Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -1-

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Ζωή και Δράση του Φιλοσόφου 2. Πρωσοπικότητα 3. Συγγραφικό του έργο 4. Φιλοσοφία του Αριστοτέλη 5. Η Ηθική κατά τον Αριστοτέλη 6. Αρετή Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -1-

2 1. Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 στην αρχαία Στάγιρα της Μακεδονίας(σημερινό Λιοτόπι). Πατέρας του ήταν ο γιατρός του Μακεδόνα βασιλιά Αμύντα Β, Νικόμαχος ο οποίος πίστευε ότι ήταν απόγονος του μυθικού ομηρικού ηρώα, γιου του Ασκληπιού, Μαχαόνα.Μητέρα του ήταν η Φαίστης η οποία θεωρούνταν γένος των Ακληπιάδων.Άρα και οι δυο γονείς του θεωρούνταν θεϊκής προέλευσης. Όμως ο Αριστοτέλης ορφάνεψε από πολύ μικρός και την ανατροφή του την ανέλαβε ο φίλος του πατερά του πρόξενος. Μέχρι τα 17 του ο Αριστοτέλης έζησε κοντά του στην Αταρναία της μικρασιατικής Αιολίδας. Αργότερα εστάλλει στην Αθηνά οπού έγινε μαθητής του Πλάτωνα και έζησε εκεί μέχρι τον θάνατο του. Αφότου πέθανε ο Πλάτων,ο Αριστοτέλης όπως είπαμε απομακρύνθηκε από την Αθηνά και μαζί με τον Ξενοκράτη κατευθυνθήκαν στην Άσσο οπού παρέμειναν 3 χρονιά ιδρύοντας μια φιλοσοφική σχολή. το 345 ο Αριστοτέλης εγκαταλείπει την Άσσο και πηγαίνει στην Μυτιλήνη οπού θα διδάξει 3 χρονιά. Το 342 όμως θα τον καλέσει ο Φίλιππος ζητώντας του να διαπαιδαγωγήσει τον γιο του Αλέξανδρο. Ο Αριστοτέλης γαλούχησε τον Αλέξανδρο με ιδανικά και φρόντισε να του μεταδώσει το πνεύμα της πανελληνίας ιδέας χρησιμοποιώντας ως παιδευτικό όργανο τα ομηρικά έπη. Ο φιλόσοφος έμεινε στην βασιλική αυλή 6χρονια. Όταν ο Αλέξανδρος συνέτριψε τους Θηβαίους ο Αριστοτέλης πήγε στην Αθηνά οπού ίδρυσε την δική του φιλοσοφική σχολή την οποία και ονόμασε λύκειο και με χρήματα του Αλεξάνδρου οικοδόμησε πολλά οικήματα που ονομαστήκαν περίπατοι. Στην σχολή του υπήρχε ακόμα μια μεγάλη βιβλιοθήκη που χρησίμευσε σαν πρότυπο για την ίδρυση της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Βεβαία, το 323 μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου ο οι σχολές του Ισοκράτη και το ιερατείο κατηγόρησαν τον Αριστοτέλη για ασέβεια λόγω του ύμνου που είχε γράψει στον βωμό του Ερμεία. Βέβαια στην πραγματικότητα οι οπαδοί του αντιμακεδονικού κόμματος ήθελαν στο πρόσωπο του Αριστοτέλη να εκδικηθούν τον Αλέξανδρο. Τελικά εκείνος έφυγε και κατευθύνθηκε στην Χαλκίδα όπου και πέθανε εκεί το 322. Ακόμα ο Αριστοτέλης είχε κάνει 2 αγάμους και είχε αποκτήσει 3 παιδιά, τον Νικόμαχο, την Φαίστις και την Πυθιάδα. Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -2-

