ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΙΧΑΛΙΤΣΙΑΝΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ Α.Μ ΘΕΜΑ : «Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ»

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΙΧΑΛΙΤΣΙΑΝΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ Α.Μ ΘΕΜΑ : «Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ» ΜΑΘΗΜΑ : ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : A. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ :

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ α. Εισαγωγή.σελ.4 β. Ορισμός σελ.4 γ. Ορολογία...σελ.5 2.α. Τακτική διάλυση..σελ.6 β. Έκτακτη διάλυση. σελ.6 3.ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ α. Κοινοβουλευτική διάλυση..σελ.7 β. Δημοψηφισματική διάλυση...σελ.7 γ. Προεδρική διάλυση.σελ.8 4.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ...σελ.9 5.ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ α. Έννοια...σελ.10 β. Προϋποθέσεις εφαρμογής...σελ.11 β.1.παραίτηση της Κυβέρνησης...σελ.11 β.2.διερευνητική Διαδικασία...σελ.11 β.3.το Στάδιο της διάλυσης...σελ.12 β.3.1. Έλλειψη δεδηλωμένης...σελ.12 β.3.2. Απαλλαγή της Κυβέρνησης από τα καθήκοντά της και διορισμός υπηρεσιακής ή οικουμενικής Κυβέρνησης...σελ.13 β.3.3. Προσυπογραφή και έκδοση διατάγματος διάλυσης...σελ.13 β.4.χρόνος Διάλυσης...σελ.15 6.Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΔΕΔΗΛΩΜΕΝΗΣ ΚΑΙ Η ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ α. Τέλεια αρχή της δεδηλωμένης και αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης..σελ.16 β. Έλλειψη δεδηλωμένης ως προϋπόθεση εφαρμογής της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης...σελ.17 γ. Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης ως εφαρμογή της αρχής της δεδηλωμένης.....σελ.18 δ. Η θέση της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης μετά τη δεύτερη παραίτηση......σελ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 37 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ..σελ.19 2

3 8.ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΓΙΑ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ α. Διάλυση της 12 ης Οκτωβρίου 1989 σελ.21 β. Διάλυση της 19 ης Μαΐου 2012 σελ.23 9.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.σελ ΠΕΡΙΛΗΨΗ...σελ ΛΗΜΜΑΤΑ...σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...σελ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ :ΕΠΙΣΥΝΑΨΗ ΤΩΝ ΠΡΟΕΔΡΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΩΝ (ΟΠΩΣ ΑΥΤΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ) ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΔΙΑΛΥΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ.σελ.28 3

4 1.ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ α. Εισαγωγή Το θέμα της παρούσας εργασίας είναι η διάλυση της Βουλής για την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα μοναδικό συνταγματικό φαινόμενο που έχει απασχολήσει, όπως προκύπτει από την ιστορία, το συντακτικό και τον αναθεωρητικό νομοθέτη. Η Βουλή συνιστά το θεμέλιο λίθο του αντιπροσωπευτικού συστήματος, καθώς πρόκειται για ένα άμεσο και συλλογικό κρατικό όργανο. Για αυτό, άλλωστε, αρκετά άρθρα του Συντάγματος αναφέρονται σε ζητήματα σχετικά με το έργο και τη λειτουργία της. Η διάλυση της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης προκύπτει απευθείας από τις συνταγματικές διατάξεις και κυρίως από το άρθρο 37. Γενικά η διάλυση της Βουλής σχετίζεται με τον τερματισμό της θητείας των βουλευτών μετά τη λήξη της τετραετίας (τακτική διάλυση) ή πριν τελειώσει η τετραετία (έκτακτη διάλυση) που μπορεί να πραγματοποιηθεί για διάφορους λόγους. Στην περίπτωση που διαπιστώνεται μετά τη διερευνητική διαδικασία αδυναμία συγκέντρωσης της πλειοψηφίας των βουλευτών, η Βουλή διαλύεται υποχρεωτικά. Αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης σημαίνει έλλειψη δεδηλωμένης. Το ζήτημα της διάλυσης αναδείχθηκε ως πεδίο πολιτικής αλλά και θεωρητικής έντασης, ήδη από το Σύνταγμα του 1975 και αργότερα κατά την αναθεώρηση του 1986, γεγονός που καταδεικνύει τη σπουδαιότητα του. Έτσι, στο πλαίσιο ανάλυσης του θέματος της εργασίας που εκπονείται γίνεται λεπτομερής εξέταση της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης (έλλειψη απόλυτης πλειοψηφίας) ως λόγου που οδηγεί στη διάλυση της Βουλής και της σχέσης της με το εξελιγμένο κοινοβουλευτικό σύστημα και την τέλεια αρχή της δεδηλωμένης. Περιγράφεται η διάλυση για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης του 1989 και του 2012, οι προβλεπόμενες από το Σύνταγμα διαδικασίες που τηρήθηκαν, τα πρόσωπα και τα αρμόδια όργανα του κράτους που μετείχαν σε κάθε περίπτωση, καθώς και η ευρύτερη σημασία τους για το Δημοκρατικό Πολίτευμα. β.ορισμός Διάλυση της Βουλής είναι ο βεβαιούμενος με Προεδρικό Διάταγμα τερματισμός της θητείας των βουλευτών, που πραγματοποιείται είτε με τη λήξη της βουλευτικής περιόδου είτε σε 4

5 προηγούμενο χρονικό σημείο κατά τη διαδικασία και τους λόγους, που ορίζει το Σύνταγμα και πάντοτε ταυτόχρονα με την προκήρυξη εκλογών, προκειμένου να επέλθει ανανέωση της σύνθεσης του κοινοβουλίου. Αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης είναι η συνταγματικοπολιτική κατάσταση, κατά την οποία μετά το πέρας της προβλεπόμενης από το Σύνταγμα διερευνητικής διαδικασίας διαπιστώνεται η αδυναμία συγκέντρωσης του απαιτούμενου αριθμού βουλευτών και η οποία κατά συνέπεια συνεπάγεται την υποχρεωτική διάλυση της Βουλής. 1 γ. Ορολογία Ο όρος «διάλυση της Βουλής» κατοχυρώνεται στο Ελληνικό Σύνταγμα και χρησιμοποιείται τακτικά από τον συντακτικό νομοθέτη. Ωστόσο, υπάρχουν διχογνωμίες για τον τρόπο που χρησιμοποιείται ο όρος αυτός από τον συντακτικό νομοθέτη. Παρόλο που η διάλυση της Βουλής δεν είναι κατά κυριολεξία ακριβής, αφού δεν υφίσταται η «διάλυση» ενός κρατικού οργάνου, έχει επικρατήσει ως terminus technicus και αναφέρεται στη λήξη της θητείας των βουλευτών, δηλαδή των φορέων του οργάνου «Βουλή» σύμφωνα με τον Α. Δημητρόπουλο. Πρέπει να παρατηρηθεί ότι η διάλυση της Βουλής δεν μπορεί ποτέ να προέλθει από την ίδια. Το Σύνταγμα αγνοεί το θεσμό της αυτοδιάλυσης, που μόνο το Σύνταγμα του 1927 τον είχε κατοχυρώσει (άρθρο 79 παρ.3) ορίζοντας ότι η Βουλή διαλύεται εάν αποφασίσει τη διάλυση η ίδια με απόλυτη πλειοψηφία των μελών της. Τόσο στη θεωρία όσο και στην πρακτική ανακριβώς χρησιμοποιείται ο όρος «διάλυση» και για την περίπτωση της λήξης της θητείας και ακόμη το Σύνταγμα διακρίνει τη λήξη της βουλευτικής περιόδου από τις περιπτώσεις διάλυσης της Βουλής παρόλο που σε άρθρα του Συντάγματος όπως 35 παρ.2 και 53 παρ.3 ο συντακτικός νομοθέτης κάνει χρήση του όρου «διάλυση της Βουλής» όταν νοείται η τακτική λήξη της βουλευτικής περιόδου. Επομένως, για τον τερματισμό του βίου της Βουλής μετά από 4 έτη σωστό είναι να χρησιμοποιηθεί όρος «λήξη της θητείας» και μόνο για τον πρόωρο τερματισμό ο όρος «διάλυση της Βουλής». 1 Ο ορισμός αυτός διατυπώνεται από τον Α.Δημητρόπουλο στο βιβλίο του «Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου», σελ. 985,992 5

