«Υδάτινοι Ορίζοντες: Προκλήσεις & Προοπτικές» Μυτιλήνη, Μαΐου Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Πρακτικά.

Transcript

1 11 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας «Υδάτινοι Ορίζοντες: Προκλήσεις & Προοπτικές» Μυτιλήνη, Μαΐου 2015 Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Πρακτικά Διοργάνωση: Πανελλήνιος Σύλλογος Εργαζομένων στο ΕΛΚΕΘΕ Σύλλογος Ερευνητών ΕΛΚΕΘΕ Σε συνεργασία με το Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας, Πανεπιστημιακή Μονάδα Λέσβου, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Υπό την αιγίδα του Eλληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών Με τη στήριξη της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής

2 11ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, Μυτιλήνη, Λέσβος, Ελλάδα 2015 Εκτίμηση της ηλικίας και της αύξησης του κεφαλοειδούς Chelon labrosus (Risso, 1827) στο Bόρειο Αιγαίο Μίνος, Γ. 1, Αλεξάνδρου, Μ. 1, Κοκοκύρης, Λ. 1 1 Τμήμα Τεχνολογίας Αλιείας & Υδατοκαλλιεργειών, Αλεξάνδρειο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, gminos@aqua.teithe.gr, lamprosk@aqua.teithe.gr Περίληψη Εκτιμήθηκε η ηλικία και η αύξηση του κεφαλοειδούς Chelon labrosus στο Βόρειο Αιγαίο (Θερμαϊκός κόλπος) με τη χρήση λεπιών. Τα δείγματα συλλέχθηκαν από το 2005 έως το 2014 από εμπορική αλιεία και πειραματική εκτροφή (n=317). Αναγνωρίστηκαν δέκα ηλικιακές κλάσεις (1-10) μελετώντας λέπια από 312 άτομα. Η εξίσωση αύξησης του von Bertalanffy εφαρμόστηκε σε παρατηρούμενα και ανάδρομα υπολογισμένα μήκη και οι παράμετροι που υπολογίστηκαν ήταν: L = cm, k = έτη -1, t o = έτη και L = cm, k = έτη -1, t o = έτη αντίστοιχα. Λέξεις κλειδιά: Ηλικία, αύξηση, κεφαλοειδή, Chelon labrosus, Αιγαίο πέλαγος. Estimation of age and growth of thich lipped grey mullet Chelon labrosus (Risso, 1827) in North Aegean Sea Minos, G. 1, Alexandrou, M. 1, Kokokiris, L. 1 1 Department of Fisheries Technology & Aquaculture, ATEI Thessaloniki, gminos@aqua.teithe.gr, lamprosk@aqua.teithe.gr Abstract The age and growth parameters of the thick lipped grey mullet, Chelon labrosus in the northern Aegean Sea (Thermaikos Gulf) were estimated using scale reading. Samples were seasonally collected from 2005 to 2014 from both commercial samplings and experimental fattening (n=317). Ten age classes (1-10) were defined by annuli counting in scales of 312 individuals. Von Bertalanffy growth equation was applied to the observed and the back calculated lengths at age and the parameters computed were: L = cm, k = yrs -1, t o = yrs and L = cm, k = yrs -1, t o = yrs respectively. Keywords: Age, growth, otolith, mugilidae, Chelon labrosus, Aegean Sea. 