Οι βάσεις δεδομένων και η προστασία τους από το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Διπλωματική Εργασία στο μάθημα Δίκαιο βιομηχανικής ιδιοκτησίας και άυλων αγαθών - Δίκαιο προστασίας του καταναλωτή με θέμα Οι βάσεις δεδομένων και η προστασία τους από το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας Δέσποινα Σταπατόρη Α.Ε.Μ.: Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Ανθούλα Παπαδοπούλου Θεσσαλονίκη 2016

2 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΥΛΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 4 Α. Τα πρώτα βήματα 4 Β. Ορισμοί στη νομοθεσία 6 Ι. Διεθνείς Συνθήκες 6 ΙΙ. Ευρωπαϊκή Οδηγία 96/9/ΕΟΚ 8 ΙΙΙ. Εγχώριο δίκαιο 11 Γ. Οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη βάσης δεδομένων 12 Ι. Ανεξαρτησία των στοιχείων 12 ΙΙ. Ατομική πρόσβαση 13 ΙΙΙ. Συστηματική ή μεθοδική διευθέτηση 14 Δ. Επιπλέον στοιχεία που τυγχάνουν προστασίας 15 Ε. Αποκλεισμοί από την προστασία 16 Ι. Πρόγραμμα Η/Υ 16 ΙI. Οπτικοακουστικά, κινηματογραφικά, λογοτεχνικά και μουσικά έργα 18 ΣΤ. Πολυμέσα και βάσεις δεδομένων 19 Ζ. Μηχανές αναζήτησης και βάσεις δεδομένων 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 22 Α. Προϋπόθεση της προστασίας - Το κριτήριο της πρωτοτυπίας 22 Β. Οριοθέτηση του δικαιώματος του δημιουργού Ι. Υποκείμενο του δικαιώματος 28 II. Αντικείμενο προστασίας 30 ΙΙΙ. Διάρκεια προστασίας 31 IV. Περιεχόμενο του δικαιώματος Αναπαραγωγή Δημιουργία παράγωγων έργων και εκμετάλλευσή τους Διανομή στο κοινό Παρουσίαση στο κοινό Ηθικό δικαίωμα 36 ii

3 V. Περιορισμοί των εξουσιών του δημιουργού Περιορισμοί υπέρ του νόμιμου χρήστη «Κλασσικοί» περιορισμοί 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΤΟ «ΕΙΔΙΚΗΣ ΦΥΣΗΣ» ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Α. Εισαγωγικά 43 Β. Νομική φύση του δικαιώματος 44 Γ. Υποκείμενο του δικαιώματος 47 Δ. Αντικείμενο προστασίας 50 Ε. Προϋπόθεση της προστασίας 51 Ι. «Ουσιώδης» επένδυση 51 ΙΙ. Απόκτηση, έλεγχος και παρουσίαση των περιεχόμενων 54 ΙΙΙ. Νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης 54 Στ. Περιεχόμενο του δικαιώματος 58 Ι. Εξαγωγή 59 ΙΙ. Επαναχρησιμοποίηση 61 III. Ερμηνευτική επεξεργασία από το Δικαστήριο της Ε.Ε. 62 IV. Ουσιώδες μέρος των περιεχομένων 67 V. Επανειλημμένη εξαγωγή / επαναχρησιμοποίηση 69 Ζ. Δικαιώματα και υποχρεώσεις του νόμιμου χρήστη 71 Η. Περιορισμοί του δικαιώματος ειδικής φύσης 72 Θ. Διάρκεια προστασίας 74 Ι. Κυρώσεις 77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Α. Αξιολόγηση της Οδηγίας 96/9/ΕΟΚ 79 Β. Απόφαση Ryanair κατά Aviation 81 ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 84 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 86 iii

4 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠ Άρθρ. Αριθ. βδ Βλ. Δ.Ε.Ε. ΔΕΕ Δ.Ε.Κ. ΔιΜΕΕ εδ. Ε.Ε. ΕΕμπΔ ΕλλΔνη ΕΕΕυρΔ ΕπισκΕΔ Άρειος Πάγος Άρθρο Αριθμός Βάση δεδομένων Βλέπε Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών (περιοδικό) Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας (περιοδικό) εδάφιο Ευρωπαϊκή Ένωση Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Ελληνική Δικαιοσύνη (περιοδικό) Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου (περιοδικό) Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) κ. επ. και επόμενα MονΠρ Μονομελές Πρωτοδικείο Ν. Νόμος ΝοΒ Νομικό Βήμα (περιοδικό) iv

5 ό.π. παρ. σελ. στοιχ. ΧρΙΔ EIPR RHDI TRIPS όπου παραπάνω παράγραφος σελίδα στοιχείο Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου (περιοδικό) European Intellectual Property Review (περιοδικό) Revue hellénique de droit international (περιοδικό) Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights v

6 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας περιλαμβάνει κανόνες με τους οποίους προστατεύονται οι δημιουργοί έργων του λόγου, της τέχνης και της επιστήμης, ενώ στην βιομηχανική ιδιοκτησία ανήκουν, ιδίως, οι κανόνες που αφορούν στα εμπορικά σήματα, τα βιομηχανικά σχέδια ή υποδείγματα χρησιμότητας, αλλά και τα επιχειρηματικά απόρρητα. Το σύνολο των παραπάνω αποτελεί το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας. Η μεταξύ τους διάκριση έχει αρχίσει τελευταία να εξασθενεί, καθώς η χρήση της πληροφορικής και της ψηφιακής τεχνολογίας σηματοδοτεί τη δημιουργία νέων κατηγοριών έργων, με κυριότερα τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και τις βάσεις δεδομένων, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί «υβριδικές» μορφές μεταξύ πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Συμπληρώνουν τη θέση ότι η τεχνολογία είναι μητέρα της πνευματικής ιδιοκτησίας με τη διαπίστωση ότι πλέον το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας συμβάλει στην τεχνολογική εξέλιξη. 1 Παρά την αδιαμφισβήτητη σημασία της πνευματικής ιδιοκτησίας ως μηχανισμού εξισορρόπησης συμφερόντων (δημιουργού - ολότητας) και ως μοχλού οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, έντονη αμφισβήτηση έχει ανακύψει τις τελευταίες δεκαετίες σε σχέση με τα όρια αυτής. Πράγματι, η ανάπτυξη του κυβερνοχώρου, με τις αστείρευτες δυνατότητές του και η εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας και των τηλεπικοινωνιών έχουν επιφέρει διεύρυνση της έννοιας της πληροφορίας, η οποία πλέον ταυτίζεται με τη γνώση και υποστηρίζεται πως πρέπει να κυκλοφορεί παντού και ελεύθερα. Στο νέο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο οργάνωσης, η πληροφορία αναδεικνύεται σε μέγιστη αξία. Σε αυτή την παγκόσμια αναδυόμενη ηλεκτρονική οικονομία, σημαντικό μέρος της οποίας αποτελεί η αγορά βάσεων δεδομένων, οι συνιστώσες αυτής της νέας πραγματικότητας οδηγούν σε μια προφανή σύγκρουση συμφερόντων. Από τη μία, οι δημιουργοί βάσεων δεδομένων θεωρούν εαυτούς 1 Βλ. Κανελλοπούλου Μπότη Μ., Το δίκαιο της πληροφορίας, Αθήνα, 2004, σελ. 41, Μαρίνο Μ. Θ., Νομική προστασία βάσεων δεδομένων. Το ιδιαίτερο (sui generis) δικαίωμα της Οδηγίας 96/9/ΕΟΚ, ΔΕΕ 1997, σελ. 128επ. 1

7 εκτεθειμένους και αναζητούν επιπρόσθετη νομική προστασία από την διεθνή πειρατεία και την ανεξέλεγκτη πρόσβαση, τα οποία λειτουργούν ως αντικίνητρα στην δημιουργικότητα, και από την άλλη, οι χρήστες, πολέμιοι της υπέρμετρης νομικής προστασίας, οι οποίοι νιώθουν ότι απειλούνται από μια τάση υπερπροστασίας της πληροφορίας, αρχικά θεωρούμενης ως δημόσιο αγαθό, ελεύθερο για κοινή χρήση. 2 Επομένως, μπροστά στο νομικό-τεχνολογικό μόρφωμα των βάσεων δεδομένων ο νομικός είναι υποχρεωμένος να ισορροπεί μεταξύ ετερόκλιτων δικαιικών τάσεων και αντίρροπων νομικών, και οικονομικών, συμφερόντων. 3 Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι η νομική προστασία των βάσεων δεδομένων στο εγχώριο δίκαιο, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά την ενσωμάτωση της κοινοτικής Οδηγίας 96/9/ΕΟΚ. Το πρώτο μέρος είναι αφιερωμένο στην οριοθέτηση της έννοιας «βάση δεδομένων». Παρουσιάζεται το νομικό πλαίσιο που διέπει τις βάσεις δεδομένων, επιχειρείται μια σύντομη ανάλυση των στοιχείων που συνθέτουν τον ορισμό της έννοιας καθώς και μια συγκριτική παρουσίαση κάποιων προϊόντων που εμφανίζουν ομοιότητες με τις βάσεις δεδομένων. Το δεύτερο κεφάλαιο της μελέτης πραγματεύεται την προστασία των βάσεων δεδομένων μέσα από τις διατάξεις του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας. Έμφαση δίνεται στα νέα δεδομένα που καθιέρωσε ο κοινοτικός νομοθέτης ως προς κριτήριο της πρωτοτυπίας. Στην συνέχεια, οριοθετείται το δικαίωμα του δημιουργού της βάσης δεδομένων, αναλύεται το περιεχόμενο του δικαιώματος και οι περιορισμοί του. Τέλος, το τρίτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην προστασία της βάσης δεδομένων από το νέο δικαίωμα ειδικής φύσης που καθιέρωσε η Οδηγία 96/9 και το οποίο φέρει πλέον το κύριο βάρος της προστασίας των πληροφοριακών συνόλων. Εξετάζεται η νομική φύση του καινοφανούς αυτού δικαιώματος, οι προϋποθέσεις χορήγησής του, καθώς και το περιεχόμενο αλλά και οι περιορισμοί του. Ειδική αναφορά γίνεται 2 Βλ. Κοτσίρη Λ., Δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας και κοινοτικό κεκτημένο, 6 η έκδοση, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2011, σελ. 3, Αλεξοπούλου Κ., Οι βάσεις δεδομένων ως στοιχείο της οργάνωσης της επιχείρησης εις Η οργάνωση της επιχείρησης των κεφαλαιουχικών εταιριών, 13 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εμπορικού Δικαίου, Κέρκυρα 7-9/11/2013, Αθήνα, 2013, σελ. 485, 486επ. 3 Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., Η νομική προστασία των βάσεων δεδομένων, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2004, σελ. 1. 2

