Θέμα : Οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στους ενήλικες και στα παιδιά Άντρια Σύκα Πτυχιούχος Νοσηλεύτρια Απόφοιτη Τεχνολογικού Πανεπιστημίου

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Θέμα : Οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στους ενήλικες και στα παιδιά Άντρια Σύκα Πτυχιούχος Νοσηλεύτρια Απόφοιτη Τεχνολογικού Πανεπιστημίου"

Transcript

1 Θέμα : Οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στους ενήλικες και στα παιδιά Άντρια Σύκα Πτυχιούχος Νοσηλεύτρια Απόφοιτη Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια του Health Management του Frederick University \

2 1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη συγκεκριμένη εργασία έγινε αναφορά κατά πόσο κάποιοι συγκεκριμένοι ατμοσφαιρικοί ρύποι, όπως το μονοξείδιο του άνθρακα, το όζον, το μονοξείδιο του αζώτου, το διοξείδιο του αζώτου, τα αιωρούμενα σωματίδια και το διοξείδιο του θείου έχουν άμεση σχέση με εισαγωγές ατόμων με οξύ στεφανιαίο σύνδρομο αλλά και αναπνευστικά προβλήματα, τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά. Το μονοξείδιο του άνθρακα εμφανίζει συσχέτιση με τον αριθμό των εισαγωγών, η οποία γίνεται σημαντικά πιο μεγάλη τη στιγμή που εντοπίζεται χαμηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος γεγονός που κάτα ένα μέρος ερμηνεύεται η παρουσία του ρύπου τις χειμερινές περιόδους. Το όζον επιδρά στο γυναικείο φύλο και σε αντίθεση με το μονοξείδιο του άνθρακα επηρεάζει κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Παράλληλα, το μονοξείδιο του αζώτου ευθύνεται για τις λιγότερες εισαγωγές ατόμων στα νοσοκομεία, καθώς το διοξείδιο του θείου έχει αυξημένη συσχέτιση με τις εισαγωγές. Τα αιωρούμενα σωματίδια έχουν αρκετές επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία, χωρίς όμως τα αποτελέσματα τους να επηρεάζονται από τις κλιματικές αλλαγές. Ενώ το διοξείδιο του θείου εντοπίζεται ως χειμερινός ρύπος, ως προς τις συγκεντρώσεις του, ενώ ως προς τις επιδράσεις του εντοπίζεται μια στατιστικά σημαντική συσχέτιση με τις χαμηλότερες θερμοκρασίες περιβάλλοντος. 2. 1

3 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τις δύο τελευταίες δεκαετίες εντοπίζεται μέσα από επιδημιολογικές και κλινικές μελέτες τα αρνητικά αποτελέσματα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία του ανθρώπου και ιδιαίτερα σε ασθένειες του αναπνευστικού και του καρδιαγγειακού συστήματος. Περισσότερο την ευθύνη την έχουν οι πρωτογενείς ρύποι του μονοξειδίου του άνθρακα, των οξειδίων του αζώτου, του διοξειδίου του θείου και των αιωρούμενων σωματιδίων, καθώς και οι δευτερογενείς ρύποι του διοξειδίου αζώτου και του όζοντος. Η εμφάνιση υψηλών επιπέδων συγκέντρωσης ατμοσφαιρικών ρυπών έχουν άμεση σχέση με αυξανόμενες εισαγωγές σε νοσοκομεία και αύξηση της θνησιμότητα σε ανθρώπους με ή χωρίς προδιάθεση εμφάνισης καρδιαγγειακών ή αναπνευστικών παθήσεων (Α.Η.Α, 2004). Διάφορα επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης έχουν δείξει ότι υψηλά επίπεδα ρυπών σε συνδυασμό με αντίξοες καιρικές συνθήκες έχουν προκαλέσει των πρόωρο θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Σύμφωνα με το Γεντακάκη (2003), αναφέρει πως μελέτες επιδράσεων των ατμοσφαιρικών ρυπών, ακόμη και σε υποτιθέμενα ακίνδυνα επίπεδα συγκεντρώσεων τους, έχουν δείξει ότι μια μικρή αύξηση της μέσης ημερήσιας τιμής τους μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της θνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα. Παράλληλα, υπάρχουν ξεκάθαρες ενδείξεις που συνδέουν υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης ρυπών με θανάτους και εισαγωγές σε νοσοκομεία από καρδιαγγειακά νοσήματα όπως στηθάγχη, οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου και αρρυθμία ( Routledge et al., 2003). Σκοπός Ο σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι η παρουσίαση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία των παιδιών και των ενηλίκων αλλά και η καταγραφή κάποιων μέτρων για πρόληψη από την αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Υλικό Μέθοδος Πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση. Η αναζήτηση της βιβλιογραφίας έγινε από τις βάσεις δεδομένων (Medlook, pubmed) καθώς και από βιβλία σχετικά με το θέμα. Για την αναζήτηση χρησιμοποιήθηκαν ως λέξεις κλειδιά (ατμοσφαιρική ρύπανση και υγεία, καρκίνος και ατμοσφαιρική ρύπανση, ατμοσφαιρική ρύπανση και παιδιά - ενήλικες), με όλους τους δυνατούς συνδυασμού 2

4 3. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Σύμφωνα με την Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. (2006), ορίζει την ατμοσφαιρική ρύπανση ως τη παρουσία ουσιών σε αυξημένη διάρκεια στην ατμόσφαιρα, που έχουν σαν αποτέλεσμα να δημιουργήσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων, στους ζωντανούς οργανισμούς και στα οικοσυστήματα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση όταν φτάσει σε υψηλά επίπεδα έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ανεπιθύμητων συνθηκών διαβίωσης, όπως για παράδειγμα το <<νέφος>>. 4. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΙ ΡΥΠΟΙ Σύμφωνα με το Χαίνη (2007), ορίζει τους ατμοσφαιρικούς ρύπους κάθε ουσία η οποία μπορεί να έχει ως δράση βλαπτική στον ανθρώπινο οργανισμό ή ακόμα και να προκαλέσει το θάνατο. Αυτοί οι ατμοσφαιρική ρύποι χωρίζονται σε 3 κατηγορίες 1. Πρωτογενείς ρύποι 2. Δευτερογενείς ρύποι 3. Αιωρούμενα σωματίδια 4. Μέταλλα ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΡΥΠΟΙ Είναι οι ρύποι οι οποίοι δημιουργούνται από τις ανθρωπογενείς πηγές ρύπανσης. Όπως είναι η βιομηχανία, τα αυτοκίνητα (πετρέλαιο βενζίνη), η θέρμανση. Οι πιο σημαντικοί πρωτογενείς ρύποι είναι το μονοξείδιο του άνθρακα, το διοξείδιο του θείου, οι υδρογονάνθρακες και τα σωματίδια. Οι πιο πάνω ρύποι καθώς και το όζον λαμβάνονται υπόψη και παρακολουθούνται συνεχώς από την κυβέρνηση της Κύπρου και αναφέρονται και ως << συμβατικοί ρύποι >> (Χαίνη, 2007). ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΡΥΠΟΙ Παράλληλα, ο Χαίνης (2007), αναφέρει πως μετά από επεξεργασία διάφορων χημικών αντιδράσεων οι πρωτογενείς ρύποι παράγουν τους δευτερογενείς ρύπους. Οι οποίοι είναι το διοξείδιο του αζώτου και το όζον. 3

5 5. Επίδραση των ατμοσφαιρικών ρύπων στο καρδιαγγειακό σύστημα του ανθρώπου 6.1 Επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης Το αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου επικοινωνεί εντατικά με το περιβάλλον, καθώς κάθε λεπτό μπαίνουν στους πνεύμονες 100 λίτρα αέρα. Εαν λάβουμε υπόψη τους αέριους ρυπαντές και τα μικροσωματίδια που περιέχονται στην ποσότητα αυτή, μπορούμε να φανταστούμε το λειτουργικό φόρτο του αναπνευστικού και του καρδιαγγειακού συστήματος κατά την προσπάθεια του να προστατευτεί από τους ρύπους. Όταν μειώνεται η συγκέντρωση του οξυγόνου στο αίμα αυξάνεται ταυτόχρονα ο όγκος του εισπνεόμενου αέρα με αποτέλεσμα την αύξηση του ρυθμού αναπνοής και του κτύπου της καρδιάς. Παράλληλα, ο κάθε ρύπος αναλόγως της συγκέντρωσης και των χαρακτηριστικών του, έχει διαφορετική δράση μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό με αρνητικές συνέπειες για αυτόν ( Κωτσοβίνου, 1992). Η αύξηση των καρδιαγγειακών νοσημάτων είναι αποτέλεσμα μιας χρόνιας και συνδυασμένης αλληλεπίδρασης κληρονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Παρόλο που οι γενετικοί παράγοντες ( που σχετίζονται με την ηλικία, το φύλο, το οικογενειακό ιστορικό, το ύψος), οι μεγάλες μεταβολές στη συχνότητα εμφάνισης της νόσου τον προηγούμενο αιώνα ενοχοποιούν εξίσου και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι παράγοντες που δεν σχετίζονται με την κληρονομικότητα, όπως η δίαιτα, το κάπνισμα, η άσκηση και το αλκοόλ επηρεάζουν και αυτοί σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακού επεισοδίου. Παράλληλα, εντοπίζεται ότι η μετανάστευση πληθυσμών, με ίδια γενετικά χαρακτηριστικά, σε νέα περιβάλλοντα μεταβάλει σημαντικά το κίνδυνο εμφάνισης της νόσου, κάτι που υπονοεί ότι παράγοντες, όπως η γήρανση δεν είναι μοναδικοί συνένοχοι προς αυτή την κατεύθυνση. Άλλοι παράγοντες που συντελούν στην αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων είναι η αύξηση του αριθμού λιποπρωτεινών χοληστερόλης χαμηλής πυκνότητας, η υπέρταση, ο διαβήτης, η παχυσαρκία, η μείωση των λιποπρωτεινών υψηλής πυκνότητας, το ινωδογόνο, η ομοκυστείνη, η αριστερή κοιλιακή υπετροφία, οι οποίοι προέρχονται από συνδυασμούς κληρονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων (Bhatnagar, 2004). Σύμφωνα με το Α.Η.Α. (2004), εντοπίζονται κάποιοι βιολογικοί μηχανισμοί, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τη σύνδεση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με παθήσεις της καρδιάς, όπως 4

6 εμφάνιση κρουσμάτων στεφανιαίων συνδρόμων. Αυτοί συμβάλλουν είτε άμεσα στο καρδιαγγειακό σύστημα μέσα από την κυκλοφορία τους στο αίμα, είτε έμμεσα ως αποτέλεσμα μιας συστηματικής οξειδωτικής πίεσης στον πνεύμονα και των ερεθιστικών αντιδράσεων της. Οι μηχανισμοί αυτοί βοηθούν άμεσα την εμφάνιση δυσμενών καταστάσεων στο καρδιαγγειακό σύστημα του ανθρώπου, αφού δημιουργούν μεταβολή στο ιξώδες του αίματος, τάση για αρρυθμία, οξεία συστολή των αγγείων των αρτηριών, συστηματικούς οξειδωτικούς ερεθισμούς, προώθηση αρτηριοσκλήρυνσης και ρήξης καρδιαγγειακής πλάκας, με πιθανή συνέπεια την πρόκληση οξέος στεφανιαίου συνδρόμου (Α.Η.Α., 2004). Οι άμεσες επιδράσεις μπορούν να εμφανιστούν ακόμα και μετά από μερικά λεπτά έως και λίγες ώρες από την έκθεση του πληθυσμού σε ρύπους που μπορούν και διαπερνούν τον πνευμονικό επιθηλιακό ιστό, με αποτέλεσμα να εισέρχονται απευθείας στο κυκλοφορικό σύστημα του οργανισμού. Τέτοιοι ρύποι είναι οι αέριοι και τα πολύ λεπτά στερεά σωματίδια. Η δράση τους συνεχίζεται και στο νευρικό σύστημα των πνευμόνων όπου προκαλούν δευτερογενείς αντιδράσεις, όπως ερεθισμούς και οξειδωτικό στρες, με αποδέκτες τους ίδιους τους πνεύμονες. Στη συνέχεια μια κατάσταση τοπικού και συστηματικού ερεθισμού των πνευμόνων οδηγεί σε ρήξη της καρδιαγγειακής πλάκας και τη θρόμβωση. Μια πιο άμεση επίπτωση της εισροής των ρύπων στο κυκλοφορικό σύστημα είναι η αλλοίωση της σύστασης του αίματος, που κάτω από κατάλληλες συνθήκες οδηγεί και αυτό σε αστάθεια και ρήξη της αθηρωματικής πλάκας και στη συνέχεια σε θρόμβωση. Μια άλλη άμεση συνέπεια της εισροής των ρύπων στο κυκλοφορικό σύστημα είναι αυτή της αλλοίωσης του αυτόνομου τόνου της καρδιάς με αποτέλεσμα την έναρξη καρδιαγγειακής αρρυθμίας. Μέσω αυτών των άμεσων επιδράσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο καρδιαγγειακό σύστημα του ανθρώπου εξηγείται η εμφάνιση φαινομένων, όπως οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου ή στηθάγχη, σε μικρό χρονικό διάστημα ( Α.Η.Α., 2004). Οι έμμεσες επιδράσεις, οι οποίες πρόκειται να εμφανιστούν από μερικές ώρες μέχρι και μερικές μέρες, εμφανίζονται από αέριους ρύπους και αιωρούμενα σωματίδια μεγαλύτερου μεγέθους, τα οποία κατά την εισπνοή τους φτάνουν και επικάθονται μέχρι τον κυψελιδικό ιστό των πνευμόνων, χωρίς να τον ξεπερνούν, προκαλώντας συστηματικό ερεθισμό σε αυτόν. Στην συνέχεια επέρχεται η δραστηριοποίηση αιμοστατικών καταστάσεων, ενδοθηλιακών δυσλειτουργιών και η εξασθένηση της καρδιαγγειακής λειτουργίας. Έτσι προωθείται η αρτηριοσκλήρυνση και επιταχύνεται η ρήξη της 5

