισµού που δραστηριοποιούνται εντός και στην ευρύτερη περιοχή του ΕΠ. Η σύνθεση των αποτελεσµάτων της έρευνας αυτής οδήγησε σε µια τελική λίστα κατηγοριών τουρισµού, η οποία περιλαµβάνει τις ακόλουθες κατηγορίες: 1. Οικοτουρισµός - αναψυχή, 2. Σχολικός τουρισµός, 3. Πολιτιστικός/ κοινωνικός τουρισµός και 4. Θαλάσσιος τουρισµός. Αυτή η κατηγοριοποίηση αξιοποιήθηκε στη συνέχεια ως βάση για τη διατύπωση προτάσεων διαχείρισης των επισκεπτών, ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά των διαφόρων οµάδων και τις αρµοδιότητες και ευθύνες που στοιχειοθετούνται κάθε φορά για το Φ του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Σχεδιάστηκε, τέλος, ένα σύστηµα απογραφής επισκεπτών, τόσο κατά την προσέλευσή τους στα δυο Κέντρα Πληροφόρησης (ΚΠ), όσο και κατά την επίσκεψή τους στο πεδίο, η εφαρµογή του οποίου µπορεί να οδηγήσει, µε τη βοήθεια ειδικής ηλεκτρονικής φόρµας καταχώρησης πληροφοριών, σε µια διαρκή παρακολούθηση της επισκεψιµότητας του ΕΠ. 1

8 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα του 5 ου παραδοτέου του έργου, όπως αυτά οριοθετούνται στην προκήρυξη από τη διατύπωση: Θα προσδιοριστούν και θα καταγραφούν όλες οι κατηγορίες τουρισµού που µπορούν να αναπτυχθούν στο Πάρκο και όλες οι κατηγορίες επισκεπτών τουριστών, τα ενδιαφέροντα των οποίων µπορούν να ικανοποιηθούν από το Πάρκο. Επίσης θα περιγραφεί αποτυπωθεί αναλυτικά ο τρόπος διαχείρισης των επισκεπτών που θα εντοπιστούν, βάσει του ειδικότερου καθεστώτος λειτουργίας του Φ.. µε αναλυτικό προσδιορισµό των προβλεπόµενων αδειοδοτήσεων που απαιτούνται σε κάθε περίπτωση. Ακόµη, θα δηµιουργηθεί και θα παραδοθεί σχετική βάση δεδοµένων σε ηλεκτρονικό αρχείο καταγραφής των επισκεπτών του Εθνικού Πάρκου που διακινούνται δια των 2 Κέντρων Πληροφόρησης του Φ.. ανά κατηγορία τουρισµού, επισκεπτών και ενδιαφερόντων επισκεπτών, ώστε να µπορεί να συµπληρώνεται από το προσωπικό του Φορέα ιαχείρισης. Για τον προσδιορισµό των κατηγοριών τουρισµού που µπορούν να αναπτυχθούν στο ΕΠ εξετάστηκε κατ αρχήν το δυναµικό προσφοράς του ΕΠ σε υπηρεσίες τουρισµού οικοτουρισµού, όπως αυτό ορίζεται από τα οικολογικά χαρακτηριστικά του ΕΠ, τα περιβαλλοντικά και πολιτιστικά στοιχεία, καθώς και τις ευκαιρίες αναψυχής, σωµατικής άσκησης και περιβαλλοντικής ενηµέρωσης, ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης που µπορεί να προσφέρει το ΕΠ και ο Φορέας που διαχειρίζεται αυτό. Η µελέτη αυτή του δυναµικού βασίστηκε στις καταγραφές τόσο των περιβαλλοντικών, όσο και πολιτιστικών στοιχείων του ΕΠ που πραγµατοποιήθηκαν σα πλαίσια των παραδοτέων 2, 3 και 4 του έργου. Οι καταγραφές αυτές περιλάµβαναν όχι µόνο περιγραφικά στοιχεία αλλά και ποιοτικές αξιολογήσεις και εκτιµήσεις για τη δυνατότητα αξιοποίησης αυτών από τον τουρισµό. Τις κατηγορίες τουρισµού, στις οποίες οδηγούν οι αξιολογήσεις αυτές, ήρθαν στη συνέχεια να επικυρώσουν και να ιεραρχήσουν οι απόψεις εµπειρογνωµόνων του ΕΠ καθώς και η µελέτη της ζήτησης υπηρεσιών του ΕΠ όπως αυτή καταγράφτηκε µέσα από έρευνα γνώµης µεταξύ επισκεπτών του ΕΠ και των επιχειρηµατιών τουρισµού που δραστηριοποιούνται εντός και στην ευρύτερη περιοχή του ΕΠ. Η σύνθεση των αποτελεσµάτων της έρευνας αυτής οδήγησε σε µια τελική λίστα κατηγοριών τουρισµού η οποία αξιοποιήθηκε στη συνέχεια ως βάση για τη διατύπωση προτάσεων διαχείρισης των επισκεπτών, ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά των διαφόρων οµάδων και τις αρµοδιότητες και ευθύνες που στοιχειοθετούνται κάθε φορά για τον Φ του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Έχοντας υπόψη τις οµάδες επισκεπτών που δραστηριοποιούνται ή και που αναµένεται να δραστηριοποιηθούν στην περιοχή του ΕΠ, καταρτίστηκε επίσης ειδικό έντυπο/ Φύλλο Καταγραφής Επισκεπτών, καθώς και αντίστοιχο πρόγραµµα καταχώρησης πληροφοριών, ως βάση για την παρακολούθηση της επισκεψιµότητας των Κέντρων Πληροφόρησης του Φορέα. Σχεδιάστηκε επίσης ένα σύστηµα δειγµατοληπτικής απογραφής επισκεπτών στο πεδίο (µε σχέδιο και σχετικό έντυπο δειγµατοληψίας), το οποίο είναι σε θέση να λειτουργήσει παράλληλα και συµπληρωµατικά µε τις καταγραφές που θα διενεργούνται στα δυο ΚΠ, εξασφαλίζοντας έτσι µια πληρέστερη καταγραφή των επισκεπτών του ΕΠ. 2

9 2. ΤΟ ΥΝΑΜΙΚΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΕΠ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Το δυναµικό προσφοράς του ΕΠ σε υπηρεσίες τουρισµού οικοτουρισµού: Το δυναµικό αυτό προσδιορίζεται από τα οικολογικά χαρακτηριστικά του ΕΠ, τα περιβαλλοντικά και πολιτιστικά στοιχεία, καθώς και τις ευκαιρίες αναψυχής, σωµατικής άσκησης και περιβαλλοντικής ενηµέρωσης, ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης που µπορεί να προσφέρει το ΕΠ και ο Φορέας που διαχειρίζεται αυτό. Τα οικολογικά και φυσικά χαρακτηριστικά του ΕΠ. Η καταγραφή των αξιών (παραδοτέο 2. Περιγραφή χαρτογράφηση ενδιαφερόντων (και highlights)) έδειξε ότι υπάρχει πληθώρα στοιχείων φυσικής κληρονοµιάς ικανών να προσφέρουν σηµαντικές εµπειρίες οικοτουρισµού, αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στους επισκέπτες της περιοχής. Συγκεκριµένα καταγράφτηκαν 98 1 σηµεία ενδιαφέροντος για το φυσικό περιβάλλον εκ των οποίων τα 30 χαρακτηρίστηκαν ως µοναδικά και µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προώθηση συνδυασµένων µορφών τουρισµού. Οι κατηγορίες των στοιχείων αυτών, όπως χαρτογραφήθηκαν στο παραδοτέο 2, εµφανίζονται µε τη συχνότητα που δίνεται στον πίνακα 1, από όπου συµπεραίνεται ότι στο φυσικό περιβάλλον του ΕΠ κυριαρχούν οι αµµώδεις παραλίες, οι λιµνοθάλασσες και τα παραποτάµια δάση σε βαθµό µάλιστα και έκταση που λειτουργούν αυτά καθοριστικά στη διαµόρφωση του είδους και της έκτασης των υπηρεσιών που µπορεί να προσφέρει το ΕΠ στους επισκέπτες του. Πίνακας 1: Κατηγορίες στοιχείων φυσικής κληρονοµιάς και συχνότητα παρουσίας στο ΕΠ (όπως καταγράφονται στο παραδοτέο 2 του έργου) α/α Κατηγορίες στοιχείων φυσικής κληρονοµιάς Συχνότητα εµφάνισης 1 Αµµώδης Παραλία 21 2 Λιµνοθάλασσα 21 3 Παραποτάµιο δάσος 10 4 Εκβολές ποταµού 7 5 Λίµνη γλυκού νερού 6 6 Κοίτη ποταµού 6 7 Έλη 4 8 Λιβάδι 5 9 Κορυφή 6 10 Αγροτικό τοπίο 2 11 Άλσος 1 12 Αλµυρά Έλη 1 13 Βραχώδης παραλία 2 14 Κέντρο Πληροφόρησης 2 15 Τεχνητή λίµνη 3 16 Υγρό λιβάδι 2 17 Φαράγγι 1 Σύνολο Μη συµπεριλαµβανοµένων των δυο ΚΠ. 3

10 Αν αποµονώσουµε τα επιµέρους στοιχεία (τοπίο, χλωρίδα, πανίδα, κλπ) τα οποία, ανάλογα µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, µπορούν να αξιοποιηθούν για την προσέλκυση επισκεπτών και τα οποία έχουν ως εκ τούτου ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προώθηση του οικοτουρισµού και του τουρισµού γενικότερα, θα διαπιστώσουµε, όπως µας δείχνει ο πίνακας 2, ότι η ορνιθοπανίδα αποτελεί σηµαντικό στοιχείο σε 80 από τα 98 σηµεία ενδιαφέροντος για το φυσικό περιβάλλον, σε 45 από αυτά υπάρχουν ιδιαίτερα τοπία και ποικιλία θέας και ακολουθούν τα υπόλοιπα στοιχεία µε µικρότερο βαθµό παρουσίας. Πίνακας 2: Στοιχεία προσέλκυσης επισκεπτών και συχνότητα παρουσίας στο Εθνικό Πάρκο Στοιχεία προσέλκυσης επισκεπτών (στοιχεία ενδιαφέροντος για τουρισµό) Σηµεία φυσικού περιβάλλοντος µε παρουσία του στοιχείου 1. Ορνιθοπανίδα Ιδιαίτερα τοπία, ποικιλία θέας Παραποτάµια δάση, δρυοδάση, πευκοδάση, αλσύλια, Ποικιλία οικοτόπων Παραλίες, θαλάσσια αθλήµατα Ποτάµια (εκβολές, κοίτη, όχθη, νησίδες, διάβαση ποταµού) Λίµνες, λιµνοθάλασσες, ακτές κανάλια Υγρότοποι, έλη, αλµυρά έλη, καλαµιώνες, αµµοθίνες Υποδοµές εξυπηρέτησης επισκεπτών (κέντρα πληροφόρησης, χώροι αναψυχής, ποδηλατόδροµος, µονοπάτια, παρατηρητήρια, ξύλινες γέφυρες, πινακίδες ενηµέρωσης) 10. Αγροτικά τοπία, καλλιέργειες Λιβάδια, βόσκηση κοπαδιών Παραδοσιακή αλιεία, ιχθυοκαλλιέργειες Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά του ΕΠ δηµιουργούν ένα φυσικό δυναµικό της περιοχής που µεταφράζεται ως τουριστικό προϊόν, προσφέροντας τις ακόλουθες υπηρεσίες στους επισκέπτες: Προσφοράς Φυσικών εµπειριών στα πλαίσια άσκησης αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Προσφορά ευκαιριών για έρευνα και µελέτη από ειδικές οµάδες επισκεπτών Προσφορά ευκαιριών για αναψυχή και περιήγηση Προσφορά ευκαιριών αθλητισµού και σωµατικής άσκησης Προσφορά ευκαιριών για θαλάσσιο και ιαµατικό τουρισµό. Αν τα επιµέρους στοιχεία αξιολογηθούν από άποψη προσφοράς προς διάφορες κατηγορίες επισκεπτών και τουρισµού θα δούµε, όπως χαρακτηριστικά φαίνεται στον πίνακα 3, ότι το δυναµικό αυτό µπορεί να δώσει τη δυνατότητα ανάπτυξης εναλλακτικών και συνδυασµένων µορφών τουρισµού, όπως είναι ο οικοτουρισµός, ο θαλάσσιος τουρισµός και η αναψυχή, καθώς και άλλες, κατά περίσταση, µορφές όπως ο αγροτουρισµός, ο θρησκευτικός τουρισµός κ.ά. 4

11 Πίνακας 3: Συνδυασµένες µορφές τουρισµού που µπορούν να αναπτυχθούν µε επίκεντρο τα Στοιχεία Φυσικής Κληρονοµιάς του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Κατηγορίες τουρισµού Στοιχεία φυσικής κληρονοµιάς (κατηγορίες) Σύνολο στοιχείων ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Αγροτικό τοπίο 2 2 Αλµυρά Έλη 1 1 Άλσος 1 1 ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ Αµµώδης Παραλία Βραχώδης παραλία Εκβολές ποταµού Έλη Κοίτη ποταµού 6 6 Κορυφή λόφου Λιβάδι Λίµνη γλυκού νερού Λιµνοθάλασσα Παραποτάµιο δάσος Τεχνητή λίµνη Υγρό λιβάδι 2 2 Φαράγγι ΑΝΑΨΥΧΗ Γενικό άθροισµα Κυρίαρχη θέση κατέχει βέβαια ο οικοτουρισµός, ο οποίος εστιάζει στα 91 από τα 98 στοιχεία του ΦΠ και, κατά προτεραιότητα, στο υγρό στοιχείο της περιοχής (Λιµνοθάλασσες, έλη, αλµυρό έλος, εκβολές ποταµού, τεχνητή λίµνη, λίµνες γλυκού νερού, κοίτες ποταµού) και στη βλάστηση που γειτνιάζει ή και συνδέεται άµεσα µε αυτό (παραποτάµιο δάσος, υγρά λιβάδια, άλσος). Ακολουθούν συνδυασµένες µε τον οικοτουρισµό µορφές, όπως ο θαλάσσιος τουρισµός, ο οποίος εστιάζει στις παραλίες της περιοχής και η αναψυχή (Πίν. 3). Αν µελετήσουµε την κατανοµή των στοιχείων φυσικής κληρονοµιάς στον χώρο και τη κατανοµή αυτών στις διακριθείσες ζώνες προστασίας, τότε θα διαπιστώσουµε (Πίν. 4) ότι µεγάλο µέρος των στοιχείων συγκεντρώνεται στις περιοχές προστασίας της φύσης και ειδικότερα: στη Ζώνη Α1: Ποταµός Νέστος παραποτάµιες διαπλάσεις, Λίµνη Βιστωνίδα, περιλίµνια ζώνη, Λίµνη Ισµαρίδα περιλίµνια ζώνη) και 5

12 στη Ζώνη Α2: Περιοχή λιµνοθαλασσών, ελωδών εκτάσεων µονίµων ή εποχιακών), όπου έχουµε τους µεγαλύτερους περιορισµούς χρήσης και ταυτόχρονα και τη µεγαλύτερη αναµενόµενη πίεση τουλάχιστον από οµάδες τουριστών µε ειδικά ενδιαφέροντα, γεγονός που δηµιουργεί και την ανάγκη προσεκτικότερης οργάνωσης και παρακολούθησης ενδεχόµενων επιπτώσεων εξαιτίας της αναµενόµενης αυτής πίεσης. Μεγάλο µέρος των στοιχείων (22 από 98) κατανέµονται επίσης στη Ζώνη Β, όπου έχουµε τους προστατευόµενους φυσικούς σχηµατισµούς και ιδιαίτερα στην υποζώνη Β3 όπου τα χαρακτηριστικά της (αµµώδεις παραλίες, λιµνοθάλασσες κτλ.) και οι ρυθµίσεις της ΚΥΑ που προβλέπονται για τη ζώνη αυτή, δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης εντατικότερων µορφών αναψυχής και αθλητισµού απ ό,τι στη ζώνη Α. Πίνακας 4: Κατανοµή των στοιχείων φυσικής κληρονοµιάς (ΣΦΚ) στις ζώνες του ΕΠ Αριθµός στοιχείων κατά Ζώνη Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Κατηγορία Α1 Α2 Α3 Α5 Β1 Β2 Β3 Β4 Β5 Γ1 Γ2 Εκτός Σύνολο Αγροτικό τοπίο Αλµυρά Έλη 1 1 Άλσος 1 1 Αµµώδης Παραλία Βραχώδης παραλία Εκβολές ποταµού Έλη Κοίτη ποταµού Κορυφή Λιβάδι 5 5 Λίµνη γλυκού νερού Λιµνοθάλασσα Παραποτάµιο δάσος Τεχνητή λίµνη Υγρό λιβάδι Φαράγγι 1 1 Γενικό άθροισµα Τα πολιτιστικά στοιχεία του ΕΠ: Στην ίδια, όπως παραπάνω, καταγραφή (παραδοτέο 2) αναδείχθηκαν επίσης και τα πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής, τα οποίο είναι ικανά να διευρύνουν τις µορφές τουρισµού και να προσδώσουν ένα πολυσύνθετο χαρακτήρα στον τουρισµό της περιοχής. Συγκεκριµένα, καταγράφτηκαν 29 στοιχεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος, τα οποία περιλαµβάνουν αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά µνηµεία, λαογραφικά χωριά, λουτρά, οικιστικά κέντρα, οινοποιεία, παραγωγικές µονάδες, πέτρινο γεφύρι και έναν σταθµό της περιοχής (Πίν. 5). Τα στοιχεία αυτά βρίσκονται διασκορπισµένα στον χώρο και σε διαφορετικές ζώνες του ΕΠ, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στις δραστηριότητες τουρισµού, που επικεντρώνονται στα πολιτιστικά στοιχεία, να συνδυάζονται και µε άλλες οικολογικού ενδιαφέροντος δραστηριότητες. 6

13 Πίνακας 5: Κατανοµή των Στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονοµιάς (ΣΠΚ) στις ζώνες προστασίας του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Πλήθος στοιχείων κατά Συνολικός Πολιτιστικά στοιχεία/ Ζώνη του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. αριθµός κατηγορίες Α2 Β1 Β3 Γ1 Εκτός στοιχείων ΠΚ Αρχαιολογικός χώρος Θρησκευτικό µνηµείο Λαογραφικό χωριό Λουτρά 1 1 Οικιστικό κέντρο Οινοποιείο Παραγωγική µονάδα Πέτρινο γεφύρι 1 1 Σταθµός 1 1 Γενικό άθροισµα Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των στοιχείων πολιτιστικής κληρονοµιάς που προκαλούν το ενδιαφέρον των τουριστών και συνθέτουν αυτό που λέµε «τουριστικό προϊόν» είναι σε κάθε περίπτωση ποικίλα. Μια εικόνα γι αυτό µας δίνει ο πίνακας που ακολουθεί (Πίν. 6). Με επίκεντρο τα στοιχεία πολιτιστικής κληρονοµιάς που περιγράφονται παραπάνω, µπορούν συνδυασµένες µορφές τουρισµού να αναπτυχθούν στην περιοχή, όπως χαρακτηριστικά απεικονίζονται στον πίνακα που ακολουθεί (Πίν. 7). Πίνακας 6: Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονοµιάς που αποτελούν σηµεία ενδιαφέροντος για τον τουρισµό στην περιοχή του ΕΠ Στοιχεία ενδιαφέροντος για τουρισµό Κατηγορίες πολιτιστικών στοιχείων Αρχαιολογικός χώρος Αλυκές 1 1 Αρχαία πόλη 1 1 Αρχαιολογικός τόπος, σπήλαιο, παραλίες 2 2 Αρχιτεκτονική 1 1 Αρχοντικά, καπνοµάγαζα 1 1 Γεφύρι, τοπίο, µονοπάτια προς Παπίκιο 1 1 Γνωριµία µε το συνεταιρισµό και τις µεθόδους ιχθυοκαλλιέργειας 1 1 Γραφικό σηµείο, θέα στο λιµανάκι, ταβέρνες 1 1 Εγκαταστάσεις 1 1 Ερείπια, δάσος 1 1 Ερείπια, σπήλαια, τζαµί 1 1 Η µονή, θέα στις γύρω λιµνοθάλασσας, η γέφυρα 1 1 Θέα, εκκλησία 1 1 Καµπαναριό Αγ. ηµητρίου, παλιό διοικητήριο 1 1 Λιµάνι, θέα, ταβέρνες 1 1 Θρησκευτικό µνηµείο Λαογραφικό χωριό Λουτρά Οικιστικό κέντρο Οινοποιείο Παραγωγική µονάδα Πέτρινο γεφύρι Σταθµός Γενικό άθροισµα 7