8 στην ανάλυση και ερμηνεία των αόριστων εννοιών που συνθέτουν το νέο δικαίωμα από την νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 3

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Α. Τα πρώτα βήματα Πρόδρομο της βάσης δεδομένων αποτελούν οι συλλογές έργων και οι συλλογές πληροφοριών, όπως οι ανθολογίες, οι εγκυκλοπαίδειες, οι συλλογές ποιημάτων, τα λεξικά, τα φυλλάδια, οι τιμοκατάλογοι, τα αποτελέσματα αθλητικών αγώνων, οι οποίες προστατεύονταν κατά τους όρους του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον δηλαδή παρουσίαζαν κάποια πρωτοτυπία. 4 Δεν θα ήταν εσφαλμένο, επομένως, να πούμε πως οι βάσεις δεδομένων, ηλεκτρονικές και μη, έχουν μακρά νομική παράδοση καθώς αποτελούν την εξέλιξη των παραδοσιακών συλλογών έργων και στοιχείων. 5 Με τη σύγχρονη μορφή τους, οι πρώτες βάσεις δεδομένων κατασκευάστηκαν στα πλαίσια λειτουργίας της αμερικάνικης εταιρίας αεροναυπηγικής και διαστήματος (NASA) την δεκαετία του 1960 για την ηλεκτρονική αρχειοθέτηση στοιχείων με αντικείμενο την τεχνολογία και τις θετικές επιστήμες. Στην συνέχεια, και ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1980, η χρήση των βάσεων δεδομένων, λόγω της διάδοσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών, εξαπλώνεται στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες του κόσμου, καθώς αναγνωρίζεται η χρησιμότητά τους στους τομείς της βιομηχανίας, της τεχνολογίας, αλλά και της επιστημονικής έρευνας και έτσι αποκτούν μεγάλη οικονομική αξία. Η κύρια μεταβολή που επέφερε η ψηφιακή τεχνολογία στις συλλογές πληροφοριών είναι ότι τους επέτρεψε να πάρουν τεράστιες, ουσιαστικά απεριόριστες διαστάσεις, διότι πρώτον, η αποθήκευση άπειρων πληροφοριών μπορεί να γίνει σε ελάχιστο χώρο, δεύτερον, η ανεύρεση και η ανάκτηση της ζητούμενης πληροφορίας μπορεί να γίνει σε ελάχιστο χρόνο και 4 Βλ. Κανελλοπούλου Μπότη Μ., ό.π, σελ. 47 και Κουμάντο Γ., Βάσεις δεδομένων και κοινοτικές οδηγίες, ΝοΒ 2002, σελ Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., ό.π., σελ. 112, Σχινά Ι., Η βάση δεδομένων ως αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας, ΕλλΔνη 1996, σελ. 1216, 1217, όπου αναφέρεται ότι η βάση δεδομένων δεν ανάγεται σε αυτοτελή κατηγορία αντικειμένων πνευματικής ιδιοκτησίας αλλά εντάσσεται στην παραδοσιακή νομική κατηγορία της συλλογής και Κοτσίρη Λ., ό.π., σελ. 95, ο οποίος την χαρακτηρίζει ιδιαίτερη μορφή συλλογής. 4

10 τρίτον, εκμηδενίστηκε η απόσταση ανάμεσα σε εκείνον που ψάχνει την πληροφορία και στον υλικό φορέα όπου αυτή βρίσκεται αποθηκευμένη. 6 Βασικό χαρακτηριστικό των πρώτων προσπαθειών νοηματικής απόδοσης της βάσης δεδομένων είναι η ταύτιση του όρου αποκλειστικά με σύνολα πληροφοριών που παρουσιάζουν ηλεκτρονική μορφή. 7 Στα αρχικά στάδια, μάλιστα, υπήρξε ένας ορολογικός διχασμός μεταξύ των όρων «τράπεζες δεδομένων» και «βάσεις δεδομένων». 8 Σύντομα, όμως, και λόγω του γεγονότος ότι για την νομική επιστήμη αυτή η διάκριση ήταν αδιάφορη, καθώς από την άποψη της προστασίας τους τόσο οι βάσεις όσο και οι τράπεζες δεδομένων υπόκεινται στην ίδια προβληματική, η διάκριση αυτή κατέστη άνευ σημασίας. Ο καθορισμός του νοηματικού περιεχομένου των βάσεων δεδομένων δεν υπήρξε απλή υπόθεση και αποτέλεσε πεδίο αναζητήσεων τόσο της νομικής επιστήμης όσο και της επιστήμης της πληροφορικής. Σύμφωνα με τον απλούστερο ορισμό, βάση δεδομένων είναι οποιαδήποτε συλλογή πληροφοριών αποθηκευμένη στη μνήμη υπολογιστή. Ένας τέτοιος ορισμός όμως δεν είναι πλήρης. Ακριβέστερα, βάση δεδομένων είναι ένα σύστημα πληροφοριών οργανωμένο ή/και διευθετημένο σύμφωνα με κάποιες αρχές συλλογής, που επιτρέπουν στο χρήστη να ανακτά και να χρησιμοποιεί εύκολα συγκεκριμένα μέρη ή το σύνολό του. 9 Αντίστοιχα, προσανατολισμένοι στην έννοια της βάσης δεδομένων ως μέρος της επιστήμης της πληροφορικής ήταν οι πρώτοι ορισμοί που διατυπώθηκαν στην Γαλλία και στην Αμερική. Αλλά και η πρώτη προσέγγιση του όρου από τον 6 Βλ. Κουμάντο Γ., ΝοΒ 2002, σελ. 502 και Συνοδινού Τ. Ε., ό.π., σελ. 15επ. 7 Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., ό.π., σελ Η διάκριση γινόταν με βάση τον τρόπο παρουσίασης των δεδομένων και τον τρόπο πρόσβασης στην πληροφορία. Ειδικότερα, οι τράπεζες δεδομένων περιείχαν τις πληροφορίες/δεδομένα σε πλήρη μορφή, δίνοντας έτσι στον χρήστη άμεση πρόσβαση στο συγκεκριμένο αντικείμενο γνώσης που ήταν αντικείμενο της έρευνάς του. Από την άλλη, στις βάσεις δεδομένων αποτέλεσμα της έρευνας είναι η παράθεση βιβλιογραφικών αναφορών και παραπομπών όπου ο χρήστης θα αναζητήσει το στοιχείο που επιθυμεί, συνεπώς παρέχουν έμμεση μόνο πρόσβαση στο αιτούμενο. Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., ό.π., σελ. 16επ. Διαφορετική ερμηνεία των όρων δίνεται από τον Μαρίνο Μ. Θ., Προβλήματα πνευματικής ιδιοκτησίας από την εκμετάλλευση των έργων λόγου σε ψηφιακές βάσεις δεδομένων, ΕλλΔνη 1996, σελ. 1222, υποσημ. 2, όπου αναφέρει ότι ο όρος τράπεζα δεδομένων χαρακτηρίζει την επιχείρηση παροχής πληροφοριών, η οποία μπορεί να παρέχει τις υπηρεσίες της μέσω περισσότερων βάσεων δεδομένων. 9 Βλ. Δρομάζο Β., Η νομική προστασία των εφαρμογών ψηφιακής τεχνολογίας, Αθήνα Κομοτηνή, 2009, σελ