1. Εισαγωγή Η οικογένεια των κεφαλοειδών (Mugilidae) αποτελείται από ένα μεγάλο αριθμό ειδών τα οποία παρουσιάζουν παγκόσμια γεωγραφική εξάπλωση και απαντώνται σε παράκτια θαλάσσια και υφάλμυρα νερά στην τροπική και εύκρατη ζώνη (Froese & Pauly, 2014). Στο Θερμαϊκό κόλπο τα κεφαλοειδή αντιπροσωπεύονται από πέντε είδη: Liza ramada (Risso, 1826), L. saliens (Risso, 1810), Mugil cephalus (Linnaeus, 1758) L. aurata (Risso, 1810) και Chelon labrosus (Risso, 1826), με τα δύο τελευταία να κυριαρχούν στο αλίευμα κεφαλοειδών της παράκτιας επαγγελματικής και ερασιτεχνικής αλιείας (Καρύδας, προσ. επικ). Το C. labrosus διακρίνεται εύκολα από τα υπόλοιπα Μεσογειακά κεφαλοειδή καθώς φέρει πλευρικά σκουρόχρωμες επιμήκεις ζώνες και άνω χείλος στόματος, παχύ με φύματα, απ όπου προέρχονται τα κοινά ονόματα μαυράκι και χελώνι. Φθάνει σε μήκος τα 75 εκ. (συνήθως εκ.) και σε βάρος τα 4,5 Kg (Froese & Pauly, 2014). Είναι ευρύαλο είδος και κατάλληλο για εκτροφή εξαιτίας της υψηλής προσαρμοστικότητας και της γρήγορης αύξησης σε συνθήκες αιχμαλωσίας. Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι ο προσδιορισμός της ηλικίας και η εκτίμηση των παραμέτρων αύξησης του C. labrosus στο βόρειο Αιγαίο. 9

3 11th Panhellenic Symposium on Oceanography and Fisheries, Mytilene, Lesvos island, Greece Υλικά και μέθοδοι Συλλέχθηκαν 317 άτομα του είδους C. labrosus στο Θερμαϊκό κόλπο (ολικό μήκος 7,5-50,4 cm, ολικό βάρος 2, g) από επαγγελματική αλιεία από το Μάρτιο του 2005 μέχρι και τον Απρίλιο του Παράλληλα για την επιβεβαίωση της εκτίμησης της ηλικίας από τους ωτόλιθους, συλλέχθηκαν από πειραματική εκτροφή νεαρά άτομα ηλικίας ενός έτους (ολικό μήκος 9,8-11,7 cm, ολικό βάρος 9,45-18 g), τα οποία προήλθαν από ελεγχόμενη αναπαραγωγή γεννητόρων σε συνθήκες αιχμαλωσίας, στα πλαίσια ερευνητικού έργου (Reprochelon-ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΙΙΙ). Από κάθε άτομο, αφαιρέθηκαν λέπια από την αριστερή πλευρά πίσω από το θωρακικό πτερύγιο. Επιλέχθηκαν 3-4 λέπια με ομοιόμορφο σχήμα και μέγεθος, καθαρίστηκαν και παρασκευάστηκαν για παρατήρηση σε στερεοσκόπιο. Η παρατήρηση έγινε σε στερεοσκόπιο Olympus SZ40 σε μεγέθυνση 12x. Η εκτίμηση της ηλικίας έγινε με την ανάγνωση των ετήσιων δακτυλίων και τη μέτρηση των ακτίνων κάθε ηλικιακής κλάσης με μικρομετρική κλίμακα. Με την χρήση του ανάδρομου υπολογισμού (back calculation) εκτιμήθηκε το μήκος του ψαριού (L 1, L 2, L 3..) για κάθε ετήσιο δακτύλιο (R 1, R 2, R 3, ) ως εξής: από τα ζεύγη των μετρήσεων του ολικού μήκους του ψαριού (L) και της ολικής ακτίνας του λεπιού (Rn), εκτιμήθηκε η σχέση που συνδέει τις δύο παραμέτρους (L=a*Rn b ). Στη συνέχεια, για κάθε ηλικία εκτιμήθηκε το αντίστοιχο