Διάλεξη 8. Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή

Transcript

1 Διάλεξη 8 Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή 1

2 2

3 Εισαγωγικά Στο τμήμα αυτό θα μελετήσουμε το πλαίσιο που θα μας δώσει τη δυνατότητα να εξετάσουμε την αναδιανεμητική πολιτική της κυβέρνησης, τόσο από δεοντολογική (κανονιστική) όσο και από θετική άποψη. Υπάρχουν ερωτήματα για το κατά πόσο οι οικονομολόγοι πρέπει να ενδιαφέρονται για θέματα αναδιανομής εισοδήματος. Σε θέματα όπως η «σωστή» αναδιανομή εισοδήματος είναι ενσωματωμένες αξιολογικές κρίσεις. Δύσκολα θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπάρχει επιστημονική βάση για τη «σωστή» διανομή εισοδήματος. 3

4 Εισαγωγικά Το να επικεντρώσουμε την προσοχή μας μόνο σε όψεις αποτελεσματικότητας δημιουργεί προβλήματα. Ακόμη και μια τέτοια προσέγγιση περιέχει αξιολογικές κρίσεις. Μπορεί να υπάρχουν πολλαπλά σημεία ισορροπίας. Είναι σαφές ότι οι λήπτες αποφάσεων πράγματι ενδιαφέρονται για τη διανομή εισοδήματος. Η οικονομική ανάλυση δεν μπορεί να είναι τελεσφόρα αν δεν εξετάσουμε αυτό τον περιορισμό που αντιμετωπίζουν οι λήπτες αποφάσεων. 4

5 Διανομή εισοδήματος Με βάση στοιχεία που δημοσίευσε ο ΟΟΣΑ, η ανισότητα στη διανομή του εισοδήματος και βασίζονται στον συντελεστή Gini, παρουσιάζεται στον πίνακα πιο κάτω. 5

6 Διανομή εισοδήματος Συντελεστής Gini 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 τέλος 2000s μέσα-1990s 6 Πηγή ΟΟΣΑ

7 Συντελεστής GINI, 2013 (πηγή: ΟΟΣΑ (2015))

8 Διανομή εισοδήματος Δείκτης Gini πριν και μετά τον υπολογισμό της δημόσιας εκπαίδευσης Εισόδημα σε μετρητά 0,40 0,35 Δείκτης Gini 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 8 Διευρυμένο εισόδημα (+ εκπαίδευση)

9 Διανομή εισοδήματος Δείκτης Gini πριν και μετά τον υπολογισμό της δημόσιας υγείας 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 Εισόδημα σε μετρητά Διευρυμένο εισόδημα +Εκπαίδευση 9

10 10 Source: OECD (2015), In it together: why less inequality benefits all

11 11 Διανομή του εισοδήματος στην ΕΕ, 2013 (Eurofound, 2017)

12 Διανομή εισοδήματος: Φτώχεια Το όριο φτώχειας είναι ένα επίπεδο εισοδήματος που θεωρείται επαρκές για να παράσχει ένα ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης. Αν και το επίπεδο αυτό ορίζεται αυθαίρετα, παρ όλα αυτά ο ορισμός του επιπέδου αυτού είναι χρήσιμος. Ποιες οι τάσεις της φτώχειας διαχρονικά; Ποιες οι διαφορές μεταξύ ομάδων; 12

13 Διανομή εισοδήματος: Φτώχεια 13 Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ποσοστό των ατόμων που είναι σε κίνδυνο φτώχειας ορίζεται ως εξής. Το ποσοστό των ατόμων με ένα ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα κάτω από το κατώφλι κινδύνου φτώχειας, το οποίο ορίζεται στο 60% του εθνικού διάμεσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος (μετά από τις κοινωνικές μεταβιβάσεις). Το ποσοστό αυτό υπολογίζεται πριν τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (το αρχικό εισόδημα συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων, εξαιρουμένων των άλλων κοινωνικών μεταβιβάσεων) και μετά από τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (συνολικό εισόδημα).

