1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ"

Transcript

1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η θρησκεία 1 κατέχει σηµαντικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου και αφορά την πνευµατική υπόστασή του. Η θρησκευτική ζωή αποτελεί µερικότερο τµήµα της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου. Η θρησκεία αποτελεί κυρίαρχη έννοια του θρησκευτικού χώρου και η εκκλησία το βασικό θρησκευτικό θεσµό. Ο θρησκευτικός χώρος έχει σαν βασική αρχή την αρχή της ανεξιθρησκίας, από την οποία απορρέουν ατοµικά συνταγµατικά δικαιώµατα, η θρησκευτική ελευθερία ενός εκάστου φορέα. Ακριβώς επειδή ο θρησκευτικός παράγοντας έχει µεγάλη σηµασία, σχετικά ζητήµατα κατέστησαν αντικείµενο της συνταγµατικής ρύθµισης. Ένα από τα ζητήµατα που έχουν προβληµατίσει την κοινή γνώµη είναι η θρησκευτική ελευθερία σε σχέση µε την παιδική ηλικία, κατά πόσο δηλαδή είναι σωστό να επηρεάζεται η θρησκευτική συνείδηση των παιδιών εντός του οικογενειακού τους περιβάλλοντος αφενός και µέσα στο πλαίσιο της σχολικής τους εκπαίδευσης αφετέρου. 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Η θρησκευτική ελευθερία 2 είναι η ρίζα των ατοµικών ελευθεριών. Η γενική αποδοχή της υπεροχής του θείου έναντι του ανθρώπινου δικαίου και των αντίστοιχων περιορισµών της κατά τα άλλα απεριόριστης ηγεµονικής κυριαρχίας είχε δηµιουργήσει το θεµέλιο για την αντίταξη ατοµικών θρησκευτικών υποχρεώσεων στην κρατική επιταγή, πολύ πριν αναγνωριστεί η απαραβίαστη ιδιωτική σφαίρα του ατόµου και επικρατήσει ο φιλελεύθερος ατοµοκεντρισµός (αργότερα ανθρωποκεντρισµός). Και στην αρχαιότητα, που της ήταν ξένη η έννοια του ατοµικού δικαιώµατος, η Αντιγόνη αντέταξε στον Κρέοντα (δηλαδή το Κράτος) το θρησκευτικό της καθήκον. Ιστορικά, οι εννοιολογικές προϋποθέσεις της θρησκευτικής ελευθερίας άρχισαν να δηµιουργούνται τον 16 ο αιώνα µε τη θρησκευτική µεταρρύθµιση ως αντίδραση στο δικαίωµα του ηγεµόνα να ορίζει την θρησκεία των υπηκόων του (cuius regio, eius religio). 1 Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά δικαιώµατα-παραδόσεις Συνταγµατικού δικαίου, τόµοςιιι, Ι Έκδοση Αθήνα, 2004, σελ Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κοµοτηνή 2005, σελ

2 Η διακήρυξη της θρησκευτικής ελευθερίας όµως πραγµατοποιήθηκε τον 18 ο αιώνα, πρώτα στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής 3 και έπειτα στη Γαλλία 4. Ύστερα από τις διακηρύξεις στην Αµερική και τη Γαλλία, η θρησκευτική ελευθερία κατοχυρώθηκε 5 σε όλα τα ευρωπαϊκά συντάγµατα του 19 ου και του 20 ου αιώνα και συγκεκριµένα αναγνωρίστηκε 6 για πρώτη φορά µε το άρθρο 14 του Συντάγµατος του Βελγίου του Επιπλέον, σήµερα η θρησκευτική ελευθερία προστατεύεται µε το άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των δικαιωµάτων του ανθρώπου καθώς και µε το άρθρο 18 του ιεθνούς Συµφώνου του Ο.Η.Ε για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα. Στη νεότερη Ελλάδα το Σύνταγµα της Επιδαύρου του 1822 και του Άστρους του 1823 καθιέρωναν την ανεξιθρησκία και το Σύνταγµα της Τροιζήνας του 1827 προστάτευε επιπλέον τη θρησκευτική ελευθερία. Οµοίως τα Συντάγµατα του 1844 και του 1864/1911 αναφέρονταν κι αυτά στην ανεξιθρησκία ενώ το Σύνταγµα του 1927 καθιέρωνε την προστασία της θρησκευτικής ελευθερίας (άρθρο 1 παρ 3). Η ίδια διάταξη υιοθετείται και στο Σύνταγµα του 1952 (άρθρο 2 παρ 3-4). Το ισχύον Σύνταγµα κατοχυρώνει τη θρησκευτική ελευθερία 7 στο άρθρο 13 του οποίου η παρ 1 δεν υπόκειται σε αναθεώρηση κατά το άρθρο 110 παρ 1 και αναφέρεται επίσης σε αυτήν στα άρθρα 5 παρ 2 και 16 παρ 2. Από τα παραπάνω άρθρα, κανένα δεν µπορεί να περιληφθεί στις διατάξεις που µπορούν να ανασταλούν σε περίπτωση καταστάσεως πολιορκίας βάσει του άρθρου 48 παρ 1 του Συντάγµατος. 3. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Το Σύνταγµα µε το άρθρο 13 κατοχυρώνει την ελευθερία της θρησκείας, τη θρησκευτική ελευθερία ως αντικειµενικό κανόνα δικαίου και ως ατοµικό δικαίωµα 8. Σύµφωνα µε την παρ 2 (εδ. α) του άρθρου 13, η θρησκευτική ελευθερία µε την 3 βλ άρθρο 16 του Bill of Rights της πολιτείας Virginia του 1776 βλ. αργότερα την πρώτη τροποποίηση του 1789 του οµοσπονδιακού συντάγµατος του βλ άρθρο 10 της ιακηρύξεως των δικαιωµάτων του ανθρώπου και του πολίτη του Άρθρα βελγ. Συντ., 4 γερµ. Συντ., δαν. Συντ., 44 ιρλανδ. Συντ., 16 ισπαν. Συντ., 8,19 και 20 ιταλ. Συντ., 19 και 20 λουξ. Συντ., 6 ολλανδ. Συντ., 41 πορτογ. Συντ. 6 Μάνεσης, Ατοµικές ελευθερίες α, σελ Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κοµοτηνή 2005, σελ Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά δικαιώµατα-παραδόσεις Συνταγµατικού δικαίου, τόµοςιιι, Ι Έκδοση Αθήνα, 2004, σελ

3 αντικειµενική της µορφή ταυτίζεται µε την ανεξιθρησκία, µε την αρχή δηλαδή κατά την οποία οποιαδήποτε πίστη σε οποιοδήποτε δόγµα είναι ελεύθερη και ανεκτή. Η θρησκευτική ελευθερία ως ατοµικό δικαίωµα παρέχει στο άτοµο τη νοµική δυνατότητα να πιστεύει και να λατρεύει οποιοδήποτε δόγµα, δηλαδή περιλαµβάνει την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και την ελευθερία της λατρείας οι οποίες αποτελούν τα µερικότερα θρησκευτικά συνταγµατικά δικαιώµατα που πηγάζουν από τα µητρικά θεµελιώδη δικαιώµατα που είναι η θρησκευτική ελευθερία και η θρησκευτική ισότητα. Ο όρος «θρησκευτική ελευθερία» 9 είναι ένας καθολικός, συνεκδοχικός όρος που καλύπτει κάθε µορφή ελευθερίας που αναφέρεται στη θρησκεία. Το ίδιο το Σύνταγµα δεν µιλάει για θρησκευτική ελευθερία, αλλά χρησιµοποιεί και διάφορους άλλους όρους, που η ποικιλία τους ίσως δυσχεραίνει την κατανόηση και ερµηνεία των σχετικών διατάξεων. Όπως αναφέραµε παραπάνω, ένας από τους όρους αυτούς είναι και η «θρησκευτική συνείδηση» στην οποία αναφέρεται το άρθρο 13 του Συντάγµατος (πρβλ άρθρο 16 παρ 2). Επίσης το άρθρο 13 µιλάει για «θρησκευτικές πεποιθήσεις» (πρβλ άρθρο 5 παρ 3), για την ελευθερία κάθε «γνωστής θρησκείας» (πρβλ άρθρο 14 παρ 3) και για ακώλυτη «λατρεία». Η καθιερωµένη άποψη είναι ότι το Σύνταγµα κατοχυρώνει τη θρησκευτική ελευθερία υπό τις δυο εκδηλώσεις της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδήσεως και της ελευθερίας της λατρείας. Το Σύνταγµα δεν κατοχυρώνει 10 γενικά την ελευθερία της συνειδήσεως, όπως τα περισσότερα σύγχρονα συντάγµατα αλλά ειδικά την ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως. Το Σύνταγµα εγγυάται το minimum και δεν ορίζει το maximum της προστασίας, γεγονός που έχει παρατηρηθεί ήδη στην θεωρία των ατοµικών δικαιωµάτων. Βέβαια αυτό δεν σηµαίνει ότι το Σύνταγµα αφήνει ακατοχύρωτη την ελευθερία της συνειδήσεως εν γένει επειδή στο άρθρο 13 κατοχυρώνει την ελευθερία της θρησκευτικής µόνο συνειδήσεως. Αυτό φαίνεται ειδικά στο άρθρο 2 παρ 1 στο οποίο διακηρύσσεται ότι «ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας» και έτσι κατοχυρώνεται και η ελευθερία της συνείδησης που πρέπει να θεωρηθεί ως συστατικό στοιχείο της αξίας του ανθρώπου. 9 Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κοµοτηνή 2005, σελ Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα Α, οπ, σελ

4 Όπως ήδη αναφέραµε, η θρησκευτική ελευθέρια κατοχυρώνεται και προστατεύεται και από σειρά διεθνών συµβάσεων 11 που έχουν κυρωθεί από την Ελλάδα, αποτελούν αναπόσπαστο µέρος του εσωτερικού της δικαίου και υπερισχύουν κάθε άλλης αντίθετης διατάξεως νόµου (άρθρο 28 παρ 1). Συγκεκριµένα το άρθρο 18 της Οικουµενικής ιακηρύξεως των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (1948) του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών έχει ήδη ορίσει ότι κάθε άτοµο έχει το δικαίωµα της ελευθερίας της σκέψεως, της συνειδήσεως και της θρησκείας. Στo δικαίωµα αυτό περιλαµβάνεται η ελευθερία για την αλλαγή θρησκείας ή πεποιθήσεων, καθώς και η ελευθερία να εκδηλώνει κανείς τη θρησκεία ή τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, µόνος ή µαζί µε άλλους, δηµοσίως ή ιδιωτικώς, µε τη διδασκαλία, την άσκηση και τη λατρεία. Επιπροσθέτως, µνηµονεύονται ενδεικτικά η Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την προάσπιση των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών (Ρώµη 1950), συγκεκριµένα το άρθρο 9 και το άρθρο 2 του Πρόσθετου Πρωτόκολλού της (Παρίσι, 1952), που κυρώθηκε µε το Ν.. 53/1974, το ιεθνές Σύµφωνο του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα του 1966 (άρθρο 18), που κυρώθηκε µόλις προσφάτως µε τον Ν.2462/1997, η Τελική Πράξη του Ελσίνκι του 1975 στη ιάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, η ιακήρυξη της Γενικής Συνελεύσεως των Ηνωµένων Εθνών του 1981 για την απάλειψη κάθε µορφής µισαλλοδοξίας και διακρίσεων που προέρχονται από τη θρησκεία ή τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και τέλος το ιεθνές Σύµφωνο για τα οικονοµικά, κοινωνικά και µορφωτικά δικαιώµατα (Ν. Υόρκη, 1985), που κυρώθηκε µε τον Ν.1532/1985. Από τη στιγµή που δεν υπάρχει καµία διάκριση στο Σύνταγµά µας, ως υποκείµενα ή φορείς του ατοµικού δικαιώµατος της θρησκευτικής ελευθερίας είναι φυσικά οι Έλληνες πολίτες, αλλά κάθε άτοµο που βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια είτε είναι ηµεδαπός είτε αλλοδαπός, και µάλιστα ανεξάρτητα από το εάν βρίσκεται στην Ελλάδα νοµίµως ή παρανόµως, οικειοθελώς ή παρά τη θέλησή του. Όπως προείπαµε η θρησκευτική ελευθερία αναλύεται στην ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και στην ελευθερία της λατρείας. Η θρησκευτική ελευθερία όπως κάθε άλλο ατοµικό δικαίωµα, γνωρίζει περιορισµούς, φραγµούς, στην άσκησή της, που καθιερώνονται από το ίδιο το Σύνταγµα, και συγκεκριµένα τη 11 Ιωάννης Μ. Κονιδάρης Εγχειρίδιο εκκλησιαστικού δικαίου, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 2000, σελ

