ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, ΓΝΩΜΕΣ ΚΟΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΩΝ Η εργασία υποβάλλεται για την μερική κάλυψη των απαιτήσεων με στόχο την απόκτηση μεταπτυχιακού διπλώματος ΘΕΟΣΙΔΟΥ ΣΟΝΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝ/ΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ/ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΤΣΗ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην συγκεκριμένη διπλωματική εργασία ερευνώνται και συγκρίνονται οι γνώμες του κοινού και των ειδικών σχετικά με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), την χρησιμότητά τους και την χρήση τους. Η μέθοδος που επιλέχθηκε ήταν η διεξαγωγή έρευνας με τη μορφή ερωτηματολογίων. Τα ερωτηματολόγια περιείχαν 17 ερωτήσεις στις οποίες τίθενται θέματα όπως πόσο συμφέρουσες είναι οι ΑΠΕ σε σχέση με τα συμβατικά καύσιμα, από τι εξαρτάται η χρησιμοποίησή τους και πόσο σημαντική είναι η επιστημονική συγκρότηση σχετική με τις ΑΠΕ. Τα ερωτηματολόγια μοιράστηκαν σε δείγμα 100 ατόμων, 50 σε άτομα με πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και 50 σε άτομα χωρίς πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ, στην ευρεία περιοχή της Θεσσαλονίκης. Για τη διεξαγωγή των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκε ένα κριτήριο, η στατιστική x 2 (chi-square) προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα συγκρίνοντας δύο μεταβλητές για να καταλήξουμε αν είναι μεταξύ τους ανεξάρτητες. Μετά την εφαρμογή του παραπάνω κριτηρίου εξήχθησαν κάποια βασικά συμπεράσματα όπως: Οι άντρες γνωρίζουν περίπου στον ίδιο βαθμό τι είναι οι ΑΠΕ με τις γυναίκες. Η κατοχή πτυχίου σχετικό με τις ΑΠΕ επηρεάζει την χρήση καθώς και την ενημέρωση γα τις ΑΠΕ. Τα οικονομικά κίνητρα επίσης αποτελούν σημαντικό λόγο στην αποφυγή χρήσης ΑΠΕ. Τέλος φαίνεται ότι η πιο διαδεδομένη ΑΠΕ είναι η ηλιακή, κατά βάση στο δείγμα του κοινού σε αντίθεση με τις υπόλοιπες και κυρίως την βιομάζα. 2

3 Δηλώνω ότι είμαι συγγραφέας αυτής της εργασίας και ότι κάθε βοήθεια την οποία είχα για την προετοιμασία της, είναι πλήρως αναγνωρισμένη και αναφέρεται στην εργασία. Επίσης, έχω κάνει σαφής αναφορές (συντάκτη, χρονολογία, εργασία, σελίδα) τις όποιες πηγές από τις οποίες έκανα χρήση δεδομένων, προτάσεων, ιδεών ή λέξεων, είτε αυτές αναφέρονται ακριβώς είτε είναι παραφρασμένες. Καταλαβαίνω ότι η αποτυχία να γίνει αυτό ανέρχεται σε λογοκλοπή και θα θεωρηθεί λόγος αποτυχίας σε αυτήν την διπλωματική και του συνολικού βαθμού της. Ακόμα δηλώνω ότι αυτή η γραπτή εργασία προετοιμάστηκε από εμένα προσωπικά και αποκλειστικά και ότι θα αναλάβω πλήρως τις συνέπειες εάν η εργασία αυτή αποδειχθεί ότι δεν μου ανήκει. Όνομα (παρακαλώ χρησιμοποιήστε κεφαλαία):... Υπογεγραμμένος/η:... Ημερομηνία:... 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ.7 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ σελ ΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (ΑΠΕ) σελ ΓΕΝΙΚΑ σελ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ-ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗ σελ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ σελ ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ σελ ΓΕΝΙΚΑ σελ ΗΛΙΟΣ σελ ΦΩΤΕΙΝΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ σελ ΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ σελ ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ σελ ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ σελ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ σελ ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ σελ ΓΕΝΙΚΑ σελ ΑΝΕΜΟΣ σελ ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΗΤΡΙΕΣ σελ ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ σελ ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ σελ ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ σελ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ σελ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ-ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ σελ ΓΕΝΙΚΑ σελ.32 4

5 2.4.2 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ..σελ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ σελ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ σελ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ-ΥΔΡΑΥΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ σελ ΓΕΝΙΚΑ σελ ΝΕΡΟ σελ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ σελ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΦΡΑΓΜΑ ΚΑΙ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ σελ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ σελ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ σελ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ σελ ΒΙΟΜΑΖΑ σελ ΓΕΝΙΚΑ σελ PELLETS σελ ΒΙΟΜΑΖΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ σελ ΒΙΟΜΑΖΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ σελ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ σελ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ σελ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ σελ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ σελ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ σελ CHI-SQUARE, X 2 σελ ΔΕΔΟΜΕΝΑ σελ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ σελ59 5

6 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ.83 ΑΝΑΦΟΡΕΣ σελ.95 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-Α σελ.102 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ.108 6

7 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα εργασία εξετάζονται και συγκρίνονται οι γνώμες του κοινού και των ειδικών σχετικά με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Τα τελευταία χρόνια λόγω των ραγδαίων κλιματικών αλλαγών και του μονοπωλίου που δεσπόζει στις συμβατικές ενεργειακές πηγές η παγκόσμια κοινότητα έστρεψε το ενδιαφέρον της στις ΑΠΕ. Η Ελλάδα εξαρτάται σημαντικά από τις συμβατικές ενεργειακές πηγές, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Επειδή όμως οι παραπάνω συμβατικές πηγές ενέργειας δεν υπάρχουν στην χώρα μας ως φυσικός πλούτος, καταφεύγουμε στην εισαγωγή τους γεγονός που επιβαρύνει το εμπορικό μας ισοζύγιο. Η συγκεκριμένη μελέτη βοηθάει στην κατανόηση των ΑΠΕ και ξεκαθαρίζει γιατί χρησιμοποιούνται, στο βαθμό που χρησιμοποιούνται, στη χώρα μας. Από τις γνώμες των ειδικών εξάγουμε συμπεράσματα σχετικά με τις δυνατότητες αξιοποίησης των ΑΠΕ στην Ελλάδα καθώς και γιατί δεν αξιοποιούνται στο έπακρο. Από τις γνώμες του κοινού κατανοούμε για ποιους λόγους δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές στο ευρύ κοινό και κατά πόσο καταλαβαίνουν την αξία τους. Άλλες έρευνες που έχουν διεξαχθεί συμβαδίζουν με τα συμπεράσματα που εξήχθησαν από την συγκεκριμένη εργασία. Έρευνα του τμήματος Εμπορίου και Βιομηχανίας της Σκωτίας που διαπίστωσε ότι το 85% των αντρών ήταν πιθανότερο να γνωρίζουν για τις ΑΠΕ. Άλλη έρευνα αυτή των Karytsu & Theodoropoulou ( 2014) έδειξε ότι οι σπουδές σχετικές με τις ΑΠΕ επηρεάζουν σημαντικά τη γνώση για τις ΑΠΕ. Άλλα ευρήματα που συμβαδίζουν με τα ευρήματα αυτής της εργασίας είναι αυτά της Στίγκα (2014) ως προς τον βαθμό ενημέρωσης για τις ΑΠΕ, όπου έδειξαν ότι άτομα με σχετικές σπουδές χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό τις ΑΠΕ σε σχέση με τους μη έχοντες σχετικές σπουδές. Η ίδια έρευνα 7

8 έδειξε ότι το κοινό είναι περισσότερο ενημερωμένο σχετικά με την ηλιακή ενέργεια. Τα οικονομικά κίνητρα επηρεάζουν σημαντικά την πρόθεση των ατόμων για χρησιμοποίηση ΑΠΕ γεγονός που συμβαδίζει με τα αποτελέσματα της έρευνας των Sardianou και Genoudi (2013). Στην παρούσα εργασία θίγονται επίσης θέματα όπως ποια είναι η χρησιμότητα των ΑΠΕ, ποια είναι η κύρια πηγή ενημέρωσης και κατά πόσο η χρήση των ΑΠΕ θα βελτίωνε την οικονομία της Ελλάδας. 8

9 2.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2.1. ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (ΑΠΕ) ΓΕΝΙΚΑ Ως Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) έχουν οριστεί οι ενεργειακές πηγές, οι οποίες είναι διαθέσιμες στο φυσικό περιβάλλον. Είναι ανεξάντλητες και η χρήση τους δε ρυπαίνει το περιβάλλον. Οι κυριότερες μορφές ΑΠΕ είναι η ηλιακή, η αιολική, η υδροηλεκτρική, η γεωθερμία και η βιομάζα. Μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1974 και τη συνειδητοποίηση των κλιματικών αλλαγών τις τελευταίες δεκαετίες το παγκόσμιο ενδιαφέρον στράφηκε στις ΑΠΕ. Ως πηγή ενέργειας οι ΑΠΕ συμβάλλουν στη μείωση της εξάρτησης των χωρών από εισαγόμενα καύσιμα όπως το πετρέλαιο και κατά συνέπεια βελτιώνεται το εμπορικό τους ισοζύγιο. Επίσης βοηθούν στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών αλλαγών καθώς έχει παρατηρηθεί ότι ο ενεργειακός τομέας είναι αυτός που ευθύνεται περισσότερο για τη μόλυνση του περιβάλλοντος. [1] Η Έκθεση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την επίτευξη της συμβολής των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην τελική κατανάλωση ενέργειας σε ποσοστό 20% έως το 2020, απορρέει από την Οδηγία 2009/28/ΕΚ, και περιλαμβάνει εκτιμήσεις για την εξέλιξη του ενεργειακού τομέα και τη διείσδυση των τεχνολογιών των ΑΠΕ έως το Οι εκτιμήσεις αυτές εξειδικεύονται στη συμμετοχή των ΑΠΕ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θερμότητας και ψύξης κυρίως για τον οικιακό τομέα, αλλά και στη χρήση βιοκαυσίμων στις μεταφορές. Αναφέρονται επίσης μέτρα για την μείωση της κατανάλωσης 9

10 ενέργειας και την αύξηση της αξιοποίησης των ΑΠΕ. [2] Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης μετά τις πιθανές βελτιώσεις που θα προέλθουν από τη διαβούλευση με την ΕΕ, θα αποτελέσει τη βάση για τη σύνταξη σχετικής Υπουργικής Απόφασης για τη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης και η πρόοδος στην εφαρμογή του θα εξετάζεται ανά δύο χρόνια και θα επικαιροποιείται, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι εξελίξεις της αγοράς και της βελτίωσης των τεχνολογιών, αλλά και η ζήτηση της ενέργειας. [3] ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ- ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗ Ως Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) νοούνται (Ν.3468/2006, αρθ.2, 2, 19-22) οι μη ορυκτές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική ενέργεια, η ηλιακή ενέργεια, η ενέργεια κυμάτων, η παλιρροϊκή ενέργεια, η βιομάζα, τα αέρια που εκλύονται από χώρους υγειονομικής ταφής και από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού, τα βιοαέρια, η γεωθερμική ενέργεια και η υδραυλική ενέργεια που αξιοποιείται από υδροηλεκτρικούς σταθμούς. [4] Ως Συμπαραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας και Θερμότητας (Σ.Η.Θ.) νοείται (Ν.3734/2009, αρθ.3, 1) η ταυτόχρονη παραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ή και μηχανικής ενέργειας στο πλαίσιο μιας μόνο διαδικασίας. Ως Συμπαραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας Υψηλής Απόδοσης (Σ.Η.Θ.Υ.Α.) ορίζεται η συμπαραγωγή που εξασφαλίζει εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας σε ποσοστό τουλάχιστον 10%, σε σχέση με τη θερμική και ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται στο πλαίσιο διακριτών διαδικασιών, καθώς και η παραγωγή από Μονάδες Συμπαραγωγής Μικρής και Πολύ Μικρής 10

11 Κλίμακας που εξασφαλίζει εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας, ανεξάρτητα από το ποσοστό της εξοικονόμησης. [5] Αυτόνομος παραγωγός ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ λέγεται ο παραγωγός που παράγει ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ και του οποίου ο σταθμός δεν είναι συνδεδεμένος με το Σύστημα ή σε Δίκτυο. [6] Αυτοπαραγωγός ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. ή Σ.Η.Θ.Υ.Α. λέγεται ο παραγωγός που παράγει ηλεκτρική ενέργεια από μονάδες Α.Π.Ε. ή Σ.Η.Θ.Υ.Α. κυρίως για δική του χρήση και διοχετεύει τυχόν πλεόνασμα της ενέργειας αυτής στο Σύστημα ή στο Δίκτυο. [7] Για την κατασκευή και την λειτουργία ενός σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, απαιτείται η έκδοση ή υπογραφή σχετικών αδειών και συμβάσεων. Αυτές χορηγούνται από τους αρμόδιους κατά περίπτωση φορείς κατόπιν αιτήσεως που συνοδεύεται από τα απαραίτητα δικαιολογητικά και μελέτες. Γενικά, τα βήματα που χρειάζεται να γίνουν είναι τα εξής: Έκδοση Άδειας Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΡΑΕ). Ταυτόχρονα (παραλληλισμός διαδικασιών) αιτήσεις για: o Διατύπωση Προσφοράς Σύνδεσης του σταθμού παραγωγής στο Σύστημα ή σε Δίκτυο (αρμόδιος Διαχειριστής ΔΕΗ ή ΔΕΣΜΗΕ). o Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.) ή Απαλλαγή από Ε.Π.Ο. (Περιφέρεια). o Άδεια Επέμβασης σε δάσος ή δασική έκταση, εφόσον απαιτείται, ή γενικά των αναγκαίων αδειών για την απόκτηση του δικαιώματος χρήσης της θέσης εγκατάστασης του έργου (Περιφέρεια). [8] Ταυτόχρονα (παραλληλισμός διαδικασιών) ενέργειες για: 11

12 o Έκδοση Άδειας Εγκατάστασης (με ενσωματωμένη Ενιαία Άδεια Χρήσης Νερού και Εκτέλεσης Έργων όταν πρόκειται για Μικρό Υδροηλεκτρικό Σταθμό) (Περιφέρεια). o Έκδοση Οικοδομικών Αδειών (όπου απαιτείται εκτέλεση δομικών έργων) ή άλλων αδειών και εγκρίσεων που τυχόν απαιτούνται και μπορούν να εκδοθούν χωρίς να υπάρχει ακόμα η Άδεια Εγκατάστασης (Πολεοδομία ή αρμόδια κατά περίπτωση αρχή). o Υπογραφή Σύμβασης Σύνδεσης στο Σύστημα ή σε Δίκτυο (αρμόδιος Διαχειριστής ΔΕΗ ή ΔΕΣΜΗΕ). o Υπογραφή Σύμβασης Αγοραπωλησίας Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΣΜΗΕ) Δοκιμαστική Περίοδος και έκδοση Άδειας Λειτουργίας (Περιφέρεια). Η διαδικασία αυτή διαφοροποιείται ανάλογα με την εγκατεστημένη ισχύ του σταθμού παραγωγής, την χρησιμοποιούμενη τεχνολογία και τον τόπο εγκατάστασης. [9] ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Τα κύρια πλεονεκτήματα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), είναι τα εξής: - Είναι ανεξάντλητες πηγές ενέργειας και συμβάλλουν στην απεξάρτηση από εξαντλήσιμες συμβατικές ενεργειακές πηγές. - Μειώνονται οι απώλειες από τη μεταφορά ενέργειας καθώς παρέχουν τη δυνατότητα κάλυψης των ενεργειακών αναγκών σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. -Έχουν συνήθως χαμηλό λειτουργικό κόστος που δεν επηρεάζεται από τις διακυμάνσεις της διεθνούς οικονομίας και ειδικότερα των τιμών των συμβατικών καυσίμων. 12

13 -Οι εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης των ΑΠΕ συχνά έχουν μικρή διάρκεια κατασκευής επιτρέποντας έτσι τη γρήγορη ανταπόκριση της προσφοράς προς τη ζήτηση ενέργειας. -Οι επενδύσεις των ΑΠΕ είναι εντάσεως εργασίας, δημιουργώντας σημαντικό αριθμό νέων θέσεων εργασίας, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο. - Σε πολλές περιπτώσεις αναζωογονούν υποβαθμισμένες περιοχές οικονομικά και κοινωνικά. -Είναι φιλικές προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο και η αξιοποίησή τους είναι γενικά αποδεκτή από το κοινό. [10] Υπάρχουν όμως και πολλά μειονεκτήματα όπως: - Χρησιμοποιούνται κυρίως ως συμπληρωματικές πηγές ενέργειας γιατί έχουν αρκετά μικρό συντελεστή απόδοσης. Άρα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη των αναγκών μεγάλων αστικών κέντρων. - Η εκμετάλλευση κάποιων ΑΠΕ όπως η αιολική, η ηλιακή και η υδροηλεκτρική εξαρτάται από το κλίμα και την εποχή του έτους. - Κάποιες ΑΠΕ δημιουργούν οπτική ρύπανση όπως η αιολική με τις τεράστιες ανεμογεννήτριες και η υδροηλεκτρική με τα τεράστια φράγματα. - Επίσης τα υδροηλεκτρικά έργα λέγεται ότι προκαλούν έκλυση μεθανίου από την αποσύνθεση των φυτών που βρίσκονται κάτω από το νερό κι έτσι έμμεσα συντελούν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. [11] 13

14 2.2 ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Η Ηλιακή ενέργεια αναφέρεται ως το σύνολο των διάφορων μορφών ενέργειας ( φωτεινή ενέργεια, θερμική ενέργεια, ενέργεια ακτινοβολίας) που έχουν ως προέλευση τον ήλιο. Η ηλιακή ενέργεια που προσπίπτει στην επιφάνεια της γης είναι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που παράγεται στον ήλιο. Στην αρχή φτάνει σχεδόν ανέπαφη στην εξώσφαιρα που αποτελεί το ανώτατο στρώμα της ατμόσφαιρας του πλανήτη μας και στη συνέχεια καθώς περνάει από τα υπόλοιπα στρώματα υπόκειται σε σημαντικές αλλαγές λόγω της συνολικής σύστασης της ατμόσφαιρας. [12] Στην επιφάνεια της γης φτάνει ένα μικρό μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας και το υπόλοιπο είτε απορροφάται από τα υπόλοιπα συστατικά της ατμόσφαιρας, είτε ανακλάται πάλι στο διάστημα, είτε ανακλάται στην επιφάνεια της γης και ονομάζεται διάχυτη ακτινοβολία διότι δεν έχει συγκεκριμένη κατεύθυνση. Η ποσότητα της ηλιακής ενέργειας που δεσμεύεται στη γη ετησίως είναι περίπου διπλάσια από αυτή που μπορεί να ληφθεί από τις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο γι αυτό το λόγο χρήζει μεγάλης σημασίας η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας. [13] Υπάρχουν τρείς τρόποι εκμετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας: Τα παθητικά ηλιακά συστήματα, τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα και τα φωτοβολταϊκά συστήματα. Τα ενεργητικά και παθητικά συστήματα εκμεταλλεύονται τη θερμότητα που προέρχεται από την ηλιακή ενέργεια ενώ τα φωτοβολταϊκά συστήματα στηρίζονται στην μετατροπή της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρικό ρεύμα. Τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα είναι τα συστήματα που συλλέγουν την ηλιακή ακτινοβολία και την μεταφέρουν με τη μορφή θερμότητας σε αέρα, 14