6 2.α.Τακτική διάλυση Η λήξη της βουλευτικής περιόδου με την εξάντληση της τετραετίας καλείται τακτική διάλυση, αποτελεί τον μόνο τρόπο ομαλού τερματισμού του βίου της Βουλής και ανήκει στις στοιχειώδεις προϋποθέσεις του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η ρύθμιση περιέχεται στο άρθρο 53 παρ. 1 το Συντάγματος ήδη από το 1975 και παρέμεινε ανέπαφη και κατά την αναθεώρηση του Η λήξη της τετραετίας προσδιορίζεται με αντικειμενικά κριτήρια με βάση την αρχή της, δηλαδή την ημέρα των εκλογών, κατά τις οποίες αναδείχθηκε η νέα Βουλή. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην ελληνική πολιτική ιστορία η προσφυγή στην διάλυση πριν από τη λήξη της τετραετούς βουλευτικής περιόδου αποτελεί τον κανόνα, εφόσον μόνο μια φορά από το 1932 (τετραετία , με δεύτερη την περίοδο που προήλθε από τις εκλογές της 2 Ιουνίου 1985, μπόρεσε η Βουλή να εξαντλήσει τη θητεία της). β.έκτακτη διάλυση Η διάλυση της βουλής που πραγματοποιείται πριν από τη λήξη της βουλευτικής περιόδου καλείται έκτακτη διάλυση. Ο πρόωρος τερματισμός του βίου της Βουλής προβλέπεται από το Σύνταγμα και σε αυτής της περίπτωση η βουλευτική περίοδος συντέμνεται δηλ. δεν διανύεται όλο το προβλεπόμενο από το Σύνταγμα χρονικό διάστημα της βουλευτικής περιόδου. Έτσι, ο βίος της Βουλής τερματίζεται, όμως κατά κυριολεξία δε λήγει, αλλά διακόπτεται, αφού δεν είναι αποτέλεσμα της «λήξης» της βουλευτικής περιόδου, όπως η τακτική διάλυση. Η έκτακτη διάλυση που πραγματοποιείται πρόωρα χρονικά σημαίνει ότι υπάρχει ιδιαίτερος λόγος που επιβάλλει τη διάλυση και εμποδίζει την τακτική λειτουργία του πολιτεύματος με αναγκαία συνέπεια την προσφυγή στις εκλογές. 3.ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Το βασικό κριτήριο διάκρισης των μορφών διάλυσης της Βουλής είναι η αιτία που προκαλεί και ο συνταγματικός οριζόμενος σκοπός τον οποίο εξυπηρετεί η διάλυση της Βουλής. Δεν έχει επομένως σημασία το υποκείμενο της διάλυσης («από ποιόν») αλλά ο λειτουργικός της σκοπός («υπέρ ποίου»). Έτσι, διακρίνονται δύο βασικές μορφές διάλυσης, η κοινοβουλευτική και η δημοκρατική, οι 6

7 οποίες προβλέπονται από το ισχύον Σύνταγμα και στο οποίο διατηρήθηκε και μία Τρίτη ειδική περίπτωση, η προεδρική διάλυση. Σύμφωνα όμως με τον Ευάγγελο Βενιζέλο ισχύει το κριτήριο «ποιο το αρμόδιο όργανο» και η διάλυση της Βουλής διακρίνεται σε κυβερνητική διάλυση που προκαλείται με την πολιτική πρωτοβουλία την κυβέρνησης και της κυβερνητικής και κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας που τη στηρίζει ή την ανέχεται και σε προεδρική διάλυση όπου ο αρχηγός του κράτους διαθέτει κάποιο περιθώριο χειρισμών και αναλαμβάνει πολιτικά την πρωτοβουλία της διάλυσης. α. Κοινοβουλευτική διάλυση Κοινοβουλευτική διάλυση είναι εκείνη που επιβάλλεται από το κοινοβουλευτικό σύστημα και διενεργείται χάριν της λειτουργίας του, είτε για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, είτε για κυβερνητική αστάθεια. Η κοινοβουλευτική διάλυση συνδέεται πάντα με κρίση στο συνταγματικό και πολιτικό χώρο. Ο κοινοβουλευτισμός και η κυβέρνηση είναι άρρηκτα συνδεδεμένα, αφού η κυβέρνηση υφίσταται μόνο αν στηρίζεται από τη Βουλή. Η εμπιστοσύνη της Βουλής στην κυβέρνηση είναι απαραίτητη για τη διατήρηση στην εξουσία. Το Σύνταγμα προβλέπει τη διάλυση ως έσχατο μέσο υπέρβασης της κυβερνητικής κρίσης δηλαδή μόνο αν δεν τελεσφορήσουν οι προσπάθειες να ξεπεράσουν τα προβλήματα που εμποδίζουν την ομαλή εξέλιξη της βουλευτικής περιόδου. Η κοινοβουλευτική διάλυση μπορεί να πραγματοποιηθεί σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο πριν την τετραετή λήξη της βουλευτικής περιόδου, αλλά πάντα ταυτόχρονα με την συνταγματικοπολιτική κρίση. Στο πλαίσιο 1) της κοινοβουλευτικής διάλυσης εμφανίζονται δύο βασικοί λόγοι: Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, που οφείλεται στην ύπαρξη κοινοβουλευτικού συστήματος και έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία με την καθιέρωση της απόλυτης αρχής της δεδηλωμένης, καθώς αν δεν υπάρχει η απαιτούμενη πλειοψηφία οδηγούμαστε σε αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης και σε διάλυση της Βουλής. 2) Ο δεύτερος λόγος κοινοβουλευτικής διάλυσης είναι η κυβερνητική αστάθεια που σχετίζεται με τη δυσλειτουργία του κοινοβουλευτικού συστήματος όταν δηλαδή υπάρχει συνεχής εναλλαγή βραχύβιων κυβερνήσεων και συνεχώς έλλειψη κυβερνητικής σταθερότητας. 7

8 Πριν από την εφαρμογή και των δύο λόγων προηγείται παραίτηση της κυβέρνησης είτε πρόκειται για παραίτηση μειοψηφίας είτε για πλειοψηφίας και στη συνέχεια ακολουθείται συγκεκριμένη διαδικασία κατά τα άρθρα 37, 38 και 41 του Συντάγματος. β.δημοψηφισματική διάλυση Δημοψηφισματική διάλυση είναι εκείνη που πραγματοποιείται, προκειμένου να εκφράσει το εκλογικό σώμα τη βούλησή του για συγκεκριμένο ζήτημα, μέσα από τη διαδικασία των εκλογών. Ένα άλλο είδος διάλυσης της Βουλής είναι η δημοψηφιστική διάλυση. Αυτή πραγματοποιείται για λόγους έκφρασης της βούλησης του εκλογικού σώματος δηλαδή της έκφρασης λαϊκής ετυμηγορίας λαϊκής θέλησης. Το άρθρο 41 παρ.2,34 του Συντάγματος προβλέπει ως λόγο εμφάνισης αυτής της μορφής διάλυσης την ανανέωση της λαϊκής εντολής και όχι τη δυσαρμονία προς το λαϊκό αίσθημα και έτσι ο «Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαλύει τη Βουλή με πρόταση της κυβέρνησης που έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης για ανανέωση της λαϊκής εντολής προκειμένου να αντιμετωπιστεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας». Η δημοψηφισματική διάλυση έχει εξωκοινοβουλευτικό χαρακτήρα, καθώς προϋποθέτει τον δημοψηφισματικό χαρακτήρα των εκλογών και αποτελεί απόκλιση από το κοινοβουλευτικό αντιπροσωπευτικό σύστημα. Επιπλέον, η δημοψηφισματική διάλυση δεν έχει υποχρεωτικό, αλλά δυνητικό χαρακτήρα. Η συγκεκριμένη μορφή διάλυσης πραγματοποιείται μετά από πρόταση της κυβέρνησης, η οποία δεσμεύει τον Πρόεδρος της Δημοκρατίας και σε αντίθεση με την κοινοβουλευτική διάλυση προϋποθέτει τη διατήρηση στην εξουσία της Κυβερνητικής πλειοψηφίας, που εισηγείται τις εκλογές. γ.προεδρική Διάλυση Μία ειδική περίπτωση διάλυσης της Βουλής που διαφέρει από τις άλλες δύο μορφές διάλυσης που προαναφέρθηκαν είναι η προεδρική διάλυση. Προεδρική διάλυση είναι η ειδική περίπτωση διάλυσης της Βουλής για αδυναμία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας, εφόσον δεν επιτευχθεί στην τρίτη ψηφοφορία η αυξημένη πλειοψηφία των 3/5. Τη ρύθμιση αυτή καθιέρωσε το Σύνταγμα του 1975 και διατήρησε η αν θεώρηση του