5 δηµόσια τάξη και τα χρηστά ήθη, την εκπλήρωση των προς το Κράτος υποχρεώσεων, τη συµµόρφωση προς τους νόµους και την απαγόρευση ασκήσεως προσηλυτισµού. 4. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙ ΗΣΗΣ Η θρησκευτική συνείδηση 12 είναι η ενδιάθετη πίστη και η εξωτερίκευσή της προς οποιοδήποτε δόγµα για την υπόσταση του θείου. Καταρχάς η θρησκευτική συνείδηση έχει την εσωτερική και την εξωτερική της πλευρά. Η εσωτερική, η αθέατη ενδιάθετη πλευρά της θρησκευτικής συνείδησης, αφορά την πίστη του ανθρώπου σε οποιοδήποτε ή και σε κανένα θρησκευτικό δόγµα. Αυτή η εσωτερική συνείδηση δεν ελέγχεται, θα περίττευε εποµένως και η συνταγµατική προστασία αν περιοριζόταν σε αυτή τη µορφή. Βέβαια µε την ελευθέρια της θρησκευτικής συνείδησης δεν προστατεύεται µόνον η ενδιάθετη αυτή στάση, ο εσωτερικός θρησκευτικός κόσµος του ανθρώπου, αλλά και η εξωτερίκευση του κόσµου αυτού, το να µπορεί δηλαδή κάθε άνθρωπος να εκδηλώνει προς τα έξω τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Όταν µιλάµε για προστασία της θρησκευτικής συνείδησης, εννοούµε κατά κύριο λόγο την προστασία της γενικότερης θρησκευτικής δράσης, του θρησκευτικού λόγου κλπ. Σύµφωνα µε το Σύνταγµα η ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως είναι απαραβίαστη και αποτελεί θεµελιώδες δικαίωµα το οποίο και προκύπτει από την αντικειµενική αρχή της ελευθερίας της θρησκείας. Έτσι το Σύνταγµα κατοχυρώνοντας την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης, κατοχυρώνει επίσης και το δικαίωµα καθενός να πρεσβεύει ή να µην πρεσβεύει κάποιο δόγµα, όπως και το δικαίωµα του να εκδηλώνει ή να µην εκδηλώνει τις οποιεσδήποτε θρησκευτικές πεποιθήσεις του. Όπως ορίζει το Σύνταγµα, η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη και προστατεύεται ως αµυντικό δικαίωµα, το οποίο στρέφεται σαφώς κατά του κράτους αλλά και ενάντια σε οποιονδήποτε ιδιώτη, εποµένως δεν επιτρέπεται να παραβιασθεί από οποιονδήποτε. Ο συντακτικός νοµοθέτης αδιαφορεί για το εάν η απειλή προέρχεται από τη δηµόσια ή από την ιδιωτική εξουσία. Συνεπώς, το Σύνταγµα έχει ως περιεχόµενο µια γενικότερη αρχή η οποία εφαρµόζεται στην συνολική έννοµη τάξη και ανεξάρτητα από τη διάκριση του δικαίου σε δηµόσιο και σε 12 Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά δικαιώµατα-παραδόσεις Συνταγµατικού δικαίου, οπ, σελ 187 5

6 ιδιωτικό. Η διαπροσωπική ενέργεια (τριτενέργεια) της θρησκευτικής ελευθερίας απορρέει από την ίδια την λεκτική της διατύπωση και µε την απλή γραµµατολογική ερµηνεία, πέρα και ανεξάρτητα από την γενικότερη θεµελίωση. Ως φορείς του δικαιώµατος της θρησκευτικής συνείδησης νοούνται όλα τα φυσικά πρόσωπα ηµεδαποί, αλλοδαποί και ανιθαγενείς, ενώ τα νοµικά πρόσωπα δεν µπορεί να είναι φορείς της θρησκευτικής συνείδησης µε την εσωτερική της κατεύθυνση, όµως µπορεί να είναι φορείς της εκδήλωσης των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Το Σύνταγµα καθιερώνει την αρχή της απαγόρευσης των θρησκευτικών διακρίσεων και συγκεκριµένα ορίζει στο άρθρο 13 παρ 1, εδ. β ότι η απόλαυση των ατοµικών και πολιτικών δικαιωµάτων είναι ανεξάρτητη από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του καθενός. Έτσι µε τη µορφή της απαγόρευσης των θρησκευτικών διακρίσεων το Σύνταγµα καθιερώνει την αρχή της θρησκευτικής ισότητας (άρθρο 13 παρ 1 εδ. β). Συνεπώς κατοχυρώνεται αµυντικό δικαίωµα κατά του κράτους αλλά και κατά οποιουδήποτε άλλου, το αµυντικό αυτό δικαίωµα ίσης µεταχείρισης είναι δικαίωµα απόλυτο. Η ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως περιλαµβάνει και τις ελευθερίες του πληροφορείσθαι και του εκπαιδεύεσθαι 13, οι οποίες συµβάλλουν στη σωστή διαµόρφωση θρησκευτικής συνειδήσεως. Συνεπώς η αποδοχή θρησκευτικών πληροφοριών και θρησκευτικής εκπαίδευσης δεν είναι σε καµία περίπτωση παράνοµη, ανεξάρτητα από τη σηµερινή σηµασία απαγορεύσεως του προσηλυτισµού, αλλά αντιθέτως προστατεύεται από την κατοχύρωση της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδήσεως. Βέβαια η ελευθερία αυτή µπορεί να περιλαµβάνει και την ελευθερία αρνήσεως κάθε θρησκευτικής πληροφορήσεως ή εκπαιδεύσεως. Ειδικό θέµα βαρύνουσας σηµασίας αποτελεί η θρησκευτική εκπαίδευση ανηλίκων για το οποίο και θα γίνει αναφορά στη συνέχεια. Το δικαίωµα επιλογής θρησκείας (βάπτιση κ.ο.κ) και θρησκευτικής εκπαιδεύσεως (όπως και της εκπαιδεύσεως γενικά) των ανηλίκων ανήκει στους γονείς τους και συγχρόνως αποτελεί καθήκον όπως όλα τα υπόλοιπα γονικά δικαιώµατα καθώς και σπουδαίο 13 Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα Α, οπ, σελ

7 µέρος της γονικής µέριµνας 14. Η έννοια της θρησκευτικής εκπαίδευσης των ανηλίκων περιλαµβάνει όχι µόνο την τυπική διαδικασία (ιδιωτική ή δηµόσια), αλλά και την εν γένει µόρφωση (ανατροφή) του ανηλίκου. 5. Η ΠΑΙ ΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ 15 Η ρυθµιστική εµβέλεια των θεµελιωδών δικαιωµάτων επεκτείνεται και στη ρύθµιση των σχέσεων γονέων και τέκνων. Στην σύγχρονη νοµική επιστήµη, γίνεται συχνά λόγος για θεµελιώδη δικαιώµατα του παιδιού εξαιτίας της ανάγκης για την προστασία του από την εξουσία εκείνου που ασκεί την επιµέλεια. Έτσι τίθεται λοιπόν το ζήτηµα εφαρµογής των θεµελιωδών δικαιωµάτων στις σχέσεις γονέων και τέκνων. Τα θεµελιώδη δικαιώµατα του παιδιού, προσδιορίζουν το περιεχόµενο και οριοθετούν την εξουσία αυτών που ασκούν την επιµέλεια. Στις 26 Ιανουαρίου 1990 υπογράφτηκε στη Ν. Υόρκη η ιεθνής Σύµβαση για τα δικαιώµατα του παιδιού 16 η οποία κυρώθηκε, σύµφωνα µε το άρθρο 28 παρ 1 του Συντάγµατος, µε το ν. 2101/1992 ΕΚ Α 192 και αποτελείται από 54 άρθρα. Συγκεκριµένα µε το άρθρο της Σύµβασης, ορίζεται ότι τα συµβαλλόµενα κράτη σέβονται το δικαίωµα του παιδιού για ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας καθώς και το δικαίωµα και καθήκον των γονέων, ή κατά περίπτωση, των νόµιµων εκπροσώπων του παιδιού, να το καθοδηγούν στην άσκηση του παραπάνω δικαιώµατος κατά τρόπο που να ανταποκρίνεται στην ανάπτυξη των ικανοτήτων του. Το άρθρο 14 επίσης ορίζει ότι η ελευθερία της δήλωσης της θρησκείας του παιδιού ή των πεποιθήσεών του µπορεί να υπόκειται µόνο στους περιορισµούς που ορίζονται από το νόµο και που είναι αναγκαίοι για τη διαφύλαξη της δηµόσιας ασφάλειας, της δηµόσιας τάξης, της δηµόσιας υγείας και των δηµόσιων ηθών, ή των ελευθεριών και των θεµελιωδών δικαιωµάτων των άλλων. 14 Άρθρα 1512, 1517 ΑΚ. Φαίνεται πια τουλαχιστον παραδοξο, ότι ο Αρειος Παγος δεχοταν ακοµη και µετα τον Β Παγκοσµιο Πολεµο, ότι ο πατερας µπορει να διαπραξει (απαγορευµενο) προσηλυτισµο εις βαρος του ανηλικου παιδιου του (ΑΠ 1326/48, Θεµις 1949, 155) 15 Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά δικαιώµατα-παραδόσεις Συνταγµατικού δικαίου, οπ, σελ Η ιεθνής Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Παιδιού υιοθετήθηκε οµόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών το 1989 και τέθηκε σε ισχύ στις 2 Σεπτεµβρίου Μέχρι σήµερα έχει κυρωθεί από 191 χώρες. Στην Ελλάδα κυρώθηκε στις 3 εκεµβρίου του 1992 µε τον Ν.2101/92.Ν. 2101/92 (ΦΕΚ Α' 192) : Κύρωση της ιεθνούς Σύµβασης για τα δικαιώµατα του παιδιού 17 άρθρο 14 της ιεθνούς Σύµβασης για τα δικαιώµατα του παιδιού, βλ. σχετική ιστοσελίδα : 7

8 Ιδιαίτερη σηµασία όσον αφορά τις σχέσεις γονέων και τέκνων 18, έχει η γενική αρχή της ισότητας, η οποία εκφράζεται ως αρχή της ίσης µεταχείρισης των παιδιών, ανεξάρτητα από το φύλο, τις πεποιθήσεις 19 κ.λ.π. Η άσκηση της σωφρονιστικής εξουσίας η οποία παρέχεται από το άρθρο 1518 ΑΚ, προσδιορίζεται και περιορίζεται από τις διατάξεις των θεµελιωδών δικαιωµάτων και επίσης δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τα διαγραφόµενα όρια από τα αµυντικά δικαιώµατα. Σύµφωνα µε το άρθρο 1518 ΑΚ, η επιµέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαµβάνει ιδίως την ανατροφή, επίβλεψη και εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισµό του τόπου της διαµονής του. Οι γονείς προβαίνουν στην ανατροφή του τέκνου ενισχύοντας χωρίς διάκριση φύλου την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του υπεύθυνα και µε κοινωνική συνείδηση. Συνεπώς, δεν δικαιούται ο πατέρας να προβαίνει σε διακρίσεις απέναντι στα παιδία του µε κριτήριο τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις ούτε φυσικά έχει το δικαίωµα να επιβάλλει συγκεκριµένο θρήσκευµα στο παιδί του ή να του απαγορεύσει την αλλαγή του θρησκεύµατός του. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν ανήκουν στο φυσικό, άρα και στο νοµικό περιεχόµενο της οικογενειακής σχέσης πατέρα-παιδιού. Η οικογενειακή σχέση είναι µια σχέση που έχει ως βάση τον δεσµό του αίµατος και όχι οπωσδήποτε την κοινότητα των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Εποµένως τέτοιου είδους ενέργειες παραβιάζουν το αµυντικό περιεχόµενο της ελευθέριας της θρησκευτικής συνείδησης (Σύντ. άρθρο 13 παρ 1, εδ. α), η οποία δεν αποτελεί συστατικό στοιχείο της οικογενειακής σχέσης. 6. Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ Η προστασία των προσωπικών αλλά και περιουσιακών των ανηλίκων τέκνων εξασφαλίζεται, κατ αρχήν, στο πλαίσιο της γονικής µέριµνας, η οποία αποτελεί δικαίωµα αλλά και καθήκον των γονέων (λειτουργικό δικαίωµα) 20. Η γονική µέριµνα έχει ως βασικό περιεχόµενο 21 την επιµέλεια του προσώπου, η οποία και περιλαµβάνει τη συνολική φροντίδα για τη σωµατική, πνευµατική και 18 Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος, Συνταγµατικά δικαιώµατα-παραδόσεις Συνταγµατικού δικαίου, οπ, σελ Συντ. άρθρ. 4 παρ 1 και 5 παρ 2. Επίσης άρθρο 1518 ΑΚ 20 Θανάσης Κ. Παπαχρίστου, Εγχειρίδιο Οικογενειακού ικαίου, Εκδόσεις Αντ Ν. Σάκκουλα 1998, σελ Θανάσης Κ. Παπαχρίστου, Εγχειρίδιο Οικογενειακού ικαίου, Εκδόσεις Αντ Ν. Σάκκουλα 1998, σελ280 8