14 14 Διανομή εισοδήματος: Φτώχεια

15 15 Source: OECD (2015), In it together: why less inequality benefits all

16 Poverty around the world

20 Προβλήματα ερμηνείας Το όριο φτώχειας και το ποσοστό φτώχειας υπόκεινται σε μια σειρά από κριτικές. Όταν ερμηνεύουμε αριθμούς, πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας τις συμβατικές παραδοχές που έχουν γίνει και τους περιορισμούς που υπάρχουν. Τα μέτρα αυτά μπορεί να διαφέρουν από χώρα σε χώρα. 20

21 Προβλήματα ερμηνείας Το Εισόδημα όπως το ορίσαμε πιο πάνω περιλαμβάνει μόνο χρηματικά εισοδήματα. Δεν περιλαμβάνει τις παροχές εις είδος, όπως υγεία, ασφάλιση, κατοικία, κ.α. Αν συμπεριληφθούν και τα στοιχεία αυτά, τότε το όριο φτώχειας σίγουρα μειώνεται. Δεν περιλαμβάνει την εργασία εκτός αγοράς, όπως η φροντίδα των παιδιών και η εργασία στο σπίτι. Αγνοεί το εισόδημα που προέρχεται από διαρκή αγαθά, όπως σπίτι. 21

22 Προβλήματα ερμηνείας Το εισόδημα είναι προ-φόρων. Αγνοεί τα χρηματικά ποσά που δίνονται από το κράτος, με τη μορφή αρνητικών φόρων, κάτι που γίνεται σε μερικές χώρες. Το εισόδημα μετράται σε ετήσια βάση. Δεν είναι σαφές πια είναι η κατάλληλη χρονική περίοδος, που θα είναι ο χρόνος αναφοράς. Το εισόδημα μεταβάλλεται από χρόνο σε χρόνο. Ίσως θα έπρεπε να λαμβάνεται υπόψη το δια βίου εισόδημα. Π.χ., ένας φοιτητής μπορεί να έχει χαμηλό εισόδημα και να θεωρείται φτωχός, αλλά το εισόδημα του σε όλη του τη ζωή θα είναι πολύ υψηλότερο από το όριο της φτώχειας. 22

23 Προβλήματα ερμηνείας Μονάδα παρατήρησης Άτομο, οικογένεια, νοικοκυριό: Οι άνθρωποι συχνά αποφασίζουν ως μια οικονομική μονάδα, και υπάρχουν οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή του νοικοκυριού. Η μονάδα με την οποία γίνεται η ταξινόμηση μπορεί να επηρεάσει τους αριθμούς. Έχουν γίνει εκτιμήσεις ότι αν λάβουμε υπόψη και το εισόδημα των μη μελών της οικογένειας, π.χ. ανύπαντροι που συζούν, τότε το όριο φτώχειας μπορεί να αλλάξει. 23

24 Δικαιολογητική βάση για την αναδιανομή Διαφορετικές συναρτήσεις κοινωνικής ευημερίας Ωφελιμισμός Το κριτήριο Maximin (Rawls) Αποτελεσματικότητα κατά Pareto Μη ατομιστικές συναρτήσεις 24

25 Απλός ωφελιμισμός Η ωφελιμιστική συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας είναι: W F U1, U 2,..., U n Εξαρτάται από την ωφέλεια όλων των ατόμων n της κοινωνίας. Μια ειδική μορφή είναι η: W U U... U 1 2 n Η μορφή αυτή είναι γνωστή ως προσθετική συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας (ΣΚΕ). 25

26 Απλός ωφελιμισμός Με την πιο πάνω προσθετική ΣΚΕ, υποθέτουμε επίσης: Ταυτόσημες συναρτήσεις ωφέλειας για όλα τα άτομα, που εξαρτώνται μόνο από το εισόδημα. Η οριακή χρησιμότητα του εισοδήματος είναι φθίνουσα. Το συνολικό εισόδημα της κοινωνίας είναι σταθερό. Συνέπεια: Το κράτος πρέπει να κάνει αναδιανομή μέχρις ότου έχουμε πλήρη ισότητα των εισοδημάτων. 26