7 καρδιαγγειακής πλάκας. Στο τέλος εμφανίζεται η θρόμβωση και το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, εάν δεν έχουν συμβεί σε κάποιο προηγούμενο στάδιο (Α.Η.Α.,2004). Το πιο κάτω διάγραμμα παρουσιάζει τις βασικότερες επιδράσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο καρδιαγγειακό σύστημα του ανθρώπου με τις συνέπειες τους, όπως και τις αλληληλοσυνδέσεις τους (Routledge et al., 2003). Αιωρούμενα σωματίδια: PM10, PM2.5, UFP (ανθρωπογενείς φυσικής προέλευσης) Αέριοι Ρύποι CO,NO, SO2,NO2, O3 (ανθρωπογενείς φυσικής προέλευσης) ΠΝΕΥΜΟΝΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΕΘΙΣΜΟΣ ΑΥΤΟΝΟΜΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΡΔΙΑΣ Τοπικός ερεθισμός, Ενδοθηλιακή δυσλειτουργία συμπαθητική δραστη/τητα Οξειδωτικό στρες Δραστηριοποίηση λευκοκυττάρων βαγονικός έλεγχος καρδιάς Οξειδωτικό στρες αυτοματοποιημένη αγωγή ΣΥΚΩΤΙ αναπόλωσης Σύνθεση ινωδογόνου + άλλων παραγόντων Αρτηριοσκλήρυνση ταχυκαρδία, Πηξίματος του αίματος αστάθεια - ρήξη πλάκας Αρρυθμίες μυοκαρδιακή Όπως CRP ισχαιμία Επίδραση στο ιξώδες του Αίματος. Θρόμβωση Οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου ασταθή στηθάγχη, Οξύ στεφανιαίο σύνδρομο, Θάνατος 6

8 Διάγραμμα 6.1 : Επιδράσεις των ατμοσφαιρικών ρυπών στο καρδιαγγειακό σύστημα του ανθρώπου ΠΗΓΗ: Routledge et al., Συστηματικός ερεθισμός Η συνεχής οξειδωτική πίεση και ο ερεθισμός του πνεύμονα από τους εισπνεόμενους ρύπους μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση συστηματικού ερεθισμού, η οποία σχετίζεται με την εμφάνιση καρδιαγγειακών επεισοδίων. Η απόδειξη ότι ο συστηματικός ερεθισμός είναι αναπόσπαστο συστατικό της αρτηριοσκλήρυνσης έρχεται από το γεγονός ότι η αντίδραση του οργανισμού, κατά την έκθεση του σε ατμοσφαιρικούς ρύπους, θα επιφέρει σταδιακά την επιτάχυνση της διέγερσης της μέχρι την τελική ρήξη της καρδιαγγειακής πλάκας. Ο συστηματικός ερεθισμός προέρχεται από την ενεργοποίηση ειδικών παραγόντων αντιγραφής γονιδίων στα πνευμονικά κύτταρα, όπως οι κυτοκίνες και οι χημοκίνες, ως αντίδραση της επικάθισης σωματιδιακών ρύπων στην επιφάνεια τους και της διεργασίας φαγοκύτωσης τους. Οι κυτοσίνες είναι οι βασικοί ρυθμιστές του τοπικού ερεθισμού στον πνεύμονα, της διέγερσης του νωτιαίου μυελού, της απελευθέρωσης λευκοκυττάρων και αιμοπεταλίων στο αίμα, την απελευθέρωση πρωτεινών το συκώτι όπως και άλλων συντελεστών που προκαλούν αύξηση του ιξώδες του αίματος (Suwa et al., 2002). 6.3 Παραγωγή CRP Οι κυψελιδικοί μακροφάγοι, ως αντίδραση στην επίδραση των ρύπων, παράγουν οξειδωτικές κυτοκίνες, όπως το νεκρωτικό παράγοντα άλφα, την ιντερλευκίνη 1 και το διεγερτικό παράγοντα γρανυλοκυτίνη. Όταν τα κύτταρα των βρογχικών επιθηλίων εκτείθονται σε σωματιδιακούς ρύπους απελευθερώνουν οξειδωτικές κυτοκίνες, όπως την ιντερλευκίνη-8 και τον παράγοντα άλφα (Suwa et al., 2002). Αυξημένες συγκεντρώσεις ιντερλευκίνης -1 και γρανυλοκυτίνης εμφανίζονται στον ανδρικό πληθυσμό μετά από την έκθεση του σε πυρκαγιές. Οι κυτοκίνες είναι άμεσα υπεύθυνες για τη παραγωγή της C- αντιδρώσας πρωτείνης και της ουσίας ινωδογόνου στο συκώτι, οι οποίοι αποτελούν δείκτες έκθεσης σε ρύπους, τραυματισμού και ερεθισμού, όπως και προπομποί εμφάνισης καρδιαγγειακών επεισοδίων. Η CRP έχει συσχετισθεί με την εξασθένηση της ενδοθηλιακής ελαστικότητας σε ασθενείες που πάσχουν από στεφανιαία νόσο ( Α.Η.Α., 2004). 7

9 Η παραγωγή της CRP ενοχοποιείται για την εμπλοκή της στη γρήγορη ανάπτυξη της αρτηριοσκλήρυνσης μέσω μηχανισμών ενίσχυσης του σχηματισμού αφρωδών κυττάρων, διέγερσης προθρομβωτικών παραγόντων στους ιστούς, φαινομένων συγκόλλησης μορίων και προσκόλλησης μονοκύτταρψν οργανισμών στο αρτηριακό τοίχωμα ( Salvi et al., 1999). 6.4 Παραγωγή PMNs Η παρουσία σωματιδιακών ρύπων και όζοντος στους κυψελοειδείς μακροφάγους είναι πιθανόν να οδηγεί σε ερεθιστικές αντιδράσεις των πνευμόνων. Μέσα από έρευνες έχει αποδειχθεί ότι μιας ώρα έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις εκπομπών, προερχόμενες από την καύση πετρελαίου, μπορεί να οδηγήσει σε μεταβολές της λειτουργίας των πνευμόνων με συνέπεια τη διέγερση του νωτιαίου μυελού των οστών και την παραγωγή κυτοκίνων. Αυτές είναι άμεσα υπεύθυνες για την απελευθέρωση ασχημάτιστων πολυμορφοπυρηνικών λευκοκυττάρων, Τ και Β λεμφοκυττάρων στο αίμα, όπως και άλλων ερεθιστικών παραγόντων ( Routledge et al., 2003). 6.5 Αρτηριακή αγγειοσυστολή ενδοθηλιακή δυσλειτουργία Έχει βρεθεί ότι υψηλές συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων αυξάνουν την αρτηριακή πίεση του αίματος σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις, όπως και σε ασθενείες που πάσχουν από διάφορες παθήσεις του πνεύμονα ( Α.Η.Α., 2004). Επίσης σε πειραματικές μελέτες σε σκύλους που εκτέθηκαν σε σωματιδιακούς ρύπους, ανιχνεύτηκαν υψηλές τιμές συμπίεσης της κατάστασης ST (Bhatnagar, 2004). Η εισπνοή για δύο μόνο ώρες ατμοσφαιρικών ρύπων σε μεγάλα αστικά κέντρα, κυρίως υψηλών συγκεντρώσεων αιωρούμενων σωματιδίων και όζοντος, μπορεί να προκαλέσει αρτηριακες αγγειοσυστολές ακόμη και σε υγιείες πληθυσμούς. Παράλληλα, διαπιστώθηκε ότι οι μικρές πνευμονικές αρτηρίες των αρουραίων υπόκεινται σε συστολή μετά από μια, μικρής χρονικής διάρκειας, έκθεση σε σωματιδιακούς ρύπους. Ο οξύς συστηματικός ερεθισμός και η οξειδωτική πίεση είναι οι πιο πιθανές αιτίες πρόκλησης της ενδοθηλιακής δυσλειτουργίας, η οποία μπορεί και να μεταβεί σε αγγειοσυστολή. Αξίζει να σημειωθεί ότι έχει βρεθεί σε αγγεία ασθενών, όπου εκτέθηκαν σε υψηλές συγκεντρώσεις εκπομπών καύσης πετρελαίου, υψηλός βαθμός ενδοθηλιακής αρτηριακής χαλάρωσης (Α.Η.Α. 2004). 8

10 6.6 Αρτηριοσκλήρυνση ρήξη καρδιαγγειακής πλάκας θρόμβωση Έχει παρατηρηθεί ότι η έκθεση στους αέριους ρύπους, εξαιτίας της πρόκλησης συστηματικής οξείδωσης στους πνεύμονες, συντελεί στο σχηματισμό αρτηριοσκλήρυνσης πολύ πιο αργά από ότι συντελεί στην υποκίνηση φαινομένων αστάθειας και ρήξης της καρδιαγγειακής πλάκας, με άμεση συνέπεια τη θρόμβωση και την πρόκληση οξέος στεφανιαίου συνδρόμου. Εργαστηριακές έρευνες, που έχουν γίνει σε αυτή την κατεύθυνση, με υπερλιπιδιμικά κουνέλια να εκτείθονται σε υψηλές συγκεντρώσεις σωματιδιακών ρύπων έδειξαν ότι η διαδικασία της αρτηριοσκλήρυνσης της στεφανιαίας αρτηρίας ξεκίνησε ύστερα από 4 εβδομάδες. Επίσης, ο βαθμός του σχηματισμού πλάκας συσχετίστηκε με τον αριθμό των κυψελιδικών μακροφάγων, τα οποία συμμετείχαν στη φαγοκύτωση των ρύπων. Οι παραπάνω παράγοντες θεωρούνται υπεύθυνοι για την πρόκληση σοβαρών παθήσεων της καρδιάς και είναι σοβαρότεροι από άλλους, όπως της ηλικίας, της υπέρτασης, της υπερλιπιδεμίας και του διαβήτη ( Suwa et al., 2002). Οξέα επεισόδια αρτηριακής αγγειοσυστολής, με πιθανές ενδοθηλιακές δυσλειτουργίες, είναι ικανά να υποκινήσουν οξέα στεφανιαία σύνδρομα είτε εξαιτίας της πρόκλησης αστάθειας της καρδιαγγειακής πλάκας είτε εξαιτίας της μείωσης της λειτουργίας του μυοκαρδίου ασθενών με προδιάθεση αρτηριοσκλήρυνσης (Α.Η.Α., 2004). Οι άμεσες επιδράσεις προέρχονται από αέριους και μικρού μεγέθους σωματιδιακούς ρύπους που καταφέρνουν να διαπερνούν τον πνευμονικό επιθηλιακό ιστό με αποτέλεσμα να εισέρχονται απευθείας στο κυκλοφορικό σύστημα μέσω του αίματος. Ο ερεθισμός των κυψελοειδών του πνεύμονα προυποθέτει την αύξηση της παρουσίας κυτταρικών και βιοχημικών δεικτών ερεθισμού στη σύσταση του αίματος, η οποία και μεταβάλλεται σημαντικά, ενώ το συκώτι αυξάνει την παραγωγή ινωδογόνου ( ενός βασικού παράγοντα ρύθμισης του ιξώδους). Η παρουσία της ουσίας αυτής σε τέτοιου είδους ασθένειες είναι καταλυτική, με αποτέλεσμα τα ανιχνεύσιμα επίπεδα της συγκέντρωσης της, μαζί με την ηλικία του ασθενή, να είναι οι σημαντικότεροι δείκτες της σοβαρότητας της κατάστασης. Η μεταβολή του ιξώδους του αίματος, ως άμεση επίπτωση της επίδρασης των ρύπων, οδηγεί στη στένωση των αγγείων των στεφαναίων αρτηριών, με τελικό αποτέλεσμα την πρόκληση θρόμβωσης και οξέος εμφράγματος (Junker et al., 1998). 9