9 ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού, µε σκοπό να καταστεί ολοκληρωµένη προσωπικότητα. Συγκεκριµένα το άρθρο 1518 ΑΚ αναφέρει ενδεικτικά τα θέµατα που περιλαµβάνει η επιµέλεια και τα οποία είναι η ανατροφή, η επίβλεψη, η µόρφωση και η εκπαίδευση καθώς και ο προσδιορισµός του τόπου διαµονής του τέκνου. Ένα από τα σηµαντικότερα θέµατα που ανήκουν στην επιµέλεια, εκτός από τα θέµατα που προαναφέραµε, είναι και η επιλογή θρησκεύµατος η οποία παρουσιάζει µεγάλο πρακτικό ενδιαφέρον κυρίως σε κοινωνίες µε έντονη θρησκευτική ανοµοιογένεια. Η επιλογή του θρησκεύµατος ανήκει στους γονείς, ορθότερο, βέβαια, θα ήταν να αφηνόταν το παιδί σε κάποια κατάσταση «θρησκευτικής ουδετερότητας» 22 (όπως, άλλωστε και ιδεολογικής), έτσι ώστε να είναι σε θέση να επιλέξει µόνο του το θρήσκευµα που επιθυµεί ή να µην επιλέξει κανένα θρήσκευµα 23, εφόσον βέβαια αποκτήσει την αναγκαία ωριµότητα. Όπως ήδη αναφέραµε, η ανατροφή του τέκνου είναι ένα από εκείνα τα θέµατα που αφορούν την επιµέλεια του προσώπου του τέκνου και περιλαµβάνει και τον θρησκευτικό του προσανατολισµό 24. Έτσι αυτό σηµαίνει ότι οι γονείς είναι αρµόδιοι για τον καθορισµό του θρησκεύµατος και δόγµατος του τέκνου και περαιτέρω για τη συµµετοχή του στη ζωή της θρησκευτικής κοινότητας, αν και υπάρχει και η άποψη που υποστηρίχθηκε παραπάνω σύµφωνα µε την οποία το τέκνο θα πρέπει ανεπηρέαστο να προβεί στην επιλογή του θρησκεύµατός του, όταν αποκτήσει την αναγκαία ωριµότητα. Βέβαια µια τέτοια άποψη περί «θρησκευτικής ουδετερότητας» θα µπορούσε να θεωρηθεί εξωπραγµατική, διότι ακόµα και στην περίπτωση που οι γονείς εµποδιστούν να µεταδώσουν τις πεποιθήσεις τους στο τέκνο τους, αυτό θα επηρεαστεί από άλλες πλευρές 25. Εξάλλου εάν ληφθεί υπόψιν ότι ο προσανατολισµός είναι µια βιωµατική εµπειρία, η ίδια αυτή η ουδετερότητα στα θέµατα των υπαρξιακών αναζητήσεων συνιστά ήδη µια τοποθέτηση, έστω αρνητική αλλά και στην ειδική περίπτωση της ανατροφής, µια επιβαλλόµενη άγνοια έτσι ώστε στα χρόνια της ωριµότητας του τέκνου να µη βρίσκεται αντικείµενο επιλογής. Η αρµοδιότητα του θρησκευτικού προσανατολισµού του τέκνου δεν σηµαίνει ότι δεν θα πρέπει παράλληλα να υπάρχει σεβασµός απέναντι στο δικαίωµα του τέκνου 22 Θανάσης Κ. Παπαχρίστου, Εγχειρίδιο Οικογενειακού ικαίου, οπ, σελ Γ. Κουµάντος, Οικογενειακό ίκαιο, Αθήνα, τ. ΙΙ, Γεώργιος Θ. ασκαρόλης, Παραδόσεις Οικογενειακού ικαίου, τόµος ΙΙ, Εκδόσεις Αντ Ν. Σάκκουλα 2001, σελ Γ. Κουµάντος, ΙΙ, οπ, σελ 206 9

10 στην ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας 26. Ο εξαναγκασµός είναι ανεπίτρεπτος και µάλιστα όταν θα υπάρχει η ωριµότητα της επιλογής (Συν. άρθρο 13 παρ 1, εδ. α). Κατά την επιλογή του θρησκεύµατος η εξειδίκευση του συµφέροντος του τέκνου βάσει του άρθρου 1511 ΑΚ, στην περίπτωση που προκύψει διαφωνία των γονέων, δεν είναι ευχερής. Έτσι όσον αφορά το συµφέρον του τέκνου δεν µπορεί να αγνοηθεί φυσικά ο παράγοντας του κοινωνικού περιβάλλοντος, όπου το τέκνο θα ενταχθεί, εάν αυτό δύναται να είναι από την αρχή γνωστό. Αυτό δεν δύναται να έχει καθοριστική σηµασία όµως το ότι η λήψη υπόψιν του κοινωνικού περιβάλλοντος θα ήταν δυνατό να καταλήξει στην προτίµηση της χριστιανικής ορθόδοξου θρησκείας, µε κριτήριο το συµφέρον του τέκνου, δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι καθιστά τη σχετική απόφαση αντισυνταγµατική και ότι καταλήγει σε δυσµενή µεταχείριση των άλλων θρησκειών ή δογµάτων 27. Ο έτερος των γονέων ή ο επίτροπος, ο οποίος για οποιονδήποτε λόγο αναλαµβάνει αργότερα την άσκηση της επιµέλειας του τέκνου, θα πρέπει να µπορεί να µεταβάλει το θρήσκευµα του τέκνου που έχει ήδη προσδιορισθεί µόνο σε ακραίες περιπτώσεις όπου η µεταβολή αυτή θα επιβάλλεται προφανώς για το συµφέρον του τέκνου 28. Ο θρησκευτικός προσανατολισµός του τέκνου δεν δύναται να αποτελέσει αντικείµενο παραιτήσεως, εφόσον αποτελεί αρµοδιότητα των γονέων που απορρέει από τη γονική µέριµνα. Κατά συνέπεια, σχετική δήλωση των γονέων, οι οποίοι συνάπτουν γάµο µε δόγµα στο οποίο θα ανατραφούν τα τέκνα τους, νοµικά δεν συνιστά παραίτηση από το δικαίωµά τους να επιλέξουν µεταγενέστερα άλλο θρήσκευµα ή δόγµα ούτε επίσης συνιστά σχετική νοµική δέσµευση 29. Έστω και αν η επιµέλεια 30 έχει ανατεθεί στον έναν γονέα, π.χ στη µητέρα, ο ΑΠ 1321/ δέχτηκε ότι αυτή έχει την αρµοδιότητα να αποφασίζει µόνη της, για τα τρέχοντα και καθηµερινά µόνο θέµατα, τα σχετιζόµενα µε την επιµέλεια του τεκνού, όχι όµως και για εκείνα που από τη φύση τους έχουν προοριστεί να επηρεάσουν κρίσιµα για τη ζωή του θέµατα όπως είναι για παράδειγµα η ονοµατοδοσία, η επιλογή θρησκεύµατος, η επιλογή ανάδοχου κ.τ.λ. Σύµφωνα µε τις 26 βλ. άρθρο 14 παρ 1 της ιεθνούς Συµβάσεως της 26/11/1990 για τα δικαιώµατα του παιδιού, κυρωτικός Ν. 2101/ Αντιθέτως Γ. Κουµάντος, ΙΙ, οπ, σελ , βλ και Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογεναιακό δίκαιο ΙΙ, σελ Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό δίκαιο ΙΙ, σελ Γ. Κουµάντος, ΙΙ, οπ, σελ Θανάσης Κ. Παπαχρίστου, Εγχειρίδιο Οικογενειακού ικαίου, οπ, σελ ΑΠ 1321/1992, Ελλ νη 35/1994, σελ

11 προµνηµονευόµενες διατάξεις η απόφαση του ενός από τους δυο γονείς δεν είναι αρκετή για τα θέµατα αυτά και αυτό επειδή ακόµα και στην περίπτωση που η επιµέλεια του προσώπου του ανήλικου τέκνου έχει ανατεθεί µε δικαστική απόφαση στον έναν γονέα, λ.χ στη µητέρα, εξακολουθεί να παραµένει στον πυρήνα της γονικής µέριµνας η λήψη της απόφασης επί των ως άνω σοβαρών ζητηµάτων. Έτσι εφόσον η γονική µέριµνα ανήκει και στους δυο γονείς θα πρέπει να αποφασίζουν από κοινού και αν διαφωνούν, τη διάφορα τους θα κληθεί να λύσει το δικαστήριο 32. Σύµφωνα µε την κρατούσα άποψη στη θεωρία, το δικαστήριο υποχρεούται να προβεί στην αναζήτηση και συνεκτίµηση της γνώµης του ανήλικου τέκνου, εκτός εάν κρίνει, µε ειδική αιτιολόγηση, ότι το τέκνο δεν έχει την απαιτούµενη ωριµότητα για να εκφέρει την γνώµη του. Αντιθέτως, η νοµολογία θεωρεί ότι ειδική αιτιολόγηση δεν χρειάζεται και ότι η έλλειψη ωριµότητας του ανήλικου τέκνου εκτιµάται ελεύθερα από το δικαστήριο 33. Ως «ωριµότητα» του τέκνου, νοείται η ικανότητά του να αντιλαµβάνεται το συµφέρον 34 του. Παράλληλα µε όσα αναφέρθηκαν, ζητήµατα 35 µπορεί να ανακύψουν και από τη συνταγµατική πρόβλεψη της κρατικής υποχρέωσης («βασικής αποστολής του κράτους») να παρέχει «παιδεία», η οποία έχει ως σκοπό, µεταξύ άλλων, και την «ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης» των Ελλήνων 36. Ενδεχοµένως η εκπλήρωση αυτής της κρατικής υποχρέωσης µπορεί να συγκρουσθεί µε το δικαίωµα των γονέων να ορίζουν τη θρησκευτική εκπαίδευση των ανήλικων τέκνων τους. Βέβαια εάν θεωρηθεί ότι η προβλεπόµενη από το Σύνταγµα κρατική υποχρέωση εκπληρώνεται µε την πρόβλεψη θρησκευτικής διδασκαλίας, και εάν αναγνωρισθεί στους γονείς το δικαίωµα να αποσύρουν τα παιδιά τους από τη θρησκευτική εκπαίδευση, όπως και από τον σχολικό εκκλησιασµό και τη σχολική προσευχή 37, τότε µια τέτοια σύγκρουση µπορεί να αποφευχθεί. Το δικαίωµα αυτό των γονέων προκύπτει από την ελευθέρια της θρησκευτικής συνείδησης, που ασκούν οι γονείς και εν ονόµατι του ανήλικου τέκνου τους και η οποία χαρακτηρίζεται από το Σύνταγµα βλ και Εφ Αθ. 4971/1993, ΝοΒ 42/1994, σελ 75 επ 33 ΑΠ 180/1986, Ελλ νη 27/1986, σελ 496, ΑΠ 242/1986, Ελλ νη 27/1986, σελ 1287, ΑΠ 283/1986, Ελλ νη 27/1986, σελ 1288, ΑΠ 948/1990, Ελλ νη 32/1991, σελ ΑΠ 180/1986, οπ ΑΠ 577/1989, Ελλ νη 31/1990, σελ Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα Α, οπ, σελ Αρθρο 16 παρ 2 Συντ. 37 Για την υποχρεωτική προσευχή στο στρατό βλ. τη γνωµοδότηση του Ι. Μανωλεδάκη, Αρµ. 1981, 14/15 38 Αρθρο 13 παρ 1, εδ. α Σύντ. 11