11 Παγκόσμιο Οργανισμό Διανοητικής Ιδιοκτησίας (Π.Ο.Δ.Ι.) και την UNESCO 10, σύμφωνα με την οποία η έκφραση βάση δεδομένων αναφέρεται σ ένα σύνολο πληροφοριακών στοιχείων τα οποία μπορεί να αποτελούνται από προστατευόμενα έργα ή άλλα μη προστατευόμενα δεδομένα- που είναι διαρρυθμισμένο με συστηματικό τρόπο και έχει αποθηκευθεί στη μνήμη συστημάτων πληροφορικής, καθίσταται σαφές ότι ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιστήμη της πληροφορικής. 11 Β. Ορισμοί στη νομοθεσία Ι. Διεθνείς Συνθήκες Οι παραδοσιακές συλλογές έργων προστατεύονταν ήδη ρητά από την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (-Παρισιού) 12 και συγκεκριμένα από την παρ. 5 του άρθρ. 2 όπου αναφέρεται πως «Αι συλλογαί λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, ως αι εγκυκλοπαίδειαι και ανθολογίαι αίτινες, δια της επιλογής ή της διαρρυθμίσεως 13 της ύλης, αποτελούν πνευματικάς δημιουργίας, προστατεύονται ως τοιαύται, επιφυλλασσομένων των δικαιωμάτων των δημιουργών εφ εκάστου εκ των αποτελούντων τας συλλογάς ταύτας έργων». Λόγω της εννοιολογικής ευρύτητας του ορισμού υποστηρίζεται πως καλύπτονται και οι βάσεις δεδομένων με ηλεκτρονική μορφή. 14 Παρότι στη Διεθνής Σύμβαση γίνεται αναφορά μόνο σε συλλογές έργων και όχι απλών δεδομένων- πληροφοριών, είχε υποστηριχθεί και η 10 Επιτροπή ειδικών κυβερνητικών υποθέσεων WIPO/ UNESCO για τα έντυπα έργα. 11 Βλ. και Συνοδινού Τ. Ε., ό.π., σελ. 18επ. Ανάλογο ορισμό δίνει και ο Μαρίνος Μ. Θ., ΕλλΔνη 1996, σελ Διεθνής Σύμβαση Βέρνης-Παρισιού 1971 για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων (Ν.100/1975 ΦΕΚ Α 162/ ), βλ. nomoi/100_1975.pdf 13 Ο όρος διαρρύθμιση ταυτίζεται εννοιολογικά με τον όρο διευθέτηση που περιέχεται στον ορισμό της Οδηγίας 96/9 (στο ελληνικό κείμενο) και στον Ν. 2121/1993, βλ. Σχινά Ι., ΕλλΔνη 1996, σελ Βλ. Κανελλοπούλου Μπότη Μ., Νομική προστασία βάσεων δεδομένων, Αθήνα, 2004, σελ. 23επ. και 185επ. 6

12 άποψη, την οποία είχε δεχθεί σε μεγάλο βαθμό και η νομολογία, που αναγνώριζε την δυνατότητα προστασίας και σε απλές συλλογές στοιχείων. 15 Το πρώτο επίσημο διεθνές κείμενο που αναγνώρισε τη δυνατότητα προστασίας των βάσεων απλών δεδομένων η συμφωνία TRIPS 16 το 1994 σύμφωνα με το άρθρ. 10 παρ. 2 της οποίας «Οι μεταγλωττίσεις δεδομένων 17 και κάθε άλλο υλικό, είτε είναι σε μορφή αναγνώσιμη από μηχανή, είτε όχι, που εξαιτίας της επιλογής ή της διάταξης των περιεχομένων της αποτελούν πνευματικές δημιουργίες χαίρουν προστασίας ως τέτοιες. Η εν λόγω προστασία, η οποία δεν εκτείνεται και στα ίδια τα δεδομένα ή στο ίδιο το υλικό, δεν θίγει τυχόν δικαιώματα δημιουργού που υφίστανται ως της τα δεδομένα ή το υλικό.» Ένας ακόμη ορισμός περιλαμβάνεται στη Συνθήκη WIPO για την πνευματική ιδιοκτησία του 1996 (WIPO Copyright Treaty) και συγκεκριμένα στο άρθρ. 5 που αναφέρει ότι «Συλλογές δεδομένων ή άλλου υλικού σε οποιαδήποτε μορφή, οι οποίες λόγω της επιλογής ή της διαρρύθμισης του περιεχομένου της συνιστούν πνευματικές δημιουργίες προστατεύονται ως τέτοιες. Η προστασία αυτή δεν επεκτείνεται στα δεδομένα ή το υλικό καθεαυτό και ισχύει με την επιφύλαξη οποιωνδήποτε υφιστάμενων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας επί των δεδομένων ή του υλικού που εμπεριέχεται στη συλλογή». 18 Σε σχετική υποσημείωση, μάλιστα, διευκρινίζεται πως η έκταση της προστασίας για της βάσεις δεδομένων δυνάμει της Συνθήκης είναι σύμφωνη με το άρθρο 2 της Σύμβασης της Βέρνης και στο ίδιο επίπεδο με τις σχετικές διατάξεις της Συμφωνίας TRIPS. 15 Η πρωτοτυπία αναζητήθηκε στην επιλογή ή διευθέτηση των περιεχομένων της συλλογής χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο προορισμός ή η καλλιτεχνική ή αισθητική αξία αυτής, βλ. Συνοδινού Τ. Ε., ό.π., σελ. 115 και 120επ. 16 Συμφωνία για τα δικαιώματα Διανοητικής Ιδιοκτησίας στον τομέα του Εμπορίου, όπως περιλαμβάνεται στην Τελική Πράξη του Γύρου της Ουρουγουάης και κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν. 2290/1995 (Φ.Ε.Κ. Α 28/ ), βλ. ethniki/nomoi/2290_1995.pdf 17 Δεδομένο μπορεί να είναι οτιδήποτε μπορεί λογικά να επιλεγεί. Δεν είναι απαραίτητο τα δεδομένα να είναι έργα πνευματικής ιδιοκτησίας ή να είναι ομοειδή. Μπορεί λχ. να είναι γεγονότα, λέξεις, διευθύνσεις, οικονομικά στοιχεία κ.ά., βλ. Κοτσίρη Λ., ό.π., σελ WIPO Copyright Treaty (WCT), 7

13 ΙΙ. Ευρωπαϊκή Οδηγία 96/9/ΕΟΚ Τόσο κατά την πρώτη πρόταση Οδηγίας για την προστασία των βάσεων δεδομένων της 13 ης Μαΐου 1992, όσο και κατά την τροποποιημένη πρόταση της 4 ης Οκτωβρίου 1993, η πρώτη εκδοχή της έννοιας της βάσης δεδομένων παρουσίαζε μια σημαντική διαφορά από τον επίσημο κοινοτικό ορισμό που τελικά υιοθετήθηκε από την Οδηγία 96/9. Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρ. 1 της πρώτης πρότασης Οδηγίας ως «βάση δεδομένων» νοείται η συλλογή έργων ή υλικού τα οποία έχουν διευθετηθεί, αποθηκευτεί και είναι προσιτά με ηλεκτρονικά μέσα, καθώς και το ηλεκτρονικό υλικό που είναι αναγκαίο για τη λειτουργία της βάσης δεδομένων, όπως το λεξικό της, το ευρετήριο ή το σύστημα αναζήτησης. Διευκρινίζεται δε ότι δεν περιλαμβάνεται στην έννοια οποιοδήποτε πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή που χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ή τη λειτουργία της βάσης δεδομένων. 19 Πανομοιότυπος είναι ο ορισμός που περιλαμβάνεται και την τροποποιημένη πρόταση Οδηγίας με μόνη την προσθήκη των λέξεων συλλογή δεδομένων, πέρα από τις συλλογές έργων ή άλλων υλικών 20. Παρατηρούμε πως ο κοινοτικός νομοθέτης περιέλαβε -καταρχήν- στην έννοια της βάσης δεδομένων, μόνο εκείνες που είχαν ηλεκτρονική μορφή, αποκλείοντας τις παραδοσιακές συλλογές έργων, οι οποίες θα συνέχιζαν να προστατεύονται μόνο από την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, εάν επικρατούσε τελικά αυτός ο ορισμός. Η επιλογή, η οποία αρχικά φαντάζει περίεργη, γίνεται εύκολα κατανοητή εάν αναλογιστούμε πως ο πρωταρχικός σκοπός της Οδηγίας, όπως αποτυπώνεται και τις αιτιολογικές σκέψεις της 21, ήταν να υπάρξει ένα κοινό πλαίσιο νομικών κανόνων που θα ισχύει σε όλα τα κράτη- μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να εξαλειφθεί η νομική αβεβαιότητα στον τομέα των βάσεων δεδομένων και έτσι να 19 Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου περί της νομικής προστασίας των βάσεων δεδομένων, ΕΕ αριθ. C 156 της , σ. 4, βλ :FULL&from=EL 20 Τροποποιημένη πρόταση Οδηγίας του Συμβουλίου περί της νομικής προστασίας των βάσεων δεδομένων, ΕΕ αριθ. C 308 της , σ.1, PDF/?uri=OJ:C:1993:308:FULL&from=EL 21 Αιτιολογικές σκέψεις αριθ Οδηγίας 96/9/ΕΟΚ σχετικά με τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων, ΕΕ αριθ. L 077 της 27/03/1996 σ , βλ. 8