15 νερό και σε άλλο ρευστό. Η πιο διαδεδομένη μορφή ενεργητικού ηλιακού συστήματος είναι οι ηλιακοί θερμοσίφωνες. Τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα αποτελούνται από δύο βασικά μέρη, από το τμήμα συλλογής και από το τμήμα αποθήκευσης. [14] Το τμήμα συλλογής περιλαμβάνει τους ηλιακούς συλλέκτες και την επιφάνεια απορρόφησης της ηλιακής ακτινοβολίας ενώ το τμήμα αποθήκευσης περιλαμβάνει την δεξαμενή αποθήκευσης του νερού και συνήθως διαθέτει και ηλεκτρική αντίσταση με θερμοστάτη, για να μπορεί να παράγεται ζεστό νερό και σε περιόδους μικρής ή μηδενικής ηλιοφάνειας. Η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται από το συλλέκτη και η συλλεγόμενη θερμότητα μεταφέρεται στο δοχείο αποθήκευσης. Οι επίπεδοι ηλιακοί συλλέκτες τοποθετούνται συνήθως στην οροφή του κτιρίου, με νότιο προσανατολισμό και κλίση ως προς τον ορίζοντα, ώστε να μεγιστοποιηθεί το ποσό της ακτινοβολίας που συλλέγεται ετησίως. [15] Τα παθητικά ηλιακά συστήματα χρησιμοποιούνται κυρίως στην δομική μορφή των κτιρίων, δηλαδή το κτίριο χτίζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί αξιοποιώντας τους νόμους μεταφοράς θερμότητας να συλλέγει την ηλιακή ενέργεια, να την αποθηκεύει σε μορφή θερμότητας και να την διαχέει στον χώρο. Με αυτό τον τρόπο ένα κτίριο μπορεί να περιέχει παθητικά συστήματα θέρμανσης, δροσισμού και φυσικού φωτισμού. Ένα τέτοιο κτίριο που είναι χτισμένο εξ αρχής είτε τροποποιημένο ονομάζεται βιοκλιματικό κτίριο και είναι δυνατό να καλύψει μεγάλο μέρος των ενεργειακών του αναγκών. [16] Τέλος τα φωτοβολταϊκά συστήματα εκμεταλλευόμενα το φωτοβολταϊκό φαινόμενο παράγουν ηλεκτρική ενέργεια από την ηλιακή. Ως φωτοβολταϊκό φαινόμενο ορίζεται το ηλεκτρικό δυναμικό που δημιουργείται μεταξύ δύο στρωμάτων όταν το ηλιακό φως προσπίπτει σε έναν ημιαγωγό. Η ηλιακή ακτινοβολία είναι δυνατό να αλλάζει τις ιδιότητες ορισμένων υλικών (ημιαγωγών) παράγοντας ηλεκτρικό ρεύμα μέσω του φωτοβολταϊκού φαινομένου. Το παραγόμενο ρεύμα είναι συνεχούς τάσης και ανάλογα με την εφαρμογή μπορεί να μετατραπεί σε εναλλασσόμενο με την βοήθεια ενός αντιστροφέα τάσης. Επομένως 15

16 η ηλιακή ενέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας. [17] ΗΛΙΟΣ Ο ήλιος αποτελεί το κέντρο του ηλιακού μας συστήματος. Στην Ελληνική μυθολογία ο Ήλιος αναφερόταν ως θεότητα, τον οποίο ο Όμηρος αντιστοιχεί στον ηλιακό Τιτάνα Υπερίωνα που οδηγούσε το πύρινο άρμα του στον ουρανό. Πέρα όμως από την μυθολογία ο Ήλιος αποτελούσε πηγή ενέργειας από αρχαιοτάτων χρόνων. Ο ήλιος είναι ένας αστέρας G2 κύριας ακολουθίας με μεγαλύτερη μάζα και θερμοκρασία από ένα μέσο αστέρι, αλλά μικρότερη από ένα μπλε γίγαντα. Η ηλικία του ήλιου εκτιμάται στα 5 δισεκατομμύρια έτη ενώ ο χρόνος ζωής ενός αστέρα G2 κύριας ακολουθίας είναι τα 10 δισεκατομμύρια έτη. [18] Ο ήλιος αποτελείται από διάφορα αέρια, κυρίαρχα όμως είναι το υδρογόνο και το ήλιο. Λόγω της μεγάλης θερμοκρασίας που επικρατεί εξαερώνονται ακόμη και τα μέταλλα. Θεωρείται ότι ο ήλιος είναι ένας τεράστιος θερμοπυρηνικός αντιδραστήρας που μετατρέπει το υδρογόνο σε ήλιο και με αυτό τον τρόπο παράγονται τεράστιες ποσότητες ενέργειας. Μια μορφή που παίρνει η ενέργεια που παράγεται είναι η ηλιακή ακτινοβολία. Ο άνθρωπος όπως και τα υπόλοιπα έμβια όντα δε μπορούν να επιζήσουν χωρίς ενέργεια. Η ενέργεια λοιπόν εισέρχεται στα οικοσυστήματα με την μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από τον ήλιο. Ελάχιστο ποσό απορροφάται από τους έμβιους οργανισμούς ενώ το υπόλοιπο ανακλάται στο διάστημα ή σε διάφορες κατευθύνσεις στην ατμόσφαιρα της γης. Το ελάχιστο λοιπόν μέρος της ηλιακής ενέργειας που απορροφάται χρήζει σπουδαίας σημασίας διότι χρησιμοποιείται στην διαδικασία της φωτοσύνθεσης και μετέπειτα στην διαδικασία ανάπτυξης όλων των ζωντανών οργανισμών. [19] 16

17 Παρ όλο που ο ήλιος αποτελεί ανεξάντλητη πηγή ενέργειας δεν είναι αθάνατος. Ο ήλιος όπως και όλα τα αστέρια θα πάψει να υπάρχει σε περίπου 5 δισεκατομμύρια έτη. Όταν εξαντληθούν τα αποθέματα υδρογόνου και μετουσιωθούν σε ήλιο και άλλα βαρέα μέταλλα ο ήλιος θα μεταμορφωθεί σε έναν κόκκινο γίγαντα δηλαδή θα αυξηθεί ο όγκος του επειδή η πίεση των βαρέων μετάλλων θα είναι μεγαλύτερη από αυτή του υδρογόνου. Αργότερα μετά την φάση του κόκκινου γίγαντα θα περάσει στην φάση του άσπρου νάνου όπου θα περιβάλλεται από ένα πλανητικό νεφέλωμα και θα ψύχεται για τα επόμενα 5 δισεκατομμύρια έτη. [20] ΦΩΤΕΙΝΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Ενέργεια ακτινοβολίας ονομάζεται η ενέργεια που περιέχεται στα ηλεκτρομαγνητικά κύματα τα οποία εκπέμπονται από μια πηγή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (όπως ο ήλιος) και διαδίδεται με την μορφή φωτονίων στον κενό χώρο αλλά και μέσα σε υλικά ειδικά κατασκευασμένα. Ως φωτεινή ενέργεια εννοούμε μια μορφή την ενέργειας ακτινοβολίας. Η φωτεινή ενέργεια μεταδίδεται με φωτόνια και κάθε φωτόνιο μεταφέρει μια συγκεκριμένη ποσότητα ενέργειας. Τα φωτόνια που έχουν πράσινο φως έχουν ακριβώς την ίδια ενέργεια, όπως και όλα τα φωτόνια που έχουν το ίδιο χρώμα. Τα φωτόνια διαφορετικού χρώματος έχουν και διαφορετική ενέργεια, για παράδειγμα τα φωτόνια κόκκινου χρώματος έχουν χαμηλότερη ενέργεια από τα φωτόνια πράσινου χρώματος. [21] Η φωτεινή ενέργεια αποτελεί ειδική μορφή της ενέργειας ακτινοβολίας και όπως κάθε ενέργεια μπορεί να μετασχηματιστεί σε θερμική, κινητική, χημική και ηλεκτρική. Για να μετασχηματιστεί η φωτεινή ενέργεια σε θερμική απορροφώνται τα φωτόνια από το σώμα και αυξάνουν την κινητική ενέργεια των μορίων του με αποτέλεσμα να αυξάνεται η θερμοκρασία του. Ένα σύνηθες παράδειγμα είναι οι ηλιακοί θερμοσίφωνες που τους χρησιμοποιούμε για 17

18 να θερμάνουμε το νερό. Για να μετασχηματιστεί σε κινητική η φωτεινή ενέργεια χρειάζεται η βοήθεια ενός ακτινόμετρου. Όταν το ακτινόμετρο εκτεθεί σε ηλιακό φως τότε τα πτερύγια του περιστρέφονται και η ενέργεια των φωτονίων μετατρέπεται σε κινητική. [22] Η φωτεινή ενέργεια μπορεί να μετατραπεί και σε χημική ενέργεια. Το πράσινο μέρος των φυτών απορροφά κάποια από τα φωτόνια και τα χρησιμοποιεί για την χημική αντίδραση που ονομάζεται φωτοσύνθεση. Κατά την διαδικασία της φωτοσύνθεσης δημιουργείται μια άλλη χημική ένωση η γλυκόζη, η οποία αντιστοιχεί στις θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στα φυτά. Δηλαδή με την διαδικασία της φωτοσύνθεσης η φωτεινή ενέργεια μετατρέπεται σε χημική ενέργεια που αποθηκεύεται στην γλυκόζη. Τέλος η φωτεινή ενέργεια μπορεί να μετατραπεί και σε ηλεκτρική με την βοήθεια των φωτοβολταϊκών συστημάτων. [23] ΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Θερμότητα είναι η ενέργεια που μεταφέρεται από ένα σώμα υψηλής θερμοκρασίας σε ένα σώμα χαμηλότερης θερμοκρασίας και αυξάνει την κινητική ενέργεια των σωματιδίων του. Ως θερμική ενέργεια εννοούμε τη συνολική ενέργεια που έχουν τα σωματίδια των υλικών σωμάτων καθώς αυτά κινούνται στο εσωτερικό τους. Όσο πιο έντονη είναι η κινητικότητα των σωματιδίων τόσο πιο θερμό γίνεται το σώμα. Ως εκ τούτου θερμική ενέργεια διαθέτουν όλα τα σώματα είτε είναι ζεστά είτε είναι κρύα. Για να μεταβληθεί η θερμική κατάσταση ενός σώματος χρειάζεται η είσοδος εξωτερικής ενέργειας όπως η ηλιακή. [24] Υπάρχουν τρείς τρόποι με τους οποίους διαδίδεται η θερμική ενέργεια ενός σώματος σε ένα άλλο. Ο πρώτος τρόπος είναι μέσω αγωγής κατά την οποία υπάρχει ροή θερμότητας από ένα σώμα σε ένα άλλο μέσω της επαφής. Ο δεύτερος τρόπος είναι η μεταφορά και αφορά κυρίως τα υγρά και τα αέρια που μεταφέρονται σε μια ψυχρότερη περιοχή και προκαλούν 18

19 αύξηση της θερμοκρασίας. Τέλος ο τρίτος τρόπος είναι μέσω της ακτινοβολίας. Στους προηγούμενους τρόπους απαραίτητη προϋπόθεση ήταν να υπάρχει ύλη. Η θερμότητα όμως μπορεί να μεταφερθεί και στο κενό μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας και χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η θέρμανση της γης από τον ήλιο. [25] Πέρα από τον ήλιο υπάρχουν και άλλες πηγές θερμικής ενέργειας μη ανανεώσιμες όπως τα ορυκτά καύσιμα, στερεά, υγρά και αέρια. Το βασικό χαρακτηριστικό των ορυκτών καυσίμων είναι η θερμογόνος δύναμη, δηλαδή η ικανότητα παραγωγής θερμικής ενέργεια από την καύση του. Η θερμογόνος δύναμη όμως δεν είναι η ίδια για όλα τα καύσιμα γι αυτό η επιλογή του θερμαντικού υλικού είναι πολύ σημαντική. Στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας χρησιμοποιούμε την θερμική ενέργεια μέσω της μετατροπής της από την ενέργεια ακτινοβολίας. Οι ηλιακοί θερμοσίφωνες είναι το πιο διαδεδομένο και εύκολα χρησιμοποιήσιμο μέσο εκμετάλλευσης αυτής της ενέργειας. [26] ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Η Ευρωπαϊκή Ένωση κυριαρχεί στην εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας και η Γερμανία βρίσκεται στην πρώτη θέση. Στην Ευρώπη δεν υπάρχει μεγάλο απόθεμα σε φυσικούς πόρους και όσο υπάρχει σταδιακά θα εξαντληθεί, γι αυτό τον λόγο η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε να στρέφεται στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Τον Μάρτιο του 2007 η Σύνοδος κορυφής της ΕΕ καταλήγει σε δέσμευση για την πηγή του 20% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μέχρι το Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας εκτιμά πως η ηλιακή ενέργεια θα μπορούσε να παρέχει το 11% της παγκόσμιας παραγωγής ενέργειας μέχρι το Κάτι τέτοιο όμως θα είναι εφικτό εάν και οι άλλες χώρες της Ένωσης επιτύχουν τους ενεργειακούς τους στόχους. [27] 19

20 Η Ευρωπαϊκή Ένωση Θερμικών Ηλιακών Βιομηχανιών (ESTIF) θεωρεί πως η ηλιακή ενέργεια είναι ήδη καλά εδραιωμένη στις Ευρωπαϊκές Αγορές και καταγράφει εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη. Η Ένωση παραδέχθηκε πως η απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας διαφέρει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των κρατών, που σημαίνει πως απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια για να πειστούν οι έμποροι θερμικών εγκαταστάσεων και οι καταναλωτές στις χώρες που είναι πίσω στα ενεργειακά θέματα πως η ηλιακή ενέργεια αποτελεί αξιόπιστη επιλογή. Όπου όμως η ηλιακή ενέργεια έχει αποκτήσει σημαντικό μερίδιο της αγοράς ενέργειας, οι εταιρίες επενδύουν περισσότερα για μεγαλύτερη ανάπτυξη της αγοράς και δημιουργούνται περισσότερα κτίρια εξοπλισμένα με ηλιακούς συλλέκτες. [28] Η ηλιακή ενέργεια αυτή τη στιγμή, μας παρέχει μόλις το 1% της ενέργειας που πωλείται παγκοσμίως, κυρίως λόγω της ακανόνιστης φύσης της και της χαμηλής έντασής της. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι δύσκολη η εκμετάλλευση των πόρων σε μεγάλη κλίμακα και σε ανταγωνιστική τιμή. Η ηλιακή ενέργεια μπορεί να γίνει πιο ανταγωνιστική όταν καταφέρει να φτάσει κάτω από το λεγόμενο πλέγμα ισοτιμίας, το σημείο στο οποίο οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα γίνουν πιο ανταγωνιστικές οικονομικά από τις συμβατικές πηγές ενέργειας όπως τα ορυκτά καύσιμα. Το κόστος έχει ήδη μειωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία, και η ευρωπαϊκή βιομηχανία φωτοβολταϊκών θεωρεί ότι θα γίνει ανταγωνιστική σε ορισμένες περιοχές, κυρίως της νότιας Ιταλίας και της Ισπανίας, μέχρι το [29] Επίσης το 2007 η ευρωπαϊκή τεχνολογική πλατφόρμα φωτοβολταϊκών εκτίμησε ότι το δίκτυο της ισοτιμίας «θα ίσχυε μόνο για τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης μέχρι το 2020». Η ένωση βιομηχανιών φωτοβολταϊκών της Ευρώπης κάνει την ίδια πρόβλεψη. [30] 20

21 2.2.6 ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα γεωγραφικά καθώς υπάρχει ηλιοφάνεια τους περισσότερους μήνες του χρόνου και εκτιμάται ότι η ηλιακή ενέργεια μπορεί καλύψει το ένα τρίτο των ενεργειακών αναγκών της χώρας. Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Εταιρειών Φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν 912 νέα μεγαβάτ (MW) φωτοβολταϊκών το 2012 ή αντίστοιχα το 88% όλης της νέας ισχύος ΑΠΕ που προστέθηκε τη χρονιά που πέρασε. Τα φωτοβολταϊκά κάλυψαν πάνω από το 3% των αναγκών της χώρας σε ηλεκτρική ενέργεια, παράγοντας 1,7 δισ. κιλοβατώρες (1,7 TWh) ή αλλιώς το 30% όλης της πράσινης ενέργειας το Χάρη στα φωτοβολταϊκά, το 2012 αποφεύχθηκε η έκλυση 1,12 εκατ. τόνων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. [31] Η δημιουργία φωτοβολταϊκών πάρκων στην Ελλάδα γεννάει και μοναδικές ευκαιρίες για τις βιομηχανίες της ενεργειακής τεχνολογίας και εξοπλισμού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η Next Solar, η Solar Cells Hellas και ο Όμιλος Κοπελούζου, οι οποίοι κατασκευάζουν βιομηχανικές εγκαταστάσεις στην Ελλάδα για παραγωγή φωτοβολταϊκών συστημάτων. Στην Πάτρα, κατασκευάστηκε εργοστάσιο παραγωγής δισκίων πυριτίου (wafers) και 2 μονάδες παραγωγής ηλιακών στοιχείων (solar cells) με παραγωγική δυνατότητα MW/χρόνο. Στην Τρίπολη, λειτουργεί μονάδα παραγωγής φωτοβολταϊκών πάνελ thin film με παραγωγική δυνατότητα MW/χρόνο. [32] Η Ελλάδα είναι 11 η μεταξύ 40 χώρων ανά τον κόσμο στον δείκτη ηλιακού δυναμικού. Το μεγαλύτερο τμήμα της χώρας έχει ηλιοφάνεια για παραπάνω από 2700 ώρες το χρόνο και η ακτινοβολία σε οριζόντιο επίπεδο κυμαίνεται από έως MJ ανά τετραγωνικό μέτρο. Ο κύριος όμως τρόπος εκμετάλλευσης όλης αυτής της ακτινοβολίας είναι μέσω των ηλιακών θερμοσίφωνων. Παρ όλα αυτά τα πλεονεκτήματα η χρήση τους δεν είναι η αναμενόμενη. Και σε φωτοβολταϊκό επίπεδο όμως η Ελλάδα βρίσκεται αρκετά πίσω σε σχέση με την ποσότητα ηλιακής ακτινοβολίας που έχει στην διάθεσή της. Η ΔΕΗ έχει 21

22 εγκαταστήσει κάποιους φωτοβολταϊκούς σταθμούς μικρής ισχύος ενώ γίνεται προσπάθεια να γίνει επανέναρξη για ένα μεγάλης ισχύος φωτοβολταϊκό πάρκο στη βόρεια Ελλάδα το οποίο έχει παγώσει. [33] Επίσης τα προηγούμενα χρόνια έγινε προσπάθεια με επιδοτούμενα προγράμματα και δημιουργήθηκαν ιδιωτικά ηλιακά πάρκα αλλά και πολλά σπίτια τοποθέτησαν οικιακά φωτοβολταϊκά διασυνδεδεμένα με το δίκτυο της ΔΕΗ. [34] ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ -Η ηλιακή ενέργεια είναι μια ανανεώσιμη πηγή ενέργειας ήπιας μορφής. -Ένα βασικό πλεονέκτημα αυτής της ενέργειας είναι ότι θα συνεχίσει να υπάρχει όσο υπάρχει και ο ήλιος και αυτό την καθιστά εξαιρετικά αξιόπιστη. -Η ηλιακή ενέργεια είναι διαθέσιμη σχεδόν σε όλα τα μέρη της γης με μερικές περιοχές απλά να έχουν μεγαλύτερη εύνοια λόγω της γεωγραφικής τους θέσης αλλά δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα μέρη του πλανήτη όπως άλλες μορφές ενέργειας. -Για άλλες πηγές ενέργειας όπως τα ορυκτά καύσιμα χρειάζεται να γίνει εξόρυξη και επεξεργασία, δηλαδή είναι μια εξαιρετικά πολυδάπανη διαδικασία. Η ηλιακή ενέργεια είναι απανταχού παρούσα και το μόνο που απαιτείται είναι ένα ηλιακός συλλέκτης. -Oι τιμές των ορυκτών καυσίμων συνεχώς παρουσιάζει διακυμάνσεις, δεδομένου ότι εξαρτώνται από ορισμένους παράγοντες της παγκόσμιας προσφοράς και ζήτησης ενώ η ηλιακή ενέργεια είναι δωρεάν. -Η χρήση της ηλιακής ενέργειας είναι φιλική προς περιβάλλον καθώς δεν δημιουργεί ρύπους και αποθήκευσή της στον εκάστοτε ηλιακό συλλέκτη είναι αθόρυβη. 22

23 -Οι ηλιακοί συλλέκτες είναι κατασκευασμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ανθεκτικοί στην φθορά του χρόνου, έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής και το κόστος συντήρησης είναι ελάχιστο επομένως η ηλιακή ενέργεια αποτελεί μακροχρόνια επένδυση. -Τέλος το κόστος παραγωγής είναι σχεδόν μηδενικό και υπάρχει εύκολη δυνατότητα επέκτασης. [35] ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ -Ενώ η ηλιακή ενέργεια έχει ελάχιστο κόστος μετά την εγκατάσταση των συλλεκτών, το αρχικό κόστος είναι αρκετά υψηλό. Οι ηλιακοί συλλέκτες είναι αρκετά ακριβοί, κυρίως λόγω του κόστους υλικών και της πολυπλοκότητας του σχεδιασμού τους (Αυτό μπορεί μερικές φορές, να αποδειχθεί αποτρεπτικό ειδικά στην περίπτωση της οικιακής κατανάλωσης για άτομα που σχεδιάζουν μια στροφή προς την ηλιακή ενέργεια). - Η συννεφιά και οι συνθήκες βροχής μπορεί να επηρεάσουν την ποσότητα του φωτός του ήλιου που φτάνει το ηλιακό πάνελ. Κατά συνέπεια επηρεάζεται η ποσότητα της ενέργειας και η δύναμη που παράγεται. -Κατά την διάρκεια της νύχτας δεν υπάρχει το φως του ήλιου επομένως πρέπει να αποθηκεύεται η ηλιακή ενέργεια κατά την διάρκεια της μέρας. Η αποθήκευση γίνεται σε ειδικές μπαταρίες που είναι εξαιρετικά ακριβές. -Οι μπαταρίες αποθήκευσης είναι ηλεκτροχημικές και ελέγχονται από τον ρυθμιστή φόρτισης και τον μετατροπέα με αποτέλεσμα να υπάρχουν ισχυρές απώλειες ισχύος. [36] 23