9 Το Σύνταγμα κατοχυρώνει την προεδρική διάλυση καθορίζοντας στο άρθρο 32 τη διαδικασία για την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας σύμφωνα με την οποία απαιτούνται τα 2/3 της πλειοψηφίας των βουλευτών κατά την ψηφοφορία για να εκλεγεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Αν η πλειοψηφία αυτή δεν επιτευχθεί τότε επαναλαμβάνεται η ψηφοφορία μετά από πέντε μέρες και επαναλαμβάνεται τρίτη ψηφοφορία μετά από πέντε μέρες σε περίπτωση που δεν συμπληρωθεί η πλειοψηφία και ο Πρόεδρος εκλέγεται με βάση τα 3/5 του συνόλου των βουλευτών. Αν υπάρξει αδυναμία εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας και κατά την τρίτη ψηφοφορία, οδηγούμαστε σε υποχρεωτική διάλυση της Βουλής. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το Σύνταγμα του 1975 ανέθετε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας την αρμοδιότητα να διαλύει τη Βουλή ύστερα από δική του πρωτοβουλία και χωρίς την προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού όταν υπάρχει δυσαρμονία με το λαϊκό αίσθημα και κυβερνητική αστάθεια. Με αυτό τον τρόπο κατά την Προεδρική διάλυση ο Πρόεδρος μπορούσε να προβαίνει αυθαίρετα στη διάλυση της Βουλής γεγονός που δείχνει ότι πρόκειται για επιβίωση ή αναβίωση της παλιάς «μοναρχικής διάλυσης». 4.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Ο θεσμός της διάλυσης της Βουλής έχει την πηγή του στο αγγλικό πολίτευμα και θεωρούνταν σημαντικό προνόμιο του Στέμματος, καθώς ο μονάρχης έπαυε τις κυβερνήσεις που δεν ήταν της αρεσκείας του. Στην εποχή αυτή της απόλυτης μοναρχίας η Διάλυση ήταν όπλο στα χέρια του Ηγεμόνα και το χρησιμοποιούσε συχνά όταν θεωρούσε ότι η σύνθεση της Βουλής ήταν εχθρική σ αυτόν και θα μπορούσε να υιοθετήσει αντίθετη στις επιδιώξεις του πολιτική. Αργότερα όμως, ο θεσμός της διάλυσης της Βουλής μετατράπηκε σε συνταγματικό θεσμό συνδεδεμένο με τη κοινοβουλευτική διαδικασία. Ο αντικειμενικός χαρακτήρας που απέκτησε και η προσαρμογή του στο πολίτευμα συντέλεσαν στη διατήρηση και μη κατάργησή του. Γι αυτό άλλωστε και τα Δημοκρατικά και Κοινοβουλευτικά Κράτη παρά την αρχική τους αντίδραση απέναντι στη διάλυση - επειδή φαινόταν αντίθετη στη λαϊκή κυριαρχία που εξέφραζε η Βουλή και στην αρχή διάκρισης των εξουσιών αφού η εκτελεστική εξουσία διέκοπτε το νομοθετικό έργο υιοθέτησαν τελικά το θεσμό θεωρώντας ότι συμβιβάζεται προς τη δημοκρατία. 9

10 Έτσι, με την υιοθέτηση της Διάλυσης και από τα άλλα κράτη, ο θεσμός υπέστη «εθνική διαμόρφωση» όπως και ολόκληρο το κοινοβουλευτικό σύστημα. (Στην Ελλάδα το δικαίωμα διάλυσης της Βουλής από τον Αρχηγό της Εκτελεστικής εξουσίας καθιερώνεται για πρώτη φορά με την ψήφιση του Συντάγματος 1844).Τα Συντάγματα στην Ελληνική επανάσταση δε φαίνεται να καθιερώνουν το θεσμό, με βάση τον οποίο η εθνική αντιπροσωπεία διαλύεται με πρωτοβουλία του εκτελεστικού πριν από τη λήξη της θητείας της, έστω και αν το επιβάλλουν ορισμένες εξαιρετικές και κρίσιμες για το κοινωνικό σύνολο περιστάσεις. Το άρθρο 30 του Συντάγματος 1844 που όριζε το δικαίωμα της διάλυσης της Βουλής, διατηρήθηκε αμετάβλητο μέχρι το 1952 με μόνη μεταβολή που προέκυψε από την αναθεώρηση του 1911 τον περιορισμό του χρόνου σχετικά με τη σύγκληση του εκλογικού σώματος και της Βουλής. Επομένως στο χώρο της Ελληνικής συνταγματικής πρακτικής ο θεσμός συνδέθηκε με τις ελληνικές συνταγματικοπολιτικές κρίσεις και τις επεμβάσεις του κληρονομικού αρχηγού του κράτους στην συνταγματικοπολιτική ζωή, ακολουθώντας ιδιαίτερη ιστορική συνταγματική πορεία. Το «αντικειμενικό περιεχόμενο» της Διάλυσης που ανέκυψε μέσω της συνταγματικοπολιτικής εξέλιξης δημιούργησε συγκεκριμένους λόγους διάλυσης της Βουλής απεμπολώντας το καθεστώς της ελεύθερης, χωρίς περιορισμούς, διάλυσης. Έτσι η δημιουργία μορφών και λόγων διάλυσης της Βουλής αποτελεί αποκορύφωμα της εξέλιξης του θεσμού στο όλο κοινοβουλευτικό πλαίσιο. Από προνόμιο του μονάρχη μετατράπηκε σε συνταγματικό μηχανισμό που βοηθά τη λειτουργία του κοινοβουλευτικού αντιπροσωπευτικού συστήματος. 5.ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ (ως λόγος διάλυσης της Βουλής) α.έννοια Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης αποτελεί ίσως τον πιο σημαντικό λόγο που έχει ως αποτέλεσμα τη διάλυση της Βουλής συνιστώντας παράλληλα τη βαρύτερη περίπτωση αδυναμίας λειτουργίας του κοινοβουλευτικού συστήματος στο σύνολό του. Πρόκειται για τη συνταγματικοπολιτική κατάσταση, κατά την οποία μετά το πέρας της προβλεπόμενης από το Σύνταγμα διερευνητικής διαδικασίας διαπιστώνεται η αδυναμία συγκέντρωσης του 10

11 απαιτούμενου αριθμού βουλευτών και η οποία κατά συνέπεια συνεπάγεται την υποχρεωτική διάλυση της Βουλής. Ο λόγος αυτός διάλυσης της Βουλής είναι άμεσα συνδεδεμένος με την απόλυτη αρχή της δεδηλωμένης και εμφανίζεται σε περίπτωση έλλειψη δεδηλωμένης όταν δηλαδή η κυβέρνηση δε διαθέτει την πλειοψηφία πριν από το διορισμό της. Η διάλυση της Βουλής για αυτό το λόγο είναι υποχρεωτική. Άπαξ και εμφανίζονται οι αναγκαίες προϋποθέσεις, οφείλουν να εφαρμοστούν οι διατάξεις περί διάλυσης της Βουλής, καθώς η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης είναι λόγος διάλυσης με αντικειμενικό ή αναγκαστικό χαρακτήρα, που προηγείται της διάλυσης για κυβερνητική αστάθεια. β.προϋποθέσεις Εφαρμογής 1)Παραίτηση (ή καταψήφιση) της Κυβέρνησης: Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, όπως προβλέπεται από το άρθρο 38 παρ.1 το οποίο παραπέμπει στο άρθρο 37, προϋποθέτει για την πραγματοποίηση της διάλυσης την παραίτηση της προηγούμενης κυβέρνησης. Αφού η κυβέρνηση υποβάλλει την παραίτηση της, (με ή χωρίς καταψήφιση) χωρίς να έχει σημασία αν πρόκειται για παραίτηση πλειοψηφίας ή μειοψηφίας, η Βουλή μπορεί πλέον να προβεί στη διάλυση της για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης. Η διάλυσή της είναι δυνατή πρίν ή μετά την πρώτη, δεύτερη κ.λ.π. παραίτηση της κυβέρνησης. 2) Διερευνητική διαδικασία: Σύμφωνα με το Σύνταγμα για να πραγματοποιηθεί η διάλυση της Βουλής είναι απαραίτητο να επιβεβαιωθεί η συνδρομή του λόγου διάλυσης, δηλαδή η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης. Το γεγονός αυτό που επιβάλλεται από το συντακτικό νομοθέτη είναι αποτέλεσμα αντικειμενικής διαδικασίας διακρίβωσης και συντελείται μέχρι και το στάδιο της σύγκλησης των αρχηγών. Αυτό συμβαίνει, καθώς για τη συγκεκριμένη διαδικασία είναι καθοριστικής σημασίας το γεγονός της παραίτησης πλειοψηφίας ή μειοψηφίας και κατ επέκταση για πρώτη ή δεύτερη παραίτηση μειοψηφία της ίδιας βουλευτικής περιόδου. Επομένως, κρίνεται σημαντικό να ακολουθηθεί η προβλεπόμενη από το Σύνταγμα διαδικασία διακρίβωσης ότι δεν πρόκειται να σχηματιστεί κυβέρνηση. 11