27 Απλός ωφελιμισμός Το πιο πάνω συμπέρασμα, μπορεί να διευκρινιστεί με ένα παράδειγμα δύο ατόμων. Βλέπε πιο κάτω διάγραμμα Οποιοδήποτε σημείο εκτός από το I * δεν μεγιστοποιεί τη ΣΚΕ. Το I * συνεπάγεται ισότητα εισοδημάτων. 27

28 Απλός ωφελιμισμός Οριακή χρησιμότητα Παύλου Αυτό είναι το Ο Παύλος καθαρό κερδίζει αυτή όφελος της τη χρησιμότητα e κοινωνίας f d Ο Πέτρος χάνει αυτή τη χρησιμότητα Οριακή χρησιμότητα Πέτρου MU Πέτρου Εισόδημα Παύλου c Μεγιστοποίηση Πάρε ab από τον κοινωνικής Πέτρο και δώστα ευημερίας στον Παύλο MU Παύλου Εισόδημα Πέτρου 0 0 a b I* Εισόδημα Παύλου Εισόδημα Πέτρου

29 Απλός ωφελιμισμός Αν και το αποτέλεσμα της πλήρους ισότητας είναι κάτι που πρέπει να επιδιωχθεί, υπάρχουν κάποια σημεία που πρέπει να διευκρινιστούν και στα οποία στηρίζεται το πιο πάνω συμπέρασμα. Υποτίθεται ότι όλα τα άτομα είναι ταυτόσημα. Υποτίθεται ότι η οριακή ωφέλεια του εισοδήματος είναι φθίνουσα Υποτίθεται ότι το συνολικό εισόδημα είναι σταθερό Με απλά λόγια υποτίθεται ότι δεν δημιουργούνται αντικίνητρα από την αναδιανεμητική πολιτική. 29

30 Το κριτήριο Maximin Η Ροουλσιανή συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας είναι : 30 W Minimum U1, U 2,..., U n Η κοινωνική ευημερία σε αυτή την περίπτωση εξαρτάται μόνο από την ωφέλεια του ατόμου που έχει τη χαμηλότερη χρησιμότητα. Ο Rawls (1971) ισχυρίζεται ότι η αρχή αυτή έχει ηθική βάση λόγω της έννοιας της αρχικής θέσης. Η έννοια αυτή στηρίζεται στην υπόθεση ότι ex-ante τα άτομα που θα βρεθούν στην κλίμακα της διανομής του εισοδήματος.

31 Το κριτήριο Maximin Οι ηθικές αυτές απόψεις αμφισβητούνται, με την έννοια ότι: Η συμπεριφορά των ατόμων στην αρχική τους θέση παραμένει εγωιστική. Τα άτομα έχουν την τάση να αποφεύγουν τον κίνδυνο. Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η ευημερία του ατόμου στη δυσμενέστερη θέση, η οποία πρέπει να βελτιωθεί ακόμη κι αν η πολιτική αυτή έχει αρνητικές συνέπειες σε όλα τα άλλα άτομα. 31

32 Αναδιανομή εισοδήματος αποτελεσματική κατά Pareto Ας υποθέσουμε ότι η ευημερία του πιο πλούσιου ατόμου εξαρτάται από την ευημερία του πιο φτωχού ανθρώπου. Δηλαδή: U U (, ) Η αναδιανομή στην περίπτωση αυτή μπορεί να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα. Αυτή η αναδιανομή δύσκολα μπορεί να γίνει από την αγορά, αν π.χ., ο πλούσιος δεν έχει πληροφόρηση για το ποιος είναι πράγματι φτωχός. Είναι ένα θέμα εξωτερικότητας. 32