14 δημιουργηθούν κίνητρα για επενδύσεις σε τεχνολογικά προηγμένα συστήματα αποθήκευσης πληροφοριών, με στόχο να αυξηθεί το μερίδιο των Ευρωπαίων παραγωγών βάσεων δεδομένων και η Ε.Ε. να καταστεί ανταγωνιστική σε διεθνές επίπεδο, σε μια αγορά που κυριαρχούσαν ως τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. 22 Καθώς όμως μια τέτοια διάκριση θα υποβάθμιζε οικονομικά και επιχειρηματικά τις παραδοσιακές βάσεις δεδομένων «σε χαρτί» και θα οδηγούσε σε μια αδικαιολόγητη διχοτόμηση της νομικής προστασίας των βάσεων δεδομένων, στο τελικό κείμενο της Οδηγίας, η διάκριση αυτή εγκαταλείφθηκε. Εξάλλου, όπως παρατηρήθηκε, αυτή η τεχνικής φύσεως διάκριση είναι στην πραγματικότητα εικονική, αφού με τη βοήθεια ενός σαρωτή και ενός ειδικού προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή μια έντυπη βάση δεδομένων μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε ηλεκτρονική. 23 Επομένως, ο κοινοτικός ορισμός (αρθρ. 1 παρ. 2 Οδηγίας 96/9) της βάσης δεδομένων διαμορφώθηκε ως εξής: Βάση δεδομένων είναι η συλλογή έργων, δεδομένων ή άλλων ανεξάρτητων στοιχείων, διευθετημένων κατά συστηματικό ή μεθοδικό τρόπο και ατομικώς προσιτών με ηλεκτρονικά μέσα ή κατ' άλλον τρόπο. Στην προσπάθεια του, μάλιστα, ο κοινοτικός νομοθέτης να εξαλείψει την διχοτόμηση της έννοιας και να καταστήσει απολύτως σαφές ότι η ο νέος ορισμός είναι ευρύς και περιλαμβάνει όλες τις βάσεις δεδομένων, οποιαδήποτε μορφή κι αν έχουν, η σχετική παραδοχή αποτελεί την πρώτη παράγραφο του πρώτου άρθρου της Οδηγίας. Ήδη, όμως, και από τις αιτιολογικές σκέψεις τονίζεται πως η προστασία που παρέχει η Οδηγία πρέπει να επεκταθεί και στις μη ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων (αιτ. σκ. 14) και διευκρινίζεται πως κατά την έννοια της Οδηγίας ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων δεν θεωρούνται μόνο οι on line, αλλά και οι off line, δηλαδή τα CD-ROM και CD-I (αιτ. σκ. 22). Αναφέρεται δε πως ο όρος βάση 22 Βλ. Βασιλάκη Μπουγιούκα Ν., Η προστασία των βάσεων δεδομένων στο κοινοτικό δίκαιο Η πρόσφατη Οδηγία 96/9/ΕΟΚ, ΕΕΕυρΔ 1996, σελ. 725επ, Συνοδινού Τ. Ε., Οι βάσεις δεδομένων απέναντι στο απόγειο του Διαδικτύου, ΧρΙΔ 2007, σελ. 667, Καλλινίκου Δ., Πνευματική ιδιοκτησία και Συγγενικά Δικαιώματα, 3 η έκδοση, Αθήνα, 2008, σελ.484επ., Κανελλοπούλου Μπότη Μ., ό.π., σελ. 35 και 54, Tritton G., Intellectual property in Europe, 2 nd edition, London, 2002, p Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., Νομική προστασία βδ, σελ. 22επ., Stamatoudi I., The EU Database Directive: reconceptualising copyright and tracing the future of the sui generis right, RHDI 1997, p. 435,

15 δεδομένων πρέπει να θεωρείται ότι καλύπτει παντοειδείς συλλογές έργων, λογοτεχνικών, καλλιτεχνικών, μουσικών ή άλλων, ή άλλο υλικό όπως κείμενα, ήχους, εικόνες, αριθμούς, πραγματικά στοιχεία και δεδομένα και ότι πρέπει να πρόκειται για συλλογές έργων, δεδομένων ή άλλων ανεξάρτητων στοιχείων, διευθετημένων κατά συστηματικό ή μεθοδικό τρόπο και ατομικώς προσιτών (αιτ. σκ. 17). Αδιάφορος είναι ο υλικός φορέας στον οποίο ενσωματώνεται η βάση δεδομένων, θα μπορούσε δηλαδή να είναι χαρτί, CD-ROM, on-line υπηρεσίες. 24 Περιορισμός δεν υπάρχει, επίσης, ούτε ως προς το σκοπό για τον οποίο δημιουργείται μια βάση δεδομένων. Όπως παρατηρείται, το εύρος του ορισμού είναι εντυπωσιακό. 25 Ο ευρύτατος εννοιολογικός προσδιορισμός της βάσης δεδομένων επιβεβαιώθηκε και από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά το οποίο η έννοια της βάσεως δεδομένων καλύπτει κάθε συλλογή περιέχουσα έργα, δεδομένα ή άλλα στοιχεία, δυνάμενα να χωριστούν τα μεν από τα δε χωρίς να επηρεαστεί η αξία του περιεχομένου τους, και περιλαμβάνουσα μια μέθοδο ή ένα σύστημα, οποιασδήποτε φύσεως, που να καθιστά δυνατή την ανεύρεση εκάστου των συστατικών στοιχείων της. 26 Βάσεις δεδομένων έχουν χαρακτηριστεί: εγκυκλοπαίδειες, λεξικά, τηλεφωνικοί κατάλογοι, συλλογή αποτελεσμάτων αθλητικών αγώνων, συλλογή μετεωρολογικών στοιχείων, τιμοκατάλογοι, έντυπες και ηλεκτρονικές εφημερίδες, περιοδικά, ψηφιακές βιβλιοθήκες, συλλογές από καλλιτεχνικές φωτογραφίες τοπίων, συλλογές από περιλήψεις ταινιών (trailers), ιστοσελίδες με πληροφορίες για προβολές κινηματογραφικών ταινιών, ιστοσελίδες με συλλογές διευθύνσεων ακινήτων που προσφέρονται για διακοπές, προγράμματα αθλητικών αγώνων, χάρτες κ.ά Βλ. Δρομάζο Β., ό.π., σελ. 146, Stamatoudi I., RHDI 1997, p Βλ. Κανελλοπούλου Μπότη Μ., ό.π., σελ. 55επ., Tritton G., ibid, p.357, Σταματούδη Ε., σε Κοτσίρη Λ. Σταματούδη Ε. (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική ιδιοκτησία, Κατ άρθρο ερμηνεία Ν. 2121/1993, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2009, άρθρ. 2, αριθ. 113, όπου αναφέρεται ότι ο ορισμός της βάσης δεδομένων είναι τόσο ευρύς ώστε πρακτικά απορροφά όλες τις άλλες μορφές συλλογών. 26 ΔΕΚ απόφαση της , C-444/02, Fixtures Marketing Ltd. v. Oργανισμός Προγνωστικών Αγώνων Ποδοσφαίρου ΑΕ (ΟΠΑΠ), Συλλ. Νομολ I-10549, σκ Βλ. Σταματούδη Ε., Ερμ. Ν. 2121/1993, άρθρ. 2, αριθ. 127, Συνοδινού Τ. Ε., ΧρΙΔ 2007, σελ. 668, Κανελλοπούλου Μπότη Μ., ό.π., σελ. 19 και 28επ. 10

16 Ο ευρύς ορισμός των βάσεων δεδομένων της Οδηγίας θεωρείται ότι περιλαμβάνει και τις βιβλιοθήκες, ηλεκτρονικές ή μη, ή -έστω- τα ευρετήρια και τους καταλόγους των βιβλιοθηκών, είτε αυτοί έχουν την παραδοσιακή έντυπη μορφή είτε είναι ηλεκτρονικές μηχανές αναζήτησης, που αποτελούν πλέον και την πλειοψηφία. Επομένως, οι μηχανές αναζήτησης που χρησιμοποιούνται στις βιβλιοθήκες εμπίπτουν στην έννοια των βάσεων δεδομένων, καθώς αποτελούν συλλογές πληροφοριών με συγκεκριμένη δομική και νοηματική οργάνωση, οι οποίες παρέχουν ατομική πρόσβαση στην αιτούμενη πληροφορία. 28 ΙΙΙ. Εγχώριο δίκαιο Η εθνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με την Οδηγία 96/9 με το άρθρ. 7 του Ν. 2819/2000. Ωστόσο, στον Ν. 2121/1993 για την πνευματική ιδιοκτησία, και συγκεκριμένα στην αρχική διατύπωση της παρ. 2 του άρθρ. 2, στο ορισμό του έργου περιλαμβάνονταν και οι συλλογές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης ή συλλογές απλών γεγονότων και στοιχείων, πχ. αριθμοί ή πληροφορίες τεχνικής φύσεως, εφόσον η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχομένου τους είναι πρωτότυπη, 29 γινόταν δε ρητή αναφορά στις βάσεις δεδομένων, ως παράδειγμα προστατευτέου συλλεκτικού έργου 30. Αξίζει να αναφέρουμε πως σε δικαστική απόφαση 31, η οποία είχε εκδοθεί πριν την μεταφορά της Οδηγίας στο εθνικό δίκαιο, 28 Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., Βάσεις δεδομένων και βιβλιοθήκες: Η δημιουργία και η χρήση βάσεων δεδομένων μέσα σε βιβλιοθήκες, ΕΕΕυρΔ 2006, σελ. 143επ, 147 και 155. Ως προς το ζήτημα της προστασίας μιας βιβλιοθήκης ως βάσης δεδομένων μπορούμε, εν συντομία, να αναφέρουμε πως η κρίση για την ύπαρξη πρωτοτυπίας είναι σύνθετη, δεν αποκλείεται όμως να υπάρχει, ιδίως στον τρόπο οργάνωσης και διευθέτησης των περιεχομένων, ενώ και το ειδικής φύσης δικαίωμα θα απονέμεται μάλλον εύκολα στον κατασκευαστή της βιβλιοθήκης λόγω της καταβολής ουσιώδους επένδυσης, βλ. ό.π. σελ. 155επ. 29 Σύμφωνα με τον Σχινά Ι., ΕλλΔνη 1996, σελ. 1218, πρόκειται για μια από τις όχι σπάνιες περιπτώσεις όπου υπάρχουσα νομική κατηγορία (του συλλεκτικού έργου) βρέθηκε έτοιμη να περιλάβει τεχνολογικό νεωτερισμό (βάσεις δεδομένων) χωρίς να χρειάζεται μεταρρύθμιση, εκτός ίσως από ερμηνευτικές προσαρμογές. 30 Συλλεκτικά θεωρούνται τα έργα που συλλέγουν σε ένα ενιαίο έργο ιδίας ή διαφορετικής φύσης μικρότερα έργα, στοιχεία ή πληροφορίες, και τα οποία είναι πρωτότυπα. Η πρωτοτυπία τους δεν συνίσταται στο περιεχόμενό τους, όπως συμβαίνει με τα κλασσικά δημιουργήματα (έργα με τη στενή έννοια) αλλά στην επιλογή, συλλογή και διευθέτηση των περιεχομένων τους, βλ. Σταματούδη Ε., Ερμ. Ν. 2121/1993, άρθρ. 2, αριθ. 109, Κουμάντο Γ., Πνευματική Ιδιοκτησία, 8 η έκδοση, Αθήνα- Κομοτηνή, 2002, σελ. 139επ., ΕφΘεσ 2232/2006, ΕπισκΕδ 2006, σελ Βλ. ΜΠρΑθ 14106/1995, ΔΕΕ 1995, σελ. 963επ. Κατωτέρω θα γίνει εκτενέστερη αναφορά στην σημαντική αυτή απόφαση. 11