12 3)Το στάδιο της διάλυσης: 3.1. Έλλειψη δεδηλωμένης: Έλλειψη δεδηλωμένης σημαίνει η αδυναμία να σχηματιστή κυβέρνηση είτε λόγω του αριθμητικού οντολογικού στοιχείου, όταν δηλαδή δεν υπάρχει πλειοψηφία είτε λόγω του βουλητικού στοιχείου, όταν δηλαδή η πλειοψηφία δεν επιθυμεί να σχηματιστή κυβέρνηση. Αναλυτικότερα, αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης εμφανίζεται στο πλαίσιο του κοινοβουλίου σε περιπτώσεις έλλειψης αυτοδυναμίας δηλαδή όταν δεν συγκεντρώνει την απόλυτη πλειοψηφία ένα πολιτικό κόμμα και οι έδρες έχουν κατανεμηθεί σε περισσότερα κόμματα. Ωστόσο, η περίπτωση αυτή για την οποία γίνεται λόγος δεν επιφέρει πάντοτε ως αποτέλεσμα την έλλειψη δεδηλωμένου η οποία είναι δυνατό να οφείλεται και σε άλλους παράγοντες, όπως είναι η έλλειψη συνεννόησης των πολιτικών κομμάτων και η αδυναμία συνεργασίας. Αξιοσημείωτη είναι η δεύτερη περίπτωση αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης, η περίπτωση της οιονεί δεδηλωμένης, κατά την οποία υπάρχει κυβέρνηση πλειοψηφίας. Επομένως, εδώ αιτία διάλυσης της Βουλής για την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης είναι η παραίτηση της υπάρχουσας κυβερνητικής πλειοψηφίας χωρίς να επιθυμεί να σχηματιστεί κυβέρνηση και χωρίς να προτείνει ή να υποστηρίζει άλλο κυβερνητικό σχήμα. Αυτή η περίπτωση προβλέπεται και από το άρθρο 38 παρ.1 εδ. β του Συντάγματος 2 σύμφωνα με το οποίο αν ο Πρωθυπουργός της παραιτούμενης Κυβέρνησης είναι αρχηγός ή εκπρόσωπος κόμματος, που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των βουλευτών, εφαρμόζεται αναλόγως η διάταξη του άρθρου 37 παρ.3 εδ. γ. 3 2 Άρθρο 38 παρ. 1. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας απαλλάσσει από τα καθήκοντά της την Kυβέρνηση, αν αυτή παραιτηθεί, καθώς και αν η Bουλή αποσύρει την εμπιστοσύνη της κατά το άρθρο 84. Στις περιπτώσεις αυτές εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των παραγράφων 2, 3 και 4 του άρθρου 37. Aν ο Πρωθυπουργός της παραιτούμενης Kυβέρνησης είναι αρχηγός ή εκπρόσωπος κόμματος που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των βουλευτών, εφαρμόζεται αναλόγως η διάταξη του άρθρου 37 παράγραφος 3 εδάφιο γ. 3 Άρθρο 37 παρ. 3. Aν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος και εάν δεν τελεσφορήσει και αυτή, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος. Kάθε διερευνητική εντολή ισχύει για τρεις ημέρες. 12

13 3.2.Απαλλαγή της Κυβέρνησης από τα καθήκοντά της και διορισμός υπηρεσιακής ή οικουμενικής προεκλογικής Κυβέρνησης: Η κυβέρνησης που έχει υποβάλλει την παραίτησής της απαλλάσσεται από τα καθήκοντά της στην περίπτωση που η διερευνητική διαδικασία δεν έχει τελεσφορήσει και οι πολιτικοί αρχηγοί γεν έχουν προτείνει κυβέρνηση πλειοψηφίας. Έτσι, ο διορισμός προεκλογικής κυβέρνησης είτε οικουμενικής είτε υπηρεσιακής αποτελεί σημαντική συνισταμένη στη συνιστώσα που ονομάζεται διάλυση της Βουλής για την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης. Στο επόμενο στάδιο εκδίδεται διάταγμα το οποίο υπογράφεται από τον υπηρεσιακό πρωθυπουργό και επί των ημερών αυτής της κυβέρνησης πραγματοποιείται η διάλυση της Βουλής και διεξάγονται οι εκλογές. διάλυσης: 3.3. Προσυπογραφή και έκδοση διατάγματος Ο συντακτικός νομοθέτης στο άρθρο 37 κάνει λόγο για το διάταγμα διάλυσης της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης χωρίς ωστόσο να τίθεται ρητώς το ζήτημα της προσυπογραφής. Έτσι προκύπτει το ζήτημα της αναγκαιότητας ύπαρξης προσυπογραφής αν δηλαδή πρόκειται για σχετικό ή απόλυτο κανόνα. Στην περίπτωση της διάλυσης της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης το διάταγμα χρειάζεται προσυπογραφή όπως άλλωστε και σε κάθε περίπτωση σύμφωνα με τη συνταγματική τάξη. Η αρμοδιότητα διάλυσης αποτελεί μία περίπτωση τυπικής σύμπραξης του Προέδρου της Δημοκρατίας και κατ επέκταση η προσυπογραφή αν και δεν του παρέχει ουσιαστικές εξουσίες συνιστά μια τυπική πράξη που εξασφαλίζει τη συνέχεια του πολιτεύματος. Aν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και, αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού Kυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής, επιδιώκει το σχηματισμό Kυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Bουλής για τη διενέργεια εκλογών και σε περίπτωση αποτυχίας αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Eπικρατείας ή του Aρείου Πάγου ή του Eλεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό Kυβέρνησης, όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει τη Bουλή. 13

14 Το κοινοβουλευτικό, λοιπόν, πολίτευμα έχει ως συνέπεια την υποχρεωτική διάλυση της Βουλής ανεξαρτήτως πρωτοβουλίας από τη στιγμή που υπάρχει η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης. Στο σημείο αυτό φαίνεται πως η διάλυση της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης σχετίζεται με την τακτική διάλυση της Βουλής όπως προβλέπεται από το άρθρο 53 παρ. 1 το Συντάγματος, υπάρχει δηλαδή «ταυτότητα του λόγου». 4 Αυτό όμως δε συμβαίνει στη διάλυση για κυβερνητική αστάθεια, καθώς αυτή είναι δυνητική και όχι υποχρεωτική παρόλο που υπάρχει κοινή ουσιαστική κοινοβουλευτική βάση. Ένα δεύτερο θέμα που σχετίζεται με την προσυπογραφή είναι το ποιο είναι το αρμόδιο όργανο για αυτή. Αν δηλαδή είναι αρκετή η προσυπογραφή του υπουργού ή είναι απαραίτητη και η προσυπογραφή του υπουργικού συμβουλίου. Σύμφωνα με το άρθρο 53 παρ.1 απαιτείται προσυπογραφή του υπουργικού συμβουλίου χωρίς αυτό να συμβαίνει ότι δεν μπορεί να είναι αρκετή η προσυπογραφή του πρωθυπουργού, εφόσον το ζήτημα της υποχρεωτικής διάλυσης δεν αφορά την πολιτική της Κυβέρνησης. Ένα θεωρητικό ερώτημα στο πλαίσιο της προσυπογραφής του διατάγματος διάλυσης είναι τι γίνεται όταν η κυβέρνηση αρνείται να το προσυπογράψει. 4 Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις του άρθρου 53 παρ.1 σύμφωνα με τις οποίες είναι αρκετή η υπογραφή του Προέδρου της Δημοκρατίας ή οι διατάξεις του άρθρου 35 παρ.1. Αφού λοιπόν, δεν υπάρχει ρητή διάταξη αλλά ρυθμιστικό κενό, θα εφαρμοστεί ο κανόνας της προσυπογραφής εξελισσόμενος σε υποχρεωτικό κανόνα. Έτσι, από τη στιγμή που ο θεσμός της διάλυσης είναι υποχρεωτικός εφαρμόζεται για την ταυτότητα του λόγου το άρθρο 53 παρ.1 και συνεπώς το άρθρο 35 παρ.2 εδ. γ. Στο τελευταίο θα ήταν ορθό να συμπεριλαμβάνεται η προσυπογραφή του διατάγματος διάλυσης της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης και επομένως να προσυπογράφεται το διάταγμα διάλυσης από τον πρωθυπουργό και σε περίπτωση άρνησης από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.Σύμφωνα με τα συγκεκριμένα άρθρα, λοιπόν, ο κανόνας διάλυσης για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης είναι σχετικός και η άρνηση προσυπογραφής δεν παρεμποδίζει τη διάλυση της Βουλής. 4 Το ζήτημα αυτό έχει θεωρητικό χαρακτήρα κυρίως, διότι η διάλυση για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, ως κοινοβουλευτική διάλυση, πραγματοποιείται οπωσδήποτε από υπηρεσιακή κυβέρνηση. 14