3 2. Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ Ο Αριστοτέλης ως άνθρωπος αποτελούσε την ενσάρκωση του μέτρου σε όλες τις εκδηλώσεις της ζώνης του. Η έμφυτη ευγένεια, ψυχική τρυφερότητα και η φιλοπονία του ήταν στοιχειά διακριτά και στην διαθήκη του με την οποία φροντίζει για τις δυο γυναίκες του, τα παιδιά του, τον πρόξενο που τον ανέθρεψε ακόμα και για τους δούλους του, διατάζοντας να μην πουληθεί κανένας αλλά να ελευθερωθούν όλοι μόλις ενηλικιωθούν. Παρόλα αυτά είχε πολλούς εχθρούς που τον κατηγορούσαν ως φιλάργυρο, φιλήδονο, ραδιούργο και ως δολοφόνο του Αλεξάνδρου. Όμως είχε και πολλούς πιστούς φίλος. 3. ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ Είναι γνωστό ότι ο Αριστοτέλης δεν ενδιαφέρθηκε για την δημοσίευση των έργων του για αυτό δεν έχουμε πολλές πηγές σήμερα. Βέβαια χειρόγραφα των παραδόσεων του και κάποιοι διάλογοι υπάρχουν. συγκεκριμένα παραδόσεις του πουληθήκαν στους Ρωμαίους και δημοσιευτήκαν αργότερα από τον Ίωνα φιλόλογο Τυρρανικώνα και στην συνέχεια από τον Ανδρόνικο. Οι αλεξανδρινοί υπολόγισαν ότι ο Αριστοτέλης είχε γράψει γύρω στα 4000 βιβλία. Ο Διογένης Λαέρτιος υπολόγισε το έργο του σε στίχους οι οποίοι έφτασαν τους , τα οποία τα περισσότερα χαθήκαν. Από το έργο του σώθηκε η Αθηναϊκή Πολιτεία που βρέθηκε σε πάπυρο στην Αίγυπτο. Γενικότερα όμως, έχουν σωθεί μονό 47 βιβλία και διαφορά αποσπάσματα, που δεν θεωρούνται όμως όλα γνησία. Η συνηθέστερη κατάταξη τους είναι η εξής: ΛΟΓΙΚΑ ΦΥΣΙΚΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΑ ΗΘΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΕΧΝΙΚΑ Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -3-

4 4. Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Ο Αριστοτέλης εκτός από την γνώμη του την σχετική με τις ιδέες του Πλάτωνα υποστήριξε και άλλες αρχές. Δεν απέκρουσε την ηδονή αλλά προτίμησε την πιο τέλεια μορφή της που πηγάζει από την διάνοια. Σκοπός των ανθρώπινων ενεργειών είναι η ευτυχία η οποία είναι ενέργεια σύμφωνη με την αρετή. Η αρετή όταν κυριαρχεί, λειτουργεί σαν μέτρο ανάμεσα στις ακρότητες ρυθμίζοντας τα πάθη και τις ορμές των ανθρώπων. Βέβαια συμπλήρωμα της αρετής είναι και τα αγαθά του σώματος όπως δύναμη, υγειά και ομορφιά και τα αγαθά της τύχης όπως πλούτος και καταγωγή. Συμφωνά με αυτά ευτυχισμένος είναι εκείνος που λειτουργεί σύμφωνα με τις επιταγές της αρετής αλλά έχει και μερίδιο στα άλλα αγαθά. Ο Αριστοτέλης κινείται μεταξύ ιδεαλισμού και υλισμού. Για τον ίδιο καθετί αποτελείται από ύλη και πνεύμα που φυσικά είναι αδιάσπαστα μεταξύ τους. Η ύλη είναι παθητική, είναι ιδιότητα του υποκειμένου η του αντικειμένου, ενώ το πνεύμα είναι ενεργητικό και ικανό να μεταβάλλει την δυνατότητα σε πραγματικότητα. Ο κόσμος για τον φιλόσοφο είναι αιώνιος και ενιαίος και η οικουμένη είναι σχήμα σφαίρας με κέντρο τη γη. Ο Αριστοτέλης δεχόμενος ότι η γνώση επέρχεται από τις αισθήσεις πλησιάζει τον υλισμό. Τέλος, με την τυπική λογική βλέπει την αντικειμενική αλήθεια στατικά και όχι μέσα από την αέναη μεταβολή και κίνησή τους. Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -4-