24 2.3 ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Αιολική ενέργεια ορίζεται ως η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση του πνέοντος ανέμου. Συγκαταλέγεται στις ενέργειες ήπιας μορφής δηλαδή δεν εκπέμπει και δεν προκαλεί ρύπους. Η πρώτη μορφή χρησιμοποίησης της αιολικής ενέργειας ήταν για την κίνηση των ιστιοφόρων και στη συνέχεια οι ανεμόμυλοι. Πήρε την ονομασία της από τον θεό Αίολο που στην ελληνική μυθολογία ήταν ο θεός του ανέμου. Όπως και ο ήλιος έτσι και ο άνεμος είναι ένα στοιχείο της φύσης το οποίο δεν εξαντλείται, γεγονός που καθιστά την αιολική ενέργεια ανεξάντλητη πηγή ενέργειας. [37] Η παρουσία του ανέμου είναι πανταχού παρούσα σε όλη την γη. Αν μπορούσαμε να εκμεταλλευτούμε όλη την αιολική ενέργεια που μπορεί να παραχθεί παγκοσμίως η παραγόμενη σε ένα χρόνο ηλεκτρική ενέργεια θα ήταν υπερδιπλάσια από τις ανάγκες της ανθρωπότητας στο ίδιο διάστημα (Αιολική ενέργεια, ΚΑΠΕ 1998).Υπολογίζεται ότι στο 25 % της επιφάνειας της γης επικρατούν άνεμοι μέσης ετήσιας ταχύτητας πάνω από 5,1 m/sec, σε ύψος 10 m πάνω από το έδαφος. Η αιολική ενέργεια δημιουργείται έμμεσα από την ηλιακή ακτινοβολία, γιατί η ανομοιόμορφη θέρμανση της επιφάνειας της γης προκαλεί τη μετακίνηση μεγάλων μαζών αέρα από τη μια περιοχή στην άλλη, δημιουργώντας έτσι τους ανέμους. Η χώρα μας διαθέτει εξαιρετικά πλούσιο αιολικό δυναμικό και η αιολική ενέργεια μπορεί να γίνει σημαντικός μοχλός ανάπτυξής της. [38] 24

25 2.3.2 ΑΝΕΜΟΣ Ως άνεμος ορίζεται οποιαδήποτε αισθητή «οριζόντια κίνηση» του αέρα. Ο αέρας στην ατμόσφαιρα της γης κινείται οριζόντια και κατακόρυφα. Η κατακόρυφη κίνηση του αέρα ονομάζεται ρεύμα και χαρακτηρίζεται ανοδικό αν είναι από πάνω προς τα κάτω και καθοδικό από επάνω προς τα κάτω. Η διαφορά της θερμοκρασίας του αέρα μεταξύ δύο περιοχών και στη συνέχεια η δημιουργία διαφορών βαρομετρικής πίεσης αποτελούν την βασική αιτία δημιουργίας του ανέμου. Αν δύο διπλανές περιοχές δεν έχουν την ίδια θερμοκρασία, τότε η ατμοσφαιρική πίεση της περισσότερο ψυχρής θα είναι μεγαλύτερη από αυτή της θερμότερης περιοχής και θα δημιουργηθεί αέρια μάζα από την ψυχρότερη στην θερμότερη. Όταν μία μάζα αέρα θερμαίνεται γίνεται πιο αραιή και πιο ελαφριά από τις άλλες μάζες που βρίσκονται γύρω της και τείνει να ανέβει ψηλότερα από εκείνες (ανοδική κίνηση). Επομένως, άλλες, πιο ψυχρές και βαριές αέριες μάζες θα κινηθούν και θα πάρουν τη θέση της. [39] Ο άνεμος διαθέτει δύο στοιχεία. τη διεύθυνση και την ισχύ του. Τα στοιχεία του ανέμου μπορούν να καταμετρηθούν από ειδικά όργανα όπως οι ανεμοδείκτες και τα ανεμόμετρα. Ως διεύθυνση του ανέμου ορίζεται το σημείο του ανέμου από όπου πνέει ο άνεμος, όχι προς τα που πνέει. Η ισχύς του ανέμου προσδιορίζεται από την πίεση την οποία ασκεί στην επιφάνεια των σωμάτων με τα οποία έρχεται σε επαφή, είτε με την ταχύτητα που κινείται. Ένας από τους τρόπους μέτρησης της ισχύς του ανέμου είναι η κλίμακα Μποφόρ που παρέχει αποτελέσματα για την στεριά και την θάλασσα. Ο άνεμος επηρεάζει τον ανθρώπινο οργανισμό αλλά και την ποιότητα της ζωής του. Αυτό μπορεί να γίνει είτε έμμεσα με τις βροχοπτώσεις και τη γρήγορη εξάπλωση της φωτιάς, είτε άμεσα με το ξερίζωμα δέντρων και σκεπών. Υπάρχουν διάφορα είδη ανέμων : Συνεχείς, περιοδικοί, αληγείς, ανταληγείς, αναβατικοί, καταβατικοί, εποχικοί, τοπικοί, επικρατούντες δυτικοί, 25

26 επικρατούντες πολικοί, άνεμοι ισοβαρικών συστημάτων, ριπαίοι, μυκώμενοι, θυελλώδεις, λαιλαπώδεις. [40] ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΗΤΡΙΕΣ Οι ανεμογεννήτριες είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο εργαλείο στις μέρες μας για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας και την μετατροπή της σε ηλεκτρική. Το κυριότερο στοιχείο μιας ανεμογεννήτριας είναι τα πτερύγιά της. Καθώς περιστρέφονται όταν φυσάει μεταδίδουν αυτή την κίνηση σε έναν άξονα περιστροφής ο οποίος βρίσκεται πάντα παράλληλα προς την κατεύθυνση του ανέμου εξαιτίας ενός συστήματος προσανατολισμού. Με την βοήθεια γεννήτριας, τοποθετημένη σε ένα ψηλό πύργο, μετατρέπεται η κινητική ενέργεια του άξονα περιστροφής σε ηλεκτρική. Οι ανεμογεννήτριες χρησιμοποιούνται συνήθως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας η οποία αργότερα μπορεί να διοχετευθεί στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. [41] Όταν υπάρχουν πολλές ανεμογεννήτριες τότε αναφερόμαστε σε αυτές ως αιολικά πάρκα. Χρησιμοποιούνται συχνά για την συμπλήρωση ενεργειακών αναγκών απομακρυσμένων κατοικιών, ιστιοφόρων πλοίων και βιομηχανικών μονάδων. Όταν όμως υπάρχει άπνοια ή μεγαλύτερες ενεργειακές ανάγκες η ενέργεια αποθηκεύεται σε ηλεκτρικούς συσσωρευτές και χρησιμοποιείται αργότερα. Η λειτουργία της ανεμογεννήτριας είναι σχετικά απλή. Αρχικά ο άνεμος έρχεται σε επαφή με τα πτερύγια της ανεμογεννήτριας τα οποία είναι συνδεδεμένα με ένα περιστρεφόμενο άξονα ο οποίος περνάει μέσα σε ένα κιβώτιο την μετάδοση της κίνησης και αυξάνεται η ταχύτητα περιστροφής. Το κιβώτιο συνδέεται με έναν άξονα μεγάλης ταχύτητας περιστροφής ο οποίος κινεί μια γεννήτρια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Σε περίπτωση υπερβολικής αύξησης της περιστροφής υπάρχει φρένο για την αποφυγή φθορών ή ακόμα και καταστροφής της ανεμογεννήτριας. [42] 26

27 Για να παράγει ηλεκτρική ενέργεια μια ανεμογεννήτρια είναι απαραίτητο η ταχύτητα του ανέμου να ξεπερνά τα 15 Kph (χιλιόμετρα ανά ώρα). Ένα KW (κιλοβάτ) ηλεκτρικού ρεύματος μπορεί να ανάψει 10 λαμπτήρες των 100 W. Μια ανεμογεννήτρια παράγει συνήθως KW. Για να διανύσει το ηλεκτρικό ρεύμα όμως μεγάλες αποστάσεις χρειάζεται υψηλή τάση. Αρχικά η ανεμογεννήτρια παράγει ηλεκτρικό ρεύμα με τάση Volt και αργότερα περνάει από έναν μετασχηματιστή ο οποίος ανεβάζει την τάση του στα Volt. [43] Η μεταφορά του ηλεκτρικού ρεύματος γίνεται μέσω μεγάλων και χοντρών συρμάτων μεταφοράς κατασκευασμένα από χαλκό ή αλουμίνιο για να μην υπάρχει μεγάλη αντίσταση κατά την μεταφορά ( όσο μικρότερη είναι η αντίσταση τόσο λιγότερο θερμαίνεται το καλώδιο). Αφού κατά την μεταφορά υπάρχει και αύξηση της θερμοκρασίας χάνεται ένα ποσό της ενέργειας το οποίο μετατρέπεται σε θερμική. Ο προορισμός των καλωδίων είναι ένας υποσταθμός όπου οι Μ/Σ του μετασχηματίζουν την υψηλή τάση σε χαμηλή για να μπορέσουν να τεθούν σε λειτουργία οι ηλεκτρικές συσκευές. [44] ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ Η έκταση στην οποία έχουν τοποθετηθεί πολλές ανεμογεννήτριες με σκοπό την μετατροπή της αιολικής ενέργειας σε ηλεκτρική ονομάζεται Αιολικό πάρκο ή Αιολικός Σταθμός Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ). Ένα αιολικό πάρκο μπορεί να λειτουργήσει σαν μια μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η ισχύς τους μπορεί να ξεπερνά τα 500 Kw και μπορούν να συνδεθούν κατευθείαν στο ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας. Είναι βιομηχανικές εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας οι οποίες αποτελούνται από ανεμογεννήτριες, καλώδια μεταφοράς ρεύματος, μετεωρολογικούς ιστούς, σταθμούς μετασχηματισμού και βοηθητικές υποδομές όπως οι δρόμοι. [45] 27

28 Τα αιολικά πάρκα δεν παράγουν ρύπους. Η ρύπανση που μπορεί να προξενήσουν στο περιβάλλον είναι έμμεση και γίνεται κατά την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών όπου γίνεται εκσκαφή του εδάφους για την τοποθέτηση των γεννητριών και δημιουργία δρόμων για ευκολότερη πρόσβαση. Ο τόπος εγκατάστασης των ανεμογεννητριών παίζει τον κυριότερο ρόλο στην δημιουργία ενός αιολικού πάρκο. Τα εμπόδια ή διάφορες εδαφικές ανωμαλίες μπορεί να μειώσουν την αποδοτικότητα γι αυτό πριν την επιλογή της τοποθεσίας είναι απαραίτητο να διεξαχθεί μελέτη για περίοδο ενός χρόνου. [46] ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Σε θεωρητικό επίπεδο η αιολική ενέργεια της Ευρώπης αν αξιοποιούταν στο μέγιστο θα μπορούσε να καλύψει όλες τις ανάγκες της για ηλεκτρική ενέργεια. Στην Δανία το 10% των αναγκών για ηλεκτρισμό στη Δανία καλύφθηκε από την αιολική ενέργεια το Δανία κατέχει την πρώτη θέση στην παγκόσμια παραγωγή και πρωτοπορία. Το 1998 οι Δανοί κατασκευαστές κατείχαν το 50% της παγκόσμιας αγοράς σε ανεμογεννήτριες. Στις αρχές του 1999 καλύφθηκαν οι ανάγκες 7 εκατομμυρίων ανθρώπων από την παραγωγή πάνω από 6600 MW. Δημοσκοπήσεις σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως Δανία, Γερμανία, Ολλανδία, Μ. Βρετανία έδειξαν ότι το 70% του πληθυσμού προτιμά την παραγωγή και χρήση αιολικής ενέργειας. [47] Επιπλέον σήμερα, ο σχετικός τομέας στη βιομηχανία προσφέρει θέσεις εργασίας παγκοσμίως. Εκτός από την Δανία υπάρχουν και άλλες χώρες που έχουν αναπτύξει τον συγκεκριμένο κλάδο όπως η Ολλανδία, η Βρετανία, το Βέλγιο, η Ιταλία και η Ισπανία. Διεξάγονται συνεχώς έρευνες στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ με σκοπό να επιτευχθεί μείωση του κόστους παραγωγής των ανεμογεννητριών. Οι προηγμένες τεχνολογίες, έχουν συνεισφέρει σε ετήσια αύξηση 5% στην απόδοση ανά τετραγωνικό μέτρο έλικα (στατιστικά στοιχεία καταγεγραμμένα στη Δανία μεταξύ ). [48] 28

29 2.3.6 ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλη εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας, κυρίως στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη και στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα. Όταν απελευθερώθηκε η αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας, οι αιτήσεις για άδεια αιολικών εγκαταστάσεων ανήλθαν σε 350. Μεγάλο μέρος των ηλεκτρικών αναγκών της Ελλάδας μπορεί να καλυφθεί από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας γεγονός που την καθιστά ιδιαίτερα ελκυστική επένδυση. Διάφοροι όμιλοι όπως ο ΟΜΙΛΟΣ ΚΟΠΕΛΟΥΖΟΥ ανέδειξαν την αιολική ενέργεια γνωρίζοντας ότι τις επόμενες δεκαετίες θα υπάρξει μεγάλη ανάπτυξη στον συγκεκριμένο τομέα. Σημαντικό ρόλο κατέχει η ομάδα Ανάπτυξης Αιολικής Ενέργειας του ΟΜΙΛΟΥ που συλλέγει και καταγράφει δεδομένα ανεμολογικού τύπου από όλη την Ελλάδα για την βελτίωση των αιολικών πάρκων. [49] Το πρώτο αιολικό πάρκο εγκαταστάθηκε στην Κύθνο το 1982 και από τότε έχουν εγκατασταθεί αρκετά ακόμα σε διάφορα ελληνικά νησιά στην Άνδρο, Σάμο, Λήμνο, Εύβοια, Λέσβο και στην Κρήτη. Υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για επενδύσεις σχετικές με την αιολική ενέργειας περισσότερο όμως στην Κρήτη όπου τα τελευταία χρόνια το Υπουργείο Ανάπτυξης εξέδωσε πολλές άδειες για νέα αιολικά πάρκα. [50] ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Η αιολική ενέργεια έχει πολλά πλεονεκτήματα ως μια ήπια μορφής ενέργεια όπως: 29

30 -Δε ρυπαίνει την ατμόσφαιρα, σε αντίθεση με τα ορυκτά καύσιμα. -Οι ανεμογεννήτριες δεν εκλύουν χημικές ουσίες που ενισχύουν φαινόμενα όπως του θερμοκηπίου και το Ελ Νίνιο. -Είναι η φθηνότερη μορφή ενέργειας (βέβαια η τιμή εξαρτάται από την ύπαρξη ανέμου και την χρηματοδότηση του προγράμματος) συνήθως κοστίζει μόλις 4 cent ανά κιλοβατώρα -Ενισχύει την αγροτική ανάπτυξη διότι οι ανεμογεννήτριες μπορούν να εγκατασταθούν σε αγροκτήματα και οι αγρότες να λαμβάνουν ενοίκιο από τους ιδιοκτήτες των εγκαταστάσεων και ταυτόχρονα να συνεχίσουν να αξιοποιούν τα χωράφια τους γιατί οι ανεμογεννήτριες δε καταλαμβάνουν πολύ χώρο. -Μικρές και αναπτυσσόμενες χώρες μπορούν να αποκτήσουν ενεργειακή αυτάρκεια. -Αποτελεί εναλλακτική πρόταση σε μια οικονομία που βρίσκεται σε κρίση και εξαρτώμενη απ την οικονομία του πετρελαίου. [51] ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Παρ όλα τα πλεονεκτήματα η αιολική ενέργεια έχει και πολλά μειονεκτήματα: -Ο τραυματισμός πουλιών από τις ανεμογεννήτριες θεωρείται συχνό φαινόμενο γι αυτό δεν θα έπρεπε να κατασκευάζονται αιολικά πάρκα σε περιοχές μετανάστευσης πουλιών. -Οπτική ρύπανση. Εάν μία ανεμογεννήτρια τοποθετηθεί σε μία σχετικά μικρή περιοχή δημιουργεί άσχημη οπτική εντύπωση, ενώ αν τοποθετηθεί σε μία πολύ μεγάλη έκταση περνάει απαρατήρητη. 30

31 -Ένα ακόμα μεγάλο πρόβλημα που δημιουργούν οι ανεμογεννήτριες είναι η ηλεκτρομαγνητική αλληλεπίδραση που δημιουργείται από την ανάκλαση πάνω στα πτερύγια της πτερωτής. -Υψηλό κόστος εγκατάστασης. Ένα αιολικό σύστημα απαιτεί πολύ χρόνο για έρευνα προκειμένου να εντοπιστούν τα ευνοϊκά σημεία μιας περιοχής. -Είναι μια μορφή ενέργειας που παρουσιάζει χαμηλή πυκνότητα και έχει μικρό συντελεστή απόδοσης, γι αυτό και χρειάζονται πολλές ανεμογεννήτριες για να επιτευχθεί αξιόλογη ποσότητα ενέργειας. [52] 31

32 2.4 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Γεωθερμία ή Γεωθερμική ενέργεια ονομάζουμε τη φυσική θερμική ενέργεια της Γης που διαρρέει από το θερμό εσωτερικό του πλανήτη προς την επιφάνεια. Η ενέργεια αυτή συνδέεται με τα ηφαίστεια και άλλες γεωμορφολογικές ιδιομορφίες της κάθε περιοχής. Καθώς κινούμαστε πιο βαθιά στο εσωτερικό της γης και όσο πλησιάζουμε τον πυρήνα η θερμοκρασία αυξάνεται. Η διαφορά της θερμοκρασίας ορίζεται από την γεωθερμική βαθμίδα. Όταν βρισκόμαστε κοντά στην επιφάνεια της γης η γεωθερμική βαθμίδα είναι κοντά στους (30 C/ k m). Κάποιες περιοχές όμως που ορίζονται ως γεωθερμικά πεδία έχουν μεγαλύτερη γεωθερμική βαθμίδα που μπορεί να οφείλεται σε πρόσφατη ηφαιστειακή δραστηριότητα ή σε άνοδο ζεστού νερού από βαθιά ρήγματα. Άλλες περιοχές διαθέτουν γεωθερμική ενέργεια ως πίδακες ζεστού νερού και πηγές που συχνά χρησιμοποιούνται ως λουτρά. [53] Η διαδικασία με την οποία παράγεται ηλεκτρικό ρεύμα από την εκμετάλλευση αυτών των θερμών πηγών είναι συγκεκριμένη, ζεστό νερό σε θερμοκρασίες πού κυμαίνονται από 150 C μέχρι περισσότερο από 370 C μεταφέρεται με γεωτρήσεις από υπόγειες δεξαμενές σε ειδικές δεξαμενές και με την απελευθέρωση της πίεσης μετατρέπεται σε ατμό. Στη συνέχεια από τα ρευστά διαχωρίζεται ο ατμός και τροφοδοτεί τις τουρμπίνες, που με την σειρά τους κινούν τις γεννήτριες. Επίσης μπορούν τα γεωθερμικά ρευστά να αποθηκευτούν σε δεξαμενές και να χρησιμοποιηθούν άμεσα για χρήση όπως θέρμανση κτιρίων ή θερμοκηπίων. Ουσιαστικά χρησιμοποιούνται πηγάδια γεωτρήσεως όπου αντλούν το ζεστό νερό ή ατμό από το εσωτερικό της γης για να ακολουθήσει την παραπάνω διαδικασία. Όταν το νερό που έχει αντληθεί κρυώσει τότε επιστρέφεται στο εσωτερικό της γεώτρησης όπου ξαναζεσταίνεται και ξαναχρησιμοποιείται με νέα άντληση. [54] 32