ολικό μήκος (L 1, L 2, L 3, ) αντικαθιστώντας στην εξίσωση το Rn με τις μέσες τιμές (που προήλθαν από όλα τα άτομα) των αντίστοιχων ετησίων δακτυλίων (R 1, R 2, R 3, ). Η αύξηση σε μήκος υπολογίστηκε με τη βοήθεια της εξίσωσης του von Bertalanffy (Lt=L (1-exp[-k(t-t o )]) όπου υπολογίζεται το ολικό μήκος Lt για κάθε χρονική στιγμή t. Ο υπολογισμός των παραμέτρων (L, k, t o ) έγινε με τη μη γραμμική μέθοδο και τη χρήση του αλγόριθμου Levenberg-Marquardt με την εφαρμογή SPSS ver Αποτελέσματα Η ύπαρξη ετήσιων αυξητικών δακτυλίων ταυτοποιήθηκε σε 312 από τα 317 παρασκευάσματα. Η ηλικιακή κατανομή του πληθυσμού δίνεται στον Πίνακα 1. Το εύρος των εκτιμώμενων ηλικιών κυμάνθηκε από 1 έως 10 έτη με μέσο ολικό μήκος 11,6 cm και 49,8 cm, αντίστοιχα. Tα άτομα ηλικίας 3 ετών εμφάνισαν τη μεγαλύτερη συχνότητα (21.2%) ενώ τα άτομα ηλικίας 10 ετών εμφάνισαν τη μικρότερη συχνότητα (1.9%, Πίν. 1). Τα μέσα παρατηρούμενα ολικά μήκη (cm) ανά ηλικιακή κλάση δίνονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1. Ηλικιακή σύνθεση, μέσο παρατηρούμενο μήκος και ανάδρομο μήκος ανά ηλικιακή κλάση του Chelon labrosus. Ηλικιακές κλάσεις Αριθμός ατόμων Ποσοστό (%) Μέσο παρατηρούμενο Εύρος Μήκους (cm) ,61 8,3-17,6 10, ,7 18,24 16,8-22,4 16, ,2 25,64 25,5-27,7 23, ,5 29, ,7 27, ,89 30, , ,1 36,77 33,9-39,2 36, ,8 41, ,5 38, ,4 44,56 42,5-46,5 41, ,5 47,51 46,2-48,7 44, ,9 49,83 49,1-50,4 46,94 Ανάδρομο Η μελέτη της σχέσης μεταξύ του ολικού μήκους (TL) και της ολικής ακτίνας (Rn) του λεπιού έδειξε ότι παρατηρείται υψηλή συσχέτιση (R 2 = 0.99) μεταξύ των δύο μεταβλητών ενώ η υπολογισθείσα εκθετική εξίσωση που συνδέει τις δύο μεταβλητές ήταν TL= 0,4208*Rn 0,9386 (n=312). Τα ανάδρομα υπολογισμένα μήκη (cm) ανά ηλικία δίνονται στον Πίνακα 1. Οι παράμετροι της 10

4 11ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, Μυτιλήνη, Λέσβος, Ελλάδα 2015 εξίσωσης αύξησης του von Bertalanffy που υπολογίστηκαν από τα μέσα παρατηρούμενα μήκη ήταν ( S.E.) L = 68,29 4,167 cm, k = 0,123 0,015 έτη -1, t o = -0,568 0,161 έτη ενώ οι παράμετροι που εκτιμήθηκαν από τα ανάδρομα υπολογιζόμενα μήκη (με χρήση της σχέσης μήκος σώματος -μήκους λεπιού) ήταν ( S.E.) L = 59,75 1,415 cm, k = 0,147 0,008 έτη -1, t o = -0,272 0,067 έτη. 4. Συμπεράσματα/Συζήτηση Ο ρυθμός αύξησης των ψαριών επηρεάζεται από διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες (θερμοκρασία νερού, διαθεσιμότητα τροφής, πυκνότητα πληθυσμού κ.