33 Αναδιανομή εισοδήματος αποτελεσματική κατά Pareto Σε μια τέτοια περίπτωση, ο αλτρουισμός παίζει ρόλο, αλλά η ιδιωτική αγορά θα μπορούσε να προχωρήσει σε φιλανθρωπία. Δεν είναι όμως μόνο ο αλτρουισμός. Το ατομικό συμφέρον παίζει το ρόλο του. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει η πιθανότητα, κάποιο άτομο, σε συνθήκες που δεν τις ελέγχει, να γίνει φτωχός. Όταν είναι σε καλή κατάσταση, πληρώνει ένα ασφάλιστρο και σε άσχημες συνθήκες παίρνει μια αμοιβή. Αυτό είναι το κίνητρο για κάποια συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. 33

34 Μη ατομιστικές απόψεις Στις προηγούμενες περιπτώσεις, η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας προέρχεται από τις συναρτήσεις ωφέλειας των ατόμων. Υπάρχουν και άλλες προσεγγίσεις που προσδιορίζουν τη διανομή του εισοδήματος ανεξάρτητα από τις ατομικές προτιμήσεις. Ένα παράδειγμα είναι αυτό που αποκαλούμε : ισότητα ως προς τα αγαθά (commodity egalitarianism). Το δικαίωμα στην ψήφο, στην τροφή, στέγη, εκπαίδευση, υγεία. 34

35 Διαδικασίες έναντι αποτελεσμάτων Μερικοί υποστηρίζουν ότι μια δίκαιη διανομή εισοδήματος προσδιορίζεται από τις διαδικασίες που την προκαλούν. Π.χ., ισότητα ευκαιριών. Το προκύπτον αποτέλεσμα θεωρείται δίκαιο, ανεξάρτητα από το ποια διανομή εισοδήματος προκύπτει. Εδώ όμως ανακύπτει το θέμα της αποτίμησης και αξιολόγησης των κοινωνικών διαδικασιών. 35

36 Επίπτωση των δαπανών Αποτελέσματα σχετικών τιμών Δημόσια αγαθά Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος 36

37 Αποτελέσματα σχετικών τιμών Ας πάρουμε την περίπτωση που το κράτος επιδοτεί την απόκτηση κατοικίας για τους φτωχούς. Μια πρώτη εντύπωση είναι ότι υπάρχει αναδιανομή από τους πλούσιους σε φτωχούς. Αυτό όμως μπορεί να έχει επιδράσεις στη συνολική ζήτηση για κατοικία και στις τιμές των ακινήτων. Οι ιδιοκτήτες μπορεί έτσι να αποκομίσουν ένα μέρος του οφέλους των φτωχών. Μπορεί επίσης να επηρεαστούν οι μισθοί των οικοδόμων. Γενικά, κάθε κυβερνητικό πρόγραμμα πυροδοτεί μια αλυσίδα μεταβολών στις τιμές και έτσι η καθαρή επίπτωση αυτών των μέτρων δεν είναι σαφής. 37

38 Δημόσια αγαθά Έχουν οι πλούσιοι και οι φτωχοί τα ίδια οφέλη από την παροχή των δημόσιων αγαθών; Η μέτρηση κάτι τέτοιου είναι δύσκολη, αφού αυτή είναι ευαίσθητη στις υποθέσεις που γίνονται. 38

39 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος Το κράτος παρέχει σε φτωχούς πολλά οφέλη εις είδος, δηλαδή προσφέρει αγαθά και υπηρεσίες άμεσα στους φτωχούς αντί μετρητών. Κατοικίες Υπηρεσίες υγείας Τρόφιμα Η αποτίμηση της αξίας τους είναι δύσκολη. Κανονικά δεν πρέπει να αποτιμώνται ως ευρώ προς ευρώ, αν η μεταπώληση τους δεν είναι εύκολη. 39