15 Ένα ακόμη ζήτημα που κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με τα παραπάνω είναι ποια κυβέρνηση θα διεξάγει τις εκλογές και αν πρέπει να διοριστεί νέα κυβέρνηση μετά την παύση της υπηρεσιακής κυβέρνησης. Παρόλο που ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν έχει σύμφωνα με το Σύνταγμα την αρμοδιότητα παύσης 5 της υπηρεσιακής κυβέρνησης, σε περίπτωση που αυτή αρνείται τη διάλυση της Βουλής δεν απαιτείται καταψήφιση και στη συνέχεια απαλλαγή από τα καθήκοντα της κατά το άρθρο 38 του Συντάγματος αλλά απομακρύνεται αμέσως χωρίς καταψήφιση και αντικαθίσταται από νέα κυβέρνηση. 4)Χρόνος διάλυσης: Η Βουλή διαλύεται σε κάθε περίπτωση αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης αμέσως μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας διακρίβωσής της σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο της βουλευτικής περιόδου. Αυτό σημαίνει πως ο συγκεκριμένος λόγος διάλυσης δεν έχει χρονικό περιορισμό. Η Βουλή επίσης, διαλύεται ανεξάρτητα από το χρόνο προηγούμενης διάλυσης. Πιο συγκεκριμένα η διάλυση της Βουλής για άδεια σχηματισμού κυβέρνησης υλοποιείται αποκλειστικά, δηλαδή, στο διάστημα πριν τη δεύτερη παραίτηση ή κατά προτεραιότητα, δηλαδή, στο διάστημα μετά τη δεύτερη παραίτηση αναφορικά με τη διάλυση της Βουλής για κυβερνητική αστάθεια. Επιπρόσθετα, η αδυναμία αυτή είναι δυνατό να προκύψει αμέσως μετά τις εκλογές, την περίοδο δηλαδή που βρίσκεται στην εξουσία η προεκλογική κυβέρνηση που τις διεξήγαγε ή κατά την υπόλοιπη βουλευτική περίοδο. Στο σημείο αυτό προκύπτει το θέμα της διάλυσης της Βουλής πριν τη συγκρότησή της σε σώμα. Η εν λόγω ειδική περίπτωση είναι εφικτή όταν μετά το εκλογικό αποτέλεσμα κανένα κόμμα δεν συγκεντρώσει την απαιτούμενη πλειοψηφία και αποβεί άκαρπη όλη η διερευνητική διαδικασία. Στη σύγχρονη συνταγματικοπολιτική πραγματικότητα η διάλυση της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, αποτελεί διάλυση για αντικειμενικό λόγο. Δεν οφείλεται στην πρωτοβουλία του πρόεδρου, αλλά στο εκλογικό αποτέλεσμα, οπότε δεν υπάρχει αντίθεση με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. 5 Ο αρχηγός του κράτους δεν μπορεί να παύσει την κυβέρνηση της εμπιστοσύνης της Βουλής και να διορίσει άλλη κυβέρνηση πρόθυμη να προσυπογράψει τη διάλυση, «Διάλυση της Βουλής», Ευ.Βενιζέλος. 15

16 Το ζήτημα αυτό ορίζεται στο άρθρο 37 παρ.3 εδ. γ το υ Συντάγματος σύμφωνα με το οποίο διαλύεται η Βουλή που δεν είναι σε θέση να αναδείξει κυβέρνηση και επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι δεν θα είχε νόημα η αναβολή της διάλυσης της Βουλής μέχρι τη συγκρότησή της σε σώμα. Κατά τα Συντάγματα άλλων κρατών όπως π.χ. κατά το Σύνταγμα της Αυστρίας και το θεμελιώδη Νόμο της Γερμανίας η Βουλή είναι συνεχής και η εκλογή της νέας Βουλής διεξάγεται πριν από τη λήξη βουλευτικής περιόδου. 6. Η Αρχή της δεδηλωμένης και η διάλυση της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης. α.τέλεια αρχή της δεδηλωμένης και αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης. Οι κοινοβουλευτικοί λόγοι διάλυσης της Βουλής δημιουργήθηκαν μέσα από τις κρίσεις του κοινοβουλευτικού συστήματος και εμφανίστηκαν πριν από την καθιέρωση της τέλειας αρχής της δεδηλωμένης. Ως νομικός λόγος διάλυσης η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης παρουσιάζεται μόνο μέσα στο πλαίσιο της τέλειας αρχής της δεδηλωμένης και αναφέρεται στην αδυναμία σχηματισμού τακτικής κυβέρνησης. Η κοινοβουλευτική αρχή ως εξάρτηση της κυβέρνησης από την εμπιστοσύνη της Βουλής προβάλλεται και επεκτείνεται και στη φάση του διορισμού της κυβέρνησης. Ο αρχηγός του κράτους δεσμεύεται πλέον κατά τη φάση του διορισμού της κυβέρνησης και υποχρεώνεται να διορίσει ως πρωθυπουργό τον αρχηγό της «δεδηλωμένης» κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, έτσι ώστε να τεκμαίρεται η εμπιστοσύνη της Βουλής προς το πρόσωπό του και προς την κυβέρνηση που θα σχηματιστεί. 6 6 Άρθρο 84 παρ. 1. H Kυβέρνηση οφείλει να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής. Mέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού, η Kυβέρνηση υποχρεούται να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Bουλής και μπορεί να τη ζητεί και οποτεδήποτε άλλοτε. H Bουλή, αν έχουν διακοπεί οι εργασίες της κατά το σχηματισμό της Kυβέρνησης, καλείται μέσα σε δεκαπέντε ημέρες να αποφανθεί για την πρόταση εμπιστοσύνης. 16

17 Πλήρης ή τέλεια ή απόλυτη αρχή της δεδηλωμένης είναι εκείνη κατά την οποία όταν πριν το διορισμό του υπουργικού συμβουλίου υπάρχει πλειοψηφία ικανή να σχηματίσει βιώσιμη κυβέρνηση, πρωθυπουργός και υπουργοί διορίζονται οι υποδεικνυόμενοι από την πλειοψηφία. Όταν δεν υπάρχει η απαραίτητη πλειοψηφία δεν είναι και πάλι δυνατός ο διορισμός κυβέρνησης μειοψηφίας και προκηρύσσονται εκλογές. 7 Πριν από την καθιέρωση της απόλυτης αρχής της δεδηλωμένης εφόσον δεν υπήρχε πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, υπήρχε η νομική δυνατότητα διορισμού κυβέρνησης μειοψηφίας όχι μόνο ως προεκλογικής αλλά και ως τακτικής κυβέρνησης που θα επιχειρούσε την απόκτηση ψήφου εμπιστοσύνης στο κοινοβούλιο χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήταν δυνατός ο σχηματισμός «βιώσιμης κυβέρνησης». Μετά την καθιέρωση της τέλειας αρχής της δεδηλωμένης με το Σύνταγμα του 1986 απαγορεύεται ο διορισμός κυβέρνησης μειοψηφίας. Εφόσον σε κάθε περίπτωση και με οποιοδήποτε μορφή σε ορισμένες περιπτώσεις δεν υπάρχει πλειοψηφία συνάγεται άμεσα (ex constitutione) ως λύση η διάλυση της Βουλής και η διεξαγωγή εκλογών. Έτσι, η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης απέκτησε υποχρεωτικό περιεχόμενο ως αυτοτελής νομικός λόγος διάλυσης. Συμπερασματικά σήμερα στο πλαίσιο της τέλειας αρχής τη δεδηλωμένης, σε αντίθεση με το που ήταν δυνατός ο σχηματισμός μη βιώσιμης κυβέρνησης η αναδεικνυόμενη κυβέρνηση πρέπει να είναι οπωσδήποτε κυβέρνηση πλειοψηφίας. β.έλλειψη δεδηλωμένης ως προϋπόθεση εφαρμογής της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης. Σύμφωνα με το Σύνταγμα η δεδηλωμένη αποτελεί προϋπόθεση του σχηματισμού κυβέρνησης ενώ η έλλειψή της συνιστά λόγο αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης και διάλυσης της Βουλής. Με άλλα λόγια αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης σημαίνει ακριβώς την έλλειψη δεδηλωμένης. Θα μπορούσαμε, δηλαδή, να κάνουμε λόγο για μία μορφή «ακυβερνησίας» με την ευρύτερη έννοια του όρου κατά την οποία η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης ως λόγος διάλυσης σημαίνει αδυναμία λειτουργίας του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. 7 Ο ορισμός αυτός διατυπώνεται από τον Α.Δημητρόπουλο στο βιβλίο του «Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου», σελ