α.) και διαφέρει μεταξύ των περιοχών εξάπλωσης ενός είδους. Οι μελέτες για την εκτίμηση της ηλικίας και της αύξησης του C. labrosus στηρίζονται κυρίως στη χρήση σκληρών σκελετικών δομών και κυρίως των λεπιών (Farrugio & Quignard, 1974; Koutrakis & Sinis, 1994; Akyol, 1999; Hoşsucu, 2001). Τα ανάδρομα υπολογιζόμενα μήκη ανά ηλικία όπως υπολογίστηκαν σ αυτή την εργασία είναι γενικά μικρότερα από τα μέσα παρατηρούμενα μήκη (Πίνακας 1). Οι διαφορές οφείλονται στην αύξηση που παρατηρείται μετά την αποτύπωση του ετησίου δακτυλίου (σώματος, σκληρής κατασκευής). Κατά συνέπεια, με τον ανάδρομο υπολογισμό εκτιμούμε μήκη τη στιγμή της αποτύπωσης του ετησίου δακτυλίου ενώ τα μέσα παρατηρούμενα μήκη περιλαμβάνουν άτομα που μόλις αποτύπωσαν τον n ετήσιο δακτύλιο μέχρι την στιγμή πριν την αποτύπωση του n+1 δακτυλίου. Στην περιοχή του Αιγαίου Πελάγους, η ηλικία και η αύξηση του είδους έχει μελετηθεί σε φυσικούς πληθυσμούς του Πόρτο Λάγος (Koutrakis & Sinis, 1994), του Νότιου Αιγαίου (Hoşsucu, 2001) και της Σμύρνης (Akyol, 1999) ενώ για τους πληθυσμούς της Μεσογείου, σχετικά στοιχεία διαθέτουμε από τους Farrugio & Quignard (1974). Συγκρίνοντας τα μέσα εκτιμώμενα μήκη αυτών των εργασιών με τα αποτελέσματα της εργασίας μας (Πίνακας 2), παρατηρούμε ότι οι προγενέστερες εργασίες δίνουν μεγαλύτερες τιμές μήκους, ιδίως για τα δύο πρώτα έτη ζωής. Ακολούθως και αυξανομένης της ηλικίας, τα εκτιμώμενα ή παρατηρούμενα μήκη είναι παρόμοια με μικρές διαφορές. Εξαίρεση αποτελούν τα αποτελέσματα των Farrugio & Quignard (1974), τα οποία υπερεκτιμούν το μήκος ανά ηλικία (ιδίως 2 ο έως και το 4 ο έτος) ενώ παράλληλα οι εκτιμώμενες ηλικίες είναι πολύ περιορισμένες (μόνο 1 έως 4). Πίνακας 2. Ανάδρομα υπολογισμένα (Α.Υ.) και μέσα παρατηρούμενα (Μ.Π) μήκη ανά ηλικία για το Chelon labrosus από διάφορες περιοχές της Μεσογείου. Ηλικιακή κλάση Αναφορά Παρούσα εργασία (Α.Υ)) 10,6 16,9 23,1 27,5 32, ,6 44,2 46,9 Παρούσα εργασία (Μ.Π.) 11,6 18,2 25,6 29,3 33,9 36,8 41,2 44,6 47,5 49,8 Akyol (1999) 16,5 21,1 26,3 28,4 32,5 Hoşsucu (2001) (Μ.Π.) 22,2 23,9 26,5 30,3 35 Koutrakis & Sinis (1994) (Α.Υ) 15,1 21,3 27,8 31,5 34,5 36,6 38,6 40,6 Farrugio & Quignard (1974) (Μ.Π.) 15,9 24, ,5 Αξίζει να αναφερθεί ότι το μήκος του ψαριού σε ηλικία 2 ετών όπως εκτιμήθηκε στην εργασία μας (16,9 cm) πλησιάζει αυτό των υπόλοιπων εργασιών (15,1-16,5 cm) για το πρώτο έτος. Αυτό δημιουργεί θέμα για το ποιος δακτύλιος ορίζεται ως πρώτος και αν σε κάποιες μελέτες διαφεύγει της καταμέτρησης κάποιος δακτύλιος και σε άλλες καταμετρώνται περισσότεροι (ψευδοδακτύλιοι). Δεν πρέπει να παραληφθεί το ότι σ αυτή την εργασία για να επαληθεύσουμε τα αποτελέσματα της μεθοδολογίας που ακολουθήσαμε, εκτιμήσαμε τις παραμέτρους της αύξησης σε άτομα γνωστής ηλικίας ενός έτους. Τα άτομα αυτά είχαν μέσο μήκος 10,4 cm, στοιχείο που υποδηλώνει ότι ο δακτύλιος που μετρήθηκε ως πρώτος και σχηματίστηκε σε μήκος 10,6 cm, είναι και ο πιο ακριβής πρώτος δακτύλιος. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα μας για τις παραμέτρους της von Bertalanffy με αυτά ανάλογων εργασιών στους πληθυσμούς της Μεσογείου (Πίν. 3), παρατηρούμε ότι το ασύμπτωτο μήκος L 11