40 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος Ας δούμε πως μια παροχή εις είδος επηρεάζει τη γραμμή εισοδηματικού περιορισμού. Βλέπε πιο κάτω διάγραμμα. Σε μια τέτοια περίπτωση, η παροχή ενός οφέλους εις είδος μειώνει τη χρησιμότητα σε σχέση με μια μεταβίβαση ίσου κόστους σε μετρητά. Αν και το άτομο είναι σε καλύτερη θέση, με την παροχή εις είδος απ ότι θα ήταν χωρίς αυτή, θα ήταν ακόμη καλύτερα με την παροχή σε μετρητά. 40

41 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος Ας πάρουμε την περίπτωση ενός ατόμου που έχει εισόδημα 300 και καταναλώνει τυρί και «άλλα αγαθά». Η τιμή του τυριού είναι 2 και των άλλων αγαθών 1. Το άτομο μεγιστοποιεί τη χρησιμότητα του στο Ε 1. Έστω τώρα ότι στο άτομο δίνεται από το κράτος 60 κιλά τυρί το μήνα. Το νέο σημείο ισορροπίας είναι το F, όπου καταναλώνει 60 μονάδες τυρί και 300 από άλλα αγαθά. 41

42 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος Άλλα αγαθά ανά μήνα H A E 3 F U 260 E 1 B Ποσότητα τυριού ανά μήνα D 210

43 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος Αν αντί να δώσει η κυβέρνηση ως επιδότηση 60 κιλά τυρί, δώσει στο άτομο το αντίτιμο των 120, η γραμμή εισοδήματος γίνεται HD και το άτομο βρίσκεται στο Ε 3, όπου καταναλώνει 40 κιλά τυρί και 340 από τα άλλα αγαθά. Συγκρίνοντας το Ε 3 και το F, βλέπουμε ότι στη δεύτερη περίπτωση το άτομο είναι καλύτερα. 43

44 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος Ένα άτομο δεν μπορεί ποτέ να είναι σε καλύτερη θέση με μια παροχή εις είδος, η οποία έχει το ίδιο κόστος με μιαν αντίστοιχη παροχή σε μετρητά. Μπορεί όμως να υπάρχουν περιπτώσεις όπου ένα άτομο είναι αδιάφορο μεταξύ δύο τέτοιων καταστάσεων. Μια τέτοια περίπτωση απεικονίζεται στο πιο κάτω διάγραμμα. 44

45 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος Άλλα αγαθά ανά μήνα 420 H 300 A F 168 E E 4 B Ποσότητα τυριού ανά μήνα D 210

46 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος: αριθμητικό παράδειγμα Στο πιο κάτω παράδειγμα, η παροχή εις είδος δεν είναι δεσμευτική. Ας υποθέσουμε ότι ένα άτομο έχει τη συνάρτηση χρησιμότητας 4 U u C, O C O Όπου C είναι η ποσότητα τυριού που καταναλώνεται και O όλα τα άλλα αγαθά. Οι τιμές που αντιμετωπίζει το άτομο είναι P C =2 για το τυρί και P O =1 για τα άλλα αγαθά

47 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος: αριθμητικό παράδειγμα Ποια κατανομή θα επιλέξει το άτομο με εισόδημα I=300; Με τη συνάρτηση αυτή (Cobb-Douglas) η ζήτηση για τυρί είναι: C * I P C

48 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος: αριθμητικό παράδειγμα Η ζήτηση για άλλα αγαθά είναι: O * I P O Η συνάρτηση του ατόμου είναι επομένως : U

49 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος: αριθμητικό παράδειγμα Ας υποθέσουμε τώρα ότι, πέρα από το εισόδημα του, το άτομο παίρνει μια μεταβίβαση σε μετρητά 120. Ποιο συνδυασμό αγαθών θα επιλέξει το άτομο και ποια η χρησιμότητα του; Η ζήτηση για τυρί είναι C * I P C

50 Αποτίμηση των μεταβιβάσεων εις είδος: αριθμητικό παράδειγμα Η ζήτηση για άλλα αγαθά είναι: O * I P O Η χρησιμότητα είναι: U