11 Υψηλά επίπεδα ινωδογόνου επηρεάζουν τη μεταφορά του οξυγόνου στο ισχαιμικό μυοκάρδιο. Κατά την κυκλοφορία του αίματος ο κίνδυνος συνάθροισης ανεπιθύμητων κυττάρων και αιμοπεταλίων αυξάνεται σημαντικά και προμηνύει την εμφάνιση οξέων καρδιαγγειακών επεισοδίων και εγκεφαλικών. Η αύξηση του ιξώδες του αίματος, μέσω αύξησης της παραγωγής της συγκεκριμένης ουσίας, έχει συσχετιστεί με την άμεση εμφάνιση οξέων καρδιαγγειακών επεισοδίων. Επίσης, συνοδεύεται από την αύξηση της συγκέντρωσης συγκεκριμένων ατμοσφαιρικών ρύπων, όπως τα αιωρούμενα σωματίδια και το διοξείδιο του θείου, στην ατμόσφαιρα. Η συσσώρευση αιμοπεταλίων στην κυκλοφορία του αίαμτος, η οποία ευθύνεται για οξέα περιστατικά θρομβωσης, έχει συσχετιστεί με αυξημένα επίπεδα ρύπων προερχόμενα κυρίως από εστίες καύσης κινητήρων πετρελαίου ( Α.Η.Α., 2004). 6.7 Αυτόματος καρδιακός έλεγχος Έχει παρατηρηθεί ότι η αύξηση του αριθμού των σφυγμών στον ανθρώπινο οργανισμό σχετίζεται θετικά με διάφορα επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τον Ιανουάριο του 1985, σε ένα σοβαρό επεισόδιο ρύπανσης σε περιοχή της κεντρικής ευρώπης, παρατηρήθηκε ότι ο ρυθμός της καρδιάς, σε πάνω από 3000 περίπου περιπτώσεις ανθρώπων, είχε θετική συσχέτιση με υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης αιωρούμενων σωματιδίων. Ο τόνος του κτύπου και της παύσης της καρδιάς σε συνδυασμό με την πίεση του αίματος διαμορφώνονται μέσα από την ισορροπία δύο καθοριστικών παραγόντων για την αυτονομία του συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος. Μια οποιαδήποτε μεταβολή του ρυθμού της καρδιάς, σε συνδυασμό με την αυξομείωση του συμπαθητικού παράγοντα, μπορεί να συσχετιστεί με την αύξηση εμφάνισης καρδιαγγειακών επεισοδίων, όπως και αιφνίδιων θανάτων (Α.Η.Α., 2004). Αιωρούμενα σωματίδια που εισπνέονται από τον ανθρώπινο οργανισμό μπορούν να επιδράσουν άμεσα στην αυτονομία του νευρικού συστήματος, προκαλώντας αντιδραστικό στρες στο συμπαθητικό σύστημα, ή έμμεσα, μέσω της παραγωγής οξειδωτικών κυτοκίνων στον πνεύμονα και της απελευθέρωσης τους στη κυκλοφορία του αίματος ( Magari et al., 2001). Χωρίς να έχουν διασαφηνιστεί οι ακριβείς μηχανισμοί με τους οποίους επηρεάζεται ο αυτόνομος έλεγχος της καρδιάς, υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ερευνών που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η επίδραση τους προκαλεί ισχαιμικά και μυοκαρδιακά επεισόδια στον άνθρωπο και στα ζώα (Bhatnagar, 2004). 10

12 Έχει παρατηρηθεί ότι κατά την αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης επιταχύνεται ο ρυθμός κτύπου της καρδιάς και διαταράσσεται η αυτονομία ελέγχου του νευρικού συστήματος, με αποτέλεσμα την υπερδιέγερση του μυοκαρδίου και την αύξηση των αρρυθμιών. Σημαντική συσχέτιση παρατηρήθηκε ανάμεσα στην εμφάνιση επεισοδίων αρρυθμίας σε ομάδες ατόμων υψηλού κινδύνου που έχουν βηματοδότη και την έκθεση τους σε αυξημένα επίπεδα αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ2.5, διότι προκάλεσαν μεταβολές στην ηλεκτρική φυσιολογία της καρδιάς. Ο αριθμός ηλικιωμένων ανθρώπων με μειωμένο αυτόνομο έλεγχο της καρδιάς τους αυξάνεται, σε μια αντίστοιχη αύξηση των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του θείου και των αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα την πρόκληση αιφνίδιων θανάτων είτε από ταχυκαρδία είτε από βραδυκαρδία (Α.Η.Α., 2004). Μελέτες σε σκυλιά, με αποδεδειγμένες παθήσεις στις στεφανιαίες τους αρτηρίες, έχουν δείξει ότι ύστερα από μια έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων διαπιστώνεται μια σταδιακή αύξηση του αντιδραστικού στρες στο συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Κάτι ανάλογο παρατηρείται και σε υπερτασικούς αρουραίους, ως άμεση αντίδραση στη διατάραξη της λειτουργίας του νευρικού συστήματος της καρδιάς τους ( Routledge, 2003). 6.8 Μονοξείδιο του άνθρακα Το μονοξείδιο του άνθρακα είναι ικανό να επηρεάσει σημανιτκά τον αερόβιο μεταβολισμό του ανθρώπου εξαιτίας αντίδρασης του με την αιμοσφαιρίνη, τη χημική ουσία των ερυθρών αιμοσφαιρίων που μεταφέρει το οξυγόνο από τους πνεύμονες και το δίνει στους ιστούς. Η έλξη αυτή είναι από φορές ισχυρότερη από την τάση που έχει το οξυγόνο να ενωθεί με την αιμοσφαιρίνη με αποτέλεσμα, αντί να σχηματίζεται η οξυ αιμοσφαιρίνη, να σχηματίζεται η καρβοξυ αιμοσφαιρίνη. Σύμφωνα με τον Κωτσοβίνο (1992), η απορρόφηση από τον οργανισμό του μονοξειδίου του άνθρακα αυξάνεται μέσω της αύξησης της συγκέντρωσης του στην ατμόσφαιρα, της αύξησης της διάρκειας έκθεσης του ανθρώπου σε αυτό, όπως και της αύξησης του ρυθμού αναπνοής. Έχει παρατηρηθεί ότι η απορρόφηση του μονοξειδίου του άνθρακα από τον ανθρώπινο οργανισμό επηρεάζει σημαντικά το σύστημα των ενζύμων και την οξυγόνωση των ιστών. 11

13 Επίσης επηρεάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά και την κίνηση και σχετίζεται με καρδιαγγειακές παθήσεις. Σε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις του στην ατμόσφαιρα μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους, ζαλάδες, ίλιγγους, ασφυξία μέχρι και θάνατο. Σε μικρότερες συγκεντρώσεις του μια πιθανή αλλαγή της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η οποία μπορεί να προέρχεται από τη μεταβολή σημαντικών λειτουργιών του οργανισμού, εμφανίζεται είτε με διαταραχές στο νευρικό σύστημα είτε με επιδείνωση στο χρονικό διάστημα διάκρισης, οπτικής άμβλυνσης και ικανότητας αντίληψης κάποιων καταστάσεων. Για παράδειγμα, υψηλές συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα σε αυτοκινητόδρομους, μπορεί να επηρεάσουν τόσο πολύ τις αντιδράσεις ενός οδηγού με αποτέλεσμα μέχρι και την πρόκληση ατυχήματος ( Καρβούνης & Γεωργακέλλος, 2003). Ιδιαίτερα επιβαρημένη είναι η κατάσταση ανάμεσα σε ασθενείς με χρόνιες καρδιοπνευμονικές παθήσεις, οι οποίοι εκτείθονται ακόμα και σε μικρές συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η καρδία του ανθρώπου είναι πιο ευαίσθητη στην έλλειψη οξυγόνου, διότι ενώ οι περιφερειακοί ιστοί του σώματος παίρνουν περίπου το 25% από το οξυγόνο του αίματος των αρτηριών, ο καρδιακός μυς χρειάζεται τριπλάσια ποσότητα για τη σωστή λειτουργία του. Επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν μια σημαντική εμφάνιση μονίμων καρδιακών παθήσεων από παρατεταμένες εκθέσεις σε υψηλές συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα το οποίο δείχνει να ευθύνεται κατά παρόμοιο τρόπο με τη χοληστερόλη για τη δημιουργία ενός λιπαρού στρώματος πάνω στα αιμοφόρα αγγεία ( αθηρωματική πλάκα) και την τάση συγκόλλησης των αιμοπεταλίων μεταξύ τους. Ωστόσο, υπάρχουν επιδημιολογικά στοιχεία τα οποία δείχνουν συσχέτιση ανάμεσα σε εισαγωγές ατόμων που εισήχθηκαν σε νοσοκομεία από έμφραγμα του μυοκαρδίου και στην έκθεση τους σε μέσες εβδομαδιαίες συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα από 9-16 mg/m3 (8-14ppm) (Γεντεκάκης, 2003). Σύμφωνα με τα Αμερικάνικα Κριτήρια Ποιότητας του αέρα προκαλούνται συγκεκριμένα συμπτώματα στον άνθρωπο εξαιτίας της έκθεσης του στο μονοξείδιο του άνθρακα, τα οποία σχετίζονται άμεσα με το ποσοστό της καρβοξυ αιμοσφαιρίνης στο αίμα ( Boudel et al., 1994). Πίνακας 6.8 : Ανθρώπινα συμπτώματα από την έκθεση στο μονοξείδιο του άνθρακα 12

14 Ποσοστό καρβοξυ-αιμοσφαιρίνης Ανθρώπινα συμπώματα Στο αίμα 80 Θάνατος 60 Απώλεια συνείδησης, θάνατος ( εάν τα επίπεδα αυτά παραμείνουν) 40 Κατάρρευση δυνάμεων, σύγχυση 30 Πονοκέφαλος, κόπωση 20 Καρδιαγγειακές παθήσεις 5 Μείωση του οπτικού φάσματος, των επιδεξιοτήτων, εκτέλεση περίεργων αισθητικοκινητικών αντιδράσεων 4 Μείωση ετοιμότητας, εργασιακής απόδοσης σε υγιείς αλλά και σε ασθενείς χρόνιων καρδιοπνευμονικών προβλημάτων 3-6 Επιδείνωση καρδιαγγειακών βλαβών, μείωση εργασιακής ικανότητας σε ασθενείς με στεφανιαίο σύνδρομο όπως και περιφερειακά φαινόμενα αρτηριοσκλήρυνσης. ΠΗΓΗ : Boudel et al., Αιωρούμενα Σωματίδια Ανάλογα με το μέγεθος τους, εισέρχονται μέχρι τη ρινική τραχειοβρογχική κοιλότητα, κάποιους πρώτους βρόχους του πνεύμονα, όπως και μέχρι τις πνευμονικές κυψελίδες. Τα μεγαλύτερα σωματίδια διαμέτρου από 7-10 μικρομέτρων, κατακάθονται στη γη σχετικά γρήγορα εξαιτίας του βάρους τους. Τα μικρότερα σωματίδια, διαμέτρου μέχρι 2,5 μικρομέτρων, μένουν αιωρούμενα στην ατμόσφαιρα για μεγάλα χρονικά διαστήματα πριν κατακαθίσουν στο έδαφος, ενώ τα πολύ μικρά σωματίδια, διαμέτρου μέχρι 0,1 μικρομέτρων μπορεί να αιωρούνται διαρκώς έως κάπου να προσροφηθούν ή να συσσωματωθούν μεταξύ τους σε μεγαλύτερα μεγάθη. Σωματίδια μικρότερα του ενός μικρομέτρου εισέρχονται ευκολότερα στον ανθρώπινο οργανισμό και είναι σχεδόν αδύνατο να αποβληθούν από αυτόν (Κωτσοβίνου, 1992). 13