5 11th Panhellenic Symposium on Oceanography and Fisheries, Mytilene, Lesvos island, Greece 2015 εμφανίζει σημαντικό εύρος (37,7 έως 68,3 cm), με τις τιμές αυτής της εργασίας (59,74 και 68,29) να είναι μεγαλύτερες από αυτές των υπόλοιπων. Οι τιμές του συντελεστή φ για το Βόρειο Αιγαίο βρέθηκαν παρόμοιες (2,72-2,76) με μικρές διαφορές με τις υπόλοιπες περιοχές (Πίνακας 3). Πίνακας 3. Παράμετροι της εξίσωσης του von Bertalanffy για το Chelon labrosus στη Μεσόγειο. Περιοχή Αναφορά - Μέθοδος Ολικό Ηλικίες L K t o φ (cm) έτη -1 έτη Θερμαϊκός κόλπος Παρούσα εργασία 7,5-50, ,74 0,147-0,272 2,72 (Βόρειο Αιγαίο) (ανάδρομα μήκη) (μέσα παρατηρούμενα μήκη) 7,5-50, ,29 0,123-0,568 2,76 Πόρτο Λάγος (Βόρειο Αιγαίο) Σαρωνικός κόλπος Τυνησία (Μεσόγειος) Koutrakis & Sinis (1994) (μέσα παρατηρούμενα μήκη) Velentza (1992) αναφορά από (Froese & Pauly 2014) Farrugio & Quignard (1974) (μέσα παρατηρούμενα μήκη) 1,9-41, ,26 0,287-0,406 2,75 37,7 0,21-0,5 2,47 19,8-39, ,7 0,498 0,135 2,96 Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι η υπεροχή της αύξησης του είδους στο Θερμαϊκό Κόλπο είναι το αποτέλεσμα της ύπαρξης συνθηκών που επιδρούν πιο ευνοϊκά (π.χ. περιβαλλοντικές συνθήκες, ποιότητα και ποσότητα τροφής) στην αύξηση των ατόμων καθώς τα μέσα εκτιμώμενα μήκη αυτής της εργασίας είναι μικρότερα από αυτά των άλλων εργασιών αλλά και γιατί η σύνθεση των ηλικιών διαφέρει σημαντικά μεταξύ των περιοχών μελέτης. 5. Ευχαριστίες H παρούσα έρευνα συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) Ερευνητικό Χρηματοδοτούμενο Έργο: ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΙΙΙ. Επένδυση στην κοινωνία της γνώσης. 6. Βιβλιογραφία Akyol, O Homa Dalyanı (Izmir Körfezi) kefal (Mugilidae) türlerinin demekolojisi. Doktora Thesis, Ege Univeristy, Bornova, Izmir. 124 pp. Farrugio, H. and Quignard, J.P Biologie de Mugil (Liza) ramada Risso, 1826 et de Mugil (Chelon) labrosus Risso, 1826 (Poissons, Téléostéens, Mugilidés) du lac de Tunis. Age et croissance. Bulletin de l'institut National Scientifique et Technique d'océanographie et de Pêche de Salammbô, 2, Froese, R. and Pauly, D FishBase. (Accessed 12 December 2014). Hoşsucu B., Some growth parameters of mullet species (Mugil spp.) living in Güllük Lagoon (Aegean Sea). E.U. Journal of Fisheries & Aquatic Sciences, (3-4), Koutrakis, E.T. and Sinis, A.I Growth analysis of grey mullets (Pisces, Mugilidae) as related to age and site. Israel Journal of Zoology, 40,