18 Στην περίπτωση αυτή εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης δεν υπάρχει άλλη λύση εκτός από τη διάλυση και γι αυτό πρόκειται για υποχρεωτικό και όχι δυνητικό λόγο. Άρα, η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης εφαρμόζεται οποτεδήποτε εμφανιστεί, ως αποτέλεσμα κυβερνητικής κρίσης. γ.η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης ως εφαρμογή της αρχής της δεδηλωμένης. Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης ως λόγος διάλυσης της Βουλής αποτελεί εφαρμογή της απόλυτης αρχής της δεδηλωμένης. Ανήκει, δηλαδή, στο περιεχόμενό της και επομένως η έλλειψη δεδηλωμένης επιφέρει ως αποτέλεσμα τη διάλυση της Βουλής. Όπως ορίζει το Σύνταγμα με το άρθρο 37 παρ.2 εδ. α, 8 πρωθυπουργός ορίζεται ο αρχηγός της πλειοψηφίας. Αυτό σημαίνει ότι τακτική κυβέρνηση διορίζεται μόνο όταν υφίσταται πλειοψηφία ειδάλλως διαλύεται υποχρεωτικά η Βουλή όπως προκύπτει μετά την τέλεια αρχή της δεδηλωμένης και την απαγόρευση του διορισμού μειοψηφίας. δ.η θέση της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης μετά τη δεύτερη παραίτηση. Κάθε κοινοβουλευτική διάλυση πραγματοποιείται σε χρονικό διάστημα συντομότερο της τετραετίας είτε αμέσως μετά τη διεξαγωγή των εκλογών είτε στην υπόλοιπη βουλευτική περίοδο. Είναι γεγονός πως πριν και μετά την πρώτη παραίτηση εφαρμόζεται κατ αποκλειστικότητα η διάλυση για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, όπως συμβαίνει και πριν από τον σχηματισμό της πρώτης αμέσως μετά τις εκλογές κυβέρνησης και πριν τη συγκρότηση της Βουλής σε σώμα. Επίσης, η διάλυση της Βουλής λόγω αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης είναι δυνατό να εμφανιστεί και μετά τη δεύτερη ή ακόμα και τρίτη παραίτηση κατά τη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου δηλαδή κατά το σχηματισμό στης τρίτης κ.λ.π. κυβέρνησης. 8 Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της διάλυσης προκύπτει από το Άρθρο 37 παρ.3 εδ. γ. 18

19 Επομένως, σύμφωνα με το Σύνταγμα μετά την παραίτηση ή καταψήφιση της δεύτερης κυβέρνησης τίθεται θέμα διάλυσης για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης και από τη στιγμή που θα αποκλεισθεί αυτό το ενδεχόμενο διάλυσης τότε τίθεται το ζήτημα διάλυσης για κυβερνητική αστάθεια. Αν, δηλαδή, διακριβωθεί αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, η Βουλή θα διαλυθεί για τον λόγο αυτό. 7.ΤΟ ΑΡΘΡΟ 37 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης δεν προβλέπεται από το κυρίως άρθρο της διάλυσης της Βουλής, το άρθρο 41, αλλά από το άρθρο 37 παρ.3 εδ. γ και αποτελεί τη βαρύτερη περίπτωση αδυναμίας λειτουργίας του κοινοβουλευτικοί συστήματος. Κατά το άρθρο 37 του Συντάγματος ο βασιλιάς είχε το δικαίωμα να διαλύσει τη Βουλή, αλλά το περί γυαλίσεις διάταγμα, προϋπογεγραμμένο από το υπουργείο, πρέπει να διαλαμβάνει ταυτόχρονα και τη σύγκληση των εκλογέων εντός 45 ημερών και της Βουλής εντός 3 μηνών σύμφωνα με την παρατήρηση του Σγουρίτσα. Πριν από την αναθεώρηση σύμφωνα με το άρθρο 37 παρ.2 του Συντάγματος διοριζόταν πρωθυπουργός ο εκλεγείς στο βουλευτικό αξίωμα αρχηγός ή εκπρόσωπος του κόμματος που είχε συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Σε περίπτωση που το κόμμα δεν είχε αρχηγό ή εκπρόσωπο, πρωθυπουργός διοριζόταν ο αναδειχθείς ως αρχηγός από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. Ο αναθεωρητικός νομοθέτης κατήργησε την εξουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας να διορίζει, μετά την άκαρπη διερευνητική εντολή προς τον αρχηγό του σχετικώς πλειοψηφίσαντος κόμματος, ως Πρωθυπουργό, πρόσωπο της επιλογής του και μάλιστα, μη μέλος της Βουλής, αλλά και δεν θέσπισε εξουσία υπέρ της Βουλής να διορίζει αυτή και μη μέλη της στο αξίωμα του Πρωθυπουργού. Κατά το άρθρο 37 παρ. 1 ο διορισμός της Κυβέρνησης είναι στην κυριολεξία διορισμός του Πρωθυπουργός με πρόταση του οποίου διορίζονται στη συνέχεια οι υπουργοί και οι υφυπουργοί. Νέα κυβέρνηση συνεπώς, υπάρχει κάθε φορά που διορίζεται νέος πρωθυπουργός είτε μετά από γενικές βουλευτικές εκλογές είτε στο μέσον της βουλευτικής περιόδου, ακόμη και όταν ο συσχετισμός των κοινοβουλευτικών δυνάμεων παραμένει σταθερός. Μεγαλύτερη σημασία για τη διάλυση της Βουλής λόγω αδυναμίας σχηματισμού έχει η παρ.3 του άρθρου 37 του 19

20 Συντάγματος. Προβλέπεται ότι οι εκλογές διενεργούνται από την κυβέρνηση που έχει την εμπιστοσύνη της διαλυόμενης Βουλής, καθώς και ότι αν δεν συντρέχει τέτοια περίπτωση από κυβέρνηση από άλλα κόμματα της Βουλής που προβλέπει το άρθρο 37 παρ.3. Αν όμως ούτε αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει κατά το ίδιο άρθρο 37 παρ. 3, κυβέρνηση της ευρύτερης δυνατής αποδοχής με πρωθυπουργό έναν από τους Προέδρους των τριών Ανωτάτων Δικαστηρίων (Συμβούλιο Επικρατείας, Αρείου Πάγου ή Εκλεγκτικού Συνεδρίου ) και προχωρεί στη διάλυση της Βουλής. Το Σύνταγμα ορίζει, επίσης, ότι η Βουλή που εκλέχθηκε μετά από διάλυση της προηγούμενης δεν μπορεί να διαλυθεί πριν περάσει ένας χρόνος από την έναρξη των εργασιών της εκτός από περιπτώσεις του άρθρου 37 παρ.3 δηλαδή όταν υπάρχει αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης μετά από αλλεπάλληλες διερευνητικές εντολές. Το Σύνταγμα δεν περιέχει ρητή ρύθμιση ως προς το εάν οι αρχηγοί των κομμάτων είναι ή όχι διεκπεραιωτές των αποφάσεων των κομμάτων τους ερώτημα που τίθεται π.χ. σε περίπτωση εφαρμογής της παρ.3 εδ.γ του άρθρου 37 του Συντάγματος όταν έχει αποτύχει και η τελευταία διερευνητική εντολή οπότε οι αρχηγοί των κομμάτων καλούνται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού βιώσιμης κυβέρνησης. Σύμφωνα με το άρθρο 37 παρ. 3 εδ. γ εάν μετά την παρέλευση της διαδικασίας των διερευνητικών εντολών διαπιστωθεί και πάλι η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας επιδιώκει το σχηματισμό πολιτικής εκλογικής κυβέρνησης ή εάν αυτό καταστεί αδύνατο, διορίζει υπηρεσιακή εκλογική κυβέρνηση και διαλύει υποχρεωτικά τη Βουλή. Κατά τη λογική του άρθρου 37 του Συντάγματος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας οφείλει να καταβάλει προσπάθεια να δώσει στη Βουλή την ευκαιρία να στηρίξει, με ψήφο εμπιστοσύνης, κυβέρνηση. Η ψήφος εμπιστοσύνης είναι δυνατόν να δοθεί ακόμα και αν έχει ορκιστεί υπηρεσιακή κυβέρνηση, πριν όμως από την έκδοση του διατάγματος διάλυσης της Βουλής. Όσον αφορά την παρ.4 του άρθρου 37 στο Σύνταγμα του 1957 η οποία προέβλεπε τη δυνατότητα του Προέδρου της Δημοκρατίας να διορίσει πρωθυπουργό ο οποίος είναι οπωσδήποτε αρχηγός κόμματος και βουλευτής ή τουλάχιστον βουλευτής. Μπορούσε έτσι να κατασκευάσει κυβέρνηση αποφεύγοντας τη λύση της διάλυσης και της εκ νέου διεξαγωγής εκλογών προς ανάδειξη νέας Βουλής. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο άρθρο η 20