12 ως «απαραβίαστη». Το κράτος έχει την υποχρέωση να παρέχει παιδεία προς ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των µαθητών, όµως η υποχρέωση αυτή δεν µπορεί να ανταγωνισθεί την ελευθερία των γονέων να αποφασίζουν, αν και ποια θρησκευτική εκπαίδευση θα δώσουν στο παιδί τους. Εξάλλου το δικαίωµα των γονέων να καθορίζουν τη θρησκευτική εκπαίδευση των παιδιών τους, κατοχυρώνεται ρητά και στις διεθνείς διακηρύξεις των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των δικαιωµάτων του ανθρώπου είχε υπογραφεί και επικυρωθεί από την Ελλάδα χωρίς επιφύλαξη, πολύ πριν ψηφιστεί το ισχύον Σύνταγµα και δεν είναι εύλογο να δεχθεί κανείς ότι ο συντακτικός νοµοθέτης του 1975 ήθελε να έλθει σε σύγκρουση µε την διακήρυξη αυτή των ανθρώπινων δικαιωµάτων και να παραβιάσει τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας µας. Οι γονείς έχουν το δικαίωµα να καθορίζουν τη θρησκευτική µόρφωση (ανατροφή) των ανήλικων τέκνων τους. Ό,τι αναφέρθηκε παραπάνω για τη γονική µέριµνα σε σχέση µε την απόφαση για τη θρησκεία του ανήλικου τέκνου ισχύει και για την ακολουθούσα θρησκευτική του µόρφωση. Μόλις το τέκνο ενηλικιωθεί δύναται να ασκήσει το δικαίωµα εγκατάλειψης ή αλλαγής της θρησκείας την οποία επέλεξαν οι γονείς του. 7. Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΜΟΥ 39 Στην ελευθερία επιλογής, διατηρήσεως, αλλαγής ή εγκαταλείψεως της θρησκείας αντιβαίνει κατ αρχήν κάθε είδος εξαναγκασµού σε πράξη ή παράλειψη που αντίκειται στις θρησκευτικές πεποιθήσεις του ατόµου. Απαγορεύεται καταρχάς ο εξαναγκασµός σε θρησκευτική πράξη ή αποχή, ή ως παρακώλυση συµπεριφοράς που επιβάλλεται από τη θρησκεία ενός ατόµου. Ειδικά στην περίπτωση ανηλίκων τέκνων, κατά την εφαρµογή των περί προσηλυτισµού 40 διατάξεων γεννάται το ζήτηµα κατά πόσο συνιστά προσηλυτισµό η κατήχηση του τέκνου από το γονέα του σε ορισµένο θρήσκευµα. Η νοµολογία των ελληνικών δικαστηρίων πάνω σε αυτό το ζήτηµα εµφάνισε διακύµανση. Με την υπ αριθµόν 1326/48 απόφαση του ΑΠ 41 έγινε δεκτό ότι οι 39 Π.. αγτόγλου, Συνταγµατικό δίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα Α, οπ, σελ Αναστασίου Ν. Μαρίνου, Η θρησκευτικη ελευθερία, σελ , Αθήναι Μπάκουλας, ενθ. ανωτ. τοµ Β σελ , Θεµ. Ξ σελ 155 ένθα και εν µερει αντιθετος αγορευσις του Εισαγ. ΑΠ Κων. Κόλλια υποστηρίξαντος την αποψιν ότι προσηλυτισµος νοειται µονον εφόσον το τέκνον εχει υπερβεί το όριο της ποινικής διακρισεως. 12

13 διατάξεις περί προσηλυτισµού εφαρµόζονται και στις σχέσεις γονέων και τέκνων. Κατά την επιστήµη ίσχυε η γνώµη ότι στο δικαίωµα του πατέρα προς ανατροφή του τέκνου του, περιέχεται καταρχήν και η θρησκευτική ανατροφή αυτού, µέχρι να συµπληρώσει το 14 ο έτος της ηλικίας του, το οποίο όταν συµπληρώσει το ανήλικο δύναται να καθορίσει αυθυπόστατα το θρήσκευµά του, αλλά δεν µπορεί να συναχθεί το συµπέρασµα ότι ενέργεια πατέρα εναντίον του τέκνου του διαφεύγει την εφαρµογή των κειµένων ποινικών διατάξεων για τον προσηλυτισµό διότι αντίκειται σε αυτές. Το αντίθετο από αυτό συµπέρασµα ενισχύεται, αφενός από διάφορες διατάξεις των νεότερων κωδίκων στους οποίους, όπως υπογραµµίζεται και στις προπαρασκευαστικές εργασίες του δικού µας, τάση και σκοπός είναι η προστασία και ο περιορισµός των δικαιωµάτων εκείνου που ασκεί την πατρική εξουσία, αφετέρου από διάφορες σχετικές διατάξεις έστω και χωρίς ποινικές κυρώσεις, που αφορούν στο θέµα αυτό Α.Ν 1363 (της 15.8/3.9.38) «περί κατοχυρώσεως διατάξεων των άρθρων 1 και 2 του εν ισχύι Συντάγµατος» όπως τροποποιήθηκε από το Α.Ν 1672 (της 22/ ) και από τη διάταξη του άρθρου 7, η οποία απαγορεύει την πρόσληψη βρεφών και παιδιών µέχρι ηλικίας 14 ετών, τα οποία ανήκουν σε ορθόδοξες οικογένειες, σε ορφανοτροφεία ή αλλά φιλανθρωπικά καταστήµατα, συντηρούµενα από µη ορθόδοξες οργανώσεις. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στο ατοµικό δικαίωµα της θρησκευτικής ελευθερίας περιέχεται και το ειδικότερο δικαίωµα του γονέα να προσδιορίζει τη θρησκευτική αγωγή του τέκνου του σύµφωνα µε τις δικές του θρησκευτικές πεποιθήσεις. Το δικαίωµα 42 αυτό δεν αµφισβητείται πλέον σήµερα σοβαρά και η διακήρυξή του αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα όλων των διακηρύξεων που αφορούν τη θρησκευτική ελευθερία. Την παραπάνω αρχή δεν φαίνεται να αποκρούει η σχολιαζόµενη απόφαση του ΑΠ. Από τη στιγµή όµως που αναγνωρισθεί το δικαίωµα αυτό στο γονέα, πρέπει να αναγνωρισθεί σ αυτόν και το δικαίωµα να προσπαθήσει να υλοποιήσει το δικαίωµά του αυτό, δηλαδή να προσπαθήσει να διαµορφώσει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του τέκνου του σύµφωνα µε τις δικές του αρχές. Κατά την άσκηση του δικαιώµατος αυτού, ο γονέας δύναται να χρησιµοποιήσει κάθε µέσο εφόσον βέβαια αυτό δεν αποτελεί κατάχρηση δικαιώµατος, η οποία και µόνον µπορεί να αποτελέσει φραγµό στην επιµέλεια του προσώπου του τέκνου από το γονέα. Συνεπώς στις σχέσεις µεταξύ 42 Αναστασίου Ν. Μαρίνου, Η θρησκευτικη ελευθερία, οπ, σελ

14 γονέων και τέκνων οι διατάξεις για τον προσηλυτισµό εφαρµόζονται µόνο σε συνδυασµό µε τις διατάξεις περί κατάχρησης δικαιώµατος κατά την άσκηση της επιµέλειας 43. Με άλλες λέξεις αυτός που έχει την επιµέλεια του τέκνου, προκείµενου να σκίσει το δικαίωµά του αυτό και να πείσει, ως προς ορισµένο ζήτηµα, το τέκνο του, δύναται να χρησιµοποιήσει, θεµιτά βέβαια, µέσα τα οποία σε κάθε άλλη περίπτωση θα ήταν παράνοµα. Έτσι προκείµενου π.χ ο πατέρας να πείσει το τέκνο του να καταναλώσει τις τροφές που του παρέχονται ή να ενδυθεί τον πουχισµο που του παρέχεται, δύναται και να απειλήσει το τεκνό και να χειροδικήσει κατ αυτού και να το υποβάλλει σε περιορισµούς. Τέτοιες ενέργειες εάν επιχειρούνταν εις βαρος αλλου προσωπου, δηλαδη µη τέκνου, θα ηταν ποινικα κολασιµες, επειδη, όµως, ακριβως αφορουν το τέκνο αν και αποτελουν ασκηση νοµιµου δικαιωµατος, είναι επιτετραµµένες, εφόσον δεν παριστανται ως καταχρηση δικαιωµατος. εν δυναται δηλαδη ο πατερας, προκειµενου να πεισει, όπως παραπανω, το τεκνο του, να προξενησει σε αυτό βαριες σωµατικες βλαβες ή να το υποβαλλει σε απανθρωπες στερησεις, διοτι τοτε εχουµε καταχρηση δικαιωµατος και ποινικη διωξη του πατερα. Αυτό συµβαινει κατ αναλογία, και προκειµενου περι των θρησκευτικων πεποιθησεων του τεκνου. υναται δηλαδη ο γονεας που εχει την επιµελεια κατά την ασκηση του δικαιώµατός του να εµφυσησει στο τεκνο του τις δικες του θρησκευτικες πεποιθησεις, να χρησιµοποιησει διάφορα µεσα, τα οποια, εάν λαµβανονταν εις βαρος τριτου προσωπου, θα αποτελουσαν ασκηση ποινικα κολαζοµενου προσηλυτισµου. Ετσι δυναται π.χ να απειλησει ο γονεας το τεκνο του, να χειροδικησει κατ αυτού, να το εξαπατησει, να το υποβάλλει σε λογικες στερησεις, να του παρασχει ανταλλαγµατα, να το διδαξει µε επιµονη. Ολες αυτές οι προσπαθειες, αν και για έναν τριτο συνιστουν προσηλυτισµο, για το τεκνο δεν στοιχειοθετουν το εγκληµα τουτο. Μονο όταν η πειθω που ασκειται µε τετοιο τροπο λαβει τη µορφη καταχρηστικης ασκησης δικαιωµατος π.χ όταν ο πατερας χρησιµοποιησει υπερµετρα σκληρα µεσα κατά του τέκνου του, ενώ αυτό αρνειται να µεταβαλει τις θρησκευτικες του πεποιθησεις, τοτε πλεον, υπερβαινει τα ορια της επιµελειας του τεκνου που ανηκει σ αυτόν και διωκεται ποινικως. Σε αυτή όµως την εκ µερους του γονεα καταχρηστικη ασκηση του δικαιωµατος επιµελειας του τέκνου, ποιο έγκληµα στοιχειοθετειται; 43 βλ άρθρα 281 και 1518 ΑΚ 14

15 Πρεπει 44, να γινει διακριση µεταξυ τεκνου το οποιο συµπληρωσε και τεκνου το οποιο δεν συµπληρωσε το 12 ο ετος της ηλικιας του. Στη δευτερη περιπτωση το τεκνο δεν εχει, κατά τεκµηριο, διαµορφωσει θρησκευτικη συνειδηση και ετσι δεν νοειται ασκηση προσηλυτισµου εις βαρος του, λογω µη υπαρχουσας θρησκευτικης συνειδησης προς µεταβολη 45. Στην περιπτωση αυτή δηλαδη ελλειπει το αντικειµενο του εγκληµατος και ο πατερας θα διωχθει για άλλο τυχον αδικηµα, εάν και εφοσον στοιχειοθετειται αυτό π.χ σωµατικες βλαβες. Αντιθετως στην πρωτη περιπτωση ο νοµοθετης αναγνωριζει στο τεκνο το οποιο εχει υπερβει το κατά νοµο οριο ποινικης διακρισης 46 - ποινικη ευθύνη διοτι εµπιστεύεται την ωριµοτητα της κρισης του. Πρεπει λοιπον να δεχθουµε ότι, κατά τεκµηριο, υφισταται σε αυτή την περιπτωση διαµορφωµενη θρησκευτικη συνειδηση που µπορει να αποτελεσει αντικειµενο επηρεασµου. Κατά συνεπεια, για το τεκνο που εχει συµπληρωσει το 12 ο ετος της ηλικιας του, εάν ο πατερας στην προσπάθειά του να επηρεασει τη θρησκευτικη του συνειδηση, υπερβει τα ορια εκεινα περαν των οποιων η ασκηση επιµελειας συνιστα καταχρηση δικαιωµατος, διωκεται για προσηλυτισµο, µε επιφυλαξη παντα στις διαταξεις, µε τις οποιες προβλεπονται αλλα εγκληµατα που τυχον εχουν διαπραχθει κατά την ασκηση του προσηλυτισµου. Εάν δηλαδη ο πατερας στην προσπαθεια του να πεισει το τεκνο καταχρωµενος του δικαιωµατος του προκαλεσει σε αυτό σωµατικες βλαβες θα διωχθει και για προσηλυτισµο αλλα και για σωµατικες βλαβες. Στην προκειµενη περιπτωση δηλαδη το εγκληµα του προσηλυτισµου επετεύχθη µε την διαπραξη του εγκληµατος της σωµατικης βλαβης, πλην όµως δεν απορροφησε µε αυτό το άλλο εγκληµα και, ετσι εχουµε αληθη συρροη εγκληµατων και όχι απλως φαινοµένη ή συρροη νοµων, εφοσον ότι για τις δυο αυτές εγκληµατικες πραξεις προσβαλλονται δυο διαφορετικα εννοµα αγαθα τα οποια είναι η σωµατικη ακεραιοτητα (σωµατικη βλαβη) αφενος και η πνευµατικη ελευθερια (προσηλυτισµος) 47 αφετερου. 44 Αναστασίου Ν. Μαρίνου, Η θρησκευτικη ελευθερία, οπ, σελ Ούτως αγορευσις Εισαγ. Α.Π.Κ. Κόλλια εφ ής όµως εξεδόθη η ανωτέρω υπ αριθµόν 1326/48 αντίθετος απόφασις του Αρείου Πάγου. Αντίθετος επίσης προς την εν τω κειµένω υποστηριζοµένην άποψιν ο Αν. Χριστοφιλόπουλος, Ελλην. Εκκλ. ίκαιον, Αθήναι 1965, σελ 77 υποσηµ βλ άρθρο 126 ΠΚ 47 βλ. περί της συρροης γενικώτερον την ενδιαφερουσαν αποφασιν του ΑΠ 30/1959 ΝοΒ 7 σελ 1270 και την αυτόθι παρατιθεµένην αγόρευσιν του Αντεισαγγελέως του ΑΠ Β. Σακελλαρίου. Βλ επίσης και το Βούλευµα Πληµ. Αθηνών 5117/1958 ΝοΒ 7 σελ 1101 και την εν αυτώ µνηµονευοµένην βιβλιογραφίαν. Βλ. επίσης και 2 ον Συµπλήρωµα Νοµολογίας Ζαχαρόπουλου υπό τη λέξη «συρροη». 15