17 είχε διατυπωθεί και ο εξής ορισμός της ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων «.. είναι μια συλλογή καλά οργανωμένων δεδομένων (εγγράφων) σε ένα μέσο μαζικής αποθήκευσης του υπολογιστή (π.χ. μαγνητικός δίσκος), η οποία εξυπηρετεί μία ή περισσότερες εφαρμογές με βέλτιστο τρόπο, επιτρέποντας κοινή και ελεγχόμενη πρόσβαση των χρηστών του συστήματος (για λειτουργίες, όπως η προσθήκη, η διαγραφή, η τροποποίηση, η επεξεργασία, και η ανάκτηση συνόλων δεδομένων της βάσης)». Πλέον στο άρθρ. 2 παρ. 2 α εδ. 3 του Ν. 2121/1993 υπάρχει ο ορισμός της βάσης δεδομένων, ο οποίος μεταφέρθηκε αυτούσιος από την Οδηγία 69/9/ΕΟΚ, όπως έγινε σε άλλα κράτη-μέλη, πχ. η Γαλλία και η Ιταλία, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις (πχ. Δανία, Φινλανδία, Σουηδία) μπορούμε να κάνουμε λόγο για πλημμελή μεταφορά της Οδηγίας καθώς παρέλειψαν εντελώς τον ευρύ ορισμό της βάσης δεδομένων που επέλεξε ο κοινοτικός νομοθέτης, 32 με αποτέλεσμα η βάση δεδομένων να έχει παραμείνει ουσιαστικά ένα είδος καταλόγου 33. Γ. Οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη βάσης δεδομένων Ι. Ανεξαρτησία των στοιχείων Βασική προϋπόθεση για την κατάφαση της έννοιας της βάσης δεδομένων είναι η ανεξαρτησία των στοιχείων - έργων ή άλλων δεδομένων- που αποτελούν το περιεχόμενό της. Ανεξάρτητο είναι το στοιχείο που μόνο του έχει νοηματικό περιεχόμενο. Η ανεξαρτησία αυτή τα διακρίνει από το ενιαίο έργο. 34 Επομένως, για να αναγνωρισθεί η ύπαρξη μιας βάσης δεδομένων δεν είναι αρκετή μια απλή συνύπαρξη των συστατικών της, αλλά θα πρέπει αυτά τα στοιχεία να παρουσιάζουν ατομικότητα, μια αυτόνομη και ξεχωριστή εξωτερική υπόσταση, με την έννοια ότι 32 Βλ. Κανελλοπούλου Μπότη Μ., Το ειδικής φύσης δικαίωμα του κατασκευαστή βάσης δεδομένων: ενσωμάτωση, ερμηνεία και αξιολόγηση της Οδηγίας 96/9/ΕΟΚ, ΔιΜΕΕ 2006, σελ. 338, 340 και αναλυτικά τον τρόπο ενσωμάτωσης της Οδηγίας στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών- μελών την ίδια, Νομική προστασία βάσεων δεδομένων, σελ. 75επ. 33 Πρόκειται για ειδικές μορφές προστασίας που συναντώνται στις νομοθεσίες των Σκανδιναβικών κρατών, γνωστές ως catalogue rule, βλ. Συνοδινού Τ. Ε., Νέα δεδομένα για τις βάσεις δεδομένων, ΔιΜΕΕ 2005, σελ. 63, 72, υποσημ Βλ. Κοτσίρη Λ., ό.π., σελ

18 τα στοιχεία δεν πρέπει να συνδέονται μεταξύ τους ή πρέπει τουλάχιστον να μπορούν να απομονώνονται χωρίς να χάνουν το πληροφοριακό τους περιεχόμενο. 35 Δεν θα πρέπει, όμως, σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ότι αυτή η διαφορετικότητα απαιτείται να φτάσει στα όρια της πρωτοτυπίας. Η ατομικότητα των επιμέρους στοιχείων θα πρέπει να μπορεί να διαπιστωθεί και εμπειρικά, με την έννοια ότι τα διάφορα στοιχεία που περιέχονται σε μια βάση δεδομένων θα πρέπει να θεωρούνται ανεξάρτητα μόνο εφόσον διατηρούν τη σημασία τους ή την αξία τους και εκτός της βάσης. 36 Αυτή η αξία μάλιστα, από οικονομικής σκοπιάς, θα μπορούσε να σημαίνει ότι τα επιμέρους στοιχεία μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης το καθένα ξεχωριστά. 37 ΙΙ. Ατομική πρόσβαση Η ανεξαρτησία των δεδομένων μιας βάσης δεν πρέπει να κρίνεται καθεαυτή αλλά σε συνδυασμό με την δυνατότητα ατομικής πρόσβασης στα επιμέρους συστατικά της. Μόνο εφόσον τα χωριστά στοιχεία μιας βάσης είναι ατομικώς προσιτά εμπίπτει αυτή στον ορισμό της βάσης δεδομένων. Ειδικότερα απαιτείται να είναι δυνατή η ξεχωριστή αναζήτηση, ο ιδιαίτερος εντοπισμός και η χωριστή πρόσβαση στα στοιχεία που αποτελούν το περιεχόμενο της βάσης. Υποστηρίζεται, μάλιστα, πως η προϋπόθεση αυτή δεν συντρέχει όταν ο μέσος χρήστης δεν μπορεί να έχει 35 ΔΕΚ απόφαση της , C-444/02, Fixtures Marketing Ltd. v. Oργανισμός Προγνωστικών Αγώνων Ποδοσφαίρου ΑΕ (ΟΠΑΠ), Συλλ. Νομολ I-10549, σκ ΔΕΕ απόφαση της , C-490/2014 Freistaat Bayern κατά Verlag Esterbauer GmbH, ΔιΜΕΕ 2016, σελ. 101επ., όπου το Δικαστήριο δέχθηκε ότι τα γεωγραφικά δεδομένα που αντλούνται εκ μέρους τρίτου από τοπογραφικό χάρτη, διατηρούν, μετά την εξαγωγή τους, επαρκή πληροφοριακή αξία ώστε να μπορούν να χαρακτηριστούν ως «ανεξάρτητα στοιχεία» μιας «βάσης δεδομένων». Βλ. και Synodinou T., 20 years after the birth of the Database Directive, still mapping EU database law, όπου σχολιάζοντας την ανωτέρω απόφαση, αναφέρει ότι το Δικαστήριο ερμήνευσε την έννοια της «πληροφοριακής αξίας» γενναιόδωρα αποσυνδέοντας την από κοινά πρότυπα αξίας, όπως ο σκοπός, ο κύριος προορισμός ή η χρήση που θα γίνει από έναν τυπικό χρήστη μιας συλλογής, όπως ένας τοπογραφικός χάρτης. Φαίνεται ότι για το Δικαστήριο αρκεί το ότι η μετέπειτα επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων έχει κάποια ανεξάρτητη εμπορική αξία και ότι η ανεξαρτησία των δεδομένων συνδέεται με τις δυνατότητες μιας αυτόνομης εμπορικής εκμετάλλευσης μετά την εξαγωγή τους από τη βάση δεδομένων. 37 Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., Νομική προστασία βδ, σελ. 26επ. και Γάκη Μ., Η έννοια της βάσης δεδομένων και το πεδίο εφαρμογής του ειδικής φύσεως δικαιώματος με αφορμή την απόφαση ΔΕΚ της , C-444/02, ΕΕΕυρΔ 2005, σελ. 115,