21 κοινοβουλευτική ομάδα καλείται να προτείνει το πρόσωπο που θα λάβει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ή την διερευνητική εντολή αν το κόμμα δεν έχει αρχηγό ή εκπρόσωπο ή εάν ο αρχηγός ή εκπρόσωπός του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής. Η διάλυση της Βουλής λόγω αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης περιλαμβάνεται και στο άρθρο 38 παρ.1 εδ. γ δηλαδή όταν παραιτηθεί η κυβέρνηση πλειοψηφίας. Τότε εφαρμόζεται η παρ.3 εδ. γ του άρθρου 37 και παραλείπονται οι διερευνητικές εντολές και η διαδικασία των παρ.2, 3, 4 του άρθρου 37. Στην περίπτωση όμως που παραιτείται η κυβέρνηση η οποία δεν περιέχει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, τότε εφαρμόζονται οι παράγραφοι 2, 3, 4 του άρθρου 37. Σε μια βουλευτική περίοδο όταν η κυβέρνηση που παραιτείται είναι η πρώτη, εφαρμόζεται η τακτική διαδικασία, ενώ όταν είναι η δεύτερη υπάρχει διακριτική ευχέρεια ως προς το αν θα εφαρμοσθεί η τακτική διαδικασία ή η συνοπτική δηλαδή η απευθείας διάλυση της Βουλής με το άρθρο 37 παρ. 3 εδ. γ του Συντάγματος. 8.ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΓΙΑ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ α.διάλυση της 12 ης Οκτωβρίου 1989 Κοινοβουλευτική διάλυση της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης κατά το άρθρο 37 έλαβε χώρα στις 12 Οκτωβρίου Η κυβέρνηση συνεργασίας Τζ. Τζαννετάκη που στηρίχθηκε κοινοβουλευτικά από τη Νέα Δημοκρατία και τον Συνασπισμό και η οποία προέκυψε μετά τις εκλογές στις 18 Ιουνίου μέσα από τη διερευνητική διαδικασία υπέβαλε την παραίτησή της στις 7 Οκτωβρίου Κατά το άρθρο 37 παρ.4 εδάφιο τελευταίο 9, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τον Αθ. Τσαλδάρη, Πρόεδρο της Βουλής για να πληροφορηθεί επίσημα σχετικά με την κοινοβουλευτική δύναμη των κομμάτων. 9 Άρθρο 37 παρ.4 H πρόταση για την ανάθεση εντολής γίνεται μέσα σε τρεις ημέρες από την ημέρα που ο Πρόεδρος της Bουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη δύναμη των κομμάτων στη Bουλή.η ανακοίνωση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής. 21

22 Έτσι, αρχίζει την ίδια μέρα η διερευνητική διαδικασία για να διαπιστωθεί αν υπάρχει δεδηλωμένη ή λόγος διάλυσης της Βουλής. Η πρώτη φάση της διερευνητικής διαδικασίας, η φάση των διερευνητικών εντολών απέβη άκαρπη, εφόσον ο Κ. Μητσοτάκης, αρχηγός του πρώτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος (Ν.Δ.), κατέθεσε αμέσως την διερευνητική εντολή που του ανατέθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Χ. Σαρτζετάκη ο Α. Παπανδρέου, αρχηγός του δεύτερου κόμματος (ΠΑΣΟΚ), κατέθεσε μετά από διήμερο την διερευνητική εντολή και τέλος ο Χ. Φλωράκης, αρχηγός του τρίτου κόμματος (Συνασπισμός), κατέθεσε την διερευνητική εντολή αμέσως μετά την ανάθεση από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η δεύτερη φάση της διερευνητικής διαδικασίας, η φάση της σύγκλησης των αρχηγών 10 ολοκληρώθηκε χωρίς αποτέλεσμα και διαπιστώθηκε η έλλειψη δεδηλωμένης και αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, μέσα στην ίδια μέρα μετά τη συνάντηση του Προέδρου της Δημοκρατίας με τους πολιτικούς αρχηγούς και στη συνέχεια την κοινή συνάντηση του Προέδρου της Δημοκρατίας με τους τρεις αρχηγούς (Κ. Μητσοτάκη, Α. Παπανδρέου, Χ. Φλωράκη). 11 Την επόμενη ημέρα, 11 Οκτωβρίου 1989, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Χ. Σαρτζετάκης αναθέτει στον Πρόεδρος του Αρείου Πάγου Ι. Γρίβα την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ύστερα από συνεννοήσεις με του πολιτικούς αρχηγούς. Στις 12 Οκτ η κυβέρνηση Τζαννετάκη απαλλάχθηκε από τα καθήκοντά της, δημοσιεύτηκε το διάταγμα διάλυσης της Βουλής, διορίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση και ορίστηκε ημερομηνία διεξαγωγής εκλογών η 5 η Νοεμβρίου Δεν προέκυψε όμως αυτοδύναμη πλειοψηφία και σχηματίστηκε οικουμενική τακτική κυβέρνηση Ξ. Ζολώτα στηριζόμενη κοινοβουλευτικά από την Ν.Δ., το ΠΑΣΟΚ και το Συνασπισμό της Αριστεράς. 10 Δεδομένου ότι το Σύνταγμα δεν ορίζει ειδικότερα τη σύγκληση των αρχηγών δεν ορίζει δηλαδή αν συνέρχονται σε συμβούλιο ή ξεχωριστά- η πρακτική που ακολουθήθηκε ήταν ορθότερη, διότι άλλωστε παρέχει περισσότερες ευκαιρίες, για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Επειδή το Σύνταγμα δεν ορίζει ακριβώς, γι αυτό χρησιμοποιείται στο παρόν και ο όρος «σύγκληση» και όχι συμβούλιο των αρχηγών. 11 Κ.Μητσοτάκη (9 π.μ. ), Α.Παπανδρέου (10 π.μ. ), ο οποίος κατέθεσε και υπόμνημα, και Χ.Φλωράκη (11 π.μ. ). 22

23 β.διάλυση της 19 ης Μαΐου 2012 Περίπτωση κοινοβουλευτικής διάλυσης της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης παρουσιάστηκε πρόσφατα. Στις 6 Μαΐου 2012 διεξήχθησαν εκλογές ύστερα από εισήγηση του πρωθυπουργού Λ. Παπαδήμου στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου στην οποία ανέφερε ότι θα ζητήσει συνάντηση με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια για να προταθεί η διάλυση της Βουλής, προκήρυξη εκλογών και σύγκλιση νέας Βουλής στις 17 Μαΐου. Στις εκλογές αυτές δεν προέκυψε αυτοδύναμη κυβέρνηση και ξεκίνησε η διερευνητική διαδικασία για να διαπιστωθεί η διατήρηση ή διάλυση της Βουλής. Οι διερευνητικές εντολές που αποτελούν την πρώτη φάση της διερευνητικής διαδικασίας δεν τελεσφόρησαν. Η πρώτη διερευνητική εντολή ανατέθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια στον αρχηγό του πρώτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος(ν.δ.) Α. Σαμαρά χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ομοίως και η δεύτερη που ανατέθηκε στον αρχηγό του δεύτερου κόμματος (ΣΥΡΙΖΑ) Α. Τσίπρα και η Τρίτη που ανατέθηκε στον Ε. Βενιζέλο αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος (ΠΑΣΟΚ). Έτσι, στη σύσκεψη των αρχηγών των κομμάτων που πραγματοποιήθηκε στις 15 Μαΐου 2012 επιβεβαιώθηκε η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Στη συνέχεια, απέτυχαν οι προσπάθειες σχηματισμού οικουμενικής κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Βουλής για τη διενέργεια εκλογών και ανατέθηκε στον Παναγιώτη Πικραμένο, Πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας, ο σχηματισμός υπηρεσιακής κυβέρνησης, κυβέρνησης ευρύτερης αποδοχής για να διενεργήσει εκλογές. Με αυτό τον τρόπο διαλύθηκε η Βουλή της ΙΔ Περιόδου Προεδρευόμενης Δημοκρατίας στις 19 Μαΐου 2012 με διάταγμα που δημοσιεύτηκε και προκηρύχθηκαν εκλογές στις 17 Ιουνίου 2012, υπό της υπηρεσιακής κυβέρνησης του Π. Πικραμένου και Προεδρίας του Κάρολου Παπούλια. 23

