Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Transcript

1 Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, Περίληψη : Ετεροθαλής αδελφός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η Παλαιολόγου και τρίτος γιος του μεγάλου δομέστικου Ανδρόνικου Παλαιολόγου, γεννήθηκε περί το Σταδιοδρόμησε ως στρατηγός και ο αδελφός του τον τίμησε το 1259 πρώτα με τον τίτλο του καίσαρα και στη συνέχεια και με τον τίτλο του σεβαστοκράτορα. Έλαβε μέρος στη μάχη της Πελαγονίας (το 1259) και στην ανασυγκρότηση της βυζαντινής εξουσίας στην Πελοπόννησο από το Πέθανε ως μοναχός Καλλίνικος, πιθανότατα γύρω στο Άλλα Ονόματα Δούκας Άγγελος Κομνηνός, μοναχός Καλλίνικος Τόπος και Χρόνος Γέννησης γύρω στο 1230 Τόπος και Χρόνος Θανάτου πριν από το 1275 Κύρια Ιδιότητα αξιωματούχος-σεβαστοκράτωρ 1. Γενικά στοιχεία Γιος του μεγάλου δομέστικου Ανδρόνικου Παλαιολόγου από τον δεύτερο γάμο του, ετεροθαλής αδελφός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η Παλαιολόγου ( ). Γεννήθηκε περί το Ο Κωνσταντίνος μαζί με τον ετεροθαλή αδελφό του Ιωάννη Παλαιολόγο ήταν στο πλευρό του αδελφού τους Μιχαήλ (μετέπειτα Μιχαήλ Η ), ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των θυελλωδών γεγονότων το καλοκαίρι του Οι νεότεροι αδελφοί, χωρίς ακόμη να τους έχει απονεμηθεί κάποιος υψηλός τίτλος, προσχώρησαν κατ επιθυμία του Μιχαήλ στην ομάδα γύρω από τον νεαρό αυτοκράτορα Ιωάννη Δ Λάσκαρι, ενώ ο αδελφός τους γρήγορα κατόρθωσε να αναλάβει την εξουσία στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Όταν στις αρχές του 1259 ο Μιχαήλ Η Παλαιολόγος στέφθηκε αυτοκράτορας, τίμησε με υψηλούς τίτλους ορισμένους συγγενείς του και τους στενότερους συνεργάτες του. Με την ευκαιρία αυτή απένειμε στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο τον τίτλο του καίσαρα. Επίσης, επιθυμώντας να ενισχύσει τη θέση του με σχέσεις επιγαμίας, ο νέος αυτοκράτορας νύμφευσε τον ετεροθαλή αδελφό του με την Ειρήνη Βράναινα, κόρη του στρατηγού Βρανά. Από το γάμο του με την Ειρήνη ο Κωνσταντίνος απέκτησε πέντε παιδιά: τον Μιχαήλ, τον Ανδρόνικο, τη Μαρία, τη Θεοδώρα και μιαν ακόμα κόρη της οποίας το όνομα δεν παραδίδεται αλλά γνωρίζουμε ότι παντρεύτηκε τον τσάρο της Βουλγαρίας Smilec ( ). 2. Στρατιωτική σταδιοδρομία Την ίδια χρονιά, το 1259, ο νέος καίσαρ μαζί με τον ετεροθαλή του αδελφό Ιωάννη Παλαιολόγο έλαβαν μέρος στη μάχη της Πελαγονίας, όπου τα στρατεύματα της Νίκαιας νίκησαν τον πολυάριθμο αλλά ετερογενή στρατό του πρίγκιπα της Αχαΐας Γουλιέλμου Β Βιλλεαρδουίνου, του βασιλιά της Σικελίας Μαμφρέδου και του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β Αγγέλου. 2 Η μεγάλη αυτή και αποφασιστικής σημασίας επιτυχία συνοδεύτηκε από νέες αναγνωρίσεις και τιμές προς τους επικεφαλής του στρατού της Νίκαιας. Ο έλαβε τον τίτλο του σεβαστοκράτορα, ο οποίος στην ιεραρχία των τίτλων ερχόταν αμέσως μετά από εκείνον του αυτοκράτορα και του δεσπότη. Ταυτόχρονα, τον τίτλο του καίσαρα έλαβε και ο Κωνσταντίνος Τορνίκιος ή Τορνίκης, όμως, όπως σημειώνει ο Γεώργιος Ακροπολίτης, ένα επιπλέον έμβλημα διέκρινε τον αδελφό του αυτοκράτορα: φορούσε γαλάζια υποδήματα με χρυσούς αετούς, ενώ ο Τορνίκης δεν φαίνεται να έφερε παρόμοιο διακριτικό. 3 Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 1/5