14 Λουτρά 1 1 Ναοί, τζαµιά, πρόσβαση προς ορεινά, υποδοµές 1 1 Οικισµός 1 1 Οικισµός, θέατρο, µνηµείο. 1 1 Οινοποιείο 2 2 Παλιό τέµενος, καπνοµάγαζα σπίτια, πολιτιστικό κέντρο 1 1 Πάρκο, πηγές 1 1 Τείχος, πλατάνια 1 1 Τεκές 1 1 Τζαµί, πλατάνια, ποτάµι 1 1 Τζαµί, σπίτια 1 1 Χωριά, σταθµοί, Στενά, Ξενοδοχεία, Γραφεία οικοτουρισµού 1 1 Γενικό άθροισµα Πίνακας 7: Συνδυασµένες µορφές τουρισµού που µπορούν να αναπτυχθούν µε επίκεντρο τα στοιχεία πολιτιστικής κληρονοµιάς Κατηγορίες τουρισµού Πολιτιστικά στοιχεία/ Κατηγορίες Αριθµός ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΟΣ Αρχαιολογικός χώρος Θρησκευτικό µνηµείο Λαογραφικό χωριό Λουτρά 1 1 Οικιστικό κέντρο Οινοποιείο 2 2 Παραγωγική µονάδα Πέτρινο γεφύρι Σταθµός Άθροισµα ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΟΙΝΙΚΟΣ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΑΝΑΨΥΧΗ ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ Κυρίαρχη θέση κατέχει ο ιστορικός τουρισµός µε το ενδιαφέρον του να εστιάζεται στα οικιστικά κέντρα, τα θρησκευτικά µνηµεία (Ιερά Μονή, τζαµί) και βεβαίως στους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής (αρχαία πόλη, αρχοντικά, καπνοµάγαζα, ερείπια, Αρχαίο θέατρο Μαρώνειας). Ακολουθούν ο αγροτουρισµός, µε το ενδιαφέρον του να εστιάζεται σε παραγωγικές µονάδες (αλυκές, εγκαταστάσεις αλιευτικού συνεταιρισµού) και τα οικιστικά κέντρα (Πόρτο Λάγος) και ο θρησκευτικός τουρισµός µε το ενδιαφέρον να εστιάζεται στα θρησκευτικά µνηµεία της περιοχής (Ιερά Μονή Λαγού/ Αγίου Νικολάου, Παλιό Τζαµί, παλιός τόπος τελετών, µουσουλµανικό νεκροταφείο) και στα οικιστικά κέντρα. 8

15 Τις κατηγορίες τουρισµού συµπληρώνουν ο σπηλαιολογικός, µε το ενδιαφέρον να εστιάζεται στα σπήλαια της περιοχής, ο ιαµατικός τουρισµός µε το ενδιαφέρον να εστιάζεται στα θερµά λουτρά και ο οινικός µε το ενδιαφέρον να εστιάζεται στα επισκέψιµα οινοποιεία της περιοχής. Αξιοσηµείωτο είναι, τέλος, το γεγονός ότι τα πολιτιστικά αυτά στοιχεία συνδυάζονται ή και διαθέτουν και περιβαλλοντικά στοιχεία δίνοντας έτσι τη δυνατότητα συνδυασµού των πολιτιστικού ενδιαφέροντος µορφών τουρισµού µε άλλες που το εστιάζουν στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής, όπως ο οικοτουρισµός (σε 11 από τις 29 περιπτώσεις), η αναψυχή και ο θαλάσσιος τουρισµός. Η καταγραφή των υποδοµών (παραδοτέο 3), αναφορικά µε τις µελετώµενες κατηγορίες τουρισµού, έδειξε ότι: Οι υποδοµές που αναπτύχθηκαν µέχρι σήµερα στην περιοχή του ΕΠ, περιλαµβάνοντας έργα όπως τα κέντρα πληροφόρησης, τα µονοπάτια, τα παρατηρητήρια, οι πινακίδες ερµηνείες τοπίου, µονοπάτια, ποδηλατόδροµος, κιόσκια, σήµανση και χώροι αναψυχής και τουριστικό περίπτερο, απευθύνονται κατά κύριο λόγο στην εξυπηρέτηση αναγκών οικοτουρισµού και αναψυχής και συµπληρωµατικά για την προώθηση του θαλάσσιου και του σχολικού τουρισµού. Η άποψη εµπειρογνωµόνων: Οι απόψεις του φορέα που έχει και την ευθύνη διαχείρισης του ΕΠ αλλά και την ευθύνη προώθησης οικοτουριστικών δραστηριοτήτων µέσα στο ΕΠ πιστοποιεί το υπάρχον δυναµικό προσφοράς του ΕΠ σε υπηρεσίες τουρισµού - οικοτουρισµού που αναδείχθηκαν κατά την απογραφή των σχετικών αξιών του ΕΠ. Σχετικές απόψεις στελεχών του Φορέα καταγράφτηκαν και παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί (Πίν. 8). Πίνακας 8: Κατηγορίες τουρισµού και περιοχές όπου δραστηριοποιούνται αυτές, σύµφωνα µε άποψη στελέχους του φορέα ιαχείρισης Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Κατηγορίες τουρισµού Οικολογικός τουρισµός Θαλάσσιος τουρισµός Θρησκευτικός τουρισµός Επισκέπτες γενικής αναψυχής Σχολικός τουρισµός Αλιευτικός οικοτουρισµός Αρχαιολογικός τουρισµός ραστηριοποιείται και πού; -Λίµνη Ισµαρίδα -Λίµνη Βιστωνίδα -Νέστος Ποταµός (παραποτάµιο δάσος) -Φανάρι Αρωγή - Μέση -Παραλιακή ζώνη Αβδήρων -Μάγγανα -Κεραµωτή -Αγίασµα -Ερατεινό (Τιµάρι) -Άγιος Νικόλαος Π. Λάγος -Μουσουλµανικός Τεκές στο Σέλινο. Σε πλήθος θέσεων εντός του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. -Κέντρο Πληροφόρησης Βιστωνίδας -Κέντρο πληροφόρησης Κεραµωτής -2 Κέντρα υποδοχής έλτα Νέστου -Αλιευτικός Συνεταιρισµός Βιστωνίδας -Αλιευτικοί συνεταιρισµοί Λ/Θ -Αρχαία Άβδηρα -Αναστασιούπολη -Αρχαία Σρύµνη -Αρχαία Τόπειρος 9

16 Πολιτισµικός τουρισµός (τοπικές εκδηλώσεις) Ιαµατικός τουρισµός -Γιορτή της Σαρδέλας Π. Λάγος - ηµοκρίτεια Αβδήρων Ιαµατικά λουτρά Ποταµιάς Η έρευνα γνώµης µεταξύ των επισκεπτών που διενεργήθηκε στο πλαίσιο το παρόντος έργου (Παραδοτέο 1), έδειξε, όσον αφορά τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντα επίσκεψης, ότι ο οικοτουρισµός και ιδιαίτερα η παρατήρηση της φύσης και η απόλαυση του τοπίου, ήταν τα πρώτα κίνητρα για τη πλειοψηφία των επισκεπτών για να ακολουθήσουν, σε δεύτερη προτεραιότητα, η αναψυχή, η σχολική εκδροµή και η πεζοπορία και εν συνεχεία τα αρχαιολογικά µνηµεία, οι αθλητικές δραστηριότητες η έρευνα και ο θαλάσσιος τουρισµός. Οι εκπρόσωποι των επιχειρηµατιών επιβεβαιώνουν (στην σχετική έρευνα γνώµης) τα κίνητρα που τέθηκαν υπόψη τους και τα οποία οδηγούν τους τουρίστες στην περιοχή, ιεραρχώντας αυτά µέσα από τις απαντήσεις τους ως ακολούθως: Ο θαλάσσιος τουρισµός ιεραρχείται ως πρώτος από πλευράς ζήτησης και ακολουθεί ο φυσιολατρικός τουρισµός (οικοτουρισµός) και ο αλιευτικός / κυνηγετικός τουρισµός (11,9%). Σε µια τρίτη βαθµίδα τοποθετούνται: ο αθλητικός τουρισµός, ο θρησκευτικός, ο σχολικός και αρχαιολογικός τουρισµός. ιευρύνουν µάλιστα οι επιχειρηµατίες τις κατηγορίες τουρισµού και προς κατευθύνσεις, όπως ο οινοτουρισµός/ γευσιγνωσία οίνου, οι επισκέπτες πόλης (σαββατοκύριακου), ο ερευνητικός ή/και συνεδριακός, ο επαγγελµατικός και ο ιαµατικός τουρισµός (βλ. παραδοτέο 2). Συνοψίζοντας τα αποτελέσµατα και προχωρώντας σε µια σύνθεση των διαφορετικών απόψεων, που διατυπώθηκαν παραπάνω, καταλήγουµε στο ακόλουθο σχήµα κατηγοριοποίησης των οµάδων επισκεπτών που δραστηριοποιούνται µέχρι σήµερα ή και µπορούν στο µέλλον να αναπτυχθούν στο Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ.: 1 η Κατηγορία: Οικολογικός τουρισµός (ή οικοτουρισµός) και αναψυχή Ο οικολογικός τουρισµός κατανοείται εδώ ως µία περιβαλλοντικά υπεύθυνη ταξιδιωτική εµπειρία, στην οποία συµµετέχουν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι στην εποχή µας, επιδιώκοντας την απόλαυση και την εκτίµηση της φύσης (και των πολιτιστικών στοιχείων που συνδέονται µ αυτήν) µε την επίσκεψή τους κυρίως σε προστατευόµενες και οικολογικά σηµαντικές περιοχές. Στις κύριες δραστηριότητες που επιθυµούν να πραγµατοποιήσουν οι οικοτουρίστες (που θα πρέπει να διευκολύνουν αντίστοιχα οι υπεύθυνοι των προστατευόµενων περιοχών) περιλαµβάνεται η παρατήρηση της φύσης και της άγριας ζωής (ιδίως των πουλιών στην περιοχή µας), η περιβαλλοντική ενηµέρωση και εκπαίδευση, η απόλαυση του τοπίου, η πεζοπορία και περιήγηση ιδίως στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα της περιοχής. Άµεσα συνδεδεµένη µε τον οικοτουρισµό είναι και η υπαίθρια αναψυχή, η οποία αποτελεί µια τάση ολοένα και περισσότερων κατοίκων, ιδίως των πόλεων και των αστικών περιοχών, για την έξοδό τους στο ύπαιθρο και ιδιαίτερα σε φυσικές περιοχές, επιδιώκοντας τη συµµετοχή τους σε απλές δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής µε την οικογένεια ή τους φίλους τους. Στις δραστηριότητες που είναι συµβατές µε την αναψυχική οργάνωση φυσικών περιοχών και επιδιώκεται η διευκόλυνσή τους σε Εθνικό Πάρκα, περιλαµβάνονται συνήθως τα υπαίθρια γεύµατα, το παιχνίδι και η ξεκούραση σε ειδικά διαµορφωµένους χώρους διηµέρευσης επισκεπτών (πικνίκ), η πεζοπορία περιήγηση, η παρατήρηση και απόλαυση της φύσης και του τοπίου, καθώς και η κατασκήνωση και διάφορες ερασιτεχνικές - αθλητικές δραστηριότητες. ραστηριοποιούνται οι επισκέπτες της κατηγορίας αυτής στα στοιχεία φυσικής κληρονοµιάς και ιδιαίτερα στα στοιχεία που συνδέονται µε τη Λίµνη Ισµαρίδα, τη Λίµνη Βιστωνίδα και τις εκβολές του Νέστου (παραποτάµιο δάσος κλπ.), στα µονοπάτια και στους οργανωµένους χώρους αναψυχής, καθώς και σε πλήθος άλλων θέσεων εντός του ΕΠ. 10

17 Ειδική προτεραιότητα και έµφαση κρίνεται, στο πλαίσιο του παρόντος έργου, ότι πρέπει να δοθεί στις ακόλουθες δραστηριότητες οικοτουρισµού και υπαίθριας αναψυχής: 1. Οικοτουριστικές περιηγήσεις ξεναγήσεις 2. Πεζοπορία 3. Ποδηλασία 4. ιαδροµές µε σκάφη αναψυχής 5. Υδάτινος αθλητισµός 6. Παρατήρηση άγριας ζωής Ο τρόπος και ο χώρος άσκησης των δραστηριοτήτων αυτών δίνεται αναλυτικά στο παραδοτέο η Κατηγορία: Σχολικός τουρισµός Ο σχολικός τουρισµός έχει να κάνει µε επισκέψεις οµάδων µαθητών του δηµοτικού, γυµνασίου και λυκείου, συνδέεται µε µια στοχευµένη και οργανωµένη εκπαιδευτική δραστηριότητα των /νσεων Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, τόσο της Περιφέρειας ΑΜΘ όσο και ευρύτερα, και εστιάζει στο δυναµικό περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ενηµέρωσης, σε συνδυασµό µε ευκαιρίες αναψυχής και αθλοπαιδιών που προσφέρει το ΕΠ. ραστηριοποιείται η κατηγορία αυτή των επισκεπτών κυρίως: * στα Κέντρα Πληροφόρησης Βιστωνίδας και Κεραµωτής/. Νέστου * στα 2 Κέντρα Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (Μαρωνείας και Βιστωνίδας) και * στις λιµνοθάλασσες της Ροδόπης και στο δάσος του Νέστου 3 η Κατηγορία: Πολιτιστικός/ κοινωνικός τουρισµός Εστιάζει στα στοιχεία πολιτιστικής κληρονοµιάς και σε διάφορες άλλες ευκαιρίες που προσφέρει το ΕΠ, όπως άθλησης, ιαµατικών λουτρών κλπ., εκδηλώνεται δε µε τις ακόλουθες µορφές: Θρησκευτικός τουρισµός µε ενδιαφέρον στα θρησκευτικά µνηµεία της περιοχής και δραστηριοποίηση σε περιοχές όπως: Ιερά µονή Αγίου Νικολάου (Π. Λάγος), Μουσουλµανικός Τεκές στο Σέλινο, παλιό Τζαµί, µουσουλµανικά νεκροταφεία, καθώς και στα οικιστικά κέντρα. Ιστορικός/ αρχαιολογικός τουρισµός, µε το ενδιαφέρον να εστιάζεται στους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής (Αρχαία Άβδηρα, Αναστασιούπολη, Αρχαία Στρύµη, Αρχαίο θέατρο Μαρώνειας), σε παλιά ερείπια, σε οικιστικά κέντρα, καθώς και σε θρησκευτικά µνηµεία (Ιερά µονή, Τζαµί) της περιοχής. Πολιτισµικός µε το ενδιαφέρον να εστιάζει στις τοπικές εκδηλώσεις των κατοίκων των τοπικών κοινωνιών (Γιορτή της Σαρδέλας Π. Λάγος, ηµοκρίτεια Αβδήρων κλπ.), στα αστικά κέντρα των περιοχών (επισκέπτες σαββατοκύριακου). Αθλητικός τουρισµός µε το ενδιαφέρον να εστιάζει σε Kite surf, ποδηλατοδροµία, ιππασία, Canoe-kayak, rafting στον Νέστο, Beach Volley (µεγάλες πανελλαδικές διοργανώσεις στην Παραλία Μυρωδάτου) και στην ιστιοπλοΐα (στην Κεραµωτή). Αγροτουρισµός, µε το ενδιαφέρον να εστιάζεται κυρίως σε παραγωγικές µονάδες της περιοχής (αλυκές, εγκαταστάσεις αλιευτικού συνεταιρισµού Βιστωνίδας, αλιευτικοί συνεταιρισµοί Λ/Θ). Ο αγροτουρισµός αναφέρεται στην παρατήρηση και κατανόηση των γεωργικών, κτηνοτροφικών και αλιευτικών δραστηριοτήτων που ασκούνται στην περιοχή, ιδίως των παραδοσιακών ασχολιών, τη συµµετοχή σε αγροτικές δραστηριότητες, τη διαµονή σε αγροτικά καταλύµατα, την κατανάλωση τοπικών προϊόντων, κλπ. Ο 11

18 αγροτουρισµός συνδέεται και µε την επαφή και γνωριµία των επισκεπτών µε την τοπική / παραδοσιακή κουζίνα, καθώς και µε την παρουσία επισκέψιµων οινοποιείων που έχουν κατάλληλες υποδοµές και υπηρεσίες εξυπηρέτησης επισκεπτών. Όπως και οι υπόλοιπες µορφές τουρισµού που ασκούνται στην περιοχή του Pάρκου, ο αγροτουρισµός πρέπει να ενδιαφέρει και τον Φορέα του ΕΠ, αφού για να επιτύχει δεν πρέπει να αντιµετωπίζεται µεµονωµένα, αλλά να συνδυάζεται και µε άλλες µορφές εναλλακτικού τουρισµού, όπως ο οικοτουρισµός και ο πολιτιστικός τουρισµός. Ιαµατικός τουρισµός µε το ενδιαφέρον να εστιάζεται στα θερµά λουτρά Ποταµιάς. Οινοτουρισµός µε το ενδιαφέρον να εστιάζεται στα επισκέψιµα οινοποιεία της περιοχής. Κατηγορία 4 η : Θαλάσσιος τουρισµός Το ενδιαφέρον του τουρισµού αυτού έχει να κάνει µε τα θαλάσσια µπάνια και τις θερινές διακοπές των επισκεπτών και επικεντρώνεται στις περιοχές Φανάρι, Αρωγή, Μέση, Παραλιακή ζώνη Αβδήρων, Μάγγανα, Κεραµωτή και Αγίασµα. Σηµαντική διάσταση έχει επίσης και ο θαλάσσιος τουρισµός που δραστηριοποιείται και εκτός του ΕΠ, όπως π.χ. στην Καβάλα και στη Θάσο, µε τη έννοια ότι αυτός µπορεί να είναι εν δυνάµει «αιµοδότης» διαφόρων µορφών τουρισµού του ΕΠ. Η οµαδοποίηση των πολυάριθµων µορφών τουρισµού που δραστηριοποιούνται ή και που µπορούν να δραστηριοποιηθούν στην περιοχή του ΕΠ, ως συνέπεια του πολυσχιδούς χαρακτήρα και της µεγάλης έκτασης του ΕΠ, κρίθηκε αναγκαία για λόγους καλύτερης οργάνωσης των δραστηριοτήτων αυτών, αλλά και για ευχερέστερη διαχείριση των επισκεπτών εκ µέρους του Φορέα του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., όπως θα δούµε στη συνέχεια. Θα πρέπει, τέλος, να τονίσουµε εδώ ότι οι παραπάνω κατηγορίες επισκεπτών, δεν πρέπει να αντιµετωπίζονται µεµονωµένα και ανεξάρτητα, αλλά συνδυαστικά, δεδοµένου ότι οι επισκέπτες δείχνουν συνήθως ενδιαφέρον για περισσότερες µορφές τουρισµού, κάτι που θα πρέπει να αξιοποιηθεί και να προωθηθεί τόσο από τον Φορέα του ΕΠ όσο και από τους άλλους εµπλεκόµενους στην τουριστική αξιοποίηση φορείς της περιοχής. 12