5 5. Η ΗΘΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Ο Αριστοτέλης δεν ανέπτυξε μια μεθοδική φιλοσοφία στηριγμένη σε κανόνες και θεωρίες ηθικής. Διαμόρφωσε ένα πλαίσιο συμπεριφοράς ευρύχωρο, εύπλαστο, γεμάτο διεξόδους και δυνατότητες περισσότερης εμβάθυνσης και ανάλυσης βασισμένου σε ακριβείς εμπειρικές παρατηρήσεις, επεξεργασμένες ηθικές θεωρίες και ευνόητες κοινωνικές αξίες της εποχής του. Έδωσε πλούσια οργανωμένη γνωστική ύλη με πρακτική εφαρμογή. Σκοπός της θεωρίας του δεν ήταν η άγονη υιοθέτηση αλλά η δυνατότητα που θα δίνονταν στους ανθρώπου να εμβαθύνουν τον εαυτό τους γνωστικά και να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι και τελικά να κατακτήσουν την ευτυχία που είναι σκοπός του ανθρώπου. Κατά τον φιλόσοφο η ευτυχία δεν αποτελεί μία κατάσταση ούτε μία παθητική πρόσληψη της πραγματικότητας. Η ευδαιμονία είναι ενέργειες και πράξεις του ανθρώπου που γίνονται, φυσικά, με μοναδικό σκοπό την ευτυχία, η ο οποία αφού δεν αποτελεί μία «παθητική νιρβάνα» κρίνεται άμεσα από το περιβάλλον, τους ανθρώπους και κατά βάση από τον ίδιο μας τον εαυτό. Έτσι αφού η ευτυχία, αφού εξαρτάται από τόσου παράγοντες δεν μπορεί να αποτελεί στόχο μόνο ενός, αλλά γίνεται και επιδίωξη σε διάφορες μικρές κοινωνίες όπως η οικογένεια, το χωριό ακόμη και η πόλη. Κάθε κοινωνία έχει τις προϋποθέσεις να κατακτήσει την ευδαιμονία αν καταρχάς έχει τη δυνατότητα να παρέχει το απαραίτητο αγαθό, την αυτάρκεια. Διότι έχοντας τα απαραίτητα αγαθά για την επιβίωση, ο άνθρωπος ξεφεύγει από τα ένστικτα και λειτουργεί με τη λογική, η οποία είναι το χαρακτηριστικό που εξυψώνει τον άνθρωπο μπροστά σε όλα τα πλάσματα της φύσης. Γι αυτό το λόγο, αφού η κοινωνία είναι ικανή να στηρίξει το βασικό λίθο της ευδαιμονίας που είναι η αυτάρκεια η οποία καλύπτει όλες τις ανάγκες του ανθρώπου, μπορεί και του δίνει την ευκαιρία να πραγματώνεται. Ο άνθρωπος μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο αν εκφράσει την πολιτική του φύση, δηλαδή τη λογική. Συνεπώς κατά τον φιλόσοφο ευτυχισμένος μπορεί να γίνει εκείνος, που αφού καλύψει τις βασικές του ανάγκες, θα ολοκληρώνεται συνεχώς ως προσωπικότητα, ασκώντας το ιδιάζον της φύσεώς του και πραγματόνοτας την πολιτική του φύση μέσα σε ένα περιβάλλον βασισμένο στις έλλογες σχέσεις των ανθρώπων. Ωστόσο πυρήνας της ευτυχίας, εκτός του προαναφερόμενων παραγόντων, είναι η αρετή. Η αρετή κατά τον Αριστοτέλη είναι μία σταθερή προσωπική ιδιότητα Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -5-