16 Εποµενως η ορθη αντιµετωπιση του εξεταζοµενου ζητηµατος βρισκεται στο συνδυασµο της διαταξεως για τον προσηλυτισµο µε τις διαταξεις περι καταχρηστικης από το γονεα ασκησης επιµελειας του τεκνου που εχει υπερβει το 12 ο ετος της ηλικιας του 48. Επιπροσθετως ο πατερας δικαιουται να αποστειλει το τεκνο του προς φοιτηση και σε εκπαιδευτηριοπου διοικειται από ετεροδοξο ή ετεροθρησκο οργανισµο, για να διδαχθει τις αρχες αλλου δογµατος ή αλλης θρησκειας καθως επισης και να απαγορευσει στο τεκνο του να µεταβαινει προς εκκλησιασµο σε ναο του ορθοδοξου δογµατος. Συνεπως, διαταξη νοµου που απαγορευει τη φοιτηση ορθοδοξων παιδιων σε ετεροδοξα ή ετεροθρησκα σχολεια, αν και σε αυτό συναινει ο κηδεµόνας τους, θα ηταν πασίδηλα αντισυνταγµατική. Εάν λοιπον, αυτή την εννοια εχει η διαταξη του αρθρου 7 Α.Ν 1363/38, την οποια επικαλειται προς ενισχυση των απόψεών της η σχολιαζοµενη αποφαση του ΑΠ, τοτε η επικληση αυτή δεν είναι και τοσο εύστοχη διοτι δεν είναι δυνατον να γινεται επικληση αντισυνταγµατικων διαταξεων νοµου. Βεβαια η διαταξη αυτή αναφερεται σε περιπτωσεις παιδιων ορφανων, τα οποια ανηκουν σε ορθοδοξες οικογενειες ή σε περιπτωσεις παιδιων που εχουν ανατραφει από τους γονεις τους συµφωνα µε το ορθοδοξο δογµα και τις θρησκευτικες πεποιθησεις των οποιων ο νοµοθετης θελησε να διαφυλαξει. 8. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ 8.Ι. Η εξειδίκευση του άρθρου 16 παρ 2 Σ και ο νόµος 1566/ Το σπουδαιοτερο προβληµα 50 που αναγνωριζεται από την κρατουσα αποψη ως προκυπτον από την ισχυουσα θεσµικη οργανωση της θρησκευτικης εκπαιδευσης είναι η υποχρεοτικότητα ή µη της συµµετοχης σε αυτην. Η «ορθοδοξη» νοµοθετικη προσληψη της συνταγµατικης επιταγης του αρθρου 16 παρ 2 του Συνταγµατος πραγµατοποιήθηκε µε τη θεσµικη µεταρρύθµιση του και συγκεκριµενα µε το ν.1566/1985. Στο πρώτο άρθρο αυτού του νόµου 48 Βλ. και Γνµδ. Εισαγ. ΑΠ 20/1959 ΝοΒ 17, σελ.1163 και την αυτόθι πλουσίαν βιβλιογραφίαν και νοµολογίαν. Βουλευµ. Συµβ. Πληµ. Πειραιώς 69/1958 ΝοΒ 6, σελ 70. Γνµδ Εισαγ. ΑΠ (Α. Τούση) 10/63 ΝοΒ 12 (1964), σελ Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, Θρησκεία και Εκπαίδευση κατά το Σύνταγµα και την Ευρωπαϊκή Σύµβαση- Από τον κατηχησµό στην πολυφωνία, Έκδοση Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κοµοτηνή 1993, σελ 35 επ 50 Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, Θρησκεία και Εκπαίδευση κατά το Σύνταγµα και την Ευρωπαϊκή Σύµβαση- Από τον κατηχησµό στην πολυφωνία, οπ, σελ

17 προβλέπεται ότι το σχολείο οφείλει, µεταξύ άλλων, να «υποβοηθεί τους µαθητές, να γίνονται ελεύθεροι, υπεύθυνοι, δηµοκρατικοί πολίτες και να διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα και τα γνήσια στοιχεία της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης», ενώ διευκρινιζεται παράλληλα ότι «η ελευθερία της θρησκευτικής τους συνείδησης είναι απαραβίαστη. Οπωσδήποτε ένας τέτοιος προσδιορισµός των σκοπών της παιδείας παρουσιάζει, αν µή τι άλλο, σοβαρές αντιφάσεις, καθώς η κατηχητική διαπαιδαγώγηση, που αποτυπώνεται ευκρινώς στην έντονα φορτισµένη διατύπωση «διακατέχονται από πίστη...», δεν φαίνεται κατ' αρχήν να συµβιβάζεται ούτε µε την «διάπλαση ελεύθερων, υπεύθυνων και δηµοκρατικών πολιτών» ούτε βεβαίως µε την - οιονεί «ειρωνική» επίκληση του «απαραβιάστου» της θρησκευτικής συνείδησης. εν είναι τυχαία άλλωστε ότι η εν λόγω διάταξη έχει γίνει αντικείµενο σκληρής κριτικής από πολλούς χώρους των θεωρητικών επιστηµών. Η κριτική αυτή, στην οποία έχει συµβάλει και ο γράφων, γίνεται κατά βάση υπό το πρίσµα µιάς εναλλακτικής ερµηνευτικής προσέγγισης. Στο πλαίσιο πάντως της κρατούσας άποψης, οι συγκεκριµένοι στόχοι της εκπαίδευσης συνήθως όχι µόνο δεν θεωρούνται αντιφατικοί, αλλά αντίθετα αντιµετωπίζονται σαν σύµφωνοι µε το ερµηνευτικό σχήµα που σκιαγραφήσαµε εισαγωγικά, όπως θα φανεί µε την αναλυτική θεωρητική και νοµολογιακή εξειδίκευσή του. Την νοµοθετική οριοθέτηση της «ανάπτυξης της θρησκευτικής συνείδησης» από τον ν. 1566/1985 ολοκληρώνει ο επιµέρους -κατά βαθµίδα και κύκλο- προσδιορισµός των σκοπών της εκπαίδευσης, όπου όµως πρέπει να επισηµανθεί και κάποια προσπάθεια για περισσότερο αµβλυµένες διατυπώσεις. Ειδικότερα: Οσον αφορά το νηπιαγωγείο, ενώ στην αρχή (άρθρο 3.1) προβλέπεται ότι «σκοπός του νηπιαγωγείου είναι να βοηθήσει τα νήπια να αναπτυχθούν σωµατικά, συναισθηµατικά νοητικά και κοινωνικά µέσα στο πλαίσιο που ορίζει ο ευρύτερος σκοπός της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευση, στον ειδικότερο καθορισµό των στόχων απουσιάζει κάθε αναφορά, έστω και έµµεση, σε συγκεκριµένη θρησκευτική αγωγή. Για το δηµοτικό σχολείο υπάρχει µεν περαιτέρω εξειδίκευση, πλήν όµως είναι µάλλον γενική και ουδέτερη, αφού προβλέπεται απλώς ότι οι µαθητές πρέπει να βοηθούνται από το σχολείο προκειµένου «να εξοικειώνονται βαθµιαία µε τις ηθικές, θρησκευτικές, εθνικές, ανθρωπιστικές και άλλες αξίες και να τις οργανώνουν σε σύστηµα αξιών» (4.1.ε). Εξ ίσου ουδέτερη είναι και η εξειδίκευση της «ανάπτυξης της θρησκευτικής συνείδησης» για το Γυµνάσιο, αφού επιλέγεται η άχρωµη διατύπωση «...το Γυµνάσιο βοηθεί τους µαθητές... να διευρύνουν το 17

18 σύστηµα αξιών τους (ηθικές, θρησκευτικές, εθνικές, ανθρωπιστικές και άλλες αξίες) ώστε να ρυθµίζουν την συµπεριφορά τους σύµφωνα µε τις επιταγές του. Να ελέγχουν και να κατευθύνουν τον συναισθηµατικό τους κόσµο σε στόχους δηµιουργικούς και πράξεις ανθρωπιστικές» (5.1.α). Μεγαλύτερη είναι η εννοιολογική φόρτιση της σχετικής διατύπωσης για το Λύκειο, καθώς συµπεριλαµβάνει µεταξύ των σκοπών του το «να βοηθεί του µαθητές να συνειδητοποιούν τη βαθύτερη σηµασία του ορθόδοξου χριστιανικού ήθους και της σταθερής προσήλωσης στις πανανθρώπινες αξίες...» (6.2.β). Και αυτή όµως η διατύπωση, αν και βρίσκεται πλησιέστερα την γενική εξαγγελία του ρόλου της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, είναι εµφανώς ηπιότερη. ιότι βεβαίως διαφορετικό είναι ο µαθητής «να διακατέχεται απο πίστη στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση» που προϋποθέτει διαδικασία ενστάλλαξης αυτής της πίστης και διαφορετικό «να συνειδητοποιεί απλώς την βαθύτερη σηµασία του ορθόδοξου χριστιανικού ήθους», που συνεπάγεται µεν εµβάθυνση στο αντικείµενο, αλλά όχι αναγκαίως και επιβολή πεποιθήσεων, πόσο µάλλον όταν στην περίπτωση του Λυκείου δίνεται παράλληλα ιδιαίτερη έµφαση στην απόκτηση «βαθύτερης και ουσιαστικότερης γνώσης και αυτογνωσίας» στην «ανάπτυξη προβληµατισµού»και στην αντιµετώπιση της ζωής και του πολιτισµού «µε κριτικό και δηµιουργικό πνεύµα» (άρθρο 6.2 γ,δ). Με βαση το αρθρο 16 παρ 2 του Συνταγµατος οι µαθητες 51 εχουν υποχρεωση να παρακολουθουν στο σχολειο τα µαθηµατα των θρησκευτικων εκτος και αν οι ιδιοι ή οι ασκουντες τη γονική τους µεριµνα δηλωσουν αρνηση, επικαλουµενοι διαφορετικες πεποιθησεις ή αθεια. Αλλα και διχως τετοια δηλωση, σε περιπτωση αρνησης παρακολουθησης, ο διευθυντης του σχολειου εχει υπηρεσιακο καθηκον να εξετασει µε διακριτικοτητα µη πως η αρνηση οφειλεται οντως στην ελευθερια θρησκευτικης διαφοτοποιησης, οποτε ο µαθητης απαλλασσεται από την υποχρεωση παρακολουθησης, διχως καµια επιζηµια επιπτωση, όπως για παραδειγµα υπολογισµο απουσιων από µαθηµατα ή επιπτωση στο χαρακτηρισµο της διαγωγης του. Επισης ο µαθητης εχει δικαιωµα να αρνηθει τη δηµοσια απαγγελια της προσευχης όταν εχει αλλους προσωπικους λογους, οι οποιοι δικαιολογουν, κατά τους κανονες της παιδαγωγικης επιστηµης, την άρνησή του αυτή, όπως όταν παρουσιαζει δυσαρθρια, 51 Κώστας Μπέης, Η θρησκευτικη ελευθερία- ικανικοί διάλογοι, ΙV, Θεωρία και πράξη στην ελληνική κοινωνία και έννοµη τάξη, Εκδόσεις EUNOMIA Verlag, σελ 450, Γ.Κ. Σταρατζής (Σ 13 και 16 παρ 2, 2 Α προσθετου πρωτοκόλλου ευσ Α, καθώς και 1,6 παρ 2 ν. 1566/1985.-Εναρµόνιση της ελευθεριας της θρησκευτικης συνειδησης µε την υποχρεωση του µαθητη να παρακολουθει τη διδασκαλια της ορθοδοξης χριστιανικης πιστης). 18