19 3. ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ 3.1. Χορήγηση αδειών εισόδου Η χορήγηση αδειών εισόδου αποτελεί µέτρο που πρέπει να εξεταστεί από πολλές πλευρές γιατί η εφαρµογή του µπορεί να επηρεάσει θετικά αλλά και αρνητικά την εξέλιξη της επισκεψιµότητας του ΕΠ. Η χορήγηση αδειών εισόδου στο ΕΠ πρέπει να λάβει καταρχάς υπόψη το δεδοµένο ότι το ΕΠ και οι αξίες του είναι δηµόσια αγαθά και η επισκεψιµότητα σ αυτά πρέπει να είναι ελεύθερη και ανεµπόδιστη, όταν αυτή γίνεται σύµφωνα µε τους κανόνες και τους περιορισµούς που θέτει ο κανονισµός λειτουργίας του ΕΠ. Η χορήγηση αδειών πρέπει να υποκατασταθεί από την ανάγκη ενηµέρωσης (και όχι άδεια εισόδου) του Φορέα για προγραµµατιζόµενες επισκέψεις, προκειµένου ο Φορέας να είναι σε θέση να υποδεχτεί, να ενηµερώσει και να παρακολουθήσει, καθώς και (υπό προϋποθέσεις) να προστατέψει τους επισκέπτες από απρόβλεπτες φυσικές ή άλλες απειλές (πυρκαγιές, καταιγίδες, ατυχήµατα κλπ.). Από την έρευνα γνώµης που διενεργήθηκε στα πλαίσια του παρόντος έργου προέκυψε ότι οι επισκέπτες έδειξαν προθυµία πληρωµής όταν η επίσκεψή τους συνδέεται µε συγκεκριµένες παροχές υπηρεσιών (οργανωµένες ξεναγήσεις και ενοικίαση εξοπλισµών) εκ µέρους του Φορέα του ΕΠ. Άξιο προσοχής επίσης είναι και το γεγονός ότι πολλοί επισκέπτες εκδήλωσαν ενδιαφέρον υποστήριξης του Φορέα όχι µόνο µε οικονοµικές παροχές, όπως είναι η άµεση οικονοµική ενίσχυση της προστασίας της άγριας ζωής στο ΕΠ, αλλά και άλλες µορφές όπως η διάχυση της πληροφορίας που αφορά το ΕΠ και η συµµετοχή σε δραστηριότητες ενηµέρωσης, καθώς και η εθελοντική εργασία και η συµµετοχή στην παρακολούθηση της άγριας ζωής. Κατόπιν αυτών, η µελετητική οµάδα του έργου προτείνει, όπως το ζήτηµα του εισιτηρίου να συνδεθεί µόνο µε παρεχόµενες υπηρεσίες του Φορέα προς τους επισκέπτες και να είναι ανάλογο του κόστους που δηµιουργείται για τον Φορέα από την παροχή των σχετικών υπηρεσιών. Στις υπηρεσίες αυτές µπορούν να συµπεριληφθούν και να κοστολογηθούν δαπάνες που αφορούν : - Τη λειτουργία του ΚΠ και την απασχόληση προσωπικού - Τη συνοδεία και ξενάγηση επισκεπτών - Την παροχή πληροφοριών και διευκολύνσεων κλπ. 3.2 Υποδοχή και καταγραφή επισκεπτών Τον κύριο ρόλο για την υποδοχή και την καταγραφή των επισκεπτών πρέπει να παίξουν ασφαλώς τα δυο Κέντρα Πληροφόρησης του Φορέα (Βιστωνίδας και Νέστου), τα οποία θα πρέπει επίσης να προβληθούν κατάλληλα και ως σηµεία υποδοχής των επισκεπτών. Υπάρχουν όµως και επισκέπτες του ΕΠ που δεν διέρχονται από τα ΚΠ και θα πρέπει το σύστηµα καταγραφής, που αναπτύσσεται εδώ, να καλύψει το σύνολο των επισκεπτών του ΕΠ. Κατηγορίες επισκεπτών. Έχοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες των διαφόρων οµάδων επισκεπτών κρίθηκε αναγκαία, για λόγους ευχερέστερης παρακολούθησης της επισκεψιµότητας του ΕΠ, η διάκριση των επισκεπτών στις ακόλουθες κατηγορίες: Α. Επισκέπτες ΚΠ. Μεµονωµένοι επισκέπτες που διέρχεται από τα ΚΠ Β. Επισκέπτες ΚΠ/ µέλη οργανωµένης οµάδας 13

20 Γ. Επισκέπτης ΚΠ/ ειδικών ενδιαφερόντων: Οι, κατόπιν αδείας του Φορέα του ΕΠ, επισκέπτες ευαίσθητων περιοχών.. Οµάδες µαθητών: Οµάδες µαθητών (δηµοτικού, γυµνασίου και Λυκείου) που κατά κανόνα διέρχονται από τα ΚΠ. Ε. Επισκέπτης πεδίου. Αφορά επισκέπτες (µεµονωµένους ή κατά οµάδες) όλων των κατηγοριών τουρισµού που δεν διέρχονται από τα ΚΠ. Για την κατηγορία αυτή διακρίνονται δυο υποκατηγορίες: Ε1. Εισερχόµενοι επισκέπτες στο ΕΠ: Αφορά επισκέπτες όλων των κατηγοριών τουρισµού που εισέρχονται γενικά στο ΕΠ από διάφορα σηµεία εισόδου και Ε2. Επισκέπτες ειδικών ευκαιριών επετείων: Επισκέπτες όλων των κατηγοριών τουρισµού που καταγράφονται κατά τη διάρκεια ηµερών µεγάλης επισκεψιµότητας επ ευκαιρία θρησκευτικών εορτών ή άλλων ευκαιριών (επίσκεψη οργανωµένων χώρων αναψυχής κ.ά.) και µάλιστα σε συγκεκριµένους χώρους συνάθροισης εντός του ΕΠ. Τρόπος καταγραφής. Αντικειµενικό στόχο της καταγραφής αποτελεί η συγκέντρωση πληροφοριών α) για τον αριθµό των επισκεπτών του ΕΠ και β) για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των επισκεπτών, όπως η ηλικία, η µόρφωση, η απασχόληση, η προέλευσή τους, τα µέσα και ο τρόπος προσέλευσης, η διάρκεια παραµονής στην περιοχή του ΕΠ, τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντα και οι δραστηριότητες στις οποίες επιδίδονται κατά την επίσκεψή τους στο ΕΠ. Για το σύνολο των επισκεπτών που διέρχονται από τα ΚΠ (Κατηγορίες Α, Β, Γ και ) προβλέφθηκε, όπως η καταγραφή των επισκεπτών πραγµατοποιείται µέσα από µια διαδικασία συµπλήρωσης ενός ειδικού ερωτηµατολογίου που καταρτίστηκε στα πλαίσια του παρόντος έργου και το οποίο έχει τον τίτλο «Φύλλο Καταγραφής Επισκεπτών- ΦΚΕ» και επισυνάπτεται στο παράρτηµα Ι. Η καταχώρηση απαντήσεων 1 έως 15 από όλους τους επισκέπτες των ΚΠ µπορεί να δώσει ασφαλείς πληροφορίες και προς τις δυο κατευθύνσεις, δηλαδή των αριθµό των επισκεπτών και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. ιακρίθηκαν όµως και δυο ειδικές περιπτώσεις για τις οποίες χρειάζεται συµπληρωµατική πληροφόρηση: η επίσκεψη των σχολείων και η επίσκεψη οργανωµένων οµάδων, εκ των οποίων ορισµένα µέλη δεν θα ήθελαν, ενδεχοµένως, να συµπληρώσουν το σχετικό έντυπο. Για τις περιπτώσεις αυτές προβλέφθηκαν άλλες δυο ερωτήσεις (15 και 16) οι οποίες πρέπει να απαντώνται δεσµευτικά από τους συνοδούς σχολείων ή τους επικεφαλής των οµάδων, εξασφαλίζοντας έτσι πλήρη καταγραφή του αριθµού των επισκεπτών και µερική έστω (δειγµατοληπτική) καταγραφή των χαρακτηριστικών τους. Για την καταγραφή των επισκεπτών που δεν διέρχονται από τα δυο παραπάνω κέντρα πληροφόρησης (Κατηγορίες Ε1 και Ε2) κρίνεται αναγκαία η εφαρµογή ενός συµπληρωµατικού συστήµατος δειγµατοληπτικής πλέον καταγραφής επισκεπτών στο πεδίο, το οποίο να προβλέπει τα ακόλουθα: Για την περίπτωση Ε1 (Εισερχόµενοι επισκέπτες στο ΕΠ). Προτείνεται η καταγραφή όλων των επισκεπτών που διέρχονται από συγκεκριµένα σηµεία εισόδου στο ΕΠ, σε τακτά (και από πριν ορισµένα) χρονικά διαστήµατα, καθώς και η συµπλήρωση του ως άνω ερωτηµατολογίου (ΦΚΕ) από ορισµένους εκ των επισκεπτών αυτών, εφόσον βέβαια δεν µπορεί να γίνει αυτό από όλους. Αυτό µπορεί να υλοποιηθεί µε περιοδική απογραφή όλων των διερχοµένων οχηµάτων από τρία κοµβικά σηµεία του ΕΠ, π.χ. σε τρεις από τις δέκα προτεινόµενες (στο παραδοτέο 12) γραµµές περιηγήσεων και ταυτόχρονη εκτίµηση του αριθµού των επιβαινόντων σε κάθε όχηµα. Η επιλογή των θέσεων απογραφής πάνω στις γραµµές περιηγήσεων πρέπει να γίνεται µε τρόπο ώστε να µην απογράφονται επισκέπτες που κατευθύνονται στα Κέντρα Πληροφόρησης και δηµιουργούνται επικαλύψεις µε την καταγραφή επισκεπτών στα ΚΠ. 14

21 Η απογραφή αυτή, µπορεί να γίνεται τρεις φορές (ηµέρες) κάθε δυο µήνες µε κατανοµή εντός της εβδοµάδας κατά τρόπο, ώστε να συµπεριλαµβάνονται κάθε φορά 2 ηµέρες Σαββάτου ή Κυριακής και µια καθηµερινή, αλλά κυλιόµενη µεταξύ των ηµερών της εβδοµάδας ( ευτέρα έως Παρασκευή). Η ένταση καταγραφής, τόσο σε ό,τι αφορά τον αριθµό θέσεων, όσο και τον αριθµό ηµερών παρακολούθησης, µπορούν να καθορίζονται ανάλογα µε τις απαιτήσεις ακρίβειας, αλλά και τη διατιθέµενη οικονοµική δαπάνη εκ µέρους του Φορέα. Παράλληλα µε την απογραφή αυτή µπορεί να ζητείται, από ορισµένο αριθµό διερχοµένων επισκεπτών, η συµπλήρωση του φύλλου καταγραφής επισκεπτών (ΦΚΕ), όπως ακριβώς περιγράφηκε παραπάνω, εξασφαλίζοντας έτσι και τη συγκέντρωση πληροφοριών όχι µόνο για τον αριθµό αλλά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των επισκεπτών. Στόχος, στη συγκεκριµένη περίπτωση, πρέπει να είναι η συγκέντρωση όσο το δυνατό µεγαλύτερου αριθµού ερωτηµατολογίων (ΦΚΕ). Βασική αρχή που πρέπει να πρυτανεύσει σε µια τέτοια δειγµατοληψία είναι η εξασφάλιση της αντιπροσωπευτικότητας, που εδώ είναι αναγκαία, και η αποφυγή επικαλύψεων. Αναγωγή αποτελεσµάτων στη συνολική έκταση του ΕΠ και εκτίµηση της επισκεψιµότητας κατά περιόδους. Η σχέση (λόγος) µεταξύ συνολικού αριθµού ηµερών µιας περιόδου αναφοράς (έτος, τρίµηνο ή χρονική περίοδος επιθυµητού εύρους) προς τον αριθµό ηµερών παρακολούθησης/ απογραφής της επισκεψιµότητας, που πραγµατοποιήθηκε εντός αυτής της περιόδου, µας δίνει τον δείκτη αναγωγής/ εκτίµησης της συνολικής επισκεψιµότητας για την περίοδο αναφοράς. Αυτός ο δείκτης µπορεί να εξάγεται χωριστά για τα Σάββατα, τις Κυριακές και τις Καθηµερινές. Με δεδοµένο αλλά και την παραδοχή ότι το σύνολο των επισκεπτών του ΕΠ εισέρχεται µέσω των δέκα γραµµών περιήγησης, τότε η σχέση 9 προς 3 µας δίνει και τον δείκτη αναγωγής στη συνολική έκταση του ΕΠ της επισκεψιµότητας που εκτιµήθηκε παραπάνω για τις τρεις θέσεις δειγµατοληψίας. Για την περίπτωση επισκεπτών Ε2 (Επισκέπτες ειδικών ευκαιριών επετείων). Εντοπίζονται οι ηµέρες και οι χώροι εντός του ΕΠ όπου παρατηρείται ιδιαίτερη επισκεψιµότητα για διάφορους λόγους, που µπορούν να συνδέονται αυτοί µε ηµέρες επίσκεψης σε θρησκευτικά ή πολιτιστικά µνηµεία του ΕΠ, µε επίσκεψη οργανωµένων χώρων αναψυχής και άλλους. Κατά τις ηµέρες αυτές και στον τόπο συνάθροισης πραγµατοποιείται η καταγραφή του συνόλου των εισερχοµένων οχηµάτων στους χώρους αυτούς και η εκτίµηση του µέσου αριθµού των επιβαινόντων ανά όχηµα, όπως και στην προηγούµενη περίπτωση. Σε ορισµένο αριθµό εκ των επισκεπτών αυτών διανέµεται και το ερωτηµατολόγιο που περιγράφηκε παραπάνω για τους επισκέπτες του ΕΠ (ΦΚΕ), προκειµένου να συγκεντρωθούν πληροφορίες για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των επισκεπτών αυτών. Τα αποτελέσµατα καταµέτρησης επισκεπτών της κατηγορίας αυτής (Ε2) δεν ανάγονται σε κάποια περίοδο αναφοράς, αλλά απλώς προσµετρώνται αθροιζόµενα στα υπόλοιπα αποτελέσµατα της ίδια περιόδου. Κατά τις ηµέρες δειγµατοληψίας, που πραγµατοποιείται για τους επισκέπτες της κατηγορίας Ε2, δεν πραγµατοποιείται δειγµατοληψία για την κατηγορία Ε1, προκειµένου να αποφεύγονται επικαλύψεις. Οι ηµέρες αυτές (απογραφής Ε2) εξαιρούνται κατά συνέπεια από τις ηµέρες αναγωγής αποτελεσµάτων στη συνολική περίοδο αναφοράς της προηγουµένης περίπτωσης Ε1. Για την απογραφή των κατηγοριών Ε1 και Ε2 καταρτίστηκε και ειδικό «ελτίο ειγµατοληψίας Επισκεπτών Ε», το οποίο και επισυνάπτεται στο παράρτηµα ΙΙ. Το δελτίο αυτό καταρτίζεται από κάθε συνεργείο και χωριστά για κάθε δειγµατοληψία που πραγµατοποιείται για την απογραφή των κατηγοριών Ε1 και Ε2. Το δελτίο αυτό συνοδεύεται 15

22 δεσµευτικά από τα ερωτηµατολόγια (ΦΚΕ) που συµπληρώνονται στη διάρκεια και στον χώρο της δειγµατοληψίας αυτής. Το συνολικό σύστηµα απογραφής παρουσιάζεται εποπτικά και στον πίνακα που ακολουθεί (Πίν.9). Πίνακας 9: Βασικά χαρακτηριστικά του προτεινόµενου συστήµατος καταγραφής επισκεπτών στο Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. και επεξεργασίας πληροφοριών Κατηγορίες επισκεπτών Μέθοδος απογραφής επισκεπτών Υπολογισµός αριθµού επισκεπτών Α. Επισκέπτης ΚΠ Πλήρης απογραφή Από τον συνολικό αριθµό ΦΚΕ Β. Επισκέπτες ΚΠ/ µέλη οργανωµένης οµάδας Γ. Επισκέπτες ΚΠ/ ειδικών ενδιαφερόντων Πλήρης καταµέτρηση αριθµού Μερική συµπλήρωση ΦΚΕ Από τις καταχωρήσεις στο ΦΚΕ, ερώτηση 17 (άθροισµα) Πλήρης απογραφή Από τον συνολικό αριθµό ΦΚΕ (αριθµός εγγραφών στη Β ). Οµάδες µαθητών Πλήρης καταµέτρηση αριθµού επισκεπτών Συµπλήρωση ΦΚΕ µόνο από συνοδούς Από τον συνολικό αριθµό ΦΚΕ της κατηγορίας Γ (αριθµός εγγραφών στη Β ) + το άθροισµα πλήθους µαθητών (ΦΚΕ ερώτηση 16) Ε1 Εισερχόµενοι επισκέπτες στο ΕΠ Ε2. Επισκέπτες ειδικών ευκαιριών επετείων ειγµατοληπτική απογραφή αριθµού επισκεπτών: Ανά δίµηνο: 3 ηµέρες (1 Σάββατο, 1 Κυριακή και 1 Καθηµερινή) Σε 3 από τις 10 διαδροµές του ΕΠ Συµπλήρωση Ε για κάθε δειγµατοληψία (συνολικά στο έτος (3*3*6= 54 δειγµ/κές απογραφές) (18Σάββατα, 18 Κυριακές, 18 Καθηµερινές) Μερική συµπλήρωση ΦΚΕ Αριθµός ηµερών καταγραφής: Χ (π.χ. Κυριακές ή και Σάββατα ή καθηµερινές) Συµπλήρωση Ε Πλήρης απογραφή αριθµού επισκεπτών Μερική συµπλήρωση ΦΚΕ Αναγωγή στη διάρκεια έτους: (Συνολικός αριθµός επισκεπτών Κυριακών) * (σύνολο Κυριακών έτους 52)*(Κυριακών απογραφής Ε2)/ 18. (Συνολικός αριθµός επισκεπτών Σαββάτων) * (σύνολο Σαββάτων 52)/ 18. (Συνολικός αριθµός επισκεπτών Καθηµερινών) * (σύνολο Καθηµερινών 261)/ 18. Αναγωγή στη συνολική έκταση (Αριθµός επισκεπτών κάθε περίπτωσης)*10 / 3. Σύνολο/ άθροισµα επισκεπτών από όλες τις (χ) καταγραφές. Εκτός αυτού του τρόπου καταγραφής επισκεπτών είναι δυνατόν να εξεταστούν µελλοντικά και άλλοι τρόποι καταγραφής επισκεπτών συνδυασµένα µε το προτεινόµενο εδώ σύστηµα απογραφής, όπως είναι π.χ. η καταγραφή µέσω σύγχρονων τεχνολογιών (smastphone/ gps). Το σύνολο των πληροφοριών που συγκεντρώνονται από την εφαρµογή του συστήµατος καταγραφής επισκεπτών καταχωρούνται σε ειδικές βάσεις δεδοµένων που διατηρούνται στα δυο κέντρα Πληροφόρησης ( έλτα Νέστου και Λίµνης Βιστωνίδας). Για το σκοπό αυτό 16

23 αναπτύχθηκε ειδικό πρόγραµµα καταχώρησης και πρώτης επεξεργασίας πληροφοριών, το οποίο και παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 4. Τέλος, αναφορικά µε την υποδοχή των επισκεπτών στο ΕΠ, κρίνεται επίσης αναγκαίος ο εξοπλισµός του ΕΠ µε µια σειρά έργων υποδοχής και ενηµέρωσης των επισκεπτών, όπως τα προτεινόµενα στο παραδοτέο 3 (info kiosks και πινακίδες σε κεντρικά σηµεία άφιξης των επισκεπτών στην περιοχή του ΕΠ, καθώς και σε αεροδρόµια, σταθµούς λεωφορείων, τρένου κλπ). Επίσης στα κύρια σηµεία πρόσβασης (σηµεία εισόδου) στο ΕΠ από τις βασικές οδικές αρτηρίες (σε ορισµένα από αυτά) και σε κατάλληλες θέσεις, κρίνεται σκόπιµο να δηµιουργηθούν Χώροι προσωρινής στάσης, µε τη διαµόρφωση µικρού χώρου για τη στάθµευση 1-2 αυτοκινήτων, δίπλα από τον οποίο θα υπάρχει ανοικτό στέγαστρο µε (κατά προτίµηση) ξύλινες κολώνες και µονόριχτη στέγη που θα περιλαµβάνει στη µέση µια πινακίδα µε το χάρτη του ΕΠ (όπως παραπάνω) και αριστερά και δεξιά άλλες πινακίδες µε αναλυτικότερες πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά του Πάρκου, προτεινόµενες διαδροµές, υφιστάµενες υποδοµές κλπ, τον κανονισµό λειτουργίας του ΕΠ, προτροπές για την προστασία της περιοχής, την καθαριότητα κλπ. Σε κατάλληλη θέση και ύψος µπροστά από την πινακίδα, µπορεί να υπάρχει µια µπάρα στην οποία θα µπορούν να στηρίζονται οι επισκέπτες για να τη µελετήσουν καλύτερα. Μαζί µε την πινακίδα µπορεί να υπάρχει και κάποιο παγκάκι ή πάγκος, καθώς επίσης και κάποιο πέτρωµα ή άλλο στοιχείο µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την ευρύτερη περιοχή, (µε αντίστοιχες πληροφορίες) φύτευση κάποιου χαρακτηριστικού φυτού ή δένδρου, µικρογραφική αναπαράσταση κάποιου ιδιαίτερου σηµείου ενδιαφέροντος της περιοχής, κλπ. Οι υποδοµές αυτές, εκτός από την υποδοχή των επισκεπτών, εξυπηρετούν επίσης την προβολή του Πάρκου, καθώς και την ενηµέρωση και περιβαλλοντική εκπαίδευση και παρά το ότι δεν έχουν άµεση ή επείγουσα προτεραιότητα (δεν περιλαµβάνονται στις προτάσεις του παραδοτέου 3), είναι χρήσιµο να ενταχθούν προοδευτικά στον µεσο-µακροπρόθεσµο σχεδιασµό ανάδειξης και αξιοποίησης του ΕΠ, σε συνεργασία πιθανώς και µε τρίτους (δήµοι, περιφέρεια κλπ) που ενδιαφέρονται για την ανάδειξη και ανάπτυξη της περιοχής. 3.3 Καθοδήγηση, συνοδεία, υποστήριξη Η δράση αυτή αφορά σύνολα/ οµάδες επισκεπτών που επιθυµούν οργανωµένη ξενάγηση εντός του ΕΠ. Στην κατηγορία αυτή πρέπει να διακρίνουµε τις οµάδες που καθοδηγούνται από ιδιώτες ξεναγούς και υπό την ευθύνη τρίτων (τουριστικών γραφείων κλπ) και τις οµάδες που ξεναγούνται µε την ευθύνη στελεχών του φορέα. Στην πρώτη περίπτωση η αρµοδιότητα του φορέα περιορίζεται στην κατάλληλη ενηµέρωση και εκπαίδευση των ξεναγών και η οποία πρέπει να εστιάζει σε ζητήµατα, όπως η πληροφόρηση για το ΕΠ, τις αξίες του και τα σηµεία ενδιαφέροντος για τους επισκέπτες ο κανονισµός λειτουργίας του ΕΠ ο τρόπος ξενάγησης και οι προτεινόµενες εναλλακτικές διαδροµές περιήγησης τα προβλήµατα απειλών και κινδύνων που µπορούν να προκύψουν κατά την επίσκεψη και οι τρόποι αντιµετώπισής τους Στη δεύτερη περίπτωση η οργανωµένη ξενάγηση πρέπει, κατά τη γνώµη των µελών της οµάδας του έργου, να εστιάζει κυρίως στο σχολικό τουρισµό, δηλαδή στις οµάδες µαθητών που επισκέπτονται το ΕΠ και να φροντίζει για την υλοποίηση αυτού βάσει προγράµµατος, καταρτιζοµένου σε συνεργασία µε τις /νσεις Εκπαίδευσης και να πραγµατοποιείται από εξειδικευµένα στελέχη και στα πλαίσια του προϋπολογισµού/ µε δαπάνες του Φορέα. Όταν η ξενάγηση αναφέρεται σε οµάδες εκτός σχολικού τουρισµού, τότε µπορεί να κοστολογείται η όλη εργασία και να πληρώνεται το αντίτιµο στον Φορέα, µέσα από διαδικασίες που θα καταρτιστούν σε συνεργασία µε τις επιχειρήσεις τουρισµού που θα στέλνουν τους επισκέπτες προς ξενάγηση στο ΕΠ. Για την προώθηση και εξυπηρέτηση µάλιστα της µορφής 17

