ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ στοιχεία για την αξιολόγηση ενός «πειράματος»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ στοιχεία για την αξιολόγηση ενός «πειράματος» ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2012

2 Στοιχεία για την αξιολόγηση ενός «πειράματος» 1 Διατυπωμένο επιγραμματικά, αυτό που πρέπει να κριθεί σε μια αξιολόγηση ενός «πειράματος» όπως αυτό των ΠΕΚ είναι, προφανώς, τούτο: Τι ποσόν έλαβαν οι ΠΕΚ ως χορηγική ενίσχυση από το ΙΤΕ και την Παγκρήτια Ένωση Αμερικής 2 και τι αποτέλεσμα παρήχθη από αυτό: Μετρημένο α) με όρους ακαδημαϊκής ποιότητας των βιβλίων που εκδόθηκαν, β) με όρους οικονομικής αποτελεσματικότητας. Θα πρέπει να «μετρηθεί» δηλαδή ποιοτικά και ποσοτικά ο βαθμός αποδόσεως της χορηγικής ενίσχυσης που δόθηκε στις ΠΕΚ. Το ύψος αυτής της ενίσχυσης είναι: Συνολικό ύψος επιχορήγησης των ΠΕΚ από ΙΤΕ και ΠΕΑ ( ) ΙΤΕ: ~2,5 εκ. ΠΕΑ: ~0,3 εκ. ΣΥΝΟΛΟ: ~2,8 εκ. Α. Αξιολόγηση από πλευράς ακαδημαϊκής ποιότητας: Η έξωθεν μαρτυρία 1. Διακρίσεις από επιστημονικές εταιρείες και οργανισμούς Τέσσερα βραβεία από την Ακαδημία Αθηνών Δύο βραβεία από την Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Μουσικής & Θεάτρου Βραβείο Μετάφρασης 2004 από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας Δύο βραβεία από την Euroscience Βραβείο από την Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων Εκδοτικό βραβείο από το περιοδικό «Διαβάζω» Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2010 στον τομέα κριτικής-δοκιμίου Βραβείο της Ένωσης Γραφιστών Ελλάδος 2012 για σχεδίαση βιβλίου 2. Αριθμός πανεπιστημιακών μαθημάτων στα οποία οι διδάσκοντες προτείνουν βιβλία των ΠΕΚ ως διδακτικά εγχειρίδια *... ~ Αριθμός αντιτύπων βιβλίων των ΠΕΚ που διανέμονται σε φοιτητές (κατόπιν δικής τους επιλογής) κάθε χρόνο *... ~ Αριθμός αντιτύπων βιβλίων των ΠΕΚ που διατέθηκαν μέσω βιβλιοπωλείων από την ίδρυσή τους μέχρι σήμερα... ~ Συνολικός αριθμός αντιτύπων που έχουν διατεθεί μέχρι σήμερα.... ~ Συνολικός αριθμός βιβλίων των ΠΕΚ που προτείνονται ως πανεπιστημιακά συγγράμματα... ~ Συνολικός αριθμός πρωτότυπων μονογραφιών πάνω σε θέματα ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού που μόνο ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός όπως οι ΠΕΚ θα είχε εκδώσει * Μέσος όρος των τριών τελευταίων χρόνων. 1 Πρόκειται όντως για πείραμα για τρεις βασικούς λόγους: α) Είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται η μεταφορά ενός καταξιωμένου θεσμού του αγγλοσαξωνικού κόσμου σε μία τόσο «περιφερειακή» χώρα όπως η Ελλάδα. β) Το πείραμα έπρεπε να πραγματοποιηθεί σε μια εκδοτική έρημο όπως η Κρήτη. Δηλαδή στην περιφέρεια της περιφέρειας. γ) Η οικονομική υποστήριξη του «πειράματος» δεν είχε καμία σχέση με τα τεράστια κληροδοτήματα, τις ειδικές προνομίες και, βέβαια, την παγκόσμια εμβέλεια της αγγλικής γλώσσας πάνω στα οποία βασίστηκε η δημιουργία των γνωστών university presses του αγγλοσαξωνικού κόσμου. 2 Πέραν των δύο αυτών πηγών (ΙΤΕ και ΠΕΑ) οι ΠΕΚ δεν λαμβάνουν καμία άλλη τακτική επιχορήγηση από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς. Περιστασιακές επιχορηγήσεις, μικρού ύψους, για συγκεκριμένα βιβλία έχουν λάβει κατά καιρούς κυρίως από μεγάλα ιδιωτικά ιδρύματα. Ελάχιστα ήταν επίσης (~ για όλα τα χρόνια) η χρηματοδότηση από την ΕΕ μέσω συμμετοχής σε (πολύ λίγα) ερευνητικά προγράμματα.