51 Αριθμητικό παράδειγμα: Δεσμευτική η παροχή εις είδος Ας υποθέσουμε τώρα ότι η κυβέρνηση δίνει μια παροχή εις είδος 60 μονάδες τυριού, το οποίο δεν μπορεί να μεταπωλήσει το άτομο. Αυτό επιπλέον του εισοδήματος του ατόμου. Ποιο συνδυασμό αγαθών θα επιλέξει το άτομο και ποια η χρησιμότητα του; 51

52 Αριθμητικό παράδειγμα: Δεσμευτική η παροχή εις είδος Το κόστος της παροχής εις είδος για την κυβέρνηση είναι 120 (60 μονάδες x 2 ανά μονάδα). Όταν το άτομο δεν είχε περιορισμούς, με τα 120 επέλεξε την κατανομή {C,O}={52,5, 315}. Τώρα το άτομο δεν μπορεί να το επιτύχει αυτό επειδή πρέπει να καταναλώσει τουλάχιστον C=60 (την ποσότητα της παροχής εις είδος). 52

53 Αριθμητικό παράδειγμα: Δεσμευτική η παροχή εις είδος Άρα, το άτομο θα χρησιμοποιήσει το εισόδημα του ( 300) για να αγοράσει το αγαθό O: I O * P O Η χρησιμότητα του ατόμου είναι : U

54 Αριθμητικό παράδειγμα: Δεσμευτική η παροχή εις είδος Επιπλέον του αρχικού εισοδήματος, ας υποθέσουμε ότι η κυβέρνηση δίνει μια παροχή εις είδος 30 μονάδων τυριού, το οποίο δεν μπορεί να μεταπωληθεί. Ακόμη η κυβέρνηση δίνει ένα ποσό μετρητών 60. Ποιο συνδυασμό αγαθών θα επιλέξει το άτομο και ποια η χρησιμότητα του; 54

55 Αριθμητικό παράδειγμα: Δεσμευτική η παροχή εις είδος Ας σημειωθεί ότι το συνολικό κόστος της μεταβίβασης είναι 120. Το κόστος της μεταβίβασης εις είδος για την κυβέρνηση είναι 60 (30 μονάδες x 2 ανά μονάδα), και η μεταβίβαση σε μετρητά είναι άλλα 60. Όταν το άτομο δεν είχε περιορισμούς, χρησιμοποίησε τα επιπλέον 120 για να φτάσει σε μια κατανομή {C,O}={52,5, 315}. Το άτομο μπορεί να φτάσει αυτό το επίπεδο, επειδή το ελάχιστο ποσό τυριού που μπορεί να καταναλώσει είναι C=30, το οποίο είναι μικρότερο από το C=52.5 (το ποσό της εις είδος μεταβίβασης). 55

56 Αριθμητικό παράδειγμα: Δεσμευτική η παροχή εις είδος Άρα, το άτομο χρησιμοποιεί μέρος του εισοδήματος του ( 360) για να αγοράσει τα αγαθά C και O. Τελικά, θέλει C=52,5, και άρα αγοράζει 22,5 μονάδες του C με το εισόδημα του (το υπόλοιπο μέρος του εισοδήματος του από την παροχή εις είδος). Αγοράζει 315 μονάδες του O με το υπόλοιπο του (συνολικού) εισοδήματος.. Η χρησιμότητα είναι η ίδια με την περίπτωση χωρίς περιορισμούς. 56

57 Αποτίμηση των παροχών εις είδος Γιατί δίνονται παροχές εις είδος αν τείνουν να δημιουργούν αναποτελεσματικότητες; Έξοδα διαχείρισης Ισότητα ως προς τα αγαθά Μπορεί να μειώνει τις περιπτώσεις απάτης (ειδικότερα αν οι παροχές εις είδος είναι κατώτερο αγαθό) Από πολιτική άποψη έχει σημασία διότι βοηθά τους παραγωγούς των εις είδος μεταβιβάσεων. 57

58 Σύνοψη Αναδιανομή εισοδήματος Όριο φτώχειας Συναρτήσεις κοινωνικής ευημερίας Αποτίμηση μεταβιβάσεων εις είδος 58