24 αυτής τουρισµού σχεδιάστηκαν και προτείνονται στο παραδοτέο 4 ειδικές προς τούτο διαδροµές. Στο παραδοτέο αυτό δίνονται επίσης αναλυτικά στοιχεία τόσο για τις ίδιες τις διαδροµές όσο και τις δραστηριότητες των επισκεπτών που θα επιλέξουν στις διαδροµές αυτές. 3.4 Χωροταξία/ ζώνες χρήσης Η διακίνηση επισκεπτών εντός του ΕΠ διαµορφώνεται από τη χωροταξία και τις προβλέψεις της νοµοθεσίας που ισχύει για το ΕΠ και ειδικότερα της κοινής υπουργικής απόφασης (ΚΥΑ 44549/2008/ ΦΕΚ 497) βάσει της οποίας ιδρύθηκε το ΕΠ 2. Στην απόφαση αυτή διαχωρίζεται η συνολική έκταση του ΕΠ σε τέσσερις ζώνες προστασίας (βλ. Σχ. 1) όπου για κάθε µία από αυτές και µε εξειδικεύσεις σε κατώτερα ακόµα επίπεδα (υποζώνες) προβλέπονται ρυθµίσεις και περιορισµοί τόσο για τη διακίνηση των επισκεπτών όσο και για την εκτέλεση έργων υποδοχής και εξυπηρέτησης των επισκεπτών. Σχήµα 1: Η ζώνες προστασίας του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ.): Α: Περιοχή προστασίας της φύσης, Β: Περιοχή προστατευόµενων φυσικών σχηµατισµών, προστατευόµενων τοπίων και στοιχείων τοπίου, Γ: Περιοχή οικοανάπτυξης και : Περιφερειακή ζώνη Οι σηµαντικότερες από αυτές τις ρυθµίσεις που αφορούν τον τουρισµό περιλαµβάνουν: Στη ζώνη Α: Περιοχή προστασίας της φύσης Επιτρεπόµενες χρήσεις και δραστηριότητες, Η επιστηµονική έρευνα. Οι διαχειριστικές δράσεις που περιλαµβάνουν τα απαραίτητα έργα ενέργειες λειτουργίες που αποσκοπούν στη αναβάθµιση, διατήρηση ή και αποκατάσταση των χαρακτηριστικών στοιχείων του οικοσυστήµατος και των προστατευόµενων ενδιαιτηµάτων της περιοχής. Η ηµερήσια επίσκεψη µε σκοπό την περιβαλλοντική εκπαίδευση, την παρατήρηση της φύσης, την αναψυχή και τα θαλάσσια λουτρά. Η δηµιουργία σε συγκεκριµένους χώρους των απαραίτητων µη µόνιµων υποδοµών για την υποδοχή, ξεκούραση και διηµέρευση επισκεπτών (βελτίωση µονοπατιών, στέγαστρα, παρατηρητήρια, πινακίδες πληροφόρησης, υπαίθριοι χώροι περιβαλλοντικής 2 Η ισχύς της εν λόγω ΚΥΑ τελεί υπό αναστολή µετά από σχετική απόφαση του ΣτΕ και κατά συνέπεια τα αναφερόµενα εδώ τελούν επίσης υπό αίρεση µέχρι να εκδοθεί σχετικό Προεδρικό ιάταγµα, το οποίο και θα κατοχυρώσει θεσµικά το ΕΠ και τη λειτουργία ζωνών προστασίας. 18

25 εκπαίδευσης, υποδοµές εστίασης σε συγκεκριµένα σηµεία, ποδηλατοδρόµοι, µικροί ελεγχόµενη χώροι στάθµευσης κ.λ.π.) Στις θαλάσσιες ζώνες, στις λίµνες, µε λιµνοθαλάσσια και λιµνιαία χαρακτηριστικά της Λίµνης στις κοίτες των ποταµών και φυσικών τεχνικών καναλιών, η συντήρηση, ο εκσυγχρονισµός και η επέκταση των υφιστάµενων δικτύων και υποδοµών, καθώς και η κίνηση σκαφών. Η συντήρηση, επισκευή και αναστύλωση ιστορικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών µνηµείων και χώρων Η διοργάνωση εναλλακτικών τουριστικών προγραµµάτων Η θήρα στο χερσαίο και λιµναίο τµήµα της Ζώνης Α, µόνο για την ορθολογική διαχείριση της πανίδας. Στη ζώνη Β: Περιοχή προστατευόµενων φυσικών σχηµατισµών, προστατευόµενων τοπίων και στοιχείων τοπίου Επιτρεπόµενες χρήσεις και δραστηριότητες ισχύουν τα αναφερόµενα για τη ζώνη Α και επιπλέον η συντήρηση, βελτίωση και επέκταση των υφιστάµενων έργων και δικτύων υποδοµής, η διακίνηση σκαφών η θήρα, οι χώροι οργανωµένης κατασκήνωσης (Camping) οι αθλητικές εγκαταστάσεις Στη Ζώνη Γ: Περιοχή οικοανάπτυξης Επιτρεπόµενες χρήσεις και δραστηριότητες Ισχύουν τα αναφερόµενα στη ζώνη Β και επιπλέον τουριστικές εγκαταστάσεις (Ξενώνες και κατασκηνώσεις) εγκαταστάσεις αναψυχής (εστιατόρια ταβέρνες, αναψυκτήρια) υπεραγορές, εµπορικά κέντρα κλπ η διαµόρφωση πλάζ Στη Ζώνη : Περιφερειακή ζώνη Επιτρεπόµενες χρήσεις και δραστηριότητες Ισχύουν τα αναφερόµενα στη ζώνη Γ Επίσης, σε όλη την έκταση του ΕΠ επιτρέπονται οι ψεκασµοί για τα κουνούπια Οι ρυθµίσεις αυτές δεν ισχύουν γενικά σε ολόκληρη τη ζώνη στην οποία αναφέρονται αλλά εξειδικεύονται κατά χώρο (Υποζώνη) µε µεγάλη λεπτοµέρεια στη σχετική ΚΥΑ και αποτελούν ένα πρώτο και βασικό πλαίσιο οργάνωσης κατά χώρο των δραστηριοτήτων και των έργων τουρισµού. 19

26 3.5 Ένταση χρήσης/ φόρτιση και παρακολούθηση επιπτώσεων Η χρήση του χώρου του ΕΠ για άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων τουρισµού (αναψυχή άθληση κλπ) συνδέεται αναπόφευκτα και µε επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Αυτές εξαρτώνται αφενός µεν από την ευαισθησία των διαφόρων περιοχών και αφετέρου από την ένταση χρήσης και την ασκούµενη πίεση σε αυτές. Αν και η επισκεψιµότητα γενικά του ΕΠ κινείται σε χαµηλά επίπεδα, εντούτοις κρίνεται αναγκαία η ανάπτυξη, εκ µέρους του Φορέα, ενός συστήµατος πρόληψης/ αποφυγής και παρακολούθησης των επιπτώσεων Ένα τέτοιο σύστηµα πρέπει να περιλαµβάνει: Κατά χώρο και χρόνο ρυθµίσεις στη διακίνηση των επισκεπτών, οχηµάτων και δραστηριοτήτων, ώστε να αποφεύγονται αρνητικές επιπτώσεις, όπως αυτές που προβλέπονται στη σχετική ΚΥΑ, όπως παραπάνω, και στον κανονισµό λειτουργίας του ΕΠ, για τον οποίο γίνεται λόγος στη συνέχεια, αλλά και άλλες ρυθµίσεις που µπορούν να κριθούν αναγκαίες στην πορεία και ανάλογα µε την εξέλιξη της επισκεψιµότητας και τη συµπεριφορά των επισκεπτών. Υπάρχουν επίσης περιοχές που, στο πλαίσιο αυτών των ρυθµίσεων, πρέπει εκ προοιµίου να αποκλειστούν από συγκεκριµένες χρήσεις, όπως για παράδειγµα α) η ακτή Ισµαρίδας, οι εκβολές ποταµών Νέστου, Λασπία και Φιλιούρη από τον µαζικό θαλάσσιο τουρισµό και β) η λ/θ Λαγού από το kite-surf. Σχεδιασµό και εφαρµογή συστήµατος παρακολούθησης των επιπτώσεων που προκύπτουν από τους επισκέπτες ιδιαίτερα σε ευαίσθητες περιοχές όπου η επισκεψιµότητα είναι ιδιαίτερα µεγάλη. Το σύστηµα αυτό µπορεί να καταγράφει αλλαγές σε παραµέτρους που επηρεάζονται από την επίσκεψη και κρίνονται επίσης σηµαντικές για τα οικοσυστήµατα, όπως τα φαινόµενα διάβρωσης και συµπίεσης εδαφών, η µεταβολή/ διαπλάτυνση µονοπατιών και η διάνοιξη εναλλακτικών διαδροµών από τους επισκέπτες, τα σκουπίδια, οι πυρκαγιές, οι ζηµίες στη βλάστηση, η αφαίρεση ειδών ή και η εισαγωγή φυτικών και ζωικών ειδών κλπ. 3.6 Συµπεριφορά - παρακολούθηση/ επόπτευση και προστασία των επισκεπτών Με δεδοµένη την ευαισθησία διαφόρων ειδών και οικοσυστηµάτων του ΕΠ, η συµπεριφορά των επισκεπτών πρέπει να διέπεται από κανόνες, ώστε να προστατεύονται οι αξίες αυτές από συµπεριφορές που προκαλούν επιπτώσεις και µάλιστα µη αναστρέψιµες. Οι κανόνες αυτοί καλής συµπεριφοράς εστιάζουν κυρίως σε απαγορεύσεις, όπως π.χ. δεν ενοχλούµε την άγρια πανίδα, δεν συλλέγουµε φυτά και άνθη προστατευόµενων ειδών, δεν δηµιουργούµε κίνδυνο πυρκαγιάς, µαζεύουµε τα σκουπίδια κτλ. Οι κανόνες αυτοί καταχωρούνται στον κανονισµό λειτουργίας του ΕΠ και κοινοποιούνται στους επισκέπτες µε κάθε πρόσφορο τρόπο, όπως είναι οι πινακίδες των info points, τα διάφορα φυλλάδια κλπ. Ειδικά σε ό,τι αφορά τα σκουπίδια και µε δεδοµένο ότι δεν µπορούν να τοποθετηθούν κάδοι απορριµµάτων εντός του ΕΠ, εξαιτίας της δυσκολίας αποκοµιδής τους, εκτός µόνον κοντά σε οικισµούς και σε θέσεις όπου το δίκτυο αποκοµιδής των ήµων µπορεί να εξυπηρετήσει, γι αυτό και πρέπει να δοθεί έµφαση στην ενηµέρωση των επισκεπτών και στην ανάρτηση σχετικών πινακίδων, ώστε οι ίδιοι να συλλέγουν τα απορρίµµατά τους και να τα µεταφέρουν εκτός του ΕΠ. Η συµπεριφορά των επισκεπτών οριοθετείται επίσης και στις προδιαγραφές που ισχύουν για την άσκηση των επιτρεπόµενων δράσεων των επισκεπτών εντός του ΕΠ και που αναλύονται ειδικότερα στο παραδοτέο 11 του παρόντος έργου. 20

27 Η διακίνηση επισκεπτών στο ΕΠ, όταν µάλιστα υλοποιείται κατά παρότρυνση/ πρόσκληση του Φορέα, τότε αυτή δηµιουργεί και ευθύνες για τον Φορέα ιαχείρισης του ΕΠ. Αυτές αναφέρονται αφενός µεν στην εποπτεία των επισκεπτών, ώστε οι επισκέπτες να παρακολουθούνται και να ελέγχονται για το αν τηρούν τους ισχύοντες κανονισµούς και αφετέρου την προστασίας των ίδιων των επισκεπτών, από απειλές και έκτακτα γεγονότα που µπορούν να συµβούν κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους µέσα στο ΕΠ. Η πρώτη περίπτωση αντιµετωπίζεται µέσω της διαδικασίας υποδοχής και ενηµέρωσης των επισκεπτών, που αναφέρθηκε παραπάνω, αλλά και µέσω της διαρκούς παρουσίας στελεχών του Φορέα στο πεδίο, σε κοµβικά σηµεία του ΕΠ και σε περιόδους αιχµής. Το δεύτερο ζήτηµα αντιµετωπίζεται µε την εξασφάλιση: διαρκούς επικοινωνίας των επισκεπτών µε τον Φορέα (µε επιτετραµµένα για το σκοπό αυτό στελέχη) κατά τη διάρκεια επίσκεψής τους, µέσω κυρίως της κινητής τηλεφωνίας, ετοιµότητας για παρέµβαση και δίωξη παραβατών του κανονισµού λειτουργίας του ΕΠ και ετοιµότητα για προστασία/ διάσωση και διακοµιδή των επισκεπτών σε περίπτωση ατυχηµάτων. 21

28 22

29 4. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ 4.1 Καταγραφή και ανάδειξη αξιών Η δράση αυτή υλοποιείται ήδη (κατά ένα µεγάλο µέρος) στα πλαίσια του παρόντος προγράµµατος (Παραδοτέο 2) και τα αποτελέσµατά της µπορούν να αξιοποιηθούν για παραπέρα προβολή των αξιών του ΕΠ και την προώθηση του τουρισµού. Μετά την καταγραφή, χαρτογράφηση και περιγραφή που περιλαµβάνονται στο παραδοτέο 2, είναι ανάγκη, όπως ακολουθήσουν δυο σηµαντικές ακόµα ενέργειες, µε τις οποίες και επιλαµβάνεται επίσης το παρόν έργο: η κατάλληλη προβολή µέσω του ηλεκτρονικού και του έντυπου τύπου (βλ. παραδοτέο 10) η επισήµανση των θέσεων των σηµαντικών στοιχείων του ΕΠ (τουλάχιστον των highlights) µε πινακίδες ενηµέρωσης που να εξυπηρετούν τόσο την πληροφόρηση όσο και την περιβαλλοντική εκπαίδευση (βλ. παραδοτέο και η ένταξη των στοιχείων του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος στα προγράµµατα αναψυχής και περιηγήσεων του ΕΠ (βλ. παραδοτέο 12). 4.2 Προβολή, ενηµέρωση, ευαισθητοποίηση και περιβαλλοντική εκπαίδευση Για την προβολή του ΕΠ καταρτίστηκε ειδικό πρόγραµµα που αναλύεται διεξοδικά στο παραδοτέο 10. Οι δράσεις ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης έχουν γενικό χαρακτήρα και µπορεί και πρέπει να απευθύνονται σε όλες τις κατηγορίες επισκεπτών, ενώ αντίθετα οι ενέργειες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης πρέπει πρωτίστως να εξυπηρετούν τον σχολικό τουρισµό και δευτερευόντως ή συµπληρωµατικά τις άλλες κατηγορίες. Είναι γεγονός αναµφισβήτητο, ότι η ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση των επισκεπτών και η µετάδοση γνώσεων σ αυτούς και στο κοινό γενικότερα, για τις ιδιαίτερες αξίες του ΕΠ και την ανάγκη προστασίας διατήρησής τους, αποτελεί και πρέπει να αποτελεί βασικό στόχο του Φ του, από τον οποίο εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό και η επιτυχία στην αποτελεσµατική και ολοκληρωµένη διαχείριση του ΕΠ. Για την εξυπηρέτηση του στόχου αυτού, είναι ανάγκη να υπάρχουν στο Πάρκο κατάλληλες ευκολίες και υποδοµές περιβαλλοντικής ενηµέρωσης και εκπαίδευσης, οι οποίες συµβάλλουν σηµαντικά στο να µεγαλώσει η χαρά και η ευχαρίστηση που αντλεί ο επισκέπτης, ενώ βελτιώνεται επίσης η συµπεριφορά και η στάση του, ιδίως απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και τις αξίες του και αναπτύσσεται ο σεβασµός του προς αυτά. Παράλληλα οι ευκολίες αυτές είναι πολύ σηµαντικές και για την τουριστική ανάδειξη της περιοχής, αφού λειτουργούν σε πολλές περιπτώσεις και οι ίδιες ως πόλος έλξης επισκεπτών, εξυπηρετούν την προώθηση κατάλληλων πληροφοριών και µηνυµάτων και διευκολύνουν την ευχάριστη παραµονή του επισκέπτη στην περιοχή. Η περιβαλλοντική ενηµέρωση και εκπαίδευση διευκολύνεται καταρχάς από τις δράσεις προβολής, οι οποίες θα πρέπει να αναδεικνύουν και τον ιδιαίτερο αυτό ρόλο του Πάρκου (και τις αντίστοιχες ευκολίες) στα διάφορα µέσα πρωτοβουλίες που θα αξιοποιηθούν για το σκοπό αυτό. Ιδιαίτερη συµβολή έχουν επίσης τα Κέντρα Πληροφόρησης, τα οποία υποδεχόµενα τους επισκέπτες µεταδίδουν επίσης σ αυτούς κατάλληλα µηνύµατα για τις ιδιαίτερες αξίες του Πάρκου και την ανάγκη διατήρησής τους. Στα βασικά µέσα περιβαλλοντικής ενηµέρωσης εκπαίδευσης, σηµαντική θέση κατέχει το έντυπο ενηµερωτικό υλικό, που παράγεται σε κάθε Εθνικό Πάρκο και περιλαµβάνει όχι µόνον σχετικά φυλλάδια και χάρτες, που διατίθενται συνήθως δωρεάν, αλλά και εξειδικευµένα έντυπα και βιβλία µε περισσότερες πληροφορίες για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Πάρκου, την ιστορία της περιοχής κλπ. Τα εξειδικευµένα αυτά έντυπα µπορούν να πωλούνται συνήθως στα κέντρα υποδοχής επισκεπτών ή και άλλα κατάλληλα σηµεία, καθώς και στους κοντινούς οικισµούς κ.α. (µαζί µε αναµνηστικά, κλπ.) ώστε να υπάρχουν και κάποια έσοδα για τη βελτίωση 23