3 Β. Αξιολόγηση από πλευράς οικονομικής αποτελεσματικότητας 1. Συνολικά έσοδα από πωλήσεις ( )... ~23 εκ. Συμπέρασμα 1: Για κάθε ευρώ χορηγικής ενίσχυσης που έλαβαν οι ΠΕΚ «έφεραν πίσω» περίπου οκτώ ευρώ. Πολλαπλασιαστικός παράγοντας = οκτώ. 2. Παρούσα αξία (= κυκλοφορούν ενεργητικό) των ΠΕΚ σε στρογγυλευμένες τιμές (Ισολογισμός ΠΕΚ, 2011) Συμπέρασμα 2: Ακόμα και η «παρούσα αξία» των ΠΕΚ που είναι μόνο ένα κλάσμα της εμπορικής τους αξίας είναι περίπου δύο φορές μεγαλύτερη από τη δημόσια χορηγική ενίσχυση που έχουν λάβει μέχρι σήμερα. Χρηματικά διαθέσιμα. 1,8 εκ. Απαιτήσεις... 0,7 εκ. Υποχρεώσεις... 0,3 εκ. Αξία αποθεμάτων... 2 εκ. ΣΥΝΟΛΟ... 4,2 εκ. 3. Αποτελέσματα 2011 σε στρογγυλευμένες τιμές (Ισολογισμός ΠΕΚ, 2011) 1 Συμπέρασμα 3: Παρά τη διακοπή της επιχορήγησης του ΙΤΕ το 2011 (από τότε και μετά οι ΠΕΚ είναι πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενες) οι ΠΕΚ έκλεισαν το χρόνο με ένα σημαντικό πλεόνασμα που τους επιτρέπει να αντιμετωπίσουν με σχετική αισιοδοξία την αναμενόμενη μείωση εσόδων τα επόμενα χρόνια. Έσοδα... 2,2 εκ. Έξοδα *... 1,7 εκ. ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ... 0,5 εκ. 4. Πλήρες κόστος μισθοδοσίας (2011) Ως ποσοστό των ετήσιων εσόδων...20% Ως ποσοστό των ετήσιων εξόδων... 26% Συμπέρασμα 4: Έχοντας ένα πολύ μικρό ποσοστιαίο κόστος μισθοδοσίας, οι ΠΕΚ μπορούν να «επιζήσουν» ακόμα και με το πιο «κακό σενάριο» για την εξέλιξη της αγοράς του βιβλίου (ελεύθερης και κρατικής). Ένα σημαντικό πρόσθετο πλεονέκτημα των ΠΕΚ, ως οικονομικής μονάδας, έναντι εκδοτικών επιχειρήσεων του ιδιωτικού τομέα, είναι ότι επανεπενδύουν όλα τους τα έσοδα σε βιβλία, αντί να τα μετατρέπουν σε ιδιωτικό εισόδημα ή να τα επενδύουν σε άλλες επιχειρήσεις. Στις ΠΕΚ «τα βιβλία γίνονται βιβλία» και οι εργαζόμενοί τους συμπεριλαμβανομένου, βεβαίως, του διευθυντή τους δεν έχουν καμία συμμετοχή στα «κέρδη» πέραν της εξασφάλισης ενός αξιοπρεπούς (με τα σημερινά ελληνικά μέτρα) μισθού. 5. Συγκριτική αξιολόγηση: Συγκρινόμενες ακόμα και με τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα μη κερδοσκοπικών εκδοτικών οίκων που υπάρχουν σήμερα στη χώρα, οι ΠΕΚ πραγματοποίησαν συγκρίσιμο σε ποιότητα και μεγαλύτερο σε όγκο εκδοτικό έργο, με ασύγκριτα μικρότερη χορηγική ενίσχυση. Και το πραγματοποίησαν όχι στο εκδοτικό κέντρο της χώρας την Αθήνα αλλά σε μια εκδοτική έρημο όπως η Κρήτη. Γενικό συμπέρασμα Οι ΠΕΚ είναι ένας εκδοτικός οίκος που