33 ΓΗ ΚΑΙ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ Η Γη είναι ο τρίτος πλανήτης στη σειρά από τον Ήλιο και ο μόνο που γνωρίζουμε ότι υπάρχει ζωή. Υπάρχει εδώ και 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια και έχει μόνο ένα φυσικό δορυφόρο την Σελήνη. Η θερμοκρασία στο εσωτερικό της αγγίζει βαθμούς Κελσίου αλλά η τόσο ψηλή θερμοκρασία δεν φτάνει μέχρι την επιφάνεια της γης διότι μεσολαβούν διάφορα πετρώματα τα οποία λειτουργούν ως κακός αγωγός μεταφοράς θερμότητας. Οι σεισμοί και τα ηφαίστεια αποτελούν απόδειξη ότι υπάρχει εγκλωβισμένη ενέργεια στο εσωτερικό της γης με την μορφή θερμότητας. [55] Πρωτοπόρος ο Robert Boil στην κατασκευή των πρώτων ανθρακωρυχείων, γνωστός και από τον νόμο των αερίων, διέκρινε ότι όσο πιο βαθιά εισχωρούμε στην γη τόσο αυξάνεται η θερμοκρασία. Στον πυρήνα συγκεντρώνεται σίδηρος σε ρευστή μορφή και ραδιενεργά πετρώματα μεταφέρονται προς την επιφάνεια. Από την διάσπαση αυτών των ραδιενεργών στοιχείων προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος της ροής της θερμότητας στην επιφάνεια της Γης. Η θερμότητα όμως είναι κατά βάση κινητική ενέργεια λόγω της ταλάντωσης των μορίων στο εσωτερικό ενός σώματος η οποία αποθηκεύεται και μεταδίδεται κυρίως με δύο τρόπους, με αγωγή από το εσωτερικό προς την επιφάνεια και με ρεύματα μεταφοράς. [56] ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Πρωτοπόρος στην εκμετάλλευση γεωθερμικής ενέργειας θεωρείται η Ιταλία διότι τα μέσα του 18 ου αιώνα στο Lardarello χρησιμοποιήθηκε φυσικός ατμός για να θερμάνει 33

34 διάφορα κτήρια και αργότερα το 1904 επετεύχθη η πρώτη παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος μέσω γεωθερμίας. [57] Μια άλλη χώρα που αξιοποιεί στο έπακρο την ενέργεια που προέρχεται από την Γη είναι η Ισλανδία η οποία καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών της με γεωθερμική ενέργεια. Στην Πολιτεία Όρεγκον των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής το Ινστιτούτο Τεχνολογίας θερμαίνεται από το 1964 χρησιμοποιώντας άμεσα τη γεωθερμική ενέργεια. Στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον της στη γεωθερμική ενέργεια έχει στρέψει και η Σουηδία που επενδύει όλο και περισσότερο στην θέρμανση μέσω γεωθερμίας. [58] ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα αποτελεί κατάλληλο γεωλογικό έδαφος για εκμετάλλευση γεωθερμικής ενέργειας. Διαθέτει αρκετές πηγές και σε οικονομικά βάθη. Όσο πιο κοντά στην επιφάνεια είναι η γεωθερμική πηγή τόσο πιο οικονομική θεωρείται. Κάποια βάθη γεωθερμικών ταμιευτήρων είναι πολύ μικρά και αυτό καθιστά της πηγές εξαιρετικά ελκυστικές από οικονομική άποψη. Μετά από έρευνες το 1971 βρέθηκαν σημαντικά πεδία στην Ελλάδα. Κάποια απ τα σημαντικότερα βρέθηκαν στην Αιδηψό, στα Καμένα Βούρλα, στη Μήλο, στη Λέσβο, στη Νίσυρο, στα Μέθανα, στο Σιδηρόκαστρο, στην Αλμωπία, στη Σαντορίνη, στη Νιγρίτα, στις Θερμοπύλες, στο Ερατεινό Χρυσούπολης και στο Πόρτο Λαγός. Οι παραπάνω πηγές έχουν κυρίως θερμική εφαρμογή. [59] Εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας εγκαταστάθηκε μόνο στη Μήλο διότι ήταν το μεγαλύτερο. Μια πολύ χρήσιμη εφαρμογή κυρίως των πηγών του Νοτίου Αιγαίου ((Σαντορίνη, Μήλο και Νίσυρο) θα ήταν η θερμική αφαλάτωση του θαλασσινού νερού για την δημιουργία πόσιμου και κατανάλωση από τους κατοίκους των νησιών. Αυτή η χρήση θα ήταν πιο οικονομική από την υπάρχουσα, δηλαδή τον εφοδιασμό των νησιών μέσω 34

35 υδροφόρων πλοίων. Βέβαια στην Ελλάδα δεν αξιοποιούνται οι γεωθερμικές πηγές όσο θα έπρεπε. Πέρα από την χρήση τους στη θέρμανση, υπάρχει ελάχιστη εκμετάλλευση για την παράγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Τέλος δεν μπορεί να χαρακτηριστεί η εκμετάλλευση αυτών των πηγών ως γεωθερμία διότι δε χρησιμοποιούνται γεωθερμικά ρευστά. [60] ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Η Γεωθερμία είναι μία ανανεώσιμη πηγή ενέργειας με πολλά πλεονεκτήματα όπως: -Ενίσχυση επιχειρήσεων όπως θερμοκήπια και υδατοκαλλιέργειες (σε αυξημένες θερμοκρασίες κάποιοι υδρόβιοι οργανισμοί αναπτύσσονται γρηγορότερα). -Θέρμανση οικισμών και εξοικονόμηση συναλλάγματος με μείωση των εισαγωγών πετρελαίου. - Εξοικονόμηση φυσικών πόρων, κυρίως με την ελάττωση κατανάλωσης των εγχώριων αποθεμάτων λιγνίτη. -Καθαρότερη ατμόσφαιρα χωρίς εκπομπές αέριων ρύπων. -Άντληση δωρεάν ενέργειας από το υπέδαφος για θέρμανση και ψύξη κτιρίων, ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες και μείωση των δαπανών από 25-75% -Χαμηλό κόστος συντήρησης εγκατάστασης και εξοπλισμού. Οι γεωθερμικές αντλίες θερμότητας δεν παρουσιάζουν βλάβες μετά από παρατεταμένη χρήση όπως ορισμένα συμβατικά συστήματα. -Δε δημιουργείται ηχορύπανση κατά την λειτουργία των αντλιών. 35

36 -Απαιτείται μικρότερος χώρος για την εγκατάσταση του εξοπλισμού σε σχέση με το συμβατικό λεβητοστάσιο. -Υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια σε σχέση με μία εγκατάσταση πετρελαίου ή φυσικού αερίου. [61] ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Η χρήση της γεωθερμίας όμως έρχεται και με πολλά μειονεκτήματα: -Το κόστος εγκατάστασης είναι αρκετά υψηλό σε αντίθεση με αυτό των συμβατικών πηγών ενέργειας. -Απαιτείται γεώτρηση για την παροχή καθαρού νερού και η ανόρυξη γεωτρήσεων δημιουργείται λάσπη, η οποία πρέπει να απομακρυνθεί από την κατοικία. -Ο σχηματισμός επικαθίσεων ή αποθέσεων ( καθαλατώσεις) -Η διάβρωση μεταλλικών επιφανειών. -Ορισμένες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις από την διάθεση των ρευστών μετά την χρήση τους. [62] 36

37 2.5 ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ-ΥΔΡΑΥΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Υδραυλική ή υδροηλεκτρική ενέργεια είναι η ενέργεια που αποταμιεύεται ως δυναμική ενέργεια μέσα σε βαρυτικό πεδίο με τη συσσώρευση μεγάλων ποσοτήτων νερού σε υψομετρική διαφορά από τη συνέχιση της ροής του ελεύθερου νερού, και αποδίδεται ως κινητική μέσω της υδατόπτωσης. Στηρίζεται στην εκμετάλλευση υδάτινων πόρων όπως λίμνες και ποτάμια. [63] Απαιτούνται δύο στάδια για να επιτευχθεί η εκμετάλλευση της υδραυλικής ενέργειας. Το πρώτο στάδιο είναι μέσω της πτερωτής του στροβίλου, όπου η κινητική ενέργεια του νερού μετατρέπεται σε μηχανική ενέργεια με την περιστροφή του άξονα. Το δεύτερο στάδιο είναι η μετατροπή της μηχανικής ενέργειας σε ηλεκτρική μέσω γεννήτριας. Ο όγκος του νερού και ο ταμιευτήρας καθορίζουν την ποσότητα της παραγόμενης ενέργειας. Συνεπώς υδροηλεκτρικά έργα κατασκευάζονται κυρίως σε περιοχές με έντονες βροχοπτώσεις και την δέουσα γεωλογική διαμόρφωση. [64] Η υδροηλεκτρική ενέργεια ταξινομείται σε ενέργεια υψηλής και μικρής κλίμακας και χρησιμοποιείται κυρίως ως συμπληρωματική προς άλλες πηγές ενέργειας. Η υδροηλεκτρική ενέργεια υψηλής κλίμακας απαιτεί την δημιουργία φραγμάτων ενώ οι εγκαταστάσεις της χαμηλής κλίμακας τοποθετούνται δίπλα σε ποτάμια. Υδροηλεκτρικές μονάδες λιγότερες των 30 MW χαρακτηρίζονται μικρής κλίμακας και θεωρούνται ανανεώσιμες πηγές. [65] 37

38 2.5.2 ΝΕΡΟ Το νερό, είναι η περισσότερο διαδεδομένη ανόργανη χημική ένωση στην επιφάνεια της Γης, αφού καλύπτει το 70,9% του πλανήτη μας και μόνο το 1% είναι πόσιμο. Στην στερεή του μορφή ονομάζεται πάγος και στην αέρια υδρατμός. Ενώ από πολλούς το νερό θεωρείται καλός αγωγός του ηλεκτρισμού κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Σύμφωνα με έρευνας οι διάφοροι μικροοργανισμοί και οι ακαθαρσίες που υπάρχουν μέσα σε αυτό το μετατρέπουν σε καλό αγωγό. [66] Μετά από διάφορες έρευνες οι επιστήμονες ανακάλυψαν τη μεγαλύτερη δεξαμενή νερού στο σύμπαν στις 22 Ιουλίου Πρόκειται για ένα γιγάντιο νέφος από υδρατμούς που περιέχει 140 τρισεκατομμύρια φορές την ποσότητα νερού που υπάρχουν στους ωκεανούς της Γης. Δυστυχώς όμως βρίσκεται 12 δισεκατομμύρια έτη μακριά από τη Γη. Στην επιφάνεια τώρα της γης πάνω από το ένα πέμπτο του γλυκού νερού παγκοσμίως περιέχεται στην λίμνη Βαϊκάλη στη Σιβηρία. Σε όσο μεγαλύτερο υψόμετρο βρίσκεται το νερό έχει και μεγαλύτερη δυναμική ενέργεια που μπορεί να μετατραπεί σε κινητική όταν ρέει σε περιοχές με χαμηλότερο υψόμετρο. Εκμετάλλευση αυτής της ενέργειας γίνεται με υδροηλεκτρικά έργα (υδροταμιευτήρας, φράγμα, ηλεκτρογεννήτρια) και παράγεται ηλεκτρικό ρεύμα το οποίο διοχετεύεται στην κατανάλωση με το ηλεκτρικό δίκτυο. [67] ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ Ο νερόμυλος είναι η πρώτη μηχανή παραγωγής έργου που κατασκεύασε ο άνθρωπος με τη χρήση φυσικής, ήπιας και ανανεώσιμης πηγής ενέργειας. ιστορία του νερόμυλου αρχίζει με την νερομηχανή, που αναφέρεται χωρίς λεπτομέρειες σε επιγραφές των Σουμερίων. Η λειτουργία του νερόμυλου στηρίζεται σε μία σειρά μεταδιδόμενων κινήσεων. Η κίνηση του 38

39 νερού που διοχετεύεται από το τεχνητό αυλάκι στο βαγένι μεταδίδεται στη φτερωτή. Η φτερωτή μεταδίδει αυτήν την κίνηση, μέσω ενός άξονα σε μία μυλόπετρα. Ανάμεσα στην κινούμενη μυλόπετρα και σε μία άλλη ακίνητη, τοποθετούνται τα γεννήματα (σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι) τα οποία συνθλίβονται και δημιουργούνται τα άλευρα. [68] Σήμερα η υδραυλική ενέργεια αξιοποιείται κυρίως στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Οι τουρμπίνες στα υδροηλεκτρικά εργοστάσια παίρνουν ενέργεια από το νερό με τον ίδιο σχεδόν τρόπο με τον οποίο ενεργοποιούνται οι νερόμυλοι. Σε μερικές περιπτώσεις το νερό πέφτει από μεγάλο ύψος και η ενέργειά του οφείλεται στη μεγάλη του ταχύτητα. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις δεν προέρχεται από μεγάλο ύψος, οπότε δεν πέφτει στην τουρμπίνα με μεγάλη ταχύτητα, αλλά η ποσότητά του είναι τέτοια, ώστε να μεταβιβάζει αρκετή ενέργεια. [69] Δίπλα σε υδροηλεκτρικά εργοστάσια, στα οποία το νερό δεν προέρχεται από μεγάλο ύψος, συνήθως χτίζεται και ένα φράγμα κατά μήκος του ποταμού, έτσι ώστε πίσω από αυτό να δημιουργείται μια μεγάλη δεξαμενή νερού. Το νερό μετακινείται από εκεί στις τουρμπίνες. Σήμερα η υδραυλική ενέργεια αξιοποιείται κυρίως στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Οι τουρμπίνες στα υδροηλεκτρικά εργοστάσια παίρνουν ενέργεια από το νερό με τον ίδιο σχεδόν τρόπο με τον οποίο ενεργοποιούνται οι νερόμυλοι. Σε μερικές περιπτώσεις το νερό πέφτει από μεγάλο ύψος και η ενέργειά του οφείλεται στη μεγάλη του ταχύτητα. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις δεν προέρχεται από μεγάλο ύψος, οπότε δεν πέφτει στην τουρμπίνα με μεγάλη ταχύτητα, αλλά η ποσότητά του είναι τέτοια, ώστε να μεταβιβάζει αρκετή ενέργεια. [70] ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΦΡΑΓΜΑ ΚΑΙ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ Υδροηλεκτρικά ονομάζονται τα φράγματα που έχουν κατασκευαστεί με σκοπό την παραγωγή ενέργειας. Φράγματα κατασκευάζονται σε ποταμούς όπου η έκταση του εδάφους 39

40 επιτρέπει τη δημιουργία μιας λίμνης ή μια δεξαμενής. Δεν χρησιμοποιούνται βέβαια όλα τα φράγματα για παράγωγη ενέργειας αλλά και για έλεγχο των πλημμυρών του ποταμού και για άρδευση των καλλιεργειών. Πολλά φράγματα μπορούν να ανοίξουν και να κλείσουν τις πύλες και να ελέγξουν τη ροή του νερού και την περίπτωση υπερχείλισης. Μια άλλη εφικτή δυνατότητα είναι η αποθήκευση του νερού σε μια λίμνη και η απελευθέρωσή του, όποτε απαιτείται ηλεκτρική ενέργεια. Υπάρχουν όμως και φράγματα, που παράγουν τεχνητούς καταρράκτες και αποτελούν έναν εναλλακτικό τρόπο για την εκμετάλλευση της υδροηλεκτρικής ενέργειας. [71] Μέρη όμως όπου υπάρχουν φυσικοί καταρράκτες αποτελούν κατάλληλες τοποθεσίες για την κατασκευή υδροηλεκτρικών εργοστασίων. Τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια σήμερα χρησιμοποιούν μοντέρνες μεθόδους παραγωγής ενέργειας ακριβώς όπως και τα εργοστάσια που χρησιμοποιούν άνθρακα, πετρέλαιο ή πυρηνική ενέργεια. Σε αντίθεση όμως με τα υπόλοιπα εργοστάσια τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια χρησιμοποιούν ως καύσιμο το νερό. [72] ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Το πρώτο υδροηλεκτρικό σύστημα στον κόσμο δημιουργήθηκε το 1878 στο Northumberland της Αγγλίας από τον William George Armstrong. Λίγα χρόνια μετά κατασκευάστηκε ο πρώτος σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στους καταρράκτες του Νιαγάρα. Το μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στον κόσμο είναι το Three Gorges Dam και βρίσκεται στον ποταμό Yangtze, στην Κίνα. Διαθέτει 32 τουρμπίνες πολύ μεγάλης ισχύος. Η κατασκευή του ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1994 και τελείωσε το [73] Στην εποχή μας μόνο το 16% της παγκόσμιας παραγωγής ενέργειας αντιπροσωπεύεται από την υδροηλεκτρική ενέργεια. Το 32% της υδροηλεκτρικής ενέργειας παγκοσμίως παράγεται από την Ασία και ιδιαίτερα από την Κίνα. Επίσης πολλά μεγάλα υδροηλεκτρικά 40

41 έργα βρίσκονται σε εξέλιξη στην περιοχή. Άλλα παραδείγματα προς μίμηση είναι χώρες όπως η Παραγουάη όπου παράγει το 100 % της ηλεκτρικής ενέργειας με υδροηλεκτρικά φράγματα και η Νορβηγία το %. Άλλες χώρες όπως η Βραζιλία, ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία, η Αυστρία, η Ελβετία και η Βενεζουέλα παράγουν ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της ηλεκτρικής τους ενέργειας με υδροηλεκτρικούς σταθμούς. [74] ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην Ελλάδα κατασκευάστηκε ένας από τους αρχαιότερους νερόμυλους της Ευρώπης. αυτός της αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα, που δούλευε από το μ.χ. Κατά την β Βυζαντινή περίοδο χτίστηκαν επίσης αρκετοί νερόμυλοι στην Κρήτη, στο Αρμυρό Ηρακλείου, καθώς και ο νερόμυλος της Βόλβης. Στην εποχή μας το υδροηλεκτρικό φράγμα Κρεμαστών κατασκευάστηκε το 1966 και δημιούργησε την μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη στην Ελλάδα. [75] Το φράγμα των Κρεμαστών αποτελεί το μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό φράγμα σε όλη την Ευρώπη με ύψος 153 μέτρα και έλυσε πολλά προβλήματα εξηλεκτρισμού της χώρας. Σχηματίζει και τεχνητή λίμνη στρεμμάτων που χωράει 4,7 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό. Υπάρχουν εγκατεστημένες 4 μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με συνολική ισχύ 440 MW και ο υδροηλεκτρικός σταθμός λειτουργεί με στροβιλοκινητήρες. [76] ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ -Οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί τίθενται σε λειτουργία αμέσως μόλις κριθεί αναγκαίο. 41

42 -Τα υδροηλεκτρικά φράγματα έχουν την δυνατότητα να αποθηκεύουν ενέργεια με την βοήθεια τεχνητής λίμνης. -Είναι μια ανανεώσιμη πηγή ενέργειας που συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος. -Εκτός από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μπορούν να ικανοποιηθούν και άλλες ανάγκες όπως ύδρευση, άρδευση, και κατασκευή εγκαταστάσεων αθλητισμού και περιοχών αναψυχής. - Οι υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις δεν παράγουν κανένα απόβλητο, δεν εμφανίζουν εκπομπή κανενός είδους ρύπου. [77] ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ - Ένα σοβαρό μειονέκτημα που προκύπτει από την εκμετάλλευση της υδροηλεκτρικής ενέργειας είναι το μεγάλο κόστος κατασκευής φραγμάτων και εγκατάστασης εξοπλισμού, όπως και ο μεγάλος χρόνος που χρειάζεται για την κατασκευή του έργου. -Η κατασκευή ενός υδροηλεκτρικού φράγματος μπορεί να αλλοιώσει την χλωρίδα και την πανίδα μιας περιοχής και έτσι να υπάρχει σημαντική περιβαλλοντική βλάβη. -Πολλές φορές υπάρχει υποβάθμιση των περιοχών όπου κατασκευάζονται τα έργα και σε ιδιαίτερες περιπτώσεις πραγματοποιείται και μετακίνηση πληθυσμών. -Παρατηρείται αλλαγή και στο κλίμα της περιοχής καθώς και αύξηση την σεισμικής δραστηριότητας. -Η υδροηλεκτρική εφαρμογή επιτυγχάνεται μόνο σε περιοχές όπου υπάρχουν μεγάλα αποθέματα νερού και έντονες βροχοπτώσεις. [78] 42