24 9.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το ισχύον Σύνταγμα προβλέπει το θεσμό της διάλυσης της Βουλής ως έναν τρόπο με τον οποίο το Κοινοβούλιο θα μπορέσει να αντιμετωπίσει την κυβερνητική κρίση στον συνταγματικοπολιτικό χώρο. Πραγματοποιείται μόνο στην περίπτωση που δεν είναι δυνατός ο σχηματισμός κυβέρνησης, ως εσχάτη δηλαδή λύση για να ξεπεραστεί το πρόβλημα. Η Βουλή διαλύθηκε, λόγω αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης, στην πάροδο του χρόνου δύο φορές, το 1989 και το Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης ανάχθηκε σε αυτοτελή λόγο διάλυσης από και με την καθιέρωση της τέλειας αρχής της δεδηλωμένης, της αρχής της απόλυτης πλειοψηφίας στη Βουλή, και εφαρμόζεται υποχρεωτικά από τη στιγμή που θα εμφανισθούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις. Η διάλυση της Βουλής είναι, μάλιστα, αναγκαία εφόσον η διερευνητική διαδικασία αποβεί άκαρπη, βάσει του άρθρου 37 του Συντάγματος. Έτσι, όσον αφορά την κοινοβουλευτική διάλυση, ο συντακτικός νομοθέτης θα πρέπει να στοχεύει στην ισχυροποίηση των συνταγματικών και των κοινοβουλευτικών θεσμών, για να υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες εμφάνισης διάλυσης της Βουλής για αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης προς χάριν της κοινωνικής γαλήνης. Πάντως προστατεύεται ο κοινοβουλευτισμός και κατοχυρώνεται η ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος. 10. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο όρος «διάλυση της Βουλής» χρησιμοποιείται για τον τερματισμό της θητείας των βουλευτών. Ανάλογα με το χρόνο λήξης της βουλευτικής περιόδου, η διάλυση της Βουλής διακρίνεται σε τακτική και έκτακτη. Ενα από τα είδη της έκτακτης διάλυσης είναι η κοινοβουλευτική διάλυση η οποία γίνεται είτε λόγω αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης είτε λόγω κυβερνητικής αστάθειας. Ειδικότερα, η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης επέρχεται όταν διαπιστώνεται έλλειψη δεδηλωμένης, αδυναμία συγκέντρωσης του απαιτούμενου αριθμού βουλευτών και συνεπάγεται την υποχρεωτική διάλυση της Βουλής. Προϋποθέσεις της εφαρμογής της είναι η παραίτηση της Κυβέρνησης, η διερευνητική διαδικασία και το στάδιο διάλυσης. Στο στάδιο διάλυσης διακριβώνεται η έλλειψη δεδομένων, 24

25 απαλλάσσεται η Κυβέρνηση από τα καθήκοντά της και αναδεικνύεται οικουμενική ή υπηρεσιακή προεκλογική κυβέρνηση, προσυπογράφεται και εκδίδεται το διάταγμα διάλυσης. Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης ως λόγος διάλυσης της Βουλής δεν περιορίζεται χρονικά. Τέτοια διάλυση της Βουλής παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 1989 και το Μάιο του SUMMARY The term ''dissolution of parliament'' is used to describe the termination of the service of deputies. Depending on the expiry time of the congressional period, the dissolution of parliament is discerned into ordinary and contigent. Οne kind of the contigent dissolution is the parliamentary dissolution which takes place due to the impossibility of forming a government or due to the government instability. In particular, the impossibility of forming a government occurs when the lack of ''stated'' is noted, which means weakness of gathering the required number of deputies and it implies the mandatory dissolution of parliament. Preconditions of this application is the resignation of the government, the investigative process and the dissolution stage. In the dissolution stage, the lack of data is ascertain, the government is dismissed from its duties and universal or official government election emerges, the dissolution decree is signed and issued. The impossibility to form government as the cause of the dissolution of parliament is not time-restricted. Such a dissolution of parliament was presented in October 1989 and in May

26 11. ΛΗΜΜΑΤΑ Διάλυση της Βουλής (Τακτική / έκτακτη) The dissolution of the Parliament. Δημοψηφισματική Διάλυση Dissolution of referendum Προεδρική Διάλυση Presidential Dissolution Κοινοβουλευτική Διάλυση Parliamentary dissolution Αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης Αρχή δεδηλωμένης (Τέλεια / ατελής) Πρόεδρος της Δημοκρατίας President of Democracy Συντακτικός Νομοθέτης Σύνταγμα Constitution Πλειοψηφία Majority Προσυπογραφή counter signature Προεδρικό Διάταγμα Οικουμενική Υπηρεσιακή Προεκλογική Κυβέρνηση Υποχρεωτική διάλυση Obligatory dissolution. 12. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Α.Δημητρόπουλος, «Η διάλυση της Βουλής», Εκδόσεις Aντ.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, ) Α.Δημητρόπουλος, «Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου», Εκδόσεις Aντ.Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, ) Χ.Σγουρίτσας, «Συνταγματικόν Δίκαιον Α» 4) Ν.Ρώτης, «Η διάλυση της Βουλής. Παραμορφώσεις του θεσμού στην Ελλάδα», Εκδόσεις Aντ.Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή, ) Κ.Μαυριάς, «Ζητήματα λειτουργίας του πολιτεύματος», Εκδόσεις Aντ.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, ) Π.Γεωργόπουλος, «Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο», Εκδόσεις Σάκκουλα,

27 7) Αρ.Μάνεσης, «Η Συνταγματική αναθεώρηση του 1986.Μια κριτική αποτίμηση της νομικοπολιτικής της σημασίας»,1989 8) Δ.Τσάτσος, «Συνταγματικό Δίκαιο. Οργάνωση και Λειτουργία της Πολιτείας», Εκδόσεις Σάκκουλα, ) Α.Ράικος, «Συνταγματικό Δίκαιο, Εισαγωγή Οργανωτικό μέρος», Εκδόσεις Σάκκουλα, ) Ευ.Βενιζέλος, «Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου», ) Ν.Σαρίπολος, «Συνταγματικό Δίκαιο», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 12) Ν.Καλτσόγια-Τουρναβίτη, «Το Σύνταγμα του 1975/1986», Εκδόσεις Σάκκουλα, ) Ευ.Βενιζέλος, «Η διάλυση της Βουλής από το Σύνταγμα του Αναθεώρηση 1986, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,

28 13.ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ :ΕΠΙΣΥΝΑΨΗ ΤΩΝ ΠΡΟΕΔΡΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΛΥΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Αθήνα 12 Οκτωβρίου 1989 Τεύχος Πρώτο Αριθμός Φύλλου 234 Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθμόν 557 Διάλυση της Βουλής, Ορισμός Ημέρας Εκλογής Βουλευτών και Σύγκληση της Βουλής. 28

29 ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Αθήνα 19 Μαΐου 2012 Τεύχος Πρώτο Αριθμός Φύλλου 125 Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθμόν 72 Διάλυση της Βουλής, προκήρυξη εκλογής Βουλευτών και σύγκληση της νέας Βουλής. Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Έχοντας υπόψη: 1. Τις διατάξεις των άρθρων 35 παρ. 2 περίπτ. γ και 37 παρ. 3 εδάφ. τρίτο του Συντάγματος. 2. Το γεγονός ότι: α) οι διερευνητικές εντολές που δόθηκαν στους αρχηγούς των πρώτου, δεύτερου και τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κομμάτων δεν τελεσφόρησαν, β) κατά τη σύσκεψη των αρχηγών των κομμάτων στις 15 Μαΐου 2012 επιβεβαιώθηκε η αδυναμία σχηματισμού Κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής, γ) απέτυχαν οι προσπάθειες σχηματισμού Κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Βουλής για τη διενέργεια εκλογών και δ) αναθέσαμε στον Παναγιώτη Πικραμμένο, Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, το σχηματισμό Κυβέρνησης ευρύτερης αποδοχής για να διενεργήσει εκλογές, αποφασίζουμε: Διαλύουμε τη Βουλή της ΙΔ Περιόδου Προεδρευόμενης Δημοκρατίας, καλούμε τους εκλογείς για την εκλογή Βουλευτών στις 17 Ιουνίου 2012, ημέρα Κυριακή, και συγκαλούμε τη Βουλή που θα προκύψει από τις εκλογές στις 28 Ιουνίου 2012, ημέρα Πέμπτη και ώρα Στον Υπουργό Εσωτερικών αναθέτουμε τη δημοσίευση και εκτέλεση του παρόντος διατάγματος. Αθήνα, 19 Μαΐου 2012 Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΡΟΛΟΣ ΓΡ. ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ Ο ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΟΘ. ΠΙΚΡΑΜΜΕΝΟΣ 29