βασίζει τη λειτουργία του στην κοινωνία των πολιτών προς την οποία απευθύνεται το έργο του και όχι στο κράτος. Αυτό ίσχυε όλα τα προηγούμενα χρόνια όταν το ύψος της τακτικής επιχορήγησής τους ήταν της τάξεως του 10% των ετήσιων εσόδων τους και ισχύει κατά μείζονα λόγο τώρα που είναι πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενες. * * Οι ΠΕΚ πληρώνουν από τα δικά τους έσοδα τα πάντα. Δηλαδή όχι μόνο το πλήρες κόστος μισθοδοσίας του προσωπικού τους και όλες τις εκδοτικές δαπάνες, αλλά ακόμη και τα ενοίκια των χώρων στους οποίους στεγάζονται. Η μόνη επιπλέον δωρεάν παροχή που λαμβάνουν (ή ελάμβαναν) είναι η λογιστική τους στήριξη από το ΙΤΕ και η καταβολή του μισθού του διευθυντή τους (ολική ή μερική) μέχρι το Όμως αυτή η επιπλέον βοήθεια υπερεξουδετερώνεται από το (αυξανόμενο) κόστος της παράλογης γραφειοκρατίας που επιβάλλει το κεντρικό κράτος, και βέβαια το σημαντικό πρόσθετο κόστος της διοικητικής διάσπασης σε Ηράκλειο και Αθήνα.

4 Ο Ι Π Ε Κ Σ Ε Δ Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α 1. Αριθμός εκδοθέντων τίτλων, ανά κατηγορία βιβλίων, Άλλα: 50 τίτλοι 12% 42% Θετικές επιστήμες: 170 τίτλοι 46% Ανθρωπιστικές επιστήμες 188 τίτλοι Άλλα = Μουσικές εκδόσεις, λευκώματα, πρακτικά συνεδρίων. 2. Έσοδα από πωλήσεις, ανά κατηγορία βιβλίων, Άλλα: ~0,8 εκ. 19% 4% Θετικές επιστήμες: ~17,8 εκ. Ανθρωπιστικές επιστήμες: ~4,4 εκ. 77% 3. Αριθμός τίτλων που εκδόθηκαν, μέχρι... ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΙΤΛΩΝ Σύνολο εκδοθέντων τίτλων: 445 Κυκλοφορούντες τίτλοι σήμερα*: * Αφαιρούνται οι τίτλοι που αντικαταστάθηκαν με νέες εκδόσεις 424 και οι τίτλοι που δεν κυκλοφορούν πλέον ΕΤΗ

5 Ο Ι Π Ε Κ o Σ Ε Δ Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α 4. Έσοδα από πωλήσεις σε τετραετή βάση 8 εκ. 7,7 εκ. Σύνολο εσόδων από πωλήσεις ( ): ~23 εκ. 7 εκ. 6 εκ. 6,8 εκ. 5 εκ. 4,2 εκ. 4 εκ. 3 εκ. 2,5 εκ. 2 εκ. 1 εκ. 0,0025 εκ. 0,2 εκ. 1 εκ Ίδια έσοδα έναντι χρηματοδοτήσεων, Α. ΣΥΝΟΛΟ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΤΩΝ Β. ΓΙΑ ΤΟ 2011 ΙΤΕ: ~2,5 εκ. 10% Έσοδα από πωλήσεις: ~23 εκ. ΠΕΑ: ~4 χιλ. (0,2%) Ίδια έσοδα: ~2,2 εκ. 1% ΠΕΑ: ~0,3 εκ. 89% 99,8% 6. Η σύνθεση των δαπανών (2011) Εξοπλισμός, λειτουργικά Μεταφορές 2% 5% 4% Διαφήμιση, 1% Ταξίδια, 0,02% Ενοίκια και κόστος χρήσης κτιρίων Συγγραφικά δικαιώματα 20% 42% Παραγωγή βιβλίων Μισθολογικό κόστος* 26% * Ως ποσοστό των εσόδων του 2011, το μισθολογικό κόστος είναι 20%.