43 2.6 ΒΙΟΜΑΖΑ ΓΕΝΙΚΑ Με τον όρο βιομάζα αποκαλείται οποιοδήποτε υλικό που παράγεται από ζωντανούς οργανισμούς (όπως είναι το ξύλο και άλλα προϊόντα του δάσους, υπολείμματα καλλιεργειών, κτηνοτροφικά απόβλητα, απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων κ.λπ.) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο για παραγωγή ενέργειας. Το καύσιμο βιομάζας είναι γνωστό στην Ελλάδα κι ως pellet. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο βιομάζα εννοούμε τα φυτικά και δασικά υπολείμματα (καυσόξυλα, κλαδοδέματα, άχυρα, πριονίδια, ελαιοπυρήνες, κουκούτσια), τα ζωικά απόβλητα (κοπριά, άχρηστα αλιεύματα), τα φυτά που καλλιεργούνται στις ενεργειακές φυτείες για να χρησιμοποιηθούν ως πηγή ενέργειας, καθώς επίσης και τα αστικά απορρίμματα και τα υπολείμματα της βιομηχανίας τροφίμων, της αγροτικής βιομηχανίας και το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα των αστικών απορριμμάτων. [79] Ουσιαστικά η βιομάζα είναι δεσμευμένη και αποθηκευμένη μορφή ηλιακής ενέργειας γιατί είναι αποτέλεσμα της φωτοσυνθετικής δραστηριότητας των φυτών και αποτελείται κυρίως από ενώσεις που βασικά στοιχεία έχουν τον άνθρακα και το υδρογόνο. Συχνή χρήση της βιομάζας γίνεται στην παραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας. Η βιομάζα όμως έχει και άλλες χρήσεις καθώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων όπως βιοαιθανόλη και βιοντήζελ. [80] ΒΙΟΕΝΕΡΓΕΙΑ Η βιοενέργεια είναι μια μορφή Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) που προέρχεται από την ενεργειακή αξιοποίηση οργανικών υλικών βιολογικής προέλευσης, 43

44 δηλαδή βιομάζα. Αυτά τα υλικά αποτελούν πρώτες ύλες όπου μέσω της διαδικασία της φωτοσύνθεσης αποθηκεύουν την ηλιακή ενέργεια και την μετατρέπουν σε χημική. Μέσα σε αυτά τα υλικά συμπεριλαμβάνονται τα ενεργειακά φυτά (μίσχανθος, ελαιοκράμβη, καλαμπόκι, κέναφ, σόργο, άγρια αγκινάρα), το ξύλο (ως απόβλητη ξυλεία, πριονίδι), τα κτηνοτροφικά απόβλητα, τα αγροτικά υποπροϊόντα ( κλαδιά, άχυρο), τα βιομηχανικά απόβλητα (τυρόγαλα, απόβλητα σφαγείων) και τα απόβλητα τροφίμων (λίπη, λάδια, υπολείμματα τροφών). [81] Βιοκαύσιμο είναι το καύσιμο που παράγεται από την επεξεργασία της βιομάζας. Δηλαδή η βιομάζα αποτελεί πρώτη ύλη για την παραγωγή του βιοκαυσίμου το οποίο παράγει βιοενέργεια η οποία μετατρέπεται σε ηλεκτρική, θερμική και κινητική ενέργεια. Για να μην κάνουμε όμως συνέχεια τον διαχωρισμό αναφερόμαστε στην ενέργεια που παράγεται ως ενέργεια από βιομάζα. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς που δεν επηρεάζουν αρνητικά την διατροφική αλυσίδα γιατί χρησιμοποιούν απόβλητα ή μη βρώσιμα φυτά. [82] Η βιοενέργεια είναι χαμηλή μορφή ενέργειας, θεωρείται οικολογική, α) επειδή δεν εκλύει CO2 αυτή καθ αυτή, αν και χρησιμοποιούνται ενώσεις άνθρακα C στην κατεργασία (πυρόλυση, ζυμώσεις, καύση κλπ) και β) διότι πραγματώνει την αρχή της επανάχρησης της ύλης. [83] PELLETS Τα συσσωματώματα βιομάζας (pellets) είναι ένα καύσιμο αποτελούμενο από ξύλο, απαλλαγμένο από κάθε υγρασία, συμπιεσμένο σε μικρούς κυλίνδρους χωρίς καμιά προστιθέμενη συγκολλητική ουσία. Αποτελούνται κυρίως από τα βιολογικά παραπροϊόντα της γεωργίας, της δασοπονίας και της βιομηχανίας ξύλου. Είναι μικροί κύλινδροι διαμέτρου 44

45 60-80 mm με μήκος περίπου 100 mm και χρώμα εξαρτώμενο από την πρώτη ύλη που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή τους. Είναι καύσιμο φιλικό προς το περιβάλλον. Κατασκευάζονται κυρίως από πριονίδι ή άλλα απόβλητα από πριστήρια και μονάδες επεξεργασίες ξύλου (π.χ. θρύμματα ξύλου, ξακρίδια κ.λπ.). Μερικές φορές παράγονται και από εναλλακτικές πρώτες ύλες βιομάζας, όπως είναι το [πυρηνόξυλο], οι ενεργειακές καλλιέργειες, τα κλαδέματα δέντρων (π.χ. ελιάς και τα υπολείμματα καλλιεργειών). [84] Για την παραγωγή των pellet ξύλου ακολουθούνται 6 έξι στάδια: η αποθήκευση των πρώτων υλών, την ξήρανσή τους, τον τεμαχισμό και την άλεση τους, ακολουθεί η συμπίεση, η ψύξη και κοσκίνιση και τέλος η αποθήκευση του καυσίμου. Η πρώτη ύλη πρέπει να είναι από καθαρό ξύλο και όχι από ξύλο το οποίο έχει χημικές ουσίες όπως βαφές και βερνίκι. Λόγω του κυλινδρικού τους σχήματος συμπεριφέρονται σαν υγρό συμβάλλοντας στην αυτόματη τροφοδοσία του λέβητα ή της σόμπας. Συνήθως η τροφοδοσία της εγκατάστασης γίνεται με συσκευασίες σάκων των 15 κιλών. Η υψηλή ενεργειακή πυκνότητα και η ευκολία της χρήσης καθιστούν αυτό το φυτικό και περιβαλλοντικά ασφαλές καύσιμο. [85] ΒΙΟΜΑΖΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Στην Ευρώπη τα pellets χρησιμοποιούνται από πολλές χώρες και έχουν αντικαταστήσει το πετρέλαιο θέρμανσης και το φυσικό αέριο με αποτέλεσμα να υπάρχει θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον και στην οικονομία τους. Το κόστος της συσκευής για καύση ανά φορτηγό σήμερα ανέρχεται σε ευρώ, ενώ με τα δεδομένα τιμών όπου ισχύουν στην Ιταλία, η απόσβεση ολοκληρώνεται σε μέρες. Ο κλάδος απασχόλησε άτομα στην ΕΕ, του Βέβαια κοινοτική χρηματοδότηση που απαιτείται ανέρχεται στα 9 δις. Σήμερα, η παραγωγή βιοκαυσίμων είναι σημαντικά ακριβότερη των συμβατικών. [86] 45

46 Η ιταλική εταιρεία Green Quality, θα χρησιμοποιήσει το κραμβέλαιο και τη διεθνή πατέντα, για την κίνηση των αστικών λεωφορείων της Φλωρεντίας. Η συμφωνία υπάρχει δυνατότητα να επεκταθεί και σε άλλες πόλεις της Ιταλίας. Τα pellets διαμορφώνουν έναν σημαντικό φυσικό πόρο που συμβάλλει στο μελλοντικό ανεξάρτητο ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης. Κεντρικές εγκαταστάσεις συμπαραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θέρμανσης, ή μόνο κεντρικής θέρμανσης με δίκτυα τηλεθέρμανσης οικισμών, είναι εφαρμογές που πολύ σύντομα θα φτάσουν και στην χώρα μας. [87] ΒΙΟΜΑΖΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλη διαθεσιμότητα pellets βιομάζας καθόσον λειτουργούν 5 εργοστάσια παραγωγής pellet και το 2010 τέθηκε σε λειτουργία και ένα έκτο στο Νευροκόπι που είναι και το μεγαλύτερο στη χώρα. O νόμος 3423/2005 και το άρθρο 6.5 του ΕΠΑΝ, επέτρεψε την προώθηση 3 για την ώρα, ιδιωτικών επενδύσεων για βιοντίζελ, ύψους 11,7 εκ για tn. Στο νομό Θεσσαλονίκης χρηματοδοτήθηκε επένδυση tn και άλλες 5 στην υπόλοιπη Ελλάδα. [88] H χώρα μας καταναλώνει ετησίως, 2 εκ tn πετρέλαιο. Σύμφωνα με απογραφή του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) το 2007 η εκτίμηση για τα άμεσα διαθέσιμα αποθέματα βιομάζας στην Ελλάδα ήταν περίπου τόνοι υπολειμμάτων γεωργικών καλλιεργειών (σιτηρών, αραβόσιτου, βαμβακιού, καπνού, ηλίανθου, κλαδοδεμάτων, κληματίδων, πυρηνόξυλου κ.ά.), καθώς και περίπου τόνοι δασικών υπολειμμάτων υλοτομίας. Στην Ελλάδα υπάρχει εξαιρετικό ενδιαφέρον για τη βιοενέργεια. [89] Στη χώρα μας λειτουργούν ήδη άλλα 4 εργοστάσια παραγωγής βιοντίζελ και 6 εξελίσσονται ομαλά. Παράλληλα σ όλη την Ελλάδα ετοιμάζονται εργοστάσια μικρά και μεγάλα, κυρίως για επεξεργασία φυτών ελαιοκράμβης για παραγωγή βιοαιθανόλης, για 46

47 εξαγωγή. Ελληνική εταιρεία ανεγείρει εργοστάσιο παραγωγής κραμβέλαιου, στη βιομηχανική περιοχή Βόλου, δυναμικότητας 500 τόνων την ημέρα, ενώ διαθέτει την παγκόσμια πατέντα της συσκευής καύσης του λαδιού από ντιζελοκινητήρες και ήδη αξιοποιείται από στόλους φορτηγών αυτοκινήτων σε Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία και από φορτηγίδες που κινούνται στο λιμάνι του Αμβούργου. [90] Επιτυχείς δοκιμές έχουν γίνει και σε λεωφορεία στην Ελλάδα. Μελετάται ακόμα η μετατροπή στρεμμάτων, για ελαιοκράμβη στη Θεσσαλία. [91] ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ -Η καύση της βιομάζας δεν ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου καθώς οι ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα που απελευθερώνονται δεσμεύονται από τα φυτά. - Δεν υπάρχουν εκπομπές θείου κατά την καύση της βιομάζας και έτσι μειώνεται η δημιουργία της όξινης βροχής. - Όταν μια χώρα επενδύει στην παραγωγή βιομάζας βελτιώνει το εμπορικό της ισοζύγιο διότι μειώνει την εξάρτηση της από εισαγωγές εναλλακτικών καυσίμων. -Ενισχύεται η απασχόληση στις αγροτικές περιοχές μέσω της χρήσης εναλλακτικών καλλιεργειών όπως ελαιοκράμβη, σόργο, καλάμι, κενάφ. Επίσης η εκμετάλλευση ενέργειας από την βιομάζα συμβάλει στη συγκράτηση του πληθυσμού στις εστίες τους, συμβάλλοντας έτσι στη κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. -Είναι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας -Όταν υπάρχει μικρή περιεκτικότητα σε υγρασία ευνοεί τη μακροχρόνια συντήρηση και λιγότερη απώλεια προϊόντος κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης. [92] 47

48 ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ -Η μεγάλη διασπορά και η εποχιακή παραγωγή της βιομάζας δυσκολεύουν την συνεχή τροφοδοσία με πρώτη ύλη των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης της βιομάζας. -Πολλές φορές παρουσιάζονται δυσκολίες κατά τη συλλογή, μεταφορά, και αποθήκευση της βιομάζας και αυτό αυξάνει το κόστος της ενεργειακής αξιοποίησης. -Οι σύγχρονες και βελτιωμένες τεχνολογίες μετατροπής της βιομάζας απαιτούν υψηλό κόστος εξοπλισμού, συγκρινόμενες με αυτό των συμβατικών καυσίμων. -Οι εγκαταστάσεις και ο εξοπλισμός που απαιτείται για τη παραγωγή βιομάζας κοστίζει περισσότερο από τις συμβατικές μορφές ενέργειας. -Η βιομάζα καταλαμβάνει μεγάλο όγκο και περιέχει πολύ αυξημένα επίπεδα υγρασίας. -Η βιομάζα δεν είναι συγκεντρωμένη αλλά είναι διεσπαρμένη και για να συγκεντρωθεί χρειάζονται μεταφορές και περισσότερα έξοδα. -Τέλος η παραγωγή της δεν είναι μόνιμη αλλά είναι εποχιακή, δηλαδή η βιομάζα δίνει παραγωγή μονάχα ορισμένες συγκεκριμένες περιόδους και όχι συνέχεια. -Η μετατροπή της βιομάζας σε πετρέλαιο έχει πολύ μικρή απόδοση, δηλαδή χρειαζόμαστε μεγάλη ποσότητα φυτών για να πάρουμε μικρή ποσότητα βιοκαυσίμων. -Για να καλλιεργήσουμε την βιομάζα π.χ. καλαμπόκι χρειαζόμαστε λιπάσματα, πότισμα, μεταφορά του στο εργοστάσιο, την επεξεργασία του κλπ τα οποία απαιτούν ενέργεια την οποία παίρνουμε από συμβατικά καύσιμα. -Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις είναι συγκεκριμένες. Αν λοιπόν τις χρησιμοποιήσουμε για να καλλιεργήσουμε φυτά που προορίζονται για βιομάζα, δεν θα έχουμε επάρκεια τροφίμων. -Το σημαντικότερο μειονέκτημα είναι το σχετικά υψηλό ενεργειακό κόστος για τη διαδικασία συσσωμάτωσης (pelleting), αυξάνοντας τη τιμή του τελικού προϊόντος. [93] 48

49 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1 ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Για τη διεξαγωγή της έρευνας υπάρχει γενικά η δυνατότητα χρήσης ενός μεγάλου εύρους μεθοδολογιών. Η επιλογή της μεθοδολογίας η οποία θα χρησιμοποιηθεί τελικά σχετίζεται µε τον τρόπο µε τον οποίο μελετάται το πρόβλημα. Ο σχεδιασμός της έρευνας είναι μια στρατηγική επιλογή που γίνεται µε σκοπό τον εντοπισμό μιας προσέγγισης, η οποία θα επιτρέψει την επίλυση του ερευνητικού προβλήματος µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο. O κατάλληλος σχεδιασμός της έρευνας διασφαλίζει ότι η συλλεγόμενη πληροφορία είναι ακριβής και σχετική µε τους σκοπούς και στόχους που έχουν καθοριστεί. Αντιθέτως ένας ελλιπής και µη κατάλληλος για την περίπτωση σχεδιασμός, καταλήγει στη συλλογή πληροφόρησης που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ερευνητικού προβλήματος. Στην παρούσα εργασία σε πρώτο στάδιο διεξήχθη έρευνα για δευτερογενή στοιχεία και πληροφορίες στη βιβλιογραφία και αρθρογραφία, σχετικά με τις Ανανεώσιμες Πηγές ενέργειας. Εν συνεχεία κρίθηκε σκόπιμη η διεξαγωγή πρωτογενούς έρευνας για την περαιτέρω διερεύνηση του θέματος. Ως μεθοδολογία συλλογής πρωτογενών στοιχείων και δεδομένων επιλέχθηκε το ερωτηματολόγιο. Τα ερωτηματολόγια αποτελούν ένα αποτελεσματικό εργαλείο, με τη χρήση του οποίου μπορούν να συλλεχθούν εύκολα πληροφορίες από ένα σχετικά μεγάλο αριθμό ατόμων σε σύντομο χρονικό διάστημα και με χαμηλό οικονομικό κόστος (Gillham, B., 2000). Τα ερωτηματολόγια ουσιαστικά συνιστούν μια από τις πιο διαδεδομένες τεχνικές συλλογής δεδομένων, διότι κάθε άτομο καλείται να απαντήσει στο ίδιο σύνολο ερωτήσεων, οι οποίες βρίσκονται σε μια προκαθορισμένη σειρά. 49

50 Επίσης είναι πρακτικά και παρέχουν έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο συγκέντρωσης απαντήσεων από ένα δείγμα ερωτώμενων πολύ ευρύτερο από αυτό που επιτρέπει οποιαδήποτε άλλη τεχνική. Επιπλέον, τα ερωτηματολόγια επιτρέπουν την ανωνυμία η οποία μπορεί να αυξήσει σημαντικά τον βαθμό ανταπόκρισης και προθυμίας για συμμετοχή (Oppenheim, A,1992). Το ερωτηματολόγιο για την παρούσα εργασία σχεδιάσθηκε με σκοπό να καλύψει μια πληθώρα θεμάτων που σχετίζονται με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Οι ερωτήσεις που επιλέχθηκαν ήταν ερωτήσεις κλειστού τύπου ή αλλιώς προεπιλεγμένες ερωτήσεις. Τα είδη των ερωτήσεων που χρησιμοποιήθηκαν για το ερωτηματολόγιο της εν λόγω πρωτογενούς έρευνας είναι: Διπολικές Ερωτήσεις οι οποίες είναι οι ερωτήσεις που έχουν σαν δυνατές απαντήσεις μόνο δύο επιλογές του τύπου Ναι / Όχι, ή Σωστό / Λάθος. Ερωτήσεις τύπου πολλαπλών επιλογών Ερωτήσεις με χρήση Likert-κλίμακας, στις οποίες οι απαντήσεις ακολουθούν τη μορφή Καθόλου, Λίγο, Αρκετά, Πολύ, Εξαιρετικά Επιπλέον, για τον περιορισμό του μεγέθους του ερευνητικού εργαλείου οι ερωτήσεις διατυπώθηκαν με όσο το δυνατόν συνοπτικό και περιεκτικό τρόπο. Στόχος ήταν να μην επηρεαστεί η εμφάνιση του ερωτηματολογίου και να δημιουργηθεί ένα εργαλείο που δεν θα προδιαθέτει αρνητικά το άτομο που το συμπληρώνει. Με εφαλτήριο τα παραπάνω δεδομένα οδηγηθήκαμε στο τελικό ερωτηματολόγιο, το οποίο αποτελείται από 17 ερωτήσεις και έξι σελίδες. Το εργαλείο της έρευνας μας συνίσταται από 3 ενότητες: τα προσωπικά-δημογραφικά στοιχεία, τις ερωτήσεις που σχετίζονται με τις γενικές γνώσεις και τη χρησιμοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τις ερωτήσεις που αφορούν στη χρήση των ΑΠΕ στην Ελλάδα. 50

51 Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε τους μήνες Ιούνιο μέχρι Οκτώβριο του 2015 στην περιοχή της Θεσσαλονίκης από την ίδια την συντάκτρια της έρευνας μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Οικονομικού τμήματος του ΑΠΘ, στην Οικονομική και Περιφερειακή ανάπτυξη. Συγκεντρώθηκαν συνολικά 100 ερωτηματολόγια, από τα οποία τα μισά συμπληρώθηκαν από άτομα με ανώτατη εκπαίδευση σχετική με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και τα άλλα μισά από άτομα χωρίς σχετικούς τίτλους. Το δείγμα ήταν τυχαίο και αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού. Όμως το δείγμα των ατόμων που δεν είχαν σχετική εκπαίδευση επιλέχτηκε από γεωγραφικό και ηλικιακό εύρος. Επιπρόσθετα αναφορικά με τα άτομα που είχαν σχετικό πτυχίο, έγινε προσπάθεια να ληφθεί δείγμα από προπτυχιακούς φοιτητές, μεταπτυχιακούς φοιτητές και διδακτορικούς του φυσικού τμήματος και του πολυτεχνείου καθώς και διάφορους επαγγελματίες του τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που απαρτίζονταν από φυσικούς, αρχιτέκτονες και πολιτικούς μηχανικούς. 3.2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Σε κάθε προσωπική συνέντευξη σε πρώτο στάδιο πραγματοποιούνταν μία ενημέρωση σχετικά με την έρευνα που διεξάγεται στα πλαίσια της μελέτης, αναφέροντας όλα τα απαραίτητα και βασικά της στοιχεία. Στη συνέχεια ο κάθε ερωτώμενος ρωτήθηκε αν επιθυμεί να συμμετάσχει στην έρευνα, τονίζοντας το τυχαίο της επιλογής του και το απολύτως εμπιστευτικό των απαντήσεών του. Παρακάτω περιγράφεται αναλυτικά η διαδικασία της συνέντευξης του κάθε υποψήφιου του δείγματος που συλλέχθηκε: Αρχικά παρουσιάστηκε η δομή του ερωτηματολογίου, οι τρεις διαφορετικές ενότητες καθώς και διευκρινίστηκε ότι σε κάθε ερώτηση δεκτή είναι μία απάντηση 51