2 Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, Η επόμενη μνεία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου χρονολογείται στην εποχή μετά την παλινόρθωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Όπως γράφει ο Γεώργιος Παχυμέρης, ο Μιχαήλ Η έστειλε τον ετεροθαλή του αδελφό με γενουάτικα πλοία στη Μονεμβασία μαζί με στρατό Τουρκομάνων μισθοφόρων και Βυζαντινών από τη Μικρά Ασία. Η εκστρατεία αυτή έγινε το και αποτελούσε σημαντικό βήμα στις βυζαντινές προσπάθειες επανάκτησης της Πελοποννήσου. Μαζί με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο είχαν σταλεί ο μέγας δομέστικος Αλέξιος Φιλής και ο παρακοιμώμενος Ιωάννης Μακρηνός. Ο σεβαστοκράτορας υπέταξε σχετικά γρήγορα τον σλαβικό πληθυσμό στον Ταΰγετο, έχτισε ορισμένα οχυρά και πολιόρκησε τη Σπάρτη. Αργότερα εγκατέλειψε την πολιορκία και αναχώρησε για την Ανδραβίδα, πρωτεύουσα της ηγεμονίας της Αχαΐας. Όμως, ένα λατινικό τάγμα αιφνιδίασε τον πολυάριθμο στρατό του Κωνσταντίνου και τον νίκησε. 5 Τα υπολείμματα του στρατού του συγκεντρώθηκαν στον Μυστρά, όπου ο σεβαστοκράτορας κατόρθωσε να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του. Αργότερα, πιθανώς το καλοκαίρι του 1263, ο επανέλαβε τις επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο και προσπάθησε πάλι να καταλάβει την Ανδραβίδα. Πρώτα πολιόρκησε το οχυρό του Νίκλι. Όμως, οι μουσουλμάνοι μισθοφόροι στο στρατό του, οι οποίοι δεν είχαν πάρει το μισθό τους για μερικούς μήνες, τον εγκατέλειψαν και πέρασαν στο πλευρό του Γουλιέλμου Β Βιλλεαρδουίνου. Ο Κωνσταντίνος παραιτήθηκε από τις επιχειρήσεις, και με το πρόσχημα μιας ασθένειας επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, αφήνοντας τη διοίκηση στον Αλέξιο Φιλή και στον Μακρηνό. Μετά την ήττα και την αιχμαλωσία των δύο τελευταίων, οι βυζαντινές επιχειρήσεις εκφυλίστηκαν σε συνοριακές αψιμαχίες. Οι πηγές σιωπούν για την περαιτέρω σταδιοδρομία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, αν και είναι γνωστό ότι ο Μανουήλ Φιλής του αφιέρωσε δύο ποιήματα. Πάντως φαίνεται ότι ο Κωνσταντίνος πέθανε σχετικά νέος (πριν από το 1275), ως μοναχός Καλλίνικος, και το ίδιο ισχύει ενδεχομένως και για τη σύζυγό του Ειρήνη, η οποία ως μοναχή είχε λάβει το όνομα Μαρία. 6 Στο τυπικό της μονής Βεβαίας Ελπίδος που ίδρυσε η κόρη τους Θεοδώρα ορίζεται ως ημερομηνία μνημοσύνου του Κωνσταντίνου και της συζύγου του η 25η Οκτωβρίου. 1. Papadopulos, A., Versuch einer Genealogie der Palaiologen, (München 1938, ανατ. Amsterdam 1962), αρ. 5, σελ. 6: θεωρείται ότι ο γεννήθηκε μετά το Στο Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, IX (Wien 1989), αρ , σελ. 98, υπολογίζεται κατά προσέγγιση η χρονολογία γέννησης γύρω στο Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο μεγαλύτερος ετεροθαλής αδελφός του Ιωάννης γεννήθηκε μετά το 1225, είναι αδύνατον να δοθεί πιο ακριβής χρονολόγηση από την προτεινόμενη. 