6 Οι βασικές ιδέες και επιλογές που διαμόρφωσαν τη σημερινή φυσιογνωμία των ΠΕΚ 1. Προσανατολισμός προς τον ελεύθερο αναγνώστη. Πηγαίνοντας ενάντια στο γενικό κλίμα ιδίως το νοσηρό κλίμα που διαμόρφωσε στο πανεπιστημιακό βιβλίο το σύστημα των συγγραμμάτων οι ΠΕΚ αποφάσισαν από πολύ νωρίς να γυρίσουν την πλάτη προς το κράτος και τις ευκαιρίες εύκολου χρήματος που αφειδώς προσέφερε και να στρέψουν με εμπιστοσύνη το πρόσωπο προς μια κοινωνία πολιτών-αναγνωστών ελεύθερων να επιλέξουν. Αποφασίσαμε ότι θα επιλέγουμε και θα φροντίζουμε τα βιβλία μας έχοντας κατά νου όχι τους «αιχμάλωτους αναγνώστες» του συστήματος των συγγραμμάτων αλλά πολίτες που επισκέπτονται τα βιβλιοπωλεία για να επιλέξουν τα βιβλία της αρεσκείας τους. Ως αποτέλεσμα αυτής της επιλογής οι ΠΕΚ είναι σήμερα ένας πανεπιστημιακός εκδοτικός οίκος ένας κοινωφελής οργανισμός που κρίνεται και στηρίζεται από τους αναγνώστες του και όχι από τους μηχανισμούς του κράτους. Η οικονομική ανεξαρτησία από το κράτος αποτελεί το θεμέλιο της εκδοτικής ανεξαρτησίας των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. 2. Η ποιότητα των βιβλίων και οι διαδικασίες κρίσεως. Παρότι ζουν από τις πωλήσεις των βιβλίων τους και μόνο και επομένως δεν είναι αδιάφορες στο μέγεθος του κοινού που μπορεί να ενδιαφέρεται γι αυτά εντούτοις οι ΠΕΚ θέτουν ως απαράβατο όρο την ποιότητα του περιεχομένου τους. Γι αυτό και έχουν καθιερώσει αυστηρές διαδικασίες κρίσεως των πρωτότυπων βιβλίων που υποβάλλονται για έκδοση, υιοθετώντας το διεθνές σύστημα ειδικών κριτών, σε συνδυασμό με μια καθαρά εκδοτική κρίση από τη σκοπιά του επαρκούς αναγνώστη. Στον ίδιο σκοπό τη διασφάλιση της ποιότητας των εκδιδόμενων βιβλίων αποβλέπει και η ύπαρξη εκδοτικών σειρών των οποίων οι διευθυντές είναι καταξιωμένοι ειδικοί επιστήμονες από ελληνικά ή ξένα πανεπιστήμια. Ενώ, βεβαίως, για την ποιότητα του τελικού αποτελέσματος η βασική ευθύνη ανήκει στην ομάδα επιστημονικών επιμελητών των ΠΕΚ. 3. Παλεύοντας με τις λέξεις: Η ποιότητα των μεταφράσεων. Η διασφάλιση της ποιότητας των μεταφράσεων ιδίως στο χώρο των θετικών επιστημών (όπου οι επαγγελματίες μεταφραστές σπανίζουν) είναι το βασικό πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει ένας εκδοτικός οίκος με μια ογκώδη μεταφραστική παραγωγή στις θετικές επιστήμες όπως