6 του κάθε ανθρώπου, καθώς επίσης και ιδιότητα που τεκμαίρετε με συγκεκριμένες πράξεις και ταυτίζεται με αυτές. Βέβαια για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την έννοια της αρετής, πρέπει αν αναφερθούμε και σε άλλες έννοιες που απαρτίζουν την αριστοτελική ηθική όπως είναι η ψυχή. Καταρχάς, η ψυχή είναι αδιάσπαστα συνδεδεμένη με το σώμα. Η διάκρυσή τους είναι μόνο φαινομενολογική, είναι δύο εκδηλώσεις που πηγάζουν από την ίδια ενέργεια. Η ψυχή είναι μορφή του σώματος, κινητήρια δύναμη του ανθρώπου και ζωτική ενέργεια μέσα του. Η αρετή λοιπόν, που είναι προϋπόθεση της ευτυχίας, βρίσκεται στο λογικό μέρος της ψυχής το οποίο είναι ικανό να υπακούει στο λόγο και πιο συγκεκριμένα στο επιθυμητικό και ορεκτικό μέρος της ψυχής. Εκεί που ανήκουν τα πάθη οι δυνάμεις και οι έξεις. Τα πάθη είναι εκείνα τα φυσικά βιώματα της ψυχής και οι ενέργειες του ανθρώπου τα οποία προκαλούν λύπη στην ψυχή αλλά δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ούτε ως καλά ούτε ως κακά. Άρα η αρετή δεν είναι πάθος. Άρα ακόμη και οι δυνάμεις οι οποίες όπως και τα πάθη είναι έμφυτες ενέργειες που εκτυλίσσονται βαθμιαία, προσφέρουν τη δυνατότητα να εκφράζει κανείς τα πάθη του, άρα ούτε και σε αυτές ανήκει η αρετή. Η αρετή είναι κατ επέκταση μία έξις. Ό άνθρωπος δε γεννιέται ενάρετος, αλλά έχει τη δυνατότητα να γίνει. Μέσα από την άσκηση, μπορεί να βρει και να εφαρμόσει τρόπους ζωής και τρόπους έκφρασης που μπορούν να τον οδηγήσουν στην αρετή. Παραδείγματος χάρη το αν θα οργιστεί κάποιος δεν είναι τόσο σημαντικό. Σημαντικό αφενός είναι το αν θα οργιστεί όπως πρέπει και για πια αίτια και αφετέρου την ένταση με την οποία θα εκδηλώσει την οργή του. Η πράξεις και τα πάθη ως δύο κινήσεις που ζούνται έντονα, βρίσκονται σε ένα πεδίο που είναι συνεχές. Εκεί ο άνθρωπος μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στο μέσο και στα άκρα. Βέβαια κανένα από τα όρια αυτά δεν είναι καθορισμένο, αλλά οι όποιες αρετές που βρίσκονται στοχεύουν στο μέσο. Όλο το υπόλοιπο συνεχές, απαρτίζεται από ό, τι αντίθετο της αρετής. Έτσι ο άνθρωπος έχει την ευκαιρία να επιλέξει ελεύθερα. Αν και πιο εύκολο είναι έστω και άθελα να πετύχει το κακό. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι κακό ουσιαστικά ανάγεται στην ίδια την ανθρώπινη φύση και όχι τόσο στα πάθη μας. Κατά τον φιλόσοφο είμαστε άνθρωποι και φυσικά έχουμε και το δικαίωμα και την ανάγκη να εκδηλώσουμε τα πάθη μας. Αρκεί αυτό να γίνεται με ορθό τρόπο έτσι ώστε να μην βλάπτουμε κανέναν. Ο τρόπος Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -6-