15 Οι επιδράσεις στην ανθρώπινη θνησιμότητα από τα σωματίδια κρυστάλλων, όπως ανιχνεύεται μέσα από τα αποτελέσματα μιας σειράς ερευνών είναι σχεδόν μηδαμινές κάτι που αποδεικνύει ότι, σε αντίθεση με τα σωματίδια τα οποία προέρχονται από διεργασίες καύσης, αυτή η κατηγορία δεν είναι επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία. Το γεγονός αυτό, όπως φαίνεται να επαληθεύουν σε μια σειρά ερευνών οι Ozkaynak et al., (1987), Schwartz et al., (1999,2000), Pope et al., (1999), υποδεικνύει ότι τα αιωρούμενα σωματίδια, τα οποία έχουν μεγάλα ποσοστά στοιχείων στην σύσταση τους τα οποία προέρχονται από αυτή την κατηγορία πηγών, δεν σχετίζονται με την ανθρώπινη θνησιμότητα τουλάχιστον στο βαθμό που σχετίζονται τα μικρότερα αιωρούμενα σωματίδια. Έχει επίσης αποδειχθεί, μέσα από αρκετές μελέτες, ότι σωματίδια τα οποία προέρχονται από σταθερές εστίες καύσης συσχετίζονται περισσότερο με αναπνευστικά προβλήματα σε αντίθεση με αυτά των κινητών πηγών, τα οποία δείχνουν προτίμηση στα καρδιαγγειακά επεισόδια ( Laden et al., 2000). Κάτι αντίστοιχο επαληθεύεται από τον Amdur (1996), όπου το θείο σε μορφή αέριου ρυπαντή συσχετίζεται συχνά με την παρουσία αναπνευστικών παθήσεων σε μεγαλουπόλεις. Μελέτες έχουν δείξει ότι η παρουσία μετάλλων, όπως το νικέλιο, μέσα στα αιωρούμενα σωματίδια και ιδιαίτερα όταν αυτά προέρχονται από υπολείμματα αιωρούμενης τέφρας, συσχετίζονται με φαινόμενα εξασθένησης της καρδιάς, ενώ η παρουσία βαναδίου και μολύβδου συσχετίζεται με αρρυθμίες. Σύμφωνα με το Bhatnagar (2004), η έκθεση σε σωματίδια που περιέχουν κάδμιο έχει συσχετιστεί με την αύξηση της αρτηριακής πίεσης στον ανδρικό φύλλο, σε μαιμούδες και σε κουνέλια. Κλινικές, επιδημιολογικές και τοξικολογικές μελέτες απέδειξαν ότι η έκθεση στο μόλυβδο επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία. Τρία από τα βασικότερα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού αιμοποιητικό, το νευρικό και το νεφρικό είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο μόλυβδο. Σημαντικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού, όπως της αναπαραγωγής των ενδοκρινών αδένων, του ήπατος, της καρδιάς, του ανοσοποιητικού και γαστρεντερικού αυξησυστήματος μπορούν επίσης να επηρεαστούν σημαντικά από το μόλυβδο ( Καρβούνης & Γεωργακέλλος, 2003). 14

16 Σύμφωνα με τα Αμερικάνικα Κριτήρια Ποιότητας του αέρα υπάρχουν συγκεκριμένα συμπτώματα από την έκθεση του ανθρώπου στα αιωρούμενα σωματίδια (Boudel et al., 1994). Πίνακας 6.9 : Ανθρώπινα συμπτώματα από την έκθεση σε αιωρούμενα σωματίδια Συγκέντρωση ρύπου Χρόνος Έκθεσης Ανθρώπινα συμπτώματα Σημαντική ένταση ασθενειών ώρες Οξεία επιδείνωση ασθενειών με χρόνια βρογχίτιδα ώρες Αυξημένες απουσίες βιομηχανικών εργατών ώρες Αύξηση αναπνευστικών ασθενειών σε παιδιά ώρες Αύξηση κινδύνου αναπνευστικών ασθενειών 50 Ετήσιος γεωμετρικός μέσος Αύξηση του ρυθμού θανάτων για ηλικίες άνω των 50 χρόνων. ΠΗΓΗ: Boudel et al., Διοξείδιο του θείου Οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται ένα ελαφρύ σφίξιμο στην περιοχή του άνω αναπνευστικού συστήματος όταν έρθουν σε επαφή με το διοξείδιο του θείου. Οι επιπτώσεις του ρύπου αυξάνονται με την παρουσία άλλων ρυπαντών στην ατμόσφαιρα και ιδαίτερα με τα αιωρούμενα σωματίδια. Αυτά βοηθούν το διοξείδιο του θείου να φτάσει εύκολα στο κατώτερο αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου ( Μάλλιαρος, 2000). Μεγάλες συγκεντρώσεις του ρύπου στην ατμόσφαιρα παραλύουν και διαβρώνουν διάφορα όργανα, ενώ μικρότερες συγκεντρώσεις προξενούν μακροχρόνια εκφυλιστικά φαινόμενα σε κύτταρα πυρηνικών οξέων με την πιθανότητα εμφάνισης μακροπρόθεσμα καρκίνου. 15

17 Σύμφωνα με το Κωτσοβινο (1992), έχει παρατηρηθεί μια αύξηση των αναπνευστικών μολύνσεων εξαιτίας του μεγάλου ποσού βλέννας που χάνεται μετά την είσοδο του ρύπου στον οργανισμό με αποτέλεσμα να παραμένει ελάχιστη για να απομακρύνει τα βακτήρια έξω από αυτόν. Το διοξείδιο του θείου, το θειικό οξύ και τα θειικά άλατα ερεθίζουν σοβαρά τη βλεννογόνο του αναπνευστικού συστήματος με αποτέλεσμα να ευνοείται η ανάπτυξη αναπνευστικών παθήσεων, όπως χρόνιας βρογχίτιδας, πνευμονικού εμφυσήματος. Σύμφωνα με τα αμερικάνικα κριτήρια ποιότητας του αέρα υπάρχουν συγκεκριμένα συμπτώματα εξαιτίας της έκθεσης του ανθρώπου στο διοξείδιο του θείου (Boudel et al., 1994). Πίνακας 7: Ανθρώπινα συμπτώματα από την έκθεση σε διοξείδιο του θείου Συγκέντρωση ρύπου Χρόνος Έκθεσης Ανθρώπινα συμπτώματα Πνευμονικό οίδημα, βρογχικός ερεθισμός Ερεθισμός ματιών, βήχας σε υγιή παιδιά 15 1 ώρα Ελάττωση της βλεννώδους δράσης λεπτά Βρογχικοί σπασμοί Ερεθισμός λαιμού σε υγιή παιδιά 5 10 λεπτά Αύξηση αντίστασης των αεραγωγών σε υγιή παιδιά 1 10 λεπτά Αύξηση αντίστασης αεραγωγών σε ασθματικούς 0,5 10 λεπτά Αύξηση αντίστασης αεραγωγών σε ασθματικούς εν ώρα εργασίας ΠΗΓΗ: Boudel et al.,

18 7. Οξείδια του αζώτου Είναι ένα από τα τοξικά αέρια και προσβάλει τα μάτια, το βρογχικό σύστημα, το ανώτερο και το κατώτερο αναπνευστικό σύστημα, στα οποία μπορεί και φτάνει με ευκολία εξαιτίας της διαλυτότητας του στο νερό. Στους πνεύμονες προκαλεί καταστροφή αντιδρώντας με τους ιστούς, δημιουργώντας ερεθισμούς κυρίως τα άκρα των βρόγχων και των κυψελίδων, καταστρέφοντας τα μαστίγια και προσβάλλοντας συγκεκριμένες κατηγορίες χημικών ενώσεων, όπως λίπη και πρωτείνες. Έχει παρατηρηθεί μια αυξημένη ποσότητα αντισωμάτων πνευμονικού ιστού στη σύσταση του αίματος, μετά από μια εκτεταμένη έκθεση στο ρύπο, κάτι που υποδηλώνει ότι ο πνευμονικός ιστός αλλοιώνεται και το σώμα τον μεταχειρίζεται ως ξένη ουσία. Σε έκθεση μεγαλύτερη από 200 ppm προκαλείται πνευμονικό οίδημα και καταστροφή των περιφερειακών βροχιολίων. Όταν έλθει σε επαφή με υγρασία, είτε στον αέρα είτε μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό, σχηματίζεται το εξαιρετικά διαβρωτικό νιτρικό οξύ (Κωτσοβίνου, 1992). Πειραματόζωα εκτεθειμένα σε μεγάλες συγκεντρώσεις έχουν παρουσιάσει σπασμούς στο νευρικό τους σύστημα, όπως παράλυση του. Υπάρχουν αποδείξεις, με βάση τα Κριτήρια ποιότητας του αέρα, για σοβαρή συμμετοχή του διοξειδίου του αζώτου στην εμφάνιση οξείας βρογχίτιδας σε νήπια και παιδιά προσχολικής ηλικίας, όπως και πρόκληση ασθματικών και βρογχιτιδικών επεισοδίων σε ανθρώπους, με υψηλό βαθμό ευαισθησίας σε αυτά. Σύμφωνα με τα αμερικάνικα κριτήρια ποιότητας του αέρα υπάρχουν συγκεκριμένα συμπτώματα εξαιτίας της έκθεσης του ανθρώπου στο διοξείδιο του αζώτου (Boudel et al.,1994) Πίνακας 8 : Ανθρώπινα συμπτώματα από την έκθεση σε διοξείδιο του αζώτου Συγκέντρωση ρύπου Χρόνος έκθεσης Ανθρώπινα συμπτώματα Ξαφνικός θάνατος Θάνατος μετά από 2 ή 3 εβδομάδες Μη θανατηφόρα βρογχιτιδικά επεισόδια Εξασθένηση της οσφρητικής 17

19 ικανότητας 5 15 λεπτά Μείωση της κανονικής μεταφοράς οξυγόνου, ανάμεσα στο αίμα και πνεύμονες, σε υγιή ενήλικο πληθυσμό 2,5 2 ώρες Αύξηση της αντίστασης των αεραγωγών σε υγιή ενήλικο πληθυσμό 1 15 λεπτά Αύξηση της αντίστασης των αεραγωγών των βρόγχων 0, Όριο αντίληψης, μέσω της όσφρησης, της παρουσίας του ρύπου ΠΗΓΗ : Boudel et al., Όζον Έχει ερεθιστική δράση στον αναπνευστικό βλεννογόνο, προκαλώντας ένα ελαφρό οίδημα, το οποίο εμφανίζεται μετά από την πρώτη ώρα της έκθεσης του οργανισμοού σε αυτό και παραμένει για τουλάχιστον 20 ώρες. Ερεθίζει τοπικά τις αναπνευστικές οδούς και κατόπιν εισέρχεται βαθύτερα μέσα στο αναπνευστικό σύστημα. Προκαλεί οξειδωτικές αλλοιώσεις και φλεγμονές, οι οποίες συνοδεύονται από βήχα, άλγος στο στήθος, κεφαλαλγία και δυσφορία. Το όζον στερεί τους ιστούς από οξυγόνο, παρεμποδίζοντας τη σωστή μεταφορά του σε αυτούς,κάτι που δείχνει να αυξάνεται αντίστοιχα με τη σωματική άσκηση του ατόμου. Έχει ορισμένες φορές άμεσες επιπτώσεις στο μεταβολισμό των χημικών ουσιών του εγκεφάλου, οι οποίες είναι υπεύθυνες της μετάδοσης σημάτων από το ένα νευρικό κύτταρο στο άλλο. Μερικά κύτταρα, τα οποία λαμβάνουν μέρος στην πήξη του αίματος, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο όζον με αποτέλεσμα να απελευθερώνουν χημικές ουσίες, όπως τη σεροτονίνη, κατά την έκθεση του οργανισμού σε αυτόν. Έχουν διαπιστωθεί επίσης και σημαντικές αλλοιώσεις των αιμοσφαιρίων, όπως και διασπάσεις των ανθρώπινων χρωμοσωμάτων κατά την έκθεση του οργανισμού σε υψηλές συγκεντρώσεις του ρύπου (Κωτσοβίνου, 1992). 18