19 του λειπει το θαρρος ή εχει σοβαρα ψυχολογικα προβληµατα κλπ. Και στην περιπτωση αυτή ο διευθυντης του σχολειου, οφειλει εάν του αντιταχθεί τετοια αρνηση του µαθητη, να προβει και παλι στη σχετικη ερευνα, µε σκοπο να διαγνωσει τους πραγµατικους λογους της αρνησης και να ενεργησει αναλογως. 8.ΙΙ. Το δικαίωµα των γονέων για θρησκευτική εκπαίδευση των τέκνων τους 52 Από µια πρώτη γενική προσέγγιση φαίνεται να γίνεται δεκτό χωρίς ιδιαίτερες επιφυλάξεις, τόσο από την «παραδοσιακή» όσο και από την «σύγχρονη» εκδοχή, ότι το Σύνταγµα επιβάλλει εν πάση περιπτώσει µία αρνητική προστασία της θρησκευτικής συνείδησης των µή ορθοδοξων µαθητών από την κρατική εκπαίδευση. Η διεκδίκηση δε αυτής της προστασίας επαφίεται στους γονείς τους, στους οποίους αναγνωρίζεται ο πρώτος λόγος για την θρησκευτική τους διαπαιδαγώγηση. Ειδικοτερα: ί. Αναγνωρίζεται, µε βάση τις συγκεκριµένες θεωρητικές επεξεργασίες, ότι στο πλαίσιο της ισχύουσας έννοµης τάξης καθιερώνεται ένα «δικαίωµα θρησκευτικής εκπαίδευσης», ως επιµέρους πτυχή της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης. ηλαδη ως συνταγµατικό κατά βάση δικαίωµα, που περιλαµβάνεται µάλιστα µε ρητή διατύπωση και σε κείµενα διεθνών συνθηκών για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωµάτων, ενώ εξειδικεύεται στις σχετικές µε την γονική µέριµνα και την επιµέλεια του τέκνου ρυθµίσεις του Αστικού Κώδικα. Παλαιότερα θεωρείτο, αντίθετα, ως κατά βάση δικαίωµα του Οικογενειακού ικαίου, και συγκεκριµένα ως ειδικότερη εκδήλωση της πατρικής εξουσίας, αντίληψη που φαίνεται σε κάποιο βαθµό να επιβιώνει και σε σύγχρονες θεωρητικές τοποθετήσεις. Στο σηµείο αυτό πάντως πρέπει να σηµειωθεί -προεξαγγελτικά προς το παρόν- ότι παρά την ανωτέρω θεωρητική θεµελίωση, οι επί µέρους επεξεργασίες κατά κανόνα βασίζονται στις διατάξεις του Συντάγµατος και του ΑΚ. Μόνο δε επικουρικά, για ενίσχυση της κύριας επιχειρηµατολογίας -και κατά κανόνα χωρίς ιδιαίτερη επεξεργασία,- επεκτείνονται και στην κανονιστική εκείνη συνιστώσα που φαίνεται να παρουσιάζει το µεγαλύτερο θεωρητικό ενδιαφέρον: στις διατάξεις των διεθνών συνθηκών και 52 Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, Θρησκεία και Εκπαίδευση κατά το Σύνταγµα και την Ευρωπαϊκή Σύµβαση- Από τον κατηχησµό στην πολυφωνία, οπ, σελ 148 επ 19

20 προπαντός της Ευρωπαικής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ Α), η οποία όχι µόνον ισχύει ως έσωτερικό δίκαιο µε αυξηµένη τυπική ισχύ (άρθρο 28.1 Σ.), αλλά και παρέχει, τη µε την expressis verbis (και συνθετική των άλλων διεθνών συµβατικών καν6νων) ρύθµιση, όσο και µε την πλούσια προβληµατικης (όχι όµως κατ' ανάγκην και για την επιβεβαίωση των συµπερασµάτων της (κρατούσας άποψης, όπως υποστηριζεται σχετικά). Ι. Τα υποκείµενα του δικαιώµατος της θρησκευτικης εκπαίδευσης, µε βάση τις υπάρχουσες θεωρητικές επεξεργασίες της κρατούσας άποψης, είναι κατά κανόνα οι γονείς. Ταυτίζονται δηλαδη, κατ' αρχην µε τα πρόσωπα που κατά τον Αστικό Κώδικα είναι φορείς της επιµέλειας του τέκνου, ως ειδικότερης εκδηλωσης της γονικης µέριµνας. Παλαιότερα, στο πλαίσιο της ένταξης του δικαιώµατος στην προβληµατικη του οικογενειακού δικαίου, ως δικαιούχος αναγνωριζόταν κυρίως ο πατέρας, αφού η επιµέλεια ηταν στοιχείο της πατρικης εξουσίας. Υπάρχουν όµως και σηµερα περιπτώσεις στις οποίες το δικαίωµα ασκεί ο ένας µόνο γονέας, διότι για διαφορους λόγους αυτός έχει κατ αποκλειστικότητα την επιµέλεια. Επίσης, το δικαίωµα µπορούν να το ασκούν και οι «κηδεµόνες», στους οποίους περιλαµβάνονται οι θετοί γονείς ή οι επίτροποι που έχουν αναλάβει την επιµέλεια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχετική προς την θρησκευτική εκπαίδευση θεώρηση «του συµφέροντος του ανηλίκου», πού xάρη τον Α.Κ. αποτελεί το βασικό κριτηριο τόσο για τον τρόπο άσκησης της γονικής µέριµνας όσο και για κάθε σχετικη απόφαση του δικαστηρίου, «όταν, κατά τις διατάξεις του νόµου, απoφασίζει σχετικά µε την ανάθεση της γονικης µέριµνας ή µε τον τρόπο της άσκησης της» (άρθρο 1511 Α.Κ). ). Τούτο συµβαίνει σε περιπτώσεις διαφωνίας των γονέων, διαζυγίου, ακύρωσης του γάµου, ανάθεσης της γονικής µέριµνας σε τρίτον κ.λ.π. Στο σηµείο αυτό γίνεται δεκτό ότι το συµφέρον του ανηλίκου αξιολογείται µε βάση το στενό οικογενειακό περιβάλλον του και χιπά τρόπο που να µην θίγεται το συνταγµατικό «δικαίωµα θρησκευτικης εκπαίδευσης» του γονέως αλλά και η ρητη επιταγή του ΑΚ. (άρθρο 1511) προς το δικαστηριο «να σέβεται -µε την απόφαση του- την ισότητα µεταξύ των γονέων και να µην κάνει διακρίσεις εξαιτίας της θρησκείας και των πολιτικών ή όποιων άλλων πεποιθήσεων...». Με άλλα λόγια φαίνεται να επικρατεί η άποψη ότι ο προσδιορισµός του συµφέροντος του ανηλίκου δεν προκύπτει oύτε µε βάση συγκρίσεις της δογµατικής διδασκαλίας oύτε µε βάση το ευρύ κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο θα ενταχθεί ο ανήλικος, διότι τότε η πρόκριση της «επικρατούσας θρησκείας» θα ήταν σχεδόν αυτονόητη. Πρόκειται συγκεκριµένα για το ότι ο ανήλικος καταρχήν δεν 20

21 αντιµετωπίζεται, ούτε γενικά ούτε ειδικότερα στον χώρο του σχολείου, ως αυτοτελές υποκείµενο του δικαιώµατος θρησκευτικής εκπαίδευσης (όπως συµβαίνει σε πολλές ευρωπαίκές χώρες µετά από κάποια ηλικία. Με άλλα λόγια η θρησκευτική του συνείδηση φαίνεται να λογίζεται, σε τελική ανάλυση, σαν οιονεί προέκταση αυτης των ασκούντων την επιµέλειά. Και τoύτo παρά το ότι επισηµαίνεται στις σχετικές αναλύσεις η σηµασία της ωριµότητας του τέκνου για δύο σοβαρές περιπτώσεις: αφ' ενός για την προβλεπόµενη και συνεκτιµώµενη κατά τον Α.Κ. (1511.3)- έκφραση της γνώµης του πριν από κάθε απόφαση περί γονικής µέριµνας που αφορά τα συµφέροντά του. Αφ' ετέρου δε ως προς την στοιχειοθέτηση του αδικήµατος του προσηλυτισµού του από τους γονείς και κηδεµόνες, στην οποία θα αναφερθούµε και αµέσως παρακάτω. ΙΙ. Περιεχόµενο του ατοµικού δικαιώµατος της θρησκευτικής εκπαίδευσης, κατά την κρατούσα πάντοτε (θεωρητική) άποψη, είναι η διασφάλιση της ελευθερίας των γονέων (ή των κηδεµόνων) να επιλέγουν την θρησκευτική αγωγή των ανηλίκων τέκνων τους. Ειδικότερα, το δικαίωµα τούτο συνεπάγεται την θεµελίωση αρνητικής - και δικαστικά αγώγιµης- αξίωσης των δικαιούχων απέναντι στο κράτος για αποχή του από κάθε είδους επεµβάσεις αντίρροπες προς τον κοσµοθεωρητικό προσανατολισµό που θέλουν να δώσουν στα παιδιά τους. Οι επεµβάσεις αυτές ενδέχεται να αφορούν είτε την διαδικασία ένταξης σε µία θρησκευτική κοινότητα (π.χ. νηπιοβαπτισµός) είτε τον προσδιορισµό του περιεχοµένου και των µεθόδων της θρησκευτικής διαπαιδαγώγησης είτε την µεταβολή της έτσι διαµορφωµένης ή διαµορφούµενης θρησκευτικής συνείδησης των ανηλίκων. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις η συνταγµατική προστασία αφορά κατ' εξοχήν τον χώρο της εκπαίδευσης, θεωρείται δε επαρκής στον βαθµό που προβλέπεται -όπως συµβαίνει µε τις προαναφερθείσες δια των εγκυκλίων λύσεις- η δυνατότητα απαλλαγής από τους δεδοµένους κατηχητικούς επηρεασµούς της. Οσον αφορά το ειδικότερο θέµα που οι εγκύκλιοι αφήνουν ανοιχτά δηλαδη το άν η προβλεπόµενη λύση της εξαίρεσης περιλαµβάνει και τους αθρήσκους και αθέους- η λύση φαίνεται καταφατική, όπως προκύπτει είτε από απαντήσεις είτε από γενικότερες θεωρητικές προσεγγίσεις για το απαραβίαστο της θρησκευτικης συνειδησης του αρθρου 13 παρ 1 του Συντάγµατος. Αντίθετα, για το ζήτηµα των «µαρτύρων του Ιεχωβά» η γενική θέση της «παραδοσιακής» θεωρητικής αντιµετώπισης ότι όχι µόνον δεν αποτελούν γνωστή θρησκεία αλλά ούτε καν θρησκεία- φαίνεται να υπονοεί µία ανάλογη (αρνητική) 21

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995)

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995) Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα Θέμα: Θρησκευτική Ελευθερία Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα αναφορικά με το περιεχόμενο του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ,ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ,ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ,ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ «Θεσµική εφαρµογή της θρησκευτικής ελευθερίας στα πλαίσια της θρησκευτικής

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Θέµα:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 5η : ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ- ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩ ΟΥΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Α. Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ ΓΕΝΙΚΑ

ΕΡΓΑΣΙΑ 5η : ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ- ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩ ΟΥΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Α. Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ 1 ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ 5η : ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ- ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΜΕΛΙΩ ΟΥΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Α. Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ. Επιµέλεια εργασίας: Πολίτης Σπύρος Εmail: ιδάσκων: ηµητρόπουλος Ανδρέας ΙΑΓΡΑΜΜΑ. 2.Σχολιασµός απόφασης

ΕΡΓΑΣΙΑ. Επιµέλεια εργασίας: Πολίτης Σπύρος Εmail: ιδάσκων: ηµητρόπουλος Ανδρέας ΙΑΓΡΑΜΜΑ. 2.Σχολιασµός απόφασης ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η περιορισµένη εφαρµογή του δικαιώµατος της θρησκευτικής ελευθερίας στα πλαίσια της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης. (υπόθεση αλλόθρησκου δασκάλου). Επιµέλεια εργασίας: Πολίτης Σπύρος Εmail: s_polites@hotmail.com

Διαβάστε περισσότερα

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου.