52 Στη συνέχεια το άτομο ξεκινά τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου συμπληρώνοντας ερωτήσεις σχετικές με τα προσωπικά του στοιχεία, που ουσιαστικά δημιουργούν το προφίλ του κάθε υποψήφιου και τελικά του δείγματος, το οποίο θα βοηθήσει στην στατιστική επεξεργασία και επεξήγηση των αποτελεσμάτων. Οι ερωτήσεις αυτές αφορούν το φύλο, την ηλικία, το επίπεδο σπουδών και την κατοχή πτυχίου σχετικού με τις ΑΠΕ. Στη συνέχεια ο υποψήφιος καλείται να απαντήσει σε ερωτήσεις που αφορούν σε γενικές γνώσεις και αντιλήψεις σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς και τη χρήση αυτών. Οι ερωτήσεις αυτές είναι: o Γνωρίζετε τις ΑΠΕ; o Από πού γνωρίζετε τις ΑΠΕ; o Πόσο συμφέρουσες πιστεύετε ότι είναι οι : Αιολική, Ηλιακή, Γεωθερμική, Υδροηλεκτρική ενέργεια, Βιομάζα; o Χρησιμοποιείτε κάποια ΑΠΕ; o Αν χρησιμοποιείτε ΑΠΕ, γιατί; o Ποια μορφή ΑΠΕ χρησιμοποιείτε (αν χρησιμοποιείτε); o Αν δεν χρησιμοποιείτε ΑΠΕ, γιατί; o Θεωρείτε ότι υπάρχει η δυνατότητα χρησιμοποίησης ΑΠΕ από νοικοκυριά; Τέλος ο ερωτώμενος απαντά σε ερωτήσεις της τρίτης ενότητας αναφορικά με τις ΑΠΕ και την Ελλάδα. o Πιστεύετε ότι σαν χώρα αξιοποιούμε τις ΑΠΕ; o Γνωρίζετε αν στην περιοχή σας υπάρχουν εγκαταστάσεις ΑΠΕ; o Αν ναι, ποιας μορφής; o Θεωρείτε ότι η χρησιμοποίηση των ΑΠΕ είναι οικονομική; o Πιστεύετε ότι η επένδυση του κράτους στις ΑΠΕ θα βελτίωνε την Οικονομία; o Θεωρείτε ότι είναι εύκολη η εγκατάσταση και χρησιμοποίηση των ΑΠΕ; 52

53 Αναλυτικότερα, στην πρώτη ενότητα, παρουσιάζονται αποκλειστικά ερωτήματα δημογραφικού ενδιαφέροντος. Το φύλο, η ηλικία και το επίπεδο μόρφωσης του κάθε ατόμου αποτελούν τα απαραίτητα στοιχεία δομής για την πλειοψηφία των ερωτηματολογίων. Επιπλέον, στη συγκεκριμένη έρευνα προστέθηκε το ερώτημα της κατοχής ή όχι πτυχίου σχετικού με τις ΑΠΕ. Ουσιαστικά, θα αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα ερωτήματα της έρευνας μας, καθώς κύριος στόχος της εργασίας είναι ο διαχωρισμός αυτών των δυο κατηγοριών μέσω του οποίου θα επιτευχθεί η ανάδειξη ομοιοτήτων αλλά και διαφορών μεταξύ τόσο των ενεργειών τους, όσο και των αντιλήψεών τους. Στη δεύτερη ενότητα, το ερωτηματολόγιο επικεντρώνεται σε στοιχεία που αποσκοπούν στην εμβριθή διερεύνηση της μέσης αντίληψης των ερωτηθέντων σχετικά με τη χρησιμότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Παράλληλα, πραγματοποιείται διαχωρισμός των σημαντικότερων ανανεώσιμων μορφών με στόχο την καταγραφή της γνώσης, της διαίσθησης περί προσωπικού συμφέροντος αλλά και της χρησιμοποίησης της κάθε πηγής ενέργειας, από το σύνολο των συμμετεχόντων. Λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης ενότητας της έρευνας και το θεωρητικό σκέλος της εργασίας, ενδέχεται να οδηγηθούμε σε σωρεία αξιόλογων συμπερασμάτων. Για παράδειγμα, το ποσοστό των ατόμων, οι οποίοι παρουσιάζουν μεγάλη προδιάθεση στη χρησιμοποίηση κάποιας μορφής ενέργειας έναντι των υπολοίπων, μαρτυρά σαφώς την τοποθέτηση των πλεονεκτημάτων της σε υψηλότερο επίπεδο στην ιεραρχία των συνολικών προτερημάτων όλων των μορφών ενέργειας. Έτσι λοιπόν, μέσω της προσωπικής αντίληψης των ατόμων για κάθε μορφή ενέργειας, περνάμε σε μια θεωρητική σύγκριση των πλεονεκτημάτων τους. Στην τρίτη ενότητα του ερωτηματολογίου τίθενται ερωτήματα σχετικά τις γνώσεις των ερωτηθέντων για τις ΑΠΕ σε εγχώριο επίπεδο. Πραγματοποιήθηκε μια 53

54 σειρά ερωτήσεων, οι οποίες στοχεύουν στην ανάδειξη της γνώσης σχετικά με τη ύπαρξη εγκαταστάσεων ΑΠΕ στην Ελλάδα αλλά και τη δυσκολία εγκατάστασης τους, από δείγμα Ελλήνων πολιτών. Επιπλέον, δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στο επίπεδο της εθνικής οικονομίας. Για το λόγο αυτό, ερωτήσεις που αφορούν την εθνική αξιοποίηση των ΑΠΕ, αλλά και την αξιολόγηση μιας επικείμενης κρατικής επένδυσης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν από την συγκεκριμένη έρευνα. 3.3 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Chi Square, x 2 Η πληθώρα των κοινωνικών επιστημόνων χρησιμοποιεί τη στατιστική μεθοδολογία του x 2 (χ- τετράγωνο chi-square) για τον έλεγχο των υποθέσεων των ερευνών. Η μέθοδος του x 2 είναι πολύ δημοφιλής, καθώς οι προϋποθέσεις για τη χρήση της ικανοποιούνται σχετικά εύκολα. Χρησιμοποιείται συχνά για τη σύγκριση συχνοτήτων ή αναλογιών, ενώ παράλληλα η υπόθεση που εξετάζεται είναι αν δύο δείγματα διαφέρουν αρκετά ή όχι ως προς ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, ώστε να θεωρηθούν μέλη διαφορετικών πληθυσμών [94]. Ουσιαστικά αποτελεί ένα μη παραμετρικό κριτήριο που δεν απαιτεί καμία υπόθεση για την ακριβή μορφή της κατανομής του πληθυσμού και εξετάζει εάν υπάρχει εξάρτηση μεταξύ 2 μεταβλητών ενός δείγματος. Το x 2 είναι το κατάλληλο κριτήριο για τις έρευνες των οποίων τα δεδομένα είναι ποιοτικά. Αντανακλά το μέγεθος των διαφορών μεταξύ των πραγματικών και των αναμενόμενων συχνοτήτων [95]. Ειδικότερα για μία ποιοτική μεταβλητή η συγκεκριμένη στατιστική δοκιμασία εξετάζει, αν υπάρχει διαφορά μεταξύ των δεδομένων που έχουν συλλεχθεί κατά τη διάρκεια της έρευνας (πραγματικές συχνότητες observed frequencies) και αυτών που θα περιμέναμε να εμφανιστούν αν ίσχυε η μηδενική υπόθεση (αναμενόμενες 54

55 συχνότητες expected frequencies) Andrews, D. W(1988). Όσο μεγαλύτερη είναι η εν λόγω διαφορά, τόσο πιθανότερο είναι να προκύψει στατιστικώς σημαντικό αποτέλεσμα. Το x 2 δηλαδή, πραγματοποιεί μια σύγκριση μεταξύ των παρατηρούμενων δεδομένων που προέρχονται από τις εξεταζόμενες μεταβλητές, με ένα μοντέλο το οποίο δημιουργήθηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε οι μεταβλητές να είναι μεταξύ τους ανεξάρτητες. Η μηδενική υπόθεση Η 0 αντιστοιχεί στο γεγονός, ότι δεν υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ των πραγματικών και των αναμενόμενων δεδομένων. Πιο απλά, η αποδοχή της Η 0 εκφράζει ότι η διαφορά των δύο μοντέλων οφείλεται στον παράγοντα της τύχης [96]. Άρα μπορούμε να θεωρήσουμε ότι οι εξεταζόμενες μεταβλητές είναι μεταξύ τους ανεξάρτητες. Σε αντίθετη περίπτωση, η απόρριψη της μηδενικής υπόθεσης (Η 1 ) συνεπάγεται σημαντική διαφορά των εξεταζόμενων παρατηρήσεων από το αναμενόμενο μοντέλο και ως επακόλουθο δεχόμαστε την ύπαρξη εξάρτησης μεταξύ των μεταβλητών μας.. Η 0 : Οι διαφορές των δύο μοντέλων είναι τυχαίες, δηλαδή οι εξεταζόμενες μεταβλητές είναι ανεξάρτητες. Η 1 : Οι διαφορές των δύο μοντέλων είναι σημαντικές, δηλαδή οι εξεταζόμενες μεταβλητές είναι εξαρτημένες. Η τιμή του x 2 δείχνει κατά πόσο η ανεξαρτησία των δυο μεταβλητών είναι στατιστικά σημαντική ή όχι. Επομένως, φανερώνει το μέγεθος των διαφορών μεταξύ των πραγματικών και των αναμενόμενων συχνοτήτων. Όσο μεγαλύτερη είναι η εν λόγω διαφορά, τόσο πιθανότερο είναι να προκύψει στατιστικώς σημαντικό αποτέλεσμα. Στη συγκεκριμένη διπλωματική εργασία ο έλεγχος x 2 πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια του στατιστικού πακέτου SPSS. Η μέθοδος του x 2 χρησιμοποιήθηκε για τη σύγκριση συχνοτήτων και ποσοστών των κατηγοριών που ορίστηκαν. Όπως συμβαίνει στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, θεωρήθηκε και εδώ ως κρίσιμη τιμή του επιπέδου στατιστικής 55

56 σημαντικότητας το α=0.05. Το SPSS παρουσιάζει έναν πίνακα με την p-τιμή της στατιστική σημαντικότητας για τον οποίο ισχύουν τα παρακάτω : p < 0.05 δεν μπορούμε να απορρίψουμε την Η 0. p > 0.05 απορρίπτουμε την Η 0 και δεχόμαστε την Η 1. Η τιμή του p εκφράζει την πιθανότητα οι διαφορές στα δύο μοντέλα να προέρχονται από τύχη. Έτσι, όταν το p έχει τιμή μεγαλύτερη από το 0.05 θεωρούμε το γεγονός αρκετά σημαντικό, ώστε να δεχθούμε τη μηδενική υπόθεση. Όταν το p λαμβάνει τιμές μικρότερες του 0.05 θεωρούμε ότι οι διαφορές των δύο μοντέλων δεν βασίζονται μόνο στην τύχη και για τον λόγο αυτό απορρίπτουμε τη μηδενική υπόθεση και θεωρούμε ότι υπάρχει εξάρτηση μεταξύ των εξεταζόμενων μεταβλητών[97] ΔΕΔΟΜΕΝΑ Μετά τη συλλογή των δεδομένων σειρά έχει η στατιστική επεξεργασία αυτών με το στατιστικό πακέτο SPSS Τα ερωτηματολόγια που συμπληρώθηκαν από τα άτομα του δείγματος κωδικοποιήθηκαν και ταξινομήθηκαν σε κατηγορίες. Στη συνέχεια αναλύθηκαν και εξήχθησαν τα συμπεράσματα βάσει των δυνατοτήτων που προσφέρει το στατιστικό πακέτο. Σε πρώτη φάση προκύπτουν τα δημογραφικά στοιχεία που συλλέχτηκαν από τις απαντήσεις των ερωτώμενων. Αναφορικά με το φύλο των ατόμων που συμμετείχαν στην εν λόγω έρευνα παρατηρούμε ότι υπάρχει πολύ μικρή διαφορά, με τους άντρες να υπερτερούν των γυναικών κατά 4%. Το παραπάνω φαίνεται και γραφικά στη συνέχεια. 56

57 ΦΥΛΟ Γυναίκα 48% Άνδρας 52% Συνεχίζοντας οι ηλικίες του δείγματος χωρίστηκαν σε διαστήματα κάτω των 18, 18-24, 25-34, 35-44, 45-54, 55-64, 65 και άνω. Όπως παρατηρούμε και στον πίνακα των συχνοτήτων η πλειοψηφία του δείγματος ανήκει στην κατηγορία και με ποσοστά 24% και 23% αντίστοιχα. Ακολουθεί το διάστημα με 17% και το με 15%. Τέλος συνεχίζουν οι με 12%, κάτω από 18 με 6% και πάνω από 65 με 3%. Τα παραπάνω απεικονίζονται γραφικά στο γράφημα που ακολουθεί. Ηλικία 17% 12% 3% 6% 24% Κάτω από % 23% και άνω 57

58 Επιπλέον το επίπεδο εκπαίδευσης χωρίστηκε στις κατηγορίες : πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, ΑΕΙ/ΤΕΙ, Μεταπτυχιακό και Διδακτορικό. Η πλειοψηφία του δείγματος ανήκει στην κατηγορία ΑΕΙ/ΤΕΙ με ποσοστό 66%. Με μεγάλη διαφορά ακολουθούν το μεταπτυχιακό και η δευτεροβάθμια με 16% και 14 % αντίστοιχα. Τέλος το διδακτορικό και η πρωτοβάθμια αποτελεί τη μειοψηφία με ποσοστά 3% και 1% αντίστοιχα. Τα παραπάνω στοιχεία απεικονίζονται στον πίνακα και το γράφημα που παρατίθενται στη συνέχεια. ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟ 3% ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚ Ο 66% ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙ Α 1% ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘ ΜΙΑ 14% ΑΕΙ/ΤΕΙ 66% Τέλος όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, σκόπιμα τα μισά άτομα του δείγματος επιλέχθηκαν ώστε να έχουν σπουδές σχετικές με ΑΠΕ, με στόχο να γίνει σύγκριση με τα άτομα που δεν έχουν σχετικές σπουδές. Πτυχίο Σχετικό Με ΑΠΕ 50% 50% Ναι Όχι 58

59 4. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ξεκινώντας την ανάλυση των στατιστικών αποτελεσμάτων που προέκυψαν από τη επεξεργασία των δεδομένων που συλλέχθηκαν από τα ερωτηματολόγια στο SPSS, ελέγχθηκε η σχέση της ηλικίας δείγματος και της γνώσης για τις ΑΠΕ. Διαπιστώθηκε ότι η ηλικία επηρεάζει σημαντικά τη γνώση για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (x 2 =159,486, p=0.000). Ηλικία και Γνώση ΑΠΕ Έλεγχος χ 2 Επιπρόσθετα αξίζει να τονίσουμε ότι άτομα με ηλικία κάτω από 24 δήλωσαν ότι γνωρίζουν μέτρια, λίγο ή καθόλου τις ΑΠΕ, ενώ υψηλά ποσοστά στην πολύ καλή και εξαιρετική γνώση σημείωσαν οι ηλικίες 25 και πάνω. Τα παραπάνω φαίνονται και γραφικά στους πίνακες και στο γράφημα που ακολουθούν. 59

60 Γνώση ΑΠΕ και Ηλικία 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Κάτω από και άνω Ηλικία Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Εξαιρετικά Εν συνεχεία εξετάστηκε η σχέση του φύλου με την γνώση του κοινού για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες. Διαπιστώθηκε ότι στο δείγμα μας οι άντρες γνωρίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις ΑΠΕ, με το 32,7% να απαντάει ότι έχει πολύ καλή γνώση και το 26,9% εξαιρετική. Αντίθετα το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών απάντησε ότι έχει μέτρια γνώση σχετικά με τις ΑΠΕ (37,50%) και ακολουθεί η πολύ καλή γνώση με 25%. Μολαταύτα ο στατιστικός έλεγχος chi-square έδειξε ότι το φύλο δεν επηρεάζει σημαντικά τη γνώση (x 2 =6,762, p=0.149). Το γεγονός αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι δεν μπορούμε να οδηγηθούμε σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με τη σχέση του φύλου και της γνώσης για τις ΑΠΕ. Τα παραπάνω φαίνονται στους πίνακες και στο γράφημα παρακάτω. Φύλο και Γνώση ΑΠΕ Έλεγχος χ 2 60

61 Γνώση ΑΠΕ και φύλο Γυναίκα Άνδρας Πολύ 25,00% 32,70% Αρκετά Λίγο 15,40% 14,60% 15,40% 37,50% Καθόλου 6,30% 9,60% Επιπρόσθετα μία άλλη σημαντική μεταβλητή που εξετάστηκε ήταν το επίπεδο σπουδών και πως αυτό επηρεάζει τη γνώση για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτό που διαπιστώθηκε από το στατιστικό έλεγχο είναι ότι το επίπεδο σπουδών επηρεάζει σημαντικά την γνώση σχετικά με τις ΑΠΕ (x 2 =83,539, p=0.000). Επίπεδο Σπουδών και Γνώση ΑΠΕ Έλεγχος χ 2 Επιπλέον αυτό που χρίζει ιδιαίτερης προσοχής είναι ότι όσο μεγαλύτερο είναι το επίπεδο σπουδών τόσο μεγαλύτερος είναι και ο βαθμός της γνώσης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα άτομα του δείγματος που προέρχονται από πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση απάντησαν ότι γνωρίζουν καθόλου ή λίγο τις ΑΠΕ, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. Εν συνεχεία τα άτομα που έχουν πτυχίο ΑΕΙ/ΤΕΙ δήλωσαν ότι γνωρίζουν αρκετά (34,8%), πολύ (30,3%) και εξαιρετικά (22,7%) τις ΑΠΕ. Οι κάτοχοι μεταπτυχιακού 61

62 στην πλειοψηφία τους γνωρίζουν πολύ καλά (50%) και εξαιρετικά (31,3%) τις ΑΠΕ. Τέλος το 66.7% των διδακτορικών απάντησαν ότι γνωρίζουν σε εξαιρετικό βαθμό για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα παραπάνω ευρήματα απεικονίζονται γραφικά στη συνέχεια. Γνώση ΑΠΕ και Επίπεδο Σπουδών 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Εξαιρετικά Έπειτα διενεργήθηκε στατιστικός έλεγχος για την ίδια μεταβλητή, την κατοχή σχετικού πτυχίου και την επίδραση που αυτή έχει στην χρήση κάποιας ΑΠΕ. Αυτό που διαπιστώθηκε 62

63 είναι ότι η κατοχή πτυχίου σχετικού με τις ΑΠΕ επηρεάζει σημαντικά τη χρήση κάποιας ανανεώσιμης πηγής ενέργειας (x 2 =5,198, p=0.023). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και Χρήση ΑΠΕ Έλεγχος χ 2 Επιπλέον όπως απεικονίζεται και στο παρακάτω γράφημα τα άτομα του δείγματος που κατέχουν πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο ποσοστό τις ΑΠΕ, 84% από αυτούς που δεν κατέχουν πτυχίο 64%. Χρήση κάποιας ΑΠΕ και Σχετικό πτυχίο 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Ναι Όχι Πτυχίο Σχετικό με ΑΠΕ Χρήση ΑΠΕ: Ναι Χρήση ΑΠΕ: Όχι Σε συνδυασμό με τα παραπάνω ευρήματα, αξιοσημείωτη είναι η διαφορά που παρατηρείται αναφορικά με το ποια είδη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας χρησιμοποιεί η κάθε κατηγορία. Για το λόγο αυτό εξετάστηκε και διαπιστώθηκε ότι η σχέση της κατοχής πτυχίου και του είδους της ΑΠΕ που χρησιμοποιείται, είναι στατιστικά σημαντική (x 2 =5,198, p=0.023). 63

64 Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και χρήση είδους ΑΠΕ Έλεγχος χ 2 Όσον αφορά στα άτομα που έχουν σπουδές που σχετίζονται με τις ΑΠΕ το μεγαλύτερο ποσοστό, 40%, απάντησε ότι χρησιμοποιεί την ηλιακή ενέργεια και ακολουθούν αυτοί που χρησιμοποιούν την αιολική (22%), και τέλος αυτοί που χρησιμοποιούν την υδροηλεκτρική (10%), τη γεωθερμική (6%) και βιομάζα (6%). Αντίθετα το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που δεν έχουν σχετικό πτυχίο χρησιμοποιούν την ηλιακή που αποτελεί την πιο γνωστή ανανεώσιμη πηγή ενέργειας (58%). Ένα πολύ μικρό ποσοστό χρησιμοποιεί την αιολική (4%) και τη γεωθερμική (2%). Χρήση είδους ΑΠΕ και σχετικό πτυχίο Πτυχίο Σχετικό με ΑΠΕ: Όχι Πτυχίο Σχετικό με ΑΠΕ: Ναι Δεν χρησιμοποιώ 16,00% 36,00% Υδροηλεκτρική 0,00% 10,00% Βιομάζα 0,00% 6,00% Γεωθερμικη 2,00% 6,00% Ηλιακή 40,00% 58,00% Αιολική 4,00% 22,00% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 64