20 Επιδημιολογικές μελέτες συνηγορούν ότι η έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις όζοντος επιφέρει, ακόμα και σε υγιή ενήλικα άτομα, σημαντικές ερεθιστικές αντιδράσεις (Balmes et al., 1996) και ζημιές στον επιθηλιακό ιστό του πνεύμονα (Foster et al., 1996), όπως και μείωση της δυνατότητας εκποίησης βλέννας από τον φάρυγγα (Foster et al., 1987). Οι παραπάνω παράγοντες είναι άμεσα υπεύθυνοι για την πρόκληση βακτηριακών μολύνσεων στο αναπνευστικό σύστημα. 9. Μονοξείδιο του άνθρακα και αναπνευστικό σύστημα Μειώνει το οξυγόνο που μεταφέρει το αίμα στο σώμα, με αποτέλεσμα προσωρινή ή μόνιμη βλάβη σε όργανα και ταυτόχρονα και των οργάνων που αποτελούν το αναπνευστικό σύστημα. Η σύνδεση του CO στους πνεύμονες με την αιμοσφαιρίνη στο αίμα διαμορφώνει carboxyhemoglobin (COHb), το οποίο εξασθενίζει τη μεταφορά του οξυγόνου. Όλα έχουν ως συνέπεια την υποξία, τα νευρολογικά ελλείμματα, τις αλλαγές στην συμπεριφορά του νευρικού συστήματος, τις αυξήσεις στις καθημερινές εισαγωγές σε νοσοκομείο, την αύξηση της θνησιμότητας και για τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Η υπερβολική έκθεση στο CO μπορεί να έχει επίσης επιπτώσεις ακόμη και σε αγέννητα παιδιά. Το μονοξείδιο του άνθρακα αντιδρά με άλλους ρύπους με αποτέλεσμα τη δημιουργία όζοντος στο επιπέδο εδάφους, το οποίο μπορεί να βλάψει την ανθρώπινη υγεία. Τέλος υψηλές συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα προκαλούν ζαλάδες, πονοκεφάλους και κόπωση. Υγιή άτομα εκτεθειμένα σε υψηλά επίπεδα, μπορεί να υποστούν προσωρινή μείωση της πνευματικής τους διαύγειας καθώς και της όρασης τους (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, 2006; Schwela,2000). Τα ορατά συμπτώματα στην υγεία των πνευμόνων αμέσως μετά από έκθεση σε υψηλά επίπεδα ρύπανσης περιλαμβάνουν ερεθισμό των αεραγωγών, δύσπνοια και αυξημένη πιθανότητα για κρίση άσθματος. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι ρύποι που μεταφέρεται με την αναπνοή στους πνεύμονες και στη συνέχεια στο αίμα, επηρεάζουν σοβαρά την ομαλή μεταφορά του οξυγόνου και προκαλούν αναπνευστικά προβλήματα. Η παρατεταμένη έκθεση σε ατμοσφαιρικούς ρύπους έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την εμφάνιση πνευμονικών νοσημάτων ( καρκίνο πνεύμονα) και θανάτων. Η ρύπανση της ατμόσφαιρας επηρεάζει σημαντικά την υγεία των αναπτυσσόμενων βρεφών και των παιδιών. Η ανασκόπηση ερευνών που έγινε από την αμερικάνικη ακαδημία 19

21 παιδιατρικής και άλλους, δείχνει τις ακόλουθες νοσηρές επιδράσεις της ρύπανσης του περιβαλλοντικού αέρα στα παιδιά: Επιδεινώνει και αυξάνει το άσθμα Επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη των πνευμόνων και την αναπνευστική λειτουργία Συγκεκριμένα το SO2 κάθεται στον ρινικό βλεννογόνο όπου λόγω της τοπικής υγρασίας ως ευδιάλυτο και απορροφάται παράγοντας βλέννα, προκαλεί δυσχέρεια της αναπνοής και σε παιδιά μπορεί να προκαλέσει μειωμένη λειτουργία των πνευμόνων πιθανά συνοδευόμενη από συμπτώματα όπως δύσπνοια, πόνος στο στήθος ή λαχάνιασμα. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα σε παιδιά που είναι ασθματικά. Οι συνέπειες της έκθεσης είναι βαρύτερες και εντονότερες όταν δρουν συνεργατικά με υψηλά ποσοστά αιωρουμένων σωματιδίων. Όπως αυξάνει τον αριθμό των πρόωρων τοκετών, αυξάνει τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας, εμπλέκεται στην εμφάνιση παιδικού καρκίνου λόγω αλλοιώσεων στο DNA των κυττάρων των εμβρύων και των παιδιών. Σε νεογέννητα βρέφη, οι αναπτυσσόμενοι πνεύμονες εκτίθενται σε υψηλό κίνδυνο βλάβης μετά από έκθεση σε περιβαλλοντικές τοξικές ουσίες. Ρύποι όπως το όζον, το διοξείδιο του θείου, τα μικροσωματίδια και τα οξείδια του αζώτου οδηγούν σε αναπνευστικά προβλήματα συμπεριλαμβανομένης της αύξησης κρουσμάτων άσματος, προβλήματα στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα, δυσλειτουργία των πνευμόνων και αλλεργίες διαφόρων τύπων. Τα βρέφη που μεγαλώνουν σε περιοχές με προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι πιθανότερο να εμφανίσουν προβλήματα βρογχίτιδας σε σύγκριση με τα βρέφη που ζουν σε πιο καθαρό περιβάλλον. Οι επιστήμονες παρατήρησαν επίσης ότι σε πολλές άλλες περιοχές της Ευρώπης και των ΗΠΑ, τα κρούσματα βρογχίτιδας παρουσιάζουν αύξηση στη διάρκεια του χειμώνα, όταν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το ξύλο ως καύσιμο για τη θέρμανση. Στα παιδιά, η μεγαλύτερη κατανάλωση οξυγόνου, ο ταχύτερος αναπνευστικός τους ρυθμούς και οι ανατομικές ιδιαιτερότητες τους καθιστούν τον παιδικό πνεύμονα πιο εύλωτο στη ρύπανση από αυτόν του ενήλικα. 10. Εισηγήσεις Να προωθηθεί η κατάλληλη δημιουργία υποδομών στην Κύπρο για την ασφαλή διαχείριση επικίνδυνων μολυσματικών και τοξικών νοσοκομειακών αποβλήτων τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Αλλά και δημιουργία πιλοτικού δικτύου συλλογής και διαχείρισης 20

22 μολυσματικών αποβλήτων και απορριμμάτων που προέρχονται από οδοντιατρικές πράξεις στα νοσοκομεία τις Κύπρου. Να γίνει επέκταση της απαγόρευσης του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους και τη βελτίωση της εποπτείας της εφαρμογής. Να γίνει αγωγή υγείας για την ατμοσφαιρική ρύπανση στα σχολεία. Να γίνει διερεύνηση των επιπτώσεων των κλιματολογικών αλλαγών στην υγεία αλλά και η διερεύνηση της επίδρασης της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στην υγεία. Έλεγχος εκπομπών αυτοκινήτων τριοδικός καταλυτικός μετατροπέας Οι πιο σημαντικοί ρύποι που βγαίνουν από τις μηχανές των αυτοκινήτων είναι το CO, τα οξείδια του αζώτου και οι άκαυστοι υδρογονάθρακες. Για περιορισμό των ρύπων από αυτοκίνητα εφαρμόζεται ο τριοδικός καταλυτικός μετατροπέας. Η οποία είναι μια συσκευή που τοποθετείται στο σύστημα εξαγωγής των καυσαερίων του αυτοκινήτου και μετατρέπει τις εκπομπές ρύπως σε αβλαβή για την ατμόσφαιρα καυσαέρια όπως το H2 co2. (Scirica, 2002, Γεντεκάκης, 2003 ). Τα υδρογονοκίνητα αυτοκίνητα μηδενικών εκπομπών Μέσα μεταφοράς που χρησιμοποιούν την ηλεκτρική ενέργεια ως κινητήριο δύναμη έχουν ήδη κάνει την εμφάνιση τους με διάφορες μορφές. Συσκευές απορρόφησης Η διαδικασία της απορρόφησης αερίων είναι μια καινούρια εφαμοργή για έλεγχο εκπομπών, απομακρύνοντας κάποιον ή κάποιους αέριους ρύπους πριν οι εκπομπές βγούν στην ατμόσφαιρα. Οι ρύποι που συνηθίζεται να απομακρύνονται από τη διεργασία της απορρόφησης είναι το διοξείδιο του θείου, το υδρόθειο, το υδροχλώριο, το χλώριο, η αμμωνία, και σε περιορισμένες περιπτώσεις τα οξείδια του αζώτου και οι υδρογονάθρακες χαμηλού σημείου βρασμού ( Γεντεκάκης, 2003). Συμπυκνωτές Οι λόγοι που κάνουν τη χρήση των συμπυκνωτών εφαρμόσημη είναι η ανάκτηση πολύτιμων οικονομικά προιόντων, η απομάκρυνση συστατικών που μπορεί να είναι διαβρωτικά και να καταστρέφουν τα άλλα μέρη του συστήματος ( Scirica, 2002). 21

23 Εκπομπές και έλεγχος ρύπων στις μονάδες παραγωγής ανόργανων οξέων Με ασβεστόλιθο ή άσβεστο (ξηρό) ψημένο αντιδρά με το διοξείδιο του θείου, με απομάκρυνση με ξηρό σύστημα ελέγχου σωματιδίων. Με ασβεστόλιθο ή άσβεστο (υγρό) ψημένο ασβεστόλιθο αντιδρά με διοξείδιο του θείου που απομακρύνονται με υγρούς εκπλυτές. Το υδροχλώριο παράγεται από τις διεργασίες ως παραπροιόν της χλωρίωσης οργανικών, από αλάτι. Οι εκπεμπόμενοι ρύποι από το υδροχλώριο είναι το HCI, ενώ η μέθοδος ελέγχου που χρησιμοποιούνται είναι η απορρόφηση. Το νιτρικό παράγεται από την καταλυτική οξείδωση της NH3. Οι εκπεμπόμενοι ρύπου από το νιτρικό είναι ΝΟ, ΝΟ2, Ν2Ο4, ενώ οι μέθοδοι ελέγχου που χρησιμοποιούνται είναι τα καταλυτικά φίλτρα, προσρόφηση και απορρόφηση/ 11. Συμπεράσματα Τα διάφορα μέτρα που έχουν ληφθεί στις αναπτυγμένες χώρες για την ατμοσφαιρική ρύπανση ( ποιότητα καυσίμων, καταλυτικοί μετατροπείς για τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, ηλεκτροστατικά φίλτρα κλπ) και επίσης η θεσμοθέτηση ορίων εκπομπών και ημερήσιων ανωτάτων συγκεντρώσεων σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, έχουν μεταβάλει τα επίπεδα συγκεντρώσεων των ρύπων σε αστικές περιοχές. Σε ορισμένες πόλεις έχουν μειωθεί ορισμένοι ρύποι ενώ έχουν αυξηθεί κάποιοι άλλοι όπως φωτοχημικοί ρύποι, μονοξείδιο του άνθρακα, αιωρούμενα σωματίδια). Η αύξηση των τροχοφόρων σε αστικές περιοχές ήταν καθοριστικής σημασίας. Οι αλλαγές αυτές ήταν φυσικό να προκαλέσουν μεταβολές και στις επιδράσεις στην υγεία. Έντονα προβλήματα υγείας, αλλά και αύξηση της θνησιμότητας, σε πολλές από τις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρωπαικής Ένωσης. 22

24 12. Βιβλιογραφία AHA American Heart Association. << Air Pollution and Cardiovascular Disease>>, AHA Scientific Statement, vol.109, pp Ballester, F., Tenias, J.M., Perez Hoyos, S. (2001) Air pollution and emergency hospital admissions for cardiovascular diseases in Valencia, Spain. Journal of Epidemiology Community Health, vol.55, pp Bhatnagar, A. (2004) Cardiovascular pathophysiology of environments pollutantas>>, Am Journal Physiology heart circulation, vol. 286, pp Boudel, R., Fox, D., Turner, B., Stern, A. (1994) Fundamentals of air pollution, 3rd edition, Academic Press, California. Γεντεκάκης Ι. (2003) Ατμοσφαιρική ρύπανση : επιπτώσεις έλεγχος και εναλλακτικές τεχνολογίες. Εκδόσεις Τζίολα, Θεσσαλονίκη. Gryparis, A., Forsberg, B., Katsouyanni, K., Analitis, A., Touloumi, G., Schwartz, J., Samoli, E., Medina, S., Anderson H., Niciu, E., Wichman, H., Kriz, B., Kosnik, M., Skorkovsky, J., Vonk, J., Dortbudak, Z. (2004) Acute effects of ozone on mortality from the air pollution and health. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, vol. 170, pp Junker, R., Heinrich, J., Ulbrich, H., Schulte, H., Schonfeld, R., Kohler, E., Assmann, G. (1998) Relationship between plasma viscosity and the severity of coronary heart disease. Arteriosclerosis, thrombosis and vascular biology, vol.18, pp Καρβούνης, Σ., Γεωργακέλλος, Δ. (2003) Διαχείριση του περιβάλλοντος. Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα. Κωτσοβίνου, Ν. (1992) Ρύπανση και προστασία περιβάλλοντος. Εκδόσεις Φούντας, Αθήνα. 23