2. Μια από τις τελευταίες εργασίες για τη μάχη της Πελαγονίας έγραψε ο Adžievski, στο Аџиевски К. Пелагонија во средниот век (од доаѓањето на Словените до паѓањето под турска власт) (Скопје 1994), σελ , όπου παρατίθενται όλες οι πηγές και η βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα. 3. Georgii Acropolitae Opera, επιμ. A. Heisenberg, διόρθ. P. Wirth (Stuttgart 1978), σελ Παλαιότερα εθεωρείτο ότι η εκστρατεία αυτή πραγματοποιήθηκε το 1263, όμως ο Failler, A., Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès, Revue des études byzantines 38 (1980), σελ , τοποθετεί τις βυζαντινές επιχειρήσεις στο Chronicle of the Morea, επιμ. J. Schmitt (London 1904), στ Delehaye, H., Deux typica byzantins de l époque des Paléologues. Mémoires de l Academie de Belgique, Classe des lettres, Ser. II (1921), σελ Πρβ. Spatharakis, I., The Portrait in Byzantine Illuminated Manuscripts (Byzantina Neerlandica, Leiden 1976), σελ Βιβλιογραφία : Geanakoplos D.J., Εmperor Michael Palaeologus and the West, A Study in Byzantine-Latin Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 2/5

3 Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, Relations, Cambridge Mass Polemis D., The Doukai. A Contribution to Byzantine Prosopography, London 1968, University of London Historical Studies 22 Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική Συγγραφή, Heisenberg, A. Wirth, P. (eds), Georgii Acropolitae Οpera 1 (αναθ. P. Wirth), Stuttgart 1978 Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, Failler, A. (ed.), Georges Pachymérès. Relations historiques 1-2, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 24/1-2, Paris 1984 Papadopulos A., Versuch einer Genealogie der Palaiologen, , München 1938 Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 38, 1980, Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 39, 1981, Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή ιστορία, Bekker, I. Schopen, L. (eds.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae, I-ΙΙΙ, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn I: 1829, II: 1830, III: 1855 Bartusis M.C., The Late Byzantine Army. Arms and Society , Philadelphia 1992 Nicol D.M., The Despotate of Epiros, Oxford 1957 Dölger F., "Die dynastische Familienpolitik des Kaisers Michael Palaiologos ( )", ΠΑΡΑΣΠΟΡΑ:30 Aufsatze zur Geschichte, Kultur und Sprache des byzantinischen Reiches, Ettal 1961, Zakythinos D., Le despotat grec de Morée. Histoire politique, I, Paris 1932 επαν. Variorum Reprints, επιμ. Ch. Maltézou, London 1975 Van Dieten J., Nikephoros Gregoras Rhomäische Geschichte, I-II, Stuttgart Kalligas H.A., Byzantine Monemvasia. The Sources, Monemvasia 1990 Ferjančić B., "Sevastokratori u Vizantiji", Zbornik radova Vizantološkog instituta, 11, 1968, "Παλαιολόγος, Κωνσταντίνος λήμμα no ", E. Trapp (ed.), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, IX, Wien 1989, 98 Μανουήλ Φιλής, Στίχοι διάφοροι του σοφωτάτου και λογιοτάτου Φιλή, E. Miller (επιμ.), Manuelis Philae Carmina, I-II, Paris Ι: 1855, ΙΙ: 1857 Σύνοψις Χρονική, Σάθας, Κ.Ν. (επιμ.), Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7, Βενετία 1894 Εφραίμ (Αίνιος ή Θρακήσιος), Χρονικόν, Lampsides, O. (επιμ.), Ephraem Aenii historia chronica, Athens 1990 Deux typica byzantins de l époque des Paléologues, H. Delehaye (ed.), Mémoires de l Academie de Belgique, Classe des lettres, Ser. II, 13-4, Brussels 1921 Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 3/5