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου.

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ:ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ,2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΑΠΟ ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Παιδαγωγικό Σχόλιο σε Νομικά Πορίσματα και Αποφάσεις

ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΑΠΟ ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Παιδαγωγικό Σχόλιο σε Νομικά Πορίσματα και Αποφάσεις ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΑΠΟ ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Παιδαγωγικό Σχόλιο σε Νομικά Πορίσματα και Αποφάσεις ΣΤΑΥΡΟΥ ΓΙΑΓΚΑΖΟΓΛΟΥ Συμβούλου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Στη σκιά του ζητήματος των ταυτοτήτων, το πρόβλημα της αναγραφής

Διαβάστε περισσότερα

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1 # εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ 1]ΙΣΤΟΡΙΚΟ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 2]ΝΟΜΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 3]ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 4]ΚΡΙΣΙΜΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΙΚΑΙΟΥ 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: Η Αρχή της φορολογικής ισότητας

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/1279-1/ ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΗ 4 /2015

Αθήνα, Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/1279-1/ ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΗ 4 /2015 ΑΡΧΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Αθήνα, 06-08-2015 Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/1279-1/06-08-2015 ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΗ 4 /2015 Η Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα συνήλθε, µετά από πρόσκληση του Προέδρου

Διαβάστε περισσότερα

Α Π Ο Φ Α Σ Η ΑΡ. 77Α / 2002

Α Π Ο Φ Α Σ Η ΑΡ. 77Α / 2002 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΧΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Αθήνα, 25/06/2002 ΑΠ: 1143Α Ταχ. /νση: ΟΜΗΡΟΥ 8 105 64 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 33.52.604-605 FAX: 33.52.617 Α Π Ο Φ Α Σ Η ΑΡ. 77Α / 2002 Η Αρχή Προστασίας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ,ΓΕΝΙΚΑ Ο σύγχρονος πολιτισμός αναπτύσσεται με κέντρο και σημείο αναφοράς τον Άνθρωπο. Η έννομη τάξη, διεθνής και εγχώρια, υπάρχουν για να υπηρετούν

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ(α.25παρ.3Σ) Με τον όρο γενικές συνταγµατικές αρχες εννοούµε ένα σύνολο

Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ(α.25παρ.3Σ) Με τον όρο γενικές συνταγµατικές αρχες εννοούµε ένα σύνολο εργασία 1η σχεδιαγραµµα 1)εισαγωγή:έννοια γενικών συνταγµατικών αρχών 2)ειδικότερα, η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώµατος α)έννοια β)καθιέρωση της αρχής γ)εκταση εφαρµογής και σχέση α.25παρ3σ και 281 ΑΚ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ. «Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας, ως γενικής συνταγµατικής αρχής της ελληνικής έννοµης τάξης»

ΕΡΓΑΣΙΑ. «Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας, ως γενικής συνταγµατικής αρχής της ελληνικής έννοµης τάξης» Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου ----------------------------------------------------- Μεταπτυχιακό ίπλωµα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος VΙΙ Ι. Γενικό Μέρος Α. Βασικές έννοιες... 1 1. Θέματα ορολογίας... 1 1.1. Οι χρησιμοποιούμενοι όροι... 1 1.2. Οι βασικές έννοιες... 2 1.3. «Εγγυήσεις θεσμών» και «εγγυήσεις θεσμικές»...

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η εφαρµογή του δικαιώµατος της επικοινωνίας στον οικογενειακό χώρο» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η εφαρµογή του δικαιώµατος της επικοινωνίας στον οικογενειακό χώρο» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ, 2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

1ο Κεφάλαιο Το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι στα πλαίσια του άρθρου 12 του Συντάγµατος

1ο Κεφάλαιο Το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι στα πλαίσια του άρθρου 12 του Συντάγµατος Πρόλογος Η κατοχύρωση και η προστασία του δικαιώµατος της συνένωσης ή του συνεταιρίζεσθαι στο άρθρο 12 του ελληνικού Συντάγµατος δίνει σάρκα και οστά στο εύστοχο αρχαίο απόφθεγµα «η ισχύς εν τη ενώσει».

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η :

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η : ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η : ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ Κεφάλαιο 2: Ατομικά & Κοινωνικά Δικαιώματα Περιεχόμενα 1. Δικαιώματα & υποχρεώσεις 2. Άσκηση & κατάχρηση δικαιώματος 3. Τα ατομικά δικαιώματα 4. Τα πολιτικά δικαιώματα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 9 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Άρθρο 3. Άρθρο 4. Επίσημα κείμενα και διδακτικό υλικό. Ορισμός του παιδιού. Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών.

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Άρθρο 3. Άρθρο 4. Επίσημα κείμενα και διδακτικό υλικό. Ορισμός του παιδιού. Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών. Ορισμός του παιδιού Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών. Άρθρο 1 Απαγόρευση διακρίσεων Κάθε παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται χωρίς διακρίσεις λόγω χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, άποψης, χώρας

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 3 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 3 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 3 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 2 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 2 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 2 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

05 Ευτυχία Γ. Αρµένη Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ

05 Ευτυχία Γ. Αρµένη Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ 05 Ευτυχία Γ. Αρµένη Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ Η αρχή της ισότητας είναι άρρηκτα συνυφασµένη µε την πολιτική και την ατοµική ελευθερία, στις οποίες θεµελιώνεται η έννοια της ηµοκρατίας. Σε όλα τα δηµοκρατικά

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΚΑΙΟΥ Καθορίζοντας το γενικό περιεχόµενο ενός δικαιώµατος, µε διατάξεις δικαίου στο πλαίσιο γενικής σχέσης, προσδιορίζονται τα ανώτατα όρια άσκησης

Διαβάστε περισσότερα

1 Άρθρο µόνο, παρ.3 του Π 529/1989: «Ο αριθµός των αλλοδαπών µαθητών που εγγράφονται σε κάθε σχολική

1 Άρθρο µόνο, παρ.3 του Π 529/1989: «Ο αριθµός των αλλοδαπών µαθητών που εγγράφονται σε κάθε σχολική Αθήνα, 16.9.2005 Αρ.Πρωτ 14350.01/2005, 14352.01/2005 Χειριστές: Μίλτος Παύλου 210.7289718 Ματίνα Πούλου 210.7289697 Προς κύριο Κωνσταντίνο Ράµµα, Ειδικό Γραµµατέα Θεµάτων Σπουδών, Επιµόρφωσης και Καινοτοµιών

Διαβάστε περισσότερα

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ο συνταγματικός θεσμός της συλλογικής αυτονομίας (Εισήγηση στην ημερίδα "Κλαδικές Συλλογικές

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 3 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 3 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 3 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9)ΒΙΒΛΙΟΓΑΦΙΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9)ΒΙΒΛΙΟΓΑΦΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1) ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ.1 2) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ σελ.2 3)ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΩΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΓΕΝΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί;

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Παιδιά θεωρούνται όλα τα αγόρια και τα κορίτσια από 0 έως 18 ετών. Ποια είναι τα δικαιώματα του παιδιού; Σύμφωνα με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα των παιδιών Απαγόρευση διακρίσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η :

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η : ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ 4 η : ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 4 4 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΙΣ ΗΜΟΣΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ο κατάλογος των δικαιωμάτων αυτών αποτελεί τη βασική κατοχύρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 6 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 6 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 6 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας : Γενικές Συνταγµατικές Αρχές «Απαγόρευση κατάχρησης δικαιώµατος» Καµιντζή Ιωάννα Α.Μ:322 Ε Mail:

Θέµα εργασίας : Γενικές Συνταγµατικές Αρχές «Απαγόρευση κατάχρησης δικαιώµατος» Καµιντζή Ιωάννα Α.Μ:322 Ε Mail: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003

Διαβάστε περισσότερα

Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές

Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9 η : Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 6 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΠΙ ΤΗΣ Ι ΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ 6 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΠΙ ΤΗΣ Ι ΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Στρασβούργο, 11.3.2014 COM(2014) 158 final ANNEXES 1 to 2 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: Σχολιασµός της υπ αριθµ.

Διαβάστε περισσότερα

38η ιδακτική Ενότητα ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ. Παρατηρήσεις, Σχόλια, Επεξηγήσεις

38η ιδακτική Ενότητα ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ. Παρατηρήσεις, Σχόλια, Επεξηγήσεις 38η ιδακτική Ενότητα ΥΓΓΕΝΕΙΑ ΧΕΕΙ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ Παρατηρήσεις, χόλια, Επεξηγήσεις 1. υγγένεια το σηµείο αυτό χρήσιµο είναι ο µαθητής να γνωρίζει τους λόγους για τους οποίους είναι σηµαντική η γνώση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 12 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 12 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 12 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών

Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών Όνομα: Λυδία Βραδή ΑΜ:1340200700040 Διδάσκοντες: Α. Δημητρόπουλος, Σ. Βλαχόπουλος Μάθημα: Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα Δ Εξάμηνο Περιεχόµενα Σελ. Περιεχόµενα...2-3

Διαβάστε περισσότερα

669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ)

669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ) 669/2013 ΜΠΡ ΑΘ ( 597917) (Α ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΝΟΜΟΣ) Δικαίωμα για παροχή έννομης προστασίας κατά το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ. Εννοια και περιεχόμενο. Θέσπιση από τον κοινό νομοθέτη περιορισμών και προϋποθέσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 11 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 από 5. Τ

Σελίδα 1 από 5. Τ Σελίδα 1 από 5 ΔΕΟ 10 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΟΜΟΙ Α & Α1 & Β ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ 1. Τι είναι κράτος; Κράτος: είναι η διαρκής σε νομικό πρόσωπο οργάνωση λαού

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας : Άρθρο 2 παρ. 1 Συντάγµατος( Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας) Σχολιασµός Αποφ. 40/1998 Α.Π

Θέµα εργασίας : Άρθρο 2 παρ. 1 Συντάγµατος( Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας) Σχολιασµός Αποφ. 40/1998 Α.Π Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003

Διαβάστε περισσότερα

Κύκλος ικαιωµάτων του Ανθρώπου ΣΥΝΟΨΗ ΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ ΝΕΚΡΩΝ. Αναφορά υπ αρ. πρωτ. 13189/13.12.1999, πόρισµα της 24.4.

Κύκλος ικαιωµάτων του Ανθρώπου ΣΥΝΟΨΗ ΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ ΝΕΚΡΩΝ. Αναφορά υπ αρ. πρωτ. 13189/13.12.1999, πόρισµα της 24.4. Κύκλος ικαιωµάτων του Ανθρώπου ΣΥΝΟΨΗ ΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ ΝΕΚΡΩΝ Αναφορά υπ αρ. πρωτ. 13189/13.12.1999, πόρισµα της 24.4.2000 Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη: Χειριστής: Γιώργος Καµίνης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ» Α' - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ» Α' - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ» Α' - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Η σύναψη γάμου ή συμφώνου συμβίωσης στη χώρα μας νοείται και επιτρέπεται μόνο μεταξύ ετερόφυλων ζευγαριών. Ως αποτέλεσμα,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 6 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 6 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 6 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ, 2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008 Διάγραμμα του

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 5 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 5 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 5 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Με το παρόν σας υποβάλουµε τις παρατηρήσεις της ΑΠ ΠΧ επί του σχεδίου κανονισµού της Α ΑΕ σχετικά µε τη διασφάλιση του απορρήτου των επικοινωνιών.