65 Επιπρόσθετα, εξετάστηκε η σχέση του σχετικού πτυχίου με τις ΑΠΕ και ο λόγος που δεν χρησιμοποιούνται οι ΑΠΕ. Διαπιστώθηκε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ του σχετικού πτυχίου και του λόγου μη χρήσης των ΑΠΕ (x 2 =19,058, p=0.000). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και λόγος μη χρήσης είδους ΑΠΕ Έλεγχος χ 2 Αξιοσημείωτα είναι τα ευρήματα που προέκυψαν αφού η πλειοψηφία των ατόμων που δεν έχουν σχετικές σπουδές με τις ΑΠΕ και δεν χρησιμοποιούν κάποια από αυτές τις πηγές ενέργειας, δήλωσαν ότι ο λόγος είναι η έλλειψη ενημέρωσης (30%). Ακολουθούν τα άτομα που υποστήριξαν ότι δεν χρησιμοποιούν ΑΠΕ λόγω του υψηλού κόστους εγκατάστασης. Από την άλλη πλευρά το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που κατέχουν πτυχίο σχετικό με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας απάντησαν ότι δεν χρησιμοποιούν ΑΠΕ λόγω υψηλού κόστους εγκατάστασης (12%) και γραφειοκρατίας (4%). 65

66 Λόγος μη χρήσης ΑΠΕ και Σχετικό Πτυχίο Σχετικό Πτυχίο: Ναι Σχετικό Πτυχίο: Όχι Χρησιμοποιώ 84,00% 62,00% Γραφειοκρατία Έλλεψη εμπιστοσύνης 0,00% 4,00% 0,00% Υψηλό κόστος εγκατάστασης 12,00% 8,00% Έλλειψη Ενημέρωσης 0,00% 30,00% Στη συνέχεια διερευνήθηκε η σχέση μεταξύ του λόγου χρήσης ΑΠΕ και του πτυχίου σχετικού με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Με τον στατιστικό έλεγχο του χ 2 διαπιστώθηκε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ των δύο εξεταζόμενων μεταβλητών (x 2 =13,727, p=0.008). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και λόγος χρήσης είδους ΑΠΕ Έλεγχος χ 2 Αναλυτικότερα τα άτομα χωρίς σχετικές με τις ΑΠΕ σπουδές, δήλωσαν σε ποσοστό 46% ότι χρησιμοποιούν τέτοιες πηγές ενέργειας λόγω χαμηλού κόστους, ενώ το 16% απάντησε ότι ο λόγος είναι η προστασία του περιβάλλοντος. Από την άλλη πλευρά το 40% των ατόμων που έχουν σχετικό πτυχίο δήλωσαν ότι κάνουν χρήση κάποιας ΑΠΕ για την προστασία του περιβάλλοντος, το 20% για το χαμηλό κόστος και το 20% για καλύτερη απόδοση. 66

67 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Λόγος Χρήσης ΑΠΕ και Σχετικό Πτυχίο Πτυχίο Σχετικό με Απε : Ναι Πτυχίο Σχετικό με Απε : Όχι Επιπρόσθετα εξετάστηκε η σχέση της μεταβλητής κατοχής πτυχίου και η αντίληψη του ατόμου σχετικά με τη δυνατότητα χρήσης ΑΠΕ από νοικοκυριά. Συγκεκριμένα εντοπίστηκε στατιστικά σημαντική επιρροή της κατοχής πτυχίου στην αντίληψη του ατόμου σχετικά με τη δυνατότητα χρήσης ΑΠΕ από νοικοκυριά (x 2 =22,329, p=0.000 Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και δυνατότητα χρήσης ΑΠΕ από νοικοκυριά- Έλεγχος χ 2 67

68 Αξιοσημείωτη είναι η διαφορά που αντιμετωπίστηκε στις δύο εξεταζόμενες υπόομάδες του δείγματος. Συγκεκριμένα τα άτομα που έχουν σχετικό πτυχίο με τις ΑΠΕ διαπιστώθηκε ότι τείνουν να πιστεύουν ότι υπάρχει δυνατότητα χρήσης ΑΠΕ από νοικοκυριά, σε αρκετό βαθμό (30%), σε μεγάλο βαθμό (38%) και εξαιρετικά μεγάλο βαθμό (24%). Αντίθετα τα άτομα του δείγματος που δεν κατέχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν ότι η χρήση ΑΠΕ από τα νοικοκυριά δεν είναι δυνατή σε ποσοστό (16%), είναι λίγο δυνατή σε ποσοστό 28%, είναι αρκετά δυνατή (34%), πολύ δυνατή (12%) και εξαιρετικά δυνατή 10%. Δυνατότητα Χρήσης ΑΠΕ από νοικοκυριά και Σχετικό Πτυχίο Εξαιρετικά Πολύ Αρκετά Λίγο Καθόλου 10,00% 2,00% 12,00% 4,00% 34,00% 8,00% 28,00% 16,00% 14,00% 72,00% Σχετικό Πτυχίο: Όχι Σχετικό Πτυχίο: Ναι Στη συνέχεια εξετάστηκε στατιστικά η συσχέτιση μεταξύ του σχετικού πτυχίου με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την αντίληψη του κοινού αναφορικά με την αξιοποίηση των ΑΠΕ από την Ελλάδα. Διαπιστώθηκε ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση αυτών των δύο, όπως προέκυψε από τον στατιστικό έλεγχο chi- square (x 2 =2,808, p=0.590). 68

69 Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και αξιοποίηση των ΑΠΕ από την Ελλάδα - Έλεγχος χ 2 Εξάλλου το γεγονός αυτό φαίνεται στο ότι δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά στις απόψεις των δύο υποομάδων ως προς το βαθμό που οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αξιοποιούνται από την Ελλάδα. Η πλειοψηφία των ατόμων με σπουδές σχετικές με τις ΑΠΕ υποστηρίζουν ότι ως χώρα η Ελλάδα αξιοποιεί τις ΑΠΕ λίγο (72%) και ακολουθεί το καθόλου με 14% και το αρκετά με 8%. Παρόμοια το 60% αυτών που δεν έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν ότι η Ελλάδα αξιοποιεί τις ΑΠΕ σε μικρό βαθμό, το 20% καθόλου και το 12 % αρκετά. Αξιοποίηση ΑΠΕ από τη Χώρα και Σχετικό Πτυχίο 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 60,00% 72,00% 20,00% 12,00% 2,00% 6,00% 14,00% 8,00% 4,00% 2,00% Σχετικό Πτυχίο: Όχι Σχετικό Πτυχίο: Ναι 69

70 Έπειτα διενεργήθηκε στατιστικός έλεγχος αναφορικά με τη σχέση μεταξύ του πτυχίου σχετικού με ΑΠΕ και τη γνώση ύπαρξης εγκαταστάσεων κάποιας ανανεώσιμης πηγής ενέργειας στην περιοχή του ερωτώμενου. Εντοπίστηκε στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών (x 2 =21,418, p=0.000). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και γνώση ύπαρξης εγκαταστάσεων AΠΕ- Έλεγχος χ2 Ιδιαίτερης σημασίας χρίζει η μεγάλη διαφορά που διαπιστώθηκε μεταξύ των δύο εξεταζόμενων υποομάδων. Ειδικότερα το 92% των ατόμων που κατέχουν σχετικό πτυχίο απάντησε πως γνωρίζει την ύπαρξη κάποιας ΑΠΕ στην περιοχή, ενώ μόνο το 50% των ατόμων της άλλης υποομάδας δήλωσε το ίδιο. Τα παραπάνω ευρήματα απεικονίζονται στον πίνακα και στο γράφημα που ακολουθούν. 70

71 ΓΝΩΣΗ ΥΠΑΡΞΗΣ ΑΠΕ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γνώση ύπαρξης ΑΠΕ στην περιοχή και Σχετικό Πτυχίο Όχι Σχετικό Πτυχίο : Όχι Σχετικό Πτυχίο : Ναι Ναι 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% Επιπρόσθετα όταν οι ερωτηθέντες απαντούσαν καταφατικά στην ερώτηση για το αν γνωρίζουν την ύπαρξη γειτονικών εγκαταστάσεων, καλούνταν στη συνέχεια να απαντήσουν ποια μορφή ΑΠΕ γνωρίζουν. Διενεργήθηκε λοιπόν στατιστικός έλεγχος χ 2 και διαπίστωσε ότι η κατάρτιση για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν επηρεάζει τις απαντήσεις των ερωτηθέντων (x 2 =5,185, p=0,269).. Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και γνώση ύπαρξης εγκαταστάσεων μορφών AΠΕ- Έλεγχος χ2 Το παραπάνω εύρημα απεικονίζεται στα ποσοστά του παρακάτω πίνακα. Η πλειοψηφία και των δύο υποομάδων απάντησε ότι γνωρίζει για εγκαταστάσεις ηλιακής ενέργειας. Η μόνες μικρές διαφορές παρατηρήθηκαν στο ότι τα άτομα με πτυχίο σχετικό με τις ΑΠΕ γνώριζαν περισσότερο για εγκαταστάσεις βιομάζας (10,9%) και υδροηλεκτρικής 71

72 ενέργειας (10,9%) συγκριτικά με τους υπόλοιπους (4% βιομάζα και 0% υδροηλεκτρική αντίστοιχα). Επιπρόσθετα πραγματοποιήθηκε στατιστικός έλεγχος χ 2 για τη σχέση της κατοχής σχετικού πτυχίου και της αντίληψης για το αν είναι οικονομική η χρησιμοποίηση των ΑΠΕ. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που κατέχουν πτυχίο σχετικό με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας τείνουν να πιστεύουν ότι η χρήση των ΑΠΕ είναι πολύ οικονομική (44%) ακολουθούν αυτοί που πιστεύουν ότι είναι αρκετά οικονομική (26%) και εξαιρετικά οικονομική (24%). Παρόμοια τα άτομα που δεν έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν ότι η χρησιμοποίηση των ΑΠΕ είναι αρκετά οικονομική (40%), πολύ οικονομική (36%) και εξαιρετικά (10%). 72

73 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΑΠΕ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΟ ΠΤΥΧΙΟ Σχετικό Πτυχίο: Ναι Σχετικό Πτυχίο :Όχι 40,00% 44,00% 36,00% 26,00% 0,00% 4,00% 10,00% 6,00% Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Μολαταύτα δεν μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα καθώς ο στατιστικός έλεγχος chi square έδειξε ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών (x 2 =7,267, p=0.122). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και οικονομική χρήση AΠΕ - Έλεγχος χ2 Στη συνέχεια εξετάστηκε αν η κατοχή σχετικού πτυχίου με τις ΑΠΕ επηρεάζει την αντίληψη του ατόμου αναφορικά με το αν η επένδυση του κράτους στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα βελτίωνε την οικονομία. Διαπιστώθηκε πως η σχέση αυτών των μεταβλητών είναι οριακά στατιστικά σημαντική (x 2 =9,551, p=0.049). 73

74 Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και επένδυση κράτους στις AΠΕ και βελτίωση της οικονομίας - Έλεγχος χ2 Επιπλέον το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που έχουν σχετικό πτυχίο με ΑΠΕ πιστεύουν εξαιρετικά ότι η επένδυση του κράτους στις ΑΠΕ θα βελτίωνε την οικονομία (32%), αρκετά (26%), και πολύ (34%). Από την άλλη πλευρά τα άτομα που δεν έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν αρκετά σε ποσοστό 28% ότι η επένδυση του κράτους στις ΑΠΕ θα βελτίωνε την οικονομία, πολύ σε ποσοστό 20%, εξαιρετικά σε 22%, λίγο (16%) και καθόλου (14%). Τα παραπάνω ευρήματα απεικονίζονται στον πίνακα και γράφημα που ακολουθεί. Επένδυση στις ΑΠΕ και βελτίωση οικονομίας Πολύ Αρκετά Λίγο Καθόλου 2,00% 6,00% 14,00% 16,00% 20,00% 28,00% 26,00% 34,00% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% Σχετικό Πτυχίο: Όχι Σχετικό Πτυχίο: Ναι 74

75 Τέλος με το στατιστικό έλεγχο χ 2 εξετάστηκε αν η κατοχή σχετικού πτυχίου με τις ΑΠΕ επηρεάζει την αντίληψη του ατόμου για το αν η εγκατάσταση και χρησιμοποίηση ΑΠΕ είναι εύκολη. Διαπιστώθηκε πως η σχέση αυτών των μεταβλητών είναι οριακά μη στατιστικά σημαντική (x 2 =8,908, p=0.063). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και εύκολη εγκατάσταση και χρήση ΑΠΕ - Έλεγχος χ2 Επιπλέον διαπιστώθηκε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που έχουν πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ, θεωρούν σε μικρό βαθμό ότι η εγκατάσταση και χρησιμοποίηση των ΑΠΕ είναι εύκολη (50%), σε μέτριο βαθμό (16%), σε μεγάλο βαθμό (14%) και εξαιρετικά μεγάλο βαθμό (6%) και καθόλου (14%). Αντίθετα τα άτομα που δεν έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν σε ποσοστό 26% ότι η εγκατάσταση και χρησιμοποίηση των ΑΠΕ είναι εύκολη, σε ποσοστό 36% καθόλου εύκολη, σε ποσοστό 18% αρκετά εύκολη, 12 % πολύ εύκολη και 8% εξαιρετικά εύκολη. Τα ευρήματα που περιγράψαμε απεικονίζονται γραφικά στο γράφημα που ακολουθεί. 75

76 Εύκολη εγκατάσταση και χρήση ΑΠΕ Σχετικό Πτυχίο: Ναι Σχετικό Πτυχίο : Όχι 50,00% 36,00% 26,00% 14,00% 18,00% 16,00% 14,00% 12,00% Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Στη συνέχεια εξετάστηκε η σχέση μεταξύ της κατοχής σχετικού πτυχίου με τις ΑΠΕ και της αντίληψης των ατόμων για το πόσο χρήσιμη είναι η αιολική ενέργεια. Διενεργήθηκε στατιστικός έλεγχος chi square και διαπιστώθηκε ότι το σχετικό πτυχίο με ΑΠΕ επηρεάζει σημαντικά την αντίληψη των ατόμων για τη χρησιμότητα της αιολικής ενέργειας (x 2 =13,805, p=0.008). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και χρησιμότητα αιολικής ενέργειας - Έλεγχος χ2 Αξιοσημείωτο είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που δεν έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν πολύ (38%), αρκετά (28%), λίγο (20%) και καθόλου (10%) ότι η αιολική ενέργεια είναι χρήσιμη. Αντίθετα τα άτομα του δείγματος που έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν στην χρησιμότητα της αιολικής σε αρκετό βαθμό (28%), σε μεγάλο βαθμό (48%), και σε εξαιρετικό βαθμό (18%). 76

77 Τα παραπάνω ευρήματα απεικονίζονται στον παρακάτω πίνακα και γράφημα. Σχετικό Πτυχίο και Χρησιμότητα Αιολικής 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Ναι Πτυχίο Σχετικό με ΑΠΕ Όχι Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Εξαιρετικά Έπειτα εξετάστηκε η σχέση μεταξύ της κατοχής σχετικού πτυχίου με τις ΑΠΕ και της αντίληψης των ατόμων για το πόσο χρήσιμη είναι η ηλιακή ενέργεια. Μετά την πραγματοποίηση στατιστικού ελέγχου chi square διαπιστώθηκε ότι το σχετικό πτυχίο με ΑΠΕ δεν επηρεάζει σημαντικά την αντίληψη των ατόμων για τη χρησιμότητα της ηλιακής ενέργειας (x 2 =4,877, p=0.300). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και χρησιμότητα ηλιακής ενέργειας - Έλεγχος χ2 77

78 Το γεγονός ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ του σχετικού πτυχίου με ΑΠΕ και της αντίληψης για το πόσο χρήσιμη είναι η ηλιακή ενέργεια φαίνεται από τα ποσοστά στον παρακάτω πίνακα. Όπως παρατηρούμε δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές στο τι τείνουν να πιστεύουν τα άτομα των δύο υποομάδων, σχετικά με το πόσο χρήσιμη είναι η ηλιακή ενέργεια. Τα μεγαλύτερα ποσοστά και των δύο κατηγοριών βρίσκονται στην κλίμακα αρκετά, πολύ και εξαιρετικά. Σχετικό Πτυχίο και Χρησιμότητα Ηλιακής 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Σχετικό Πτυχίο: Όχι Σχετικό Πτυχίο: Ναι 78

79 Έπειτα εξετάστηκε η σχέση μεταξύ της κατοχής σχετικού πτυχίου με τις ΑΠΕ και της αντίληψης των ατόμων για το πόσο χρήσιμη είναι η γεωθερμική ενέργεια. Διενεργήθηκε στατιστικός έλεγχος chi square και διαπιστώθηκε ότι το σχετικό πτυχίο με ΑΠΕ επηρεάζει σημαντικά την αντίληψη των ατόμων για τη χρησιμότητα της γεωθερμικής ενέργειας (x 2 =22,077, p=0.000). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και χρησιμότητα γεωθερμικής ενέργειας - Έλεγχος χ2 Αξιοσημείωτη είναι η διαφορά που παρατηρήθηκε στις αντιλήψεις των δύο υποομάδων. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα τα άτομα που δεν έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν αρκετά (40%), πολύ (24%), λίγο (22%), καθόλου (12%) ότι η γεωθερμική ενέργεια είναι χρήσιμη και συμφέρουσα. Αντίθετα τα άτομα του δείγματος που έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν στην χρησιμότητα της γεωθερμικής σε αρκετό βαθμό (18%), σε μεγάλο βαθμό (48%), και σε εξαιρετικό βαθμό (22%). 79

80 Χρησιμότητα Γεωθερμικής και Σχετικό Πτυχίο 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 48,00% 40,00% 22,00% 24,00% 18,00% 22,00% 12,00% 6,00% 6,00% 2,00% Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Εξαιρετικά Σχετικό Πτυχίο : Ναι Σχετικό Πτυχίο : Όχι Επιπλέον εξετάστηκε η σχέση μεταξύ της κατοχής σχετικού πτυχίου με τις ΑΠΕ και της αντίληψης των ατόμων για το πόσο χρήσιμη είναι η υδροηλεκτρική ενέργεια. Διενεργήθηκε στατιστικός έλεγχος chi square και διαπιστώθηκε ότι το σχετικό πτυχίο με ΑΠΕ επηρεάζει σημαντικά την αντίληψη των ατόμων για τη χρησιμότητα της υδροηλεκτρικής ενέργειας (x 2 =17,234, p=0.002). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και χρησιμότητα υδροηλεκτρικής ενέργειας - Έλεγχος χ 2 Ιδιαίτερης πρόσοχής χρίζει η διαφορά που παρατηρήθηκε στις αντιλήψεις των δύο υποομάδων. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω τα άτομα που δεν έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν αρκετά (32%), πολύ (26%), λίγο (18%), καθόλου (14%) ότι η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι χρήσιμη. Αντίθετα τα άτομα του δείγματος που έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν στην χρησιμότητα της υδροηλεκτρικής σε αρκετό βαθμό (12%), σε μεγάλο βαθμό (32%), και σε εξαιρετικό βαθμό (40%). 80

81 Σχετικό Πτυχίο και Χρησιμότητα Υδροηλεκτρικής 0,4 0,2 0 32,00% 40,00% 32,00% 26,00% 18,00% 14,00% 10,00% 12,00% 12,00% 4,00% Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Εξαιρετικά Σχετικό Πτυχίο: Ναι Σχετικό Πτυχίο: Όχι Επιπρόσθετα διενεργήθηκε στατιστικός έλεγχος chi square και διαπιστώθηκε ότι το σχετικό πτυχίο με ΑΠΕ επηρεάζει σημαντικά την αντίληψη των ατόμων για τη χρησιμότητα της βιομάζας (x 2 =39,784, p=0.000). Πτυχίο σχετικό με ΑΠΕ και χρησιμότητα βιομάζας - Έλεγχος χ 2 81

82 Αξιοσημείωτη είναι η διαφορά που εντοπίστηκε στις αντιλήψεις των δύο υποομάδων. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα τα άτομα που δεν έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν αρκετά (36%), πολύ (18%), λίγο (20%), καθόλου (18%) ότι η βιομάζα είναι χρήσιμη. Αντίθετα τα άτομα του δείγματος που έχουν σχετικό πτυχίο πιστεύουν στην χρησιμότητα της βιομάζας σε αρκετό βαθμό (10%), σε μεγάλο βαθμό (26%), και σε εξαιρετικό βαθμό (58%). Τα παραπάνω ευρήματα απεικονίζονται στον παρακάτω πίνακα και γράφημα. Χρησιμότητα Βιομάζας και Σχετικό Πτυχίο 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Εξαιρετικά Σχετικό Πτυχίο : Ναι Σχετικό Πτυχίο : Όχι 82