19 πρόσβαση στα αιτούμενα στοιχεία σε εύλογο χρόνο και με εύλογο κόστος, λόγω ύπαρξης υπερβολικά μεγάλου αριθμού περιεχομένων ή λόγω έλλειψης αποτελεσματικής οργάνωσης των στοιχείων. Το κριτήριο της ατομικής πρόσβασης φαίνεται να συντρέχει κατά κύριο λόγο στις ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων, χάρη στα κατάλληλα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. 38 ΙΙΙ. Συστηματική ή μεθοδική διευθέτηση Συστηματικός είναι ο τρόπος οργάνωσης και ταξινόμησης του υλικού με πνεύμα τάξεως και λογικής. Ο μεθοδικός τρόπος προϋποθέτει μια εσκεμμένη προαντίληψη του σχεδίου που ακολουθεί κάποιος. 39 Μια συλλογή δεδομένων εάν δεν διακρίνεται από κάποια οργανωτική αρχή δεν είναι βάση δεδομένων κατά την έννοια του νόμου, αλλά απλή σώρευση, συμπίληση. 40 Επομένως, η απλή παράθεση αριθμών, συμβόλων και στοιχείων δεν παρουσιάζει το ελάχιστο όριο δημιουργικότητας που απαιτεί ο νόμος. Είναι σαφές ότι η απαίτηση διευθέτησης των στοιχείων που περιέχονται σε μια βάση δεδομένων με συστηματικό ή μεθοδικό τρόπο από την Οδηγία 96/9, στόχο έχει να αποκλείσει την εφαρμογή της σε άναρχες μάζες στοιχείων. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η κρίση σχετικά με την ύπαρξη δομικής οργάνωσης των περιεχομένων πρέπει να γίνεται με αυστηρά κριτήρια. Εξάλλου, στις αιτιολογικές σκέψεις της Οδηγίας αναφέρεται ρητά ότι το υλικό δεν απαιτείται να έχει αποθηκευθεί υλικώς κατά οργανωμένο τρόπο 41. Η διευκρίνιση αυτή ήταν απαραίτητη καθώς στις ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων η οργάνωση και η διαρρύθμιση των δεδομένων γίνεται με τη μεσολάβηση ενός ειδικού λογισμικού, ενώ η φυσική τοποθέτηση των στοιχείων κατά συστηματικό τρόπο είναι μεν 38 Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., Νομική προστασία βδ, σελ. 27, Σταματούδη Ε., Ερμ. Ν. 2121/1993, άρθρ. 2, αριθ , η οποία διευκρινίζει πως αφού η επιλογή των δεδομένων μπορεί να γίνεται ηλεκτρονικά ή με άλλο τρόπο, τόσο οι συμβατικές όσο και οι ηλεκτρονικές βάσεις προστατεύονται εξίσου. 39 Βλ. Κοτσίρη Λ., ό.π., σελ Βλ. Δρομάζο Β., ό.π, σελ Αιτιολογ. σκ. αριθ. 21 Οδηγίας 96/9/ΕΟΚ σχετικά με τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων, ΕΕ αριθ. L 077 της 27/03/1996 σ

20 προτιμητέα, αφού εξασφαλίζει την γρηγορότερη πρόσβαση στην αιτούμενη πληροφορία από τον χρήστη, δεν είναι όμως απαραίτητη για την λειτουργία της. 42 Δ. Επιπλέον στοιχεία που τυγχάνουν προστασίας Σύμφωνα με την 20 η αιτιολογική σκέψη της Οδηγίας 96/9/ΕΟΚ, η προστασία της επεκτείνεται και στα στοιχεία τα οποία είναι αναγκαία για τη λειτουργία ορισμένων βάσεων δεδομένων ή τις αναζητήσεις σε αυτές, όπως, λ.χ., o θησαυρός και τα ευρετήρια. Κατά συνέπεια, τα απαραίτητα αυτά βιβλιογραφικά εργαλεία προστατεύονται ως τμήματα της βάσης δεδομένων. 43 Η ρύθμιση αυτή κρίνεται ως επιτυχής καθώς ανταποκρίνεται στην πολυπλοκότητα της λειτουργίας της βάσης δεδομένων, η οποία ενσωματώνει μια σειρά από επιμέρους, ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά αλληλένδετα με την ουσία της βάσης, υποσύνολα μικτού λειτουργικού πληροφοριακού χαρακτήρα. Τα κυριότερα από τα υποσύνολα αυτά είναι 44 : τα ευρετήρια, ήτοι οι θεματικοί κατάλογοι που συναντώνται στο τέλος ενός βιβλίου ή στην αρχή μιας ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων, το λεξικό, δηλαδή ένα είδος καταλόγου που συγκροτείται από τις λέξεις που περιλαμβάνει μια βάση δεδομένων, ένα γλωσσολογικό εργαλείο αναζήτησης, ο θησαυρός, ήτοι το γλωσσολογικό εργαλείο πρόσβασης στην πληροφορία, στο οποίο οι λέξεις συνδέονται μεταξύ τους με χαλαρούς σημασιολογικούς συνδέσμους και κάθε λέξη-κλειδί αποτελεί το νοηματικό πυρήνα ενός μικρού δικτύου εννοιών που συνδέονται με τη λέξη- κλειδί και το abstract το οποίο αποτελεί ένα συνοπτικό τρόπο παρουσίασης ενός αρχείου ή μιας πληροφορίας. Ο όρος δεν ταυτίζεται με την περίληψη και συναντάται συνήθως σε συλλογές νομοθεσίας, όπου περιγράφεται συνοπτικά το περιεχόμενο κάθε απόφασης ή νόμου. 42 Βλ. Σταματούδη Ε., Ερμ. Ν. 2121/1993, άρθρ. 2, αριθ. 117, Stamatoudi I., RHDI 1997, p. 443, Συνοδινού Τ. Ε., Νομική προστασία βδ, σελ. 28επ. 43 Βλ. Δρομάζο Β., ό.π, σελ Βλ. αναλυτικότερα Συνοδινού Τ. Ε., Νομική προστασία βδ, σελ. 40επ. 15

21 Διχογνωμία επικρατεί στην επιστήμη ως προς το ζήτημα εάν τα υποσύνολα αυτά θα μπορούσαν να προστατευθούν από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησία και αυτοτελώς, με την προϋπόθεση της ύπαρξης πρωτοτυπίας, ή εάν τα στοιχεία αυτά απολαμβάνουν προστασίας μόνο εφόσον η βάση δεδομένων ανταποκρίνεται στα κριτήρια της Οδηγίας, ενώ σε διαφορετική περίπτωση μένουν απροστάτευτα. 45 Τα τελευταία χρόνια, όμως, οι θεωρητικές αυτές συζητήσεις τείνουν να καταστούν άνευ περιεχομένου, αφού με την ταχύτατη ανάπτυξη της πληροφορικής τα υποσύνολα αυτά κατασκευάζονται κατά βάση μηχανικά, μέσω ειδικών λογισμικών, επομένως είναι μάλλον άστοχο να αναζητούμε την συνδρομή της προϋπόθεσης της πρωτοτυπίας, για να εξετάσουμε τυχόν προστασία τους από το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας. Επομένως στην έννοια της βάσης δεδομένων συμπεριλαμβάνονται και τα συστήματα προς ανάκληση ή παρουσίαση των πληροφοριών, τα οποία χρησιμοποιούνται για την πρόσβαση στη βάση δεδομένων, όχι όμως και το πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή μέσω του οποίου λειτουργεί η βάση δεδομένων, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω. 46 Ε. Αποκλεισμοί από την προστασία Λόγω της ευρύτητας του κοινοτικού ορισμού ήταν πολύ πιθανό να προκύψει μια κατάσταση ανασφάλειας δικαίου λόγω της ταυτόχρονης εφαρμογής διαφορετικών διατάξεων νόμου στο ίδιο αντικείμενο. Για το λόγο αυτό οι συντάκτες της Οδηγίας εισήγαγαν ρητά περιορισμούς στο πεδίο εφαρμογής της. Ι. Πρόγραμμα Η/Υ Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο πρώτος και βασικός αποκλεισμός περιέχεται στην παρ. 3 του πρώτου άρθρου της Οδηγίας, όπου αναφέρεται ότι η προστασία που προβλέπεται από την παρούσα Οδηγία δεν αφορά τα προγράμματα ηλεκτρονικού 45 Καταφατική απάντηση στο ερώτημα δίνει η Συνοδινού Τ. Ε., Νομική προστασία βδ, σελ. 39 και υποσημ. 90, ενώ αρνητική η Σταματούδη Ε., Ερμ. Ν. 2121/1993, άρθρ. 2, αριθ Βλ. Δρομάζο Β., ό.π., σελ