30 των συνθηκών λειτουργίας του Πάρκου, καθώς και για τη συντήρηση - βελτίωση των διαφόρων υποδοµών. Ασφαλώς δεν πρέπει να παραλείψουµε εδώ να αναφέρουµε τη µεγάλη συµβολή που έχουν οι πινακίδες ενηµέρωσης και πληροφόρησης (πινακίδες ερµηνείας του τοπίου) που αποσκοπούν ακριβώς να ενηµερώσουν τους επισκέπτες για τις αξίες ιδιαιτερότητες που υπάρχουν σε συγκεκριµένες θέσεις του Πάρκου και να παράσχουν τις κατάλληλες πληροφορίες για την καλύτερη κατανόησή τους. Εκτός από τα παραπάνω, είναι πολύ σηµαντικό, όχι µόνο για την περιβαλλοντική ενηµέρωση εκπαίδευση, αλλά και για την τουριστική ανάδειξη της περιοχής, να ληφθεί ειδική µέριµνα ώστε να προβληθούν όσο γίνεται καλύτερα, ιδίως οι ιδιαίτερες φυσικές και οικολογικές αξίες, που αποτελούν το συγκριτικό πλεονέκτηµα του Πάρκου. Αναφερόµαστε εδώ στις ορνιθολογικές και τις υγροτοπικές (λιµνοθάλασσες, λίµνες, ποτάµια, έλη, κλπ) αξίες του Πάρκου, που είναι µοναδικές και προκαλούν το ενδιαφέρον και τον θαυµασµό τόσο σε εθνική όσο και σε διεθνή κλίµακα. Για την προβολή των φυσικών αξιών των Εθνικών Πάρκων ιδρύονται συχνά και σε κατάλληλες θέσεις ειδικά θεµατικά κέντρα ενηµέρωσης µουσεία φυσικής ιστορίας. Τα θεµατικά αυτά κέντρα, είναι ειδικές κατασκευές που περιλαµβάνουν διάφορα εκθέµατα, όπως συλλογές, µακέτες, διαγράµµατα, φωτογραφίες, κλπ. που κατατοπίζουν τον επισκέπτη για τα χαρακτηριστικά και τις αξίες του συγκεκριµένου θέµατος, την ιστορία εξέλιξή του, τη σηµασία του κλπ, τονίζοντας επίσης την ιδιαιτερότητα της περιοχής για το συγκεκριµένο αντικείµενο. Τα θεµατικά κέντρα λειτουργούν και προβάλλονται µε παρόµοιο τρόπο, όπως τα Κέντρα Πληροφόρησης. εδοµένου όµως ότι λειτουργούν ήδη στον χώρο δυο κέντρα πληροφόρησης (του Φορέα) και δυο κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, γι αυτό και δεν προτείνονται προς το παρόν για ίδρυση τα εν λόγω θεµατικά κέντρα. Ένα άλλο σηµαντικό µέσο µε ιδιαίτερη αξία για την περιβαλλοντική ενηµέρωση και εκπαίδευση σε προστατευόµενες περιοχές, είναι η δηµιουργία (στο πλαίσιο της παροχής ευκολιών αναψυχής για τους επισκέπτες του Πάρκου όπως αναλύεται σε επόµενη ενότητα) µονοπατιών µελέτης της φύσης (περιβαλλοντικά µονοπάτια) ως τµήµατα του δικτύου των πεζοπορικών διαδροµών του Πάρκου. Επιλέγονται συνήθως ή δηµιουργούνται συγκεκριµένα τµήµατα στο δίκτυο των πεζοδρόµων, που πρέπει κατά το δυνατόν να έχουν κυκλική διαδροµή, µε µήκος 2-6 χλµ., διάρκεια διαδροµής από µισή έως δύο ώρες και µικρό βαθµό δυσκολίας. Τα τµήµατα αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερη ποικιλία διαφόρων χαρακτηριστικών κατά µήκος της διαδροµής τους και µπορούν να µεταδώσουν περιβαλλοντικές γνώσεις στους επισκέπτες του Πάρκου. Εντοπίζονται χαρακτηριστικά σηµεία τους (θέσεις παρατήρησης πτηνών, θέσεις θέας, διάφορα είδη δένδρων, θάµνων, λουλουδιών, εδαφικές τοµές, γεωλογικοί σχηµατισµοί και άλλα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος), αριθµούνται και επισηµαίνονται κατάλληλα, ώστε να επεξηγούνται επίσης σε ειδικά εκλαϊκευµένα φυλλάδια, τα οποία εκδίδονται συνήθως χωριστά για κάθε µονοπάτι µελέτης της φύσης. Ιδιαίτερη σηµασία πρέπει να δίνεται σε διαδροµές που συνδέονται µε σηµεία συγκέντρωσης επισκεπτών, όπως χώροι υπαίθριας αναψυχής, κέντρα πληροφόρησης, παρατηρητήρια, κλπ. Τα µονοπάτια αυτά χρησιµοποιούνται πολλές φορές και από οµάδες επισκεπτών (και σχολεία) οπότε µπορεί να υπάρχει και ειδικός ξεναγός, που επεξηγεί και ερµηνεύει στους επισκέπτες το περιβάλλον κατά µήκος του µονοπατιού. Είναι σκόπιµο για το σκοπό αυτό, σε κατάλληλη θέση κατά µήκος της διαδροµής τους, να δηµιουργείται ένας χώρος προσωρινής στάσης των επισκεπτών. Ο χώρος αυτός που θα είναι εξοπλισµένος µε παγκάκια, πιθανό κιόσκι και κάποιο χάρτη του Πάρκου ή άλλες πληροφορίες, θα µπορεί να εξυπηρετεί και µικρές οµάδες (συνήθως ατόµων) όπου θα µπορούν να σταµατούν, να ξεκουράζονται και να έχουν την ευκαιρία συζητήσεων και ανταλλαγής εµπειριών ή προβληµατισµών που έχουν δηµιουργηθεί κατά την πεζοπορία τους στο µονοπάτι. Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιµο σε περίπτωση καθοδηγούµενων επισκέψεων (µε ειδικό οδηγό) για γκρουπ, σχολεία κλπ. Για την καλύτερη µετάδοση των περιβαλλοντικών πληροφοριών καλό θα ήταν επίσης σε ορισµένα χαρακτηριστικά σηµεία κάθε µονοπατιού, εκτός από τις πινακίδες µε τον αριθµό κάθε σηµείου και τις επεξηγήσεις στο φυλλάδιο του µονοπατιού, να τοποθετηθούν και κάποιες ειδικές και καλαίσθητες πινακίδες που θα δίνουν επί 24

31 τόπου περισσότερες πληροφορίες για το συγκεκριµένο σηµείο και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που θέλει να αναδείξει. Τέλος, αξίζει να τονιστεί εδώ ότι στο πλαίσιο της οικοτουριστικής προβολής του Πάρκου, είναι αναγκαία η συνεργασία του Φορέα και µε άλλους αρµόδιους φορείς, για την ανάδειξη των εναλλακτικών ενδιαφερόντων της περιοχής πέρα από το φυσικό περιβάλλον, στο οποίο επικεντρώνονται κυρίως οι δράσεις διαχείρισης επισκεπτών από τον Φορέα ιαχείρισης του Πάρκου. Τέτοια ενδιαφέροντα αφορούν το ιστορικό και πολιτισµικό περιβάλλον, τις αθλητικές και άλλες δραστηριότητες, για τις οποίες είναι γνωστή η περιοχή, τόσο στις θαλάσσιες όσο και στις πεδινές περιοχές µέσα στο Πάρκο, ακόµα και την παραγωγή και διάθεση τοπικών προϊόντων, ιδίως στους επισκέπτες του Πάρκου, µαζί µε αναµνηστικά κλπ. Η συνεργασία του Φορέα µε τους ΟΤΑ, την Περιφέρεια και άλλους αρµόδιους φορείς για την ανάδειξη και προβολή των ως άνω εναλλακτικών δραστηριοτήτων τουρισµού στην περιοχή του Πάρκου, είναι αναγκαία και για τη θέσπιση (µετά από διάλογο) κατάλληλων κανόνων και κανονισµών για την άσκησή τους, ώστε να αποφεύγονται τυχόν αρνητικές συνέπειες στο φυσικό περιβάλλον και τις ιδιαίτερες αξίες του Πάρκου και η τυχόν υπερεκµετάλλευση των φυσικών πόρων. 4.3 Κανονισµός λειτουργίας του ΕΠ Ρυθµίσεις/ κανονισµοί/ περιορισµοί στη διακίνηση επισκεπτών. Η εκπόνηση του Κανονισµού Λειτουργίας του Εθνικού Πάρκου 3 κρίνεται ως αναγκαία ενέργεια προκειµένου να αποσαφηνίζεται ο τρόπος χρήσης του ΕΠ από τους επισκέπτες κατά τρόπο κατανοητό από το ευρύ κοινό. Ο κανονισµός αυτός, απόρροια και των προβλέψεων του Προεδρικού ιατάγµατος που θα εκδοθεί µελλοντικά, πρέπει να έχει επίσηµο χαρακτήρα, να αποτελεί δηλαδή εγκύκλιο του Κράτους ώστε να µπορεί να αποτελέσει και σηµείο αναφοράς για τη δίωξη παραβατών. Ο Κανονισµός µπορεί να είναι γενικός ή και ξεχωριστός για κάθε κατηγορία υποδοµών και να προσδιορίζει µεταξύ άλλων: Επιτρεπόµενες δραστηριότητες, κανόνες χρήσης του χώρου και των υποδοµών Εποχικούς / χρονικούς περιορισµούς στη διακίνηση επισκεπτών, λόγω ευαισθησίας συγκεκριµένων θέσεων (π.χ. αναπαραγωγή πουλιών, ψαριών κλπ) ή και λόγω επιπτώσεων ορισµένων δραστηριοτήτων στους πληθυσµούς και στα τοπία της περιοχής), καθώς και για την προστασία των ίδιων των επισκεπτών (διακίνηση µόνο την ηµέρα κλπ). Περιορισµούς στη χρήση φωτιάς Ώρες επίσκεψης και διάρκεια παραµονής εντός του ΕΠ Τρόπους διαχείρισης σκουπιδιών Έργα αποκλεισµού χρήσης ευαίσθητων περιοχών (µπάρες κλπ.). 4.4 Εκτέλεση έργων υποδοχής και εξυπηρέτησης των επισκεπτών Αν και τα έργα υποδοµής αποτελούν γενικότερη δράση του Φορέα, εντούτοις µπορούν να ενταχθούν ή να χαρακτηριστούν και ως δράσεις διαχείρισης των επισκεπτών, όταν αυτές έχουν να κάνουν µε την υποδοχή, ενηµέρωση και την εν γένει παροχή διευκολύνσεων των επισκεπτών του ΕΠ. Με την έννοια αυτή δίνονται στη συνέχεια µερικές σκέψεις αναφορικά µε τον τρόπο ανάπτυξης διαφόρων δραστηριοτήτων αναψυχής και οικοτουρισµού, αλλά και για τις υποδοµές που κρίνονται κατά κανόνα ως αναγκαίες για επιτυχέστερη οργάνωση τέτοιων δραστηριοτήτων σε διάφορα Εθνικό Πάρκα διεθνώς. Πλην όµως και σύµφωνα µε τις δραστηριότητες οικοτουρισµού που υλοποιούνται ήδη, αλλά και αυτές που προτείνονται για παραπέρα ανάπτυξη στο ΕΠ, οι υποδοµές που προκρίνονται 3 Παράλληλα και σε αντιδιαστολή µε τον κανονισµό λειτουργίας του Φορέα. 25

32 για δηµιουργία ή βελτίωση από τον Φορέα ιαχείρισης του ΕΠ ή και εξωτερικών φορέων που εµπλέκονται (αµέσως ή εµµέσως) στη διαδικασία διαχείρισης του ΕΠ δίνονται αναλυτικά στο παραδοτέο 3 του προγράµµατος. Υποδοµές υπαίθριας αναψυχής για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Είναι γεγονός ότι οι επισκέπτες προστατευόµενων περιοχών όπως είναι τα Εθνικό Πάρκα - επιδιώκουν µε την επίσκεψή τους κυρίως να ενηµερωθούν και να γνωρίσουν καλύτερα το περιβάλλον και τις ιδιαίτερες αξίες του Πάρκου και να απολαύσουν το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο της περιοχής. Παράλληλα όµως δίνουν επίσης ιδιαίτερη σηµασία στην επιθυµία τους να περάσουν ευχάριστα τον χρόνο που θα παραµείνουν στην περιοχή και εκτιµούν σε µεγάλο βαθµό την ύπαρξη κατάλληλων συνθηκών και υποδοµών µέσα στο Πάρκο που θα διευκολύνουν την επιδίωξή τους αυτή. Είναι φανερό εποµένως, ότι η ολοκληρωµένη οργάνωση του Πάρκου για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών του, επιβάλλει, εκτός από τις ευκολίες και τις υποδοµές υποδοχής, ενηµέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (και σε συνδυασµό µε αυτές) να υπάρχουν επίσης µέσα σ αυτό κατάλληλες ευκολίες και υποδοµές που θα εξασφαλίσουν την ευχάριστη παραµονή στο φυσικό περιβάλλον και τη συµµετοχή σε απλές δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής, ιδίως αυτές που συνδέονται µε τη φύση. Άλλωστε οι περιοχές µε ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον, όπως είναι το Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., αποτελούν πόλο έλξης ενός συνεχώς αυξανόµενου αριθµού επισκεπτών, εξυπηρετώντας, ιδίως στην εποχή µας, σηµαντικές ανάγκες υπαίθριας αναψυχής, κυρίως για τους κατοίκους των σύγχρονων πόλεων και οικιστικών περιοχών. Η τάση αυτή ολοένα περισσότερων ανθρώπων για την αναψυχή τους στο ύπαιθρο και η προσέλκυσή τους ιδίως σε φυσικές περιοχές τα Εθνικά Πάρκα έχει µεγάλη σηµασία και για την ενηµέρωση και ευαισθητοποίησή τους για το φυσικό περιβάλλον και τις ιδιαίτερες αξίες του, αφού οι επισκέπτες αυτοί χρησιµοποιούν παράλληλα και τις υποδοµές περιβαλλοντικής ενηµέρωσης και εκπαίδευσης του Πάρκου, που αποτελούν και αυτές, κατά µια ευρύτερη έννοια, ευκολίες υπαίθριας αναψυχής. Είναι γεγονός επίσης ότι η προσέλκυση επισκεπτών στα Εθνικά Πάρκα για την απόλαυση της αναψυχής τους στο ύπαιθρο, συµβάλλει σηµαντικά και στην τουριστική ανάδειξη και αξιοποίηση της ευρύτερης περιοχής. Είναι πολύ σηµαντικό για τον σκοπό αυτό, οι ευκολίες και υποδοµές αναψυχής (µε βάση όσα αναφέρονται και στη συνέχεια) να προβληθούν κατάλληλα µε τις αντίστοιχες δράσεις που περιγράφονται στο Παραδοτέο 10, ώστε να υπάρχει ευρύτερη ενηµέρωση για την ύπαρξή τους µέσα στο Πάρκο. Είναι φανερό από όσα αναφέρονται παραπάνω, ότι η παροχή ευκολιών υπαίθριας αναψυχής, αποτελεί ένα σηµαντικό µέσο διαχείρισης επισκεπτών στα Εθνικό Πάρκα, στο οποίο αξίζει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στο πλαίσιο της ολοκληρωµένης οργάνωσής του. Θα πρέπει όµως να κατανοηθεί εδώ ότι η οργάνωση του Εθνικού Πάρκου για την παροχή ευκολιών υπαίθριας αναψυχής, δεν πρέπει να γίνεται για κάθε δραστηριότητα που επιθυµεί να πραγµατοποιήσει ο άνθρωπος στο ύπαιθρο. Ούτε η χρήση των ευκολιών αναψυχής θα πρέπει να γίνεται ανεξέλεγκτα. Είναι ανάγκη να υπάρχει Κανονισµός Λειτουργίας που θα προσδιορίζει τις επιτρεπόµενες δράσεις, τους κανόνες χρήσης κάθε υποδοµής, τη συµπεριφορά των επισκεπτών. Οι ευκολίες αναψυχής (όσον αφορά τον Φορέα ιαχείρισης του Πάρκου) πρέπει κυρίως να διευκολύνουν την παραµονή των επισκεπτών στο ύπαιθρο µε ευκολία κίνησης, σχετική άνεση και ασφάλεια, χωρίς να δηµιουργούνται προβλήµατα στην επιδίωξη του πρωταρχικού σκοπού του Εθνικού Πάρκου, που είναι η διατήρηση και κατάλληλη ανάδειξη των ιδιαίτερων αξιών του φυσικού περιβάλλοντος. Όλα αυτά όµως απαιτούν αρκετό κόπο και προσπάθεια για να αποδώσουν στην πράξη. Γι αυτό σε πολλά Εθνικό Πάρκα στο εξωτερικό, υπάρχει αντίτιµο για τη χρήση των ευκολιών αναψυχής, ώστε να εξασφαλίζονται τα απαραίτητα έσοδα όχι µόνο για τη συντήρηση και καθαριότητά τους, καθώς και για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών, αλλά και για την αποτελεσµατική διαχείριση του Εθνικού Πάρκου ως πολύτιµου στοιχείου της φυσικής µας κληρονοµιάς. Στις δραστηριότητες που είναι συµβατές µε την αναψυχική οργάνωση φυσικών περιοχών και επιδιώκεται η διευκόλυνσή τους σε Εθνικό Πάρκα, περιλαµβάνονται συνήθως οι ακόλουθες: 26

33 πεζοπορία - περιήγηση παρατήρηση και απόλαυση της φύσης και του τοπίου υπαίθρια γεύµατα παιχνίδι - ξεκούραση κατασκήνωση και διάφορες ερασιτεχνικές - αθλητικές δραστηριότητες Πεζοπορία Περιήγηση. Ο κυριότερος και καλύτερος τρόπος γνωριµίας και απόλαυσης του Πάρκου - και αυτός που προκαλεί τις λιγότερες επιπτώσεις - είναι η κίνηση µε τα πόδια, µε τη δηµιουργία ενός κατάλληλου δικτύου πεζοδρόµων και µονοπατιών, που θα συνδέεται µε το οδικό δίκτυο και τους χώρους συγκέντρωσης επισκεπτών και θα καλύπτει όσο γίνεται µεγαλύτερη έκταση του Πάρκου. Οι πεζόδροµοι και τα µονοπάτια, δίνουν την ευκαιρία στους επισκέπτες να γνωρίσουν τις οµορφιές και τα χαρακτηριστικά του Πάρκου και να εξασκηθούν στην υγιεινή πεζοπορία, ενώ παράλληλα συνδέουν τις διάφορες ευκολίες µεταξύ τους και βοηθούν στην προστασία και διαχείριση του Πάρκου, γιατί ρυθµίζουν την κυκλοφορία µέσα σ' αυτό. Για την ξεκούραση των επισκεπτών και την πληρέστερη απόλαυση των περιπάτων, θα πρέπει να γίνονται ορισµένα συµπληρωµατικά έργα - ευκολίες κατά µήκος των πεζοδρόµων, όπως η εγκατάσταση ειδικών καθισµάτων (παγκάκια ή πάγκοι) κατά µήκος των πεζοδρόµων, καθώς και µικρών δοχείων απορριµµάτων, µόνο στην περίπτωση που λαµβάνεται µέριµνα και εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη και τακτική αποκοµιδή τους. Επίσης, όπως αναφέρθηκε ήδη στη δράση 4, είναι πολύ θετικό για την καλύτερη απόλαυση των περιπάτων (σε συνδυασµό και µε την περιβαλλοντική εκπαίδευση) να σχεδιάζονται και να δηµιουργούνται σε ορισµένους πεζοδρόµους συγκεκριµένες διαδροµές σηµατοδοτηµένων µονοπατιών, συνήθως κλειστού κυκλώµατος, που θα λειτουργούν ως µονοπάτια µελέτης της φύσης περιβαλλοντικά µονοπάτια (σε συνδυασµό µε χώρους προσωρινής στάσης των επισκεπτών ) που θα προβάλλονται κατάλληλα µε ειδικά φυλλάδια για τον σκοπό αυτό, που θα περιέχουν πληροφορίες για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε διαδροµής, τη δυσκολία ή ευκολία πρόσβασης, το µήκος τη χρονική διάρκεια κλπ. και θα διανέµονται στους επισκέπτες δωρεάν ή µε µικρό αντίτιµο. Το δίκτυο των πεζοδρόµων είναι δυνατό να συµπεριλάβει, σε ορισµένες περιπτώσεις, και κάποια ειδική διαδροµή που διαµορφώνεται κατάλληλα και µετατρέπεται (όταν υπάρχει ενδιαφέρον και εξασφαλίζεται αποτελεσµατική συντήρηση και λειτουργία της) σε µονοπάτι άθλησης - εκγύµνασης. Η δραστηριότητα αυτή αναφέρεται στη δηµιουργία µιας διαδροµής µήκους περίπου δύο χιλιοµέτρων σε κατάλληλη θέση ιδίως µέσα σε δάσος, κατά µήκος της οποίας θα µπορεί κανείς να επιδοθεί ατοµικά ή οµαδικά σε συγκεκριµένες ασκήσεις γυµναστικής και άθλησης, ακολουθώντας σχετικές εγκαταστάσεις και οδηγίες που θα υπάρχουν για τον σκοπό αυτό σε ειδικές πινακίδες τοποθετηµένες σε συγκεκριµένα σηµεία της διαδροµής. Μια άλλη δραστηριότητα που µπορεί να εξεταστεί, είναι η δυνατότητα να δηµιουργηθούν σε κατάλληλες θέσεις, ειδικοί "ποδηλατοδρόµοι", πάντοτε όµως µε προσεκτική εκτίµηση των αναγκών για τέτοιες δραστηριότητες, των επιπτώσεων που µπορεί να έχουν στη χρήση του Πάρκου για αναψυχή και προσεκτικό σχεδιασµό τόσο των ευκολιών για τον σκοπό αυτό, όσο και της µετέπειτα διαχείρισής τους. Παρατήρηση και απόλαυση της φύσης και του τοπίου. Για την απόλαυση της φύσης και του τοπίου, ιδιαίτερη συµβολή έχουν οι πεζόδροµοι και τα µονοπάτια που δηµιουργούνται στο Πάρκο. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να καλύπτουν όσο το δυνατό µεγαλύτερο µέρος του και να διέρχονται από ποικιλία µικρο-περιβαλλόντων, ώστε να δίνουν την ευκαιρία στον επισκέπτη να γνωρίσει τις οµορφιές και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Για την περιήγηση όµως των επισκεπτών σε µια τόσο µεγάλη έκταση του Εθνικού Πάρκου, καθώς και για την πρόσβαση στους χώρους αναψυχής και άλλους τόπους συγκέντρωσης επισκεπτών (παρατηρητήρια κλπ.) είναι απαραίτητο να αξιοποιηθεί επίσης κατάλληλα και το δίκτυο των αυτοκινητοδρόµων που υπάρχουν (ή θα πρέπει να συµπληρωθούν) µέσα στο Εθνικό Πάρκο. Το οδικό αυτό δίκτυο, σε συνδυασµό µε τους πεζοδρόµους µονοπάτια που έχουν αφετηρία ή συνδέονται ή κυρίως µε αυτό, θα πρέπει να επιλεγεί κατάλληλα, ώστε οι διαδροµές που θα 27