83 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα ευρήματα της ερευνητικής μας εργασίας επισήμαναν ότι τα νεότερα άτομα και ειδικότερα ηλικίας κάτω από 24, δεν γνωρίζουν τις ΑΠΕ τόσο καλά συγκριτικά με τους μεγαλύτερους, και συγκεκριμένα τα άτομα πάνω από 35. Το γεγονός αυτό συμβαδίζει με έρευνες που έχουν γίνει τόσο στη Σκωτία όσο και στην Αγγλία και καταδεικνύουν ότι η γνώση σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας επηρεάζεται από την ηλικία, καθώς άτομα πάνω από 35 δείχνουν να γνωρίζουν περισσότερα πράγματα για τις ΑΠΕ, εν αντιθέσει με αυτούς κάτω από 24 (Department of Trade and Industry, Scottish Executive et al. 2003). Στο σημείο αυτό θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι τα άτομα ηλικίας πάνω από 35, αναζητούν περισσότερα σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς σε αυτή τη φάση της ζωής τους, έχουν δημιουργήσει οικογένεια, έχουν το δικό τους σπίτι. Οι γνώσεις αυτές πιθανό είναι να βρίσκονται στο πλαίσιο μίας προσπάθειας για εξοικονόμηση χρημάτων ή ακόμα και για την αναζήτηση τρόπων προστασίας του περιβάλλοντος. Επιπλέον, μία άλλη ερμηνεία που μπορεί να δοθεί, αφορά στην περιβαλλοντική εκπαίδευση που προσφέρεται στα ελληνικά σχολεία. Πολλές έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με τις γνώσεις των μαθητών για το περιβάλλον και κατ επέκταση τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. H Ντούβλη (1997) πραγματοποίησε μία έρευνα με μαθητές και μαθήτριες Α Λυκείου και συμπέρανε ότι η περιβαλλοντική γνώση στα σχολεία είναι περιορισμένη. Οι Κόνσολας και Ματζιάνος (2006) και οι Κιουλάνης et al (2014) μέσα από την έρευνα τους διαπίστωσαν ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες είχαν το θεωρητικό υπόβαθρο σχετικά με τα περιβαλλοντικά ζητήματα της εποχής τους, χωρίς όμως να γνωρίζουν λεπτομέρειες αλλά και βασικές έννοιες σχετικές με αυτά. Επιπρόσθετα ο Μπουραντάς (2010) τονίζει τη θετική συμβολή της Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στις Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Ουσιαστικά καταδεικνύει ότι ο ρόλος της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι καταλυτικός 83

84 ώστε όλοι να συνειδητοποιήσουν τη σημασία και την αναγκαιότητα των ΑΠΕ σε όλους τους τομείς. Επιπρόσθετα η παρούσα έρευνα που πραγματοποιήθηκε, υποδεικνύει ότι οι άντρες γνωρίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις ΑΠΕ, με το 32,7% να απαντάει ότι έχει πολύ καλή γνώση και το 26,9% εξαιρετική. Αντίθετα το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών απάντησε ότι έχει μέτρια γνώση σχετικά με τις ΑΠΕ (37,50%) και ακολουθεί η πολύ καλή γνώση με 25%. Τα συγκεκριμένα ευρήματα έρχονται σε ταύτιση με τα αποτελέσματα της έρευνας του τμήματος Εμπορίου και Βιομηχανίας (DTI) της Σκωτίας που διαπίστωσε ότι το 85% των αντρών ήταν πιθανότερο να γνωρίζουν τις ΑΠΕ σε σχέση με το 65% των γυναικών (Department of Trade and Industry, Scottish Executive et al. 2003) καθώς και με άλλες έρευνες (Gambro JS, Switzky HN, 1999). Στη συνέχεια ένα εξίσου σημαντικό εύρημα αποτελεί η σχέση μεταξύ του επίπεδου εκπαίδευσης και της γνώσης σχετικά με τις ΑΠΕ. Διαπιστώθηκε ότι υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών, με τη γνώση σχετικά με τις ΑΠΕ μάλιστα να αυξάνεται όσο αυξάνεται και το επίπεδο σπουδών. Το γεγονός αυτό έρχεται σε συμφωνία με άλλες έρευνες οι οποίες κατέληξαν σε παρόμοια συμπεράσματα (Karytsas, S., & Theodoropoulou, H. 2014). Μία ερμηνεία που μπορεί να δοθεί στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα είναι ότι για να αποκτήσει κάποιο άτομο καλές και ευρύτερες γνώσεις πάνω στο θέμα των ΑΠΕ, σημαντικό είναι να έρχεται σε επαφή με έννοιες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και γενικότερα του περιβάλλοντος από το δημοτικό μέχρι ακόμα και τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές (Çelikler D.,2013). Επιπλέον αναφορικά με τις σχετικές με το περιβάλλον ή ειδικότερα τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σπουδές η παρούσα έρευνα υποδεικνύει ότι επηρεάζουν σημαντικά τη γνώση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το συγκεκριμένο εύρημα συμβαδίζει με τα αποτελέσματα άλλων ερευνών των Karatepe et al. (2012) και Karytsas & Theodoropoulou (2014). Μάλιστα προκύπτει ένα πολύ αξιόλογο συμπέρασμα, καθώς η σημαντικότητα της 84

85 σχέσης μεταξύ των σχετικών σπουδών και της γνώσης για τις ΑΠΕ, τονίζει την έλλειψη ενημέρωσης και πληροφόρησης του κοινού που δε διαθέτει σχετική πανεπιστημιακή κατάρτιση. Ακόμη εντοπίστηκε ότι τα άτομα με σχετικές σπουδές πάνω στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό τις ΑΠΕ. Φαίνεται λοιπόν ότι το γεγονός της ελλιπούς ενημέρωσης επηρεάζει και τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, πράγμα που αποδεικνύεται και στατιστικά (chi-square=13.626, p=0.009). Μία ερμηνεία που μπορεί να δοθεί είναι ότι τα άτομα με σχετικό πτυχίο διαθέτουν περισσότερες και πιο ουσιαστικές γνώσεις για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το οποίο οδηγεί σε μία πιο θετική στάση και γενικότερα αποδοχή προς αυτές (Department of Trade and Industry, Scottish Executive et al. 2003). Για το λόγο αυτό είναι πιο εύκολο να αποδεχτούν και να αποφασίσουν να χρησιμοποιήσουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συγκριτικά με αυτούς που δεν έχουν σχετικό πτυχίο και γενικότερα γνώσεις πάνω στο αντικείμενο. Αξιοσημείωτη επίσης είναι η διαφορά που παρατηρήθηκε μεταξύ των ατόμων που έχουν σχετικές σπουδές με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και αυτών που δεν έχουν, αναφορικά με τη χρήση των διάφορων ειδών ΑΠΕ. Η πρώτη κατηγορία ατόμων χρησιμοποιεί όλες τις πηγές ενέργειας, με την ηλιακή και την αιολική να λαμβάνουν τα μεγαλύτερα ποσοστά, και να ακολουθούν η υδροηλεκτρική, η γεωθερμική και η βιομάζα. Αντίθετα το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων, που δεν έχουν σχετικό πτυχίο, χρησιμοποιούν την ηλιακή, που αποτελεί την πιο γνωστή ανανεώσιμη πηγή ενέργειας ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό χρησιμοποιεί την αιολική και τη γεωθερμική. Το συγκεκριμένο αποτέλεσμα, είναι δυνατόν να αποδοθεί στην έλλειψη ενημέρωσης του κοινού που δεν έχει πανεπιστημιακή κατάρτιση και γνώσεις για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η βιομάζα, η υδροηλεκτρική και η γεωθερμική ενέργεια. Μάλιστα το γεγονός αυτό συνάδει με τα ευρήματα της Στίγκα το 2014, ως προς το βαθμό ενημέρωσης για τις ΑΠΕ. Οι ερωτηθέντες στην εν λόγω έρευνα είναι περισσότερο 85

86 ενημερωμένοι σε ζητήματα που αφορούν στην ηλιακή ενέργεια, με μικρή διαφορά ακολουθεί η ενημέρωση σε ζητήματα σχετικά με την αιολική ενέργεια, ενώ δηλώνουν λιγότερο ενημερωμένοι ως προς τη βιομάζα και τέλος, μη ιδιαίτερα ενημερωμένοι σε ζητήματα που αφορούν στην υδροηλεκτρική ενέργεια (ΣΤΙΓΚΑ ΕΛΕΝΗ,2014). Παρόμοια άλλες έρευνες έδειξαν ότι γενικότερα η ηλιακή, η αιολική και η υδροηλεκτρική αποτελούν τις πιο γνωστές πηγές ανανεώσιμης ενέργειας, ενώ η βιομάζα την πιο άγνωστη (MORI Social Research Institute for Regen South West 2003). Επιπλέον οι Borchers et al., (2007) εκτίμησαν τις προτιμήσεις του κοινού στις Ηνωμένες Πολιτείες, για συγκεκριμένες ενεργειακές πηγές και εξετάστηκαν οι καταναλωτικές συνήθειες απέναντι σε συγκεκριμένες ΑΠΕ με σκοπό την καλύτερη εκτίμηση της προθυμίας πληρωμής των καταναλωτών για ΑΠΕ. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπάρχει θετική προθυμία πληρωμής για ΑΠΕ γενικά, κάθε μορφή ΑΠΕ επηρεάζει την προθυμία πληρωμής, ενώ μεμονωμένοι καταναλωτές εξέφρασαν προτιμήσεις ειδικά για την ηλιακή ενέργεια, λιγότερο για την αιολική και ακόμα λιγότερο για την βιομάζα και τις άλλες ΑΠΕ (Borchers, et al. 2007). Τέλος, παρατηρήθηκε ότι το κοινό είναι ποιο εξοικειωμένο με την ηλιακή και την αιολική ενέργεια και λιγότερο με τη βιομάζα και τις άλλες πηγές. Ακόμα ιδιαίτερης προσοχής χρίζει το γεγονός ότι οι σχετικές σπουδές με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας επηρεάζουν το λόγο για τον οποίο χρησιμοποιούνται οι ΑΠΕ. Αναλυτικότερα και οι δύο κατηγορίες ατόμων δήλωσαν σε μεγάλο ποσοστό ότι χρησιμοποιούν τέτοιες πηγές ενέργειας λόγω χαμηλού κόστους. Το σημείο στο οποίο διαφέρουν οι δύο υποομάδες, είναι η καλύτερη απόδοση και η προστασία του περιβάλλοντος, καθώς ένα πολύ μικρό ποσοστό των ατόμων χωρίς σχετική πανεπιστημιακή κατάρτιση για τις ΑΠΕ δήλωσε τα παραπάνω. Μία ερμηνεία που μπορούμε να δώσουμε έγκειται και πάλι στην περισσότερη εμβάθυνση και γνώση που χαρακτηρίζει τα άτομα που έχουν σπουδάσει αντικείμενο σχετικό 86

87 με το περιβάλλον και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (Karytsas, S., & Theodoropoulou, H. 2014). Ειδικότερα όσον αφορά στην καλύτερη απόδοση, τα άτομα που ασχολούνται επαγγελματικά ή ακαδημαϊκά με τις ΑΠΕ γνωρίζουν σε βάθος τα πλεονεκτήματα του κάθε είδους και τι προσφέρουν συγκριτικά με τις συμβατικές πηγές ενέργειας. Κάτι που χρίζει αναφοράς είναι τα χαμηλά ποσοστά που σημείωσε η κατηγορία των ερωτηθέντων που δεν έχουν σχετική με τις ΑΠΕ εκπαίδευση, στην προστασία του περιβάλλοντος ως λόγο χρήσης των ΑΠΕ. Στο γεγονός αυτό μπορούμε να δώσουμε δύο διαφορετικές ερμηνείες. Από τη μία πλευρά πιθανόν είναι να ευθύνεται η ελλιπής ενημέρωση των ατόμων αυτών σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Μία μεγάλη μερίδα του κοινού γνωρίζει μόνο θεωρητικά τα περιβαλλοντικά ζητήματα της εποχής μας, συνήθως επιφανειακά χωρίς λεπτομέρειες (Κόνσολας, Ε., Ματζιάνος, Δ. 2006). Η Παπαγεωργάκη (2006) εξέτασε έναν σημαντικό παράγοντα της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς που ονομάζεται «όρια ελέγχου της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς» ή απλά «έλεγχος της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς» και αναφέρεται στην πεποίθηση που έχει το άτομο, για το κατά πόσο μπορεί με δικές του ενέργειες να συμβάλει στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε την ύπαρξη θετικών περιβαλλοντικών στάσεων στους μαθητές/τριες, ωστόσο οι στάσεις αυτές δεν συνοδεύονται από ανάλογα θετική περιβαλλοντική συμπεριφορά (Παπαγεωργάκη, Γ. 2006). Επιπλέον η στάση που φαίνεται να τηρούν απέναντι στο δίλημμα «ανάπτυξη ή προστασία του περιβάλλοντος» είναι σε γενικές γραμμές μάλλον ουδέτερη. Από την άλλη πλευρά, λόγω της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν το χαμηλό κόστος σημαντικότερο παράγοντα για να χρησιμοποιήσουν κάποια από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συγκριτικά με τη προστασία του περιβάλλοντος. Ουσιαστικά, το συγκεκριμένο εύρημα είναι πιθανόν να μην μπορεί να ερμηνευτεί ως «περιβαλλοντική αναισθησία» των ατόμων αυτών, αλλά ως ότι ο οικονομικός 87

88 παράγοντας θεωρείται σημαντικότερος λόγος για την υιοθέτηση κάποιας ΑΠΕ. Μάλιστα η ερμηνεία αυτή συνάδει με την έρευνα των Sardianou και Genoudi (2013), που διαπιστώνει ότι τα οικονομικά κίνητρα επηρεάζουν σημαντικά τη πρόθεση των ατόμων για υιοθέτηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Επιπρόσθετα αξιοσημείωτο είναι, ότι η πλειοψηφία των ατόμων που δεν έχουν πτυχίο σχετικό με τις ΑΠΕ και δεν χρησιμοποιούν κάποια από αυτές τις πηγές ενέργειας, δήλωσαν ότι ο λόγος είναι η έλλειψη ενημέρωσης και έπειτα το υψηλό κόστος εγκατάστασης. Οι δύο αυτοί παράγοντες αποτελούν δυο σημαντικά εμπόδια στην υλοποίηση τόσο επιχειρησιακών επενδύσεων στις ΑΠΕ όσο και στην οικιακή ενσωμάτωση (Reddy, S., & Painuly, J. P. 2004). Η έλλειψη πληροφοριών και γνώσεων για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οδηγεί στην αύξηση της αβεβαιότητας του ατόμου (Painuly, J. P. 2001). Για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητο να οργανωθούν από την πολιτεία και τους αρμόδιους φορείς, τα κατάλληλα προγράμματα πληροφόρησης και εκπαίδευσης του κοινού, ώστε να ξεπεραστεί το συγκεκριμένο εμπόδιο (Painuly, J. P. 2001). Μέσα από τα συγκεκριμένα προγράμματα το κοινό θα ενημερωθεί για θέματα που αφορούν στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τα πλεονεκτήματα της κάθε μίας, καθώς και για την καλύτερη απόδοση που έχουν σε σχέση με τις συμβατικές πηγές. Με τον τρόπο αυτό θα κατανοήσουν ότι παρόλο το υψηλό κόστος εγκατάστασης, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορεί να αποδειχθούν πιο συμφέρουσες από τις συμβατικές. Από την άλλη πλευρά τα άτομα με περισσότερες γνώσεις για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δηλαδή αυτοί που έχουν σχετικές σπουδές με τις ΑΠΕ, δηλώνουν ότι δεν χρησιμοποιούν τις πηγές αυτές λόγω υψηλού κόστους εγκατάστασης και γραφειοκρατίας. Παρατηρούμε ότι ακόμα και τα άτομα που γνωρίζουν τα πλεονεκτήματα των ανανεώσιμων πηγών ως προς την απόδοση, διστάζουν να τις χρησιμοποιήσουν λόγω υψηλού κόστους εγκατάστασης. Μία ερμηνεία που μπορεί να δοθεί είναι ότι αρκετοί είναι εκείνοι που επιθυμούν να εγκαταστήσουν κάποια πηγή ανανεώσιμης ενέργειας, αλλά δεν έχουν την 88

89 οικονομική δυνατότητα. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες από την πολιτεία ώστε να δοθούν οικονομικά κίνητρα τα οποία θα παρακινήσουν το ελληνικό κοινό να ενσωματώσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΣΤΙΓΚΑ ΕΛΕΝΗ,2014). Τέλος απαραίτητη είναι η αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας, η οποία στην Ελλάδα παρακωλύει την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών γενικότερα. Στη συνέχεια εντοπίστηκε ότι η ύπαρξη ή όχι σχετικής κατάρτισης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας επηρεάζει σημαντικά την αντίληψη του ατόμου σχετικά με το αν θεωρούν ότι υπάρχει δυνατότητα χρήσης ΑΠΕ από νοικοκυριά. Ειδικότερα διαπιστώθηκε ότι αυτοί που έχουν σχετικές με ΑΠΕ σπουδές πιστεύουν πολύ περισσότερο ότι τα νοικοκυριά έχουν τη δυνατότητα να ενσωματώσουν τις ΑΠΕ συγκριτικά με τα άτομα που δεν κατέχουν σχετικό πτυχίο. Το γεγονός αυτό μπορούμε να το αποδώσουμε στην ελλιπή ενημέρωση και τις επιφανειακές γνώσεις των ατόμων της δεύτερης κατηγορίας για θέματα του περιβάλλοντος και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (Karatepe Y et.al 2012). Η έλλειψη πληροφοριών και γνώσεων για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ουσιαστικά επιφέρει την αύξηση της αβεβαιότητας του ατόμου (Painuly, J. P. 2001). Έτσι λοιπόν, εντείνεται ο φόβος για το θέμα των ΑΠΕ και της υιοθέτησης αυτών από τα νοικοκυριά. Για το λόγο αυτό τα συγκεκριμένα άτομα θεωρούν ότι δεν έχουν σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τις ΑΠΕ εξαιτίας των λόγων που επεξηγήθηκαν παραπάνω, της ελλιπούς ενημέρωσης, του υψηλού κόστους επένδυσης, της γραφειοκρατίας κ.α. (ΣΤΙΓΚΑ ΕΛΕΝΗ, 2014). Επιπλέον διαπιστώθηκε ότι δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα αναφορικά με τη σχέση των σχετικών σπουδών με τις ΑΠΕ και την αντίληψη του ατόμου για το αν η Ελλάδα αξιοποιεί τις ΑΠΕ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας οι δύο κατηγορίες ατόμων του δείγματος πιστεύουν εξίσου ότι η Ελλάδα ως χώρα αξιοποιεί από λίγο έως καθόλου τις δυνατότητες των ΑΠΕ. Οι συγκεκριμένες αντιλήψεις φυσικά συνάδουν με την πραγματικότητα όπως αυτή απεικονίζεται σε έρευνες που έχουν γίνει. Γενικότερα η 89

90 Ελλάδα συμπεριφέρεται στον τομέα της ενέργειας στα πλαίσια των διεθνών υποχρεώσεων, στις οποίες προσπαθεί να συμμορφωθεί με καθυστερήσεις και αποκλίσεις (Διακουλάκη Δ. 2014). Η προσπάθεια αυτή στο σύνολο της χαρακτηρίζεται από προχειρότητα, έλλειψη οργάνωσης και μακροπρόθεσμης στρατηγικής. Το αποτέλεσμα είναι ότι παρά τις μεγάλες δυνατότητες που υπάρχουν στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, λόγω των παραπάνω χαρακτηριστικών δεν ευνοείται η ανάπτυξη υγιούς επιχειρηματικότητας. Ειδικότερα η διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ελληνικό ηλεκτρικό σύστημα ακολούθησε μέχρι το 2010 ιδιαίτερα αργούς ρυθμούς ανάπτυξης, σε πλήρη αναντιστοιχία με το διαθέσιμο δυναμικό της χώρας, αλλά και με το ιδιαίτερα υψηλό επενδυτικό ενδιαφέρον που είχε εκδηλωθεί ήδη από τα πρώτα βήματα απελευθέρωσης της αγοράς το 2000 (Διακουλάκη Δ. 2014). Παρακάτω απεικονίζεται το μίγμα τεχνολογιών αξιοποίησης ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή, σύμφωνα με πραγματικά δεδομένα ( ) και το Σχέδιο Δράσης του ΥΠΕΚΑ ( ) (Τσαλέμης Δ., 2012). 90