22 υπολογιστή που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ή τη λειτουργία βάσεων δεδομένων προσιτών με ηλεκτρονικά μέσα. Άλλωστε ήδη από το Προοίμιο της Οδηγίας 47 καθίσταται σαφές ότι o όρος «βάση δεδομένων» δεν πρέπει να εκτείνεται στα προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή και λειτουργία μιας βάσης δεδομένων, τα οποία εξακολουθούν να προστατεύονται από την οδηγία 91/250/EOK του Συμβουλίου, της 14ης Μαΐου 1991, για τη νομική προστασία των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Στο σημείο αυτό βρίσκουμε και το δικαιολογητικό λόγο αυτής της επιλογής του κοινοτικού νομοθέτη. Γίνεται αντιληπτό πως θα ήταν άσκοπο -ίσως και επικίνδυνονα κλονιστεί μια ήδη ενεργή ρύθμιση του κοινοτικού δικαίου με την καθιέρωση μιας άλλης. Ακόμα και με καθαρά εννοιολογική θεώρηση του ζητήματος, η (ηλεκτρονική) βάση δεδομένων δεν πρέπει να ταυτίζεται με το πρόγραμμα του ηλεκτρονικού υπολογιστή, που αποτελεί απλώς ένα αναγκαίο συστατικό μέρος της. Εξάλλου, το πρόγραμμα η/υ δεν είναι αλληλένδετο με τη βάση δεδομένων, αφού μπορεί να υπάρξει και να λειτουργήσει ανεξάρτητα από αυτήν. Μπορεί, δηλαδή, το ίδιο λογισμικό να αποτελέσει το μέσο οργάνωσης και άλλων πληροφοριακών συνόλων είτε οι ίδιες οι πληροφορίες είναι δυνατό να οργανωθούν από κάποιο άλλο λογισμικό. Άλλωστε, στη συνηθέστερη των περιπτώσεων το πρόγραμμα η/υ που θα οργανώσει τα στοιχεία που θα αποτελέσουν μια βάση δεδομένων είναι ήδη έτοιμο και ο δημιουργός της βάσης το αποκτά με αγορά ή εκμίσθωση. Σπάνιες είναι οι περιπτώσεις που θα κατασκευαστεί το λογισμικό ειδικά για τη συγκεκριμένη βάση. Καθίσταται, επομένως, σαφές ότι το πρόγραμμα με βάση το οποίο κατασκευάζεται και λειτουργεί μια βάση δεδομένων είναι ορθότερο να προστατεύεται με βάση την Οδηγία 91/250/ΕΟΚ, αν και στην πράξη η διάκριση μεταξύ του προγράμματος και της βάσης είναι συχνά δυσχερής Αιτιολογ. σκ. αριθ. 23 Οδηγίας 96/9/ΕΟΚ σχετικά με τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων, ΕΕ αριθ. L 077 της 27/03/1996 σ Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., Νομική προστασία βδ, σελ. 50 και Baker & McKenzie, Guide to Intellectual Property in the I.T. Industry, London, 1998, p. 97, όπου υποστηρίζεται πως η προστασία που παρέχεται στα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι ευρύτερη αυτής των βάσεων δεδομένων, αφού περιλαμβάνει το έργο ως σύνολο και όχι μόνο την επιλογή και τη διευθέτηση του περιεχομένου, για το λόγο αυτό θεωρείται συμφέρον για τους δημιουργούς βάσεων δεδομένων να 17

23 ΙΙ. Οπτικοακουστικά, κινηματογραφικά, λογοτεχνικά και μουσικά έργα Ένας ακόμη ρητός αποκλεισμός από το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας υπάρχει στην 17 η αιτιολογική σκέψη και αφορά τα οπτικοακουστικά, κινηματογραφικά, λογοτεχνικά και μουσικά έργα. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, πως μια συλλογή από λογοτεχνικά ή οπτικοακουστικά έργα 49 δεν μπορεί εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις- να αποτελέσει βάση δεδομένων, αλλά ότι ένα μεμονωμένο κινηματογραφικό έργο δεν πρέπει να θεωρηθεί ως βάση δεδομένων, αφού τα επιμέρους στοιχεία που το συνιστούν (εικόνα, κείμενο, ήχος) δεν πληρούν τις προϋποθέσεις της ανεξαρτησίας και της ατομικής πρόσβασης του χρήστη σε καθένα από αυτά. Ακόμα κι αν δεχθούμε πως το κινηματογραφικό φιλμ είναι μια συλλογή από ξεχωριστές εικόνες, τις οποίες είναι δυνατό να προσεγγίσουμε ατομικά, λχ. με την αργή κίνηση, η προϋπόθεση της ανεξαρτησίας δεν πληρείται, αφού η έννοια της ανεξαρτησίας απαιτεί κάθε στοιχείο ή δεδομένο να παίζει ένα συγκεκριμένο ρόλο, συνεπώς οι εικόνες ενός φιλμ δεν είναι ανεξάρτητες. 50 Εδώ οι επιμέρους καλλιτεχνικές εισφορές βρίσκονται σε αλληλουχία και στενή λειτουργική αλληλεξάρτηση και απορροφώνται από το συνολικό αποτέλεσμα που ενσωματώνεται στο κινηματογραφικό ή οπτικοακουστικό έργο. Χαρακτηριστικό του έργου αυτού είναι πως κάθε μεμονωμένη σκηνή αποκτά λειτουργικότητα και νόημα μόνο αν ιδωθεί ως τμήμα ενός ενιαίου συνόλου, του κινηματογραφικού έργου για παράδειγμα. 51 αναζητήσουν τη μέγιστη δυνατή προστασία που θα μπορούσαν να πετύχουν με βάση τις διατάξεις για τα προγράμματα Η/Υ, για τα τμήματα εκείνα των βάσεων δεδομένων τα οποία τυχόν δεν προστατεύονται. 49 Αυτό δεν ισχύει για τις συλλογές μουσικών έργων (συμπιλήσεις, βλ. αιτ. σκ. 13) οι οποίες αποκλείονται από το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας με βάση την 19 η αιτιολογική σκέψη, διότι ως συμπιλήσεις δεν πληρούν τις προϋποθέσεις προστασίας ούτε με βάση το δικαίωμα του δημιουργού [πρωτοτυπία] ούτε με βάση το ειδικό δικαίωμα του κατασκευαστή βάσης δεδομένων [ουσιώδης επένδυση]. 50 Βλ. Κανελλοπούλου Μπότη Μ., Νομική προστασία βδ, σελ Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., Νομική προστασία βδ, σελ. 45, αλλά και 46επ. όπου η συγγραφέας υποστηρίζει πως λόγω της σύγχρονης τεχνολογίας ο αποκλεισμός που θέτει η Οδηγία κινδυνεύει να καταστεί παρωχημένος. Παραθέτει, μάλιστα, το παράδειγμα ενός οπτικοακουστικού έργου που έχει εγγραφεί σε οπτικό δίσκο (DVD) για να αποδείξει πως είναι δυνατό να υπάρξει χωριστή πρόσβαση σε κάθε κεφάλαιο του έργου και πως μπορεί να υπάρξει και κάποιου είδους ανεξαρτησία μεταξύ των επιμέρους στοιχείων που συνδέονται νοηματικά μεταξύ τους. Καταλήγει, έτσι, πως ο κατηγορηματικός αποκλεισμός της δυνατότητας χαρακτηρισμού ενός τέτοιου έργου ως βάσης 18

24 ΣΤ. Πολυμέσα και βάσεις δεδομένων Τα πολυμέσα είναι σύνθετα προϊόντα που ενσωματώνουν σε ένα φορέα πολλά διαφορετικά έργα, τα οποία είναι προσιτά μόνο με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. 52 Χαρακτηριστικά γνωρίσματα τους είναι η ψηφιακή τεχνολογία, ο συνδυασμός διάφορων έργων και πληροφοριών σε ένα φορέα και η δυνατότητα διάδρασης. Απόλυτα αποδεκτός νομικός ορισμός της έννοιας των πολυμέσων δεν υπάρχει, θα μπορούσαμε όμως να πούμε ότι πολυμέσα είναι τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που συνδυάζουν σε ένα και μόνο φορέα, σε ψηφιακή μορφή, τουλάχιστον δύο διαφορετικές μορφές έργων ή πληροφοριών (κείμενα, ήχους, εικόνες, κλπ.), ενώ ταυτόχρονα παρέχουν στους χρήστες τους τη δυνατότητα διάδρασης με το περιεχόμενό τους με τη βοήθεια ενός λογισμικού. 53 Τη νομική επιστήμη έχει απασχολήσει ιδιαίτερα το ζήτημα του νομικού χαρακτηρισμού, και κατά συνέπεια της προστασίας, των πολυμέσων. Ειδικότερα τέθηκε το ερώτημα αν μπορούν να ενταχθούν σε κάποια ευρύτερη κατηγορία (λχ. σύνθετα έργα 54, οπτικοακουστικά έργα, λογισμικό, βάσεις δεδομένων) ώστε να επεκταθεί η εφαρμογή των σχετικών διατάξεων και στα πολυμέσα. Προσφορότερη, κατά πολλούς, ήταν η υπαγωγή τους στην έννοια των βάσεων δεδομένων καθώς παρουσιάζουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτές. 55 Υποστηρίζεται, όμως, έντονα και η άποψη πως παρόλα τα εξωτερικά κοινά χαρακτηριστικά τους υπάρχει ένα τουλάχιστον βασικό στοιχείο που δεν επιτρέπει την εφαρμογή των διατάξεων για τις βάσεις δεδομένων σε όλες τις κατηγορίες πολυμέσων. Συγκεκριμένα, η προϋπόθεση δεδομένων αποτελεί αδικαιολόγητη νομική δυσκαμψία. Η γράφουσα δεν συμμερίζεται την άποψη αυτή, καθώς το γεγονός πως μπορεί η τεχνολογία να μας δώσει πρόσβαση σε χωριστά κεφάλαια ενός οπτικοακουστικού ή κινηματογραφικού έργου ή ακόμη και μόνο στο κείμενο ή μόνο στη μουσική του, δεν σημαίνει πως αυτό χάνει την ενιαία φύση του και αναιρείται η απόλυτη νοηματική σύνδεση του κάθε επιμέρους στοιχείου με το συνολικό αποτέλεσμα. Και τελολογικά ακόμη, δεν θεωρώ πως σκοπός του κοινοτικού νομοθέτη δεν ήταν να ενταχθούν, μέσω θεωρητικών αναλύσεων, τα έργα αυτά στην έννοια της βάσης δεδομένων, για το λόγο αυτό άλλωστε και τα εξαίρεσε από το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας. 52 Κατά την Σταματούδη Ε., Ερμ. Ν. 2121/1993, άρθρ. 2, αριθ.134, ακριβέστερος και πιο δόκιμος θα ήταν ο όρος «πολυέργα» εφόσον πρόκειται για ποικιλία έργων και όχι μέσων, όμως ο όρος πολυμέσα έχει επικρατήσει στις συναλλαγές ως μετάφραση από το αγγλικό multimedia. 53 Βλ. Σταματούδη Ε., Η προστασία των πολυμέσων ως λογισμικών, βάσεων δεδομένων ή οπτικοακουστικών έργων, ΧρΙΔ 2001, σελ. 785 επ. 54 Βλ. Κουμάντο Γ., ό.π., σελ Βλ. Καλλινίκου Δ., ό.π, σελ. 100, η οποία την θεωρεί ως την πιο πρακτική λύση. 19