Με το παρόν σας υποβάλουµε τις παρατηρήσεις της ΑΠ ΠΧ επί του σχεδίου κανονισµού της Α ΑΕ σχετικά µε τη διασφάλιση του απορρήτου των επικοινωνιών. ιεύθυνση Γραµµατείας Αθήνα, 17.05.2011 Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/3409 Προς Αρχή ιασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (Α ΑΕ) Ιερού Λόχου 3, Μαρούσι 151 24, Αθήνα Email: kanonismos@adae.gr. ΘΕΜΑ: Παρατηρήσεις της

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΛΟΥΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΘΗΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΛΟΥΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΘΗΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου --------------------------------------------------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ :

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ : Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου --------------------------------------------------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

Εισοδήµατος κατά τη διάρκεια του γάµου τους οι σύζυγοι έχουν υποχρέωση να

Εισοδήµατος κατά τη διάρκεια του γάµου τους οι σύζυγοι έχουν υποχρέωση να Αθήνα, 31 Αυγούστου 2011 Αριθ. Πρωτ. Φ.1000.2 / 22700/2011 Υπουργείο Οικονοµικών Υπόψη Υπουργού Κυρίου Ευάγγελου Βενιζέλου Καρ. Σερβίας 10 10562 Αθήνα Θέµα: Υποβολή προτάσεων για την αναµόρφωση των διατάξεων

Διαβάστε περισσότερα

Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 11 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας Τ.Ε.Ι. Πειραιά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Λογιστική και Χρηματοοικονομική Ειδικά θέματα Δικαίου Δρ. Μυλωνόπουλος Δ. Αν. Καθηγητής δίκαιο άδικο ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ 6 η : ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ Ι ΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ AΘΗΝΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΤΟΥΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ AΘΗΝΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΤΟΥΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ AΘΗΝΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΜΕΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΤΟΥΣ 2003-2004 Υπεύθυνος Καθηγητής: Ανδρέας ηµητρόπουλος Μάθηµα: Συνταγµατικό ίκαιο ΘΕΜΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΘΟ ΟΥ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

28/5/2010 Αριθµ. Πρωτ.: ***/2009 Ειδ. Επιστήµονας : Μ. Μπλιάτη

28/5/2010 Αριθµ. Πρωτ.: ***/2009 Ειδ. Επιστήµονας : Μ. Μπλιάτη 28/5/2010 Αριθµ. Πρωτ.: ***/2009 Ειδ. Επιστήµονας : Μ. Μπλιάτη Κύριο Μιχάλη Κοντογιάννη Ειδικό Γραµµατέα Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης Υπουργείο Παιδείας, ια Βίου Μάθησης και Θρησκευµάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 5 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 5 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 5 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος: Μεθοδολογικές και εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Ι. Αντικείμενο της μελέτης, σκοπός και μεθοδολογία ΙΙ. «Δικαιώματα» και «υποχρεώσεις» πολιτειακών οργάνων ΙΙΙ. Η αρμοδιότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 15.6.2011 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (49/2011) Θέµα: Αιτιολογηµένη γνώµη της Γερουσίας της Ιταλικής ηµοκρατίας σχετικά µε την πρόταση κανονισµού του

Διαβάστε περισσότερα

2 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ ΚΗΔΕΜΟΝΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ

2 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΥΜΗΤΤΟΥ ΚΗΔΕΜΟΝΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΗΔΕΜΟΝΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ Φ7/517/127893/Γ1/13-10-2010 Υπ. Παιδείας Δικαιώματα των παιδιών-μαθητών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, των οποίων οι γονείς βρίσκονται σε διάσταση ή είναι διαζευγμένοι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 1999 2004 Επιτροπή Ελευθεριών και ικαιωµάτων των Πολιτών, ικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 14 Μαρτίου 2002 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά µε την πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Διαβάστε περισσότερα

Α. Ο εκκλησιασμός των μαθητών των σχολείων Α/θμιας και Β/θμιας

Α. Ο εκκλησιασμός των μαθητών των σχολείων Α/θμιας και Β/θμιας ΘΕΜΑ: "Εκκλησιασμός και πρωινή προσευχή μαθητών" ΣΧΕΤ.: α) ΥΠΕΠΘ, Φ. 200.21/16/136240.26.11.1977 β) ΥΠΕΠΘ, Γ/6251/22-10-1979 γ) ΥΠΕΠΘ, Γ/2875/30-4-1981 δ) Π.Δ. 201/98 Με αφορμή ερωτήματα που τέθηκαν στο

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την el.pi. Κυριακή, 14 Νοέμβριος :08 - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 14 Νοέμβριος :23

Συντάχθηκε απο τον/την el.pi. Κυριακή, 14 Νοέμβριος :08 - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 14 Νοέμβριος :23 Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ Στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης θέσης για τη χρήση κινητών τηλεφώνων στα σχολεία προχώρησε η επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού Λήδα Κουρσουμπά. Σύμφωνα με όσα είδαν το φως

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: Γάμοι μεταξύ ορθοδόξων και καθολικών πριν τεθεί σε ισχύ ο Αστικός Κώδικας

Θέμα: Γάμοι μεταξύ ορθοδόξων και καθολικών πριν τεθεί σε ισχύ ο Αστικός Κώδικας Αθήνα, 12.05.2010 Α.Π.: 10100/08/2.3 Χειριστής: Λάμπρος Μπαλτσιώτης Τηλ.: 210-7289709 Φαξ: 210-7289643 Διεύθυνση Ιθαγένειας Τμήμα Α Υπουργείο Εσωτερικών Σταδίου 31 ΑΘΗΝΑ Θέμα: Γάμοι μεταξύ ορθοδόξων και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 26.4.2012 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (0047/2012) Θέµα: Αιτιολογηµένη γνώµη του Γερµανικού Οµοσπονδιακού Συµβουλίου (Bundesrat) σχετικά µε την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 06-08-2015 Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/953-2/06-08-2015 Α Π Ο Φ Α Σ Η 94/2015

Αθήνα, 06-08-2015 Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/953-2/06-08-2015 Α Π Ο Φ Α Σ Η 94/2015 ΑΡΧΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Αθήνα, 06-08-2015 Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/953-2/06-08-2015 Α Π Ο Φ Α Σ Η 94/2015 Η Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα συνήλθε, µετά από πρόσκληση του

Διαβάστε περισσότερα

Ε.Ε. Π α ρ.ι(i), Α ρ.3610, 7/6/2002

Ε.Ε. Π α ρ.ι(i), Α ρ.3610, 7/6/2002 Ο περί Γονικής Άδειας και Άδειας για λόγους Ανωτέρας Βίας Νόμος του 2002, εκδίδεται με δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας σύμφωνα με το Άρθρο 52 του Συντάγματος. Αριθμός 69(I)

Διαβάστε περισσότερα

Γράφουμε στον πίνακα τη λέξη κλειδί «φονταμενταλισμός», διαβάζουμε τις εργασίες και καταλήγουμε στον ορισμό της. (Με τον όρο φονταμενταλισμός

Γράφουμε στον πίνακα τη λέξη κλειδί «φονταμενταλισμός», διαβάζουμε τις εργασίες και καταλήγουμε στον ορισμό της. (Με τον όρο φονταμενταλισμός ΦΑΣΗ Β: 2 ο δίωρο Γράφουμε στον πίνακα τη λέξη κλειδί «φονταμενταλισμός», διαβάζουμε τις εργασίες και καταλήγουμε στον ορισμό της. (Με τον όρο φονταμενταλισμός (θεμελιωτισμός) εκφράζονται οι τάσεις εμμονής

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ

ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ Εισαγωγή Η προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα διασφάλισης του επιπέδου φροντίδας για την υγεία των πολιτών. Τα ανθρώπινα δικαιώματα στον τομέα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 26.4.2012 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (0046/2012) Αφορά: Αιτιολογηµένη γνώµη του γερµανικού Οµοσπονδιακού Συµβουλίου (Bundesrat) σχετικά µε την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

Το δικαίωµα της θρησκευτικής ελευθερίας του άρθρου 13 του Συντάγµατος της Ελλάδος

Το δικαίωµα της θρησκευτικής ελευθερίας του άρθρου 13 του Συντάγµατος της Ελλάδος Το δικαίωµα της θρησκευτικής ελευθερίας του άρθρου 13 του Συντάγµατος της Ελλάδος Εισαγωγή 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Στην παρούσα εργασία θα γίνει εκτεταµένη αναφορά στο συνταγµατικώς κατοχυρωµένο δικαίωµα

Διαβάστε περισσότερα

6. Την πολυπλοκότητα της ταυτόχρονης προστασίας αντικρουόµενων θεµελιωδών ανθρώπινων δικαιωµάτων όπως η προστασία των ανηλίκων, η προστασία των προσωπ

6. Την πολυπλοκότητα της ταυτόχρονης προστασίας αντικρουόµενων θεµελιωδών ανθρώπινων δικαιωµάτων όπως η προστασία των ανηλίκων, η προστασία των προσωπ Κώδικας εοντολογίας για τις υπηρεσίες προστιθέµενης αξίας µέσω κινητών τηλεφώνων και την προστασία των ανήλικων χρηστών Ο παρόν Κώδικας θεσπίζεται µεταξύ των Εταιρειών Παροχής Υπηρεσιών Κινητής Τηλεφωνίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ (ΑΚΥΡΩΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ)

ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ (ΑΚΥΡΩΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ) ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ (ΑΚΥΡΩΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ) ΑΙΤΗΣΗ Της Ομοσπονδίας με την επωνυμία «Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος» (Δ.Ο.Ε.), η οποία εδρεύει στην Αθήνα, επί της οδού Ξενοφώντος 9 Α όπως

Διαβάστε περισσότερα

Συγκριτικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο

Συγκριτικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Συγκριτικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο Ενότητα 8η: Ρωσική, λιθουανική και βουλγαρική εθνική νομοθεσία Κυριάκος Κυριαζόπουλος Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Παυλόπουλος, Δικηγόρος, Υπ. Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Παν/μίου Αθηνών Η αρχή της Διάκρισης των Λειτουργιών

Διαβάστε περισσότερα

Ένα κουίζ για μικρούς και μεγάλους!

Ένα κουίζ για μικρούς και μεγάλους! Πόσο καλά ξέρεις τα δικαιώματά σου; Ένα κουίζ για μικρούς και μεγάλους! Στις 20 Νοεμβρίου 2015 η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού γίνεται 26 χρονών. Πόσο την χρησιμοποιούμε για να διεκδικούμε

Διαβάστε περισσότερα

Εμβάθυνση στο συνταγματικό δίκαιο

Εμβάθυνση στο συνταγματικό δίκαιο Εμβάθυνση στο συνταγματικό δίκαιο Το δικαίωμα στην ιδιοκτησία Λίνα Παπαδοπούλου Άρθρα 17-18 18 ελλ Σ Ά 17 παρ 1 H ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του Kράτους, τα δικαιώματα όμως που απορρέουν από αυτή

Διαβάστε περισσότερα

Ηλίας Α. Στεφάνου Έλενα Α. Καπαρδή Δικηγόροι

Ηλίας Α. Στεφάνου Έλενα Α. Καπαρδή Δικηγόροι «Μια πρώτη εκτίµηση της απόφαση του ΔΕΕ στις υποθέσεις Τele2 Sverige AB (C-203/15) και Watson και άλλων (C698/15) για την επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες. Ουσιαστικές,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ. Χρόνος αναθεώρησης εργασιών που έχουν εκτελεσθεί προ της έγκρισης Α.Π.Ε. Ανώνυµη εταιρεία µέλος του ΣΑΤΕ υπέβαλε το ακόλουθο ερώτηµα:

ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ. Χρόνος αναθεώρησης εργασιών που έχουν εκτελεσθεί προ της έγκρισης Α.Π.Ε. Ανώνυµη εταιρεία µέλος του ΣΑΤΕ υπέβαλε το ακόλουθο ερώτηµα: Νοµική Υπηρεσία ΣΑΤΕ Σταµάτης Σ. Σταµόπουλος, ικηγόρος, Νοµικός Σύµβουλος ΣΑΤΕ Αθήνα, 23.3.2013 ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ ΘΕΜΑ: Χρόνος αναθεώρησης εργασιών που έχουν εκτελεσθεί προ της έγκρισης Α.Π.Ε. Ανώνυµη εταιρεία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/ ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Οµοσπονδίες δύναµης ΓΣΕΕ

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/ ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Οµοσπονδίες δύναµης ΓΣΕΕ 1 Γ.Σ.Ε.Ε. ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠ. ΑΡΙΘ.: 5 Αθήνα, 24 Μαΐου 2013 ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΚ/22-5-2013 ΠΡΟΣ Τα Εργατικά Κέντρα και τις Οµοσπονδίες δύναµης ΓΣΕΕ Θέµα: «Καθολικότητα ισχύος των όρων της ισχύουσας από 14-5-2013

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1: Γάμος Οικογένεια. Οικογενειακή Αγωγή I Καζέλα Αργυρώ

Κεφάλαιο 1: Γάμος Οικογένεια. Οικογενειακή Αγωγή I Καζέλα Αργυρώ Κεφάλαιο 1: Γάμος Οικογένεια Οικογενειακή Αγωγή I Καζέλα Αργυρώ Στόχοι Οι μαθητές να: αναφέρουν και επεξηγούν ανάγκες που ικανοποιούνται μέσα από το γάμο. δικαιολογούν τη σημασία που έχει ο γάμος ως κοινωνικός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ EL ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Σχετικά µε την πρόοδο των εργασιών όσον αφορά τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις που συνδέονται µε τις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος 1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκοντες: Δημητρόπουλος Ανδρ., Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Περί απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών

Περί απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών Περί απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών Γράφει ο/η Ομοτ. Καθηγητής Παν. Αθηνών κ. Παναγιώτης Μπούμης 05.09.08 Προ ημερών το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠΕΠΘ) εξέδωσε και απέστειλε

Διαβάστε περισσότερα