7 προς την επίτευξη αυτού είναι η διαχείριση των παθών μας. Πρέπει να εφαρμόσουμε το μέτρο έτσι ώστε να αποφεύγουμε την υπερβολή. Η αρετή ως έξις είναι κατά το είδος μεσότητα. Η επιδίωξη του μέτρου και της ποιότητας γίνεται κριτήριο της αρετής. Όμως η αρετή και η μεσότητα που κατά τον φιλόσοφο είναι στενά συνδεδεμένα δεν είναι σωστό να αντιμετωπίζονται ως κάτι ουδέτερο. Η αρετή είναι το μέτρο στα δύο άκρα και ο αγώνας μιας ολόκληρης ζωής που στο τέλος έρχεται σαν επιβράβευση. Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι ο άνθρωπος που ακολουθεί την οδό της αρετής θα πρέπει να αποκοπεί από κάθε μορφή ηδονής. Η ηδονή αν και δεν είναι αιρετό αγαθό προέρχεται από την ίδια φύση με την αρετή. Είναι η οικία ηδονή η οποία είναι απόρροια της ευδαιμονίας και της αρετής. Βέβαια η μεσότητα και ο τρόπος με τον οποίο θα πρέπει να προσεγγίζουμε τα δέοντα είναι προσωπικός και εξαρτάτε από τον καθένα και αυτό γιατί ο καθένας αντιμετωπίζει διαφορετικά την πραγματικότητα. Παραδείγματος χάρη, αλλιώς είναι στα μάτια ενός στρατιωτικού η πειθαρχεία και αλλιώς στα μάτια ενός γονιού. Γι αυτό το λόγο η μεσότητα και η στάση ζωής διέπεται από κάτι απροσδιόριστο και αφήνετε στα χέρια κάθε υποκειμένου. Έτσι εκείνος με βάση την αυτογνωσία του και τις προδιαθέσεις του θα θεμελιώσει την ανάλογη συμπεριφορά και τελικός κριτής του θα είναι η ίδια του η λογική. Το ίδιο ισχύει και για την αρετή. Και η αρετή είναι προσωπική και στηρίζεται πάνω στη βούληση και στη διάθεση του κάθε υποκειμένου που θα επιλέξει ώριμα και συνειδητά την κατάλληλη στάση ζωής προς την αρετή. Έχει αποκλειστικά την ευθύνη των πράξεών του και της διαμόρφωσης του χαρακτήρα του. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στην αριστοτελική φιλοσοφία η ελεύθερη βούληση είναι σημαντική. Όλες οι πράξεις πράττονται εκούσια και ταυτίζονται με την προαίρεση. Η οποία όμως προϋποθέτει την ύπαρξη του λόγου και συνυπολογίζονται μαζί με το σκοπό και τα μέσα προς την επίτευξη του σκοπού. Συνεπώς η αρετή είναι οι εκούσιες και συνειδητές πράξεις που γίνονται με σκοπό την πραγμάτωση της ευτυχίας. Τέλος για τον Αριστοτέλη οδηγός που οδηγεί στη μεσότητα είναι ο ορθός λόγος ο οποίος θα τον διαφωτίσει στο πως πρέπει να βιώνει κάποια πράγματα και στο πώς πρέπει να τα αντιλαμβάνεται. Οι διανοητικές αρχές συνεργάζονται με τις ηθικές για να οδηγήσουν τον άνθρωπο στην ευτυχία. Ο ορθός λόγος είναι το κλειδί της Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -7-

8 προαίρεσης, η προαίρεση είναι ουσία της αρετής και η αρετή είναι προϋπόθεση της ευτυχίας. Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -8-

9 6. Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ Η υψηλότερη ανθρώπινη δυνατότητα είναι η γνώση και όλες οι άλλες ανθρώπινες δυνατότητες προέρχονται από αυτή την κεντρική ικανότητα. Η αρετή στις φιλοσοφικές αναζητήσεις του Αριστοτέλη συνδέεται αξεδιάλυτα με την ανθρώπινη σοφία, στην οποία εντοπίζει ο φιλόσοφος το ύψιστο ανθρώπινο δυναμικό. Εάν η αρετή είναι γνώση και μελέτη, η υψηλότερη ανθρώπινη γνώση