34 αξιοποιηθούν κυρίως για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών του Πάρκου, να δίνουν την ευκαιρία γνωριµίας µε τα χαρακτηριστικά του Πάρκου και απόλαυσης των διαφόρων τύπων τοπίου που δηµιουργούνται κατά µήκος της διαδροµής τους (π.χ. τοπίο χαρακτηριστικών µορφών, πανοραµικό τοπίο, περικλειόµενο τοπίο, εστιακό τοπίο, στεγασµένο τοπίο, τοπίο λεπτοµερειών, εφήµερο τοπίο). Είναι πολύ σηµαντικό για τον σκοπό αυτό, ορισµένες από τις διαδροµές που θα εντοπιστούν µε το Παραδοτέο 4, να αξιοποιηθούν ως διαδροµές οδήγησης για ευχαρίστηση, δραστηριότητα που είναι ιδιαίτερα δηµοφιλής σε ορισµένες κατηγορίες επισκεπτών. Θα πρέπει όµως και εδώ να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σε τυχόν αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον ή και τη συνολική εµπειρία της αναψυχής και να γίνεται κυρίως κατάλληλη εκµετάλλευση του υφιστάµενου δικτύου δρόµων, µε κάποιες µικρές βελτιώσεις - συµπληρώσεις που θα επιτρέψουν τη χρησιµοποίησή του για την οδήγηση για ευχαρίστηση µε τη θέσπιση επίσης κατάλληλων κανόνων για τον σκοπό αυτό. Σε περιπτώσεις που δεν δηµιουργούνται προβλήµατα, εξετάζεται η δυνατότητα για τη µετατροπή των δρόµων οδήγησης για ευχαρίστηση, ή ορισµένων τµηµάτων τους, σε δρόµους απλής ροής, ώστε να προσφέρεται ακόµα µεγαλύτερη ασφάλεια κίνησης σ' αυτούς που τους χρησιµοποιούν. Καλό είναι πάντως να προβλέπονται διαπλατύνσεις του καταστρώµατος κατά θέσεις για να αντιµετωπίζονται περιπτώσεις απρόσµενης συνάντησης µε αυτοκίνητα που έρχονται αντίθετα. Οι διαπλατύνσεις αυτές µπορούν να συνδυάζονται µε ανάγκες ανάπαυσης των επισκεπτών κατά µήκος της διαδροµής ή αξιοποίησής τους ως χώρων προσωρινής στάσης των επισκεπτών που εξυπηρετούν επίσης σκοπούς περιβαλλοντικής ενηµέρωσης (βλέπε σχετική ανάλυση στη δράση 4). Ειδική αναφορά σε σχέση µε την απόλαυση της φύσης και του τοπίου, πρέπει να γίνει στο πανοραµικό τοπίο, που είναι δυνατόν να αποκαλύπτεται από ορισµένα σηµεία του Πάρκου. Στα σηµεία αυτά θα εξετάζεται η ανάγκη δηµιουργίας κατάλληλων "θέσεων θέας" όπου θα µπορούν να σταµατούν οι επισκέπτες, να ξεκουράζονται και να απολαµβάνουν τη θέα. Οι θέσεις θέας µπορεί να συνδέονται άµεσα µε το δίκτυο των πεζοδρόµων ή να είναι προσπελάσιµοι µε δευτερεύοντα µονοπάτια µικρού µήκους, ή ακόµα σε ορισµένες περιπτώσεις να είναι άµεσα προσβάσιµες µε οδικό δίκτυο, οπότε θα πρέπει να υπάρχουν και κατάλληλοι χώροι στάθµευσης κοντά σε αυτές. Ο εξοπλισµός των θέσεων θέας περιλαµβάνει συνήθως ορισµένα πέτρινα ή ξύλινα καθίσµατα, στέγαστρα, καθώς και έναν χάρτη ή σχεδιάγραµµα τοποθετηµένα σε ειδική βάση (βατήρας θέας) που θα εντοπίζει τα διάφορα ενδιαφέροντα που µπορεί να δει ο επισκέπτης από τη θέση που βρίσκεται προς τα διάφορα σηµεία του ορίζοντα. Σε ορισµένες περιπτώσεις µπορούν να γίνουν ιδιαίτερα παρατηρητήρια, τα οποία, σε ειδικές θέσεις (π.χ. υγρότοποι, βλάστηση, κλπ.), θα έχουν κατάλληλο ύψος. Αν εξασφαλιστεί η αποκοµιδή, µπορούν να τοποθετηθούν και µικρά δοχεία απορριµµάτων. ιαφορετικά, τόσο στους χώρους αυτούς όσο και σε άλλους χώρους συγκέντρωσης επισκεπτών, πρέπει να υπάρχουν κατάλληλες πινακίδες που θα ενηµερώνουν τους επισκέπτες ότι θα πρέπει φεύγοντας να παίρνουν µαζί τους τυχόν σκουπίδια κλπ. (ειδική αναφορά πρέπει να γίνεται και στον Κανονισµό Λειτουργίας). Υπαίθρια γεύµατα παιχνίδια ξεκούραση. Εκτός από τις δραστηριότητες και ευκολίες που αναπτύχθηκαν παραπάνω, είναι φανερό ότι η επίσκεψη και παραµονή επισκεπτών στο δάσος, συνοδεύεται από µια απαίτηση να βρουν µέσα σ' αυτό χώρους διηµέρευσης επισκεπτών ή, όπως αλλιώς θα µπορούσαµε να τους πούµε, εκδροµικούς χώρους ή χώρους υπαιθρίων γευµάτων (πικνίκ). Οι χώροι αυτοί, θα είναι κατάλληλα οργανωµένοι και εξοπλισµένοι, ώστε να παρέχουν στους επισκέπτες τη δυνατότητα για µια άνετη παραµονή σε ένα ευχάριστο περιβάλλον, µαζί µε την οικογένεια ή τους φίλους, όπου θα µπορούν επίσης να παίρνουν το φαγητό τους κοντά στη φύση µε σχετική άνεση και ασφάλεια. Η εκλογή των θέσεων, όπου θα αναπτυχθούν χώροι υπαιθρίων γευµάτων, πρέπει να γίνεται µε πολλή επιµέλεια, ώστε να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις των επισκεπτών χωρίς να δηµιουργούνται προβλήµατα στο φυσικό περιβάλλον του Πάρκου. Γενικά προσπαθούµε να βρούµε θέσεις µε ελκυστικά φυσικά χαρακτηριστικά (µεικτή βλάστηση, µεγάλα δένδρα κλπ.), κατάλληλη µορφολογία του εδάφους (µικρές κλίσεις) που να επιτρέπουν την άνετη παραµονή των επισκεπτών και τη δυνατότητα δηµιουργίας των απαραίτητων ευκολιών αναψυχής, εύκολη 28

35 προσπέλαση από χώρους στάθµευσης οχηµάτων ή κεντρικό οδικό δίκτυο, δυνατότητα παροχής νερού για διάφορες χρήσεις κλπ. Κάθε χώρος υπαιθρίων γευµάτων πρέπει να εξοπλίζεται µε ειδικές κατασκευές, που περιλαµβάνουν: τραπέζια µε κατάλληλα καθίσµατα (πάγκους), δοχεία απορριµµάτων, παροχή νερού σε κατάλληλες βρύσες, αφοδευτήρια (τουαλέτες) και στέγαστρα ή κιόσκια. Σε ορισµένες περιπτώσεις είναι δυνατό επίσης να δηµιουργηθούν σε χώρους διηµέρευσης ειδικές εστίες παρασκευής φαγητού (ψησταριές), εφόσον εξασφαλιστεί ότι η παροχή ευκολιών για παρασκευή φαγητού δεν εγκυµονεί κινδύνους για την ασφάλεια του χώρου και της υφιστάµενης βλάστησης και ότι οι επισκέπτες µπορούν πράγµατι να δείξουν αρµόζουσα συµπεριφορά και να πραγµατοποιήσουν τη δραστηριότητα αυτή χωρίς κίνδυνο για το δάσος. Ειδική µέριµνα θα δίνεται επίσης στην προσπέλαση των χώρων διηµέρευσης υπαιθρίων γευµάτων. Οι επισκέπτες δεν πρέπει να αναγκάζονται να περπατήσουν πάρα πολύ (συνήθως φορτωµένοι). Θα πρέπει να υπάρχει δρόµος και ειδικοί χώροι στάθµευσης οχηµάτων, σε απόσταση όχι µεγαλύτερη από µέτρα από κάθε χώρο. Κοντά ή µέσα στους χώρους υπαιθρίων γευµάτων, δηµιουργούνται στις περισσότερες περιπτώσεις και ειδικοί χώροι για παιχνίδι, το οποίο όταν πραγµατοποιείται στο φυσικό περιβάλλον είναι µια δραστηριότητα που ικανοποιεί ιδιαίτερα όχι µόνο τα παιδιά, αλλά και τους µεγάλους στους οποίους παρέχει µια θαυµάσια ευκαιρία για εξάσκηση και εκτόνωση. Για την εξυπηρέτηση της δραστηριότητας αυτής, παρέχονται συνήθως στους χώρους αναψυχής κατάλληλες κατασκευές που προσαρµόζονται καλύτερα σε φυσικές περιοχές, ώστε να λειτουργούν ως "παιδικές χαρές", ενώ δηµιουργούνται παράλληλα αντίστοιχοι µικροί χώροι για "ελεύθερο παιχνίδι", όπου οι επισκέπτες µπορούν να αναπτύξουν τη δική τους πρωτοβουλία για διάφορα άτυπα παιχνίδια, όπως ρακέτες, βόλεϊ, ποδόσφαιρο κλπ. Όσον αφορά την ξεκούρασή τους (µε διάβασµα, κλπ) οι επισκέπτες µπορούν να ξεκουράζονται οπουδήποτε τους ευχαριστεί, αφού σε φυσικές περιοχές, όπως είναι π.χ. τα δάση, δεν χρειάζονται συνήθως ιδιαίτερες ευκολίες για να καθίσει κάποιος σε όποιο σηµείο επιθυµεί. Είναι αναγκαίο όµως να υπάρχουν επίσης κατάλληλα απλά καθίσµατα γι αυτούς που θέλουν να βρουν στοιχειώδεις ευκολίες, σε συνδυασµό µε τις διάφορες δραστηριότητες, καθώς και ειδικά στέγαστρα που εκτός από την εξυπηρέτηση των επισκεπτών σε περίπτωση αιφνίδιας επιδείνωσης του καιρού, µπορούν να χρησιµοποιούνται και για τη συγκέντρωση, ανταλλαγή εµπειριών και ξεκούρασή τους. Ένα άλλο θέµα που θα πρέπει να εξεταστεί στους χώρους διηµέρευσης επισκεπτών (εκδροµικούς χώρους) είναι η σύνδεση µε τις επιδιώξεις περιβαλλοντικής ενηµέρωσης και εκπαίδευσης. Στους χώρους αυτούς συγκεντρώνονται πολλοί επισκέπτες, οι οποίοι εκτός από την απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος, επιθυµούν επίσης πολλές φορές και αναζητούν να µάθουν περισσότερα για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις αξίες του Πάρκου. Είναι πολύ χρήσιµο για τον σκοπό αυτό να προσδιορίζεται µια ειδική θέση σε κάθε εκδροµικό χώρο (καθώς και στους κατασκηνωτικούς χώρους µέσα στο Πάρκο) αφιερωµένη στην περιβαλλοντική ενηµέρωση, όπου θα υπάρχει κατάλληλο στέγαστρο µε πινακίδες που θα έχουν στη µέση τον χάρτη του Πάρκου και αριστερά και δεξιά κατάλληλες πληροφορίες και µηνύµατα (ίσως στα Ελληνικά και Αγγλικά), µε τα σηµεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, τον κανονισµό λειτουργίας του χώρου, προτροπές για την προστασία του δάσους κλπ. Να υπάρχει δηλαδή µια παρόµοια κατασκευή όπως αυτή που προτείνεται παραπάνω στη ράση 3, για τα κύρια σηµεία πρόσβασης (σηµεία εισόδου) στο Εθνικό Πάρκο από τις βασικές οδικές αρτηρίες. Κατασκήνωση και διάφορες ερασιτεχνικές-αθλητικές δραστηριότητες. Η διανυκτέρευση στο ύπαιθρο, σε σκηνές ή τροχόσπιτα (κατασκήνωση - camping), είναι µια δραστηριότητα αναψυχής γενικά συµβατή µε τους στόχους προστασίας και ανάπτυξης του Πάρκου, εφόσον οι χώροι αυτοί περιορίζονται σε αριθµό ανάλογα µε τις δυνατότητες, χωροθετούνται σε κατάλληλες θέσεις, ασκούνται µε σεβασµό στο φυσικό περιβάλλον και ελέγχεται αποτελεσµατικά η συµπεριφορά των επισκεπτών, µε βάση ειδικούς Κανονισµούς που θεσπίζονται για τον σκοπό αυτό. Είναι αναγκαία εποµένως η συνεργασία του Φορέα µε τους 29

36 φορείς που έχουν αναπτύξει τέτοιους χώρους µέσα στο Πάρκο, ώστε να αποφεύγονται τυχόν αρνητικές συνέπειες από τη λειτουργία τους. Η οργάνωση χώρων κατασκήνωσης, µπορεί να γίνει και από τον Φορέα του Πάρκου, σε δηµόσιες εκτάσεις που παραχωρούνται ή µισθώνονται από τον Φορέα ή σε ιδιωτικές εκτάσεις που ενοικιάζονται, µε βάση το άρθρο 15 παρ. 2θ του Ν. 2742/1999. Εν συνεχεία, η λειτουργία τους µπορεί να ανατίθεται στους ΟΤΑ ή άλλο κατάλληλο φορέα της περιοχής, σε πολιτιστικούς ή περιβαλλοντικούς συλλόγους ή ακόµα και σε σχολεία ή άλλους µη κερδοσκοπικούς φορείς, µε προγραµµατικές συµβάσεις ή συµφωνίες και αντίστοιχο κανονισµό λειτουργίας. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, για τους χώρους υπαίθριας αναψυχής, σε τέτοιους χώρους µπορεί να θεσπίζεται εισιτήριο εισόδου (υπάρχει σχετική νοµοθεσία για τον σκοπό αυτό), ώστε να υπάρχουν τα αναγκαία έσοδα για τη συντήρηση λειτουργία και εξυπηρέτηση των επισκεπτών, καθώς και για τη διαχείριση του Πάρκου γενικότερα. Όσον αφορά την προώθηση, σε θαλάσσιες και χερσαίες περιοχές του Πάρκου, ερασιτεχνικών, αθλητικών και άλλων υπαίθριων δραστηριοτήτων για τις οποίες είναι γνωστή η ευρύτερη περιοχή, είναι ανάγκη να τονιστούν τα εξής: Ορισµένες ερασιτεχνικές δραστηριότητες που σχετίζονται µε τη φύση, όπως η φωτογράφιση, η σπουδή φυσικής ιστορίας, η παρατήρηση πτηνών, κλπ., θα πρέπει να διευκολύνονται από τον Φορέα, αφού συµβάλλουν στην ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση για τις ιδιαίτερες αξίες του Πάρκου. Για την προώθηση µέσα στο Πάρκο ορισµένων αθλητικών και άλλων δραστηριοτήτων που χρειάζονται κατά κανόνα ειδικούς χώρους και κατάλληλο εξοπλισµό για να πραγµατοποιηθούν και προκαλούν συνήθως έντονες συγκινήσεις στους συµµετέχοντες σ αυτές, είναι αναγκαία η συνεχής και στενή συνεργασία του Φορέα µε τους φορείς που προωθούν και λειτουργούν τις δραστηριότητες αυτές στην περιοχή του Πάρκου. Τέτοιες δραστηριότητες, για τις οποίες είναι επίσης γνωστή η περιοχή του Πάρκου και ενδιαφέρουν ιδιαίτερα ορισµένες κατηγορίες επισκεπτών, είναι για παράδειγµα: ιππασία, ανεµοπτερισµός, mountain bike, canoe-kayak, rafting, beach volley, beach soccer. Η προώθηση των δραστηριοτήτων αυτών µέσα στο Πάρκο, µπορεί να συµβιβαστεί µε την οικοτουριστική ανάδειξή του, όταν αποδέχονται τις βασικές αρχές διατήρησης του χαρακτήρα και της υπόστασης του Πάρκου ως φυσικής προστατευόµενης περιοχής, δεν εµποδίζουν άλλες δραστηριότητες απλής γνωριµίας και απόλαυσης της φύσης και είναι ελεγχόµενες (µε ειδικό Κανονισµό), ιδίως όσον αφορά τη συχνότητα και τον αριθµό τέτοιων επισκέψεων, ώστε να µπορούν να γίνουν αποδεκτές ως µια ειδική µορφή ξενάγησης στη φύση, που αποσκοπεί επίσης στην εκτίµηση και την απόλαυση φυσικών αξιών. Πρέπει να εξασφαλιστεί ότι οι δραστηριότητες, αυτές ασκούνται µε τρόπο που εξυπηρετεί την προσέλκυση επισκεπτών στην περιοχή και την οικοτουριστική ανάδειξή της, αλλά δεν δηµιουργούν προβλήµατα στη διατήρηση των ιδιαίτερων αξιών του Πάρκου. 4.5 Έρευνα αγοράς Η γνώση της αγοράς όσον αφορά τη µελλοντική ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών που προσφέρει ένα ΕΠ αποκτάει όλο και µεγαλύτερη σηµασία, δεδοµένου ότι πάνω στα συµπεράσµατά της πρέπει να βασίζονται οι σχεδιασµοί και οι αποφάσεις διαχείρισης επισκεπτών, αλλά και του ΕΠ συνολικότερα. Η καταγραφή επισκεπτών που προτείνεται στο κεφάλαιο 3.2 µπορεί να δώσει την υπάρχουσα/ τρέχουσα ζήτηση και µελλοντικά, δηλαδή µετά από παρατηρήσεις αρκετών ετών και τη δηµιουργία χρονικών σειρών, να δώσει και τη δυνατότητα προβλέψεων από τις διαµορφούµενες τάσεις ως προς κρίσιµες παραµέτρους όπως, ο αριθµός επισκεπτών, η συχνότητα επίσκεψης, οι µεταβολές στις απαιτήσεις και ανάγκες των επισκεπτών κλπ. Η έρευνα αυτή πρέπει όµως να συµπληρώνεται και από εκτιµήσεις όσον αφορά τις υπάρχουσες τάσεις του τουρισµού σε γενικότερο περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, δεδοµένου ότι αυτές είναι που διαµορφώνουν το περιβάλλον και το δυναµικό που τροφοδοτεί τον τουρισµό στο Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. 30