25 της ατομικής πρόσβασης στα στοιχεία της βάσης δεδομένων, σε συνδυασμό με την απαίτηση της ανεξαρτησίας δεν συντρέχουν πάντοτε στα πολυμέσα και ιδιαίτερα σε εκείνα της δεύτερης γενιάς που προσφέρουν στους χρήστες προηγμένες και πολύπλοκες μορφές περιεχομένων και ανάγνωσης. 56 Επομένως, η κρίση για την υπαγωγή ενός πολυμέσου στην έννοια της βάσης δεδομένων δέον να γίνεται μετά από εκτίμηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης. 57 Κατά μια άποψη, μάλιστα, τα πολυμέσα διακρίνονται σε εκείνα τα οποία περιλαμβάνουν στοιχεία που είναι ατομικά προσιτά και στοιχεία που είναι προσιτά σε συνδυασμό (πολυμέσα πρώτης γενιάς), τα οποία μπορούν να προστατευθούν ως βάσεις δεδομένων και σε εκείνα που παρουσιάζουν πιο πολύπλοκες μορφές δημιουργίας (πολυμέσα δεύτερης γενιάς) και δίνουν την εικόνα ενός ενιαίου όλου, αφού τα επιμέρους στοιχεία τους έχουν χάσει πλέον την ανεξαρτησία τους. Στα τελευταία η εφαρμογή των διατάξεων για τις βάσεις δεδομένων μοιάζει μάλλον αδύνατη. 58 Ζ. Μηχανές αναζήτησης και βάσεις δεδομένων Ιδιαίτερα συχνή είναι η σύγχυση της έννοιας «βάση δεδομένων» με τις μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο. Είναι γεγονός ότι η διάκριση των εννοιών δεν είναι εύκολη, ωστόσο η ταύτιση των δύο όρων είναι εσφαλμένη, καθώς οι μηχανές αναζήτησης αποτελούν εργαλεία αναζήτησης πληροφοριών, τα οποία κατόπιν έρευνας στο διαδίκτυο παρέχουν στο χρήστη συγκεντρωτικές πληροφορίες για τις ιστοσελίδες που ανταποκρίνονται στο αντικείμενο της έρευνάς του με ταυτόχρονη παράθεση των ηλεκτρονικών διευθύνσεων αυτών των ιστοσελίδων με τη μορφή συνδέσμων (links) 59. Επομένως, μια μηχανή αναζήτησης διαχειρίζεται πληροφορίες 56 Βλ. Stamatoudi I., To what extent are multimedia products databases? in Stamatoudi I., Torremans P. (eds), Perspectives on Intellectual Property, London 2000, p Βλ. Σταματούδη Ε., ΧρΙΔ 2001, σελ. 788επ, Συνοδινού Τ. Ε., Νομική προστασία βδ, σελ. 36 και Μαρίνο Μ-Θ., Πνευματική Ιδιοκτησία, 2 η έκδοση, Αθήνα Κομοτηνή, 2004, σελ Βλ. Stamatoudi I., To what extent are multimedia products databases?, p. 41, Σταματούδη Ε., ΧρΙΔ 2001, σελ Ως υπεσύνδεσμοι (hyperlinks) ή απλώς σύνδεσμοι (links) χαρακτηρίζονται τα στοιχεία παραπομπής του χρήστη από την ιστοσελίδα που βρίσκεται στην πρώτη σελίδα (homepage) άλλου ιστοτόπου με σκοπό την αναζήτηση νέων πληροφοριών, βλ. Τσίγκου Χ., ό.π., σελ

26 που υπάρχουν σκόρπιες στο διαδίκτυο, οι οποίες πριν την αναζήτηση του συγκεκριμένου χρήστη δεν παρουσίαζαν καμία σύνδεση μεταξύ τους και δεν περιλαμβάνονταν σε κάποιο συγκεκριμένο οργανωτικό σχήμα, ούτε ήταν διευθετημένες με κάποιο σύστημα κι έτσι προσφέρει στο χρήστη ένα πλήθος άναρχων πληροφοριών. Αντίθετα, η αναζήτηση σε μια βάση δεδομένων, η οποία λειτουργεί ταυτόχρονα ως πληροφοριακό σύνολο και ως πληροφοριακό εργαλείο 60, αποδίδει συγκεκριμένες, εξειδικευμένες πληροφορίες μέσα από το πληροφοριακό σώμα των στοιχείων που αποτελούν τα περιεχόμενα της βάσης. Τέλος, πρέπει να διακρίνουμε τη μηχανή αναζήτησης από το αποτέλεσμα της αναζήτησης, το οποίο ομοιάζει με μια βάση δεδομένων, αλλά δεν θα μπορούσε να προστατευθεί με βάση τις νομοθετικό πλαίσιο για τις βάσεις δεδομένων καθώς δεν παρουσιάζει την απαιτούμενη πρωτοτυπία στην επιλογή είτε στη διευθέτηση του περιεχομένου του Η βάση δεδομένων είναι ένα σύνθετος πληροφοριακός οργανισμός, ο οποίος αποτελεί ταυτόχρονα εργαλείο και θησαυροφυλάκιο της γνώσης, με την έννοια ότι ο σχετικός όρος περιλαμβάνει και χαρακτηρίζει τόσο το γνωστικό corpus (ήτοι τα επιμέρους στοιχεία του περιεχομένου τα οποία αναζητά ο χρήστης), όσο και την ιδιαίτερη δομή και διάρθρωση του περιεχομένου αυτού (δηλαδή την μορφή βάσης, την οργανωτική δομή που επιτρέπει την αναζήτηση), βλ. Συνοδινού Τ. Ε., ΕΕΕυρΔ 2006, σελ. 143, Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., Η νομική προστασία των βδ, σελ. 31επ. 21

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Η Οδηγία 96/9/ΕΟΚ θέσπισε ένα πρωτότυπο σύστημα «διπλής προστασίας» των βάσεων δεδομένων. 62 Συγκεκριμένα, μια βάση δεδομένων είναι δυνατό να προστατεύεται με βάση το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις που αυτό επιβάλει, είτε, εάν δεν καλύπτονται οι απαιτούμενες προϋποθέσεις ή ανεξάρτητα από αυτές, η προστασία των βάσεων δεδομένων θα παρέχεται με βάση ένα νέο «ειδικής φύσης» (sui generis) δικαίωμα που εισάγεται με την Οδηγία, εφόσον πληρούνται τα κριτήρια που ορίζονται γι αυτό. Οι δύο μορφές προστασίας εμφανίζονται ως ανεξάρτητες και η σχέση τους είναι περισσότερο συμπληρωματική παρά ανταγωνιστική, καθώς αφορούν διαφορετικά τμήματα του πληροφοριακού συνόλου, έχουν διαφορετικές προϋποθέσεις και είναι δυνατό να συρρέουν μεταξύ τους. 63 Α. Προϋπόθεση της προστασίας - Το κριτήριο της πρωτοτυπίας Σύμφωνα με το άρθρ. 2 παρ. 2 α του Ν. 2121/1993 αντικείμενο προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας είναι οι βάσεις δεδομένων οι οποίες λόγω της επιλογής ή της διευθέτησης του περιεχομένου τους αποτελούν πνευματικά δημιουργήματα. Δέον να αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι η ελληνική μετάφραση του κειμένου της Οδηγίας 96/9 δεν είναι ακριβής καθώς, σύμφωνα με το πρωτότυπο, προϋπόθεση της προστασίας είναι η βάση δεδομένων να είναι, λόγω της επιλογής ή 62 Κατά την Κανελλοπούλου Μπότη Μ., Νομική προστασία βδ, σελ. 85, μετά την ενσωμάτωση της Οδηγίας 96/9, στο ελληνικό δίκαιο υφίσταται «τριπλή» προστασία των βάσεων δεδομένων, καθώς θεωρεί ότι υπάρχει μια ακόμη κατηγορία βάσεων, οι οποίες παρουσιάζουν πρωτοτυπία, όπως όλα τα πνευματικά έργα και όχι κατά την έννοια της Οδηγίας. Οι βάσεις αυτές προστατεύονται με το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας του αρ. 2 παρ. 2 ν. 2121/1993. Καθώς, λοιπόν, η προστασία τους είναι ανεξάρτητη της προστασίας που παρέχει η Οδηγία, παρέμεινε αναλλοίωτη και μετά τη μεταφορά της στο εθνικό μας δίκαιο. 63 Βλ. Συνοδινού Τ. Ε., σε Κοτσίρη Λ. Σταματούδη Ε. (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική ιδιοκτησία, Κατ άρθρο ερμηνεία Ν. 2121/1993, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2009, άρθρο 45 Α, αριθ. 2, Φραγκούλη Α., Νομική προστασία βάσεων δεδομένων, Digesta 2006, σελ. 318, 321επ., Stamatoudi I., RHDI 1997, p. 466, Βελέντζα Γ., ό.π, σελ