οι ΠΕΚ. Πέρα όμως από «εκδοτικό πρόβλημα», η διασφάλιση της ποιότητας των μεταφράσεων επιβάλλεται και για αυτονόητους λόγους ευθύνης απέναντι στο μέλλον της ελληνικής γλώσσας. Διότι αν μια γλώσσα παύσει να είναι ενεργή δηλαδή να καλλιεργείται και να εμπλουτίζεται στο πεδίο των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας τον κατ εξοχήν δυναμικό χώρο του σύγχρονου κόσμου τότε, σίγουρα, δεν έχει μέλλον. Με τη δημιουργία μιας ομάδας επιστημονικών επιμελητών με προχωρημένες σπουδές σε μια θετική επιστήμη και ανεπτυγμένο γλωσσικό κριτήριο, οι ΠΕΚ έχουν κάνει ίσως τη μόνη συστηματική προσπάθεια στον ελληνικό εκδοτικό χώρο να προσφέρουν τη φροντίδα που απαιτείται, στην ελληνική γλώσσα, στο πεδίο των θετικών επιστημών. Και ως αποτέλεσμα αυτής της φροντίδας έχει δημιουργηθεί και μια μεγάλη βάση ορολογίας που θα είναι σύντομα προσβάσιμη και από άλλους μεταφραστές. 4. Δει δη...ανθρώπων. Αντίθετα επίσης με τη γενική νοοτροπία όπου όλα θεωρούνται μόνο ζήτημα χρημάτων η δική μας αντίληψη στις ΠΕΚ δίνει απόλυτο προβάδισμα στην ποιότητα των ανθρώπων. Και για τη διασφάλιση αυτής της ποιότητας έχουν θεσπιστεί αυστηρές διαδικασίες επιλογής προσωπικού είτε μέσω ανοικτής δημόσιας προκήρυξης για ορισμένες ειδικότητες, είτε μέσω προηγούμενης μακράς εξωτερικής συνεργασίας για επιστημονικούς επιμελητές αλλά και αυστηρή διαδικασία αξιολόγησης πριν την οριστική ένταξη στο μόνιμο προσωπικό των ΠΕΚ. Όσον αφορά τα κίνητρα για παραγωγική εργασία αυτά είναι μόνο δευτερευόντως οικονομικά. Υπό τον όρο ότι οι ΠΕΚ είναι σε θέση να προσφέρουν στους εργαζομένους τους έναν αξιοπρεπή (με ελληνικά μέτρα) μισθό χωρίς πριμ, μπόνους ή οτιδήποτε άλλο το βασικό κίνητρο θέλουμε να είναι η ικανοποίηση από μια δημιουργική εργασία που υπηρετεί και έναν ευδιάκριτο κοινωνικό σκοπό. Σίγουρα δεν είμαστε οι πρώτοι που ανακαλύπτουμε ότι, για μια μειοψηφία ανθρώπων, η ύπαρξη ενός κοινωνικού νοήματος στην εργασία τους μπορεί να είναι ένα κίνητρο ενδεχομένως ισχυρότερο και από το οικονομικό. Απλώς εμείς αποφασίσαμε ότι αυτό το είδος ανθρώπου χρειαζόμαστε και το αναζητούμε. Σε κάθε περίπτωση, το πιο ισχυρό σημείο των ΠΕΚ σήμερα φαίνεται να είναι η ύπαρξη μιας συμπαγούς ομάδας εργαζομένων με αγάπη για τη δουλειά τους και αισθήματα περηφάνειας για ό,τι οι ίδιοι έχουν δημιουργήσει.