37 Για τον σκοπό αυτό µπορούν να αξιοποιούνται τα δεδοµένα του τουρισµού, όπως αυτά καταγράφονται σε τακτά χρονικά διαστήµατα από τη Στατιστική Υπηρεσία του Κράτους, µε έµφαση στις αφίξεις και διανυκτερεύσεις που πραγµατοποιούνται σε τοπικό (κατά δηµοτικά ιαµερίσµατα), σε νοµαρχιακό και σε περιφερειακό επίπεδο. Ως υπόδειγµα µπορούν να αξιοποιούνται οι αναλύσεις και οι εκτιµήσεις που πραγµατοποιήθηκαν στα πλαίσια των Παραδοτέων 1 και 8 του παρόντος έργου. Ειδικές µελέτες που αξιοποιούν τα παραπάνω και εµβαθύνουν στα ζητήµατα τουρισµού µπορούν επίσης να εκπονούνται, από τον Φορέα του ΕΠ ή και τρίτους, προκειµένου να γίνονται εκτιµήσεις για τη µελλοντική ζήτηση συνολικότερα στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, αλλά και ειδικότερα στην περιοχή του ΕΠ. Ειδική έρευνα πρέπει να διενεργηθεί σχετικά µε τον θαλάσσιο τουρισµό που παρατηρείται στην περιοχή της Θάσου και Καβάλας, προκειµένου να διερευνηθεί η δυνατότητα προσέλκυσης τµήµατος των τουριστών αυτών για επίσκεψη στο ΕΠ. Για αυτόν τον σκοπό κρίνονται καταρχάς αναγκαία η εκπόνηση ειδικής έρευνας που να περιλαµβάνει τα ακόλουθα: * ιερεύνηση της πρόθεσης ή προθυµίας των τουριστών για διεύρυνση ενδιαφερόντων και σύνδεση του θερινών τους διακοπών µε επισκέψεις στο ΕΠ. * ιερεύνηση της πρόθεσης και του ενδιαφέροντος των επιχειρηµατιών τουρισµού, που διαχειρίζονται τα ζητήµατα του θαλάσσιου τουρισµού στην περιοχή Καβάλας Θάσου, να προωθήσουν τους εν λόγω τουρίστες στην περιοχή του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. * ιερεύνηση των προϋποθέσεων, των προβληµάτων µε τα οποία συνδέεται µια τέτοια προσπάθειας, καθώς και των µελλοντικών προοπτικών που µπορούν να δηµιουργηθούν τόσο για το ΕΠ όσο και την τοπική οικονοµία και κοινωνία συνολικότερα. 4.6 ηµόσιες σχέσεις και προώθηση εθελοντισµού ηµόσιες σχέσεις. Η παρουσία στελεχών του Φορέα σε εκδηλώσεις των τοπικών αρχών και των παραγωγικών φορέων, οι δηµοσιεύσεις και οι ανακοινώσεις που διενεργεί ο Φορέας και οι παρεµβάσεις του στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, αποτελούν όλα αυτά ένα καλό πλαίσιο δηµοσίων σχέσεων που κρίνεται αναγκαίο να συνεχιστεί και στο µέλλον. Εκείνο όµως που πρέπει να βελτιωθεί είναι οι σχέσεις του Φορέα µε τους παραγωγικούς/ τουριστικούς φορείς. Για την προώθηση του οικολογικού τουρισµού είναι αναγκαία η συνεργασία του Φορέα µε τους τουριστικούς φορείς προκειµένου να συνδυαστούν οι µορφές τουρισµού που προωθούν οι ίδιοι (πολιτιστικός και θαλάσσιος), να συνδυαστούν µε οικολογικού ενδιαφέροντος επισκέψεις προς αµοιβαίο όφελος τόσο του τουρισµού (διεύρυνση ενδιαφερόντων) όσοι και του Φορέα του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. (αύξηση της επισκεψιµότητας και ουσιαστικότερος έλεγχος επισκεπτών µε ποικίλα ενδιαφέροντα). Προώθηση εθελοντισµού. Ο εθελοντισµός αποτελεί στην περίπτωση των Εθνικών Πάρκων έναν πολύ χρήσιµο θεσµό που µπορεί να συνεισφέρει τα µέγιστα στην επίτευξη των στόχων διαχείρισης του ΕΠ, ανεξάρτητα από το αν αυτοί αναφέρονται στην προστασία ή την παροχή υπηρεσιών προς τους πολίτες. Ιδιαίτερα χρήσιµος µπορεί να είναι ο εθελοντισµός προς τις ακόλουθες κατευθύνσεις - Ενηµέρωση και προβολή - Περιβαλλοντική εκπαίδευση και ξενάγηση σχολίων - Ξενάγηση επισκεπτών - Παρακολούθηση / εποπτεία Για την οργάνωση εθελοντισµού µπορούν να αξιοποιηθούν υφιστάµενες οµάδες που λειτουργούν στον χώρο του ΕΠ, όπως π.χ. οι εθελοντές δασοπυρόσβεσης και οι οικολογικές οµάδες ή ενώσεις της περιοχής. 31

38 Νέες οµάδες µπορούν επίσης να συσταθούν µε πρωτοβουλία του Φορέα και να οργανωθούν κατάλληλα, ώστε είναι σε θέση µε συνέπεια να συνδράµουν στο έργο του Φορέα, αφού βεβαίως ενηµερωθούν, εκπαιδευτούν και εξοπλιστούν µε τα κατάλληλα µέσα (επικοινωνίας, διακίνησης κλπ). 4.7 ιαδικασία σχεδιασµού και λογιστικό σύστηµα Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται τεχνικά και οργανωτικά ζητήµατα που έχουν να κάνουν µε την εφαρµογή, εκ µέρους του Φορέα ιαχείρισης του ΕΠ, µιας σύγχρονης διαδικασίας σχεδιασµού και ενός αποτελεσµατικού λογιστικού συστήµατος και τα οποία αποτελούν προϋπόθεση για µια ουσιαστική και αποδοτική διαχείριση των επισκεπτών του ΕΠ. ιαδικασίες σχεδιασµού: Η διαχείριση επισκεπτών, ως έννοια αλλά και ως δράση, περιλαµβάνει όλες εκείνες τις αποφάσεις και ενέργειες που έχουν να κάνουν µε την υποδοχή και διακίνηση επισκεπτών εντός του ΕΠ. Αποτελεί δε ένα σύνολο ενεργειών του Φορέα του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., οι οποίες πρέπει να κατευθύνονται από συγκεκριµένους στόχους και να διέπονται από συγκεκριµένες αρχές. Οι στόχοι στη συγκεκριµένη περίπτωση οριοθετούνται από τη Νοµοθεσία που διέπει το ΕΠ και ιδιαίτερα από την ΚΥΑ 44549/2008 (ΦΕΚ 497) µε την οποία ιδρύθηκε το ΕΠ, όπου ως στόχος ίδρυσης του ΕΠ ορίζει «Την προστασία, διατήρηση και διαχείριση της φύσης και του τοπίου, ως φυσικής κληρονοµιάς και πολύτιµου εθνικού φυσικού πόρου», και τον Νόµο 2742/ΦΕΚ 207/Α/ ) που ορίζει τις αρµοδιότητες των Φορέων διαχείρισης ΕΠ, όσον αφορά την προώθηση του οικοτουρισµού εντός του ΕΠ, οι οποίες προβλέπουν µεταξύ άλλων: - Κατάρτιση µελετών και ερευνών, καθώς και η εκτέλεση τεχνικών ή άλλων έργων, τα οποία είναι απαραίτητα εκτός των άλλων (προστασία, διατήρηση, αποκατάσταση) και για την ανάδειξη των προστατευόµενων αντικειµένων που εµπίπτουν στην περιοχή ευθύνης του. - Ενηµέρωση, εκπαίδευση και κατάρτιση του πληθυσµού. - Προώθηση, υποστήριξη, οργάνωση και εφαρµογή οικοτουριστικών προγραµµάτων, έκδοση αδειών ξενάγησης και χορήγηση αδειών επιστηµονικής έρευνας. Αναφορικά µε τις αρχές που πρέπει να διέπουν τη διαδικασία διαχείρισης των επισκεπτών πρέπει να κατανοηθούν δυο διατάσεις της διαδικασίας αυτής, α) η περιβαλλοντική, ό,τι δηλαδή έχει να κάνει µε διαχείριση φυσικών πόρων προς ικανοποίηση συγκεκριµένων ανθρώπινων αναγκών και β) η οικονοµική, δεδοµένου ότι σε κάθε περίπτωση πρέπει να διατεθούν πόροι (οικονοµικοί) για να επιτευχθεί ένα συγκεκριµένο αποτέλεσµα (προϊόν), ανεξάρτητα από το αν αυτό αποτιµάται ή όχι σε χρηµατοοικονοµικούς όρους. Οι δυο αυτές διαπιστώσεις οδηγούν και σε δυο βασικές αρχές, δηλαδή την «αειφορία», που ως έννοια είναι ταυτόσηµη µε τη διατήρηση των φυσικών αξιών του ΕΠ, αλλά και τη βιώσιµη ανάπτυξη, και την «οικονοµικότητα», δηλαδή τη συνειδητή προσπάθεια για διαρκή έλεγχο και βελτίωση της σχέσης µεταξύ των διατιθέµενων µέσων και του αποτελέσµατος. Για να τηρηθούν όλα αυτά θα πρέπει και η διαχείριση των επισκεπτών, όπως ορίστηκε παραπάνω να ακολουθεί την κλασική διαδικασία σχεδιασµού και λήψης αποφάσεων που χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα βήµατα (Σχ. 2): 1 ο Σχεδιασµός και λήψη µέσο και µακροπρόθεσµων αποφάσεων 2 ο Εφαρµογή/ υλοποίηση δράσεων και 3 ο Παρακολούθηση/έλεγχος και απολογισµός 32

39 Σχήµα 2: Η διαδικασία διαχείρισης του ΕΠ και των επισκεπτών του Φορέα ιαχείρισης Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Τα βήµατα αυτά, ως ενιαία διαδικασία διοίκησης διαχείρισης του ΕΠ και ανεξάρτητη από την κατηγορία τουριστών, συγκεκριµενοποιούνται όσον αφορά τον τουρισµό - οικοτουρισµό στο ΕΠ ως ακολούθως: 1 ο Βήµα: Σχεδιασµός δραστηριοτήτων τουρισµού- οικοτουρισµού Στο βήµα αυτό λαµβάνονται αποφάσεις για µια σειρά ζητήµατα που έχουν να κάνουν: µε τις κατηγορίες και οµάδες τουρισµού που µπορούν και πρέπει να δραστηριοποιούνται στο χώρο του ΕΠ καθώς και τις προϋποθέσεις εισόδου σ αυτό (εισιτήρια κλπ) µε τον χώρο και τον τρόπο άσκησης της δραστηριότητας, τους περιορισµούς (χωρικούς, τεχνικούς και χρονικούς) και εν γένει τους κανόνες άσκησης της δραστηριότητας µε τα αναγκαία έργα και δράσεις που πρέπει υλοποιούνται και οδηγούν στην εξυπηρέτηση των επισκεπτών, στα πλαίσια µιας αβλαβούς για το φυσικό περιβάλλον άσκησης της δραστηριότητάς τους. Οι αποφάσεις αυτές πρέπει να καταγράφονται και να καταχωρούνται σε έντυπα για να λειτουργούν στη συνέχεια ως οδηγός για τη παραπέρα άσκηση της δραστηριότητας διαχείρισης. Βασικά εργαλεία γι αυτό αποτελούν: Ο κανονισµός λειτουργίας του Φορέα, ο οποίος πρέπει να εστιάζει κυρίως σε αποφάσεις που έχουν διάρκεια (µακροπρόθεσµες αποφάσεις) και Το διαχειριστικό σχέδιο του Φορέα, το οποίο πρέπει να τηρεί τις κατευθύνσεις του κανονισµού λειτουργίας και να περιλαµβάνει το σύνολο των έργων και ενεργειών που ο Φορέας πρέπει να εκτελέσει σε συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα (2 έως 5 ετών). Ο ετήσιος προγραµµατισµός έργων και δράσεων, καθώς και η κατάρτιση µελετών εφαρµογής µπορούν εντάσσονται στον σχεδιασµό του Φορέα, αλλά µπορούν να αποτελούν και κοµµάτι της επόµενης φάσης της εφαρµογής. 2 ο Βήµα: Εφαρµογή/ υλοποίηση δράσεων 33

40 Το βήµα αυτό περιλαµβάνει την υλοποίηση (στη διάρκεια ενός έτους) του συνόλου των δράσεων που προβλέπονται στο διαχειριστικό σχέδιο του Φορέα και αφορούν βεβαίως τον τουρισµό - οικοτουρισµό στην περιοχή του ΕΠ. Ένας κατάλογος δράσεων, σύµφωνα µε τη µέχρι τώρα λειτουργία του Φορέα, αλλά και τις ανάγκες που καταγράφηκαν στα πλαίσια του παρόντος έργου, µπορεί να περιλαµβάνει τα ακόλουθα: - Καταγραφή και ανάδειξη αξιών που µπορούν να αποτελέσουν πόλους έλξης επισκεπτών - Προβολή - ηµόσιες σχέσεις - Χορήγηση αδειών εισόδου - Υποδοχή καταγραφή (ΚΕ µε ΗΕ και εξωτερικά µε αντίστοιχα έντυπα) - Ενηµέρωση - Καθοδήγηση, συνοδεία, υποστήριξη (GPS κλπ) - Επόπτευση προστασία - Προώθηση εθελοντισµού - Παροχή υπηρεσιών στους πολίτες και υποστήριξη παραγωγικών φορέων τουριστικού ενδιαφέροντος - Εκτέλεση έργων υποδοχής και εξυπηρέτησης των επισκεπτών, όπως κέντρα ενηµέρωσης, διαδροµές περιήγησης, οργανωµένες εγκαταστάσεις αναψυχής, περιβαλλοντικά µονοπάτια, ποδηλατικές διαδροµές, παρατηρητήρια άγριας ζωής και θέσεις θέας, πινακίδες ενηµέρωσης, σύστηµα καθαριότητας, πάρκα παιδικής χαράς, ψεκασµοί για κουνούπια Γ. Παρακολούθηση/έλεγχος και απολογισµός Ο Φορέας ιαχείρισης, συνιστά, αν και αυτό υπονοείται αλλά δεν αποσαφηνίζεται από τη Νοµοθεσία, µια οικονοµική µονάδα δηµοσίου ενδιαφέροντος µε στόχο την προστασία του ΕΠ και την παροχή υπηρεσιών προς τους πολίτες. Ως οικονοµική µονάδα, χρηµατοδοτείται (προς το παρόν από το κράτος και από ευρωπαϊκά κονδύλια), καταναλίσκει οικονοµικούς πόρους για να παράγει ένα συγκεκριµένο αποτέλεσµα. Κατά συνέπεια, πρέπει, όπως κάθε οικονοµική µονάδα, να ακολουθεί κανόνες οικονοµίας και να διατηρεί ένα λογιστικό σύστηµα που του επιτρέπει την παρακολούθηση εισροών και εκροών σε τακτική και ετήσια βάση. Στο λογιστικό αυτό σύστηµα πρέπει να καταγράφονται εισροές και εκροές που αφορούν, εκτός των άλλων, και τη διαχείριση των επισκεπτών, όπως αυτή ως έννοια και περιεχόµενο οριοθετήθηκε. Με τον τρόπο αυτόν καθίσταται δυνατή η παρακολούθηση των αποτελεσµάτων και η βελτίωση της απόδοσης και της οικονοµικότητας της µονάδας. Στις εισροές (inputs) θα πρέπει να καταχωρούνται οι πόροι (οικονοµικοί και µη) και προσωπικό (ανθρωποώρες) που δαπανώνται για τη διαχείριση των επισκεπτών, ενώ στα αποτελέσµατα (outputs), στοιχεία που ποσοτικοποιούν την απόδοση του Φορέα, όπως: o αριθµός και διάρκεια παραµονής των επισκεπτών στο ΕΠ η ποιότητα, τα µέσα από ο βαθµός ικανοποίησης των επισκεπτών, οι παρεχόµενες υπηρεσίες προς τους πολίτες (αριθµός και έκταση ενεργειών/ πράξεων κλπ.) Η καταγραφή και δηµοσιοποίηση των αποτελεσµάτων αυτών µπορεί και πρέπει να γίνεται µε τα µέσα και εργαλεία που χρησιµοποιεί ήδη ο Φορέας, όπως είναι: - Τα πεπραγµένα, όµως σε µια νέα µορφή, ώστε να είναι εφικτή η αντιστάθµιση εισροώνεκροών και η παρακολούθηση της εξέλιξης αυτών από χρόνο σε χρόνο, - οι διάφορες ανακοινώσεις για δράσεις και επιτεύγµατα και - η ιστοσελίδα, συµπληρωµατικά, για λόγους ενηµέρωσης και διαφάνειας Είναι θετικό ότι ο Φορέας του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. ενεργεί ήδη προς την κατεύθυνση αυτή, πλην όµως χρειάζεται α) συνειδητοποίηση, ότι όλα αυτά έχουν οικονοµική διάσταση, β) 34

41 συστηµατοποίηση της όλης προσπάθειας και γ) οργάνωση της διοίκησης του Φορέα κατά τρόπο ώστε είναι εφικτή η εφαρµογή των διατυπωµένων, όπως παραπάνω, αναγκών. Εµπλεκόµενοι φορείς στη διαχείριση επισκεπτών. Αν και η διαδικασία διαχείρισης επισκεπτών που περιγράφηκε παραπάνω αφορά αποκλειστικά τον Φορέα του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. (Σχ. 2), εντούτοις στην υλοποίηση των διαφόρων δράσεων διαχείρισης εµπλέκονται και εξωτερικοί φορείς, όπως: Παραγωγικοί / τουριστικοί φορείς της περιοχής Κρατική ιοίκηση / Περιφέρεια ηµοτικές αρχές Λοιποί φορείς (Περιβαλλοντικές οργανώσεις κλπ) Η εµπλοκή τρίτων είναι καθοριστικής σηµασίας, ειδικά όταν πρόκειται για κατηγορίες τουριστών εκτός του οικολογικού τουρισµού, δηλαδή του σχολικού, του πολιτιστικού και του θαλάσσιου τουρισµού. Μια πρώτη προσέγγιση του ζητήµατος ευθυνών και αρµοδιότητας οργάνωσης της διαχείρισης επισκεπτών στο ΕΠ µας δίνει ο πίνακας που ακολουθεί (Πίν. 10). Πίνακας 10: Αρµοδιότητες και ευθύνες των εµπλεκόµενων φορέων στη διαχείριση επισκεπτών του ΕΠ Α. Σχεδιασµός Φορέας Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. ΟΤΑ Περιφέρεια/ ήµοι Παραγωγικοί φορείς Οικολογικός Ѵ (Ѵ) (Ѵ) Σχολικός Πολιτιστικός Θαλάσσιος Β. Υλοποίηση/ εφαρµογή (εντός του ΕΠ) Οικολογικός Σχολικός Ѵ Ѵ Πολιτιστικός (Ѵ) Ѵ Θαλάσσιος (Ѵ) Ѵ Γ. Έλεγχος παρακολούθηση Οικολογικός Σχολικός (Ѵ) Ѵ Πολιτιστικός (Ѵ) Ѵ Θαλάσσιος (Ѵ) Ѵ Ѵ: Ευθύνη υλοποίησης, (Ѵ): Συµπληρωµατική/ υποστηρικτική αρµοδιότητα Ѵ Ѵ Ѵ Ѵ Ѵ Ο σχολικός τουρισµός αποφασίζεται και οργανώνεται από τις ιευθύνσεις Βασικής/ Πρωτοβάθµιας και Μέσης/ ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης της Περιφέρειας, ενώ ο ρόλος του Φορέα του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., περιορίζεται α) στον προγραµµατισµό ειληµµένων αποφάσεων, που αφορούν επισκέψεις στο ΕΠ - και εφόσον του ζητηθεί, β) στην ενηµέρωση και την εξυπηρέτηση των µαθητών κατά την επίσκεψή τους στο ΕΠ και γ) στην καταγραφή και παρακολούθηση της δραστηριότητας επίσκεψης. 35