είναι η γνώση για την ίδια τη γνώση. Υπό αυτή την έννοια η θεωρητική μελέτη της ανθρώπινης γνώσης, την οποία αποκαλεί ο Αριστοτέλης θεωρείν, δηλαδή «ενατένιση», είναι η υψηλότερη ανθρώπινη δυνατότητα και ευδαιμονία, και εδώ πιστεύουμε πως ο Αριστοτέλης βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με το δάσκαλό του. Αν και καθοδηγείται από τη σαφή νοησιαρχία και τον ηθικό ευδαιμονισμό της εποχής του, τον οποίο ακολουθεί ως ένα σημείο, διαφοροποιείται όμως ως προς την ηθική έννοια της αρετής με την ιδέα του έθους. Οι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ανθρώπινη φύση είναι αντίθετη προς τη γέννησή τους. Μπορεί εκ φύσεως να είναι επιδεκτικός ο άνθρωπος στις αρετές, αλλά μπορεί να τελειωθεί σε αυτές μόνο με τη διαδικασία του έθους. Οι διανοητικές και οι ηθικές αρετές αντιπροσωπεύουν τα είδη της ουσίας της αρετής. H εναγώνια αυτή αναζήτηση των φιλοσόφων για την έννοια της αρετής δεν είναι στην πραγματικότητα τίποτα άλλο από αναζήτηση των διαφορετικών λειτουργιών της ψυχής, μιας έννοιας που υπεισέρχεται με διάφορους τρόπους τόσο στους πλατωνικούς διαλόγους όσο και στην αριστοτέλεια θεώρηση. Ακόμη και ο όρος ευδαιμονία, ο τελικός σκοπός της επιστημονικής έρευνας σύμφωνα με τον Αριστοτέλη εμπεριέχει στο συστατικό του δαίμων, την ιδέα της ψυχής. Η συστηματική μελέτη της έννοιας της αρετής στον Αριστοτέλη απαιτεί επί της ουσίας πραγματευτική ικανότητα και σαφείς θεμελιακές γνώσεις στο αντικείμενο της φιλοσοφίας, κάτι εγείρει πολλά ερμηνευτικα ζητήματα. Από τα παραπάνω, ωστόσο, μπορούμε να συνοψίσουμε με σχετική ασφάλεια πως η αρετή είναι τμήμα του καθορισμού της ευτυχίας και είναι εν μέρει διανοητική, εν μέρει ηθική. Η διανοητική αρετή ενθαρρύνεται με τη διδασκαλία και απαιτεί εμπειρία και χρόνο. Η ηθική αρετή είναι το αποτέλεσμα του έθους. Διατηρώντας κατά νου ότι η αναζήτηση του Αριστοτέλη δεν είναι μόνον θεωρητική αλλά και πρακτική, βλέπουμε ότι ο έσχατος σκοπός της έρευνάς του είναι το πώς μπορεί να γίνει ο άνθρωπος ενάρετος. Τούτο το επιτυγχάνει με τον κανόνα του μέσου, ενός μέσου όμως που είναι κατ ανάγκην Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -9-

10 σχετικό για κάθε ανθρώπινη ύπαρξη και καθορίζεται από τη λογική και τη φρόνηση του ατόμου. Ο ορισμός του Αριστοτέλη για την αρετή «ως μέσον ανάμεσα σε δύο ακρότητες» είναι σχετικός και ρευστός -όπως και η ίδια η φύση της ηθικής επιστήμης- και δεν αποδίδει την καθαρή ουσία της έννοιας της αρετής. Καθορίζει μεν σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο επίτευξής της, αλλά της αποδίδει τον ευκαιριακό χαρακτήρα του εκάστοτε χωρικού και χρονικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο επιδιώκεται και από το οποίο απορρέει ταυτόχρονα. Απρίλιος 2007 Λύκειο Ελάτειας -10-