25 Laden, F., Neas, L., Dockery, D., Schwartz, J. (2000) Association of fine particulate matter from different sources with daily mortality in six U.S. cities, Environmental Health Perspectives, vol. 108, no.10. Μάλλιαρος, Χ. (2000) Περιβάλλον ρύπανση τεχνικές αντιρύπανσης,εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα. Magari, S., Hauser, R., Schwartz, J., Williams, P., Smith, T., Christiani, D. (2001) Association of heart rate variability with occupational and environmental exposure to particulate air pollution. AHA Clinical Investigation and Report, Vol Pope, C.A., Thun, M.J., Namboodiri, M.M., Dockery, D.W., Evans, J.S., Speizer F.E. (1995) Particulate air pollution as a predictor of mortality in a prospective study pf US adults. Am J Respir Crit Care Med, 151: Routledge H.C., Ayres, J.G, Townend, J.N. (2003) << Why cardiologists should should be interested in air pollution>>, British Medical Journal, vol.89, pp Salvi, S., Blomberg, A., Rudell, B., Kelly, F., Sandstrom, T., Holgate, S., Frew, A. (1999) Acute inflammatory responses in the airways and peripheral blood after short term exposure to diesel exhaust in healthy volunteers, American Journal of Respiratory Critical Care Medicine, vol. 159, no 3, pp Schwela, D. (2000) Air pollution and health in urban areas. Department of protection of the human environment, World Health Organization, Geneva, Switzerland, Rev. Environ. Health, 15(1-2): Scirica, B., Cannon, C., McCabe, C., Murphy, S., Anderson, V., Rogers, W., Stone, P., Braunwald, E. (2002) Prognosis in the thrombolysis in myocardial ischemia III Registry According to the Braunwald Unstable Angina Pectoris Classification. The American Journal of Cardiology, vol. 90, pp

26 Suwa, T., Hogg, J., Quinlan, K., Ohgami, A., Vincent, R., Van, S. (2002) << Particulate Air Pollution Induces Progression of Atherosclerosis>>.Journal of the American College of cardiology, vol. 39, no 6. Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., Δ/νση Περιβάλλοντος, Δ/νση ΕΑΡΘ, Η ατμοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα, Έκθεση 2006, Τμήμα Ποιότητας Ατμόσφαιρας, Απρίλιος 2006 Χαινης, Ν. (2007) Η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα και οι επιπτώσεις στην υγεία. 25

27 26

28 27

Αθανάσιος Κωστούλας Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος

Αθανάσιος Κωστούλας Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος Αθανάσιος Κωστούλας Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος Η παρουσία στην ατμόσφαιρα αερίων ή σωματιδίων σε συγκεντρώσεις οι οποίες προξενούν βλάβες τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στους ζωντανούς οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ. Δεκέμβριος 2012

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ. Δεκέμβριος 2012 Σελίδα1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Δεκέμβριος 2012 Τα τελευταία δύο χρόνια οι επιστήμονες παρατηρούν στα μεγάλα αστικά κέντρα ότι η στροφή στη φθηνότερη

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ ΡΥΠΑΝΣΗ Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ χημικές ουσίες μορφές ενέργειας ακτινοβολίες ήχοι θερμότητα ΕΠΙΚΥΝΔΥΝΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ !Unexpected End of Formula l ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Παραδεισανός Αδάμ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή εκπονήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2003 2004 στο μάθημα «Το πείραμα στη

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή/Ορολογία Αίτια. Συνέπειες. Λύσεις. Το φωτοχημικό νέφος

Περιγραφή/Ορολογία Αίτια. Συνέπειες. Λύσεις. Το φωτοχημικό νέφος Π.Αρφάνης για ΕΠΑΛ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 2011 Περιγραφή/Ορολογία Αίτια. Συνέπειες. Λύσεις. Το φωτοχημικό νέφος Γενικές γνώσεις. Ορολογία Τι είναι η Ατμοσφαιρική Ρύπανση; Είναι η ποιοτική και ποσοτική αλλοίωση της

Διαβάστε περισσότερα

Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014

Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014 Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014 Παθητικό Κάπνισμα Το παθητικό κάπνισμα θεωρείται σήμερα η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας. «Ο εισπνεόμενος και εκπνεόμενος από τους καπνιστές καπνός (καπνός

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό σύστημα. Από μαθητές και μαθήτριες του Στ 1

Κυκλοφορικό σύστημα. Από μαθητές και μαθήτριες του Στ 1 Κυκλοφορικό σύστημα Από μαθητές και μαθήτριες του Στ 1 Η καρδία Χτύπα 2 δισεκατομμύρια φορές σε όλη μας τη ζωή. Βρίσκεται στο θώρακα, κέντρο προς αριστερά. Έχει το μέγεθος μιας γροθιάς. Αλεξάνδρα, Αναστασία,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ ρίνα φάρυγγας στοματική κοιλότητα ΚΑΤΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ λάρυγγας τραχεία 2 βρόγχοι πνεύμονες ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόσφατα συμπεράσματα από διεθνείς επιδημιολογικές μελέτες. Kλέα

Πρόσφατα συμπεράσματα από διεθνείς επιδημιολογικές μελέτες. Kλέα Αιωρούμενα ατμοσφαιρικά σωματίδια και υγεία: Πρόσφατα συμπεράσματα από διεθνείς επιδημιολογικές μελέτες Kλέα Kατσουγιάννη Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών ΜΙΚΡΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ενότητα: Φυσική Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος -2 Δημήτρης Μελάς Καθηγητής ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠAΝΣΗ Ορισμός της ατμοσφαιρικής ρύπανσης Ατμοσφαιρική ρύπανση ονομάζεται

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση και Καρδιοπάθειες

Άσκηση και Καρδιοπάθειες Συμμαχία για την υγεία - Άσκηση Άσκηση και Καρδιοπάθειες Συγγραφική ομάδα: Φλουρής Ανδρέας, Ερευνητής Βογιατζής Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ Σταυρόπουλος- Καλίνογλου Αντώνης, Ερευνητής Σύγχρονες

Διαβάστε περισσότερα

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958. Περιεχόμενο

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958. Περιεχόμενο Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Υπεύθυνη Μαθήματος: Χ. Καρατζαφέρη Διδάσκοντες: Χ. Καρατζαφέρη, Γ. Σακκάς,Α. Καλτσάτου 2013-2014 Διάλεξη 3 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ Περιεχόμενο Συνδεση με τα προηγουμενα Πριν

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία. Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο

Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία. Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο Τι είναι η χρόνια βρογχίτιδα? Βρογχίτιδα είναι μια φλεγμονή των βρογχικών σωλήνων, που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες. Χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

Μείγμα διαφόρων σωματιδίων σε αιώρηση

Μείγμα διαφόρων σωματιδίων σε αιώρηση ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Μείγμα διαφόρων σωματιδίων σε αιώρηση Τα σωματίδια στην ατμόσφαιρα διαφέρουν από τα αέρια. 1. Ένα αέριο αποτελείται από ξεχωριστά άτομα ή μόρια τα οποία είναι διαχωρισμένα ενώ ένα

Διαβάστε περισσότερα

Το φαινόμενου του θερμοκηπίου. 3/12/2009 Δρ. Ελένη Γουμενάκη

Το φαινόμενου του θερμοκηπίου. 3/12/2009 Δρ. Ελένη Γουμενάκη Το φαινόμενου του θερμοκηπίου Μέση θερμοκρασία σε παγκόσμια κλίμακα Ατμόσφαιρα ονομάζεται το αέριο τμήμα του πλανήτη, το οποίο τον περιβάλλει και τον ακολουθεί στο σύνολο των κινήσεών του Τα αέρια της

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ι

ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ι ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ι MK1118 ΑΣΚΗΣΗ ΣΕ ΚΛΙΝΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΔΙΑΛΕΞΗ 4 ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΛΤΣΑΤΟΥ, PHD ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΘΝΗΤΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΑΝΑΤΩΝ 450,000 400,000 350,000 300,000 250,000 200,000 150,000 100,000

Διαβάστε περισσότερα

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ νεφρά νεφρών Η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) είναι ένα από τα δύο κύρια αίτια χρόνιας νεφρικής νόσου παγκοσμίως (το άλλο είναι ο διαβήτης). Επίσης, τα νεφρά έχουν βασικό ρόλο στη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ CO 2, CO, CH 4, NMHC Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn Διοξείδιο του άνθρακα CO 2 : Άχρωμο και άοσμο αέριο Πηγές: Καύσεις Παραγωγή τσιμέντου Βιολογικές διαδικασίες

Διαβάστε περισσότερα

είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος (αέρα, νερού, εδάφους) με κάθε παράγοντα (ρύπο) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς.

είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος (αέρα, νερού, εδάφους) με κάθε παράγοντα (ρύπο) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς. ΡΥΠΑΝΣΗ είναι η επιβάρυνση του περιβάλλοντος ρβ ς (αέρα, νερού, εδάφους) με κάθε παράγοντα (ρύπο) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς. ΡΥΠΑΝΣΗ Κατηγορίες ρύπων: χημικές ουσίες μορφές ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ. Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ. Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου Η στεφανιαία νόσος είναι µία πάθηση των αρτηριών της καρδιάς που οφείλεται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΑΕΡΑ ΣΕ ΚΤΗΡΙΑ

ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΑΕΡΑ ΣΕ ΚΤΗΡΙΑ ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΑΕΡΑ ΣΕ ΚΤΗΡΙΑ Έλεγχος Ποιότητας Υλικών ΛΕΙΒΑΔΑΡΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΡΑΓΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΘΗΝΑ 2007 ΕΙΣΑΓΩΓΗ O σύγχρονος τρόπος ζωής επιβάλλει σε πολλούς ανθρώπους να περνούν τουλάχιστον

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η άσκηση, επιφέρει ευεργετικά αποτελέσματα στα διάφορα συστήματα του οργανισμού. Τα αποτελέσματα αυτά ενδέχεται να είναι παροδικά ή μόνιμα ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΧΗΜΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/6/2015 ΒΑΘΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Γ Αριθμητικά.. ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες Ολογράφως:...

Διαβάστε περισσότερα

Σημαντικές πληροφορίες για το κάπνισμα

Σημαντικές πληροφορίες για το κάπνισμα ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ Σημαντικές πληροφορίες για το κάπνισμα Το κάπνισμα του τσιγάρου είναι η πιο διαδεδομένη μορφή κατανάλωσης του καπνού. Πρόκειται για μια συνήθεια που σε αρχικό

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΑ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ ΤΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ STRESS ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥ ΥΨΟΜΕΤΡΟΥ Η ατμοσφαιρική

Διαβάστε περισσότερα

Φυσική Περιβάλλοντος

Φυσική Περιβάλλοντος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Φυσική Περιβάλλοντος Το γενικό πρόβλημα της αέριας ρύπανσης Διδάσκοντες: Καθηγητής Π. Κασσωμένος, Λέκτορας Ν. Μπάκας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3 Κυκλοφορικό Σύστημα Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα και των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των άχρηστων γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ (Α.Π.)

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ (Α.Π.) ΥΠΕΡΤΑΣΗ Η καρδιά προωθεί το αίμα στον οργανισμό μέσω των αρτηριών, με αποτέλεσμα οι αρτηρίες να βρίσκονται υπό πίεση. Η πίεση αυξάνει όταν είμαστε αναστατωμένοι, όταν τρομάζουμε, όταν καταβάλουμε κάποια

Διαβάστε περισσότερα

29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ & ΚΑΡΔΙΑ

29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ & ΚΑΡΔΙΑ ΠΑΠΑΠΑΝΤΕΛΗΣ ΝΙΚΗΤΑΣ ΕΚΠ/ΚΟΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ e-mail: nikitpapa@yahoo.gr (ΑΡΘΡΟ) 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ & ΚΑΡΔΙΑ Σεπτεμβρίου Κάθε χρόνο από το 1999, η Παγκόσμια Ομοσπονδία Καρδιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

4.4 Η αναπνοή στον άνθρωπο

4.4 Η αναπνοή στον άνθρωπο 4.4 Η αναπνοή στον άνθρωπο Στον άνθρωπο οι θρεπτικές ουσίες της τροφής απορροφώνται από το λεπτό έντερο. Με την κυκλοφορία του αίματος φτάνουν σε όλα τα κύτταρα του σώματος. Εκεί, ορισμένες από αυτές,

Διαβάστε περισσότερα

Το κινητό τηλέφωνο εκπέμπει παλμική ασύρματη ακτινοβολία συχνότητας

Το κινητό τηλέφωνο εκπέμπει παλμική ασύρματη ακτινοβολία συχνότητας ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Το κινητό τηλέφωνο εκπέμπει παλμική ασύρματη ακτινοβολία συχνότητας 900-2100 MHz την ώρα που μιλάμε. Σε κατάσταση αναμονής, στέλνει ένα περιοδικό σήμα για να επικοινωνήσει με την κοντινότερη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 1 ΘΕΜΑ 1ο ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό καθεµιάς από τις παρακάτω ηµιτελείς

Διαβάστε περισσότερα

Σκόνη προερχόµενη από τη Σαχάρα

Σκόνη προερχόµενη από τη Σαχάρα Σκόνη προερχόµενη από τη Σαχάρα Ε. Σαµόλη, Εκλεγείσα Λέκτορας Εργ. Υγιεινής, Επιδηµιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, Ιατρική Σχολή Παν/µίου Αθηνών 1. E. Samoli, E. Kougea, P. Kassomenos, A. Analitis,

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί:

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από τα λεμφαγγεία, τη λέμφο και τους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι δομές που αποτελούνται από εξειδικευμένη μορφή συνδετικού ιστού, το λεμφικό

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 16. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ \ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και η τρύπα του όζοντος. Η ρύπανση του αέρα

Μάθημα 16. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ \ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και η τρύπα του όζοντος. Η ρύπανση του αέρα Μάθημα 16 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ \ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και η τρύπα του όζοντος Στο μάθημα αυτό θα αναφερθούμε στην ατμοσφαιρική ρύπανση και στις συνέπειές της. Επιπλέον,

Διαβάστε περισσότερα

Υπάρχουν κάποια συμπτώματα που τις περισσότερες φορές δηλώνουν κάποια σοβαρή νόσο.