42 Ο πολιτιστικός τουρισµός σε όλες του τις µορφές που περιγράφηκαν παραπάνω αποφασίζεται και οργανώνεται εκτός Φορέα ΕΠ. Η αρµοδιότητα του Φορέα Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. είναι συµπληρωµατική και περιορίζεται σε ζητήµατα εφαρµογής στον βαθµό που η επίσκεψη των οµάδων αυτών συνδυάζεται µε οικολογικού ενδιαφέροντος ζητήµατα, οπότε τότε προκύπτει για τον Φορέα ζήτηµα ενηµέρωσης, καθοδήγησης, καταγραφής και παρακολούθησης. Ο θαλάσσιος τουρισµός οργανώνεται επίσης από κέντρα εκτός Φορέα, δηλαδή τις τουριστικές επιχειρήσεις που λειτουργούν στην ευρύτερη ΕΠ περιοχή και η αρµοδιότητα του Φορέα είναι και εδώ συµπληρωµατική και περιορίζεται στα ζητήµατα εφαρµογής στον βαθµό που η επίσκεψη των οµάδων αυτών συνδυάζεται µε οικολογικού ενδιαφέροντος θέµατα, οπότε και προκύπτει για τον Φορέα ζήτηµα ενηµέρωσης, καθοδήγησης, καταγραφής και παρακολούθησης. Περιορισµένη αρµοδιότητα για τον Φορέα ιαχείρισης του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. ανακύπτει επίσης κατά την εκτέλεση και διαχείριση υποδοµών εντός του ΕΠ, δεδοµένου ότι την αρµοδιότητα διαχείρισης των φυσικών πόρων του ΕΠ έχουν εκ του Νόµου άλλοι φορείς. Η εκτέλεση έργων π.χ. σε δάση και δασικές εκτάσεις είναι αρµοδιότητα του εκάστοτε ασαρχείου, οπότε ο Φορέας πρέπει να απευθυνθεί/ υποδείξει στις υπηρεσίες αυτές προκειµένου να εντάξουν αυτές στον προγραµµατισµό τους έργα που ο Φορέας προτείνει, ή να συνάψει προγραµµατικές συµβάσεις. 4.8 Αδειοδοτήσεις Αδειοδοτήσεις επισκεπτών. Η επίσκεψη στο Εθνικό Πάρκο είναι καταρχάς ελεύθερη για όλες τις κατηγορίες τουριστών που περιγράφηκαν παραπάνω (Κεφ. 2), εφόσον αυτή πραγµατοποιείται σύµφωνα µε τους ισχύοντες κανόνες και περιορισµούς που προβλέπονται στη σχετική νοµοθεσία (ΚΥΑ 44549/2008/ ΦΕΚ 497), καθώς και τις ρυθµίσεις των διαφόρων φορέων που έχουν την ευθύνη διαχείρισης των φυσικών πόρων της περιοχής ( ασική Υπηρεσία, Γεωργικές /νσεις και /νσεις Υδάτων κλπ). Πλην όµως, για λόγους προστασίας του ΕΠ κρίνεται αναγκαία ή έκδοση από τον Φορέα άδειας επίσκεψης στις ακόλουθες περιπτώσεις: - Στο υτικό ασόκτηµα στο έλτα του Νέστου - Στην αποικία µε τους ερωδιούς απέναντι από το Πόρτο Λάγος Σε έκδοση αδείας εισόδου µπορούν επίσης να υποχρεωθούν οι οµάδες επισκεπτών που εισέρχονται στο ΕΠ στο πλαίσιο οργανωµένης ξενάγησης (µε ή χωρίς τη ευθύνη του Φορέα), εξαιτίας της ανάγκης καταγραφής και παρακολούθησης των οµάδων αυτών. Αδειοδοτήσεις και θεσµικές ρυθµίσεις του Φορέα για άσκηση καθηκόντων του αναφορικά µε τη διαχείριση επισκεπτών. Οποιεσδήποτε πρωτοβουλίες του Φορέα για δραστηριότητες, επεµβάσεις ή έργα για τη διαχείριση του Πάρκου, που επηρεάζουν εκτάσεις ή αντικείµενα που καλύπτονται από ειδική νοµοθεσία (δασική νοµοθεσία, αγροτικός κώδικας, αλιευτική, λιµενική, αρχαιολογική, τουριστική, πολεοδοµική νοµοθεσία, κλπ) µπορούν να προωθηθούν µόνο µε την εφαρµογή της «καθ ύλην και κατά αντικείµενο ισχύουσας νοµοθεσίας». Σε κάθε περίπτωση είναι αναγκαία βέβαια η συνεργασία του Φορέα µε τους αρµόδιους (κατά περίπτωση) φορείς και υπηρεσίες για την προώθηση και υλοποίησή των δράσεων αυτών. Όσον αφορά τις επιτρεπόµενες χρήσεις και δραστηριότητες στην περιοχή του Πάρκου (όπως προσδιορίζονται από την κείµενη νοµοθεσία και κυρίως την ΚΥΑ) η αρµοδιότητα του Φορέα περιορίζεται στην παροχή γνωµοδοτήσεων προς τους αρµόδιους φορείς για την έγκρισή τους. Ο Φορέας του Πάρκου οφείλει στις περιπτώσεις αυτές, να γνωστοποιήσει και να υποδείξει στους καθ ύλην υπεύθυνους φορείς τις αναγκαίες προϋποθέσεις και όρους για την προστασία «της φύσης και του τοπίου» - των περιβαλλοντικών αξιών της περιοχής - σύµφωνα µε την ΚΥΑ χαρακτηρισµού του Πάρκου και την περιβαλλοντική νοµοθεσία, ώστε στις 36

43 προβλεπόµενες διαδικασίες έγκρισης ή αδειοδότησης από τους αρµόδιους φορείς, να περιληφθούν και οι περιβαλλοντικοί όροι που ισχύουν ή θα πρέπει να επιβληθούν λόγω του χαρακτηρισµού της περιοχής ως Εθνικού Πάρκου (µε ΚΥΑ). Στο πλαίσιο αυτό, έχει ανατεθεί επίσης στον Φορέα η παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρµογής, καθώς και η συνεπικουρία των αρµόδιων αρχών, στην εφαρµογή της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας. Συγκεκριµένη αρµοδιότητα για έκδοση αδειών από τον Φορέα του Πάρκου, προβλέπεται από την κείµενη νοµοθεσία για επιστηµονική έρευνα και ξενάγηση επισκεπτών, αν και υπάρχει µεγάλη ασάφεια για την εφαρµογή των σχετικών διατάξεων στην πράξη. Η αρµοδιότητα αυτή αναφέρεται στην παράγρ. 2 του άρθρου 15 του Ν. 2742/1999 (ΦΕΚ 207Α), η οποία όµως αφορά συγκεκριµένα τις περιοχές που κηρύχτηκαν µε Π και για τις οποίες υπάρχει επίσης Κανονισµός ιοίκησης και Λειτουργίας (µε όρους, προϋποθέσεις κλπ για κάθε σχετική δράση) που εκδίδεται σύµφωνα µε την παράγρ. 1 του άρθρου 16 του ως άνω νόµου. Οι προϋποθέσεις αυτές, ασφαλώς δεν ισχύουν στο Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Στην ΚΥΑ χαρακτηρισµού (44549/2008 ΦΕΚ 497 ) περιλήφθηκε σχετική διάταξη (µε το άρθρο 6) για την ανάλογη εφαρµογή της αρµοδιότητας αυτής στην περιοχή του Πάρκου. Υπάρχουν όµως οι εξής αδυναµίες: Ενώ προβλέπεται ότι ο Φορέας χορηγεί τις προβλεπόµενες άδειες για επιστηµονική έρευνα και ξενάγηση (παράγρ. α, β), στο ίδιο άρθρο στην παράγρ. γ, συνεχίζουν να εκδίδονται άδειες ξενάγησης και έρευνας µε τις κείµενες διατάξεις. Επίσης, στην παράγρ. β του ίδιου άρθρου 6, καθορίζεται ότι το περιεχόµενο των αδειών, καθώς και οι όροι, προϋποθέσεις και διαδικασίες έκδοσης αδειών, ορίζονται στον αντίστοιχο Κανονισµό ιοίκησης και Λειτουργίας. Είναι αµφίβολο όµως αν µπορεί πράγµατι να εκδοθεί ισχυρός και έγκυρος ως άνω Κανονισµός που θα καθορίζει όρους και προϋποθέσεις για το Πάρκο, που έχει χαρακτηριστεί µε ΚΥΑ και δεν έχει κηρυχτεί µε Π. Όλα αυτά υποδεικνύουν ότι θα πρέπει να υπάρξει νέα θεσµική κατοχύρωση του συνόλου των ρυθµίσεων της ΚΥΑ (44549/2008/ ΦΕΚ 497) µε την έκδοση σχετικού Π, ώστε οι προβλεπόµενες ρυθµίσεις να µπορούν να εφαρµοστούν και να ελεγχθούν µε βεβαιότητα. Στο Προεδρικό αυτό ιάταγµα µπορεί και πρέπει, αναφορικά µε τη διαχείριση επισκεπτών, να ρυθµιστούν επιµέρους ζητήµατα, όπως είναι η αρµοδιότητα Φορέα σε σχέση µε: Τον υποχρεωτικό έλεγχο και καταγραφή επισκεπτών Την ξενάγηση και µεταφορά επισκεπτών µε ίδια µέσα τόσο στο χερσαίο όσο και στο θαλάσσιο και λιµναίο τµήµα του ΕΠ. Την είσπραξη οποιασδήποτε µορφής τελών για είσοδο επισκεπτών στο ΕΠ ή και για παροχή υπηρεσιών οικοτουρισµού προς τους επισκέπτες του ΕΠ. Την εκτέλεση έργων προβολής και ανάδειξης αξιών ή και έργων υποδοχής και εξυπηρέτησης επισκεπτών. Τη σύναψη προγραµµατικών συµβάσεων για εκτέλεση έργων διαχείρισης επισκεπτών όταν η αντίστοιχη δράση εµπίπτει στην αρµοδιότητα άλλων φορέων. Με την έκδοση Π µπορεί ακολούθως να συνταχθεί και ο κανονισµός λειτουργίας του ΕΠ, όπου σηµαντικές ρυθµίσεις που αφορούν τη διαχείριση των επισκεπτών µπορούν να επίσης συµπεριληφθούν, όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο 4.3 του παρόντος κειµένου. Πρωτοβουλίες και µνηµόνια συνεργασίας. Παρά την εγγενή δυσκολία που αντιµετωπίζει ο Φορέας εξαιτίας των εκκρεµοτήτων της Νοµοθεσίας µπορούν να αναπτυχθούν πρωτοβουλίες συνεργασίας του Φορέα µε άλλους φορείς, τόσο του δηµοσίου όσο και του ιδιωτικού τοµέα, για προώθηση στην πράξη των οικοτουριστικών δραστηριοτήτων. Η επίσκεψη για παράδειγµα τουριστών, µε η χωρίς συνοδεία εκ µέρους του Φορέα, σε περιοχές όπου δραστηριοποιούνται και διαχειρίζονται άλλοι φορείς, όπως είναι οι 37

44 αρχαιολολογικοί χώροι (π.χ. Παραποτάµιο δάσος εντός του αρχαιολογικού χώρου Αναστασιούπολης), τα περιβαλλοντικά πάρκα (δασική υπηρεσία), οι λιµνοθάλασσες, όπου δραστηριοποιούνται οι ιχθυοκαλλιεργητές και άλλοι, µπορεί να επιτευχθεί µετά από σύναψη ειδικών συµφωνιών µε τους φορείς αυτούς, οι οποίες, είτε τη µορφή προγραµµατικών συµβάσεων, εφόσον η νοµοθεσία το προβλέπει, είτε και µε τη µορφή Μνηµονίων συνεργασίας, να εξασφαλίζουν τη δυνατότητα προώθησης των εν λόγω οικοτουριστικών δράσεων. Αντίστοιχα µνηµόνια συνεργασίας µπορούν να συναφθούν και µε τους τουριστικούς φορείς (επιχειρήσεις και επιµελητήρια) της περιοχής, καθώς και µε την ΕΛΣΤΑΤ, προκειµένου να υπάρχει διαρκής και απρόσκοπτη ροή πληροφοριών για τον τουρισµό της ευρύτερης του ΕΠ περιοχής. 38

45 5. ΒΑΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ Το σύνολο των δεδοµένων που συλλέγονται από τα φύλλα καταγραφής επισκεπτών (ΦΚΕ) και τα δελτία δειγµατοληπτικής απογραφής ( Ε), καταχωρούνται σto σύστηµα βάσεων δεδοµένων που αναπτύχθηκε ειδικά για τον σκοπό αυτόν. Η τεχνολογία του συστήµατος βασίζεται στη σχεσιακή βάση δεδοµένων MS-Access της Microsoft. Η συγκεκριµένη τεχνολογία παρουσιάζει σηµαντικά πλεονεκτήµατα µεταξύ των οποίων είναι: η δυνατότητα πρόσβασης τόσο στους πίνακες όσο και στα στοιχεία διεπαφής µε δυνατότητες προσθήκης και τροποποίησης η εύκολη εξαγωγή και εισαγωγή δεδοµένων η υποστήριξη ολοκλήρωσης µε τρίτα συστήµατα η χαµηλή καµπύλη εκµάθησης για την περαιτέρω παραµετροποίηση η φιλικότητα προς το χρήστη Η δοµή της εφαρµογής περιλαµβάνει πίνακες (tables) όπου καταχωρούνται τα πρωτογενή δεδοµένα, ερωτήµατα (queries) για τη δυναµική δηµιουργία υποσυνόλων δεδοµένων, φόρµες (forms) µέσω των οποίων επιτυγχάνεται το µεγαλύτερο µέρος της διάδρασης µε το χρήστη και αναφορές (reports) για την παρουσίαση αποτελεσµάτων. Μενού επιλογών Κατά την εκκίνηση της εφαρµογής, γίνεται απόκρυψη των δοµικών στοιχείων της εφαρµογής και προβάλλεται το µενού επιλογών του χρήστη (Σχ. 3). Σχήµα 3: Το βασικό µενού επιλογών του προγράµµατος Ο χρήστης µέσα από το µενού αυτό µπορεί να επιλέξει τρεις εφαρµογές: ιαχείριση εδοµένων Στατιστικά και Πληροφορίες 39

46 Η διαχείριση δεδοµένων περιλαµβάνει τις εξής επιλογές: Την καταχώρηση πληροφοριών στο σύστηµα Την προβολή των δεδοµένων Την επεξεργασία δεδοµένων Την εξαγωγή σε xls Την εκτύπωση δεδοµένων Η λειτουργίες αυτές διαχείρισης πληροφοριών επαναλαµβάνονται (και τρέχουν χωριστά) για τα δυο συστήµατα καταγραφής επισκεπτών - Την καταγραφή µέσω των ΦΚΕ (Φύλλα Καταγραφής Επισκεπτών) και - Την καταγραφή µέσων των Ε ( ελτία ειγµατοληψίας Επισκεπτών). Οι φόρµες καταχώρησης δεδοµένων (βλέπε Σχήµατα 4 και 5) ακολουθούν τα έντυπα απογραφής (ΦΚΕ και Ε), όπως αυτά έχουν προετοιµαστεί στην παρούσα µελέτη και καταχωρούνται στα Παραρτήµατα Ι και ΙΙ (για τις δυο µορφές καταγραφής επισκεπτών). Οι φόρµες αυτές αποτελούν τον µοναδικό τρόπο εισροής δεδοµένων στην εφαρµογή. Κατά την έναρξη καταχώρισης, γίνεται επιλογή της κατηγορίας επισκεπτών στις οποίες αναφέρεται το κάθε δελτίο και η συµπλήρωση των λοιπών προκαταρκτικών πληροφοριών (Υπεύθυνος καταχώρησης, ηµεροµηνία, αα δελτίου και τοποθεσία όπου έγινε η καταγραφή). Στη συνέχεια συµπληρώνονται τα πεδία των ερωτηµατολογίων τα οποία έχουν τις εξής πιθανές µορφές: Λίστες µε προκαθορισµένες τιµές Λίστες µε προκαθορισµένες τιµές και δυνατότητα συµπλήρωσης τιµών Πεδία κειµένου Αριθµητικά πεδία Πεδία ναι/όχι Σχήµα 4: Φόρµα καταχώρησης πληροφοριών σύµφωνα µε το ΦΚΕ (Φύλλο καταγραφής επισκεπτών) (απόσπασµα) 40

47 Σχήµα 5: Φόρµα καταχώρησης πληροφοριών σύµφωνα µε το Ε ( ελτίο δειγµατοληψίας επισκεπτών) Η προβολή έχει την έννοια της επισκόπησης των διαφόρων εγγραφών. Η επεξεργασία δεδοµένων προβλέφθηκε ως διαδικασία διόρθωσης καταχωρηµένων ήδη πληροφοριών και µάλιστα µε διαδικασίες πρωτοκόλλου και µε κωδικούς ώστε να µην αλλοιώνονται τα δεδοµένα από µη αρµόδιους. H «εξαγωγή σε xls» περιλαµβάνει τη δηµιουργία νέων αρχείων και εξαγωγή όλων των δεδοµένων που έχουν καταχωρηθεί στο σύστηµα σε (εύκολα) επεξεργάσιµη µορφή, εξασφαλίζοντας έτσι τη δυνατότητα επεξεργασίας του συνόλου των δεδοµένων προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Η εκτύπωση εξυπηρετεί τη διαδικασία εκτύπωσης κάθε δελτίου χωριστά (βλέπε σχήµατα 6 και 7) 41

48 Σχήµα 6: Φόρµα εκτύπωσης των καταχωρηθέντων πληροφοριών στα ΦΚΕ Σχήµα 7: Φόρµα εκτύπωσης των καταχωρηθέντων πληροφοριών στα Ε 42

49 Στατιστικά. Με την επιλογή αυτή (Σχήµα 8) δίνεται η δυνατότητα επεξεργασίας των πληροφοριών που περιέχει η βάση δεδοµένων προς τις ακόλουθες κατευθύνσεις: Αριθµός επισκεπτών κατά κατηγορία επισκεπτών Επισκέπτες δειγµατοληπτικής απογραφής Επισκεψιµότητα του/ των ΚΠ κατ έτος Τρόπος επίσκεψης Ενδιαφέροντα επισκεπτών ιάρθρωση ηλικιών κατά φύλο Εθνικότητα κατά κατηγορία τουρισµού Περιοχή προέλευσης µαθητών κατά βαθµίδα Σχήµα 8: Επιλογές για έκδοση και εκτύπωση στατιστικών Η βασική επεξεργασία των δεδοµένων γίνεται µέσω της λειτουργίας των ερωτηµάτων (queries). Τα ερωτήµατα αποτελούν προβολή των δεδοµένων που υπάρχουν στη βάση έπειτα από την εφαρµογή φίλτρων, οµαδοποιήσεων και ταξινοµήσεων. Το κύριο φίλτρο που εφαρµόζεται αφορά στο ηµερολογιακό διάστηµα βάσει του οποίου θα επιλεχθεί το υποσύνολο των δεδοµένων. Στη συνέχεια ακολουθεί οµαδοποίηση βάσει του επιθυµητού πεδίου του ερωτηµατολογίου. Ως αποτέλεσµα της παραπάνω επεξεργασίας εξάγεται η καταµέτρηση επισκεπτών για συγκεκριµένο ηµερολογιακό διάστηµα και χαρακτηριστικό (π.χ. αριθµός επισκεπτών ανά ηλικιακή κλάση). Η επεξεργασία προβάλλεται στον χρήστη σε µορφή αναφοράς. Η έκδοση των ως άνω στατιστικών ακολουθεί την εξής διαδικασία: Αριθµός επισκεπτών κατά κατηγορία επισκεπτών: Αφορά τις κατηγορίες (Α, Β, Γ και ) των επισκεπτών των Κέντρων Πληροφόρησης και υπολογίζεται για µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο µε (µε βάση τις καταχωρήσεις στα ΦΚΕ και την ακόλουθη διαδικασία Α. Επισκέπτες ΚΠ (µεµονωµένοι) (Ν Α) : Ο συνολικός αριθµός των καταχωρήσεων στα ΦΚΕ που έγιναν στην κατηγορία αυτή (Α). Β. Επισκέπτης ΚΠ/ µέλη οργανωµένης οµάδας (ΝΒ): Το άθροισµα του συνολικού αριθµού επισκεπτών που καταχωρήθηκαν στη ερώτηση 16 των ΦΚΕ. Γ. Επισκέπτης ειδικών ενδιαφερόντων (ΝΓ): Ο συνολικός αριθµός των καταχωρήσεων/ εγγραφών ΦΚΕ που έγιναν στην κατηγορία αυτή (Γ). 43

50 . Επισκέπτες Σχολείων (Ν )=(Ν ΣΧ)+(Ν ΜΑ) Αριθµός σχολείων (Ν ΣΧ): Ο αριθµός των καταχωρήσεων (εγγραφών) που έγιναν στην ερώτηση 15 των ΦΚΕ Συνολικός αριθµός µαθητών (Ν ΜΑ): Το άθροισµα του πλήθους µαθητών που καταχωρήθηκαν στην ερώτηση 15 (πλήθος µαθητών) των ΦΚΕ Σύνολο επισκεπτών ΚΠ (Ν ΚΠ): Το άθροισµα όλων των προηγούµενων (Ν ΚΠ = Ν Α + Ν Β + Ν Γ + Ν ) (βλέπε παράδειγµα στο σχήµα 9. Σχήµα 9: Αριθµός επισκεπτών κατά κατηγορία επισκεπτών του/ των ΚΠ Επισκέπτες δειγµατοληπτικής απογραφής: Αφορά τον αριθµό των επισκεπτών των κατηγοριών Ε1 και Ε2, που απογράφονται µε διαδικασίες δειγµατοληψίας µέσω των Ε. Υπολογίζεται ο αριθµός αυτός (βλέπε παράδειγµα στο σχήµα 10) για µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο µε βάση τις καταχωρήσεις στα Ε και την ακόλουθη διαδικασία: Σχήµα 10: Στοιχεία δειγµατοληψιών και αριθµός επισκεπτών των κατηγοριών Ε1 και Ε2. 44