7 Επιχορηγώντας το κράτος: Δύο μύθοι και η πραγματική εικόνα Με τη «βοήθεια» της ίδιας γενικής νοοτροπίας που αναφέραμε πριν, πολλοί άνθρωποι που γνωρίζουν και εκτιμούν το έργο των ΠΕΚ πιστεύουν παρ όλα αυτά ότι τα χρήματα ήταν ο καθοριστικός παράγοντας στην επιτυχία τους. Και οι μύθοι που κυκλοφορούν είναι δύο: Ο πιο διαδεδομένος αποδίδει την επιτυχία στον πακτωλό των δολαρίων που προσέφεραν οι Κρήτες της Αμερικής, ενώ ο άλλος στην άφθονη κρατική και ευρωπαϊκή χρηματοδότηση στον πακτωλό των κρατικών και ευρωπαϊ κών κονδυλίων. Τα επίσημα στοιχεία που δόθηκαν προηγουμένως αποκαλύπτουν, βεβαίως, την πραγματική εικόνα. Που είναι τούτη: Ότι οι ΠΕΚ είχαν όση χορηγική ενίσχυση ήταν αναγκαία προκειμένου να στηριχθεί το «πείραμα» στα πρώτα κρίσιμα βήματά του, όμως η κύρια χρηματοδότηση του εκδοτικού τους έργου βασίστηκε στους ίδιους πόρους τους. Ενώ ήδη από το 2011 οι ΠΕΚ εισήλθαν στην πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενη φάση τους. Υπάρχει όμως κάτι περισσότερο από αυτό. Αν δεν υπήρχαν οι ΠΕΚ και το ελληνικό κράτος αγόραζε ομοειδή πανεπιστημιακά βιβλία άλλων εκδοτών πέραν της διαφοράς στην ποιότητα θα πλήρωνε γι αυτά περίπου δέκα εκατομμύρια ευρώ περισσότερα. Και ο λόγος είναι απλός. Σεβόμενες τους αναγνώστες που επισκέπτονται τα βιβλιοπωλεία για να προμηθευτούν τα βιβλία της επιλογής τους, οι ΠΕΚ τιμολογούν τα βιβλία τους σε τιμές πραγματικής ελεύθερης αγοράς, που είναι όμως δύο έως τρεις φορές μικρότερες από τις τιμές ομοειδών βιβλίων άλλων εκδοτών οι οποίοι προσβλέπουν αποκλειστικά στην αιχμάλωτη αγορά του συστήματος των συγγραμμάτων. Και ως αποτέλεσμα αυτού, οι ΠΕΚ εισπράττουν κάθε χρόνο σχεδόν δύο φορές λιγότερα χρήματα απ όσα θα εδικαιούντο βάσει των «αντικειμενικών τιμών» που το ίδιο το υπουργείο έχει ορίσει για τα πανεπιστημια κά βιβλία. Και ο ακριβής υπολογισμός μέσω του συστήματος «Εύδοξος» δείχνει ότι μόνο για τα δύο τελευταία ακαδημαϊκά έτη, το ποσόν που εξοικονόμησε το ελληνικό δημόσιο αγοράζοντας βιβλία από τις ΠΕΚ αντί ομοειδών βιβλίων άλλων εκδοτών είναι ~2,4 εκ.. Δηλαδή περίπου όσο και το ύψος της δημόσιας επιχορήγησης που έλαβαν οι ΠΕΚ, μέσω του ΙΤΕ, για τα 28 χρόνια λειτουργίας τους. Ενώ η συνολική εξοικονόμηση για το ελληνικό δημόσιο προκύπτει τουλάχιστον ίση με 10 εκ.. Η πραγματική εικόνα για τη χρηματοδότηση του έργου των ΠΕΚ είναι λοιπόν τελείως αντίθετη με ό,τι ευρέως πιστεύεται. Από την ύπαρξη και μόνο των ΠΕΚ το ελληνικό κράτος είχε καθαρό χρηματικό όφελος περίπου 7,5 εκ.. Τέλος, ας μην ξεχαστεί τελείως ότι αν υπήρξε μια εστία αντίστασης στα όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό του συστήματος των συγγραμμάτων όλα αυτά τα χρόνια, αυτή η εστία ήταν οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Από τις οποίες προήλθαν επίσης και όλες οι απόπειρες να μεταρρυθμιστεί το σύστημα ώστε να εξαλειφθούν οι πιο σκανδαλογόνες πλευρές του και να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα των διατιθέμενων πόρων. Παρότι πολύ δυσάρεστο για τη λειτουργία των δημόσιων θεσμών στη χώρα, είναι όμως απόλυτα αληθινό ότι σε κρίσιμες περιστάσεις, το δημόσιο συμφέρον στο σύστημα των συγγραμμάτων δεν το εκπροσώπησε το ελληνικό κράτος αλλά οι ΠΕΚ. Και είναι αυτό ένα αναπόσπαστο στοιχείο της ιστορίας τους.