Υπάρχουν κάποια συμπτώματα που τις περισσότερες φορές δηλώνουν κάποια σοβαρή νόσο. Υπάρχουν κάποια συμπτώματα που τις περισσότερες φορές δηλώνουν κάποια σοβαρή νόσο. Τα συμπτώματα αυτά δεν πρέπει ποτέ να τα αγνοούμε γιατί η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της νόσου μπορεί να σώσει

Διαβάστε περισσότερα

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα;

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα; ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Ποιος είναι ο ρόλος του κυκλοφορικού συστήματος;...... 2. Το κυκλοφορικό σύστημα αποτελείται από: i 3.

Διαβάστε περισσότερα

9η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ

9η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ 9η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ Από τη Χημεία, καταλύτης είναι ένα στοιχείο που με την παρουσία του βοηθά στην πραγματοποίηση μιας χημικής αντίδρασης, χωρίς o ίδιος να συμμετέχει σε αυτή. Στα αυτοκίνητα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΑΡΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΑΡΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΑΡΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ ΤΕ, Β ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Α.Π.Θ. Γ.Ν.Θ. «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» ΜSc Εργαστήριο Ιατρικής της Άθλησης Α.Π.Θ. Πτυχιούχος

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά.

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Στον πεπτικό σωλήνα πραγματοποιείται ο τεμαχισμός της τροφής

Διαβάστε περισσότερα

Η Συμβολή του Πολίτη στη Βελτίωση της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα

Η Συμβολή του Πολίτη στη Βελτίωση της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ w w w. m l s i. g o v. c y / d l i Η Συμβολή του Πολίτη στη Βελτίωση της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

1 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ευστράτιος Ντουμανάκης, Τεχνολόγος Μηχανικός Οχημάτων MSc

1 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ευστράτιος Ντουμανάκης, Τεχνολόγος Μηχανικός Οχημάτων MSc 1 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ευστράτιος Ντουμανάκης, Τεχνολόγος Μηχανικός Οχημάτων MSc Μια γνωστή εικόνα από το παρελθόν. Η εξάτμιση ενός πετρελαιοκινητήρα. Σήμερα την ξεχνάτε αλλά γι αυτό πληρώνετε

Διαβάστε περισσότερα

Φυσικοί ρύποι H χλωρίδα της γης (µεγαλύτερη φυσική πηγή εκποµπής αερίων ρύπων ) Τα δέντρα και τα φυτά µέσω της φωτοσύνθεσης Ανθρώπινες ραστηριότητες

Φυσικοί ρύποι H χλωρίδα της γης (µεγαλύτερη φυσική πηγή εκποµπής αερίων ρύπων ) Τα δέντρα και τα φυτά µέσω της φωτοσύνθεσης Ανθρώπινες ραστηριότητες Ατµοσφαιρική ρύπανση Μαρή Νεαμονίτης Παλαιολόγου Παπαβασιλείου Ορισµός Ανεπιθύµητη αλλαγή στα φυσικά, χηµικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του αέρα ζηµιογόνος για όλους τους οργανισµούς Πώς προκαλείται

Διαβάστε περισσότερα

Ν + O ΝO+N Μηχανισµός Zel'dovich Ν + O ΝO+O ΝO+H N + OH 4CO + 2ΗΟ + 4ΝΟ 5Ο 6ΗΟ + 4ΝΟ 4HCN + 7ΗΟ 4ΝΗ + CN + H O HCN + OH

Ν + O ΝO+N Μηχανισµός Zel'dovich Ν + O ΝO+O ΝO+H N + OH 4CO + 2ΗΟ + 4ΝΟ 5Ο 6ΗΟ + 4ΝΟ 4HCN + 7ΗΟ 4ΝΗ + CN + H O HCN + OH Τεχνολογίες ελέγχου των εκποµπών των Συµβατικών Ατµοηλεκτρικών Σταθµών (ΣΑΗΣ) µε καύσιµο άνθρακα ρ. Ανανίας Τοµπουλίδης Τµ. Μηχανολόγων Μηχανικών, Πανεπιστήµιο υτικής Μακεδονίας Εκποµπές NO Χ που παράγονται

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Νίκος Δ. Χαΐνης, Πνευμονολόγος

Γράφει: Νίκος Δ. Χαΐνης, Πνευμονολόγος Γράφει: Νίκος Δ. Χαΐνης, Πνευμονολόγος Η πλέον διαδεδομένη κατάχρηση ουσίας που γίνεται παγκοσμίως είναι η νικοτίνη. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, 1,1 δισεκατομμύρια άτομα σε όλο

Διαβάστε περισσότερα

Σχολική Μονάδα: 2 ο ΤΕΕ Σταυρούπολης 2 ο ΣΕΚ Σταυρούπολης Λαγκαδά 197, Θέµα Προγράµµατος: Στόχος Προγράµµατος

Σχολική Μονάδα: 2 ο ΤΕΕ Σταυρούπολης 2 ο ΣΕΚ Σταυρούπολης Λαγκαδά 197, Θέµα Προγράµµατος: Στόχος Προγράµµατος ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ Σχολική Μονάδα: 2 ο ΤΕΕ Σταυρούπολης 2 ο ΣΕΚ Σταυρούπολης Λαγκαδά 197, 564 30 Παιδαγωγική Οµάδα Προγράµµατος: Γιαννουλάκης Θεολόγος Τεχνολόγος Τροφίµων (ΠΕ 18) Σπανοµήτσιος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Περιγραφή, πηγές εκπομπής, επιπτώσεις, πρότυπα ποιότητας αέρα

ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Περιγραφή, πηγές εκπομπής, επιπτώσεις, πρότυπα ποιότητας αέρα ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Περιγραφή, πηγές εκπομπής, επιπτώσεις, πρότυπα ποιότητας αέρα Μ. Γκίνη, Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «Δημόκριτος» Αθήνα, 18 Φεβρουαρίου 2016 1 Συνοπτικά... Ατμοσφαιρική ρύπανση (αέριοι / σωματιδιακοί

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ.

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Παπανικολάου» Η καρδιά αποτελεί το κέντρο της νόησης και των συναισθημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία της Άσκησης

Φυσιολογία της Άσκησης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ & ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ Φυσιολογία της Άσκησης Λειτουργία καρδιαγγειακού συστήματος Καρδιαγγειακός έλεγχος κατά τη διάρκεια της

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο 1. Ποιος είναι ο ρόλος των ερυθρών κυττάρων του αίματος; α. μεταφέρουν οξυγόνο σε όλο το σώμα β. μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά, άλατα, ορμόνες και πρωτεΐνες γ. μεταφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

Cold Lazer LLLT η πράσινη θεραπεία του 21ου αιώνα

Cold Lazer LLLT η πράσινη θεραπεία του 21ου αιώνα Cold Lazer LLLT η πράσινη θεραπεία του 21ου αιώνα Τι είναι η Cold Laser LLLT Η θεραπεία με Laser, θεωρείται η πράσινη θεραπεία του 21ου αιώνα. Το Laser δεν περιέχει χημικές ουσίες, είναι καθαρή ενέργεια

Διαβάστε περισσότερα

Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005

Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005 Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005 ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΟΞΕΙΔΩΣΗΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προχωρημένες τεχνικές

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική μηχανική

Περιβαλλοντική μηχανική Περιβαλλοντική μηχανική 2 Εισαγωγή στην Περιβαλλοντική μηχανική Enve-Lab Enve-Lab, 2015 1 Environmental Μεγάλης κλίμακας περιβαλλοντικά προβλήματα Παγκόσμια κλιματική αλλαγή Όξινη βροχή Μείωση στρατοσφαιρικού

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ. ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος

ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ. ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος ΤΙ ΕΊΝΑΙ Η ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ? Ετοιμολογία : είναι ο λόγος για το πάθος, δηλαδή την αρρώστια Ασχολείται με το μηχανισμό και τους

Διαβάστε περισσότερα

«Ο ΑΝΤΙΘΡΟΜΒΩΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ»

«Ο ΑΝΤΙΘΡΟΜΒΩΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ» «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ» 21 22 ΜΑΡΤΙΟΥ 2014 Macedonia Palace, Θεσσαλονίκη «Ο ΑΝΤΙΘΡΟΜΒΩΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ» ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ ΣΑΒΒΑΤΩ Νοσηλεύτρια ΤΕ Παθολογίας, Msc, PhD ΤΕΦΑΑ -ΑΠΘ. Μονάδα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Μία αλεπού και ένα τσακάλι που ζουν σε ένα οικοσύστημα ανήκουν: Α. Στον ίδιο πληθυσμό Β. Στην

Διαβάστε περισσότερα

Ημερίδα με Θέμα Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΑΙΤΗΜΑ:

Ημερίδα με Θέμα Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΑΙΤΗΜΑ: Ημερίδα με Θέμα Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΑΙΤΗΜΑ: ΓΝΩΡΙΖΩ-ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ-ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΩ 2 Ιουνίου 2014 / 14 O Δημοτικό Σχολείο Ιλίου ΒΡΟΧΙΚΟ ΑΣΜΑ & ΠΑΙΔΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Π. ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ. Κέντρο Πρόληψης Γυναικείων Καρδιολογικών Νοσηµάτων Β Καρδιολογική Κλινική. Ενηµερωτικό Έντυπο

ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ. Κέντρο Πρόληψης Γυναικείων Καρδιολογικών Νοσηµάτων Β Καρδιολογική Κλινική. Ενηµερωτικό Έντυπο ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ Β Καρδιολογική Κλινική Ενηµερωτικό Έντυπο ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ Οι γυναίκες σήµερα πληρώνουν (όπως και οι άνδρες) το τίµηµα της σύγχρονης ζωής. Η παράταση

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ

ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ Οποιαδήποτε αλλοίωση της φυσιολογικής σύστασης του αέρα που μπορεί να έχει βλαβερές επιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Ατμοσφαιρική Ρύπανση

Ατμοσφαιρική Ρύπανση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Εισαγωγή Μουσιόπουλος Νικόλαος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΤΟΥ ΜΟΛΥΒΔΟΥ, ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΦΥΤΟΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΤΟΥ ΜΟΛΥΒΔΟΥ, ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΦΥΤΟΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΤΟΥ ΜΟΛΥΒΔΟΥ, ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΦΥΤΟΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ. (ΜΗΔΙΚΗΣ). Σαχινίδης Συμεών ΟΝΟΜΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Αέριας Ρύπανσης

Διαχείριση Αέριας Ρύπανσης Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Αποφοίτων: Περιβαλλοντική Διαχείριση - Σύγχρονα Εργαλεία Διαχείριση Αέριας Ρύπανσης Νίκος Παπαμανώλης Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας Πολυτεχνείο Κρήτης npapama@arch.tuc.gr H

Διαβάστε περισσότερα

Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία λόγω της καύσης των καλαμιών. Σταυρούλα Μπουσμουκίλια Δ/ντρια Β Πνευμονολογικής κλινικής Γ.Ν.

Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία λόγω της καύσης των καλαμιών. Σταυρούλα Μπουσμουκίλια Δ/ντρια Β Πνευμονολογικής κλινικής Γ.Ν. Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία λόγω της καύσης των καλαμιών Σταυρούλα Μπουσμουκίλια Δ/ντρια Β Πνευμονολογικής κλινικής Γ.Ν.Καβάλας Τι είναι η καύση Καύση είναι η αντίδραση ενός ατόμου ή μορίου με

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ «ΟΜΟΚΕΝΤΡΟ» ΦΛΩΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ «ΟΜΟΚΕΝΤΡΟ» ΦΛΩΡΟΠΟΥΛΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό κάθε μίας από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση η οποία συμπληρώνει

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Μέρος Β Δρ. Ανδρέας Φλουρής Ερευνητής Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας Κέντρο Έρευνας, Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΑΕΡΙΩΝ ΣΤΙΣ ΚΥΨΕΛΙΔΕΣ 2 ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1]

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1] Ολόγοςλεπτίνης/αδιπονεκτίνης ως ανεξάρτητος προγνωστικός παράγοντας 10ετούς καρδιαγγειακού κινδύνου σε ινσουλινοθεραπευόμενους ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1],

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Αθήνα 8 Μαρτίου 2011 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ένας στους δυο θανάτους, ασθενών με Χρόνια Νεφρική Νόσο, οφείλεται σε καρδιαγγειακό επεισόδιο και όχι στη νόσο αυτή καθ αυτή!!! Αυτό ανέφερε

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΡΩΤΙΔΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΑΚΧΑΡΟΥ

ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΡΩΤΙΔΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΑΚΧΑΡΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΡΩΤΙΔΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΑΚΧΑΡΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΗΝΑ 2010 1 ΣΚΟΠΟΣ Η ανάλυση και μελέτη της μοριακής δομής των καρωτίδων αρτηριών με υπέρυθρη φασματοσκοπία. Η εξαγωγή συμπερασμάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Λύσεις και αντιμετώπιση της ρύπανσης από βαριά μέταλλα) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ.

ΒΑΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Λύσεις και αντιμετώπιση της ρύπανσης από βαριά μέταλλα) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ. ΒΑΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Λύσεις και αντιμετώπιση της ρύπανσης από βαριά μέταλλα) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ. 2 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ.σ.3 Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΟ ΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ Τα καρδιαγγειακά νοσήματα παραδοσιακά θεωρούνται νοσήματα των ανδρών. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου στις γυναίκες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Γενικά περί ατµόσφαιρας

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Γενικά περί ατµόσφαιρας ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ Γενικά περί ατµόσφαιρας Τι είναι η ατµόσφαιρα; Ένα λεπτό στρώµα αέρα που περιβάλει τη γη Η ατµόσφαιρα είναι το αποτέλεσµα των διαχρονικών φυσικών, χηµικών και βιολογικών αλληλεπιδράσεων του

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ;

ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ; ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ; Αλλεργία, όπως ορίζει και η λέξη, σημαίνει άλλο έργο. Είναι η μη αναμενόμενη αντίδραση του ανοσιακού συστήματος του οργανισμού εναντίον ακίνδυνων

Διαβάστε περισσότερα

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ:

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014-2015 ΒΑΘ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Γ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 05-06-2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ - ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 40 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορική αναδρομή. Έκταση του φαινομένου. Κάπνισμα και ιατροί. Ουσίες του τσιγάρου. Βλαπτική δράση της πίσσας 14/3/2013 ΚΑΠΝΙΣΜΑ & ΠΝΕΥΜΟΝΑΣ

Ιστορική αναδρομή. Έκταση του φαινομένου. Κάπνισμα και ιατροί. Ουσίες του τσιγάρου. Βλαπτική δράση της πίσσας 14/3/2013 ΚΑΠΝΙΣΜΑ & ΠΝΕΥΜΟΝΑΣ Ιστορική αναδρομή ΚΑΠΝΙΣΜΑ & ΠΝΕΥΜΟΝΑΣ Πνευμονολογική Κλινική ΠΓΝΠατρών 600 π.χ. Εμφάνιση του φυτού στην Αμερική 1492 μ.χ. Rodrigo de Jerez- 7 έτη φυλάκιση 1600 Καθολική Εκκλησία 1633 Τουρκία Σουλτάνος

Διαβάστε περισσότερα

Υδρόθειο. Γενικά περί ασφάλειας. Name Άρης Ιωάννου. Linde Gas. Prepared by A. Ioannou

Υδρόθειο. Γενικά περί ασφάλειας. Name Άρης Ιωάννου. Linde Gas. Prepared by A. Ioannou Υδρόθειο Γενικά περί ασφάλειας Name Άρης Ιωάννου Prepared by A. Ioannou Ιδιότητες: άχρωμο άγευστο έχει χαρακτηριστική οσμή (σαν χαλασμένα αυγά) τοξικό διαβρωτικό εξαιρετικά εύφλεκτο βαρύτερο του αέρα (σχετική

Διαβάστε περισσότερα

Μέχρι σήµερα γνωρίζατε ότι η κατανάλωση ψωµιού είναι µία απολαυστική και θρεπτική συνήθεια. Από σήµερα η αγαπηµένη σας αυτή καθηµερινή συνήθεια µπορεί να παρέχει στον οργανισµό ακόµη περισσότερα θρεπτικά

Διαβάστε περισσότερα

Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Μέτρα Αντιμετώπισης της Αστικής. καύσιμα κλπ).

Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Μέτρα Αντιμετώπισης της Αστικής. καύσιμα κλπ). Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Μέτρα Αντιμετώπισης της Αστικής Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (κυκλοφορία, καύσιμα κλπ). HELECO 2011- Προσυνεδριακή Ημερίδα ΛΑΡΙΣΑ 4 Ιουνίου 2010 Αθανάσιος Κόκκαλης,Χημικός Μηχ/κός, MSc,

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία στο μάθημα της βιολογίας υπεύθυνη καθηγήτρια : Ζαρφτσιάν Μαρία Ελένη

Εργασία στο μάθημα της βιολογίας υπεύθυνη καθηγήτρια : Ζαρφτσιάν Μαρία Ελένη Εργασία στο μάθημα της βιολογίας υπεύθυνη καθηγήτρια : Ζαρφτσιάν Μαρία Ελένη Εισαγωγή: Το κυκλοφορικό είναι από τα πιο σημαντικά αλλά και από τα πιο ευαίσθητα συστήματα του οργανισμού μας. Τα προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

Ατμοσφαιρική Ρύπανση

Ατμοσφαιρική Ρύπανση Ατμοσφαιρική Ρύπανση Τι είναι ατμοσφαιρική ρύπανση; Ατμοσφαιρική ρύπανση είναι η εισαγωγή στον αέρα χημικών, αιωρούμενων στερεών ή οργανισμών που προκαλούν προβλήματα υγείας στους ανθρώπους ή σε άλλους

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΑΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΑΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΑΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ (Ι) Γυναίκα 34 ετών με διαβήτη προσέρχεται στο τμήμα επειγόντων περιστατικών με πυρετό, αίσθημα ρίγους, πόνο στην πλάτη, ίλιγγο και δυσκολία

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Στατίνες στην πρωτογενή πρόληψη Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων Πρωτογενής πρόληψη : το σύνολο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ Dr.Κ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ-ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥΛΑΡΙΣΑΣ ΟΡΙΣΜΟΙ Ρύπανση του περιβάλλοντος: Η παρουσία στο περιβάλλον

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Αναπνευστική ανταπόκριση στην οξεία άσκηση Βασίλης Πασχάλης Επίκουρος καθηγητής ΤΕΦΑΑ - ΕΚΠΑ Αναπνευστικό σύστημα Αναπνευστικό σύστημα Εξωτερική αναπνοή Η μεταφορά αερίων

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Παθογόνοι μικροοργανισμοί Παθογόνοι μικροοργανισμοί ονομάζονται οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή

Διαβάστε περισσότερα

η βελτίωση της ποιότητας του αέρα στα κράτη µέλη της ΕΕ και, ως εκ τούτου, η ενεργός προστασία των πολιτών έναντι των κινδύνων για την υγεία που

η βελτίωση της ποιότητας του αέρα στα κράτη µέλη της ΕΕ και, ως εκ τούτου, η ενεργός προστασία των πολιτών έναντι των κινδύνων για την υγεία που Τεχνολογίες ελέγχου των εκποµπών των Συµβατικών Ατµοηλεκτρικών Σταθµών (ΣΑΗΣ) µε καύσιµο άνθρακα ρ. Αντώνιος Τουρλιδάκης Τµ. Μηχανολόγων Μηχανικών, Πανεπιστήµιο υτικής Μακεδονίας Τύποι εκποµπών που εκλύονται

Διαβάστε περισσότερα

Καρδιακή Ανεπάρκεια. Πώς δουλεύει φυσιολογικά η καρδιά

Καρδιακή Ανεπάρκεια. Πώς δουλεύει φυσιολογικά η καρδιά Καρδιακή Ανεπάρκεια Απόστολος Καραβίδας Πρόεδρος Ομάδας Εργασίας Καρδιακής Ανεπάρκειας Διευθυντής Καρδιολογικού Τμήματος, Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Αθήνας Η καρδιακή ανεπάρκεια είναι μια σοβαρή καρδιολογική

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΝΟΣΟΣ - ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗ

ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΝΟΣΟΣ - ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗ Α' ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ "ΛΑΪΚΟ" ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΕΤΡΟΣ Π. ΣΦΗΚΑΚΗΣ ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΑ-ΝΟΣΟΛΟΓΙΑ 7ου ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ 2017-2018 ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΝΟΣΟΣ - ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ:B ΤΜΗΜΑ: Β1 ΡΥΠΑΝΣΗ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η καθαριότητα και η λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 o ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΡΥΠΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 o ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΡΥΠΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 o ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΡΥΠΩΝ Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση των δεδοµένων που χρησιµοποιήθηκαν στην εργασία καθώς και των κύριων ποιοτικών χαρακτηριστικών των

Διαβάστε περισσότερα

Ηόξινη βροχή και οι επιπτώσεις της στον άνθρωπο και στο οικοσύστημα

Ηόξινη βροχή και οι επιπτώσεις της στον άνθρωπο και στο οικοσύστημα Ηόξινη βροχή και οι επιπτώσεις της στον άνθρωπο και στο οικοσύστημα Χαλβατζής Σταμάτιος Α.Μ. 7387 Μάθημα Οικολογίας 1 ο εξάμηνο Ορισμός H όρος όξινη βροχή αναφέρεταιστηνπαρουσίασεαυτήνόξινωνδιαλυμένων

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνια Σεμινάρια Ομάδων Εργασίας 2019 ΤΧΗΣ (ΥΝ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΡΙΟ 424 ΓΣΝΕ

Πανελλήνια Σεμινάρια Ομάδων Εργασίας 2019 ΤΧΗΣ (ΥΝ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΡΙΟ 424 ΓΣΝΕ Πανελλήνια Σεμινάρια Ομάδων Εργασίας 2019 ΤΧΗΣ (ΥΝ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΡΙΟ 424 ΓΣΝΕ 1 Η καρδιά και οι πνεύμονες αποτελούν ίσως τα 2 βασικότερα όργανα του ανθρώπου, καθώς από τη συνδυασμένη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD

ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD Εργαστήριο Φυσιολογίας, Βιοχημείας και Διατροφής της Άσκησης Σχολή Επιστήμης Φυσικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΝΕΟΓΝΟ 7ο ΕΤΗΣΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗΣ Δρ. Μαρία Τζητηρίδου- Χατζοπούλου Παιδίατρος Νεογνολόγος-Αναπτυξιολόγος Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Π.Ο.Υ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΤΕΤΑΡΤΗ 23 MAΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΤΕΤΑΡΤΗ 23 MAΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΤΕΤΑΡΤΗ 23 MAΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό κάθε μίας από

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 0-0 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 0 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΧΗΜΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 0/6/0 ΒΑΘΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Γ Αριθμητικά.. ΧΡΟΝΟΣ: ώρες Ολογράφως:... Υπ.

Διαβάστε περισσότερα

Πιλοτική Μελέτη. Ατμοσφαιρικής. Ρύπανσης στον Δήμο της Ελευσίνας. Εργαστήριο Μελέτης. Ατμοσφαιρικής. Ρύπανσης

Πιλοτική Μελέτη. Ατμοσφαιρικής. Ρύπανσης στον Δήμο της Ελευσίνας. Εργαστήριο Μελέτης. Ατμοσφαιρικής. Ρύπανσης Πιλοτική Μελέτη Εργαστήριο Μελέτης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης στον Δήμο της Ελευσίνας Πανδής Σπύρος Καλτσονούδης Χρήστος Φλώρου Καλλιόπη Σταθμοί Μετρήσεων Δημοτικό parking 2012-2013

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση Η-11: Δύσπνοια ταχυκαρδία οιδήματα κυάνωση. Δημήτρης Φαρμάκης Καρδιολόγος Α Παθολογική Κλινική ΕΚΠΑ

Άσκηση Η-11: Δύσπνοια ταχυκαρδία οιδήματα κυάνωση. Δημήτρης Φαρμάκης Καρδιολόγος Α Παθολογική Κλινική ΕΚΠΑ Άσκηση Η-11: Δύσπνοια ταχυκαρδία οιδήματα κυάνωση Δημήτρης Φαρμάκης Καρδιολόγος Α Παθολογική Κλινική ΕΚΠΑ Βασικά συμπτώματα καρδιαγγειακού Προκάρδιο άλγος Δύσπνοια Αίσθημα παλμών Συγκοπή Οίδημα Καταβολή,

Διαβάστε περισσότερα