4 Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, Γλωσσάριo : καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού ( ) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού ( ), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. μέγας δομέστικος, ο Ανώτατος στρατιωτικός διοικητής. Το αξίωμα του μεγάλου δομεστίκου αντικατέστησε σε απροσδιόριστο χρόνο το αξίωμα του δομεστίκου των σχολών της Μέσης Βυζαντινής περιόδου. Κατά τον 11ο-12ο αιώνα ο μέγας δομέστικος διοικούσε τα ξεχωριστά στρατεύματα της Ανατολής και της Δύσης. Το 13ο αιώνα, ωστόσο, ο διαχωρισμός αυτός είχε εκλείψει. Ιεραρχικά τοποθετείται μετά τον πρωτοβεστιάριο και το μέγα στρατοπεδάρχη, ενώ το 14ο αιώνα μετά τον καίσαρα. Ως ανώτατος τίτλος δινόταν επίσης σε στενούς συγγενείς του αυτοκράτορα. παρακοιμώμενος, ο Αξιωματούχος υπεύθυνος για το βασιλικό κοιτώνα και συνήθως ο πλέον έμπιστος συνεργάτης του αυτοκράτορα στη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων. σεβαστοκράτωρ, ο Υψηλός τιμητικός τίτλος. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποδόθηκε πρώτη φορά από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α Κομνηνό ( ) στον αδελφό του Ισαάκιο Κομνηνό και στη συνέχεια δινόταν σε μέλη της οικογένειας του αυτοκράτορα. Στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ο υψηλός αυτός τίτλος δήλωνε τους ανώτερους άρχοντες του κράτους. τυπικόν, το Σύνολο κανονισμών που αφορούσαν τη διοικητική οργάνωση, το λειτουργικό τυπικό και τη συμπεριφορά σε ένα κοινοβιακό μοναστήρι. Τα μοναστικά τυπικά μπορούσαν ακόμα να περιλαμβάνουν τη βιογραφία του ιδρυτή και έναν κατάλογο της κινητής ή ακίνητης περιουσίας της μονής. Αποτελούν σημαντική πηγή για τη μελέτη της μοναστικής ζωής, ενώ φωτίζουν πολλές πτυχές της βυζαντινής κοινωνίας. Στα λειτουργικά τυπικά συγκαταλέγονται οι οδηγίες για τις καθημερινές ακολουθίες και τα διάφορα λειτουργικά βιβλία με στοιχεία για το χρόνο και τον τρόπο διάφορων εορτασμών. Πηγές Heisenberg, A. (επιμ.), Georgii Acropolitae Opera, επ. P. Wirth (Stuttgart 1978). Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques I IΙ (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Series Parisiensis , Paris 1984). Bekker, I. Schopen, L. (επιμ.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae I (Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn 1829). Σάθας, Κ.Ν., Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική. Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7 (Βενετία 1894). Lampsides, Ο., Ephraem Aenii historia chronica (Athenis 1990). Miller, E. (επιμ.), Manuelis Philae Carmina I II (Paris ). Delehaye, H., Deux typica byzantins de l époque des Paléologues. Mémoires de l Academie de Belgique, Classe des lettres, Ser. II, 13 4 (1921). Χρονολόγιο περίπου το 1230: Γέννηση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου 1259: Ο Κωνσταντίνος λαμβάνει τον τίτλο του καίσαρα 1259: Νυμφεύεται την Ειρήνη Βράναινα Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 4/5

5 Για παραπομπή : Radic Radivoj,, 2003, 1259: Συμμετέχει στη μάχη της Πελαγονίας, λαμβάνει τον τίτλο του σεβαστοκράτορα 1262: Επιχειρήσεις του Κωνσταντίνου ως επικεφαλής του βυζαντινού στρατού στην Πελοπόννησο πριν από το 1275: Ο Κωνσταντίνος πεθαίνει ως μοναχός με το όνομα Καλλίνικος Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 5/5